Tadarus Alqur an jeung ngabuburit dina bulan

Tadarus Alqur’an jeung Ngabuburit

T

adarus Alqur’an jeung ngabuburit dina bulan puasa, jadi kagiatan paporit. Ngan, bédana tadarus Alqur’an mah jalmi pinilih, ari ngabuburit mah saha baé. Kaasup nu teu puasa atawa saukur puasa ayakan, ogé ngahaja hayang milu ngabuburit. Kitu deui tempat jeung waktuna. Tempat ngabuburit ilaharna ka tempat-tempat hiburan atawa ka pasarpasar kagét, nu matak ramé, nu matak teu karasa waktu. Atuh waktuna pasosoré muru waktu ka magrib. Béda deui jeung tadarus, tempatna suwung, waktuna bada Isya sanggeus bérés tarawéh lamun lalaki. Atawa waktu isuk-isuk lamun ninggang di ibu-ibu. Taradus isuk-isuk, lantaran pasosoré mah, ngabuburit ulin téa. Upama nineung ka jaman baheula, saméméh kabi-

asaan ngabuburit aya, cenah taradus Alqur’an téh disarebutna ngabuburit. (Saperti nu kiwari, masih aya kénéh dilakokan di sabagéan pasantrén). Méméh dur magrib, barudak jeung kolot-kolotna arasup ka masjid maca qur’an, minimal meunang sa-ain éwang. Kituna téh, waktu gé teu karasa beuki nyedek ka magrib. Kiwari mémang lain bihari. Sanajan pada terang Alqur’an téh dilungsurkeun dina sasih romadon, hartosna kedah dimumulé pisan, tapi ngabuburit cara taradus Alqur’an nu ilahar, asa pamohalan deui. Naon pangna bisa kitu? Naha puasa teu dijadikeun deui pamageuh kaimanan urang? Mangga uihkeun deui ka diri séwang-séwangan. ***

PAMEDAL PT. Manglé Panglipur, PANARATAS R.H. Oeton Muchtar (Alm), Ny. RHE. Rohamina Sudarmika (Almh), Wahyu Wibisana, PUPUHU/GIRANG RUMPAKA Oedjang Daradjatoen M., PANASEHAT USAHA Teddy Kharsadi, WAKIL PUPUHU Abdullah Mustappa, RUMPAKA SENIOR Karno Kartadibrata, Ny. Hana Rohana S., RUMPAKA Elin Samsuri, Ensa Wiarna, Dian 0SIUPP: No. 034/SK/Menpen/SIUPP/CI/1986 Hendrayana, Eep Nandang R, Narti. PANANGKES: Ensa Wiarna; SEKREANGGOTA SPS JABAR No. 50/AB/BAFD/XII/69 TARIS RUMPAKA Rudi H. Tarmidzi, PANATA LAKSANA Ayi Sundana, DOKUBANK: Bank Mandiri Cab. Bandung Alun-alun No. 130-00920.32518, MENTASI Ny. Ai Suryati, JURU-POTRET Reisyan, PANATA RUPA/PRACETAK Bank BNI Cab. A-A No. 24455350 Cucu Rahmat S, Bachrudin, ILUSTRATOR Agus Mulyana, KORESPONDEN ISSN: 0852-8217 Asep GP, Hj. Cucu (Kota Bandung); Enung (Kab. Bandung); Uun Juharyanti ALAMAT REDAKSI/TU/IKLAN: (Tasikmalaya); Gun-Gun (Purwakarta); Aam Amirah (Karawang); Armega Sista Jl. Lodaya No. 19 Bandung 40262 Telp. 022-7303438 Fax 022(Pandeglang); Dali Sumarli, S.Pd. (Sumedang). PRODUKSI Endang, Jaja, Ade, 7309720 IKLAN Unay Sunardi, Dedi Asmarahadi PANATA HARTA Herno Hernawan, E-MAIL: - [email protected] Ai Nawangsih, PANATA DUUM Dicky M. Rafiudin, Dikdik Djoko S. - facebook: Majalah Sunda Mangle

26

Karembong Nini 44 IMPLIK IMPLIK

Wasta kuring Sekar Asih Chadarwati dibabarkeun di Bandung 16 warsih kapungkur. Pun bapa sareng pun biang geus pirak sabot kuring masih kéneh SD. Kuring ancik sareng nini ti pun biang di Bandung. Ari pun biang ancik sareng digawé di Jakarta pikeun ngabiayaan kuring jeung nini di Bandung............

Pangrajin Sapatu Teu Kabagéan Riweuhna Lebaran RANCAGÉ

NU MANEUH

Citak Ulang Sabada Lima Puluh Taun ........................................................... 5

Lawang Saketeng ................................. 1 Kaca Tilu ............................................. 3 Munara Cahya ................................... 14 Dongeng Aki Guru ............................ 17 Mimbar Atikan .................................. 21 Gedong Sate ...................................... 28 Mangle Alit ....................................... 32 Katumbiri .......................................... 37 Nyusur Galur .................................... 42 Carpon Lucu ..................................... 49 Pangalaman Para Mitra ..................... 50 Ha... Ha... Ha ..................................... 52 Bale Bandung .................................... 54 Tarucing Cakra .................................. 55 Lempa Lempi Lempong .................... 56

BAHASAN Mangkalan ........................................ 6 SAJAK Palangsiang Muhamad Faisal ............................... 8

Potret : Reisyan

PURIDING PURINGKAK Kunti Ki Umbara ...................................... 24

CARITA NYAMBUNG UNAK-ANIK

­Sekar­Manglé

Ngabuburit Resep nu Maca Komik ................... 46

Aisyah Rubiansah

CARITA PONDOK

Jl. Taruna Raya No. 60 Ujungberung Bandung Panata Riasa & Raksukan : Tien Maman Wijaya, LKP. Gilang Kancana Jl. Pasir Layung Selatan I No. 10 Padasuka Bandung Telp. 0227200578 Hp. 08156212981

Incu Asup Sakola Salira ............................................... 20 Cimata Panungtungan Mimif Miftahul Huda ......................... 23 Karémbong Nini Novi Yanti ........................................... 26

Carita Sarebu Samalem (166) ............................................................. 10 Gogoda Ka Nu Ngarora (6) M.A. Salmun ............................................................. 12

Ngahampura Koruptor

N

gahampura téh, ceuk ustad gé, salasahiji pagawéan anu gedé ganjaranana. Tapi kumaha lamun ngahampurana téh ka koruptor? Apan salasahaiji anu jadi kacapangan dina awal bulan Puasa taun ieu téh soal éta. Nu jadi cukang lantaranana mah lantaran Priyo Budi Santoso ngahagalkeun ngirim surat ka Presidén Yudhoyono. Eusina aya patalina jeung soal rémisi, atawa ngurangan hukuman ka anu keur dihukum dina waktu-waktu anu tangtu. Salasahiji rémisi téh sok dikaluarkeun dina bulan Agustus. Lantaran sipatna ngurangan kana lilana hukuman, meujeuhna lamun ku anu keur araya di jero bui diareparep pisan. Ka para koruptor gé kitu biasana mah. Nu dihukumna opat taun sakalina meunang rémisi genep bulan, pan lumayan. Opat kali meunang rémisi lilana ditahan geus ngurangan leuwih ti saparona. Mangkaning dina sataun rémisi téh bisa leuwih ti sakali. Ari kadieunakeun aya usul sangkan nu dibuina lantaran korupsi mah ulah dibéré rémisi. Maksudna sangkan, susuganan, matak kapok ka nu séjén. Tapi dikitukeun téh para koruptorna teu tarima. Mangkaning maranéhna lain jalma joré-joré, lolobana mah kungsi nyekel kalungguhan anu penting dina pamaréntahan. Tah, Priyo Budi Santoso gé nepi ka usul ka Presidén sangkan para koruptor ulah diiwalkeun tina rémisi téh sabada lolongok ka panjara

Manglé 2435

Sukamiskin. Ayeuna mah geus ditetepkeun Sukamiskin téh jadi panjarana para koruptor. Di Sukamiskinna nu ditepungan ku Priyo téh nya aranjeunna, anu lain jalma joré joré téa. Diantarana aya Hari Sabarno anu kungsi jadi Mentri Dalam Negeri dina pamaréntahan Presidén Suharto. Barang surat ti Priyo anu ditujukeun ka SBY téa kanyahoan ku publik, atuh langsung harita kénéh ribut. Kumaha ieu téh teu puguh? Ongkoh cenah geus kedal ucap arék ngabasmi korupsi. Ari ayeuna anu karorupsina kalah disina dikurangan hukumanana. Aya kalimah anu jolna ti masarakat tur ditujulkeun ka SBY jeung kabinétna. Kadé, ulah éléh ku koruptor, cenah. Naha bakal bisa kitu koruptor ngéléhkeun Presidén? Aya carita ngeunaan Presidén John Fitzgerald Kennedy (JFK), anu kaungkab sabada anjeunna pupus aya nu némbak di Dallas téa. Salasaurang anu deukeut ka kulawarga Kennedy téh Frank Sinatra, biduan anu mashur téa. Kulawarga Kennedy téh pada ngajénan ku saréréa. Moal samata-mata Frank Sinatra bisa deukeut lamun manéhna ogé ngan sakadar biduan. Sakali mangsa JFK téh rék nganjang ka hiji tempat. Lantaran deukeut jeung Frank Sinatra téa, nya Frak Sinatra téh dikumahaan. Lantaran JFK embung saré di hotél, cing pangnéangankeun kira-kirana pantesna ngéndong di saha. Dikumahaan kitu, tangtu wé Frak Sinatra gé bungah jeung reueus.

Pondokna carita, JFK gé satuju kana usul ti Frank Sinatra, yén engké téh bakal saré di imana si Anu. Pitéréheun pisan kana jung indit, Bob Kennedy, adina JFK anu jadi Jaksa Agung, ngabéjaan ka lanceukna yén anu rék dipaké ngéndong ku JFK téh imahna salasahiji mafia. Lantaran katimbang bakal jadi picacapékeun ka hareupna, nya harita kénéh diputuskeun yén ngéndongna JFK téh moal jadi di dinya. Lumrah lamun sanggeus ngadéngé kitu Frak Sinatra ngadadak katarajang seueul angen anu pohara. Komo deui anu boga imahna. Hanas geus cuih ka saréréa bakal diéndongan ku Presidén, karikari ahirna teu jadi. Asa dihina ari dikieu kieu teuing mah. Piraku aing kudu cicing baé. Cacing gé ditincaktincak teuing mah bakal paéh. Naha éta kajadian téh aya patula patalina jeung ditémbakna Kennedy di Dallas téa? Taya saurang gé anu bisa mastikeun lantaran urusan JFK maot lantaran ditémbak téa, nepi ka ayeuna masih kénéh dianggap goib. Euweuh anu bisa mastikeun, kaasup Kejaksaan Agung, saha nu némbakna jeung naon sababna. Enya aya ari anu ditéwak mah, Lee Harvey Oswald. Tapi saha anu rék percaya jalma pantar kitu, ti tentarana ogé dipecat, nepi ka bisa maéhan Presidén Amérika Serikat anu sakuriling bungkingna didékéng ku para pengawal anu sakerejep gé tara ngajalankeun tugas bari nundutan. Lamun kitu babandinganana, naha maké kudu sieun, apan di urang mah euweuh mafia, lin? AM

3

Bupati Ninggalkeun Basa Sunda Sampurasun! Saum Romadon, geus nincak welasan. Hartina sok teu karasa, moal lila deui, nincak lebaran. Tatahar mudik lebaran. Aya pangalaman nu beda upama mudik lebaran teh, diantarana dina sual basa. Sapertina wae, upama solat Id di kampung di tatar Sunda Ciamis, sok biasa memeh solat teh sok aya biantara ti Bupati Ciamis. Taun kamari mah, biantarana rada aneh. Anehna, naha biantara Bupati bet make basa Indonesia, henteu make basa Sunda, basa urang Ciamis. Terus

4

terang simkuring kerung jeung rada sebel ka pamingpin nu gagayaan amanat pidato make basa Indonesia. Tah, sugan jeung sugan, simkuring mah usul ka para bupati, hususna di tatar Jawa Barat, iwal Cirebon jeung Indramayu, ulah isi lamun make basa Sunda, basa urang sorangan. Lantaran lamun bupatina teu ngarasa reueus ku basa Sunda, asa kacida teuing. Sakitu wae Nyi Mangle. Hatur nuhun kana perhatosanana. Wassalam, Hilman Ujungberung Badung

WAWARAN Dina mayunan Boboran Siam 1434 H (Lebaran), medalna Majalah MANGLE aya parobihan. Dina sasih Agustus 2013, nu kedahna 5 (lima) nomer, janten 4 (opat) nomer. Parobihanana, nyaéta: 1. Edisi Mapag Lebaran, No. 2435, medal saperti biasa. 2. Edisi Nomer Lebaran No. 2436, Manglé medal janten dinten Salasa, 1 Agustus 2013. 3. Kemis, ping 8 Agustus 2013, Manglé henteu medal. 4. Manglé 2437, medal deui Kemis 15 Agustus 2013 sareng saterasna sakumaha biasa Sakitu wawaran parobihan medal Manglé. Mugia ka uninga ku sadayana. Bandung, 10 Juli 2013 Redaksi

Manglé 2435

Rancagé Citak Ulang Sabada Lima Puluh Taun Masarakat perlu kaatik bisa ngabanding-banding karya sastra mutahir jeung karya sastra samemehna. Pikabungaheun, antoloji sastra Kanjutkundang nu medal taun 1963 ayeuna dicitak ulang.

