Toepassing van duurzaam geproduceerde houtsoorten in de bouw een inventarisatie van knelpunten en antwoorden
1
Leeswijzer
Colofon
Met dank aan Gemma Boetekees, Paul Boot, Harrie van de Vliet en Jan Wester voor hun reacties en aanvullingen.
zijn of hoe een knelpunt het beste aan gepakt kan worden. Via de inhoudsopgave kunt u de voor u relevante paragraaf opzoeken. Daarnaast is het mogelijk om via de index op pagina 26 van de handleiding bij de voor u relevante informatie te komen.
Deze handleiding is het resultaat van een onderzoek naar de knelpunten van gemeenten bij het hanteren en stimuleren van duurzaam geproduceerd hout binnen de gemeente, zowel in eigen projecten als in de particuliere sector. Het onderzoek is opgezet door middel van een enquête onder gemeenteambtenaren en gesprekken met personen binnen de branche. De belangrijkste vragen en knelpunten zijn telkens in tekstkaders geplaatst.
Tekst: Hilde Stroot Lay out: Eric Mels, Hoorn Drukwerk: Uitkijkpost, Heiloo © November 2000
In de bijgeleverde checklist worden zeer kort en bondig oplossingsrichtingen aangeboden die u verder op weg helpen, ofwel door het verstrekken van informatie of het verwijzen naar een internetpagina, ofwel door het vermelden van contactpersonen.
De handleiding is onderverdeeld in twee hoofdstukken, hoofdstuk 1 behandelt gemeentelijk beleid, zowel ten aanzien van de particuliere sector als ten aanzien van eigen projecten. In dit hoofdstuk wordt aandacht besteed aan een aantal instrumenten die een gemeente tot haar beschikking heeft om toepassing van duurzaam geproduceerd hout te verwezenlijken en de effectiviteit van deze instrumenten. Hoofdstuk twee handelt over de uitvoering van projecten waar duurzaam geproduceerd hout wordt toegepast, en de knelpunten die daarbij kunnen ontstaan. In de verschillende paragrafen worden de mogelijke knelpunten behandeld en wordt informatie verstrekt hoe knelpunten te voorkomen
Milieudefensie Damrak 26 1012 LJ Amsterdam
2
3
Inhoud
Inleiding
Inleiding
5
Paragraaf 1: Beleid 1.1 Eigen projecten 1.2 De particuliere sector
7 11
Paragraaf 2: Uitvoering 2.1 Wat is duurzaam geproduceerd hout en wat is FSC 2.2 Weerstand tegen FSC gecertificeerd hout 2.2 Aanbod van FSC gecertificeerd hout 2.4 Levertijden 2.5 Besteksomschrijving 2.6 De prijs van FSC gecertificeerd hout 2.7 Onbekende houtsoorten en kwaliteitsgaranties
14 17 18 20 21 22 23
Index Literatuur Bijlage 1: Bijlage 2: Bijlage 3: Bijlage 4: Bijlage 5:
Projecten uitgevoerd met FSC gecertificeerd hout De richtlijnen voor duurzaam bosbeheer van de Forest Stewardship Council Onbekende houtsoorten en toepassingsmogelijkheden in de woning- en utiliteitsbouw Onbekende houtsoorten en toepassingsmogelijkheden in de waterbouw Toepassing en duurzaamheid van houtsoorten in de waterbouw
4
27 32 34 35 36
de gemeentegrenzen. In Nederland zijn 120 gemeenten lid van de Vereniging Klimaatverbond Nederland. De leden streven, onder andere, vermindering van het gebruik van tropisch hout na. Daarnaast hebben 252 Nederlandse gemeenten de “intentieverklaring Hart voor Hout” ondertekend waarin wordt vastgelegd dat een gemeente geen tropisch hout meer gebruikt, tenzij het hout aantoonbaar uit goed beheerde bossen komt. Ook bij de introductie van het FSC-keurmerk in Nederland hebben veel gemeenten een belangrijke rol gespeeld door dit keurmerk te accepteren als het enige keurmerk dat werkelijk garanties biedt voor goed bosbeheer.
Achtergrond In 1991 formuleerde de rijksoverheid in het Regeringsstandpunt Tropisch Regenwoud de doelstelling om “het gebruik van tropisch hout vanaf 1995, of zoveel eerder als mogelijk, te beperken tot hout uit landen met een beleid gericht op bescherming en duurzame productie” (Tweede kamer, 1991). Sindsdien zijn er vele (niet altijd succesvolle) pogingen ondernomen om deze doelstelling te behalen. Een belangrijke doorbraak echter was de introductie van het Forest Stewardship Council (FSC) keurmerk in Nederland. Dit keurmerk geeft criteria voor goed bosbeheer waarin ecologische, sociale en economische belangen worden gegarandeerd. Daarnaast geeft het keurmerk criteria voor een transparante handelsketen, waardoor gekeurd hout via de verschillende stappen met het keurmerk bij de consument terechtkomt.
Beleid versus uitvoering Toch blijkt dat bij het daadwerkelijk toepassen van duurzaam geproduceerd hout er het nodige mis kan gaan. Niet altijd blijkt het mogelijk de uitgesproken intentie in de praktijk te kunnen waarmaken met als gevolg dat toch nog vaak niet duurzaam geproduceerd hout wordt oegepast. Naar aanleiding van deze analyse heeft Milieudefensie een onderzoek gestart waarin de knelpunten bij het bouwen
Actieve rol gemeenten Van meet af aan hebben gemeenten een actieve rol gespeeld binnen de discussie rond tropisch hout. In het begin van de jaren ‘90 spraken veel gemeenten zich ondubbelzinnig uit tegen het gebruik van tropisch hout door dit hout actief te weren binnen
5
1 Beleid
met duurzaam geproduceerd hout in kaart zijn gebracht. Door middel van een enquête onder gemeenten, gesprekken met betrokkenen in de branche, een studiedag en literatuur zijn knelpunten en oplossingen in kaart gebracht.
houden aan de gemaakte afspraken. Wanneer echter één van de partijen de afspraak niet kan of wil nakomen, is er geen juridische basis waar de gemeente zich op kan beroepen. Voor het opstellen van een krachtig convenant wordt verwezen naar een uitgave van het Nationaal DuBo-centrum: ‘Dubo-convenanten in ontwikkeling, een handleiding voor en informatie uit de praktijk’ (Bakels, 1998). Daarnaast is het belangrijk om de vraag te stellen waarom partijen zich niet aan de afspraken houden. In vele gevallen zal dit in relatie staan met de knelpunten die nader in deze handleiding worden behandeld. Met alle partijen in dialoog blijven over deze obstakels (en de manier om ze te ondervangen) zal in veel gevallen voorkomen dat gemeenten op het laatste moment voor een verrassing komen te staan omdat één der partijen zich niet aan de afspraken kan/wil houden.
Het gemeentelijk standpunt ten aanzien van duurzaam geproduceerd hout is (meestal) opgenomen in het duurzaam bouwen beleid. Voor het uitvoeren van duurzaam bouwen beleid staat een gemeente een aantal instrumenten ter beschikken die in meer of mindere mate effectief zijn. Duurzaam bouwen beleid wordt gehanteerd in eigen projecten en gestimuleerd in de particuliere sector.
Rapport Dit rapport is een praktische handleiding voor gemeenten en haar marktpartijen om het toepassen van duurzaam geproduceerd hout te laten slagen. De knelpunten die gemeenten signaleren zijn in tekstkaders geplaatst waarna zoveel mogelijk wordt getracht het knelpunt op te lossen door het geven van gerichte informatie en het verwijzen naar contactpersonen. Door voortijdig deze handleiding te raadplegen kunnen veel van de knelpunten bij voorbaat voorkomen worden.
