t(iJ
Technische Universiteit Eindhoven [!]
h i g h t e cmh u
schei undige tech ologie
1.'!.1
m ll [!]
u ll ['l
lnhoud
Scheikundige technologie
3
Wat is Scheikundige Technologie? Scheikunde in de samenleving De scheikundig ingenieur
7
Waar werken scheikundig ingenieurs? Diverse functies Wat zijn de toekomstmogelijkheden? Geschikt voor de studie? De opleiding tot scheikundig ingenieur
11
De propaedeuse: het eerste jaar De doctoraal studie Onderzoek en onderwijs in Eindhoven
17
Onderzoek en Onderwijs Na het doctoraalexamen
21
De Tweede Fase
lnlichtingen
Scheikundige technologie studeren
lnlichtingen over de studierichting schei-
studeren?
kundige technologie (T):
TU of 'gewone' universiteit?
Dr. G. Boekestein, studie-adviseur,
TU of HBO?
tel. 040-473773
Overstapmogelijkheden?
Dr.ir. S.P. Lankhuijzen, coordinator onderwijs-
Toelatingseisen?
en onderzoekzaken, tel. 040-473011
Advies en begeleiding
lr. AJ.W van den Berg-van Kuijk, voorlichter
De studievereniging 'Jan Pieter Minckelers'
faculteit T, tel. 040-474554
lnlichtingen
TU Eindhoven, Postbus 513, 5600 MB Eindhoven. Aan deze uitgave kunnen geen rechten worden ontleend.
25
Waar kun je scheikundige technologie
31
1
2 Scheikundige technologie is een gevarieerd vak dat zich bezighoudt met de realisatie van produkten. Scheikundig technologen bedenken methodes om chemische reacties, die in de laboratoriumfase verkeren, veilig en efficient om te zetten naar industriele processen. Dit hoofdstuk geeft vooral informatie over waar je scheikundige technologie in de maatschappij tegenkomt
(Foto PET-fles, DSM)
Scheikundige technologie
Wat is scheikundige technologie? Ais je voor de keuze van een studierichting staat stei je jezelf voortdurend vragen. Waarom zou ik dit vak kiezen? Heb ik er aanleg voor? Wat houdt het beroep in? Scheikundige technologie is het vak dat zich bezighoudt met de realisatie van produkten. Als scheikundig technoloog krijg je te maken met het omzetten van chemische reacties, die in de laboratoriumfase verkeren, naar industriele processen. Die schaalvergroting stelt je voor allerlei vragen. Een eenvoudig voorbeeld: stel je zet normaal erg lekkere koffie in een klein poije voor twee personen. Maar hoe zet je voor 100 personen tegelijk koffie en liefst net zo lekker? Neem je een breed filter, waardoor je net zo'n dunne laag poeder krijgt als bij je kleine potje? Of neem je nu juist een smal filter met een dikke laag poeder? En in welke hoeveelheden voeg je heet water toe? Als scheikundig technoloog moet je weten hoe je processen tijdens schaalvergroting uitvoert en beheerst
verantwoordelijk voor de milieuvervuiling". Ook in de media komen we vaak het verband tussen chemische industrie en milieuvervuiling tegen. Nu is het waar dat door de zeer snelle opkomst van de chemische industrie allerlei, niet bijtijds herkende, gevaren voor mens en milieu ontstonden. Het zijn juist scheikundig technologen die hard werken aan oplossingen voor veel van deze problemen. Steeds meer van die verbeteringen vinden hun toepassing in produktieprocessen, waardoor ze schoner en effectiever kunnen verlopen. Maar scheikundige technologie is meer. Toepassingen van chemische principes vind je niet aileen in raffinaderijen. Scheikundige technologie tref je aan in de voedingsmiddelenindustrie (eiwitproduktie), in de glasindustrie (verpakkingsmateriaal en glasvezels voor de communicatie), in de aluminiumindustrie (vliegtuigen), de kunststoffenindustrie en de geneesmiddelenindustrie, waar middelen uitgevonden zijn die gevaarlijke epidemische ziekten van vroeger nu onschuldig doen verlopen.
Scheikunde in de samenleving De term 'scheikundige technologie' roept bij velen het beeld op van een grate raffinaderij en vaak hoar je dan: "De scheikundigen zijn
Scheikunde en primaire behoeften Scheikunde is niet nieuw. AI zo'n 7000 jaar geleden ontdekten mensen de eerste vorm
3
4
van een scheikundig proces. Door klei te
een scheidingsmethode die gebaseerd is op
bakken kreeg men een aardewerkprodukt dat bepaalde eigenschappen had, waardoor men
aantrekking van deeltjes door een elektrisch veld. Het is de taak van scheikundig techno-
het bijvoorbeeld kon gebruiken als kookpot. Sinds die tijd is de mens blijven zoeken naar
en te houden.
mogelijkheden om nieuwe produkten te maken. Door de grote snelheid waarmee de mensheid de laatste 100 jaar gegroeid is (van 1 naar zo'n 5 miljard) moeten steeds sneller oplossingen gevonden worden voor steeds grotere problemen. Die 5 miljard mensen hebben allen een aantal primaire behoeften. Voedse/produktie De eerste en tevens meest belangrijke behoefte is voedsel. Om iedereen te kunnen voeden zijn gigantische hoeveelheden voedsel nodig. Daarbij is op veel plaatsen in de wereld gebruik van kunstmest nodig. Oat ook dat problemen kan opleveren - overschotten hier, tekorten elders - zal je bekend zijn. Ook aan een andere kant van het voedselprobleem speelt chemie een rol. De intensieve veehouderij in Nederland kampt met een mestoverschot Bij de oplossing van dat probleem zijn ook scheikundigen betrokken. Zo zijn methoden in ontwikkeling, waarbij geprobeerd wordt om zware metal en en chloor uit zogenaamde varkensdrijfmest te halen. Oat gebeurt door toepassing van elektroforese,
logan om problemen beheersbaar te maken
Van kleding tot surfzeil De tweede groep behoeften ligt op het gebied van materialen, die nodig zijn voor het bouwen van huizen, het maken van kleding, meubels en dergelijke. Met het groeien van de wereldbevolking werd het probleem van de kleding dringender. Het toepassen van kunststoffen zorgt voor een belangrijk deel voor de invulling van de vraag naar kleding. Kunststoffen of mengsels van natuurlijke vezels met kunststoffen zijn een noodzakelijke aanvulling op natuurfijke materialen. Kunststoffen hebben als voordeel dat ze vaak sterker zijn. Bovendien zijn kunststoffen beter 'aanverfbaar' dan natuurvezels. Er worden ook vezels ontwikkeld voor gebruik in de industrie, denk aan supersterke sleepkabels of transportbanden. Ook in de sport kom je de vezels tegen, bijvoorbeeld in surfzeildoek. De laatste ontwikkeling op het gebied van kunstvezels is die van de aramidevezels, die vaak net zo sterk zijn als staal maar veel Iichter. Toepassingen van dit soort vezels zijn nog volop in ontwikkeling.
