TUK 13 BACHELOR-MASTERSTRUCTUUR

13 B A C H E L O R -M ASTERSTRUCTUUR D E OPLEIDING T ECHNISCHE B ESTUURSKUNDE IS MET INGANG VAN HET STUDIEJAAR

2000/01 EEN

VIJFJARIGE OPLEIDING GEWORDEN .

D E B ACHELOR -

M ASTERSTRUCTUUR IS VAN AF DIE DATUM INGEVOERD . D E EERSTE B ACHELORDIPLOM A ’ S ZULLEN AAN HET EINDE VAN HET STUDIEJAAR WORDEN .

2002/03 UITGEREIKT

D E EERSTE STUDENTEN IN DE M ASTER -

OPLEIDING ZULLEN IN HET STUDIEJAAR START GAAN . I N HOOFDSTUK

2003/04 VAN

2 VAN DE Z ELFSTUDIE

O NDERWIJSVISITATIE OPLEIDING T ECHNISCHE B ESTUURSKUNDE 1997-2002 IS DE OPBOUW VAN DE B ACHELOROPLEIDING AAN DE ORDE GEWEEST . I N DIT EXTRA HOOFDSTUK WORDT EEN AANVULLING OP DE BESCHRIJVING VAN DE

B ACHELOROPLEIDING EN EEN

NADERE UITWERKING VAN DE

M ASTEROPLEIDING

13.1 E I N D T E R M E N In Hoofdstuk 1.3 van de Zelfstudie Onderwijsvisitatie Technische Bestuurskunde 1997-2002 (‘de zelfstudie’) staan de eindtermen van de opleiding Technische Bestuurskunde beschreven. Hiermee wordt gedoeld op de eindtermen die bereikt zijn na het behalen van het ingenieursdiploma Technische Bestuurskunde. In de Bachelor-Masterstructuur zijn dit de eindtermen behorende bij het Masterdiploma Systems Engineering, Policy Analysis and Management (SEPAM), de aangewezen Master of Science van de Bacheloropleiding Technische Bestuurskunde. Hieronder zullen de eindtermen ingedeeld worden naar bachelor- en masterniveau. A LGEMENE EINDTERMEN

Technisch-bestuurskundige bachelors hebben gedegen kennis opgedaan van het vakgebied technische bestuurskunde, gericht op een technisch toepassingsdomein. Afgestudeerden beschikken over analytische technieken en vaardigheden voor de analyse van multiactorproblemen, hetgeen hen breed inzetbaar maakt op de arbeidsmarkt. Afgestudeerde bachelors zijn in staat tot kritische evaluatie van gegevens, argumenten en veronderstellingen, tot weloverwogen oordeelsvorming en tot effectieve communicatie in het Nederlands. Afgestudeerden zijn

toegerust om beroepsverantwoordelijkheid te dragen als junior analist of junior beleidsmedewerker. Technisch-bestuurskundige masters hebben tevens kennis en begrip van essentiële feiten, concepten, principes en theorieën die relevant zijn voor het ontwerp en het management van multi-actor systemen, zowel voor technisch bestuurskundige problemen in het algemeen als meer specifiek voor vraagstukken in een technisch toepassingsdomein. Afgestudeerde masters zijn zich van hun professionele en ethische verantwoordelijkheden bewust. Zij hebben het vermogen om de invloed van technische oplossingen in een maatschappelijke context te beoordelen en zijn op de hoogte van relevante recente ontwikkelingen in het vakgebied. Zij zijn in staat tot effectieve wetenschappelijke communicatie in het Engels. Afgestudeerden zijn toegerust om beroepsverantwoordelijkheid te dragen als bestuurskundig ingenieur. S PECIFIEKE EINDTERMEN

De algemene eindtermen zoals hiervoor beschreven worden in Tabel 13.1 gepresenteerd conform de descriptoren voor Bachelor en Master in het Wetenschappelijk Onderwijs die door de VSNU zijn geformuleerd.

HOOFDSTUK 13 BACHELOR-MASTERSTRUCTUUR

GEGEVEN .

1

B ACHELOR T ECHNISCHE B ESTUURSKUNDE I NTELLECTUELE BASISVAARDIGHEDEN

M ASTER T ECHNISCHE B ESTUURSKUNDE (SEPAM) I NTELLECTUELE BASISVAARDIGHEDEN

Vanuit een nieuwsgierige attitude zelfstandig nieuwe kennis kunnen vergaren, gericht op de eigen professionele ontwikkeling

Vanuit een sociaal verantwoordelijkheidsbesef op ethische wijze kunnen denken en handelen als professional

Vanuit een wetenschappelijke instelling kritisch kunnen reflecteren op de validiteit van gegevens, analytische methoden, verkregen uitkomsten en de daaraan te verbinden conclusies; de beperkingen van onderzoeksmethoden kunnen inzien en daarnaar handelen

Begrijpen hoe bestaande onderzoeksmethoden worden gebruikt om kennis te creëren en interpreteren op het vakgebied; wetenschappelijk onderzoek op het gebied van de technische bestuurskunde uit kunnen voeren en er kritisch op kunnen reflecteren

Volgens de elementaire principes van logica en argumentatieleer kunnen debatteren over een probleemstelling en -analyse P RAKTISCHE BASISVAARDIGHEDEN

Op conceptueel niveau kunnen debatteren over een systeemontwerp in relatie tot de eigenschappen van de gehanteerde ontwerpmethoden P RAKTISCHE BASISVAARDIGHEDEN

Een verscheidenheid aan computerhulpmiddelen effectief kunnen hanteren

Specifieke computerhulpmiddelen ten behoeve van ontwerpprocessen kunnen hanteren

Zowel schriftelijk als mondeling effectief in het Nederlands kunnen communiceren met professionals in verschillende disciplines

Zowel schriftelijk als mondeling effectief in het Engels kunnen communiceren met professionals in verschillende disciplines en met wetenschappers op het vakgebied

Projectmatig kunnen werken binnen aan tijd en middelen gestelde randvoorwaarden

Projecten kunnen plannen en implementeren; onderhandelingen kunnen voeren; kunnen reflecteren op projectmanagementstrategieën D ISCIPLINAIRE BASISKENNIS

ZELFSTUDIE ONDERWIJSVISITATIE

OPLEIDING TECHNISCHE

BESTUURSKUNDE

D ISCIPLINAIRE

2

BASISKENNIS

Principes van wiskundige modellering beheersen en kunnen hanteren bij het toepassen van descriptieve methoden voor systeemanalyse