A

ntoloji Kanjutkundang disusun ku Ajip Rosidi jeung Rusman Sutiasumarga, anggeus taun 1959, tapi karek medal taun 1963. Memang disusun ku duaan, “Namung Ajip nu pangseueurna marios mah”, kitu ceuk Rusman sababaraha puluh taun ka tukang. Ieu antoloji mangrupa kumpulan prosa jeung puisi ti 42 pangarang, ngurung waktu sapuluh taun sabada perang (1949-1959). Bisa disebut antoloji sastra antar generasi, coba wae dimimitian ku karya Caraka nu lahir taun 1902 nepi ka karya Ayat Rohaedi nu lahir taun 1939. Matak narik, dina ieu antoloji bisa kabaca karya pangarang nu keur tumuwuh saperti Wahyu Wibisana jeung Simon Suminar (ngaran samaran Iskandarwassid) jeung pangarang nu geus nepi ka puncak saperti Caraka, Syarif Amin, Sayudi jeung Tini Kartini. Lian ti kitu, kabaca oge karya pangarang nu satuluyna ngiles, saperti Unus Sur, Ida N.Lab (Balnadi Sutadipura) Tan Bie Hun jeung Rachman O.M. Padahal, tembong Balnadi nulisna sakitu lancarna ( carpon misteri Aya “Bagja” Teu Daulat), komo deui Rachman O.M, gaya nulisna kaitung maju, ngaluncatan jaman harita ( carpon Hana). Matak hanjakal, kunaon maranehna henteu nulis deui? Satuluyna, tetela karya panulis wanoja saeutik pisan, saperti bisa dikira-kira tina ngaranna, Tien Wiradikusumah (sajakna Ka Mana “Kuring” Nu Kuring?), Ati WR (carpon Telepon jeung sababaraha sajak), Tini Kartini ( carpon Ulangtaun, Surat, Jurig). Atuh meureun nu bisa disebut istimewa, pedah satuluyna leuwih sohor minangka panulis drama tingkat nasional, kabaca oge karya Utuy T. Sontani (sajak Sangkuriang, carpon Gambar, Si Kabayan Dina Poean

Manglé 2435

Lebaran, sempalan opera Sang Kuriang). Perlu Antoloji Sejenna Tangtu masih keneh bisa disawalakeun, naha antoloji Kanjutkundang teh memang mangrupa sakitu-kituna kumpulan karya pinilih dina mangsa sapuluh taun sabada perang? Boa-boa rea keneh karya sastra waktu harita nu can kaayak sarta satuluyna bisa diasupkeun kana eta antoloji? Nu matak hal sarupa kitu teh estuning mangrupa tangtangan pikeun nu haat nyusun antoloji sastra Sunda sejenna. Beuki renung medal sababaraha hiji antoloji sastra, pan bakal leuwih alus keur masarakat sastra. Satuluyna, antoloji Kanjungkundang teh disusun tina hasil metikan karya pangarang nu medal dina sababaraha media jaman harita saperti Kiwari, Warga, Sunda, Panghegar, Sipatahoenan, Tjandra, Mangle, Siliwangi, Panglayang jeung Kalawarta Lembaga Basa jeung Sastra Sunnda.Tah, sabada harita, nincak taun 6oan tuluy nepi ka ayeuna, rea medal(keneh) media Sunda saperti majalah Sunda, Mangle, Langensari, Sangkuriang, Kalawarta Kujang, Tjampaka, Sari, Gondewa, Galura, Cupu Manik, Sunda Midang jeung media sejenna. Tangtu wae, sababaraha karya pangarang kaitung pantes mun dikumpulkeun dina antoloji sastra. Contona, Caraka nulis keneh dina Langensari, lian ti maruncul panulis anyar saperti Yus Rusiana, Karna Yudibrata, Saini KM, Usep Romli HM jeung nu lianna. Kaasup tangtuna oge Moch Rustandi Kartakusuma, pangarang nu geus lila icikibung nulis dina basa Idonesia, tuluy nulis dina basa Sunda. Cindekna, kaitung rea tulisan nu bisa dipilih tuluy dikumpulkeun dina buku antoloji. Perlu Dibageakeun Jelas, antoloji sastra Kanjutkundang nu munggaran diterbitkeun ku Bale Pustaka, Jakarta (1963) sarta

ayeuna dicitak ulang ku Kiblat Buku Utama (2013) kaitung penting tur perlu pada maca ku generasi kiwari. Kukituna, saperti nu dipiharep ku nu nyusunna, generasi ayeuna bisa ngabogaan perspektip enggoning ngabanding-banding karya sastra Sunda ayeuna jeung karya samemehna. Sanajan kitu, lain taya cacadna, dina citak ulang Kanjutkundang ayeuna kapanggih sababaraha salah citak, atuh riwayat hirup sababaraha urang pangarang perlu diedit deui kulantaran ditambahan ku waktu pupusna. Contona, matak aneh, disebutkeun pangarang Unus Sur dilahirkeun 13 September 1936, pupus 7 Pebruari 2007, tapi aya kalimah “ Ayeuna masih mahasiswa di Departemen Kimia- Biologi ITB”. Hal saperti kitu kapanggih oge dina riwayat hirup pangarang sejenna. Atuh pupusna Sahuri diserat taun 1966, padahal sakaterang pairingiring sareng pupusna Sayudi ( dina ieu antoloji diserat taun 2000).*** (kk)

Judul : Kanjutkundang, Prosa jeung Puisi Sunda Sabada Perang Panyusun: Ajip Rosidi, Rusman Sutiasumarga Panerbit: Citakan ka I, Balai Pustaka, Jakarta, 1963, edisi Kiblat Buku Utama, Citakan ka I, Mei 2013.

5

Mangkalan

K

ecap “mangkalan’ kawasna waé dikunjal tina mangkal, anu hartina pindah tempat saheulaanan pikeun migawé hiji pagawéan. Tujuan mangkalan dina ieu tulisan, patalina jeung ngurus sawah, nalika umur paré anu dipelak masih kénéh genep bulanan, anu disebut usum morékat jeung taun kali téa. Paré anu dipelakna lain paré hawara kawas jaman ayeuna anu umurna ngan saratus poé, tapi paré hawara batu, bangawan atawa pandanwangi anu umurna teu kurang ti 6 bulanan. Ti mimiti ngabaladah atawa rubuh jami tepi ka tandur jeung ngarambét mah sawah teu kudu ditungguan. Réngsé ngarambét mindo (=ngarambet anu ngaduakalian) mangsana gedé paré maju ka cul-cel tug tepi ka beuneur héjo, perlu meunang perhatian ti bapa jeung ambu tani. Ngajaga katut ngariksa, bisi paré digorogot si monyong, ditapuk jeung disedot hama wereng. Dimana aya tandatanda awal pibahayaeun, ambéh bisa téréh diungkulanana. Mun geus cunduk kana waktuna mangkalan, Abah tataruka ngoméan deui saung sawah. Tihang-tihangna diwewegan, hateup eurihna ditambahan bisi aya nu bocor atawa dipaké nyayang sasatoan. Saung ranggon kaasup anu teu luput tina panitén, da sawaktu-waktu diperlukeun pikeun nyalayakeun pipikiran sabot nunggu cundukna metik hasil tatanén. Ranggon anu biasana

misah jeung wawangunan saung, diperlukeun deuih waktu tunggu pibuateun, tempatna leuwih luhur ti saung sangkan awas ka sakabéh palataran sawah, minangka “menara pengawas”-na. Ti saung ranggon, tali anu ranteng dikenyedkenyed ngahuyah-huyah nyingsieunan manuk jeung ngarigig-rigig bebegig sawah sangkan manuk arincah tina kotakan sawah. Teu kaliwat tungku batu di dapur saung mimiti dihurungkeun deui, sangkan reungit nyaringkah ngajauhan. Sajaba paranti Ambu popolah téh, dapur saung dipaké mun

wanci isuk, atawa peuting-peuting ngadon siduru bari mubuy sampeu meunang ngarabut tina galengan, maturan nyuruput bajigur atawa bandrék maké gula kawung tulén. Sanajan milu marengan Abah jeung Ambu mangkalan téh ngan ari waktuna pakanci, panineunganana natrat tepi ka ayeuna. Peutingpeuting lalangkarakan di ranggon saung, dialokan ku sasatoan peuting nu patémbalan manyanyi. Bulan mabra di langit nu ngalamuk paul, dibaturan tingkaretipna cikacika luhureun kotakan sawah. Di tebéh kalér ngajungkiring Pasir

Saung Ranggon

6

Manglé 2435

Béntang matak waas titingalan. Mun angin ngadudud tarik, sora kolécér tingjaredud di unggal juru pasawahan. Paingan ceuk Abah harita, nyaung-nyaung bari mangkalan di sawah ogé bisa dijadikeun lahan tadabbur alam dina raraga mikacinta alam bari nafakuran kakawasaan Gusti Alloh SWT..... Mangsa paré beuneur, sapangeusi imah dikerid peuti, atuda kana dibuat ngan ukur mimingguan deui. Dalah kuring jeung Ki Lanceuk ogé diparéntah ku Abah, samulangna sakola téh langsung ka saung, térékél naék kana saung ranggon, ngenyedngenyed tali bebegig ngagebahan manuk sawah nu sok maokan paré nu keur sumedeng kumecrot. Isukna rék dibuat, minangka puncak acara mangkalan. Abah tataruka leuwih rongkah nataharkeun sakur nu diperlukeun. Dibantuan ku panyawah petingan, Wa Acang anu nataharkeun kaperluan “upacara” kayaning mitembeyan jeung gék-gékan tatacara nyuguh

ka karuhun anu sasajénna diteundeunan dina tempat husus. Mangkalan dianggap lekasan, mun hasil tatanén geus dipoé, diteruskeun kana acara mangkék. Mun paré geus bérés dipangkék, dikunjalan ka lembur diasup-asupkeun ka leuit keur nyambung hirup patani katut kulawargana sataun ka hareup tepi ka mangsa ngolah sawah deui. Kiwari mah tatacara ngurus sawah geus loba bédana, nyakitu deui kabiasaan mangkalan geus musna. Geus euweuh patani anu mangkalan, sabab usum molah sawah kiwari mah singget pisan. Ti mimiti tandur tepi ka panén jeung tandur deui téh ngan kurang leuwih saratus poé. Lahan anu tadina ngan sataun dua kali digarap, dipeleter jadi opat kali, taneuh teu dibéré nyeunghap pikeun reureuh. Pikeun ngaronjatkeun deui kasuburan, hantem dibérak ku pupuk pabrik, kaasup pestisida keur ngabasmi hama. Akibatna, lain hama waé anu musna tapi sakur pangeusi sawah nungtutan ngariles teuing ka

na kotakan, antanan dina galengan geus teu baretaheun hirup, dalah belut anu bihari mah bisa dikukuy, kiwari mah sok rajeun manggihan luar-léor mangsa beurang, siga nu horéameun atawa meureun teu kuateun mubus deui ka jero leutak sawah. Sok hayang malikan mangsa lawas. Ngajakan kulawarga, utamana mah barudak nu keur sumedeng mekar jiwana. Ngan hanjakal basa barudak jeung indungna diajakan mangkalan téh bororaah haripeut ngaheueuhan, dalah diajak wawanohan jeung tatacara ngurus sawah ogé siga teu puruneun. Manakomo meureun kukucuprakan dina leutak sawah, bobolokot ngarambét mindo. Ditungguan kahayang daratang ti maranéhna, didadago-dago karahka tilewo, da rajeun barudak ngurihit ka indungna ogé ari harayang jalan-jalan ka pasar swalayan, atawa laha-loho ka mol (mall). Kabiasaan mangkalan ngan kari panineungan lawas, dipitineung ku anu kungsi ngalaman, kiwari ngan

Pasawahan Tatar Sunda

mendi. Kini-kini kuwang-kuwang, asin gétok peupeundeuyan geus tara kapanggih deui; écéng-génjér

Manglé 2435

bati waasna.*** (Endan Sukanda, guru SMAN 3 Kota Sukabumi).