7tansport Een derde behoefte ligt op het gebied van het transport Verkeer is in onze samenleving niet
meer weg te denken. De samenleving ontwikkelt steeds meer economische contacten en goederenstromen vinden over de hele wereld ~un weg. Het gevolg daarvan is een enorme transportbehoefte waar veel brandstof voor
nodig is. Het is een taak van de scheikundig technoloog om brandstoffen te ontwikkelen die het milieu zo weinig mogelijk belasten. Oat kan onder meer door de toepassing van katalytische processen. Bovendien moet de produktie veilig en efficient verlopen. In de chemische industrie wordt er voortdurend aan de verbetering van processen gewerkt: een paar procent meer rendement bij een proces, kan een overlevingskans aan het bedrijf bieden.
Chemie in Nederland Veel chemische standaardprocessen zijn in
de hele wereld gemeengoed geworden. De gei"ndustrialiseerde wereld speelt een voortrekkersrol bij het ontwikkelen van nieuwe technologieen. Daarvoor zijn scheikundig ingenieurs nodig die hoogwaardige procestechnologieen beheersen en kunnen toepassen. Nederland kent een omvangrijke chemische industria. Maar we produceren niet aileen. Wat vrfj uitzonderlijk is voor zo'n relatiel klein land, is het grate aantal 'research en development' laboratoria van grote multinationale chemische ondernemingen dat hier gevestigd is.
Electronenmicroscoop-opname van DYNEEMA de supersterke vezel van DSM. Vergroting: 750x. Foto: DSM.
5
6 Kies je voor een studie scheikundige technologie aan een TU en sluit je die uiteindelijk at met een diploma dan ben je scheikundig ingenieur. Op welke plekken in de maatschappij tref je scheikundig ingenieurs aan? Een grate meerderheid vindt werk in het bedrijfsleven. Je vindt scheikundig technologen in de aardolieindustrie, de voedingsmiddelenindustrie, de kunststofindustrie, de farmaceutische industrie of de elektronische industrie. Ook de overheid is een grate werkgever.
De scheikundig ingenieur
Waar werken schelkundig ingenieurs?
Diverse functies
Recente cijfers tonen aan dat zo'n 70 procent
Het volgende overzicht geeft je een indruk
van de scheikundig ingenieurs na het afstuderen een carriere vindt in het bedrijfsleven.
van de diversiteit aan functies.
Bij grate ondernemingen werk je in het algemeen in teamverband, omdat bij het uitvoeren
Procesingenieur: werkt op een ingenieursbureau of een pro-
van een chemische reactie op grotere schaal de kennis en ervaring van verschillende disci-
cestechnologische afdeling van een groat chemisch bedrijf en ontwerpt chemische
plines nodig zijn. Hier doorloop je meestal geleidelijk diverse functies. Bij kleine onder-
fabrieken en verricht bureauwerk op het gebied van schaalvergroting.
nemingen krijg je in het begin van je carriere al te maken met meerdere facetten van het bedrijfsleven. Je moet dan niet aileen alles weten van het fabricageproces maar ook van commerciele aspecten. Afhankelijk van je aanleg kan je loopbaan in het bedrijfsleven zich ontwikkelen tot een functie waarin organisatorische, coordinerende en leidinggevende kwaliteiten aan bod komen. Bij de overheidsdiensten, die toezicht houden op het milieu, de keuringsdiensten van waren, de proefstations voor waterzuivering, of in de gezondheidszorg, zijn ook scheikundig ingenieurs werkzaam. Ontwerp- en octrooibureau's hebben vele scheikundig ingenieurs in dienst. lngenieurs vind je ook in het onderwijs (in het VWO/ HAVO, maar oak in het HBO). Anderen verrichten aan een (technische) universiteit onderzoek en geven daarnaast onderwijs.
Researchingenieur: zoekt naar nieuwe produkten met specifieke eigenschappen. Het onderzoek is laboratoriumgericht. Materiaaltechnoloog: onderzoekt nieuwe material en op toepasbaarheid en verwerkingsmogelijkheden. Bedrijfsingenieur: heeft de controle over de procesinstallaties. Hij werkt aan het opheffen van storingen en het oplossen van technische problemen. Octrooigemachtigde: werkt bij een zelfstandig octrooibureau of bij een groat chemisch bedrijf. Hij beoordeelt de octrooimogelijkheid van nieuwe uitvindingen.
8
Milieudeskundige: is in het bedrijf verantwoordelijk voor de
Scheikundedocent: is eerstegraads docent(e) op het VWO, HAVO
bewaking van het milieu. Bij de overheid heeft hij een controlerende functie.
of het HBO.
Produktingenieur:
werkt in een ontwikkelingslaboratorium of in
is betrokken bij het verbeteren van produkten en bij het oplossen van problemen die zich bij de toepassing ervan voordoen.
een proeffabriek met het doel nieuwe processen te ontwikkelen.