Modellen voor kwantitatieve beslissingsanalyse kunnen toepassen in de context van integraal systeemontwerp

Kernnoties en modellen van gangbare organisatietheorieën, actornetwerktheorieën en besluitvormingstheorieën effectief kunnen hanteren bij probleemformulering en -structurering

Theorieën en modellen met betrekking tot economische en bestuurlijke instituties kennen en kunnen toepassen in een institutioneel ontwerp (bijv. regulering van infrastructuren)

Kennis hebben van eigenschappen van de voor het gekozen toepassingsgebied relevante technische systemen en componenten

Voor het gekozen technische toepassingsgebied specifieke systeemmodellen en geavanceerde ontwerpmethoden kunnen doorzien en toepassen

Kennis hebben van de structuur van de voor het gekozen toepassingsgebied relevante industriële sectoren, wetgeving en beleidskaders D ISCIPLINAIRE KENNIS TB

Kennis hebben van overeenkomsten en verschillen tussen technologieën, institutionele kaders en managementstijlen op internationaal niveau D ISCIPLINAIRE KENNIS TB

Complexe multi-actorproblemen en -systemen systematisch kunnen structureren en analyseren, vaak op basis van beperkte en mogelijk tegenstrijdige informatie

Creatief kunnen omgaan met multi-actorproblemen door zelf analysemethoden te combineren of nieuwe methoden ontwikkelen

Kwalitatieve en kwantitatieve gegevens over multiactorsystemen in samenhang kunnen analyseren en interpreteren

Experimenten, i.h.b. combinaties van modelsimulaties en sociale simulaties (gaming), kunnen ontwerpen en uitvoeren om nieuwe gegevens te verkrijgen

Een conceptueel ontwerp kunnen maken van een multiactor(deel)systeem of (besluitvormings)proces dat tegemoet komt aan de behoeften van een of meer actoren

Oplossingen kunnen ontwerpen voor complexe multi-actorproblemen en het management van de implementatie van oplossingen

Bestaande ontwerpen van systemen en/of processen kunnen beoordelen en mogelijke verbeteringen aan te geven V AKOVERSTIJGENDE VAARDIGHEDEN

Innovatieve bijdragen kunnen leveren aan een methodiek voor evaluatie of ontwerp van systemen en/of processen V AKOVERSTIJGENDE VAARDIGHEDEN

Samen kunnen werken in multidisciplinaire teams met scherp oog voor verschillende rollen binnen samenwerkingsverbanden

Bij ontwerpprocessen een brugfunctie kunnen vervullen tussen academisch geschoolde professionals uit verschillende disciplines

Tabel 13.1. Eindtermen van de Bachelor- en Masteropleiding

De opbouw van de Bacheloropleiding is reeds in Hoofdstuk 2 van de zelfstudie aan de orde geweest. Hierin is ook de samenhang tussen de programmaonderdelen toegelicht. Het 5-jarige curriculum in de Bachelor-Masterstructuur wordt gevolgd door studenten die vanaf het studiejaar 2000/01 zijn ingestroomd. In Bijlage B van de zelfstudie is een precedentieschema weergegeven waarin wordt aangegeven hoe de studieonderdelen op elkaar voortbouwen. In deze paragraaf wordt de programma-opbouw van de Masteropleiding toegelicht. Bij het onderdeel toetsing (Paragraaf 13.3) zal aangegeven worden op welke manier de eindtermen vertaald zijn naar de programmaonderdelen. U ITGANGSPUNTEN VOOR M ASTEROPLEIDING

Uitgangspunten voor de Masteropleiding ten opzichte van de 4-jarige opleiding Technische Bestuurskunde zijn: • meer ruimte voor het afstudeerproject • meer aansluiting bij belangrijke onderzoeksprogramma’s van de faculteit • meer aandacht voor internationalisering • meer aandacht voor ontwerpen, zowel systeemtechnisch/inhoudelijk als procesmatig/bestuurlijk • meer keuzeruimte. De Masteropleiding wordt in de Engelse taal aangeboden en staat in het Centraal Register voor Opleidingen Hoger Onderwijs (CROHO) geregistreerd onder de naam Systems Engineering, Policy Analysis and Management (SEPAM). De omvang van de programmaonderdelen worden, conform het beleid van de TU Delft, thans uitgedrukt in gehele punten volgens het European Credit Transfer System (ECTS), waarbij 1 ECTS staat voor een studielast van 28 uur. P ROGRAMM A - OPBOUW M ASTEROPLEIDING

Alhoewel het hier beschreven programma in de diverse gremia besproken is, vindt definitieve besluitvorming over het programma eerst plaats in april 2003. In het programma worden vier kolommen onderscheiden: • Systems Engineering & Policy Analysis (30 ECTS) • Domain specialisation (36 ECTS) • Management & Governance (18 ECTS) • Thesis (36 ECTS)

Om de samenhang tussen het verplichte programma en de keuzeruimte te waarborgen wordt de keuzeruimte gestructureerd door specialisatieprofielen aan te bieden. De kolommen worden hierna één voor één besproken. S YSTEMS E NGINEERING & P OLICY A NALYSIS

De kolom Systems Engineering & Policy Analysis vormt de kern van de opleiding en is het vervolg van de Technisch-Bestuurskundige kolom in de Bacheloropleiding. In die opleiding hebben studenten geleerd om multi-actorproblemen in een technologische context te analyseren. In de Masteropleiding wordt hierop voortgebouwd en worden studenten verder opgeleid om multi-actorsystemen te ontwerpen. Dit is met name gericht op het ontwerp van infrastructuren en daaraan gerelateerde diensten. De kolom Systems Engineering & Policy Analysis omvat de volgende zes modules: • Designing multi-actor systems • Decision modelling • Design and management of infrastructures • Service systems engineering • SEPAM design project • Ethics in design and management Deze kolom heeft een sterke relatie met de onderzoeksprogramma’s van de faculteit. Deze relatie krijgt vooral vorm in de modules Designing multi-actor systems (van het onderzoeksprogramma Multi-Actor Systems wordt reeds veel in de Bachelorfase aan studenten overgedragen), Design and management of infrastructures en Service systems engineering. Resultaten uit de onderzoeksprogramma’s vinden op deze manier direct hun weg naar het onderwijs. D OMAIN SPECIALIS ATION