7

Muhamad Faisal

Palangsiang Boa gunung téh geus capé nyawang mumunggang mamanggul kamelang Boa gunung téh hayang nyalsé nempo tutugan nu saban poé melak kahariwang Boa gunung téh eureun gawé hayang napak dina léngkah nu beuki rongkah Boa laut téh geus liwung nepungkeun ombak nu capé ngagogolak Boa laut téh keur humaregung saban poé ngagedur karang tagiwur Boa laut téh ngadak-ngadak silung unggal poé kosta kana pamustunganana Boa langit nu tan watesan ngemu amarah nu beuki motah Boa langit nu pinuh ku jejempling nyidem ringkang nu ngawiwirang Boa langit nu linduk ku du’a-du’a ngarangrangan cimatana nu karaha : Horéng mangsa geus tepi kana hancana 2013

Bubulak Hujan masih kénéh muguran niruk jajantung dina tutugan waktu du’a-du’a rompang ngabarungsinang sedeng ibun juuh disimbeuhan mangsa maseuhan saban tatu dina tungtung kalbu urang ngan kari nungguan sésa-sésa waktu nu kapalidkeun cimata tina detik-detik nu laligar

8

Manglé 2435

Halimun masih kénéh ngungun nyimbutan rarasaan dina mumunggang mangsa urang néang ringkang nu lewang sedeng peteng anteng nguliweng dina implengan marengan karaha nu nyaliara kana lalampahan bet léngkah ngadadak hégak ngudag-ngudag impian riwan palangsiang peuting geus teu dihibaran deui jejempling Angin masih kénéh tigin niiran lelembutan dina lamping wanci wirid-wirid leungiteun ruruhitna sedeng kakeueung ngahiuk kalangkang wirang gumulung jeung layung nu panungtung naha sukma bet teu walakaya basa pitapak nincak bubulak nu tetengerna ngamimitian mangkak 2013

Pafésta Keur Dwi Hatur nuhun keur salira taman nu baheula jempling bet ayeuna humariring saban nyeri nu teu weléh ngajamparing jadi dalingding talkin aya nu halimpu tibatan lagu, aya nu rumahuh ngajakan luluh Hatur nuhun keur salira taman nu lawas gudawang bet ayeuna gumiwang saban tatu nu dipelak marangkak jadi lampu-lampu kalbu aya nu gumenclang tibatan lumar, aya nu raang nyingraykeun samar Hatur nuhun keur salira taman nu lila bayeungyang bet ayeuna ngahibaran saban raheut diseungeut jadi geugeut nu tinggulugur na jajantung aya nu ngabebela tibatan tresna, aya nu sadrah ninggalkeun raga Geuning sukma ditalikung halimun nu ngelun ka pangparatan mangsa tapi dina tungtung waktu, layung bakal nungtun urang kana lamping nu pangweningna. Hatur nuhun keur salira 2013

Manglé 2435

9

Bagian

166

Ngalereskeun Neda pangapunten saréhna carita sarebu samalem dina nomer 2434 ngalangkungan sabagian (bagian 167), kumargi kitu kasanggakeun bagian 166 anu insya Allah minggu payun kasambung deui bagian 167 supados bapa kalih ibu ngaguluyur maosna. Hatur sewu nuhun Redaksi Peuting ka-176 Najan anak teu ngagugu kana kahayangna, Raja Syahraman tetep ngarasa nyaah. Ambek sotéh saharita, ukur waktu dina gempungan. Sanggeus bubar riungan mah amarahna sirna. Malah, timbul rasa nyaah, sieun anakna kumaha onam. Reup peuting, Raja Syahraman langsung ka pangsaréanana. Satékah polah ningtrimkeun dirina. Tapi, karepna kitu téh teu matak ningtrimkeun batinna. Buktina, raja teh kalah gulinggasahan. Pitundu-

10

heun laleungitan. Ari Komarujaman, mémang ngarasa tunggara. Ras inget kana kalakuanana, aya rasa kaduhung, hanjakal nolak kahayang kolotna. Ngan, da geus kitu kajadianana, kari tumamprak kana sagala rupa nu baris karandapanana. Reup peuting, Komarujaman gancang muru juru rohangan. Mimiti diuk nyarandé kana tembok, saterusna mah ngagoledag kana kasurna. Ngan, nya kitu teu bisa reup peureum, da haténa mah ngacacang ka jauhna, ngalanglang tempat-tempat nu biasa ka-

anjangan waktu sukansukan jeung babaturanana. Bray beunta, inyana rarat-rérét. Nu tembong, ukur tembok panjara nu kacaangan lilin nu ukur reyem-reyem. Ngan, ahirnna mah éta rohangan téh poék lantaran lilinna pareum’ Peuting ka-179 Sél nu ditempatan Komarujaman, kaasup rohangan nu geus kacida kolotna, Di dinya téh aya sumur nu geus heubeul naker. Ujaring carita, éta sumur téh ditempatan jin awéwéna. Ngan, lain jin samanéa, da kaasup putri jin anak raja nu kawentar di dunya kajinan mah. Biasana jin awéwé nu ngaranna Maimunah téh, ukur kaluar tina sumur waktu peuting. Matuh, mangsa janari. Nya geus di luar mah, inyana téh sok ngalayang kakalayangan di awang-awang nyaba ka tempat’tempat nu dipikahayangna. Waktu éta jin kaluar ti sumurna, ngarayap kana

biwir sumur, manéhna héran. Kituna téh, lantaran tara-tara ti sasari. Barang lol sirahna ka luhur, témbong ku dirina, aya cahaya di lebah juru. Padahal, biasana mah tara aya nu kawas kitu. Nu tembong téh, memang cahaya lilin nu ngan hiji-hijina deui nu hurung nu ditempatkeun di gigireun Komarujaman. Ningali cahaya di éta tempat sarta nempo nu ngarengkol deukeut lilin téa, jin téh panasaran. Jin ngandeukeutan. Brek deku lalaunan naker kawas nu sieun ngabarubahkeun nu keur saré. Leumgeunan, ngaragamang, ngeyang simbut nu nutupan beungeut Komarujaman. Sanggeus ningali beungeut Komarujaman, jin téh ngahuleng. Ceuk pikirna, éta manusa téh kasép naker, bangun lain jalma joré-joré. Jorojoy timbul kakarunya, da apal mun aya manusa di éta tempat tangtuna gé nu keur nandangan tung-

Manglé 2435

gara. Peuting ka-180 Ningali paroman Komarujaman, jin awéwéna téh ngarasa karunya. Térétét dina haténa hayang mélaan éta nonoman, sarta jangji rék nalingakeun éta anak raja tina rupa-rupa gangguan boh manusa boh sabangsa jin saperti dirina. Eta jin, mémang sohor di dunyana mah. Sakti mandraguna pilih tanding. Najan awéwé, moal éléh ku jin lalakina. Malah, kagagahanana gé pada mikagigis. Réngsé neuteuep beungeut Komarujaman, éta jin neruskeun lalampahanana. Biasa kakalayangan luhureun tempat-tempat padumukan manusa. Keur anteng ngumbar paningalna, kadengeun di lebah handap aya kiplik jangjang nu keur manéhna mah moal samar deui, éta sora téh datang tina keplek jangjang bangsana. Rét ka handap, tétéla aya nu keur nyeuleuyeung meulah mega. Ningali aya bangsana, siet wéh éta jin awéwé téh nyirorot ka handap. Ukur sakedét nétra geus aya hareupeun nu dipegat. Jin nu tas lumampah sarta angkanana mah rék balik ka tempatna ngarandeg. Reuwas aya nu ngajega hareupeunana téh. Ngan, leuwih kagét horéng éta téh jin nu biasa jadi bukur catur bangsana upama keur nyaritakeun kasakstén bangsa sasamana. “Hey, ti mana andika, Danasy?” ceuk Maimunah nyentak. Jin lalakina, nu katélah Danasyi kacida

Manglé 2435

reuwaseunana. Ngomongna gé arapapeureupeup. Tayohna bakakating ku sieun. Ngan, saterusna mah nu dipegat teu neger-neger manéh, sarta nyarita saolah-olah ngingetan yén dirina gé geus ngagem agama Islam. Pok Maimunah nyarta deui, ngaenyakeun kana pangakuan éta jin. Tapi, cenah, lain hartina manéhna rék ngabebaskeun paripolah Danasyi. Cindekna, cenah, mun aya nu ngalanggar aturan, tangtu manéhna baris méré

hukuman. “Hemh, upama kitu, sok caritakeun tempat mana waé nu tas didatangan ku andika?” tanya jin awéwéna semu maksa. Ngadéngé Maimunah bangun panasaran, jin lalakina téh gancang nyarita. Nyebutkeun tas ngadatangan tempat nu ahéng kacida. “Sok atuh caritakeun tempat naon éta téh?” Ngadéngé panaya kitu, Danasyi teu waka ngajawab. Manéhna kalah ménta tanjakan. Heug cenah, rék nyaritakeun

pangalamanan, tapi, panuhun hayang boga surat ti Maimunah nu nétélakeun manehna ulah digannggu ku saha waé kaasup ku jin nu ngancik di lautan. “Ih, kalah loba carita!” “Leres, kitu kahoyong teh!” “Heug atuh!” ceuk Maimunah. Ahirna, jin lalaki teh sapuk. Rek nyaritkeun pangalaman satarabasna. Malah, mun tétéla di ahir caritaanana sulaya tina buktina, sanggup nandangan hukuman ti Maimunah. *** (Hanca)

11

Ku M.A. Salmun

{5}

H

iji poé Arsali nyaritakeun ka Haji Samsudin: “Tuan, abdi téh sanés teu nuhun, sanés teu tarima kana pangangken Tuan Haji, nanging éra, asa diogo didama-dama. Upami aya piwelas Tuan Haji, abdi hayang dijeujeuhkeun dipaparin padamelan. Kitu gé hayang diwidian wangsul heula ka lembur néang anak-bojo. Wangsul ti ditu, mangga dipernahkeun kana naon-naon ogé.” Jawab Haji Samsudin: “Sukur manéh boga pikir koloteun kitu. Ari pacabakan manéh di lembur kana naon?” Arsali: “Teu kantenan, sacabak-cabak baé. Usum ngahuma, sok ngahuma, bada dibuat kula-kuli di dayeuh. Ari mios sok ngabantun awi atanapi kai, jualeun di dayeuh.” Haji Samsudin: “Kai atawa suluh?” Arsali: “Kai, pitihangeun. Lembur téh caket ka Ciujung, bawahan Cilélés pakemitan Parungkujang. Leuweungna weuteuhan, arang kasaba jalma wantuning geledegan, maungna gé sanggem nu parantos ningal mah sami

12

sareng kuda gedéna. Kaina laban sareng rasamala kahot. Kai sanés gé seueur, sapertos kihiang, angsana, bungur, tundun sareng rupi-rupi deui.” “Kumaha dibawana ka dayeuh? Naha aya jalan gedé kitu?” cék Haji Samsudin. “Jalan mah aya, nanging awon; ku roda moal aya nu kit, lalakon tilu dinten nanjakmudun. Abdi mah sok jalan cai; kai atanapi awi téh didamel rakit, dianggo malidkeun manéh, ngalun tilu dinten upami arus nuju deres, nanging upami nuju leuleuy mah tampolanana lima dinten, jabi sok rajeun kandas lebah babantar, kapaksa dihoyong.” Haji Samsudin: “Jadi atuh manéh nyaho kana urusan kai nya? Kumaha ari batu, bata, keusik, semen, kenteng, jeung sapapadana?” Arsali: “Duka atuh, panginten sakatimu-timuna pangartos tukang témbok baé, rarajeunan jadi kenék bas. Sakadarngabentenkeun bata padet atanapi bata béar mah aya ogé katerang; atanapi semen nagri sareng semen landarung.”