Ontwikkelingsingenieur:
8/0TON-filterinsta//atie Bij industriele processen ontstaan vaak afgasstromen met schadelijke componenten. Het hier afgebeelde 8/0TON-filtratieproces maakt gebruik van een in de natuur voorkomend afbraakmechanisme om deze schadelijke componenten uit de gasstroom te verwijderen door ze af te breken tot onschadelijke produkten als CO,. water en minerale zouten.
Marktonderzoeker: houdt zich bezig met onderzoek naar de behoefte aan nieuwe produkten, produktkwaliteiten, prijsvorming en verkoop.
- om ex peri
njJPb'f L)lf te ~ur;~npfl
9
voer._;n is h'lndfc+r~iq e"~d belangrljk - info~atlt¥r tomt tiidaoa de ople1ding
is-
waar aar1 t>od, maar als je aileen een computertmaat bent kom je ~r niet
Wat zijn de toekomstmogeli)kheden? Het toekomstperspectief voor scheikundig ingenieurs is gunstig. De vraag naar jonge ingenieurs, zowel vrouwelijke als mannelijke,
- ~El! m<'let co~
l ezelf willen verdiepen in
eteDschaP.~Iijkr,J?R,M'te~n piet te SQ~ (Ilenk,enldatillefo!k wef kent - j~oei ki,Jnner) samenwerken met qrtf;ieren, f:fe$pect liebben voor elkaars deskundig-
is groat en de afgestudeerden hebben in ver-
heden en elkaar de bal toespelen horen
gelijking met andere studies snel een baan.
daar ook bij
De chemische industrie, die goed is voor 30% van het totale Nederlandse bruto nationaal
- je moet vooral doorzettingsvermogen hebben en tegensfag· kunnen incasseren.
produkt, groeit nog steeds. Door het vervagen van de Europese grenzen ontstaat ook voor de chemische industrie een ruimere markt
Praat eens met je docent scheikunde over de belangstelling voor deze studierichting. Misschien ken je mensen uit je omgeving die in
Geschikt voor de studie? Ben ik geschikt voor een studie scheikundige
de chemische industrie weTkzaam iijn. Praat oo~ eens
met iemand die jou goed kent en
die je een waardevol advies kan geven. Je,
technologie? Oat is een vraag die je jezelf
kiest nu immers voor iets waar je zo'n veert g
moet stellen om teleurstellingen te voor-
jaar plezier aan wilt beleven.
komen. Maar hoe kom je te weten of jij de goede eigenschappen hebt? En welke zijn dat dan? Een aantal kunnen we er wei noemen: - je moet interesse hebben in natuurkundige en scheikundige verschijnselen - je moet de neiging hebben om dingen te willen begrijpen, dus nieuwsgierig zijn.
10
De studie scheikundige technologie aan de Technische Universiteit is een gedegen wetenschappelijke opleiding die je in staat stelt om later een functie als scheikundig ingenieur te vervullen. De studie leidt op tot scheikundig ingenieur en kent een eenjarig propaedeutisch en een driejarig doctoraal gedeelte. Wat staat je te wachten in de eerste fase?
De opleiding tot scheikundig ingenieur
De propaedeuse: het eerste jaar De propaedeuse is naast een orientatie- ook een selectiejaar. Het eerste jaar van je studie brengt grote veranderingen met zich mee. Je
bestaat een wisselwerking. Theorievormi de scheikunde berust vaak op experiment Experimentele vaardigheid is daarom erg langrijk. Deze vaardigheid leer je op de pr
komt in een nieuwe omgeving en je leert
tica. Omgekeerd dragen de practica tijdens de
nieuwe mensen kennen. Je gaat misschien voor het eerst zelfstandig wonen. Je bepaalt zelf of je college volgt of niet. Je bent vrij om je aan te melden voor een tentamen of om
stu die bij tot inzicht in de theorie. Na de periode van 9 weken colleges, instructies en practica volgt een zogenaamde inhaalweek. Daarna zijn er 3 tentamenweken.
het nog even uit te stellen. Met andere woorden: je zult zelf de nodige discipline in je studie en leefwijze aan moeten brengen. De studie gaat in een zeer veel hoger tempo dan je gewend bent op het VWO. Bovendien krijg je een aantal totaal nieuwe vakken. In het eerste jaar leg je de basis voor je verdere studie, in vakken als proceskunde, thermodynamica en scheikunde. Uiteraard zijn wiskunde en natuurkunde voor die basis eveneens van groot belang. Veel vakken kom je in het vervolg van je stu die weer tegen.
Jndeling studiejaar Het studiejaar is ingedeeld in drie trimesters van dertien weken. Negen weken daarvan volg je colleges en instructies, doe je practica en schrijf je verslagen. Ook werk je de in colleges en instructies behandelde stof uit en bestudeert die. Tussen theorie en practica
Dagindeling Het onderwijs wordt gegeven door middel van colleges, instructies en practica De colleges worden gegeven in zogenaamde collegezalen. Vooral in het eerste jaar zijn dat vaak grote amfitheaters, waar zo'n 2 a 300 studenten tegelijk een college volgen. Je maakt tijdens de colleges aantekeningen die je bij de bestudering van het vak goed van pas ko Tijdens de 9 weken dat de colleges gegev worden ben je van kwart voor negen tot ongeveer 5 uur 's middags op de universiteit. Afhankelijk van de intensiteit waarmee je overdag de diverse onderdelen volgt zul je 's avonds meer of minder tijd nodig hebben om de behandelde stof uit te werken en te bestuderen of de verslagen over de practica te schrijven. Uit ervaring is gebleken dat je altijd zo'n 10 a 15 uur per week nog thuis
11
12
moet studeren. Het eerste studiejaar is berekend op een studiebelasting van 1680 uur. Oat komt neer op ruim 40 uur per week. Je houdt per jaar zo'n tien weken over voor andere zaken, zoals vakantie. De lange dagen zullen je in het begin nog wei tegenvallen. Maar dat went snel. Ill
Tentamens
Aan het einde van elk trimester worden er drie weken lang tentamens afgenomen. Je legt dan in het algemeen tentamens at over De vakken in de propaedeuse
I. Scheikunde II. Practicum Ill. Wiskunde
35% 30% 20%
Jll. Natuurkunde V. Informatica
7%
Tijdsindeling van je studie in het 1e jaar (overdag).