1.1 Eigen projecten “Afspraken zijn niet wettelijk afdwingbaar” Convenanten De meeste gemeenten hebben convenanten afgesloten met de betrokken marktpartijen waarin de gemaakte afspraken worden vastgelegd. Ten aanzien van hout wordt bijvoorbeeld in het convenant vastgelegd dat alleen duurzaam geproduceerd hout met een FSC- keurmerk mag worden toegepast. Hoewel convenanten op vrijwillige basis worden afgesloten en niet juridisch bindend zijn, worden ze gezien als een zeer bruikbaar instrument, omdat de meeste partijen zich
6
Samenwerken met alle partijen: procedureontwikkeling De Gemeente Amersfoort heeft haar ervaringen met het samenwerken met marktpartijen in een planproces opgesteld. Om een zo hoog mogelijk kwaliteitsniveau te bereiken (in dit geval het
7
kennis. Niet alleen wordt er kennis gevraagd over het keurmerk zelf (welk keurmerk is het beste, waar biedt het keurmerk garanties voor, hoe kun je nagaan of je het juiste keurmerk voor je hebt), er is ook de nodige praktische kennis vereist (welke [onbekende] houtsoorten kunnen toegepast worden, hoe is dit in besteksteksten te omschrijven, waar is FSC gecertificeerd hout te verkrijgen etc.) In het bijzonder de kleinere gemeenten hebben vaak niet de capaciteit om hier alle aandacht aan te geven. Met de voor u liggende handleiding wordt getracht een deel van dit gemis te ondervangen, niet alleen door de informatie die gegeven wordt, maar ook door een aantal contactpersonen te noemen waar gemeenten met vele praktische vragen kunnen aankloppen. Daarnaast bestaat er de mogelijkheid deelnemer te worden van de Stichting Goed Hout! Daar vinden gemeenten een klankbordgroep voor alle vragen en knelpunten die tijdens een project aan de orde komen. Voor informatie: telefoon 030 - 6926398
toepassen van duurzaam geproduceerd hout) wordt tijdens een project door de gemeente op een aantal momenten getoetst: 1. Bij het voorlopig ontwerp 2. Bij het definitief ontwerp 3. Bij het bestek Nadat het definitief ontwerp is getoetst en goedgekeurd wordt pas overgegaan op grondverkoop. Doordat in het definitief ontwerp alles al zeer gedetailleerd is vastgelegd, is er in een later stadium weinig discussie meer. Ook tijdens het opstellen van het bestek, wanneer de ontwikkelaar gaat aanbesteden, wordt opnieuw getoetst en onderhandelt met de aannemer om het gewenste niveau (= FSC gecertificeerd hout) te behalen. Daarnaast wordt vaak gekozen voor een ontwikkelaar die tevens bouwbedrijf is. Meer informatie is op te vragen bij de Gemeente Amersfoort, Heino Abrahams, tel: 033 4694245
“Er is een groot gebrek aan gerichte informatie over duurzaam geproduceerd hout. Daarnaast is er een gebrek aan voorbeeldprojecten waarin duurzaam geproduceerd hout is toegepast”
Voorbeeldprojecten Naast gemis aan goede informatie wordt ook vaak aangegeven dat er een gemis is aan goede voorbeeldprojecten. De voorbeeldprojecten voortgekomen uit het programma ‘Voorbeeldprojecten Duurzaam en
Kennis over FSC Het daadwerkelijk toepassen van FSC gecertificeerd hout vereist de nodige
8
houtsoorten en het stimuleren van gematigde houtsoorten. Er wordt uitgegaan van het principe dat voor vele toepassingen een hard- of zachthoutsoort uit gematigde streken prima voldoet en verkiezen dit boven tropisch hout. De duurzaamheidsklasse van hout wordt daarbij afgestemd op de beoogde toepassing. In de nationale pakketten is deze regel als vaste maatregel opgenomen: “stem duurzaamheidsklasse van hout en eventuele oppervlaktebehandeling en/of verduurzaming per geval af op beoogde toepassing” (Jutte, 1999). Bij het toepassen van deze maatregel is het naast duurzaamheidsklasse ook belangrijk de in de Nationale Pakketten genoemde risicoklassen te raadplegen.
Energiezuinig Bouwen’ van het ministerie van VROM en EZ geven weinig of zelfs onjuiste informatie over bouwen met FSC gecertificeerd hout. In de publicatie ‘Duurzaam materiaalgebruik, wat leren de voorbeeldprojecten ons? ‘ (de Haas, 2000) wordt bijvoorbeeld western red cedar genoemd voor gevelbekleding, worden voor buitenkozijnen o.a. oregon pine en hemlock vermeld, en blijkt dat in de voorbeeldprojecten de termen verduurzaamd en duurzaam geproduceerd zijn verward. Daarnaast wordt bij de richtlijnen de ene keer FSC aanbevolen, de andere keer Stichting Keurhout en weer een andere keer een certificaat “duurzaam geproduceerd”. Hoewel in de voorbeeldprojecten bouwen met duurzaam geproduceerd hout niet goed tot uiting komt, is er toch al veel gebouwd met FSC-hout. In bijlage 1 zijn projecten opgenomen die laten zien, waar reeds gebouwd is met FSC gecertificeerd hout, met welke houtsoorten en wie de opdrachtgever was.
In NEN-EN 335 zijn vijf biologische risicoklassen onderscheiden: • risicoklasse 1 permanent droog • risicoklasse 2 af en toe vochtig, onafgedekt/ niet beschermd • risicoklasse 3 regelmatig vochtig, onafgedekt/ niet beschermd • risicoklasse 4 permanent in contact met water of grond • risicoklasse 5 permanent in contact met zout water
“Het gemeentelijk beleid is erop gericht tropisch hout te weren, er wordt vanuit milieuoogpunt alleen met gematigde houtsoorten gewerkt” Toepassing versus kwaliteit Vele gemeenten hebben een beleid gericht op het weren van tropische
9
Zowel in de tropen als in de gematigde en boreale zone zijn nog oerbossen te vinden. In de gematigde streken bevindt het grootste deel daarvan zich voornamelijk in Canada, in de boreale streken voornamelijk in Rusland. Grootschalige intensieve houtoogst moet in deze oerbossen vermeden worden en dient voornamelijk plaats te vinden in productiebossen. Daarnaast dient houtoogst op een duurzame manier plaats te vinden. Het FSC waarborgt beide uitgangspunten in haar principes en criteria.
Bij houttoepassing die in een hogere risicoklasse vallen, zullen houtsoorten uit een lagere duurzaamheidsklasse gebruikt moeten worden. Goede detailleringen of constructie kunnen er toe bij dragen dat de houttoepassing in een zo hoog mogelijke risicoklasse valt (Jutte, 1999). Duurzaam bosbeheer In de jaren ‘90 was er veel (terechte) negatieve publiciteit rond tropisch hout. Naar aanleiding van deze boodschap zijn vele gemeenten overgestapt op een beleid om zoveel mogelijk gebruik te maken van houtsoorten uit gematigde streken en het gebruik van tropisch hout te beperken. Hierdoor is het idee ontstaan dat houtsoorten uit gematigde streken per definitie uit duurzaam beheerde bossen komen en dat er door gebruik van deze houtsoorten geen oerbossen sneuvelen. Helaas kan ook het gebruik van houtsoorten uit de gematigde en boreale klimaatzones grote gevolgen hebben voor bosecosystemen en komen een aantal houtsoorten rechtstreeks uit het nog resterende primair bos. Western Red Cedar, een soort die in vele duurzaam bouwen projecten wordt aangeraden als duurzame soort voor gevelbekleding bijvoorbeeld komt meestal rechtstreeks uit de oerbossen van de provincie British Columbia in Canada (Fraanje, 2000).
Overzicht van houtsoorten uit gematigde streken In tabel 1 wordt een overzicht gegeven van houtsoorten die mogelijk uit oerbos kunnen komen. Probeer bij gebruik van deze soorten altijd de herkomst te achterhalen (Nederlands Lariks bijvoorbeeld kan geleverd worden met het FSC-keurmerk, terwijl Russisch lariks uit oerbossen kan komen), als de herkomst niet bekend is, probeer toepassing van de soort dan te vermijden. Vele houtsoorten zijn echter ook met het FSC-keurmerk verkrijgbaar, zodat u verzekerd bent dat u duurzaam geproduceerd hout gebruikt. Overigens is er voor tropische houtsoorten niet een zelfde lijstje; alleen tropische houtsoorten met een FSC-keurmerk geven garanties dat het hout uit goed beheerde bossen komt.
10
Tabel 1: houtsoorten uit gematigde streken met mogelijke herkomst uit oerbos Elzen
Russisch Elzen komt vaak uit primair bos1. Tegen andere Elzen is geen bezwaar.
Lariks
Russisch of Siberisch Lariks komt vaak uit primaire bossen, overig lariks geen bezwaar.
Jarrah
Eucalyptus Marginata; komt uit primair bos in Australië.
Karri
E. diversicolor; komt uit primair bos in Australië, er is echter FSC gecertificeerd Karri op de markt van plantage uit Zuid Afrika.
Tasmaans eiken
Verschillende Eucalyptus soorten (E. Regnans, E. Obligua, E. Delegatensis), komt vaak uit primaire bossen in Tasmanië.
Oregon Pine
(ook wel Douglas Fir genoemd) wordt in het westen van de VS en in Canada, op grote schaal uit gematigde regenbossen gekapt. Tegen het gebruik van Europees Oregon Pine bestaat geen bezwaar.
Hemlock
(Western) Hemlock uit het westen van de Verenigde Staten en Canada wordt uit gematigde regenbossen gekapt.
Redwood
Hout van de sequoia, uit primair bos in de VS.
Sitka Spar
Probeer Sitka Spruce uit Noordwest Amerika en Canada te vermijden, komt uit gematigde oerbossen. In Europa is Sitka spar op grote schaal aangeplant.
Western Red Cedar Afkomstig uit Canadese gematigde oerbossen o.a. British Columbia. White Pine
Zowel uit primaire bossen als uit secundaire bossen en plantages over de gehele VS maar voornamelijk westkust.
Pitch Pine
Zowel uit oerbossen (Honduras) als uit plantages.
1
Primair bos: bos dat niet beïnvloed is door menselijk handelen waardoor het zich heeft kunnen ontwikkelen tot een (complex) ecosysteem, waar veel planten en dieren voor hun voortbestaan afhankelijk van zijn.
