Upgrade jouw kennis over hondengedrag

Lezing Hondengedrag, zondag 17 januari 2017 te Gaanderen

Upgrade jouw kennis over hondengedrag Lezing 17 januari 2016 Eline Teygeler

Even voorstellen • Psycholoog • Gedragstherapeut voor dieren • Docent diergedrag (nascholing knpv en politie, Tinley Academie, DogVision, MBO, etc.) • Gefascineerd door: • gedrag & leerprincipes • actieve honden

Handout als pdf: www.elineteygeler.nl

Vandaag • Brede doelgroep • Nascholing voor kynologisch instructeurs • Ervaren hondengeleiders

• Dominantie: bestaat dat nog?

Dominantie Bestaat dat nog?

• Emotie en cognitie • Impulscontrole • Emotionele stabiliteit /stress

© Tinley / Eline Teygeler

1


Citaat Stanley Coren, Ph.D., F.R.S.C. “It seems like every discussion of dog obedience and dog behavioural problems eventually turns to the issue of dominance. Dog owners are told that they must be ‘the leader of the pack’ and the ‘alpha dog in your own home.’ One reason why this issue has become so salient again has to do with the current popularity of Cesar Millan, who calls himself "The Dog Whisperer," and has popularized the use of forceful methods to exert dominance over unruly dogs.”

Dominantie ter discussie? • Traditionele interpretatie van hondengedrag is gebaseerd op hierarchisch roedelsysteem van de wolf • Deze theorie wordt gebaseerd op in gevangenschap gehouden wolven (geen familie) • Wilde honden vormen geen sociale groepen zoals wolven • Dus: dominantie bestaat niet bij onze hond? • Verschillende wetenschappers kiezen nu dit standpunt

 http://www.psychologytoday.com/blog/canine‐corner/201007/canine‐dominance‐is‐the‐concept‐ the‐alpha‐dog‐valid

Zwart – Wit?

Gedrag is complex • Niet elke hond heeft de neiging om te domineren • Mensen hebben behoefte aan houvast; je bent voor of tegen • De waarheid ligt vaak in het midden! • Begrippen zijn eigen leven gaan leiden

Dominantie is uitgangspunt

–

Wat is dominantie? • 2 individuen • die een relatie hebben • hoe zij zich tot elkaar verhouden qua status


niet meer belangrijk

• In de training heb je bijna nooit te maken met dominantie (!)

Geen relatie met: • Dierenarts • Visite • Pakwerker / helper / slachtoffer

2


Waarom is er dominantie‐rangorde?

Hoe ontstaat een dominantierelatie?

• Duidelijkheid en rust binnen een relatie en/of roedel • Niet altijd nodig • Afhankelijk van omstandigheden (voedsel, familie, geslacht)

• Een rangorde wordt bepaald doordat de onderdanige hond de ranghogere positie van de andere hond erkent (!) • Het afdwingen van een ranghogere positie is minder belangrijk

Vele mogelijkheden in sociale structuur

Hoe herken je de dominant? • Actieve submissie (linker plaatje) • Passieve submissie (niet forceren maar vrijwillig) • Zonder onderdanig gedrag is er geen dominant!

Dominantie in relatie hond‐mens? • Dominant en onderdanig gedrag onderdeel van communicatie bij honden • Honden communiceren ook met ons • Aannemelijk! • Hogere status wordt verkregen door erkenning van ranglagere! • Dus afdwingen niet zinvol

Hoe herken je de dominant? Statussignalen bekijken per tweetal in meerdere situaties: • • • •

Lage houding Lagere kwispel Bek likken Wegkijken

• Hoge(re) houding • Staart hoog • Alleen als er sprake is gedrag in meerdere situaties > stabiele relatie


3


Hoe herken je de dominant?

En al die andere dominantiehandelingen?

• Overstaan? • Dominant is degene die overstaat waarbij ander duidelijk onderdanig gedrag vertoont

Te gebruiken voor een vaststellen van een dominantierelatie?

Beste ligplaats / hoge ligplek

Meeste rechten?