Eerste trimester
Tweede trimester
Derde trimester
Wiskunde 1 Natuurkunde 1 Basischemie A lnleiding Chemische
Wiskunde 2 Basischemie B lnleiding Chemische lndustrie Thermodynamica 1 lnstructie Thermodynamica 1
Wiskunde 3 Natuurkunde 2 Anorganische Chemie Proceskunde 1
Binding en Spectroscopie Fasenleer lnstructie Fasenleer lnstructie lnleiding Chemische Binding en Spectroscopie Oefeningen Wiskunde 1 Practicum Basischemie
8%
Oefeningen Wiskunde 2 Practicum Basischemie lnleiding Organische Chemie lnstructie lnleiding Organische Chemie
lnstructie Proceskunde 1 Informatica Oefeningen Wiskunde 3 Practicum Basischemie Practicum Informatica
13
Bij instructies en practica leer je in teamverband werken. Je volgt in kleine groepjes
zamenlijk
instructies en loopt practica Op deze manier leer je van elkaar. Op de practica is je aanwezigheid verplicht
14
vakken waarin je in het afgelopen trimester college hebt gevolgd. Voor elk niet gehaald tentamen geldt dat je in ieder geval in dat zelfde jaar nog een herkansingsmogelijkheid hebt In die periode van drie weken is niet elke dag een tentamen gepland. In het algemeen doe je, afhankelijk van je studievorderingen, drie tot zes tentamens. De overige tijd heb je als voorbereidingstijd 'vrij'. Voor een aantal vakken is de herkansingsmogelijkheid in de tweede helft van augustus v66r het begin van het nieuwe collegejaar.
De doctoraal studie
In de 3 jaren van de doctoraalstudie bestudeer je veel verschillende onderdelen van de scheikunde en de technologie. Sommige vakken kun je zeit kiezen, andere zijn verplicht Het voert te ver om precies aile onderdelen op te sommen. Als je er meer van wilt weten kun je de studiegids van de TU Eindhoven er op na slaan. Hierin vind je per studiejaar de programma's en de inhoud van colleges beschreven. Deze gids is aan het begin van elk studiejaar te koop. Je kunt hem ook inzien in de centrale bibliotheek van de TU Eindhoven. De studie voor het doctoraal examen kent weer een aantal verplichte practica. Het merendeel doe je samen met een 'koppel-
genoot'. Samen doe je het practicum, discussieer je over de resultaten en maak je het verslag. Een ander belangrijk onderdeel in deze periode is een stage in de industrie die je in binnen- of buitenland volgt In de drie jaren van de doctoraalfase neemt de mogelijkheid om de studie aan jouw specifieke aanleg en belangstelling aan te passen toe. Naast de verplichte examenonderdelen mag je ook een aantal vakken zeit kiezen. Bij de keuze van je afstudeerwerk speelt je eigen voorkeur een belangrijke rol. Deze afstudeeropdracht, die ongeveer zeven maanden in beslag neemt, word! uitgevoerd bij een van de vakgroepen op een bepaald onder-
Jaarcyc/us verdee/d in weken
zoeksge~d. of soms ook wei in de industrie.
Het afstudeerwerk geldt als het belangrijkste deel va11 je studie. Vooral aan een goede schrirt 11 e verslaglegging en aan de mondesentatie van dit werk wordt veel linge waarde gehecht Na goedkeuring van je afstudeerverslag en na voldaan te hebben aan de andere verplichtingen, word Je toegelaten tot het doctoraal examen. Na het doctoraal examen ben je ingenieur (ir.).
Omgaan met geavanceerde apparatuur.
Studiefinanciering Het beursgedeelte van de studiefinanciering is tegenwoordig beperkt tot vijf jaar. Bij de meeste TU-studies kun je vervolgens een half jaar lang een bed rag krijgen ter grootte van de basisbeurs. Wil je daarna nog verder studeren dan kun je geld lenen. Bij studievertraging is in bepaalde gevallen een beroep mogelijk op financiele ondersteuning uit het auditorenfonds van de TU Eindhoven.
15
16 Een fundamenteel verschil tussen een instelling voor hager beroepsonderwijs en een universiteit is het onderzoek. In dit hoofdstuk lees je hoe onderzoek een rol speelt bij het onderwijs in de eerste lase.