11
voorlichting vanuit de gemeente. Belangrijk daarbij is ook dat niet alleen op het moment van aankoop van bouwgrond en tijdens de bouw wordt voorgelicht maar eigenlijk al daarvoor. Voor informatie over duurzaam geproduceerd hout en het FSC- keurmerk kunt u contact opnemen met Milieudefensie, Hilde Stroot, medewerker Bossen: tel 020 5507 300
1.2 De particuliere sector “ burgers zijn niet gevoelig voor financiële prikkels” Subsidies Een aantal gemeenten geven aan dat het aanbieden van een ‘Subsidiepakket duurzaam bouwen’ aan particuliere bouwers geen effectief instrument is, omdat deze groep niet gevoelig is voor financiële prikkels. Gemeenten mogen particuliere bouwers niet dwingen FSC gecertificeerd hout te gebruiken. Wanneer een gemeente de wens uitspreekt binnen haar grenzen geen tropisch hout meer te willen gebruiken tenzij uit duurzaam beheerde bossen, en aspirant bouwers geven hieraan geen gehoor, dan heeft de gemeente geen mogelijkheden deze wens wettelijk af te dwingen.
Particuliere sector moeilijk te bewegen In het algemeen blijkt het moeilijk te zijn om in de vrije sector duurzaam bouwen, waaronder het gebruik van duurzaam geproduceerd hout, van de grond te krijgen. Gemeenten mogen niets voorschrijven, daarnaast is er (vrijwel) niets vastgelegd in het bouwbesluit. Er zijn echter een aantal initiatieven ontwikkeld om duurzaam bouwen op vrije kavels te bevorderen. In de Provincie Overijssel en Gelderland bijvoorbeeld wordt door een aantal partijen, waaronder een aantal gemeenten, samengewerkt in een netwerkproject “duurzaam bouwen op vrije kavels”. Voor het opstarten van een eigen netwerkproject of voor meer informatie over dit project kan contact opgenomen worden met Novem, Ingeborg Absil, tel 030 2393742
Particulieren weinig kennis Uit de enquêtes kwam naar voren dat in de particuliere sector te weinig kennis is over duurzaam geproduceerd hout om daarin een bewuste keuze te maken. Wanneer het belang van duurzaam bouwen in het algemeen en het gebruik van duurzaam geproduceerd hout in het bijzonder niet bekend is, zal een subsidiepakket alleen niet voldoende zijn om deze groep te overtuigen. Veel valt of staat met een goede
12
instrumenten die gemeenten kunnen inzetten om duurzaam bouwen op vrije kavels te stimuleren. De in totaal 15 instrumenten zijn in verschillende gemeenten getoetst en per instrument is bij de desbetreffende gemeente meer informatie opvraagbaar. Kopieën van dit boekje zijn tegenwoordig aan te vragen bij het DuBo centrum: 010 - 4124766
“De checklisten Duurzaam Bouwen die worden ingezet bij de bouwaanvraag zijn moeilijk controleerbaar” Actieve rol gemeenten Veel gemeenten maken gebruik van een checklist Duurzaam Bouwen. Deze checklist wordt ingezet tijdens de bouwaanvraag van particuliere bouwers. Een aantal gemeenten gaf echter aan dat de controleerbaarheid van de checklist moeilijk is. De bestekken bijvoorbeeld waar een aantal punten op te controleren zijn, zijn geen verplicht onderdeel van de bouwaanvraag, waardoor er niet gecontroleerd kan worden. Dit betekent dat gemeenten zelf actief moeten controleren. In het bijzonder in de kleinere gemeenten is daar vaak de capaciteit niet voor. Voor de checklisten geldt ook dat ze vrijblijvend zijn, gemeenten hebben geen wettelijke mogelijkheden om maatregelen af te dwingen. Het is dus zaak aspirant bouwers te overtuigen van het belang van toepassen van duurzaam geproduceerd hout. Voorlichting is daarom een belangrijk instrument binnen de particuliere sector. Kavel voor kavel De publicatie ‘Kavel voor Kavel’ (de Jongh, 1999) werd in het verleden uitgegeven door projectbureau Dubouw. Het boekje bevat informatie over verschillende financiële en communicatieve
13
2 Uitvoering voldoen. Het keurmerk van het Forest Stewardship Council geeft aan dat hout afkomstig is uit een bos dat onafhankelijk is beoordeeld als een goed beheerd bos, volgens strikte normen voor milieu, sociale omstandigheden en economie. Het FSC- keurmerk heeft sinds haar oprichting grote voortgang gemaakt, niet alleen in Nederland maar ook internationaal. (Wakker, 1997)
2.1 Wat is duurzaam geproduceerd hout en wat is FSC “Wat is gecertificeerd hout en hoe weet ik dat ik het juiste certificaat heb?” Valse claims Met name in het verleden is de Nederlandse markt overspoeld met verschillende certificaten die allen claimden garanties te bieden aan goed bosbeheer. De waarde van deze certificaten was echter in veel gevallen niet te toetsen en dus nul. Ook tegenwoordig zijn er nog verschillende keurmerken. In het nationaal pakket Duurzaam Bouwen, wordt het aantal keurmerken dat door de Nederlandse overheid wordt geaccepteerd gereduceerd tot twee, het FSC-keurmerk en het keurmerk van de Stichting Keurhout.
De meeste milieu en ontwikkelingsorganisaties ondersteunen het FSC omdat het een pakket aan aspecten heeft dat verder voert dan de meeste andere keurmerken: • Scherpe criteria: het Forest Stewardship Council heeft 10 principes en criteria opgesteld waar goed bosbeheer aan moet voldoen. Deze criteria geven richtlijnen voor milieuverantwoord bosbeheer op basis van ecologische principes maar daar-
FSC-keurmerk FSC staat voor Forest Stewardship Council vrij vertaald ‘raad voor (goed) bosbeheer’, een onafhankelijke organisatie opgericht in 1993. Deze raad heeft algemene wereldwijd bruikbare richtlijnen voor certificeerders opgesteld waar goed bosbeheer aan moet
FSC trademark ©1996 Forest Stewardship Council A.C. FSC ID 00146
14
stromen. Het hout wat daadwerkelijk met een logo op de markt komt is daardoor gegarandeerd uit FSC gecertificeerde bossen. Via een systeem van bij het certificaat behorende nummering is de gehele keten van product tot bosperceel terug te leiden.
naast ook richtlijnen voor sociale aspecten zoals rechten van bosarbeiders en inheemse bevolking. De 10 principes en criteria van het FSC zijn in bijlage 2 opgenomen. • Onafhankelijk: de organisatie is opgebouwd uit drie verschillende ‘kamers’, die elk hun belangen vertegenwoordigen; een sociale kamer, een milieukamer en een economische kamer. Deze kamers vertegenwoordigen elk 33 % van de stemmen waardoor besluitvorming op een transparante en objectieve manier plaatsvindt. De kans op belangenverstrengeling wordt door deze opbouw zo goed als uitgesloten.
Keurhout Sinds april 1996 werkt Stichting Keurhout aan de introductie van een Nederlands keurmerk voor hout, gebaseerd op minimumeisen die door de overheid zijn geformuleerd. Deelnemers zijn de Nederlandse houthandel en vakbeweging, de overheid speelt een waarnemersrol. De Nederlandse milieubeweging heeft, gesteund door een deel van het bedrijfsleven, vanaf het begin kritisch (maar niet afwijzend) tegenover Keurhout gestaan. Niet alleen is het systeem dat keurhout hanteert veel minder transparant, er is slechts beperkt controle in het veld. Daarnaast geldt het keurmerk van Keurhout alleen voor Nederland. Voor internationaal opererende bedrijven is een nationaal keurmerk onbruikbaar, omdat dat het schuiven met voorraden bemoeilijkt. Bovendien heeft Keurhout het zogeheten ‘Verklaringenhout’ toegelaten tot de Nederlandse markt, hout waarvan het duurzaamheidsniveau op z’n vriendelijkst gezegd onduidelijk is, (Wiel, 1998).
• Internationaal: De organisatie werkt internationaal, de richtlijnen die zijn opgesteld zijn internationaal toepasbaar. Dit betekent dat we niet met een keur aan verschillende certificaten te maken hebben die elk voor zich garanties claimen, maar met één herkenbaar keurmerk waar iedereen mee kan werken. • Transparant: Naast certificaten voor goed bosbeheer geeft het Forest Stewardship Council ook certificaten uit voor een transparante handelsketen. Dit houdt in dat bedrijven FSC gecertificeerd hout gescheiden moet houden van ongecertificeerde
15
Verklaringen hout van Stichting Keurhout Het ‘Verklaringenhout’ van Keurhout is afkomstig van een proefproject in drie Maleisische deelstaten. Met dit project wil de Maleisische overheid vaststellen hoe het is gesteld met het bosbeheer in de drie deelstaten, inzicht krijgen in de stappen die gezet moeten worden om tot duurzaam bosbeheer te komen in 2000 en uitproberen of de Nederlandse consument het hout uit deze deelstaten accepteert. Omdat het bos-beheer in de drie deelstaten (nog) niet duurzaam is, krijgt het hout geen keurmerk maar een zogeheten ‘Verklaring’. Daarin staat dat de bosbeheerder zich verplicht tot het uitvoeren van de noodzakelijk geachte verbeteringen volgens een overeengekomen tijdschema.
oliën om de duurzaamheid (wat betreft levensduur) te vergroten. Per 14 mei 2000 vindt er handhaving van het productieverbod van met koperverbindingen verduurzaamd hout voor los tuinhout plaats. Per 1 Januari 2001 vindt handhaving van het productieverbod voor alle toepassingen (niet thermisch!) in de tuin en doe-het-zelf sector plaats.