Haji Samsudin: “Ih atuh meujeuhna sakitu gé. Tapi naha maké hayang boga pacarian téh di dieu, di Bandung, lain di lembur sorangan, umpamana di Rangkasbitung atawa di Serang.” Méméh ngawalon, Arsali ngaheruk rada lila, bangun susah, pok ngajawab semu ngarahuh: “Lah, Tuan Haji, di lembur mah teu aya panginten. Ma’lum jalma téa, ka urut parantéan –dibui téh awahing ku awon milik baé, dipitenah deungeun! Munggah jalma réa, moal mapay ka dinyana, anggeus ku ngecap “sésa bui” baé sapertos ka runtah di jarian. Diayana nu ngamulyakeun, moal leupas ti curiga sareng sak. Di mana jadina kasenangan ka diri abdi?” “Enya bener,” walon Ki Haji, “karéréanana jalma téh ngan sok inget kana goréngna baé. Kieu baé atuh ayeuna mah. Bisi rék balik, jung pagéto, kabeneran Asep Rachman arék ka Batawi, jadi manéh bisa ngarencangan suan kami, milu ngajaga daganganana. Di Batawi kawasna Asep mah satengah bulan, bisa jadi leuwih. Manéh bisa nyelang balik, aras-urus di lembur. Lamun Asep balik,

manéh milu deui.” Arsali marahmay bawaning bungah, ngucap nuhunna gé sababaraha kali. Isukna, aras-urus surat katerangan jeung bebekelan ajangna jeung bawaeun Asep Rachman. Pagetona arindit; opat poé di jalan, nepi ka Batawi, moro numpang di Kimas Japar, sudagar asal ti Palembang sobat Haji Samsudin, di kampung Mataraman. Geus bérés badami pibalikeun, Arsali mah sirikna henteu ngadudud indit moro meuting ka Benteng (kitu disebutna Tanggerang harita) di baraya, tukang témbok di dinya. Awahing hayang gancang, ti Tanggerang mah Arsali nyéwa kuda ka lemburna. Sabulan ti harita, Arsali geus aya deui di Bandung, saanak-bojona, ngeusian imah di Gardujati; ku Haji Samsudin dijeujeuhkeun kana ngabantuan jual-beuli bahan wangunan, nuturkeun Ujang Tamim, lanceuk Ujang Kusén. Puguh baé Ujang Tamim téh asa boga deudeul, dibaturan ku jalma réa kanyahona tina bab bahan wawangunan.*** 3

Manglé 2435

Dina katompernakeun abad XVIII nepi ka nengah abad XIX, pamaréntah jajahan di urang ngayakeun rupa-rupa aturan anyar geusan lancarna paparéntahan. Di antarana, sabada Pakumpulan Kumpeni Hindia Wetan (Vereenigde Oost-Indische Compagnie atawa dipondokeun jadi VOC) dina taun 1799-1800 masrahkeun sagala rupa kakawasaan ka anu sok disarebut Pamarentahan Hindia Belanda téa, di tanah Sunda ngalaman pirang-pirang robahan kanagaraan. Diantarana, ngayakeun “Aturan-Priangan” anu disebut “Prenger-Stelsel” téa. Wewengkon Galuh, Pamanukan, Pagaden jeung Bogor, “dipasiheun” ti tanah Sunda bagian kidul. Éta bagian kitul disebutna “Preanger-Regentschappen.” (tangkal kopi anu pohara gedéna) Banten (ti jaman Daendels keneh) diheureutan wates-wates anu tadina ngabawa Mawuk, Tanggerang, Jasinga, Leuwiliang, parat nepi ka Citatih (Cibadak) téh diritukeun semet Cibareno jeung Cidurian. Geus ngababarkeun pataimarga, sawatarakabupatian di tanah Sunda dileungit-leungitkeun, diredongkeun ka kabupatian nu leuwih penting geusan pamarentah jajahan. Geus kapentingan cari-untung, sawatara dayeuh kabupatén anu “jolok” dipindah-pindahkeun ka béh kalér saeutik, kayaning: Lebak ka Rangkasbitung, Cikundul ka Cianjur, Ukur ka Bandung, Limbangan ka Garut, Sukapura ka Tasikmalaya jeung sapapadana. Jadi, dayeuh Bandung dina taun 1874 waktu kajadian ieu carita téh teu kaitung dayeuh kahot, malah lamun diukur ku jangka sajarah dunya mah kaitung babakan kénéh, kitu sotéh lamun teu diitung ti jaman padukuhan, alam mangrupa tegal uplukaplak sampalan ucal jeugn mencek, minangka imah téh ukur sawatara saung, hateup eurih tihang awi. Jalan Baraga oge taun 1974 mah surup

Manglé 2435

kénéh ka ngaranna. (baraga nyaéta jalan tengah pasawahan nu sajalan jeung walungan. Nu rada leutik, mangrupa galengan rubak, disebutna jajaway. Ari susukan nu sajalan jeung baraga atawa jajaway, ngaranna darmaga (dramaga), biasana maké ulu-ulu (kokocoran cai sawah). Jalan Braga baheulana mah dihapit ku sawah kenca-katuhu. Sagigireunana, aya Cikapundung. Rumah bola kl. Th 1870 diadegkeun di imah-leutik tungtung jalan kidul ngaranna Societeit Baraga (méméh jadi Concordia). Bada ruksak ku lini dilandih jadi Braga (Dewa Kasusastraan Jerman Kuno). Kawasna baé éjaan ka-Walanda cara, parapatan = prapatan, paledang = pledang, balubur = blubur, karapyak = krapyak, kalapa = klappa dstr.) Ti harita Bandung téh geus katara yén béda dangiangna, punjul ti dayeuh-dayeuh karesidenan lianna, malah ceuk kolot-kolot harita: isuk jaganing pageto bakal jadi puseur tanah Sunda, Bandung bakal ngalaman heurin ku tangtung, malah cenah bakal ngalaman jadi pancer-buana (kota nu jadi perhatian jeung palemekan saeusining jagat) omong kolot harita, magar majuna dayeuh Bandung bakal ajlok-ajlokan milu jeung windu. Upama diukur ku getering jaman, dina taun 1874 oge kawilang geus ramé tur resmi direndengkeun jeung dayeuh kabupatén pantaranan mah, halalegarna, pikabetaheunana jeung... nu gareulisna. Malah pikeun ahli pelesir jaman harita mah, nya ieu yeuh, nu ngareulisna anu ngajadikeun asihan dayeuh pangjugjugan ti mana-mana téh, malah geus ti alam harita Bandung mah jadi “kota modeu” téh. Tah ti jaman harita kota Bandung diparaké jalan usaha ku sawatara jalma nu rarujit budina bejat susilana téh. Patukangan-patukangan nu hirupna jadi panglayar bangenan atawa centeng bunian, sumput salindung nyumpo-

nan napsu nu “pelesir” ti harita geus mimiti ngajalankeun gawé masiat. Jelema nu salawon jeung model Nyi Dampi atawa Si Abdullah nu ngabaragujul Nyi Rapiah téh teu saeutik. Geusan ngajaga supaya nu balageur teu kaganggu ku nu balangor, éta nu balangor téh dilarang matuh di kampungkampung jalma balageur, malah dihaja diayakeun panonoban maké dicirian ku lantera beureum digantungkeun di tepasna; dilarang keras kalawan diancam hukuman bérok lamun aya nu ngulayaban, ngalantrah néangan layan. Tapi bubuhan jelema réa akalna, pulisi-susila téh teu weléh sering “kapalingan” sabab éta nu balangorana “ngencar” sok nyamur. Sawaréh aya nu nyéta aganagan, dangdan singsarwa kamenakan diiring ku ngelek tampekan (wadah seupaheun) nanaon. Mun teu kitu, jiga anu heueuh, niron nyi haji, maké mudawarah sagala. Aya ogé anu barangpakéna basajan baé, maké nungtun budak, ambeh dipajarkeun nganteur. Tapi mungguh ku nu ahli saba kobong mah, najan nyetanyeta agan malihwarni jadi nyi

haji atawa nyamur jadi babu ogé teu weléh katara baé, magar téh katara dina cingeusna, témbong dina logoyohna; cenah keupatna jiga magga, lungguh tungkul tapi hayu; ana ngabalieur jiga ngéwa, lain balieur geuleuh, tapi isarah hiap tuturkeun. Ku nu jadi bupati Bandung, awéwé bangor nu katohyan sabot nyamur ngulayab sok sina ditangkep, dibawa ka kantor kabupaten pikeun dicirian. Ari petana: pipina nu kenca ditojos ku jarum dirupakeun titik nungku tilu, tuluy dibalur minyak meunang ngaharanggasuan, jadi cara tapak tatu dina pigeulang sawatara serdadu atawa matros geuning, saumur hirup gé moal beuang dipupus! Meunang nyirian, dikerem di pangberokan tilu poe tilu peuting. Teu wudu rea nu kapok, sabab najan nyamur oge tangtu ayeuna mah kaciri. Sagala rupa anu dicaritakeun di luhur, nu ngarang teu pindo gawé, minangka bubuka sangkan urang babari nuturkeun lalakon Nyi Rapiah, popotongan Ujang Kusén, bojo Aom Usman nu kolot, meunang ngiwat Si Abdullah jaman migunung di kebon kopi Sekeawi. (hanca)

13

Nuzulul Qur'an 1434 H; Miéling Sangkan Manusa Éling Ku Abdul Khalik, M.Ag. *)

P

idawuh Alloh Swt. “Dzaalikal kitaabu laa roiba fiihi hudan lil muttaqin,” hartosna, Ieu kitab (Al-Qur’an) téh, henteu aya kamangmangan dina eusina, pituduh (hidayah) pikeun jalmi-jalmi takwa. Alhamdulillah, ayeuna urang tiasa deui miéling nuzulul qur’an dina taun 1434 H. Teu di kota teu di désa, umat Islam teu kendat ngagungkeun Alloh ngalangkungan aosan-aosan kalam illahi. Mudahmudahan, urang kalebet golongan jalmi takwa nu salawasna ngagungkeun al-qur’anul karim. Dina acara miéling nuzulul Qur’an atanapi turunna al-Qur’an, biasana sok direuah-reuah ogé ku rupa-rupa kagiatan kaagamaan. Ngan naon sababna, saréngséna miéling, kaimanan umat, seueurna mah sok angger, teu aya robahna? Miéling nuzulul Qur’an lekasan, tapi nu maca Qur’an, nu paham lain kalah nambahan. Rupina, ieu nu kedah janten eunteung urang sadayana. Boa-boa, alatan kitu téh, loba jalmi nu miéling tapi haténa mah teu éling. Sangkan urang éling, mangka Al-Qur’an jadikeun minangka hudan, pituduh, sangkan hirup urang henteu sasar. Naon sababna manusa perlu pituduh? sabab hirupna manusa, éstu moal cicing dina hiji kaayaan, aya kalana dina senang aya kalana dina susah. Geus jadi sunatulloh. Laqod holaknal