(Foto H. van Hout)
Onderzoek en onderwijs in Eindhoven
Onderzoek en Onderwijs In elke fase van je universitaire stu die kom je
satoren worden op grote schaal gebruikt in de industrie. Van aile produkten die je als con-
met onderzoek in aanraking. Dat begint a/ in het eerste jaar. in het project 'Chemie en
sument in handen krijgt heeft 85% tijdens de fabricage een proces ondergaan waarbij een
Samenleving' zet je samen met acht tot tien andere eerstejaars studenten je eerste
katalysator is gebruikt Maar welke stof moet je gebruiken om een reactie tussen twee stoffen te versnellen? Katalyse-onderzoek is altijd een kwestie geweest van 'probeer dit stofje
schreden op onderzoeksgebied. Je onderzoekt samen een onderwerp uit de scheikunde op chemische en maatschappelijke aspecten. Hiervoor leg je de eerste contacten met onderzoekers binnen of buiten de universiteit en maak je a/s groep een onderzoeksverslag. Tijdens de ingenieursopleiding volg je onderwijs en neem je deel aan het onderzoek op het gebied van de chemie, de proceskunde en de materiaalkunde. Op het einde van je studie kies je een afstudeerrichting en ben je zeven maanden intensief bezig met echt onderzoek. Meestal participeer je in een project, bijvoorbeeld van iemand die promotieonderzoek doet Bijvoorbeeld kata/yse Binnen de faculteit zijn onderzoeksgroepen actief, die ieder in een bepaald vakgebied onderzoek doen. Een voorbeeld daarvan is het onderzoek naar katalytische processen. Voor allerlei chemische reacties is bekend welke stof als katalysator kan werken. Kataly-
maar eens'. Voor de produktie van ammoniak wordt nu gebruik gemaakt van een katalysator die bestaat uit ijzer, kalium en nog wat geheime ingredienten. Die stof werd pas gevonden na zo'n 8000 keer proberen. Bij de vakgroep Anorganische Chemie en Katalyse wordt gewerkt vo/gens een andere onderzoekmethode. Reacties met behulp van katalysatoren vinden p/aats op atomair niveau. Als je een reactie wilt versnellen, zu/ je daarom eerst moeten kijken, hoe moleculen aan de oppervlakte van de katalysator vastzitten. Een meetmethode die daarvoor wordt gebruikt is: met fotonen elektronen uit een molecuul schieten. Uit de manier waarop de elektronen loslaten kun je dan informatie halen over de eigenschappen van het katalysatoroppervlak. Zo leer je een reactie echt tot in detail te begrijpen.
17
18
, •> •
.
.. . .:,. , •••• ,
Onderzoeksleider Dr. Hans Niemantsverdriet (r) met ir. Arthur de Jong (I) en drs. Hannie Muysers voor de foto-elektron-spectrometer van de Vakgroep Anorganische Chemie en Katalyse.
Bijvoorbee/d: keramische materia/en Aan de TU Eindhoven wordt in samenwerking met TNO onderzoek verricht naar nieuwe keramische materialen. Die materialen worden gebruikt op plaatsen waar hoge temperaturen (meer dan 1000 'C) in combinatie met corrosie en slijtage een rol spelen. Ze hebben aller-
lei voordelen ten opzichte van metalen of kunststoffen. Zo zijn ze hittebestendig, slijtvast en vaak Iicht in gewicht. Nieuwe keramische materialen vinden hun toepassing bij energieopwekking, als beschermingsmateriaal in de ruimtevaart maar oak in auto's en televisietoestellen.
Computer a/s hulpmiddel In aile onderzoeksgebieden vormt de com-
maa1schappelijk als wetenschappelijk in de belangstelling. Bijvoorbeeld:
puter een machtig hulpmiddel. Zo worden bijvoorbeeld computerprogramma's gebruikt om meer inzicht te verkrijgen in de complexe
- de ontwikkeling van katalysatoren, voor de reiniging van uitlaatgassen
bouw van vele organische molecuulstruc-
- supramoleculaire chemie, onderzoek aan zeer grote organische moleculen
turen. Ook in de chemische industrie wordt veel gebruik gemaakt van de mogelijkheden die de computer biedt Een fabriek is vaak op-
- afvalverwerking zoals de afvalwaterzuivering, de aanpak van het 'zure regen'
gebouwd uit vele apparaten die op complexe wijze met elkaar verbonden zijn en waarin elk van de processtromen tientallen componen-
stoffen - de toepassi
ten kan bevatten. Door gebruik te maken van speciale computerprogramma's kan zo'n fabriek in het ontwerpstadium nagebootst en vergaand geoptimaliseerd worden. Tijdens je studie leer je op een PC-systeem met zo'n eenvoudig simulatiepakket te werken. Onderzoek aan de TU Eindhoven Veel onderzoek van de faculteit staat zowel
probleem en de verwerkirig van vaste-afvalvan insttumentele analyse in
de biomedische gezondheidstechnologie - het onderzoek op he1 gebied van de supersterke kunstvezels - het onderzoek naar nieuwe keramische materialen - het onderzoek naar nieuwe chemische processen op basis van aardgas voor de directe synthese van etheen en andere basisgrondstoffen voor de chemische industrie.
Elektronenmicroscoop-opname van Titaan!Si/icium kris een keramisch materiaal.
~
. Titaan!Silicium is een voorbeeld van
19
20 Met het behalen van je ingenieursdiploma heb je de eerste fase succesvol afgesloten. Met je kennis en vaardigheden kun je aan de slag in een eerste baan. Maar je kunt ook aan de TU nog verschillende kanten uit Dit hoofdstuk gaat in op de mogelijkheden van de tweede fase.
Na het doctoraalexamen
De tweede fase
De tweede fase biedt je de mogelijkheid om
van een elektrisch veld te scheiden. De uiteindelijke volgorde van de componenten
kennis en vaardigheden te verdiepen. Er zijn
wordt bepaald door hun 'beweeglijkheid' on-
vier mogelijkheden: - de korte onderzoekersopleiding van twee
der de heersende scheidingscondities. De mate waarin de componenten gescheiden
jaar; - de ontwerpersopleiding van twee jaar; - de eenjarige lerarenopleiding;
kunnen worden kan onder andere worden
- de promotie die vier jaar in beslag neemt
beYnvloed door de dissociatiegraad die afhankelijk is van de gebruikte oplossing. In het kader van dit onderzoek werd onder andere de chemische samenstelling van baarmoedershals-slijm geanalyseerd.