Hoewel Keurhout – daartoe gedwongen – erkent dat het hout uit de drie betrokken deelstaten niet afkomstig is uit duurzaam beheerd bos, beweert de Stichting publiekelijk het tegenovergestelde. Keurhout is daarvoor door de certificerende instantie op de vingers getikt. Door dit ‘slordig omspringen met de feiten’ lijkt het erop dat het Keurhout niet te doen is om verantwoord bosbeheer maar om het bij voorbaat veiligstellen van een gegarandeerde en grote stroom tropisch hout naar Nederland. Na een tweede controle van het proefproject, concludeert een Maleisische certificeerder in de Malaysian Star dat er nauwelijks vooruitgang is geboekt in het bosbeheer in de drie deelstaten. Toch blijft Keurhout het hout als ‘verantwoord geproduceerd’ op de markt brengen, (Wiel, 1998).
• Duurzaamheidsklassen geeft de levensduur van een houtsoort aan voor een bepaalde toepassing. Er wordt onderscheid gemaakt tussen hout in de waterbouw met een klasse indeling van I (zeer duurzaam) tot en met V (niet duurzaam) en hout voor geveltimmerwerk (kozijnen, deuren, gevelbekleding etc) met een klasse A: duurzaam voor de toepassing geveltimmerwerk en klasse B: duurzaam voor de toepassing geveltimmerwerk mits verduurzaamd.
“De term ‘duurzaam geproduceerd’ hout is verward met ‘verduurzaamd’ hout”
2.2 Weerstand tegen FSC gecertificeerd hout
• Duurzaam geproduceerd hout: geeft een oordeel over de wijze van bosbeheer en exploitatie. Het FSC geeft richtlijnen en controle over dit aspect van hout.
De term duurzaam De term duurzaam komt bij het bouwen met hout vaak voor in verschillende context. Om verwarring over deze terminologie te voorkomen worden hier de verschillende termen besproken.
• Verduurzaamd hout: geeft weer dat hout is behandeld ofwel thermisch zoals via het PLATO proces, ofwel door wolmanzouten of creosoot-
16
Weerstand bij marktpartijen In het algemeen blijkt dat gemeenten en architecten zeer bereid zijn om te werken met FSC gecertificeerd hout maar blijken veel aannemers door allerlei redenen minder bereidwillig. Helaas zijn er vele voorbeelden van projecten te noemen waar uiteindelijk, ondanks de beste bedoelingen van de opdrachtgever, toch weer ongecertificeerd tropisch hout is toegepast. Een voorbeeld hiervan deed zich voor in een grote gemeente in het midden van het land, waar werd beweerd dat het FSC-hout niet te verkrijgen was (na een aantal telefoontjes van de gemeente bleek het hout wel voorhanden). Daarnaast zijn er sterke staaltjes van vertragingspolitiek, of wordt maar een deel van het hout besteld. De weerstand van deze marktpartij tegen gebruik van FSC gecertificeerd hout lijkt groot te zijn en kan te maken hebben met (een combinatie van) onderstaande redenen: • onbekendheid met het certificaat of de meerwaarde er niet van in zien • FSC gecertificeerd hout is iets duurder dan regulier hout • FSC gecertificeerd hout moet van een andere afnemer komen dan waar normaal mee wordt gewerkt • in het verleden is tevergeefs gezocht naar FSC gecertificeerd hout; er
“Niet alle partijen stonden positief tegenover toepassen van FSC gecertificeerd hout, de weerstand was zo groot dat uiteindelijk een reguliere houtsoort is toegepast”
17
zeer eenvoudig te maken. Voor tropisch hout geldt altijd het FSC-keurmerk, lukt dit niet dan is het enige alternatief een houtsoort uit gematigde streken. Dit staat opgenomen in het convenant. Omdat veel uitvoerders toch liever met tropische houtsoorten werken, wordt in de projecten telkens weer de juiste houtsoort met het juiste keurmerk tot uitvoer gebracht. Informatie is op te vragen bij gemeente Uithoorn, Jan Wester tel: 0297 513221
wordt vanuit gegaan dat het er nu ook niet zal zijn • het hout is van een onbekende houtsoort en geeft geen kwaliteitsgaranties Vroegtijdig uw wensen kenbaar maken en in gesprek blijven Bovenstaande punten kunnen er toe bijdragen dat bij de uitvoering van een project problemen ontstaan. Het is belangrijk deze weerstand te onderkennen en hier rekening mee te houden. Dit betekent al in een heel vroeg stadium duidelijke afspraken maken met de betrokken partijen en de wensen ten aanzien van houtsoort en het keurmerk duidelijk kenbaar maken. Tussen het aangeven van de keuze voor materiaal en het daadwerkelijk bestellen van materiaal zit vaak een lange tijd. Het is daarom belangrijk ook in de loop van het project in gesprek te blijven. Een procedure ontwikkeling zoals de Gemeente Amersfoort heeft opgesteld, waarbij op verschillende momenten wordt getoetst kan daarbij een handig hulpmiddel zijn (zie paragraaf 1.1 Eigen Projecten). Een gemeente die veel ervaring en succes heeft in haar werkwijze is de gemeente Uithoorn. Sinds 1996 heeft de gemeente verschillende projecten met FSC gecertificeerd hout gerealiseerd. Het succes heeft te maken met de werkwijze het de uitvoerder juist
2.3 Aanbod van FSC gecertificeerd hout “FSC gecertificeerd hout was niet te vinden, was niet in de juiste afmetingen te vinden of er was niet voldoende hout voor het gehele project” Aanbod neemt toe In 1996 kwam de eerste lading FSC gecertificeerd hout op de Nederlandse markt en werden de eerste bossen in Nederland FSC gecertificeerd. Sindsdien is het aanbod zeer sterk toegenomen. In augustus zijn de onderzoeksresultaten naar de beschikbaarheid van FSC gecertificeerd hout op de Nederlandse markt gepubliceerd in het rapport ‘Goed Hout! In de Markt’ (Wakker, 2000). Uit dit onderzoek blijkt dat het aanbod
18
Assortiment Naast een groter aanbod is er tevens een breder aanbod aan FSC producten waaronder meer dan 60 verschillende houtsoorten en verschillende plaatmaterialen zoals tropisch triplex, Oriented Strand Board (OSB) en Medium Fibre Board (MDF). In het onderzoeksrapport ‘Goed Hout! in de Markt’ (Wakker, 2000) worden de volgende cijfers weergegeven.
van FSC gecertificeerd hout sinds 1998 is verdubbeld en dat deze trend zich voor 2000 en 2001 zal voortzetten. De markt van FSC gecertificeerd hout is dus absoluut groeiende, het argument van aannemers dat in het verleden al eens tevergeefs gezocht is naar FSC gecertificeerd hout is daarom geen sterk argument. Tabel 2: Aandeel FSC-hout in het totale timmerhoutverbruik van Nederland in 1998 - 2001 1998 1999 2000 2001
177.000 327.000 550.000 738.000
m3 m3 m3 (prognose) m3 (prognose)
Tabel 3: Assortiment FSC-hout, bruto invoer 1999
2% 4% 6% 8%
Gezaagd naaldhout Gezaagd tropisch hout Gezaagd ander hout (eik, beuk en ander) Triplex en multiplexhout, fineer bekleed hout, gelaagd hout Schrijn- en timmerwerk voor bouwwerken
(cijfers uitgedrukt in rondhoutequivalent rhe, papier niet meegerekend) Uit: Wakker, 2000
Daarnaast concludeert het rapport dat de doelstelling van Stichting Goed Hout! (25% FSC gecertificeerd hout beschikbaar in 2003 en 50% in 2006) haalbare kaart is, mits er aan een aantal voorwaarden wordt voldaan. Eén van deze voorwaarden is dat gebruikers van FSC-hout hieraan voorkeur blijven geven en het product blijven toepassen (Wakker, 2000). Het is dus van groot belang dat gemeenten, als een belangrijke gebruikersgroep, blijven kiezen voor FSC gecertificeerd hout.
70,4 % 26,9 % 1,5 %
0,9 % 0,3 %
Uit: Wakker, 2000
Afmetingen Wat betreft de waterbouw is inmiddels bekend dat vele producten met een FSC-keurmerk te verkrijgen zijn. In bijlage 4 wordt een lijst gepresenteerd van houtsoorten en toepassings mogelijkheden. Het ontbrekende product op dit moment is hout van grote lengte bijvoorbeeld paalhout langer dan 10 meter.
19
van óf het product wat u zoekt, óf de houtsoort. Van daaruit kunt u doorklikken naar alle mogelijke informatie over het product of de houtsoort. Tot die tijd kunt u gebruik maken van de FSC leveranciersgids, tevens te vinden op de website van Goed Hout!.