• Als hond makkelijk van plek gaat, niets aan de hand • Als hij blijft zitten, hoeft nog niets met dominantie te maken te hebben • Bezitsagressie ≠ dominante agressie

• Bezitsagressie ≠ dominante agressie • Dominant kán wel agressie inzetten, waarmee status gebruikt wordt om doel te bereiken • Er moet sprake zijn van stabiele relatie • Soms vindt dominant het niet belangrijk

Vaker voorop of trekken? • Niets met dominantie te maken • Verkenners lopen voorop • Conditionering • Actieve honden > tempo en exploratie


Poot opleggen? • Zowel in spel als serieus • Geen statusindicator op zich

4


Omklemmen?

Spel interactie

• In verschillende situaties • Geen statusindicator op zich

• Honden tasten elkaars krachten af in spel • Ergens begint de dominantierelatie te ontwikkelen • Spelregels voor eigenaar: • Initiatief? • Altijd winnen? (onderzoek toont aan van niet…) • Bij zeer competitieve honden wel een risico? • Leren omgaan met opwinding • Trekspelletjes > opwinding > los commando • Bijtspel in arm/been?

Ter overdenking • Dominant ≠ agressie • Onderscheid tussen dominant zijn en dominant gedrag vertonen • Ranglager dier kan ook dominant gedrag vertonen • Sommige honden hebben géén dominantieverhouding • • • • • •

En toch is het anders voor type ‘werkhond’ Of niet?

Rasgebonden? Context/gezinsgebonden? De roedelleider bepaalt altijd wat er gebeurt ‐ NEE Een onderdanige hond = een gehoorzame hond ‐ NEE Een bezitterige hond = een dominante hond – NEE Honden zijn er alleen mee bezig als het noodzakelijk is Niet alle honden vinden het belangrijk

Citaat ‘Controlled aggression’ – J. Bradshaw Our job is to make the dog succesful. Training is never a competition between dog and trainer. Keep this in mind when training a dog with dominant personality, such as a police dog. Remember dogs are manipulators, if their resistance is a succes, they have in turn controlled the situation to their favor. The dog is simply living up to its nature. Your job is to out‐think him. Avoid getting into competition with your dog; often they have much more patience and persistence than we do.


Emotie & cognitie

5


Inhoud

Mijn doelstelling

• Hebben honden gevoelens/emoties? • Impulscontrole • Hoe slim zijn honden? • Kunnen honden mensen ‘lezen’? • Emotionele stabiliteit

• Jouw kennis vergroten over de belevingswereld van de hond • Geef geen standaard adviezen maar ga kijken naar díe individuele hond

De begrippen

Heeft een hond emoties?

• Emotie: gevoel • Cognitie: mentale processen zoals

• JA • Maar wat betekent dat? • Nog veel weerstand: culturen en geschiedenis verklaren waarom

• Informatie verwerken • Leren en geheugen • Problemen oplossen • Denken • Taal

playface

Geschiedenis mens‐dier relatie

Wetenschappelijk onderzoek

• van jagen naar dierhouderij

• Laboratoriumdieren: als model voor de mens • Wilde dieren…maar níet de hond

• Van onafhankelijk naar afhankelijk • Christendom: mens is superieur • Filosoof Aristoteles: mens aan de top van de ladder der natuur • Filosoof Descartes: Dieren zijn geesteloze en zielloze automaten


• Kunstmatig gefokt door mensen • Minder intelligent dan wilde voorouders?

• Hond 30% kleinere hersenen dan wolf • Vanaf 1994 enorme toename in onderzoek naar cognitie bij de hond (o.a. Adam Miklósi)

6


Emotie: het bewijs • Emoties vinden plaats in de hersenen; de subcortex • De structuur van de hersenen, inclusief het deel waar emoties plaatsvinden, is nagenoeg gelijk bij zoogdieren

Hersenen • Mens en hond delen dus dezelfde hersengebieden die bij emoties een rol spelen. Maar beleven we het ook hetzelfde als honden? • Indeling voorhersenen verschilt tussen mens en hond; hangt samen met verschillen in waarnemen / leefwereld • Mens is vooral visueel ingesteld • Horen en ruiken is bij hond beter ontwikkeld