14

ingsanaana fi kabad. Saéstuna manusa téh ku Kami diyugakeun dina kaayaan susah. (QS. Al-Balad: 4). Kitu deui henteu waé nerap di pajabat atawa nerap di nu masakat. Nu humandeuar teu kurang-kurang: di warung, di huma, di sakola, di pabrik, di kantor, teu pilih bulu. Margi kitu, al-Qur’an masihan waleranana, sangkan nu bagja kudu syukuran, nu tunggara kudu sobar. Keur bagja kudu béréhan, tutulung ka nu butuh. Atuh nu masakin ogé henteu kudu leutik harepan nepi ka jadi kufur. Sabab jalmi kufur mah, lamun seug hantem diantepkeun, kurang-kurang temah wadi mah éstu matak musyrik kana takdir. Témahna nganaha-naha ka Nu Maha Kawasa, naha iraha datangna kabagjaan anu sajati? Kalan-kalan, lain waé nu ripuh ku haleuah dunya, dalah lamun geus nguruskeun hirup mah, rata-rata jalma jiga sok nu nanya; saha atuh jalmana anu kasinugrahan bagja-bagjaning hirup? Lamun mah satiap jalma nu kumelendang di alam dunya ieu, teu leupas tina pasualan, lésot hiji jol deui pasualan séjén. Tah, dina sasih Romadon ieu, nu mumutkeun dawuhan Kangjeng Rosul ogé 'gufirollohu maa taqoddama min danbih', bakal dihampura dosa-dosa nu geus kaliwat, tangtos ulah dimomorékeun. Ngan saha jalmina nu iman tur ihlas? gambaran sadayana aya dina alQur’an. Ku margi kitu, dina miéling

nuzulul qur'an, tangtos momen ieu kedah janten pikeun ningkatkeun pangaweruh agama Islam jalan keur muhassabatun nafsi. Tos dugi ka mana urang nempatkeun AlQur'an? Naha leres jadi cepengan hirup urang? atanapi bujeng-bujeng jadi cepengan, pituduh, dalah kanyataan mah dibumi nyalira ogé teu aya al-Qur'an-al-Qur'an acan. Euh, biheung temenan Alloh masing rohmat-Na. Aya deui, saurna ari al-Qur'an mah gaduh, malahan Qur'anna saé, kaligrafi hérang lir emas 24 karat, tapi duka kumaha maosna. Nu aya mah, resep kana hiasan Al-Qur'an nu mantak adem cenah. Pas sumping ka pa Ustad, saurna hoyong pangwurukan murangkalihna, margi ramana teu tiasa iqro-iqro acan. Kumaha upami kitu? Mangga urang uih deui kana Nuzulul Qur'an. Naon atuh nu tiasa janten palajaran kanggo urang? Seueur pisan, diantarana : Kahiji, terang kana agama sareng tauhid. Jalmi tiasa to'at sareng fasik téh gumantung kana terang sareng henteuna kana pituduh-Na. Ari pituduh Alloh ngalangkungan al-Qur'an sareng hadits pikeun mageuhan manusa sangkan nyekel agama Islam. Inna dinna indallohil Islam. Saéstuna agama nu diridoan ku Alloh téh mung Agama Islam. Islam hiji agama ngagaduhan dasar-dasar pokona, nu disebat rukun Islam téa, syahadat, solat, zakat, puasa,

Manglé 2435

sareng munggah haji. Kitu deui, tina al-Qur'an urang bakal terang kana eusi agama, mana nu meunang rido Alloh, mana anu hanteu. Sakumaha tadi ogé, ngan agam Islam wungkul nu dipikarido ku Alloh Swt. Dawuhan Alloh Swt. : “Wa angjalna 'ilaikal kitaba bil haqqi musoddiqol lima baena yadaihi, Jeung kami nurunkeun ka manéh kitab Al-Qur'an anu mawa haq anu ngabenerkeun kana kitab anu saméméhna. (QS. Al-Maidah 48). Nu dimaksad saméméhna téh nyaéta Taurat, Injil sareng Zabur. Kadua, dumasar kana surat alAlaq, ayat 1-5, Iqro bismirobbikal ladzii kholaq, baca, kalayan asmana-Na Alloh Pangeran manéh anu geus ngayugakeun. Ieu nuduhkeun sangkan milari élmu. Margi ku élmu, hirup bakal caang. Kangjeng Rosululloh SAW negeskeun, Thalabul ilmi faridotun 'ala kulli muslimin wa muslimat" Milari élmu téh wajib pikeun tiap muslim jeung muslimat, "Uthlubul ilma wa lao bish shin", prak paluruh élmu sok sanajan nepi ka nagri Cina. Kitu deui, "Uthlubul ilma minal mahdi ilal lahdi", téangan élmu ti mimiti brol lahir nepi ka liang kubur. "Innamal ulama warasatul anbiya", anu baroga élmu, éta téh ahli waris para Nabi. Dina dawuhan séjénna, Rosul SAW kantos nandeskeun, yén dina poé kiamat téh bakal ditimbang mangsi ulama sareng getih syuhada, kabuktian mangsi ulama leuwih beurat tinimbang getih syuhada. Katerangan séjénna, darajat manusa gumantung kana alQur'an. Dawuhan Rosululloh SAW nu hartosna kieu : Innaloha yarfa'u bihaadal kitaabi aqwaama wado'u bihi aahorin. Hartosna : Alloh bakal ngangkat darajat sababaraha kaum ngaliwatan kitab ieu (alQur'an) jeung Alloh bakal nurunkeun (darajat) sababaraha kaum séjénna ngaliwatan kitab ieu (AlQur'an). Katilu, manhaz al-Hayat sareng washilah al-hayat. Ngalangkungan al-Qur'an urang tiasa terang kana manhaz al-hayat, aturan naon nu

Manglé 2435

wajib, naon nu haram, makruh, sunat, mubah, batal, syah jeung sajabana. Intina ku aturan, manusa bakal terang mana nu kudu dilakukeun mana nu kudu ditinggalkeun. Margi tadi téa, senang jeung susah, hadé jeung goréng boh sipatna boh tempatna, éta mémang tos sunatulloh. Ngalangkungan AlQur'an urang bakal terang kana hukum-hukum Alloh. Hukum bisnis, aya hukum muamalah, badé solat, zakat, thaharoh jeung sajabana aya hukumna. Badé ancrub kana dunya politik, aya hukum siyasah. Kanggo kulawarga, aya akhwalusy syahsiyyah, badé kana perang, aya élmu jinayah, kitu deui sareng nu sanésna, sadayana aya dina al-Qur'an. Lian ti Manhaz ogé, al-Qur'an ngajelaskeun yén urang téh dipaparinan al-washilah al-Hayat, sarana hirup, tempat saeusi alam ieu. Bumi, langit, lautan, daratan, pepelakan, ingon-ingon, hawa, nafas, anggaota badan jeung sarana séjénna nu moal kaitung, éta sadaya anugrah Alloh Swt. Lain syakartum la ajiidannakum walakin kafartum, inna 'adzabil laasadiid. Kitu deui, washilah ieu ogé, henteu cukup ditempatan wungkul, tapi kudu dipiara ulah diruksak. Dhoharol Fasad fil barri wal bahri bima kasabat aidinnas. Kasuksakan di daratan jeung di lautan téh karana leungeun manusa kénéh. Kaopat, amaliah. Al-Qur'an disebatna ogé hudan, pituduh sangkan manusa ulah tigebrus kana picilakaeun, ulah kabawa, kaséréd kana jalan pidorakaeun. Ngalangkungan al-Qur'an tiasa terang, golongan mu'minin, golongan muttaqin, muslihin, solihin, sobirin jeung sajabina. Kitu deui aya golongan munafik, fasik sareng golongan sasar sanésna. Sadayana golongan éta, tiasa kauninga tina sajarah-sajarah manusa dina AlQur'an, sapertos nalika Nabi Adam, Nuh, Musa, Isa dugi ka jamanna Nabi Muhammad SAW, kalebet urang sadayana. Lian kitu, du'a-du'a, sami éta

ogé kalebetna amaliah. Kumaha du'a nabi Adam, du'a Nabi Ibrohim, Allohuma robbi habli minas solihin, dua nabi Musa, du'a Nabi Dawud dugi ka du'a Nabi Muhammad SAW. Éta sadayana pituduh nu kedah janten amaliah urang sadaya. Al-Qur'an dikawitan ku surat Al-Fatihah ngawengku tauhid kaimanan, élmu kaagungan Alloh, hukum syari'at, washilah al-Hayat sareng dasar amaliah. Syirotol ladziina an'amta 'alaihim ghoiril maghdubi 'alaihim waladdooliin. Nu hartosna, (Nyaéta) jalmi-jalmi anu parantos dipaparin ni'mat ku Gusti, sanés jalan jalmi-jalmi anu kénging bebendon ti Gusti, sareng sanés jalan jalmi-jalmi anu salasar. Ku margi kitu, mangga urang ngeunteung diri, tos dugi ka mana urang ngajadikeun Al-Qur'an. Naha tos janten dasar pikeun ningkatkeun élmuna, ahlakna sareng kaimannana? Margi, jalma nu pengkuh nyepeng al-Quran (jeung hadis) tanwandé salila hirupna moal pinanggih jeung sasar. Mun kahirupan henteu undut kalinduan gedag kaanginan satuhu ngajalankeun paréntah alQuran dijamin saratus persén, naon anu jadi udagan kahirupan bakal kahontal. Upama kitu, jelas, Qur'an téh teu kénging kaéléhkeun ku koran. Ari koran pangheulana dibaca, ari Qur'an mung sataun sakali, kitu ogé dina tadarusan. Jéntré tur écés, Al-Qur'an téh pituduh sareng al-furqon, nu ngabédakeun mana nu haq mana dolim. Atuh dina sasih Romadon ayeuna, hayu urang mimitian deui, urang resep maca sareng milampah sakumaha pituduh al-Qur’an. Kitu deui, mudah-mudahan, dina Romadon taun ayeuna, urang salawasna dipasihan nur kamulyaan, dipasihan marfiroh sareng inayah sareng diluhurkeun darajat kahirupan. Mudah-mudahan Alloh Swt. dina Nuzulul Qur'an ieu salawasna masihan pituduh sareng hidayahNa. Amin Ya Robbal 'Alamin. *** *) Guru MTs. Yayasan Pendidikan Kalangsari Cijulang Ciamis

15

Tanya Jawab Munara Cahaya Gawé bareng MANGLÉ sareng FKIP (Fakultas Keguruan & Ilmu Pendidikan) UNPAS

Ngosok Waos Waktos Saum Patarosan: Assalamu’alaikum Wr. Wb. Tumaros, 1. Upami urang nuju saum, naha saum sunat atanapi saum wajib, naha kénging ngosok waos? 2. Pami nuju saum, kumaha hukumna kekemu sareng ngalebetkeun cai kana pangamung, nalika wudu? Sakitu waé, hatur nuhun. Wassalam, Deni Cipacing Rancaekek Bandung

Waleran: Sami-sami hatur nuhun. Urang bahas heula patarosan nu kadua. Aya istilah nu peryogi ka uninga ngeunaan kekemu (kukumur/kekemes) sareng ngalebetkeun cai kana pangamung dina waktos wudu. Dua padamelan éta, dina hukum Islam atanapi élmu fiqih, umumna disebat istinsyaq. Ieu istilah dinukil tina basa Arab, hartosna kekemu (kukumur/kekemes) sareng ngalebetkeun cai kana pangamung dina waktos wudu. Aya dua perkawis anu janten patarosan, nyaéta istinsyak sareng ngosok waos dina waktos saum. Patarosan anu kahiji perkawis istinsyak biasana dilaksanakeun dina waktos wudu (abdas). Patarosan anu kadua biasana dilaksanakeun di luar wudu kalayan disaluyukeun sareng kaayaan atanapi kabutuhan. Anapon istinsyak dina waktos wudu, sapalih ulama, aya anu galebetkeun kana hukum sunat. Dina hartos, sanajan dina ngalaksanakeun wudu teu kukumur