Vraag en aanbod sluiten niet op elkaar aan Daarnaast blijkt uit gesprekken met betrokkenen dat vraag en aanbod elkaar maar moeilijk vinden. Op een aantal werven van houthandelaren liggen grote partijen FSC gecertificeerd tropisch hout op voorraad. Om dit probleem te ondervangen is op de internetpagina van Stichting Goed Hout! vanaf eind dit jaar informatie te vinden over producten en leveranciers. Het adres van deze internetpagina: www.goedhout.nl Ook wordt aangeraden om als opdrachtgever zelf contact op te nemen met de aanbieders van FSC gecertificeerd hout. Zij kunnen u voorzien van gerichte informatie over verkrijgbaarheid, levertijden, toepassingsmogelijkheden etc. De adressen zijn te vinden in de Leveranciersgids die op dezelfde website van Stichting Goed Hout! staat.
2.4 Levertijden “FSC gecertificeerd hout was niet op tijd leverbaar” Op tijd bestellen Omdat gecertificeerd hout nog niet in grote hoeveelheid in de handel is, is er vaak (voor bepaalde toepassingen) een langere levertijd dan voor reguliere houtsoorten. Wanneer dit niet van tevoren bij alle partijen bekend is kan het voorkomen dat hout te laat besteld wordt en er op het laatste moment toch besloten wordt om een snel leverbare reguliere houtsoort te gebruiken. Het is daarom belangrijk alle partijen in het project van tevoren op de hoogte te stellen van deze lange levertijden zodat op tijd besteld kan worden.
De FSC Producten databank van Goed Hout! op: www.goedhout.nl Eind dit jaar wordt de FSC Producten Databank van Stichting Goed Hout! gelanceerd op de website www.goedhout.nl In deze Producten Databank vind de houtgebruiker een zeer actueel overzicht van het aanbod van producten met het FSC-keurmerk en welke leveranciers deze producten leveren. De website wordt regelmatig geactualiseerd. De databank gaat uit
Directielevering Vaak is het in een project door allerlei redenen niet mogelijk om het hout al op tijd te bestellen. De aanbesteding gebeurt pas in de laatste fase, er lopen
20
nog onteigeningsprocedures waar de aannemer op wacht alvorens te bestellen, de exacte hoeveelheden hout zijn pas in een later stadium bekend etc. Een aantal gemeenten, zoals de gemeente Rotterdam en de gemeente Uithoorn, hebben dit probleem ondervangen door al in de voorbereidingsfase, dus voor de daadwerkelijke aanbesteding, een directielevering te plaatsen. Dit betekent dat het hout op tijd wordt ingekocht en ook de juiste houtsoort met het FSC-keurmerk wordt ingekocht. Dit vraagt wel de nodige deskundigheid over houtsoorten en toepassingen van de inkoper. Een optie is ook het hout te reserveren en niet al in te kopen. Het is goed mogelijk met leveranciers een waterdicht optiecontract te maken.
2.5 Besteksomschrijving “In het bestek stond FSC-meranti en dat is er nog niet” Een juiste besteksomschrijving Een veel voorkomend misser heeft betrekking op de besteksbeschrijving. In het bestek wordt een bepaalde houtsoort (zoals bv. Meranti) voorgeschreven en wordt tevens het FSCkeurmerk voorgeschreven. Wanneer de aannemer met deze voorschriften op zoek gaat, loopt hij tegen het probleem op dat er wel meranti verkrijgbaar is, én wel FSC gecertificeerd hout maar niet de combinatie FSC gecertificeerd meranti. Niet alle houtsoorten zijn al verkrijgbaar met het FSC-keur-
Voor damwandplanken geldt, FSC-keurmerk tropisch hardhout, houtsoort Angelim Vermelho of gelijkwaardig. De damwandplanken moeten voldoen aan: • •
•
NEN 6760 TGB 1999: hout- constructies: basiseisen, eisen en bepalingsmethoden; NPR 5493: Kwaliteitsrichtlijnen voor loofhout in waterbouwkundige werken 1e druk, februari 1999, tabel 1: Kwaliteitseisen voor Azobe en Bilinga naar toepassingscategorie III; De brochure houten damwanden zoals uitgegeven door het Centrum Hout te Almere;
Waarbij de bepalingen in de eerste genoemde normen gaan boven die in de daarna genoemde normen. Het vochtigheidspercentage van het hout is 30%. Voorbeeld bestekomschrijving
21
merk en daarom is het beter in het bestek de duurzaamheidsklasse van een houtsoort te omschrijven dan de specifieke houtsoort. De Gemeente Rotterdam lost het op door een houtsoort of gelijkwaardig te noemen, zie het tekstkader.
2.6 de prijs van FSC gecertificeerd hout “FSC gecertificeerd hout is duurder dan regulier hout” Prijs van FSC gecertificeerd hout Doordat goed bosbeheer kosten met zich meebrengt is FSC gecertificeerd hout in de regel iets duurder dan regulier hout. Bouwers zijn gevoelig voor de prijs en zijn vaak geneigd te kiezen voor de goedkoopste optie. Vaak wordt dit prijs-argument aangevoert tijdens de onderhandelingen. Wanneer deze post echter wordt afgewogen op het gehele duurzaam bouwen project is deze meerprijs weinig relevant. De meerprijs van FSC gecertificeerd hout ligt tussen de 0 en maximaal 30%, afhankelijk van houtsoort, herkomst en tussenhandel. Vele houtsoorten, waaronder de houtsoorten uit gematigde streken, maar ook een aantal tropische houtsoorten, zijn niet of nauwelijks duurder. Een groter aanbod aan FSC gecertificeerd hout zal daarnaast een gunstige invloed hebben op de prijs. Gezien de prognoses van het aanbod van FSC gecertificeerd hout in de komende jaren, mag dus verwacht worden dat de prijs zal dalen.
Standaard besteksbepalingen van CROW en STABU Ten aanzien van het probleem van een verkeerde besteksomschrijving heeft Milieudefensie kontact opgenomen met de Stichting CROW en Stichting STABU. Het CROW schrijft standaard besteksbepalingen voor (o.a.) de wegen waterbouw , het STABU schrijft deze besteksbepalingen voor de woning- en utiliteitsbouw. Deze besteksbepalingen worden door veel gemeenten gebruikt. Bij beide organisaties is het probleem aangekaart en gevraagd om ten aanzien van FSC gecertificeerde houtsoorten een standaard besteksbepaling op te stellen.
FSC gecertificeerd hout ook moeten durven aangeven. Gecertificeerd hout is duurder dan regulier hout, omdat goed bosbeheer nu eenmaal kosten met zich meebrengt. Een gemeente moet daarvoor durven te gaan staan, waardoor draagvlak wordt gecreëerd voor het principe dat voor kwaliteit (in dit geval goed bosbeheer) best iets meer betaald mag worden.
2.7 onbekende houtsoorten en kwaliteitsgaranties “de meeste FSC gecertificeerd tropische houtsoorten zijn onbekende houtsoorten waarvan de kwaliteiten en toepassingsmogelijkheden nog niet bekend zijn” Onbekende houtsoorten Het FSC certificaat geeft garanties dat het hout uit goed beheerde bossen komt wat voldoet aan een aantal bosbeheerprincipes. Dit betekent dat niet alleen de commerciële soorten worden geoogst, maar dat wordt uitgegaan van wat het bos te bieden heeft op basis van ecologische principes. Hierdoor verschijnen er onbekende houtsoorten op de markt waarvan de kwaliteit en de verschillende toepassingsmogelijkheden (nog) niet bekend zijn. Toch zijn veel van deze onbekende houtsoorten in de loop der jaren getest op verschillende eigenschappen en zijn van de meeste soorten de toepassingsmogelijkheden steeds beter bekend. In de tabel in bijlage 3 vindt u voor de woningbouw onbekende FSC gecertificeerde houtsoorten en de toepassingen. In bijlage 4 en 5 vindt u tabellen voor houtsoorten, toepassingen en duurzaamheidsklassen in de waterbouw.
Prijs / kwaliteit verhouding Daarnaast is het van belang de prijs /kwaliteit verhouding te bekijken en niet zozeer de prijs van het hout ten opzichte van de reguliere houtsoort. In een aantal gevallen is de FSC gecertificeerde houtsoort die wordt aangeboden als vervanger van de reguliere (niet FSC gecertificeerde) houtsoort van een hogere duurzaamheidsklasse en om die reden duurder. Het is daarom beter de prijs /kwaliteit verhouding als maatstaaf te nemen in plaats van het vergelijken van houtsoorten uit verschillende duurzaamheidsklassen.
Draagvlak voor duurzaam bosbeheer Gemeenten zouden de meerprijs voor
22
23
Van vele onbekende houtsoorten zijn deze eigenschappen door de houthandel zelf al uitgebreid getest. Het is dus mogelijk onbekende houtsoorten te vergelijken met houtsoorten die al wel een KOMO garantie hebben. Daarnaast zijn een klein aantal onbekende houtsoorten reeds getest en kunnen verkregen worden met een KOMO-certificaat. Vraag ernaar bij de leverancier.
“FSC gecertificeerde houtsoorten hebben nog geen KOMO keur” Kwaliteitseisen in de woningbouw De meeste reguliere houtsoorten zijn door de jaren heen uitgebreid getest en voldoen daardoor aan bepaalde kwaliteitsgarantie die zijn opgesteld in de beoordelingsrichtlijnen (BRL) door Stichting Keuringsbureau Hout (SKH). Voldoet een houtsoort aan deze beoordelingsrichtlijn dan wordt het product voorzien van een KOMOcertificaat waarmee 10 jaar garantie op het product kan worden geboden. Alhoewel opdrachtgevers en aannemers vrij zijn in hun keuze van houtsoorten werken de meesten graag met dit KOMO-keur.