In de Masteropleiding bouwen studenten voort op het technische toepassingsgebied dat zij gekozen hebben in de Bacheloropleiding. Na de meer algemene op ontwerp en systems engineering gerichte modules in het eerste semester, wordt het ontwerponderwijs in het tweede semester verbijzonderd naar het technologiedomein van de student. In de domeinmodule ICT/TIL/EWI systems engineering komen de voor het betreffende toepassingsgebied (informatie- en communicatietechnologie, transportinfrastructuur en logistiek, energie, water en industrie) gangbare ontwerpmethoden en -modellen aan de orde. Studenten kiezen in de Masteropleiding ook een specialisatieprofiel waarmee zij zich verder in een bepaalde richting binnen hun technologiedomein specialiseren. Per domein worden 2 tot 4 specialisatie-


13.2 P R O G R A M M A - O P B O U W

3

BESTUURSKUNDE OPLEIDING TECHNISCHE

ZELFSTUDIE ONDERWIJSVISITATIE 4

M ANAGEMENT & G OVERNANCE

profielen aangeboden. Een profiel kent voor 12 ECTS aan verplichte onderdelen. Verder kiest een student 8 ECTS uit een lijst met aanbevolen keuzevakken en nog eens 6 ECTS aan geheel vrije keuzeruimte. Studenten die zich verder op wetenschappelijk onderzoek willen toeleggen doen wel de voor het gekozen profiel verplichte modules, maar vullen de overige 14 ECTS in met specifiek op methoden voor technisch-bestuurskundig onderzoek gericht onderwijs. Een deel van dit onderwijs wordt binnen het huidige opleidingsprogramma voor promovendi aangeboden (zie Paragraaf 2.5 van de zelfstudie). Studenten die zich in de masterfase willen verbreden door hun eerder gekozen technische toepassingsgebied te complementeren met een andere technologie (bijvoorbeeld energie met ICT, of ICT met logistiek) wordt de mogelijkheid geboden om een individueel specialisatieprofiel samen te stellen. Een dergelijk profiel moet naast voldoende technische diepgang een duidelijke thematische samenhang hebben, zulks ter beoordeling door de Examencommissie. Een specialisatieprofiel omvat tenminste 12 ECTS aan technische vakken. De eindterm dat technischbestuurskundig ingenieurs een brugfunctie tussen academisch geschoolde professionals uit verschillende disciplines moet kunnen vervullen brengt met zich mee dat de student aantoonbaar in staat moet zijn om zich ook geavanceerde technische kennis eigen te kunnen maken. Om die reden dient een student als onderdeel van zijn/haar specialisatieprofiel tenminste één technisch onderdeel van het curriculum van een andere Masteropleiding van de TU Delft met succes af te ronden.

MODULEKAART

De kolom Management & Governance is een voortzetting van de kolom Bestuur & Bedrijf in de bachelorfase. De modules die in deze kolom worden aangeboden veronderstellen dat de studenten kennis en begrip hebben van de economische, institutionele, juridische en organisatorische aspecten van infrastructuren en daaraan gerelateerde diensten. In de kolom wordt hierop voortgebouwd en wordt met name ingegaan op het ontwerp en management van instituties in een internationale context. Daarnaast is er bijzondere aandacht voor strategisch gedrag van actoren in technische complexe projecten rond infrastructuren, en de wijze waarop het projectmanagement daarmee om kan gaan. De modules in deze kolom zijn: • Designing institutions in a global economy • International management • Strategic management in engineering projects T HESIS

Het afstudeerproject is in de Masteropleiding verdeeld in twee stadia: projectdefinitie en uitvoering. In Paragraaf 13.4 wordt het afstudeertraject beschreven. Het studieprogramma van de Masteropleiding (MSc SEPAM) is weergegeven in Figuur 13.1. Een korte beschrijving van de modules in de Masteropleiding is te vinden in Bijlage H (zie achterin dit document). In de bijlage staan ter illustratie ook mogelijke voorbeelden van specialisatieprofielen.

EERSTE JAAR

MSC

KWARTAAL

1e Designing Multi-Actor Systems 6 ECTS Designing Institutions in a Global Economy 5 ECTS

2e Design and Management of Infrastructures 4 ECTS Service Systems Engineering 4 ECTS Decision Modelling 5 ECTS

Profile electives 6 ECTS

3e

4e

ICT/TIL/EWI Systems Engineering 10 ECTS SEPAM Design Project 7 ECTS

Profile electives 13 ECTS

MODULEKAART

TWEEDE JAAR

MSC

KWARTAAL

1e

2e

Strategic Management in Engineering Projects 7 ECTS

3e

4e

Ethics in Design and Management 4 ECTS

International Management 6 ECTS Profile electives 7 ECTS

SEPAM Master’s thesis 30 ECTS

Thesis project definition 6 ECTS Figuur 13.1. Jaarkaarten van de Masteropleiding Technische Bestuurskunde (SEPAM)

In de Bacheloropleiding leren studenten presenteren en rapporteren in het Nederlands. In de Masteropleiding worden deze vaardigheden verdiept en is het de bedoeling dat studenten in het Engels presenteren en rapporteren. Net als in de Bacheloropleiding worden de vaardigheden niet geïsoleerd aangeboden, maar gekoppeld aan modules. Presenteren in het Engels komt tijdens het SEPAM design project aan bod, uiteraard met medewerking van in presentatietechniek gespecialiseerde docenten. De rapportage in het Engels wordt gekoppeld aan het afstudeerproject. Studenten moeten in aanvulling op het afstudeerrapport een wetenschappelijk artikel in het Engels schrijven over hun onderzoek en worden hierbij begeleid door docenten communicatietechniek en komen hiervoor tijdens het afstuderen regelmatig in groepen bijeen. In de module Strategic management in engineering projects zijn twee vaardigheidscomponenten opgenomen. Dit betreft een practicum onderhandelingsvaardigheden en bijzondere projectvaardigheden, zoals het operationaliseren en in de praktijk brengen van procesmanagementstrategieën.