Korte onderzoekersopleiding Een deel van deze opleiding die twee jaar beslaat. bestaat uit het opzetten en uitvoeren van een onderzoeksproject. Daarnaast volg je een aantal speciaal opgezette cursussen. De opleiding zorgt voor verbreding en verdieping van je kennis en komt tegemoet aan in de beroepspraktijk levende wensen op onderzoeksgebied. Van tweede fase afgestudeerden wordt verwacht dat ze in het bedrijfsleven daadwerkelijk kunnen bijdragen aan vernieuwingen in onderzoek. Wat moet je je voorstellen bij zo'n onderzoeksproject? Als voorbeeld geven we een
werpproject? We nemen als voorbeeld 'Een nieuwe bereidingsmethode voor etheen'. Etheen is de belangrijkste grondstof voor de
korte beschrijving van onderzoek naar 'lsotachoforese in niet waterige systemen'. lsotachoforese is een elektroforetische scheidingstechniek. Met behulp van deze techniek is het mogelijk geladen deeltjes onder invloed
chemische industrie, met name voor de fabrikage van plastics. Momenteel worcH etheen geproduceerd uit aardolie door het kraken van nafta Als alternatief voor de bereidingswijze wordt
De ontwerpersop/eiding De ontwerpersopleiding van twee jaar is een interdisciplinaire opleiding, waarbij de nadruk ligt op het leren ontwerpen van processen. Een deel van het programma bestaat uit speciaal opgezette cursussen. In de ontwer rsopleiding leer je de onderzoeksresultateh die behaald zijn, om te zetten in (nieuwe) industriele processen. Waaruit bestaat een ont-
21
22
er wereldwijd gestudeerd op de mogelijkheden om etheen uit methaan, het hoofdbestanddeel van aardgas, te maken door oxi-
het onderwijs, dan kun je er naar verwachting van uitgaan dat de behoefte aan scheikunde-
datie met zuurstof. Hoofdprobleem daarbij is om selectief etheen te maken, omdat aardgasverbranding tot koolmonoxide en kool-
komende jaren nag toe zal nemen.
zuurgas moet worden tegengegaan. Daarom wordt bij de reactie gebruik gemaakt van
Een promotie-onderzoek duurt vier jaar en leidt tot een proefschrift met daaraan verbon-
geschikte katalysatoren. In het ontwerpproject is onderzocht hoe bij een bepaalde katalysator de omzetting van
den de doctorstitel. Oak hier is de aanstelling
docenten in het voortgezet onderwijs de
Promotie-onderzoek
gebaseerd op een AI.O.-plaats en je hebt dus dezelfde rechten en plichten als een student in de korte onderzoekers- of ontwerpersoplei-
aardgas door verhoging van de reaktordruk wordt be"lnvloed en in welke mate drukverhoging al dan niet gunstig is voor een hogere
ding. Het verschil is dat je geen colleges meer volgt maar zelfstandig onderzoek verricht Je
opbrengst aan etheen. Hiervoor is eerst de benodigde hoge-druk opstelling ontworpen, waama een aantal experimenten werd uit-
fungeert als begeleider van een groepje studenten in de afstudeerfase, die met jou samenwerken. Promovendi zijn samen met de
gevoerd.
hoogleraren die als promotoren optreden de drijvende krachten achter het scheikundig onderzoek.
De lerarenopleiding Je kunt oak nag een jaar studeren om een eerstegraads lesbevoegdheid scheikunde te halen. De opleiding heeft zowel praktische als theoretische aspecten. Je geeft zelf les op een school, je doet onderzoek naar lesmethodieken, je krijgt meer inzicht in onderwijstheorieen en je verdiept je in de ontwikkelingen op het gebied van het onderwijs. Je moet tijdens de eerste fase al een pakket didactiekvakken hebben gevolgd. Kies je voor een carriere in
23
24 Als je eenmaal besloten hebt om scheikundige technologie te gaan studeren komt er een aantal andere vragen naar boven. Vragen over de plaatsen waar je het vak kunt studeren, de toelatingseisen en de verschillen in de diverse soorten opleidingen. Studeren aan een universiteit verschilt nogal van studeren in het vwo. Juist in het eerste jaar probeert de universiteit je behulpzaam te zijn om te wennen aan die nieuwe vorm van studeren. Dit hoofdstuk geeft ook informatie over studiebegeleiding. Tenslotte betekent studeren meer dan aileen de inhoud van een bepaald vak tot je nemen. Een van de manieren om aan je persoonsontwikkeling te werken is het samen met andere studenten deelnemen aan activiteiten van een studievereniging.
Scheikundige technologie studeren
Waar kun je scheikundige technologie studeren?
industrie. Bij een studie op een universiteit is dit niet het geval. Als je het zwart-wit stelt, dan
Wil je na je vwo de scheikundige kant uit dan bestaan er drie mogelijkheden. Je kunt schei-
ontwikkelen de scheikundigen van de universiteiten de reacties in laboratoria die de schei-
kundige technologie studeren aan een technische universiteit, scheikunde studeren aan
kundig technologen van de TU's omzetten naar industrieel toepasbare processen. Maar
een 'gewone' universiteit of een scheikundige HBO-opleiding volgen. De keuze voor schei-
in de praktijk zijn de grenzen niet zo scherp.
kundige technologie aan een TU of voor chemie aan een 'gewone' universiteit ligt op een
Persoonlijke criteria Natuurlijk zijn er ook een aantal puur pel{-
ander vlak dan de keuze die je maakt voor een TU of een HBO. Als je kiest voor een TU, dan kom je op de vraag terecht 'aan welke?'
soonlijke criteria zoals de plaats waar je wilt wonen, vrienden of vriendinnen die al ergens studeren, de mogelijkheid om een kamer te
TU of 'gewone' universiteit? Wat zijn nu in het kort de verschillen tussen universiteit en TU enerzijds en TU en HBO anderzijds? Wat het eerste betreft: het verschil zit hem daar grotendeels in de benadering van de studie. Op een TU zal zowel in onderzoek als in onderwijs gestreefd worden naar een integratie van chemie en techniek. Er wordt onderzoek gedaan naar chemische processen en de toepassingen daaNan, terwijl een universiteit meer theoretisch en minder toepassingsgericht onderzoek doet en onderwijs geeft. Als je op een TU studeert kom je tijdens je bedrijfsstage in aanraking met de
vinden, maar je zou ook kunnen afwegen wat nu speciaal die ene TU jou als extra's te bieden heeft. Je stu it dan al gauw op nuanceverschillen, bijvoorbeeld op het gebied van onderzoek. Zo verrichten aan de TU Eindhoven verschillende vakgroepen onderzoek op het gebied van milieutechnologie. De groep polymeerchemie trekt internationale belangstelling. Datzelfde geldt voor het katalyseonderzoek en de ontwikkeling van nieuwe keramische materialen. Om hier echter aile bijzondere onderzoeksaspecten van de faculteit Scheikundige Technologie op te noemen gaat te ver. Trouwens een aantal van die onderzoeken ben je in een vorig hoofdstuk al tegengekomen.