Alternatieve KOMO keuring Binnen de Stichting Goed Hout! worden momenteel de mogelijkheden onderzocht voor een alternatieve manier van KOMO keuring die het hout sneller op kwaliteit kan beoordelen. Dit zou een stap voorwaarts betekenen voor onbekende maar kwalitatief goede houtsoorten die nu minder worden toegepast.
Dure Keuringen Voor het verkrijgen van een KOMOcertificaat moeten houtsoorten vrij uitgebreid getest worden. Een keuring loopt al gauw op tot ƒ 50.000,- . De meeste onbekende houtsoorten zijn nog niet onderworpen aan deze dure KOMO keuring. Bij een KOMO keuring wordt een houtsoort op de volgende eigenschappen: • Mechanische en fysische eigenschappen • Duurzaamheid m.b.t. microorganismen • Esthetische eigenschappen • Bewerkingseigenschappen
“Voor waterbouwkundige toepassingen zijn er geen goede houtsoorten met FSC certificaat aanwezig”
passing zelfs op voorraad liggen. In bijlage 4 wordt een overzicht gegeven van houtsoorten en toepassingsmogelijkheden binnen de waterbouw. Kwaliteitseisen in de grond-, weg- en waterbouw Voor waterbouw gelden hoge kwaliteitseisen. De gemeente Rotterdam heeft in de loop der jaren een groot aantal onbekende houtsoorten getoetst op verschillende toepassingen. De tabel in bijlage 5 is hiervan het resultaat. Voor het gebruik van onbekende houtsoorten voor waterbouwkundige toepassing kan deze tabel geraadpleegd worden. De tabel is een momentopname van de gegevens die nu bekend zijn over onbekende houtsoorten. Binnen de stichting Goed Hout! wordt momenteel gewerkt aan een aanvulling van deze lijst. Daarom is het raadzaam ook de website van deze stichting te raadplegen: www.goedhout.nl
FSC gecertificeerde houtsoorten voor de waterbouw Dat er geen FSC gecertificeerde houtsoorten geschikt zijn voor de waterbouw is een fabeltje. Juist dit marktsegment is goed ontwikkeld. Een aantal houthandelaren heeft FSC gecertificeerd hout geschikt voor waterbouwkundige toe-
24
25
Index
Literatuurlijst
Aanbod FSC gecertificeerd hout
18
Principe en Criteria van FSC
32
Adressen van FSC leveranciers
20
Prijs van FSC gecertificeerd hout
22
Afmetingen
19
Prijs/kwaliteit verhouding
23
Assortiment FSC producten
19
Redwood
11
Besteksomschrijving
21
Regeringsstandpunt Tropisch Regenwoud
Checklist Duurzaam Bouwen
13
Sitka Spar/Sitka Spruce
Convenanten
Stichting GoudHout!
7 20
Subsidies duurzaam bouwen
Duurzaam bouwen op vrije kavel
12
Toepassingsmogelijkheden van
Duurzaam geproduceerd hout
14
onbekende houtsoorten
Directielevering
5
8, 20, 25 12
23, 34, 35, 36
Duurzaamheidsklassen
16
Valse claims
14
11
Verduurzaamd hout
16
Forest Stewardship Council (FSC)
14
Verklaringenhout keurhout
16
FSC-keurmerk
14
Voorbeeldprojecten
27
FSC Producten databank
20
Waterbouw
24
Gematigde houtsoorten
10
Waterbouw (toepassingsmogelijkheden
Hemlock
11
van FSC houtsoorten in)
5
Tweede kamer der Staten Generaal, Regeringsstandpunt Tropisch Regenwoud vergaderjaar 1990 - 1991, 21 517, nrs. 2-3 Den Haag 1991
Fraanje, dr. Ing. P.J., Duurzame alternatieven voor gevelbekleding van Western Red Cedar, TNO bouw, centrum voor houttechnologie, Rijswijk, 2000
Wakker, E., Handboek Certificering Hout en Papier, Milieudefensie Amsterdam, januari 1997
11
Elzen
Intentieverklaring Hart voor Hout
Bakels, A., Drevijn, D., Dubo-convenanten in ontwikkeling, Een handleiding voor en informatie uit de praktijk, Nationaal DuBo-Centrum, Utrecht, 1998
24, 35, 36
Western Red Cedar
11
Jarrah
11
White Pine
11 23
Karri
11
Woning- en Utiliteitsbouw
Kavel voor kavel
13
Woning- en Utiliteitsbouw (toepassings-
Keurhout
15
mogeljkheden van FSC houtsoorten in) 23, 34
KOMO keur
24
Kwaliteitsgaranties
24
Lariks
11
Levertijden
20
Onbekende houtsoorten
23
Oregon Pine / Douglas Fir
11
Overzicht van gematigde houtsoorten
11
Particuliere sector
12
Pitch Pine
11
Wakker, E., Kriesch, M., Dorp, M. van, Goed Hout! In de Markt, De Beschikbaarheid van FSC gecertificeerd Hout op de Nederlandse Markt, Amsterdam, augustus 2000
Haas, Ir., F, de, Tummers, Ir. L., Duurzaam materiaalgebruik, wat leren de voorbeeldprojecten ons?, W/E Adviseurs duurzaam bouwen, Gouda, 2000
Wiel, H. van de, de kwestie keurhout, Hoe fout hout als ‘verantwoord geproduceerd’ wordt verkocht, Milieudefensie, Amsterdam, oktober 1998
Jongh, J. de, Thijssen, I., Duurzaam bouwen, kavel voor kavel, Ervaringen in Gelderland en Overijssel, SME MilieuAdviseurs, Utrecht, 1999 Jutte, J.H.B., Nationaal pakket Woningbouw Nieuwbouw, Stichting Bouwresearch, Rotterdam, 1999
26
27
Bijlagen Bijlage 1: Voorbeeldprojecten: bouwen met FSC gecertificeerd hout Referentielijst FSC hout houthandel REEF Voor informatie bel: Stan Stevens: 0547 272672
28
Project / werk Madenstein
Plaats Wijk Madenstein, Den Haag
Houtsoort Toepassing damwand, gording Karri
IJsselstein
IJsselstein
Karri
damwand, gording
N22 ( nabij Schiphol) Terrein Hoofddorp, Gemeente Haarlemmermeer
Karri
palen, GVC-delen
Nieuwegein
Parkhout, Nieuwegein
Karri
damwand, gording
M.J. Oomen
Langeweg, OudBeijerland
Karri
Milieuschotten
Diversen
Gemeente Rotterdam
Karri
palen
Groot / Schagen
Karakietlaan, Sliedrecht
Karri
palen, schotten
Leidse Rijn
De Wetering-noord, Leidse Rijn
Karri
damwand, gording, schotten en palen
N22 zuid
IJweg 1363, bij Hoofddorp Gemeente Haarlemmermeer
Karri
schotten, palen en damwand
29
Referentielijst Houthandel Hoogendoorn Voor informatie bel: John Hoogendoorn: 0182 396571 Plaats Groenservice Zuid Holland Midden Delftland Gemeente Amersfoort Gemeente Geldermalsen Gemeente Monster Gemeente Den Haag Groenservice Zuid Holland Gemeente Zoetermeer Gemeente Nieuwegein Gemeente Nootdorp Gemeente Rotterdam Gemeente Monster Groenservice Zuid Holland Gemeente Utrecht Hoogheemraadschap Krimpenerwaard Gemeente Reeuwijk Gemeente Rotterdam Gemeente Den Haag Gemeente Zaandam Gemeente Leidschendam Waterschap Wilck/Wlericke
Project Project Foppenplas Speelplaats Steiger Project Polanen Onbekend Steigers Steiger Brugdekken Schot beschoeiing Jasonpark Project Poeldijk Steiger Elfhoeven en brug ’t Weegje Project Vondelpark Project Benedenberg – Bergambacht Palen/schoeiingsschotten werk Waarder Damwand Alexanderpolder Mauritskade – Den Haag 2 steigers schoeiingsschotten Zuidoever Machinetocht Boskoop/Waddinxveen Damwand Brugleuning “Leidschenhage” Bruggen
Gemeente Rotterdam Gemeente Leidschendam Gemeente Den Haag
Referentielijst Gemeente Uithoorn Voor meer informatie bel: Jan Wester: 0297 513111 project Woningbouwproject: tiental vrije sector woningen
toepassing Kozijnen en ramen
Houtsoort Kwilia (merbau)
Appartementengebouw
Kozijnen en ramen
Bintangor (Calophillum inophyllum)
Brandweerkazerne
Kozijnen en ramen
Bintangor (Calophyllum inophyllum)
Scholencomplex Meerwijk Oost
Kozijnen en ramen
Bintangor (Calophyllum inophyllum)
De Legmeer: 242 woningen
Puien
deels Bintangor (Calophyllum inophyllum)
Rabobank, momenteel in uitvoering
--
--
Referentielijst FSC hout A. van den Berg Voor informatie bel A. van den Berg, Paul Boot: 0348 684100 Weg- en Waterbouw Plaats/instelling Gemeente Gouda
Project Achterwillens
Toepassing Schoeiingpalen en schoeiingschotten
Gemeente Rotterdam Gemeente LeidschenDam Gemeente Vlissingen Gemeente Schagen Gemeente LeidschenDam
Tiendstraat Leidscheveen
Damwand Damwand
Steiger Brug Winkelcentrum Leidschenhage
Dekdeel Brugdek Loopsteiger
Steenblokschool VeenEndaal Gemeente Weert Gemeente Rotterdam
Afscheiding en grondkering Vervanging beschoeiing -
Schoeiing Damwand en beschoeiing
Gemeente Uithoorn
Damwand
Waterkering
Gemeente Alkmaar Gemeente Woerden
Van de Veldelaan Wijk Snel en Polanen
Schoeiingpalen Bruggen
Gemeente Wijk bij Duurstede Rijkswaterstaat
-
Schoeiing