13.3 T O E T S I N G De modules in het laatste semester van de Bacheloropleiding zijn Functioneel ontwerpen, Organisatie en management en het BSc project TB. In deze drie modules en de modules die direct aan het Bachelorproject toeleveren worden alle eindtermen van de Bacheloropleiding (Tabel 13.1, linker kolom) getoetst. In het precedentieschema van de bacheloropleiding (Bijlage B van de zelfstudie) is te zien welke modules kennis aan welke andere modules toeleveren. Hieronder worden

achter de modules verkort de bijbehorende eindtermen genoemd. 1. Functioneel ontwerpen: kennis van eigenschappen van voor domein relevante systemen, functionele eisen specificeren, conceptueel ontwerp maken, bestaande ontwerpen beoordelen 2. Organisatie en management: organisatietheorieën, actornetwerktheorieën, besluitvormingstheorieën kunnen hanteren, systematisch kunnen debatteren 3. BSc project TB: zelfstandig kennis vergaren, kwalitatieve en kwantitatieve gegevens over multiactorsystemen analyseren en interpreteren, wetenschappelijke instelling, effectief communiceren, projectmatig werken, kunnen reflecteren op het eigen onderzoek 4. Aan BSc project toeleverende modules: • Onderzoeksmethoden en dataverwerking 2: beheersing computerhulpmiddelen, principes van wiskundig modelleren kunnen toepassen, gegevens kunnen analyseren en interpreteren • Project continu/discreet modelleren: beheersing computerhulpmiddelen, principes van wiskundig modelleren kunnen toepassen, samenwerken in teams • Wetenschaps- en argumentatieleer: wetenschappelijke instelling, logisch kunnen argumenteren en reflecteren • Analyse van complexe omgevingen: complexe multiactorproblemen en systemen kunnen structureren en analyseren • BER: kennis hebben van de structuur van voor domein relevante sectoren, beleidskaders en wetgeving Figuur 13.2 toont het precedentieschema voor de Masteropleiding SEPAM.


V AARDIGHEDEN IN DE M ASTEROPLEIDING

5

Designing institutions in a global economy

Designing multiactor systems

1

Decision modelling

Profile electives

Design and management of infrastructures

Service systems engineering

ICT/TIL/EWI systems engineering

SEPAM design project

Strategic management in engineering projects

Ethics in design and management

1

International management

2

2 SEPAM Master’s thesis



BESTUURSKUNDE

A

6

B

Integrerend vak

B bouwt voort op A

Figuur 13.2. Precedentieschema MSc SEPAM

De eindtermen van de Masteropleiding (Tabel 13.1, rechter kolom) worden in de afstudeeropdracht en de daaraan toeleverende modules getoetst. 1. Afstudeeropdracht: begrip van onderzoeksmethoden, deze voor een multi-actorvraagstuk kunnen operationaliseren en kritisch evalueren, op conceptueel niveau kunnen debatteren over een systeemontwerp, in de Engelse taal schriftelijk en mondeling kunnen communiceren met wetenschappers en professionals op het vakgebied 2. Aan afstudeeropdracht toeleverende modules: • Strategic management in engineering projects: project plannen en implementeren, brug kunnen

• International management: institutioneel ontwerpen, kennis van internationale instituties en managementstijlen • SEPAM design project: modellen voor beslissingsanalyse kunnen toepassen, diagnose kunnen stellen en oplossingen kunnen vinden voor multi-actorproblemen, innovatief kunnen bijdragen aan methodiek voor ontwerp en/of evaluatie • ICT/TIL/EWI systems engineering: domeinspecifieke systeemmodellen en ontwerpmethoden kunnen toepassen, brug kunnen slaan naar technische disciplines

slaan tussen technische disciplines en managementdisciplines, onderhandelingen kunnen voeren • Ethics in design and management: ethisch en sociaal verantwoordelijk kunnen denken en handelen

Toetsing en beoordeling in het algemeen zijn reeds aan de orde geweest in Hoofdstuk 3 van de zelfstudie.

H ET B ACHELORPROJECT

In de Bacheloropleiding zijn er drie ‘capstone’ modules waarmee het eindniveau van de opleiding bereikt wordt: Functioneel ontwerpen, Wetenschaps- en argumentatieleer en het Bachelorproject. In het Bachelorproject moeten studenten onder andere laten zien dat zij zelfstandig complexe multi-actorproblemen en -systemen systematisch kunnen structureren en analyseren (zie ook de eindtermen hierboven). Het project, dat een semester lang loopt, bestaat uit twee fasen: probleemstudie en modelstudie. In de probleemstudie problematiseert de student een nog tamelijk breed onderwerp, zoals bijvoorbeeld telewerken, rekening rijden, luchthavenontwikkeling, ontwikkeling van duurzame industrieterreinen, of interconnectiviteit van telefoonnetwerken. Van deze probleemstudie wordt verslag gedaan in een issue paper, waarin op grond van multi-actor systeemanalyse onder meer de informatiebehoefte voor besluitvorming wordt bepaald. De student formuleert deze in de vorm van concrete onderzoeksvragen. In de modelstudie probeert de student één van deze onderzoeksvragen te beantwoorden met behulp van een kwantitatief model. De student beargumenteert zijn/haar keuze voor een modelleermethode, construeert, verifieert en valideert een model van het gekozen probleemveld, en interpreteert de resultaten in het licht van de onderzoeksvraag. De fase wordt afgerond met een rapportage die afsluit met een kritische wetenschappelijke reflectie op de modelstudie en de in het rapport gevoerde argumentatie. Studenten doen hun Bachelorproject individueel en kunnen slechts in beperkte mate beroep doen op docentbegeleiding. Zowel het issue paper als het eindrapport worden onderworpen aan een peer review: studenten moeten het werk van twee medestudenten kritisch beoordelen op een wijze die vergelijkbaar is met peer review procedures voor wetenschappelijke publicaties. De student krijgt de gelegenheid om de commentaren van zijn/haar peers en die van de begeleidende docent te verwerken in het issue paper en het definitieve eindrapport. Bij het beoordelen van het Bachelorproject worden de kwaliteit van het issue paper, het eindverslag en de door de student gemaakte peer reviews meegewogen.