Definitie van Emotie

Definitie van Emotie

• In de psychologie zijn verschillende definities en theorieen over emoties • Veelgebruikte definitie van emotie: ‘verandering in actiebereidheid’

• Emotie heeft alles te maken met motivatie • Emoties zijn functioneel; ze sturen onze hond een bepaalde weg, bijv:

• Een emotie:

• Angst helpt bij vluchten voor gevaar • Plezier helpt in omgang met soortgenoten

• Fysiologisch aspect > lichamelijk • Gedragsaspect > vertoont gedrag • Aspect van bewuste ervaring > leerervaringen worden opgeslagen en beïnvloeden emotie

Primaire emoties (J. Panksepp, 2004) 7 emotie‐systemen: 1. Seeking/expectancy > exploratie 2. Rage/anger > woede 3. Fear > angst 4. Lust/sexuality > sexualiteit 5. Care/nurturance > verzorging 6. Panic/separation distress > scheidingsangst 7. Play/joy > spel/vreugde • Welke emoties zijn betrokken bij training?


Seeking system: exploratie • Triggert nieuwsgierigheid: ‘ontdekken, naderen, onderzoeken, stimuleert enthousiasme’ • Eerste fase > op zoek naar bevrediging/interactie = dopamine • Op zoek naar goed gevoel, is meer dan op zoek naar beloning • Ook bij aversieve gebeurtenissen; verhoging van dopamine leidt tot copinggedrag • Speelt een rol in dwangmatig gedrag • Doel niet bereikt? frustratie

7


‘Wanting or liking’

Rasgebonden verschillen

• Om te leren is motivatie nodig • Motivatie wordt in stand gehouden door anticipatie • Gaat het om de bal of de verwachting dat de bal komt? • Anticipatie: seeking system /wanting system > dopamine • Bal krijgen: bevrediging = liking system > opiaten

• Bij sommige honden is dopamine‐systeem in aanleg anders • bijv: Jack Russel en Mechelse & Duitse Herder • Dopamine drijfveer in o.a. motivatie en zelfbelonend gedrag • Relatie met snelle opwinding, hyperactiviteit, soms dus ook agressie

• Nieuwe discussie: klik leidt altijd tot voer, of niet? Wetenschappers die rol spelen in deze discussie: Panksepp & Gadbois

Rage: woede

(hond)

• Functioneel • Vaak getriggerd door irritatie/frustratie • Niet alle vormen van agressie worden getriggerd door woede/rage • Verschil Rage‐like aggression, predatory aggression…? • Woede leidt niet altijd tot agressie

Panic/separation distress: scheidingsangst • Sociale verbondenheid / afhankelijkheid • Bij scheiding gedrag gericht op hereniging • Belangrijk voor honden • Anders dan FEAR circuit, incl. ondersteunende middelen


Fear: angst • Emotioneel circuit wat dier aanzet tot vlucht, bevriezen of schuilen bij gevaar • Aversieve gemoedstoestand • Hond leert te vermijden • Humane geneeskunde onderscheidt verschillende angst stoornissen (DSM‐IV): generalized anxiety disorder, PTSD, OCD, fobieën. • Anders dan verlatingsangst (!)

Vraag: • Wat adviseren jullie een eigenaar te doen met een: • pup van 8 weken die in de bench of zijn kennel huilt/piept/blaft? • Lagere houding

8


Angst bij pups: welke emotie? • Angst (fear) of scheidingsangst? • Scheiding moeder‐pup risico factor voor angst • Pups die bij fokker opgroeien minder kans op ontwikkelen van angst in latere leven • Landsberg: puppygroepen D.A.P. halsband

Zelfbeheersing

Het beheersen van emoties Even een zijstapje

Zelfbeheersing / impulscontrole • Ook honden hebben zelfbeheersing • Leren controle te hebben over emotie/impulsen • Niet altijd direct doel bereiken • Hot in trainingsland als begrip Impulscontrole • Workshops Impulscontrole vaak wel aanvullende ideen: • Leren van beheersing volgens spec. training • Beheersing van geleider en rust bij hond