Dienstkring Nieuwe Waterweg Alteveer Pieter Postlaan
Zeewering
Gemeente Ommen Gemeente Rotterdam Gemeente Delfgauw Gemeente Rotterdam
Oostvliet
Gemeente Leiden
-
Damwand Schoeiing palen en schotten en deklijst Brug
Gemeente Moordrecht Leeds (GB)
New Five Storey Office Block Millennium Brug en wandelsteiger -
York City Councel (GB) Gemeente Uithoorn
30
Damwand
Gemeente Leiderdorp Gemeente Vlaardingen Gemeente Barendrecht
Geluidswal Damwand
Brug Vlonders Vuilnisbakken, bolders, brugdekken en banken Brug Brug Brug Vlonders bij woningen
Gemeente Arnhem
104 woningen stadrechthoek Park Sonsbeek
Gemeente Arnhem Gemeente Arnhem
Park Sonsbeek Park Sonsbeek
Gemeente Leiden
Bij museum Naturalis
Banken Weidepalen en hekwerken Brug
Gemeente Leidschendam Coventry (GB)
-
Damwanden
Phenix Initiative
Brugdek, banken en leuning
Bruggen
31
Houtsoort Angelim Vermelho Massaranduba en Sucupira Vermelho Angelim Vermelho Sapupira, Angelim Vermelho en Massaranduba Cumaru Uchi Torrado Cumaru en Massaranduba Massaranduba Angelim Vermelho Sucupira Vermelho en Piquia Angelim Vermelho, Sapupira en Sucupira Vermelho Angelim Vermelho Sucupira Vermelho, Sucupira Amarelo, Guariuba, Piqiua en Sapupira Angelim Vermelho palen en plank Acariquara stammen Cumaru Angelim Vermelho damwand Sapupira en Sucupira Vermelho gordingen Angelim Vermelho Angelim Vermelho Angelim Vermelho en Sapupira Angelim Vermelho Massaranduba Cumaru Angelim Vermelho en Sapupira Piquia Marfim Cumaru en Massaranduba Cumaru, Sucupira Vermelho en Piquia Cumaru Angelim Vermelho Sapupira en Angelim Vermelho Angelim Vermelho, Sucupira Vermelho en Cumara Cumaru
Gemeente Sliedrecht
Defensie Gemeente Rotterdam Bristol (GB)
-
Vliegkamp Valkenburg (Z-H) Vervanging schoeiing Westersingel City Councel
Damwand
Schoeiingpalen Schoeiingpalen Vlonders en banken
Gemeente Rotterdam Gemeente Amersfoort Leiden Rotterdam - Hoogvliet
Marthalaan Hoogvliet Straatmeubilair Hortus Botanicus 11 bruggen in Ruigeplaatbos
Schoeiingpalen Bankplanken banken brugdekken
Amersfoort Rotterdam
straatbanken straatbanken
bankplanken latten
Plaats/instelling Amersfoort
Woning en Utiliteitsbouw Project Toepassing 25 woningen wijk Terrassen en Nieuwland hekwerk Renovatie Kozijnen
Massaranduba, Angelim Vermelho, Laura Gamela en Sucupira Vermelho Massaranduba en Angelim Vermelho Angelim vermelho Cumaru en Sucupira Amarela Angelim vermelho Cumaru Sapupira Sucupira Vermelho en Sucupira Amarela met doorzichtige antislipcoating Cumaru Louro Amarelo
Reykjavik- IJsland
The Blue Lagoon
Arnhem Schiphol
128 woningen Kantoortuin Boeing avenue de Rijk Woningen van de stichting schoon wonen 16 appartementen en Rabobank Artis
Bladel Uithoorn Amsterdam Amsterdam Amsterdam Cheltenham (Engeland) Voorburg Dordrecht Dordrecht
Basisschool Nieuwerbrug Utrecht Veekasteel - Tilburg Woonhuis Woning in Bergschenhoek Woonhuis Kantoren Waterleidingbedrijf Midden Overijssel Darchester an Thames (GB) Gemeente Gouda Leidschendam Dordrecht Woonhuis fam. van der Veen Maak Hilversum Utrecht
Reeuwijk Houtsoort Massaranduba
Barendrecht
Sapupira
Zoetermeer Amsterdam Woerden
46 woningen burgemeester Narbruislaan
Dekdeel en balken ten behoeve van galerijen
Kantoor van Steelstuf en Vekemans Woonhuis Balkon
Kozijnen
Angelim Vermelha en SuCupira Amarela balken en Massaranduba dekdeel Sapupira
Kozijnen Dekdeel + balken
Sapupira Cumaru
Woonhuis Nieuwbouw kantoren Zwolle, Hengelo en Raalte Bridge na. 73
Kozijnen Kozijhen
Sapupira Sapupira
Voetgangersbrug
Achterwillens
Kozijnen t.b.v. woningen Gevelbekleding
Kiosken bij winkelcentrum Leidschenhage 32 appartementen en 2 Woningen Albert CuypSingel Plan het widdezand in Over-dinkel Renovatie 61 woningen Hoofdkantoor Nike Bezoekerscentrum Leidsche Rijn
Kozijnen Kozijnen en ramen Ramen Brugdek en vlonder Terras
Tiel
80 woningen de Pasewaai
Kozijnen
Bodegraven
Kantoor DWA
Bodegraven
Kantoor DWA
Buiten- en binnen kozijnen en ramen en deuren Vlonders en schoeing
Plymouth (GB) Deventer Valkenburg ZH
Rooftop Restaurant Woningen Project Veldzicht
Vlonders Kozijnen Vlonders en buitentrappen
32
Betford (Engeland)
Artis Artis Luxe appartementen Century court 124 woningen Renostate 50 dubo woningen Oudelandsehoek 50 dubo woningen Oudelandsehoek Kantoor Aannemingsbedrijf Bolton Voorzieningencluster Carnisselanden 162 woningen plan Oosterheem Artis, tropsiche kas verzorgingstehuis de Vosseschans Pollhill Campus Montfort university
Gevelbekleding, kozijnen vloeren en wandelsteiger Kozijnen Plantenbakken, pergola's e.d. Kozijnen Kozijnen en ramen
Sapupira Guariuba
Kozijnen en ramen Vlonders
Sapupira Massaranduba en Angelim vermelho balken en Cumaru dekdelen Louro Preto
Gevelbekleding Kozijnen en ramen Hellingbanen, trappen en vlonders Kozijnen
Gevingerlast Sapupira
zonwering met verticale lamellen aan de buitenzijde van de gevel gevelbekleding en vlonders
Sapupira
Plaats/instelling Gamma Bouwmarkten
Project -
Cumaru en Lauro Gamela Sapupira
Tuincentra en bouwmarkten Woningen
-
Tuinmeubelen
Planken vloer
Planken
Sapupira gevingerlast
Steunen voor hangmatten Luxe woonhuis
-
Steunen
Zwitserland
Parket, trappen en tafels
Karwei winkels in Leusden, Schagen, Gouda en Mijdrecht Londen City Market Balleymena, Noord lerland Timmerwerkplaats de Timmerij in Rotterdam Graf parket Zwitserland
Vloer van de parketstraat
Looppad
Restaurant Ecos Millenium Centre
Parket Parket
-
Tafels
Art of Living
Sapupira gevingerlast (blank afgewerkt) Cumaru
Guariuba Sapupira Guariuba
Massaranduba en Angelim vermelha Sapupira
Cumaru, Sucupira Vermelho, Massaranduba en Angelim vermelho Massaranduba Sapupira Louro Itauba en Cumaru vlonders, Massaranduba en Sapupira trappen en leuningen
Sapupira Cumaru Louro Gamela
betimmering en trap balkonleuningen
hoofdkantoor Intergamma
Louro Amarela dekdeel en Angelim Vermelho b~lken Sapupira 3/4 met FSC keurmerk, rest zonder keurmerk Sapupira en Guariuba
Sapupira Louro Gamela, Sapupira en Piquia Sapupira
Bekleding gevel en deuren Kozijnen Brugdek Gevelbekleding
Leusden
Sapupira Cumaru
Jatoba
Interieur en Meubels Toepassing Lijstwerk
Louro Gamela en Cumaru
Houtsoort Louro Gamela en Breu Vermelho Louro Gamela, Sucupira Vermelho en Guariuba Muiracatiara en Sucupira Vermelho Muiracatiara en Massaranduba Piquia Marfim, Massaranduba, Purperhart Cumaru Jatoba Cumaru en Louro Amare10 Arura Vermelho en Muiracatiara en Jatoba
-
Parket
Purperhart en Jatoba
diverse woonwinkels
Tafels Amarela
Jatoba, Purperhart en
33
Pau amarela
Diversen Toepassing Palen Deuren
Plaats/instelling Efteling Kaatsheuvel Van Bruchem deuren
Project Canibaal Diversen
Karwei winkels Gemeente Rotterdam
Tuinhout Eva Cohen Hartogkade kop van zuid Grote kerkplein -
Palen en dekdeel Banken
Kinderboerderij en speeltuin Vaesrade
Vaesrade-Nuth
Terras
Gamma Bouwmarkten in Belgie en Nederland
-
Tuinhout
Sainsburry Homebase Duitsland
Winkels -
Lijstwerk Banken
Engeland Intratuin tuincentra
Bouwmarkten van B & Q -
Luiken voor ramen Scheepswerf Ventis
diverse restauratie Tjalk
Lijstwerk Tuinpalen, schuttingplanken en vlonderplanken luiken Vervanging scheepsroer
Gemeente Rotterdam Gemeente Houten
Banken Speeltoestellen
Houtsoort Angelim Vermelho Sapupira, Guariuba en . Purperhart Louro Gamela en Piquia Sucupira Vermelho Cumaru Cumaru en Angelim Vermelho Cumaru dekdeel en Sucupira Vermelho balken Louro dekdeelplanken, Cardeiro schuttingplanken en Massaranduba palen Louro Gamela Sucupira Vermelho en Sucupira Amarela Louro Gamela Uchi Torrado, Cardeiro en Louro Guariuba Sucupira Amarela
Bijlage 2: Principes en Criteria van het Forest Stewardship Council houding, bodem, hout en niet-hout producten.