A FSTUDEERWERK VAN DE M ASTEROPLEIDING

In Hoofdstuk 7 van de zelfstudie is het niveau en de beoordeling van het afstudeerwerk beschreven. In de Masteropleiding zijn er twee belangrijke wijzigingen ten opzichte van de procedure en beoordeling van het afstudeerwerk in de vierjarige opleiding, zoals beschreven in Hoofdstuk 7. • Studenten beginnen het afstudeerwerk met een plan van aanpak (issue paper). Dit plan van aanpak wordt afzonderlijk beoordeeld en pas als dit voldoende is bevonden kan de student met het daadwerkelijke afstuderen beginnen. • Tijdens het uitvoeren van het afstudeerwerk en het schrijven van het afstudeerverslag worden studenten ook geacht een wetenschappelijk artikel in het Engels te schrijven over het afstudeerwerk. Zij worden hierbij niet alleen ondersteund door hun dagelijkse inhoudelijke begeleider, maar ook door iemand van het Instituut voor Techniek en Communicatie die hen daarbij helpt. Op deze wijze kunnen ze voldoen aan de eindterm dat zij schriftelijk kunnen communiceren met wetenschappers op het vakgebied. B EOOGDE PERFORM ANCE OP DE ARBEIDSMARKT

Van bestuurskundig ingenieurs wordt verwacht dat zij breed emplooi kunnen vinden. Vanwege hun multiactororiëntatie op infrastructuren en daaraan gerelateerde diensten ligt hun werkterrein in het bijzonder op het raakvlak tussen de publieke en private sector. Binnen de publieke sector zijn met name beleidsdirecties van ministeries (V en W, VROM, EZ), toezichthouders en adviesorganen (NMa, OPTA, Raad voor de Transportveiligheid), organisaties als het Havenbedrijf Rotterdam en de Luchthaven Schiphol, en uiteraard provincies, gemeenten en waterschappen potentiële werkgevers. Binnen de private sector gaat het om zowel grote als kleine aan infrastructuren gerelateerde ondernemingen in sectoren als energievoorziening, procesindustrie, transport en logistieke dienstverlening, e-business (banken en verzekeringsmaatschappijen) en telecommunicatie. Ook adviesbureaus die binnen deze sectoren opereren zijn potentiële werkgevers. Door hun brede opleiding en de bijzondere aandacht daarin voor communicatieve vaardigheden zullen afgestudeerden hun eerste baan veelal in de adviessector vinden. Daarbinnen blijkt hun kracht vooral op het gebied van probleemanalyse, conceptueel ontwerp en procesmanagement. Van bestuurskundig ingenieurs wordt verwacht dat zij snel zullen doorstromen naar functies waarin zij beleidsof managementverantwoordelijkheid moeten dragen.


13.4 E I N D N I V E A U

7

13.5 I M P L E M E N T A T I E Hieronder zal ingegaan worden op de implementatie van de Bachelor-Masterstructuur. Dit betreft onder meer overgangsregelingen en het aanbieden van onderwijs in de Engelse taal. I MPLEMENTATIE VAN DE B ACHELOROPLEIDING



BESTUURSKUNDE

In de afgelopen jaren hebben zich verschillende wijzigingen voorgedaan in het studieprogramma van de opleiding Technische Bestuurskunde: • Invoering van het vijfjarig onderwijsprogramma Studenten die in het studiejaar 2000/01 als eerstejaars met de opleiding TB zijn gestart volgen een nieuw vijfjarig onderwijsprogramma. In grote lijnen zijn het eerste en tweede jaar van de vijfjarige opleiding gelijk aan die van de vierjarige opleiding. Toen in 2001

8

duidelijk werd dat vanaf het studiejaar 2002/03 de Bachelor-Masterstructuur ingevoerd zou gaan worden, is vanaf dat moment het vijfjarig programma dusdanig ontworpen dat het daar zo goed mogelijk aan zou sluiten. Dit betekent dat de eerste studenten van de lichting 2000/01 aan het eind van het studiejaar 2002/03 hun Bachelordiploma zullen ontvangen. • Invoering van de Bachelor-Masterstructuur Met de invoering van de Bachelor-Master structuur is ervoor gekozen om de nadruk in de Bacheloropleiding te leggen op de analyse van multi-actor systemen en de Masteropleiding te richten op het ontwerp en management van deze systemen. Dit heeft ertoe geleid dat elementen uit het derde jaar van de vierjarige opleiding naar het eerste jaar van de Masteropleiding zijn verplaatst, omdat deze meer betrekking hadden op ontwerp. In plaats daarvan zijn enkele nieuwe elementen opgenomen in het de bacheloropleiding, waaronder het bachelorproject dat individueel uitgevoerd wordt en waarin studenten moeten laten zijn dat zij het geleerde zelfstandig kunnen toepassen op een praktijkprobleem. • Aansluiting bij het Delfts instellingspakket (DIP) Dit is een verzameling van vakken die in principe geschikt zijn voor alle opleidingen van de TU Delft.

Volgens een aanwijzing van het CvB dienen alle opleidingen tenminste twee modules afnemen uit het instellingspakket op het gebied van de wiskunde, één module mechanica en één module alfa-gammaonderwijs. Technische Bestuurskunde heeft ervoor gekozen om vanaf het studiejaar 2002/03 drie modules op het gebied van de wiskunde af te nemen, één module mechanica en één module alfa-gammaonderwijs. Zowel de invoering van het vijfjarig programma (en tegelijkertijd de Bachelor-Masterstrucuur) als de aansluiting bij het Delfts instellingspakket kunnen consequenties hebben voor studenten die vertraging hebben opgelopen in de studie. Omdat het eerste en tweede jaar van de vijfjarige opleiding in grote lijnen lijken op de eerste twee jaar van de vierjarige opleiding en omdat het Delfts Instellingspakket in het studiejaar 2002/03 ingevoerd is, heeft de belangrijkste overgang in het studieprogramma zich voorgedaan aan het begin van het studiejaar 2002/03 (toen de eerste BaMa studenten begonnen aan hun derde jaar). In het voorjaar van 2002 is hiervoor een overgangsregeling opgesteld. Deze regeling is gecommuniceerd met alle studenten via voorlichtingsbijeenkomsten, publicatie op het Internet en in de Consul (het tijdschrift van de studievereniging Curius). De overgangsregeling, die ook te vinden is in de studiegids, bestaat uit een tabel waarin studenten voor iedere module waarin wijzigingen zijn opgetreden kan zien wat de overgangsregeling is. In principe blijven studenten die in het vierjarige programma zijn begonnen in de gelegenheid om hun studie volgens het vierjarige programma af te maken. Verder geldt over het algemeen dat modules die komen te vervallen nog één jaar volledig gedoceerd worden en in het jaar daarna heeft de student nog twee tentamenkansen. Als er een zeer grote overlap bestaat tussen modules die komen te vervallen en nieuwe modules, dan kunnen studenten deelnemen aan de nieuwe modules. Is er een relatief grote overlap tussen modules die komen te vervallen en nieuwe modules, dan worden alleen de tentamenkansen van de oude modules nog aangeboden.