16

atanapi istinsyak heula, henteu janten nanaon, sah wuduna, margi ieu padamelan henteu kalebet fardu wudu sakumaha pamadegan Imam Abu Hanifah, Imam Malik, sareng Imam Syafi’i. Tapi numutkeun pamadegan Imam Ahmad bin Hambali mah istinsyak kalebet kana fardu wudu, margi mangrupa bagéan tina ngumbah raray. Sedengkeun ari ngumbah raray dina wudu kalebet fardu. Sedengkeun pamadegan mayoritas ulama mah, istinsyak dina wudu hukuma kalebet sunat. Margi kitu, leupas tina hukum istinsyak dina wudu, naha kalebet sunat atapi wajib, saéna mah dua perkara ulah dikantunkeun, naha nuju waktos saum atanapi henteu. Paling nu kedah dipahing téh, dina waktos saum, isytinsyak téh ulah dugi kaleuleuwi. Anapon nu ngalebetkeun isytinsyak hukumna fardu, luyu jeung pamadegan nu dumasar kana katerangan ti hadits Rosul Saw: ”Lamun anjeun isytinsyak, prak laksanakeun nu bener-bener sampurna, iwal anjeun keur ngalaksanakeun saum,” (Hadits diriwayatkeun ku Imam anu opat). Upami urang wudu nuju saum, teras nalika isytinsyak aya cai anu lebet kana tikoro, bari teu dihaja jeung teu kaleuleuwi, éta ogé saumna sah. Tapi pami lebetna cai kana tikoro bari dihaja, komo lebet kana patuangan, éta mah saumna batal. Hal ieu dumasar kana Hadits Rasul Saw: ”Teu dianggap salah (dosa) pikeun umat kuring ngeunaan pagawéan anu dipilampah lantaran teu dihaja atawa dina kaayaan poho atawa dipaksa”. Teras ogé dina Alqur’an disebatkeun: ” ... jeung henteu jadi dosa

pikeun anjeun perkara anu anjeun hilap ngalaksanakeunana, tapi nu matak dosa mah anu ngahaja niat milampahna ...” (QS. Al-Ahzab: 5). Sajabi ti pamadegan kitu, aya deui katerangan ulama anu teu ngameunangkeun istinsyak dina waktos saum. Nu jadi dasarna keur ngajagi (ikhtiyath) bilih aya cai anu lebet kana tikoro, nu teras lebet kana patuangan (kaleueut). Ku kituna, istinsyak dina waktos saum saéna dikantunkeun heula, tapi sok sanaos dikantukeun ogé, tangtos wuduna tetep sah, margi istinsyak dina wudu hukumna sunat. Teras, hukum ngosok waos, numutkeun pamadegan sapalih ulama hukumna mustahab, tegesna sunat, pami dilaksanakeunana sateuacan waktu panon poé aya di saluhureun sirah. Tapi pami dilaksanakeuna dina waktu panon poé tos ngagilincir, hukumna makruh. Katerangan ieu dumasar kana Hadits Rasul Saw: ”Demi Alloh! Anu sayaktosna diri abdi aya dina kakawasaan-Na. Saenyaenyana seungitna nafas jalma anu nuju saum, di sisi Alloh langkung seungit tibatan seungitna minyak kasturi” (HR. Bukhori). Dumasar kana ieu katerangan, para ulama ngagaduhan pamadegan pikeun nu saum, makruh hukumna. Pamadegan ulama lianna, aya ogé anu nyebatkeun hukumna mustahab (sunat). Pamadegan ieu dumasar kana salasahiji Hadits Rasul Saw anu sumberna ti sohabat Amir bin Robi’ah: ”Kuring ningal Kangjeng Rosul Saw sering ngosok waos, dugi ka teu kaétang, padahal mantena nuju saum.” (HR. Bukhori, Abu Dawud, sareng Imam Tirmidzi). Wallohu ‘alam.

Manglé 2435

Dasar Kumed Ku Mahmud Yunus

K

ocap poé kagenep puasa saperti biasa Abu Nawas ngadaweung dina babancik imahna bari ngadagoan bedug magrib. Sabot kitu inyana nyawang kumaha sangkan dapurna tetep ngebul. Meunang kira-kira sapanyeupahan ras inget di lembur éta téh aya tuan tanah nu hirupna sugih-mukti. Imahna gedé, pangkéng-pangkéngna ngajajar, lahan pangangonana satungtung deuleu, ingon-ingonna ngaratus, leuitna ngajéjér, duit pérakna méhméhan teu kawadahan, jsb. Hampir saban jalma teu kajaba Abu Nawas sok baluburuh di manéhna. Ngan hanjakal manéhna téh kawentar kumed. Najan pagawéanna paéh poso buruhna teu sabaraha. Sakalina aya nu dibéré ngahutang, naurna tara kurang ti dua kali lipet. Disebut réntenir téh lain bobohongan. Hiji mangsa tuan tanah apaleun Abu Nawas boga kamonésan. Demi Abu Nawas mah saban dibéré nginjeum naon baé ogé cenah témpona naur téh sok jadi anakan. Contona baé mun inyana diinjeuman hayam (bikang), témpona dipulangkeun téh jadi dua jeung anakna. Ceuk pikirna saha nu embung nginjeumkeun ka Abu Nawas. Pasti nguntungkeun! Manéhna, ti harita bisa disebutkeun ngarep-ngarep kainjeuman ku Abu Nawas. Soré éta kénéh Abu Nawas boga karep rék nginjeum endog tilu siki. Tangtu baé tuan tanah bungaheun naker. Lantaran pasti endogna moal lila deui bakal anakan. Malahan harita kénéh tuan tanah ngahengkopkeun ka Abu Nawas bisi rék nginjeum deui nu séjénna. Ngan ceuk Abu Nawas moal. Da, pereluna ogé ukur endog tilu siki. Teu poho tuan tanah langsung nanya ka Abu Nawas, iraha endog nu diinjeumna rék ditaur. Abu Nawas ngajawab, moal bisa nangtukeun ngan mun geus aya jang naurna tangtu moal diengkékeun. Lima poé ti harita, Abu Nawas geus ngurunyung rék naur endog nu diinjeumna. Nu tadina tilu siki jadi lima siki. Nempo kaayaan kitu, tuan tanah bungah amar watasuta. Tanpa pikir panjang, tuan tanah nawaran deui bisi aya kénéh

Manglé 2435

nu rék diinjeum. Nya harita Abu Nawas nginjeum piring poslén dua siki. Jero pikirna, sababaraha poé ka hareup piring polénna bakal ngalobaan. Lima poé ti harita, Abu Nawas datang deui rék mulangkeun piring poslén nu diinjeumna. Nu tadina dua siki jadi tilu siki. Najan teu saperti nu diharepkeun, tuan tanah tetep atoh. Piring poslénna nambahan. Sanggeusna kitu tuan tanah ngahaja nawarkeun duitna. Gedéna sarébu dinar! Jumlah nu luar biasa. Cenah sarébu dinar téh cukup keur mayar gajih pagawéna campleng sabulaneun. Sarua jeung saméméhna harepana duitna bakal anakan. Saloba-lobana. Biasana Abu Nawas naur hutangna saban geus lima poé. Antukna duit nu sarébu dinar téh “kapaksa” diinjeum ku Abu Nawas. Tapi, selang lima poé ti harita Abu Nawas can hol. Selang sabulan can hol kénéh. Tuan tanah geus teu sabar. Tungtungna curiga. Moal kitu dicalikong mah ku Abu Nawas? Awalna tuan tanah jeung centéngna siap-siap rék ngontrog Abu Nawas. Ngan, inyana kaburu datang. Tuan tanah atoh, da nu didago-dagona datang. Sugan téh rék naur hutangna. Kumaha atuh? “Hanjakal tuan. Artos téh bujeng-bujeng anakan. Malihan tilu dinten saatosna ditambut sadayana maraot”, ceuk Abu Nawas. Ngadéngé omongan Abu Nawas kitu, tuan tanah ngambek sataker kebek. Malah centéng-centéngna méh-méhan ngarintug Abu Nawas. Tuan tanah ngadukeun kajadian bieu ka kadi/hakim. Kadi/hakim satuju disidangkeun. Abu Nawas didakwa ngalaporkeun “kajadian” nu dijieun-jieun. Malah didakwa ngahaja ngawadul. Ganjarana Abu Nawas kudu digantung atawa dicambuk/dirajam. Tapi putusan kadi/hakim bener-bener adil. Ceuk kadi/hakim: “Sakur nu sok anakan pasti paéh. Sabab embé sok anakan pasti paéh. Nya kitu deui duit, mun duit sok anakan pasti paéh”. Alhasil, Abu Nawas dibébaskeun tina sagala tungtutan.*** (Disarungsum tina sababaraha sumber).

17

Tatahar Puasa di Lembur Ku H.D. Bastaman

1

M

un ayeuna malikan ingetan jaman keur budak, tiluparapat abad kaliwat, aya opat kagiatan husus mapag bulan puasa di lembur kuring nyaeta: nyekar, kuramas, munggah jeung…. ngoméan bedug. Saur pun bapa, ti jaman aki Halipah Bintang nepi ka digentos ku anjeunna tradisi eta geus prah diayakeun. Kuring gé ngalaman kénéh méméh muguran akibat “sodara tua”, balatentara penjajah Jepang, ngagalaksak. Nyekar Saminggu méméh puasa makammakam nu tadina canéom barala ku kalakay, pangpung jeung jukut ngajejembrung ngadadak caraang lalening. Sasatoan saperti oray, kalajengking, babakaur sésa maéhan kalabur teuing ka mana. Engké kawasna baralik deui sanggeus makam barala kawas ti heula. Meunang sawatara taun méméh bulan puasa, lebé ngeprik jalma-jalma nu dumukna sabudeur pamakaman jeung sing saha baé nu daék, utamana kulawarga nu dipendem, pikeun ngayakeun kerja bakti lilana dua-tilu poé meresihan pamakaman. Nu nyuguhanana saha baé nu ihlas, tapi umumna mah para pamuka saperti Juragan Camat, Juragan Kuwu, Juragan Ulis, Juragan Jakat jeung Juragan Halipah. Dicontoan ku para “élit lembur” mah nu séjénna saperti nu boga toko jeung jalmajalma nu sawahna lalega sok milu nganteuran susuguh. Bapa kuring mah ku sabab harita jeneng Halipah (kapala KUA ayeuna mah) sok pangheulana miwarang nganteuran téh. Atuh Ema dibantuan ku réncang-réncang ti bada subuh 18

geus upres di dapur ngadamel opieun jeung timbel sapuratina. Pabeubeurang dianteurkeun ku Mang Enong ditanggung meunang dua balikan. Kuring ogé sok susulumputan nuturkeun Mang Enong. Tara bébéja heula sabab pasti bakal dicaram. Resep di makam mah loba barudak ngadon arulin bari paheula-heula mulungan manggu, limus jeung pisitan nu arasak maruragan, malah remen nimu suung mangkak. Dina waktuna ngopi atawa dahar kuring mah ku Mang Lebé sok kabagéan jatah satimbel, didahar ku duaan jeung si Idris, anakna. Tara balik mun can disusulan ku piwarangan Ema mah. Datangdatang digambréng, da méméh indit poho mandi. Tah, sanggeus pamakaman lalening jeung caraang mah rabul nu nyalekar ka makam kulawarga séwang-séwangan. Pamakaman nu biasana combrék jeung geueuman ngadadak ramé ku nu nyalekar. Di mana-mana aya nu meuleum sapu paré, haseupna ngelun pacampur jeung mabek bau menyan. Teu anéh mun harita loba nu aha-oho katerap panyakit batuk dadakan jeung panon peurih kapuput haseup sapu paré. Da kitu di lembur kuring mah mun nyekar téh loba nu mareuleum sapu paré jeung ngukus. Pajah ngahaneutan jeung nyeungitan nu dipendem. Kuramas di walungan Kuramas mah piisukeun puasa. Pajarkeun téh susuci raga mapag puasa nu dianggap susuci batin. Kawasna mah saréréa, lalaki, awéwé, kolot, budak poé éta mah salembur ubyag dialangir di sumur masing-masing atawa di walungan. Jaman walungan