25
26
TUofHBO?
De keuze tussen een TU en het HBO is meer athankelijk van je capaciteiten en belangstelling. Het HBO is meer praktijkgericht Waar een ingenieur van een TU meer creatief en theoretisch bezig is, zal een HBO-er meer praktisch bezig zijn. Oak het tempo van een TU ligt zeer veel hager. Welke keuze je moet maken, hangt natuurlijk at van je gerichtheid (ben je meer theoretisch of meer praktisch ingesteld?), maar oak van je resultaten op het VWO. Een goede vuistregel is dat als je op het VWO gemiddeld een 7 of meer voor de exacte vakken hebt, je een redelijke kans hebt om een studie aan de TU tot een goed einde te brengen.
Overstapmogelijkheden?
Maar als je dan bezig bent met die studie en het gaat toch niet helemaal zoals je gewenst had, wat dan? Kun je dan nog overstappen? Of, als je aanvankelijk voor het HBO hebt gekozen en het blijkt dat je beter op een TU thuis hoort, kun je dan nog omschakelen? Voor beide vragen geldt dat er mogelijkheden zijn om over te stappen zonder al teveel tijd te verliezen. Mocht je daar meer over willen weten dan kun je terecht bij de studie-
adviseur van de faculteit Als je na je HBO opleiding chemische techniek of chemie nag naar de TU wilt, vraag dan de brochure 'Aigemene informatie over ir-opleidingen voor ing's' aan. Je krijgt dan informatie over het aangepaste verkorte programma voor HBO'ers.
Toelatingseisen?
Om toegelaten te worden tot een universitaire studie scheikunde heb je een VWO-diploma nodig met tenminste wiskunde B (of I) en natuurkunde in je pakket. Hoewel dat raar lijkt is scheikunde niet verplicht De red en daarvoor is dat de TU maar twee exacte vakken verplicht mag stellen. Door nu scheikunde niet verplicht te stellen, is de TU ervan verzekerd dat je in ieder geval de onmisbare vakken natuur- en wiskunde in je pakket hebt. Daarnaast nemen we aan dat je scheikunde al in je pakket hebt zitten, omdat je dat vak graag wilt gaan doen. Want natuurlijk heb je de basisbegrippen van de scheikunde nodig om niet vast te komen zitten in het eerste jaar van je stu die. Oak talen zijn belangrijk: tijdens je studie moet je verslagen schrijven over de uitgevoerde experimenten en dan is het van belang dat je onderzoek en resultaten goed onder woor-
den kunt brengen. Bovendien moet je ook mondeling een heldere uiteenzetting kunnen geven over je werk en jouw visie daarop. Vanzelfsprekend moet je de vakliteratuur kunnen lezen, ook als die in het Engels gesteld is. Trouwens, tijdens je studie zul je zeker ook uit Engelstalige studieboeken moeten studeren. Als je na de HBO opleiding (chemische techniek of chemie) nog naar de TU wilt, vraag dan de brochure 'Aigemene informatie over ir-opleidingen voor ing's' aan. Je krijgt dan
informatie over het aangepaste (verkorte) programma voor HBO'ers.
Advies en begeleiding Studiebegeleiding zul je vooral tegenkomen in het eerste jaar. In het studieprogramma wordt rekening gehouden met de grate overgang van een middelbare school naar een universiteit. Je las al eerder over het project Chemie en Samenleving. Een van de vormen
Extractie van zware meta/en uit verontreinigde grond.
27
28
van studiebegeleiding vindt plaats in dat project. Vanaf het begin van het studiejaar komen de eerstejaars in groepen van maximaal 10
cesvolle afronding van je studie klein lijkt kun je samen met de studiebegeleider nagaan welke alternatieve mogelijkheden er zijn. Als
personen elke week bij elkaar om onder begeleiding van een ouderejaars student te werken aan een project De begeleid(st)er praat regelmatig de werkzaamheden van zijn of haar groep door met de studiebegeleider. Zo worden problemen al in een vroeg stadium onderkend en kan er snel iets aan gedaan worden. Per drie C&S-groepen is er een eigen
je problemen hebt, kun je natuurlijk ook op eigen initiatief een afspraak voor een gesprek
mentor die regelmatig de resultaten bijhoudt Je kunt die mentor ook zeit aanspreken over allerlei problemen. Daarnaast heeft de faculteit een studiebegeleider. Hij nodigt in het algemeen elke student twee keer per jaar uit voor een gesprek. Op het einde van het eerste jaar krijg je een studieadvies dat kan varieren van: "we raden je aan een andere stu die te beginnen" tot "ga zo door''. Als de kans op een sue-
maken. Voor problemen omtrent militaire dienst of financiele problemen, kun je terecht bij de studentendecanen. Met psychologische of sociale problemen kun je naar de studentenpsychologen gaan. De begeleiding is niet continu. Meestal zijn op het einde van het eerste jaar de grootste problemen wei opgelost: je hebt een plaats in je nieuwe omgeving gevonden, je bent gewend aan de vrijheid die studeren aan een universiteit met zich meebrengt en je behaalde propaedeuse-diploma geeft je meer zekerheid over de juistheid van je keuze.
De eerstejaars C&S-groep die in 1992 de propaedeuseprijs won.
De studievereniging 'Jan Pieter
Service activiteiten:
Minckelers'
- verkoop van tentamens van voorgaande jaren (uitstekende oefenstof!) - verkoop van boeken en veiligheidsbrillen tegen aantrekkelijke prijzen - kopieren met de goedkope 'Japie-kopieerteller' - organisatie van feesten, barrels, sportevenementen en filmdagen want het gezelligheidsaspect is natuurlijk oak belangrijk.