OUD

NIEUW

OPMERKINGEN

tb411 Management van technisch complexe projecten

spm5410 Strategic management in engineering projects

De nieuwe module gaat pas van start in 2004/05. In 2003/04 worden studenten geacht deel te nemen aan tb026i Management of Complex Technical Projects.

tb412 Feitelijk en normatief argumenteren voor TB

komt te vervallen

In het 2003/04 wordt de module nog drie maal aangeboden net zoals in de jaren daarvoor. Vanaf 2004/05 worden studenten geacht de nieuwe module Ethics in design and management (spm5110) te doen.

Tabel 13.2. Overgangsregeling voor de Masteropleiding

Het laatste jaar van de vierjarige opleiding bestond uit de twee modules Management van technisch-complexe projecten en Feitelijk en normatief argumenteren voor TB, keuzeruimte en het afstudeerwerk. Dit betekent dat slechts voor twee modules in het studiejaar 2003/04 een overgangsregeling noodzakelijk is. Deze overgangsregeling is te zien in Tabel 13.2. De Masteropleiding Technische Bestuurskunde (MSc SEPAM: Systems Engineering Policy Analysis and Management) zal in het Engels aangeboden worden. De faculteit TBM heeft inmiddels vijf jaar ervaring met het verzorgen van Engelstalig onderwijs in het verkorte internationale MScprogramma. Veel van de docenten die in dat programma het onderwijs verzorgen zijn ook betrokken bij het onderwijs binnen de SEPAM opleiding. Deze docenten hebben ruime doceerervaring en hebben veelal een periode doorgebracht in een land waar de voertaal Engels is. In samenspraak met studenten uit de Opleidingscommissie zijn diverse maatregelen voor een goede overgang naar het onderwijs in het Engels tot stand gekomen. Deze maatregelen hebben betrekking op de docenten, het studiemateriaal en de studenten. • Aan de modulemanagers van de Masteropleiding is opgedragen de bij hun module betrokken docenten te vragen of zij zich in staat achten om adequaat onderwijs te verzorgen in het Engels. Vier docenten hebben aangegeven prijs te stellen op een trainingscursus. Deze cursus wordt door het Instituut voor Techniek en Communicatie van de faculteit TBM verzorgd en bestaat uit een combinatie van didactiek en taalvaardigheid. Ook docenten van andere opleidingen binnen de TU Delft nemen deel aan deze cursus. Verder zal bij de onderwijsevaluaties de kwaliteit van het Engelstalige onderwijs bijzondere aandacht krijgen. • Het studiemateriaal in de Masteropleiding bestaat grotendeels uit boeken en uit readers met weten-

schappelijke artikelen. De meeste modules worden nieuw ontwikkeld en daarbij zal direct naar Engelstalig materiaal gezocht worden. • Uitgangspunt is dat studenten met VWO Engels het onderwijs in de Masteropleiding moeten kunnen volgen. In de Bacheloropleiding zal in ieder geval één module in het tweede jaar in het Engels aangeboden worden, zodat studenten die anders mogelijkerwijs te weinig het Engels blijven gebruiken dit op peil houden. Verder zal de faculteit zoeken naar een (diagnostische) toets die studenten kunnen doen om al in een vroegtijdig stadium te kijken of hun Engels van voldoende niveau is om het onderwijs te kunnen volgen. De faculteit biedt studenten de mogelijkheid om in hun eigen tijd zonder kosten verschillende typen cursussen Engels te volgen.

13.6 A A N S L U I T I N G In de Onderwijs- en Examenregeling is opgenomen dat studenten die in het bezit zijn van een Bachelordiploma Technische Bestuurskunde automatisch toegelaten worden tot de Masteropleiding. Studenten die ingeschreven zijn in de Bacheloropleiding en nog geen Bachelordiploma hebben, kunnen onder bepaalde voorwaarden een verklaring van toelating tot de Masteropleiding krijgen van de examencommissie. Om te vermijden dat studenten onnodige studievertraging oplopen, komen studenten die in 2000/01 als eerstejaars gestart zijn en vóór september 2003 hun propedeuse hebben gehaald en minimaal 75% van de te behalen studiepunten uit het tweede en derde jaar hebben behaald hiervoor in aanmerking. Op 1 september 2003 zijn echter nog niet alle uitslagen van de augustustentamens bekend. Om de bovenstaande regel praktisch implementeerbaar te houden, wordt studenten toegestaan om deel te nemen aan de twee kernmodules in het eerste kwartaal van het Masterprogramma. Pas bij de modules


I MPLEMENTATIE VAN DE M ASTEROPLEIDING

9

BESTUURSKUNDE OPLEIDING TECHNISCHE

ZELFSTUDIE ONDERWIJSVISITATIE 10

die in het tweede kwartaal van start gaan zal de ingangseis van minimaal 75% gaan gelden omdat dan definitief bekend zal zijn welke studenten aan de ingangseis voldoen. Als een student gedurende het studiejaar 2003/04 alsnog aan de eis van 75% voldoet en aantoonbaar studievertraging zou oplopen doordat hij/zij niet aan het Masterprogramma kan deelnemen, kan hij/zij alsnog toestemming krijgen om bepaalde modules uit het 2e semester van het Masterprogramma te volgen, dit echter alleen na goedkeuring van zijn/haar studieplanning door de studieadviseur. In Hoofdstuk 1 van de zelfstudie is aangegeven dat de opleiding Technische Bestuurskunde een unieke opleiding is en dat er ook in het buitenland geen opleiding bestaat met dezelfde doelstelling en opzet. In principe kunnen studenten die in het bezit zijn van het Bachelordiploma van een gelijkwaardige multidisciplinaire opleiding aan een Technische Universiteit of het Hoger Technische Onderwijs (waarbij door de TU Delft aanvullende kwaliteitseisen worden gesteld) toegelaten worden tot de Masteropleiding Technische Bestuurskunde. Uitgangspunt hierbij is dat de eindtermen van de Bacheloropleiding Technische Bestuurskunde die ontbreken in de vooropleiding van de betreffende student binnen de keuzeruimte van 26 ECTS in te halen zijn. Dit kan evenwel tot een langere studieduur leiden, omdat bepaalde modules in de Masteropleiding pas gevolgd kunnen worden als studenten de relevante voorkennis hebben. Vooralsnog zal de faculteit aanvragen van mogelijke instromers individueel behandelen. Op basis van aldus opgedane ervaring zullen algemene richtlijnen worden opgesteld.