1. Bosbeheer moet alle in het land van toepassing zijnde wetten respecteren, evenals internationale afspraken en overeenkomsten die het betreffende land heeft ondertekend.
7. Er moet een duidelijk op schrift gesteld beheerplan bestaan, waarin de doelen van het bosbeheer duidelijk uiteengezet zijn, alsmede de middelen waarmee deze doelen worden bereikt en de wijze waarop veranderende ecologisch, sociale en economische omstandigheden tegemoet worden getreden.
2. De eigendoms-, land-, en gebruiksrechten van het bos moeten duidelijk zijn vastgelegd en een wettelijke basis hebben. 3. De wettelijke rechten en gebruiksrechten van inheemse volkeren om hun gronden en daarop voorkomende grondstoffen en producten te beheren en te gebruiken moeten worden erkend en gerespecteerd.
8. Overeenkomstig de schaal en intensiteit van de bosbouwactiviteiten moet van begin tot eind controle plaatsvinden op de conditie van het bos, de oogst van de bosproducten, beheeractiviteiten en de sociale en economische gevolgen van deze activiteiten.
4. Bosbeheer moet gericht zijn op het handhaven of –op lange termijnverbeteren van het sociale en economische welzijn van bosarbeiders en lokale gemeenschappen.
9. Primaire bossen, goed ontwikkelde secundaire bossen, en locaties met belangrijke ecologische sociale en culturele waarde moeten bewaard blijven. Andere landgebruiksvormen of vervangen door plantages is niet toelaatbaar.
5. Bosbeheer moet gericht zijn op het stimuleren van efficiënt gebruik van de verschillende bosproducten en –diensten om de economische haalbaarheid en een breed scala aan ecologische functies te waarborgen.
10.Plantages moeten een aanvulling vormen op natuurlijke bossen, maar mogen natuurlijke bossen niet vervangen. Plantages moeten de druk op natuurlijke bossen verminderen.
6. Bosbeheeractiviteiten moeten zo min mogelijk negatieve milieu-effecten teweegbrengen op het gebied van fauna, biodiversiteit, waterhuis-
34
35
Bijlage 3: Onbekende houtsoorten en toepassingsmogelijkheden in de woning- en utiliteitsbouw
Bijlage 4: Onbekende houtsoorten en toepassingsmogelijkheden in de waterbouw
• •
• • • •
• • •
• • •
• • •
• •
• • •
• •
•
• • • • •
• •
•
•
•
• • • • •
•
•
•
• • • •
• •
•
• • •
• •
•
•
• • •
•
•
•
•
•
• • • •
•
•
•
•
• •
• •
•
•
• •
•
•
•
• •
• • • • • •
• •
• • • •
•
•
•
• • • •
•
•
• •
• • • • • •
geluidsschermen
•
•
•
• • • •
•
•
• • • •
•
• • • •
• • • •
•
• •
• • •
• •
• • •
• • •
• •
• • • •
•
•
• • •
• • • •
Voor meer gedetailleerde informatie kunt op contact opnemen met de houthandel zelf; A van de Berg tel: 0348 684100 GWW houtimport tel: 0182 301072, Reef Hout tel: 0547 272672 (Karri specialist)
• •
•
Voor meer gedetailleerde informatie over houtsoorten en toepassingseisen kunt u rechtstreeks contact opnemen met houthandel A. van de Berg tel: 0348 684100 Voor Calophyllum kunt u contact opnemen met Symaco Trading: tel: 0252 424370
36
Brug/steigerdekken
Zware palen/zeewering
(Brug) constructies
palen
beschoeiing
damwand
speeltoestellen
Fijn timmerwerk
• •
Bestekhout (liggers)
•
Abiurana Acariquara (rondhout) Angelim vermelho Cumaru Cupiuba Guariuba Jarana Louro itauba Louro preto Massaranduba Piquia Piquia marfim Purperhart Sucupira amarela Sucupira vermelha Uchi torrado Karri
Opgeklampte schotten
•
•
•
• • •
deuren
trappen
Buiten kozijnen
• • •
•
• •
Gordingen
• •
• •
•
• •
stallenbouw
• • •
Binnen kozijnen
lijstwerk
Meubels blindwerk
meubels
interieurvloeren
gevelbekleding
Straatmeubilair
tuinmeubelen
•
vrachtwagenvloeren
•
palen
terrasplamken
Amapa Angelim da campina Angelim vermelho Arura vermelho Breu vermelho Cardeiro Cumaru Cupiuba Fava amargosa Groenhart / Ipé Guariuba Jatoba Louro amarelo Louro faia Louro gamela Louro itauba Louro preto Massaranduba Muiracatatiara Muirapiranga Pau amarelo Piquia Piquia marfim Purperhart Sapupira Sucupira amarela Sucupira preta Sucupira vermelha Uchi torrado Calophyllum (Bintagor)
Schuttingplanken
De toepassingsmogelijkheden zijn gebaseerd op een aantal eigenschappen zoals houtbeschrijvingen, technische eigenschappen, bewerkbaarheid en duurzaamheid.
37
Bijlage 5: Toepassingen en duurzaamheid van houtsoorten in de waterbouw Toepassing
Houtsoort
Duurzaamheidklasse checken met SHR
Banken
Cumaru Guariuba Louro Itauba Louro Preto Sapupira Sucupira Vermelho Sucupira Amarela
I-II I-II I-II I-II I-II I-II I-II
Beschoeiingspalen
Angelim Vermelho Massaranduba Abiurana Jarana Louro Itauba Piquia
I I I-II I-II I-II I-II
Damwanden
Angelim Vermelho Massaranduba Abiurana Jarana Loura Itauba Piquia Sucupira Vermelho
I I I-II I-II I-II I-II I-II
Vlonders, standaard verkrijgbaar dekdelen 145mm breed latten 70 mm. Breed
Cupiuba Cumaru (beperkt) Guariuba Louro Itauba Louro Preto Sapupira Sucupira Vermelho Sucupira Amarela Uchi Torrado
I-II I-II I-II I-II I-II I-II I-II I-II I-II
Vlonders, balkenrooster
Abiurana Cupiuba Louro Itauba Sapupira
I-II I-II I-II I-II
Bruggen, dekdelen standaard verkrijgbaar dekdelen 145 mm. Breed
Cumaru (beperkt) Cupiuba Guariuba Louro Preto Sapupira Sucupira Vermelho Uchi Torrado
I-II I-II I-II I-II I-II I-II I-II
38
Bruggen, leuningen
Cumaru Guariuba Louro Itauba
I-II I-II I-II
Bruggen, balken
Abiurana Cupiuba Louro Itauba Sapupira
I-II I-II I-II I-II
Bruggen, palen, oplangers (tot 8m. lang)
Angelim Vermelho Massaranduba Abiurana Favinha Jarana Louro Itauba Mata Mata Preto Piquia Uchi Torrado
I I I-II I-II I-II I-II I-II I-II I-II
Leverbare houtsoorten onder FSC-keurmerk, momentopname d.d. 18-04-2000 Dit document wordt beheerd door A. Van den Berg BV, Tel. (0348) 68 41 00, fax (0348) 68 81 42 Verklaring I 25-40 II 15-20 III 10-12 I-II 20-30
duurzaamheidsklassen jaar jaar jaar jaar
Van deze tabel is een update en verzending per kwartaal mogelijk bij het volgende adres: Infopunt duurzaam bouwen Gemeentewerken Rotterdam Ingenieursbureau, M en I t.a.v. Mw. E. Boels Postbus 6633 3002 AP Rotterdam
39
40