• Zinvolle insteek, echter zelfbeheersing is niet nieuw, en heeft niet altijd met rust te maken

Zelfbeheersing is hot, maar niet zonder gevaar = een hond onder appèl zetten waarin hij zichzelf moet beheersen


9


Zelfcontrole is beperkt • Tijdje zelfbeheersing… ‘het raakt op’ toename van impulsief gedrag bij mens > kan leiden tot gevaarlijke situaties • Ook bij honden aangetoond: honden na 10 minuten ‘zit en blijf’ minder zelfbeheersing bij zien van agressieve hond • Time‐out bij agressieve hond > risico bij ‘af en blijf’ langs de kant, liever rust/herstel • Juist toepasbaar bij fanatieker krijgen in bijv. pakwerkoefeningen > na zelfcontrole impulsiever bij oefening erna • Betere optie dan opjutten of laten blaffen aan de kant?

Objectief kijken naar emoties?

Kennis blijkbaar niet altijd nodig

Communicatie hond‐mens

• Mensen horen aan blaf gemoedstoestand van hond • Blaffen in verschillende gemoedstoestanden: Aggressiveness, fear, despair, playfullness, happiness • Geen verschil in ervaring met honden (!)

• Domesticatie heeft focus van hond veranderd • Honden meer gericht op mens dan soortgenoot i.v.t. wolf • Honden kijken vnl. naar rechterzijde van ons gezicht om emoties te lezen • The secret life of the dog (BBC)

Blije hond kwispelt naar rechts • Kwispelrichting geeft aan welke hersenhelft actief is • Staart vrnl rechts > positieve gevoelens • Staart vrnl links > negatieve (onzekere) gevoelens • Vaak moeilijk blote oog te zien

Links of rechts‐ handig? • Honden hebben pootvoorkeur • Zegt iets over indeling hersenen (Lateralisatie) • Verschil tussen reu/teef • Teven zijn vaker rechts

• Tweepotige dieren zijn even handig aan beide kanten • Echter ontwikkelen wel vaker angst/stress


10


Antropomorfisme

Complexe emoties

• Het toeschrijven van menselijke eigenschappen aan niet‐menselijke dieren • Valkuil bij het beoordelen van gedrag bij de hond, of nu niet meer? • Emoties moeten wél geïnterpreteerd worden in de context van hun natuurlijke behoeften en hun omgeving. • Een hond is geen mens

• Secundaire emoties: schuldig, schaamte, vernedering, trots, jaloezie • Meer cognitieve processen nodig dan primaire emoties > zelfbewustzijn • Discussie óf een hond dit heeft, mss wel in andere vorm dan mens • Kan een hond zich schuldig voelen? • Video

Rouw?

Niet alles is emotie

• “We're not the only animals who mourn” Marc Bekoff • Primaten, olifanten, wolven, hond? • Sociale hechting, relatie met PANIC system? • Allerlei andere verklaringen vaak mogelijk, zeker bij kortdurende gedragsverandering

Stress is geen emotie, maar beinvloedt reactie op omgeving wel Er zijn nog zoveel belangrijke (motivationele) factoren (pijn, territoriumdrift, etc.) Geheel is belangrijk Onderwerp ‘emotie’ staat nog in de kinderschoenen

Begrippen

Ontwikkeling van emotionele stabiliteit Ontwikkeling van stress en angst bij pups Verschillende ontwikkelingsfasen zijn niet zo vast Snel naar eigenaar of langer in nest blijven? Neem geen hond uit de schuur?


• Emotionele stabiliteit: kalm, evenwichtig, minder last van stress en angst • Stress: fysiologische reactie van sympathisch zenuwstelsel, fight flight reactie, niet altijd negatief Stress systeem is voor hond belangrijk: • Relatie met verbeterd leervermogen • Meer emotioneel stabiel • Betere stress bestendigheid

11


Ontwikkeling van het stress‐systeem

Ontwikkeling van het stress‐systeem

• Erfelijke aanleg > ouderdieren (!) • Ervaringen in pre‐ en postnatale periode > gevolgen voor vorming van biologisch systeem (in baarmoeder & na geboorte)

• Lichamelijke (hersen)ontwikkeling is onder invloed van omgevingsprikkels, vooral bij pups: • Ontwikkeling van verbindingen in hersenen • < 5‐7 weken

Stress en invloed op ontwikkeling

Observeer signalen van acute stress

• Amygdala is gebied in hersenen betrokken bij emotie (angst, agressie, ...)