13.8 W A T I S B E R E I K T ? De Bacheloropleiding Technische Bestuurskunde loopt al vanaf het studiejaar 2000/01. De implementatie hiervan heeft pas vanaf het studiejaar 2002/03 een significante invloed gehad op het onderwijs, omdat de eerste twee jaar van de Bacheloropleiding vrijwel gelijk zijn aan de eerste twee jaar van de vierjarige opleiding. De faculteit heeft de Bachelor-Masterstructuur in goed overleg met docenten en studenten ingevoerd. Er is veel aandacht besteed aan de overgangsregeling en de faculteit heeft de indruk dat de overgang soepel verloopt. Bij de Masteropleiding die ingevoerd wordt vanaf 2003/04 worden weinig problemen verwacht, omdat er in het oude vierde jaar weinig cursorisch onderwijs meer

ingepland was en er derhalve geen uitgebreide overgangsregeling nodig is. Verder heeft de faculteit reeds ruime ervaring met Engelstalig onderwijs opgedaan in het verkorte internationale MSc-programma en verwacht op dit vlak evenmin problemen. Uiteraard zal de invoering van de Masteropleiding nauwlettend in de gaten gehouden worden via het systeem van onderwijskwaliteitszorg; met name via de reguliere overlegstructuur van modulemanagers en clustercoördinatoren, de collegeresponsiegroepen en de studentenenquêtes (zie ook Hoofdstuk 11 van de zelfstudie).

B IJLAGE H V A K B E S C H R I J V I N G E N

De Masteropleiding Systems Engineering, Policy Analysis and Management (SEPAM) wordt in de Engelse taal aangeboden. De inhoud van de modules waaruit het onderwijsprogramma bestaat wordt kort beschreven, waarbij de modules per kolom worden gepresenteerd. S YSTEMS E NGINEERING & M ANAGEMENT

spm4110 Designing Multi-Actor Systems (6 ECTS) dr.ir. W. Bockstael-Blok Conceptual framework for systems engineering that integrates methods and tools for substantive analysis and design with principles of decision making process design and management strategies. Translating functional requirements into specifications for multi-actor systems and decision making processes. Illustrated with case examples from infrastructures and services in different technological domains. spm4120 Decision Modelling (5 ECTS) dr.ir. V.A.W.J. Marchau and dr. B.C.P. Kraan Advanced methods and tools for ex-ante evaluation of policies and designs. Linear optimisation, advanced multi-criteria methods, game theory for decision making in strategic contexts, probabilistic models for decision making when system knowledge is incomplete and uncertain. spm4130 Design and Management of Infrastructures (4 ECTS) dr.ir. M. Kuit Specific and generic characteristics of, and interactions between, different types of infrastructures. Multi-layer models of infrastructures. Reliability, availability, and risk management. Convergence of infrastructures. Conceptual framework for analysis and design. Different methods for economic assessment (e.g., life-cycle costing). Capacity management, regulation strategies, and the strategic response of stakeholders. Case examples in energy, ICT, transport and water.

spm4140 Service Systems Engineering (4 ECTS) prof.dr.ir. A. Verbraeck Conceptual framework for analysis and design of complex services. Functionality, availability, and efficiency. The role of ICT in service systems. Service system performance modelling. Case examples in energy, ICT, transport and water. spm4910 SEPAM Design project (7 ECTS) dr.ir. W. Bockstael-Blok Systems engineering project. Students work together in small groups with pre-assigned roles to develop new and/or modify existing infrastructure and services. The project requires design problem formulation, decisionmaking process design and management, systems design, advanced modelling and simulation, impact assessment, and negotiation. spm5110 Ethics in Design and Management (4 ECTS) dr. H. Zandvoort Ethical aspects and problems inherent in technology and in the practices of professionals and managers in technological contexts. Training in critical reflection – the ability to reason on these issues in a consistent and reliable manner and to enter into solution-oriented debate with others on these issues. Reflection on the profession of the SEPAM engineer. D OMAIN SPECIALIS ATION

spm4310 ICT/TIL/EWI Systems Engineering (10 ECTS) dr.ir. J.A.A.M. Stoop, dr.ir. P.M. Herder, dr.ir. M.P.M. Ruijgh and dr.ir. M.F.W.H.A. Janssen Current approaches to systems development, and leadingedge methods and tools for systems analysis and design, focussed on a specific technological domain. Depending on their technological specialisation, students choose a systems engineering field (e.g., airports, mobile telecommunications, nuclear power, wastewater treatment), acquire knowledge of state-of-the-art technologies and models, and investigate how these fit in the generic multi-actor systems engineering approach.


MASTEROPLEIDING SYSTEMS ENGINEERING, POLICY ANALYSIS AND MANAGEMENT

11

Domain-specific profile electives (20 ECTS) Depending on the chosen profile within their domain, students take 12 ECTS of mandatory courses and choose 8 ECTS from a given list of courses. Students must choose at least one module that is taught at the masters level in one of the traditional engineering programmes (e.g., Civil Engineering, Electrical Engineering, Mechanical Engineering, and Chemical Engineering).

spm5420 International Management (6 ECTS) dr. W.M. de Jong Theories on, and developments in, international management. Differences in negotiation, management, and decisionmaking styles. Cultural and administrative biases and their behavioural consequences. Case examples. Social simulations. T HESIS

Electives (6 ECTS) Students can choose electives from the wide range of courses taught at the Masters level at Delft University of Technology or any other accredited university. M ANAGEMENT & G OVERNANCE

spm4410 Designing Institutions in a Global Economy (5 ECTS) dr. J.F.M. Koppenjan and dr. R.W. Künneke Theoretical foundations of institutional design. Principal agent theory, property rights theory. Evolution of innovative institutional structures in an international context. Elicitation of institutional rules. Implications for design. Case examples: developments in the European Union.