Ciroyom caina gedé kénéh, loba leuwi jeung kedungna, malah lebah lembur Sukarenah mah caina hérang nyéot tarik ngaliwatan babatuan jeung kikisik sabuderna. Umumna urang lembur harita sok di walungan marandi jeung kuramasna téh, kolot-kolot mah tempatna ngahaja milihan leuwi nu rada jéro béh girang misah ti tempat barudak. Sok dibuburak mun aya barudak rék milu mandi di dinya najan geus tarapis ngojayna ogé. “Halik, montong di dieu marandina bisi kasambet” kitu nyingsieunana téh. Kasambet téh kasarumahan atawa kasurupan. Padahal mah karagokeun meureun, da sarua atuh sok barulucun cukup ditutupan ku dua ramo mun rék gebrus jeung haranjatna téh. Sanggeus di darat gog naragog bari masangkeun sarung ngaliwatan sirah, karék jung nangtung. Kuring mah mun bongoh ti kolot sok milu kekecebekan di walungan. Tapi sok kanyahoan baé ku Ema mah ari tas ulin ti walungan téh. Kungsi éta ogé ngangles, tapi langsung kuninga. ”Ari éta panon bareureum ku naon?” saurna bari molototan. Atuh teu bisa kukumaha. “Da hérang ieuh, atuh Ma” walon kuring méré alesan. “Yeuh masing katénjona hérang ogé tetep baé kotor Ciroyom mah. Geura kumaha mun di girang aya nu ngamandian munding jeung nu bubuang. Iiiy geuleuh. Matak budug deuih” saurna tandes. Da enya atuh sakapeung mun keur jongjon karokojayan sok aya “lélé konéng” milu ngaliwat. Tapi da tara dipaliré ieuh, diantep baé najan méh ngadupak irung ogé. Kajaba mun ukuranana rada istiméwa, nyaéta “karya padat” nu kabebeng, ngagelempeng tanding pangpung ngambang Manglé 2435

nyoloyong anteng ti girang. Nu kitu mah ku barudak sok ditalénggoran ku batu pakeuna-keuna. Can keuna mah sok “dibalapan” ka hilir bari terus dibalédogan ti sisi. Tah, mun meneran keuna nepi ka paburantak ger salusurakan bari tingcorowok “Sing murus siah! Sing mejen siah!” Maksudna nyarékan jeung nyupata nu bubuang sambarangan bari nyaho di girangeunana loba nu mandi. Tapi “sakadang” téh aya ogé nu salamet teu katénggor, leungit kabawa cai nyéot ka hilir, teuing ka mana losna. Kuramas istri-istri Istri-istri mah maké cai saringan beuleum sapu paré kuramasna téh. Ti anggalna geus disayagikeun, milihan tina geugeusan paré “Geulismandi” nu baradag, garing semu hérang. Can usum sampo harita mah, malah mandi ogé loba kénéh nu dikasay ku daun peuteuy sélong minangka sabunna. Atuh meresihan pameunteu mah biasana ku pucuk daun jambu kulutuk meunang metik bari ka cai, dicaian saeutik terus, digélang ku dampal leungeun nepi ka bubuk, diusap-usap kana damis lalaunan. Moal katerap ku hunung atawa éwateun alias jarawat mun damis sering dibersihan ku éta mah. Harita mah boro-boro sampo, wedak nu pangalusna ogé (da ngan hiji-hijina atuh) nyaéta wedak Saripohaci. Dijieunna tina tipung béas, diwadahan ku cepuk buleud tina kardus, eusina baruleud laleutik gedéna saluhureun siki saga, seungit orok. Saripohaci mah serba guna, bisa dipaké wedak atawa masker. Mun rék dipaké wedak tinggal dibubukkeun nepi ka lemes diantara curuk, jajangkung jeung jempol, terus dipaké pupur. Duka ku naon di lembur kuring mah barudak laleutik awéwé lalaki sanggeus dimandian sok terus diwedakan. Kuring mah ti leuleutik panghoréam-horéamna diwedakan téh lantaran kungsi kapireupeunan. Mun dipaksa kudu diwedak an sok buru-buru lumpat ka cai, ngumbah beungeut. Atuh pada ngageManglé 2435

lendeng ku nu mapantes, pangpangna ku lanceuk-lanceuk awéwé, ceu Éna jeung ceu Momi. Tah, ceu Éna jeung ceu Momi nu biasa maké masker Saripohaci téh jaman duanana karék bijil amis cau. Carana, sababaraha siki Saripohaci diwadahan kana pisin, dicaian ku cikendi, sanggeus rada kiled terus diulas-olés kana pameunteu, antep nepi ka garing. Sanggeus garing…..hasilna camohok kawas…..... bungaok. Sok dipoyokan ku kuring mah mun duanana keur anteng ngurus beungeut: “Siga bungaok! Siga bungaok!” ceuk kuring gogorowokan. Beretek lumpat ka jalan bari terus moyokan. Arambekeun pisan. Malah ceu Éna mah sok ngudag, mun

ngaok téh sabangsa monyét gedé nu kiwari kari ngaran lantaran tumpur. Aéh, naha bet kalah nyaritakeun bungaok? Urang balik deui kana perkara kuramas téa. Istri-istri mah sanggeus réngsé kuramas sok ngagaringkeun rambut di nu rada panas bari dihéar-héar. Nu panjang pisan rambutna mah, siga Ema, sok disampaykeun kana parantina siga rak anduk tina golondongan awi konéng. Poho deui ngaranna mah. Tas kitu disisiran bari diminyakan ku minyak keletik (kalapa) meunang ngahaja nyieun sorangan dicampuran kekembangan sareungit saperti malati, tanjung, campaka jeung kananga.

katéwak béak diciwitan jeung dilékéték. Tapi da tara wanieun ari ngudag nepi ka jalan mah. Sieuneuneun disangka bungaok enyaan kawasna. Uninga bungaok? Bungaok téh béjana sabangsa jurig awakna hideung lestreng buluan ari beungeutna bodas kawas nu diwedak camakblak. Mun urang leumpang di leuweung sok ujug-ujug jleg baé aya hareupeun bari rugag-rigig ngarenyohan, kereles leungit ukur kadéngé sorana “hohohohoho” tarik pisan ti jero leuweung siga ngeunah nyeungseurikeun nu ngayekyek kasima. Kawasna mah bu-

Rambut panjang gomplok hideung meles téh hasilna jadi semu hérang. Tara rontok atawa huisan cenah buuk nu sering diminyak-keletikan mah. Sanggeus kitu terus ibu-ibu jeung para mojang maridang mapag isuk munggaran saum bari siap-siap silih anteuran katuangan munggah. Kaciptana téh gareulis maranis bareresih istri-istri nu maridang anyar dikuramas mah, matak narik geugeut para carogé. Akibatna? Méméh saur kudu mindo dikuramas. (hanca) 19

K

awantu kadorong ku rasa sono ka incue lalampahan nu sakitu jauhna téh mani teu karasa. Indit ti imah wanci janari leutik. Tumpak mobil dogong bareng jeung nu rék balanja ka pasar. Turun tina mobile nyelang solat subuh dilaju sasarap. Muka timbel beunang indung budak. Geus karasa cukup reureuh mahe lalampahan dituluykeun naék élf ka terminal. Turun tina élfe clak kana beus nu kabeneran rék mangkat pisan. Karasa rinéh geus meunang tempat diuk dina beus mah. Angkanan téh rék nuluykeun hanca peuting nu kaganggue dug deui wé saré. Nyangkéré dina jok empuk. Lep wé. Sadar-sadar beus geus asup ka jalan tol. Éta gé pédah digeuingkeun ku kondéktur nu nagih ongkos. Ngarérét kana arlojie geus méh tujuh jam lalampahan basa beus asup ka terminal Leuwi Panjang téh. Tinggal satahap deui muru tujuan. Naék taksi wé lah ambéh gancang. Teu kuat ku sono ka incu. Sakalian deuih ambéh gampang naékkeun babawaan nu sakitu rébona. Pukul sapuluh leuwih saeu-

20

Ku Salira tik taksi eureun hareupeun panto gerbang imah si cikal. Jut turun rada rurusuhan. Méméh muka panto téh ngahaja noong heula tina selasela jaruji panto gerbang. Katémbong Ahzane incu kuring keur nangtung di téras imah dibaturan ku indungna nu diuk dina korsi. Kawasna mah karék balik sakola da diseragam kénéh. Teu kuate haté kumejot hayang geura ngarawu budak. Rekéét... lalaunan muka panto gerbange hariwang gareuwah ka nu di jero. Na ari panto mukae gorowok téh budak ngajorowok sabari ngalieuk. “Mamah... itu liat... ada Engking...” Deregdeg lumpat muru kuring. “Engking... Engking ko cendilian... Ci Amih enggak ikut... lagi ngasih makan ayam ya King..?” Budak norowéco. Leungeunna nangkeup pageuh kana bitis. Jung budak dipangkue celengok diciuman. Emhe kabayar capé téh. Nya ieu pisan anu disawang sapaparat jalan. Sora incu! “Iya Dé.., Si Amih mah lagi ngasih makan ayam dulu.” ngajawab saengabna. “Haturan Apa. Teu sareng Embu?” teu katangén ti anggalnae Eulis geus nang-

tung gigireun. “Oh.. enya Lise si Embu mah rada kurang séhat tadi téh,” kuring ngajelaskeun sabari nampanan leungeun Eulis ngajakan salam. “Sanés ngawartosan heula atuhe panginten dijemput ku Kang Arman.” Eulis nganaha-naha. “Ah da apa gé kuat kénéh. Ieu geuning bisa nepi ka dieu,” cekéng téh bari mésem. Sanggeus reureuhe kuring ngumpul di ruang makan. Dahar saaya-aya da bongan teu ngabéjaan heula ceuk Eulis téh. Kabeneran ti imah dibekelan pais lauk nileme nya sakalian wé murak oléholéh. “King... Dédé cekalang udah besal da. Cekolahnya juga udah mau pindah ke és dé...” Ahzan capétang ngagulkeun sakolana. Ngomongna cadél. Ti saprak panggih ogé budak téh embungeun turun tina lahunan. Ahzane incu kuring nu munggarane umurna karék lima tahun maju ka genep. Teu karasa geus nincak dalapan taun rarabina si cikal téh. Capé-capé nyakolakeune réngsé kuliah meunang gawé di bank anu lumayan gedé. Teu lila hahadéan jeung Ar-

mane batur sakantor nu ayeuna jadi salakina. Keuna ku peraturan perusahaane kapaksa Eulis ngéléhan milih ngasuh budak di imah. Armane budak ngora gandang. Keur kasép téh soléh deuih. Atuh kumawulana ka kolote katarima pisan. Teu salah Eulis milih salaki teh. Hadé repok ceuk babasan mah. Kurang ti dua taun rarabie Eulis ngalahirkeun. Budak lalaki. Kasép ngala ka bapanae pikalucueun persis indungna keur leutik. Budak lalaki nu ayeuna aya dina lahunan. Ahzane incu kuring pisan. “Dédé mau ke és dé mana sekolahnya?” Cekéng bari ngusapan sirah budak. “Udah daftal da ke és dé i té... Bécok juga ke cana lagih...” ceuk Ahzan. Leungeunna teu cicinge ngopépang ngomé cocooan nu ngahaja meunang meuli tadi di jalan. “Badé séléksi énjing si Dédé téh Pa. Kamari parantos daftarna mah.” Eulis mairan. “Emhe mani kudu séléksi asup SD ogé di kota mah nya...” Kuring ngagerendeng. “Kalo udah gedé nanti Dédé mau jadi apa?” Kuring neruskeun nanya ka budak. “Péngén jadi gulu... kaya Engking...” Ahzan ngajawab. Kuring ngajenghok. Reuwas ngadéngé jawaban budak. Ngarérét ka Eulise manéhna ogé semu reuwaseun. *** Réngsé solat isa terus dahar ngariung. Teu biasa dahar peuting sabenerna kuring mah. Tapi ngéléhan. Nunggu minantu nu karék mulang ti kantor wayah magrib kolot. Rada ponyo dahar téhe najan diréwong ku incu anu teu elat ménta dihuapan. “Dédé makannya sendiri dong.., kasihan Engking.” Arman ngahulag. Budak teu ngawaroe malah beuki ngahajakeun. “Keun wé Mane da tara sabulan sakali bisa ngahuapan incu cara kieu téh.” Ku-