• Observeer en noteer stress‐signalen • Video ‘gedrag in bos’

• ‘Gevoeligheid’ van amygdala wordt o.a. beïnvloed: • Geen/ beperkte hoeveelheid prikkels als jong dier • Overvloed aan negatieve prikkels als jong dier

Omgaan met stress

Coping • Coping > Hoe gaat een dier om met een stressvolle / aversieve situatie? • De gedragsmatige en cognitieve inspanning die gericht is om het ‘onder controle te krijgen’ • Coping gedrag kan stress reduceren, maar als coping faalt: • Overbelasting systeem, ziekte risico’s • kans abnormaal gedrag • kans op aangeleerde hulpeloosheid

• Geen stress ervaren of ontwijken van stress zorgt voor onvoldoende vaardigheden om om te gaan met stress


12


2 strategieën: Active & passive coping

Ze kunnen even angstig zijn!

(pro) active coper

Pro active coper

Passive / reactive coper

• Vluchten • Agressie tonen • Valt ons op! • Stress signale zichtbaar

• Blijven liggen in de cursus • Bevriezen • Geen initiatief tonen • Weinig stress zichtbaar!

• Actieve reactie op aversieve situaties; vluchten, actie! • Sneller agressie • Meer testosteron • Fysiologische respons verschilt: ontwikkelen sneller stereotypie

passive / reactive coper

• Immobiele reactie op aversieve situaties; wegkruipen, wachten tot het weggaat. • Minder snel agressie • Minder testosteron • Fysiologische respons verschilt van active coper

Belangrijk bij emotionele stabiliteit: Socialisatie van pups • Socialisatie is een gevoelige periode: • Sociale voorkeur/omgangsvormen leren • Eigen diersoort • Mens

• Habituatie met allerlei prikkels

• Periodes zijn flexibel, ze kunnen verschillen (per ras en per individu).

Socialiseren OF habitueren? Socialisatie en scheidingsleeftijd • Wettelijk minimum 7 weken • Vroegere scheiding heeft negatieve gevolgen • Gemiddelde huishond‐pups verlaten nest rond 8 weken • Pups uit werklijnen (zonder stamboom) vaker te vroeg gescheiden • Er is weer discussie over deze leeftijd….


13


Vraag • Welke voordelen heeft het om een pup met 7‐8 weken naar nieuwe eigenaar te laten gaan? • Welke voordelen heeft het om een pup langer in het nest te laten zitten? • Gebeurt al bij rassen

• Nadelen in beide situaties?

Huisvesting pup Waar lag het nest? Maakt het eigenlijk uit? Woonkamer (AANNAME)

Schuur (AANNAME)

• veel verschillende mensen • huiselijke geluiden • omgevingsprikkels

• weinig verschillende mensen • weinig geluiden • geen omgevingsprikkels

Socialiseren is doseren

Selectie werkhond

• Afstemmen op individuele pup • Geen standaard schema’s • Herhaling langere tijd; gevaar van ‘desocialisatie’

• Emotionele stabiliteit hangt ook af van de zorg die moederhond biedt • Nabijheid, contactliggen, zogen, likken, snuffelen/duwen met neus. • Onderzoek 22 nesten Duitse Herders (Swedish militairy working dogs) • Op 18 maanden leeftijd op temperament getest • Goede zorg van moeder beïnvloedt: • lichamelijk bezig zijn > jagen, trekspel, verkennen object • agressie (scherpte / verdedigen) • sociaal contact zoeken met mensen Foyer, P. et al. Levels of maternal care in dogs affect adult offspring temperament. Sci. Rep. 6, 19253; doi: 10.1038/srep19253 (2016).

Vragen?

Dank voor je aandacht Lezing december 2015 Eline Teygeler [email protected]


14

Upgrade jouw kennis over hondengedrag

Recommend Documents