De facultJit Scheikundige Technologie kent sinds 1957 een actieve studievereniging 'Jan Pieter Minckelers', kortweg Japie genaamd. Japie is bedoeld voor aile studenten scheikundige technologie. Japie ondefAeemt vele activiteiten. Om je een indruk te geven volgt hier een overzicht Op informati' gebied:
-
bedrijvendag~.
waar studenten hun eerste contacten met bedrijven kunnen leggen - de introducfi dagen - diverse voorlichtingsdagen Op educatief gebied:
- uitwisselinmm met andere universiteiten in binnen- en buitenland - studiereizen. 1991 Japan, 1992 Verenigde Staten) - organisatie van symposia die zowel chemische als maatschappelijke aspecten tot onderwerp hebben. - invloed op het onderwijs van de faculteit wordt uitgeoef~ d door middel van een netwerk van commissies.
Uit al deze activiteiten blijkt dat zo'n studievereniging erg belangrijk is. Niet aileen voor degenen die van de activiteiten profiteren, maar oak voor degenen die ze organiseren. Door het werken in een organisatie zoals Japie, leer je onderhandelen met andere belanghebbenden, je leert vergaderen, brieven opstellen, stukken uitwerken en organiseren. Dat zijn vaardigheden die je later in het bedrijfsleven en je prive-leven goed van pas komen. Tenslotte bestaat het Ieven van een mens niet aileen uit zijn beroep! Kortom, wordt actief lid van Japie! Je bent van harte welkom!
29
30
Een delegatie van de studievereniging JAPIE a/s deskundige publieksjury bif het RTL4 inno-
vatieprogramma "De ldeeenbus".
lnlichtingen
De TU in Eindhoven
In het hart van de stad op 700 meter ten noord-oosten van het NS-station liggen de gebouwen van de TU Eindhoven. Er is voldoende parkeergelegenheid. Vlak naast het universiteitsterrein bevinden zich studentenvoorzieningen (sport, verenigingen, mensa).
Studievoorlichtingsdagen
Tijdens de studievoorlichtingsdagen kun je je uitgebreid Iaten inlichten over het studieprogramma, je kunt praten met studenten, studentendecanen, docenten en sfeerproeven op de TU Eindhoven. Er zijn studievoorlichtingsdagen in oktober en in het voo~aar. Je kunt je aanmelden met de kaart in dit boekje of rechtstreeks bij TU Eindhoven tel. 040-474747.
Schriftelijke informatie
Algemene informatie deze brochure geeft beknopte informatie over de studierichtingen en veel informatie over studentenvoorzieningen, regelingen, verenigingen etc. Algemene informatie, ir-opleidingen voor ing's over de verkorte programma's voor HTOafgestudeerden.
Biomedische en gezondheidstechnologie, 'n accent in je studie inlichtingen over de mogelijkheid je studie biomedisch in te kleuren. Over elke studierichting bestaat een uitgebreide brochure: Bouwkunde Elektrotechniek Informatietechniek Scheikundige technologie Techniek en maatschappij Technische bedrijfskunde Technische informatica Technische natuurkunde Technische wiskunde Werktuigbouwkunde Werktuigkundige medische technologie De brochures zijn te bestellen met de bestelkaart in dit boekje of door contact op te nemen met TU Eindhoven Bureau In- en externe betrekkingen Postbus 513 5600 MB Eindhoven tel. 040-474747.
31
32
Videofilms
Er zijn verschillende videofilms beschikbaar over de studierichtingen van de TU Eindhoven. lnformeer bij je schooldecaan welke films je kunt lenen.
Studentendecanen
lnlichtingen over militaire dienst, toelating, stu-
verzorgt de inschrijving van studenten voor aile universitaire studies. lnschrijfformulieren zijn bij het CBAP verkrijgbaar of bij je schooldecaan. Centraal Bureau voor Aanmelding en Plaatsing (lnformatiseringsbank) Postbus 30157 9700 LJ Groningen tel. 050-299111.
diefinanciering etc. krijg je bij Bureau Studentendecanen, tel. 040-472263.
Huisvesting
Studiefinanciering
lnformatie over huisvesting verstrekt de stichting
Het steunpunt studiefinanciering is telefonisch bereikbaar onder nummer 06-3991139.
Studentenhuisvesting Eindhoven John F. Kennedylaan 3 5612 AB Eindhoven tel. 040-473982 (13.30-17.00 uur).
Aanmelding
Het Centraal Bureau voor Aanmelding en Plaatsing (CBAP) van de lnformatiseringsbank
COLOFON: Ontwerp: Reproduktie en fotografie van de CTD, TU Eindhoven, Zet- en lithowerk: Grefe prepress, Son en Breugel, Druk: Lecturis bv, Eindhoven.
Plattegrond TUE-gebouwen
HG*
Hoofdgebouw - lnlichtingen - Technische wiskunde en Technische Informatica - Bouwkunde - Techniek en Maatschappij
AUD* Auditorium SH* /SL/CT /FT Scheikundige technologie
EH*/EL/EG SP* RC* WH*
Elektrotechniek Sporthal Rekencentrum Werktuigbouwkunde
PAV*
Technische bedrijfskunde
NL*/WenS
Technische natuurkunde Bestuursgebouw Studentencentrum 'de Bunker'
BG
sc
* Rechtstreeks toegankelijk voor gehandicapten.
-- -
.,_ 2tl7
2:12
'"" _,,..
1:•
Afstand station NS naar TUE: 700 meter
-1:31
....... ....
~1:01 ~1:11
I ....._,:41
......
0 :41
,,..
1 :07
Uitgave '\992°Universltelt ewin
\n~
0
0
0
oen Qo\ecn 2 postbUS 513 5600 MB Eindnoven te\. 040-474747
0