BESTUURSKUNDE

spm5410 Strategic Management in Engineering Projects (7 ECTS)

12

dr. W.W. Veeneman and prof.dr.ir. A. Verbraeck Conceptual framework that integrates formal methods and tools for project management (PERT/CPM, cost accounting, project management information systems) with principles of decision making process design and management strategies. Case examples from infrastructures and services in different technological domains.

spm5905 SEPAM thesis project definition (6 ECTS) Problem conceptualisation and feasibility study for the SEPAM Master’s thesis project. spm5910 SEPAM Master’s thesis (30 ECTS) Individual research project in which the student demonstrates that he/she qualifies for the Masters’ degree in Systems Engineering, Policy Analysis and management. Master thesis projects are supervised by senior staff members from specific sections within the Faculty of Technology, Policy and Management, depending on the theme of the project: Infrastructures • Economics of Infrastructures • Energy & Industry • Information and Communication Technology • Policy Analysis • Transport Policy and Logistics Organisation Service Systems • Information and Communication Technology • Systems Engineering • Transport Policy and Logistics Organisation Management & Governance • Organisation and Management • Public Management SEPAM Methodology • Policy Analysis • Systems Engineering

V OORBEELDEN VAN SPECIALISATIEPROFIELEN ( CONCEPTEN )

E XAMPLE PROFILE : T RANSPORT S YSTEMS & S ERVICES CODE*

NAM E

ECTS

M AND ATORY

MODULES

tb4430

Design and control of transport systems

6

tb4510

Transport policy and logistics

6

PROFILE

ELECTIVES

(NO

LESS THAN

8

ECTS)

ct4790

Underground construction

4

ct4801

Transportation and spatial modelling

6

ct5820

Traffic sociology and traffic psychology

3

ct5830

Traffic and transport policy

3

tb9421

Risk control and risk management

6

tb9425

Intelligent transport systems

3

tb9429

Behavioural models for policy making and design

3

tb9431

Public-private partnerships

6

SUGGESTED

ADDITIONAL ELECTIVES

tb9410

Independent study transport policy and logistics

3

tb9430

Scientific research methods in transport and logistics

* modules with codes ctxxxx are taught at the Faculty of Civil Engineering and Geosciences, the other modules at the Faculty of Technology, Policy and Management E XAMPLE PROFILE : L OGISTICS NAM E

ECTS

M AND ATORY

MODULES

tb4410

Design and control of multi-modal chains

6

tb9423

Supply chain engineering, analysis and management

3

tb9424

Through-life engineering and management of transport and logistics systems

3

PROFILE

ELECTIVES

(NO

LESS THAN

8

ECTS)

tb9303

Simulation masterclass

6

tb9310

E-business

6

tb9427

Simulation of logistics systems

6

tb9421

Risk control and management

6

tb9532

Integrated process management

6

SUGGESTED


tb4430

Design and control of transport systems

6

tb4530

Transport policy and logistics

6

tb9410

Independent study transport policy and logistics

3

tb9430

Scientific research methods in transport and logistics

3


CODE

13

E XAMPLE PROFILE : E NERGY CODE*

NAM E

ECTS

M AND ATORY

MODULES

tb9534

Technical and economic aspects of future energy systems

8

wb4302

Thermodynamics of energy conversions

4

PROFILE

ELECTIVES

(NO

LESS THAN

8

ECTS)

tb9706

Fuel cells

3

wb4303

Energy, society and sustainability

3

wb4422

Thermal power plants

4

wb4480

Energy conversions

3

wm0321TU

Environmental Philosophy

3

SUGGESTED


see profile electives above * modules with codes wbxxxx are taught at the Faculty of Mechanical Engineering and Marine Technology, the other modules at the Faculty of Technology, Policy and Management

E XAMPLE PROFILE : W ATER CODE*

NAM E

ECTS

M AND ATORY Hydrology

8

ct3420

Sanitary engineering

4



BESTUURSKUNDE

PROFILE

14

MODULES

ct1310

ELECTIVES

(NO

LESS THAN

ct3410

Water control

ct3930

Spatial data processing / GIS

ct4400

Water quality management

ct4410

Irrigation and drainage

ct4460

Polders and flood control

ct4480

Waste water treatment

ct4330

Harbours and navigable waterways

ct4420

Geohydrology

ct5307

Coastal zone management

ct5450

Catchment hydrology

ct5460

Ecology for civil engineers

ct5490

Operational water management

ct5510

Urban water management SUGGESTED

8

ECTS)


see profile electives above * modules with codes ctxxxx are taught at the Faculty of Civil Engineering and Geosciences

E XAMPLE PROFILE : I NDUSTRY CODE*

NAM E

ECTS

M AND ATORY

MODULES

tb9532

Integrated plant management

8

tb95nn

Economy, ecology and technology of harbour and industrial complexes

4

PROFILE

ELECTIVES

(NO

LESS THAN

8

ECTS)

st7011TU

Elements of chemical process design

4

ta3330

Metallurgical processes

3

tb95nn

Asset life cycle management and costing

3

SUGGESTED


st2461

Risk control

3

tb9423

Supply chain engineering, analysis and management

3

* modules with codes taxxxx are taught at the Faculty of Civil Engineering and Geosciences, those with codes stxxxx at the Faculty of Applied Sciences, the other modules at the Faculty of Technology, Policy and Management

E XAMPLE PROFILE : ICT-I NFRASTRUCTURES CODE*

NAM E

ECTS

M AND ATORY

MODULES

tb9611

Internet and Middleware Architectures

4

tb*

Technical aspects of future ICT-Infrastructures

4

tb9620

Policy, Economics and Law of future ICT-Infrastructures

4

PROFILE

ELECTIVES

(NO

LESS THAN

8

ECTS)

tb9421

Risk Management

6

tb9431

Public Private Partnerships

6

tb9703

Economic regulation of infrastructures

9

tb9617

Management of ICT-oriented organisations

4

in4067

Information Security

4.5

in4027

Cooperative Agent-based Systems

4.5


* modules with codes inxxxx are taught at the Faculty of Information Technology and Systems, the other modules at the Faculty of Technology, Policy and Management tb*: module under development

15

E XAMPLE PROFILE : E-S ERVICES

CODE*

NAM E

ECTS

M AND ATORY

MODULES

tb9611

Internet and Middleware Architectures

4

tb9310

E/M Business and Government

5

tb*

ICT Service Management PROFILE

ELECTIVES

(NO

3 LESS THAN

8

ECTS)

tb9617

Management of ICT-oriented organisations

4

tb9313

Collaborative Work and Groupware Technology

4

tb9309

Simulation Master class

6

tb*

E-Learning

tb9425

Intelligent transportsystemen

4.5

in4067

Information Security

4.5

in4027

Cooperative Agent-based Systems

4.5



BESTUURSKUNDE

* modules with codes inxxxx are taught at the Faculty of Information Technology and Systems, the other modules at the Faculty of Technology, Policy and Management tb*: module under development

16

TUK 13 BACHELOR-MASTERSTRUCTUUR

Recommend Documents