Manglé 2435

ring ngupahan. “Muhun.., ngadadak janten ogo ari aya Apa téh. Biasana mah da tara kersaeun dihuapan daharna téh.” Eulis ngajéntrékeun. Karasa ni’mat dahar diselang ku ngobrol ngalér ngidul. Biasa wé ngadongéngkeun kaayaan lembure pangalaman nu karandapan tadi di jalane jeung réa-réa deui. Reugreug nempo rumah tangga Si Cikal. Najan karék diajare tapi geus katempo eungkeuteungkeut pimajueun. Réngsé dahare ngobrol téh diteruskeun di ruang tengah. Ahzan mah jongjon maén game dina komputer nu teu jauh ti tempat ngariung. “Geus meujeuhna boga adi si Dédé téh Man.” Ceuk kuring muka obrolan. “Sumuhun Pa. Kahoyong abdi mah kitu éta ogé. Ngan Eulis bangun rada horéameun.” Arman ngajawab bari ngarérét ka Eulis nu norojol mawa baki eusi dua cangkir kopi jeung kéler eusi lalawuhna. “Ah asa carapé kénéh Apa ngasuh hiji ogé.” Eulis mairan bari sok neundeun cangkir jeung kéler dina méja. “Bisi ogo Lis teu bogaeun batur ulin mah. Geus rék genep taun lin Si Dédé téh?” Kuring méré alesan. “Leres ari kituna mah Pae namung anu rada abot téh ngadidikna. Kedah leres-leres direncanakeun.” Eulis némpas. “Leres Pa. Ayeuna ogé kanggo lebet ka SD. Lumayan abot geuning didieu mah.” Arman neruskeun maksud Eulis. “Ihe tong kitu. Sing percaya ka Pangéran. Sng yakin gusti Alloh nyiptakeun manusa dibarengan jeung rejekina.” Cekéng téh mapagahan. Leungeun mah ngodomang kana cangkir. “Leres pisan hakékatna mah kitu Apae mung sacara saréat mah angger wé kedah diétang-étang geuning. Leres teu Kang?” Ceuk Eulis bari

Manglé 2435

ngarérét geugeut ka salakina. Arman tibang imut. “Ih hirup mah lain matématika Lis. Rasiah Alloh mah teu bisa diitung ku jelema.” Kuring embung éléh. Lelembutan mah ngulampreng ka jaman baheula. Kabayang deui kumaha ripuhna ngagedékeun jeung ngadidik tilu urang bati asih jeung indungna. Jempling sakedapan nu ngobrol téh. Karasa panon mimiti cepel. “Bilih badé leleson atuh Pae mangga ti payun. Abdi mah gaduh padamelan sakedik.” Arman surtieun. “Enya Mane Apa mah geus rada tunduh ieu téh.” Kuring ngajawabe jung cengkat tina korsi. “Dédé mau tidul cama Engkiiing...” Ahzan nu keur jongjon maén gamé lumpat muru kuringe terus metot leungeun ngajak ka kamarna. Komputer mah diantep wée teu dipareuman. Éléh dééte kuring nuturkeun budak ka kamarna. Isuk-isuk wanci haneut moyane kuring diuk dina korsi di téras imah. Dina méja geus nyampak kopi sacangkir jeung lalawuhna. Tambuh lakue mukaan koran nu karék katarima tadi isuk. Arman mah geus indit rebunrebun kénéh ogée maké mobil inventaris kantor. Eulis katempo pak-pik-pek ti subuh mula nyiapkeun nu rék sasarape ngabebenah imahe sakalian ngajeujeuhkeun Ahzan nu rék séléksi. Watir sabenerna mah nempo kariweuh Si Cikal téh. Kungsi éta ogé ditawaran ladén ti lembure tapi Eulis nolak. Karagok cenah aya nu séjén di imah téh. Keun wé da masih kasiwer ngurus duaan mah. Reueus nénjo kaparigelanana ngurus rumah tangga. Teu ieuh kadéngé luh-lah sumawona nepi ka ngarasula mah. “King... mau ikut ga ke cekolah Dédé yang balu?” Ahzan norojol ti jero. “Ih... jangan atuh Dée kasian Engking mah masih capé.” Eulis nuturkeun budake laju mukakeun panto

mobil. Rék manaskeun mesin kawasna mah. “Iyah Dé... Engking mah nunggu di rumah ajah ya?” Kuring ngajawab sabari ngécagkeun koran. Budak ukur manyun ngadéngé jawaban kuring. “Abdi mios heula Pae mudut pidu’ana.” Eulis nyolongkrong nyium leungeun. Deudeuh teuing anakinge didu’akeun ku apa... Kereteg jero haté. “Ayo Dée salam dulu sama Engking.” Eulis maréntah. Teu sawatara lila mobil ngageuleuyeung ninggalkeun imah. Ninggalkeun kuring nu reueus nempo anak kadua incu. *** Asa karesel nungguan nu arindit téh. Haben mindahmindah chanel TVe tapi euweuh nu kapaké. Euweuh nu ramé. Stasiun ieu acarana gosip. Pindah kanu itu acarana leuwih lalaworae popolah di sisi laut. Ahe puguh ogé kuring mah teu pati resep lalajo. Da lamun di lembur mah wayah kieu téh keur ngawur maraban lauk dilaju ngoconan si Mégae hayam pelung kameumeut. Babaku teu boga kasibukan sanggeus pangsiune minangka cocooan téh balong jeung ingon-ingon. “Mau dikilim apa King.., nanti Dédé bawain.” Kadéngé deui sora budak sabot rék indit. “Emhe didu’akeun ku Engking kasép,” kuring ngagerendeng ngomong sorangan. Pikiran mah ngalayang ka mangsa katukange nalika aktif kénéh mingpin SD di lembur. Boro-boro kudu séléksie éstu néangan budak nu hayang sakola téh meuni hésé pisan. Lamun kaparengan aya budak hayang sakola ogé pan kolotna teu mikeun. Mending dibawa ka huma atawa ngabantu-bantu nyiar suluh ka leuweung batan disakolakeun mah. Karooh ku tanaga budak. Ceuk basa meunang salosin sirah

ogé geus leuheung. Sakitu téh meunang sataker kebek nyiar ti imah ka imah. Sakapeung mah mani kudu beberegég pacéntal-céntal heula jeung kokolot lembur. Emh ari inget kadinya téh sok hayang seuri sorangan. “Kumaha Lise langsar tadi Si Dédé séléksina?” Kuring nanya ka Eulis. Kabeneran pasarandog di dapur basa kuring kaluar ti kamar mandi. Geus wudhu rék solat asar. “Puguh kesel nungguan nu keur arindite tadi téh kalah kapeureuman.” Kuring nuluykeun kalimah. Eulis nu keur olah pakeun dahar soré ngalieuk. Belenyéh imut. “Alhamdulillah Pae katingalna mah langsar.” “Naon wungkul séléksina téh?” Kuring nalungtik. “Rupi-rupi Pa,” témbal Eulise “Macae ngétange nyerate sareng apalan serat-serat pondok. Ditambih doa-doa sadidinten. Sakantenan wéh wawancara sareng sepuhna.” “Duh... meuni réa kitu geuning séléksina ogé. Kumaha hasilna?” Teu sabar kuring hayang buru-buru nyaho hasilna. “Dua dinten deui hasilna tiasa ditingal dina internéte Pa.” Ceuk Eulis. Tibang bisa ngahuleng ngadéngé jawaban Eulis téh. Karasa solat téh teu pati husu. Obrolan jeung Eulis bieu ngaganggu konséntrasi. Asa ngareunah teuing sakola di kota mah. Rajeun narima murid hayang tarima bersih. Hayang anu geus bisa macae bisa ngitunge jeung bisa nulis. Emhe teu kaci atuh kitu mahe teu afdol digawé téh! Naon peta atuh guruguru nu ngajar di kelas hiji? Inget deui kumaha hésé bélékéna kuring jeung babaturan baheula ngajar di kelas hiji. Lain perkara gampang ngawanohkeun huruf ka murid-murid kelas hiji mah. Asa geus tipepereket ngajarkeun maca jeung ngitung ka barudak. Henteu wé nepi ka pegat urat genggerong mah. Tibeberegég ngajegkeun leungeun barudak

21

nyekel patlot keur diajar nulis. Nepika kaluar késang lembut kesang badag ceuk bohongna mah. Éhe nu diajarna mah haré-haré we. Kabayang deui kumaha paripolah barudak di sakola. Boro-boro rarapih maké seragam lengkep jeung sapatuna. Indit ka sakola téh cukup ku nyékére paling ginding maké sendal capit. Maké baju saayana. Teuing salin teuing henteu dina saminggusamingguna téh. Teuing mandi heula teuing henteu deuih méméh indit sakola téh. Da maju ka beurang mah asa barau hangru kelas téh. Uleng ngalamune nepi ka poho geus nepi rakaat sabaraha nu kaadegkeun. Astaghfirullohe hapunten Gustie rumaos abdi lalawora. Ahirna diébatkeun wé solat téh. Deg nyieun adegan anyar. “Satadina mah apa rék mulang isukan. Tapie jadi panasaran hayang nyaho hasil séléksi si Dédé.” Kuring muka obrolan nalika ngariung sabada solat isa. “Sing rarido wé nyae apa jadi rada lila nganjang téh.” Cekéng neruskeun pamaksudan. “Ihe Apa teu kénging nyarios kitu. Insya Alloh langkung ti ridoe malih abdi ngaraos bingah pisan kasumpingan Apa. Da upami kersa mah atos wé Apa sareng Embu téh di dieu.” Arman gagancangan némpas. “Muhun leres pisan. Reugreug panginten abdi tiasa ningal Apa sareng Embu tiap dinten.” Eulis nambahan kalimah salakina. “Sukur atuh ari hidep rarido mah. Ngan ari kudu nganjrek di dieu mah jigana moal bisa. Teu biasa apa mah cicing di kota.” Reugreug haté ngadéngé karidoan anak kadua minantu. “Kumaha upami mulih téh engké waé ahir sasih Pa? Kaleresan abdi badé ngabantun cuti. Sakantenan liburan di lembur.” Arman nawaran. “Iya Kinge nanti Dédé belajal mancing lagi kaya libulan kemalin. Telus belajal mandiin ayam...” Ahzan milu mairan ngobrol bari ngalé-

22

ndéan. Kuring nyenghél nahan piseurieune kagugu ku kalakuan budak. “Engking pulang duluan mau ngasih makan ikane biar nanti kalau Dédé ke sana ikannya udah pada gedé.” Kuring ngabébénjokeun. “Keun wé tong teuing ngariweuhkeun Mane geus puguh hasil séléksi si Dédé mah apa rék mulang baé. Jeung deuih si Embu bisi melangeun. Nya rék liburan di lembur mah sukure ku apa ditunggu pisan.” *** Nincak saminggu nganjang di imah si cikal haté asa tagiwur. Hayang geura mulang ka lembur. Tapi panasaran hayang nyaho hasil séléksi si Dédé. Samar koléséh. Lajagléjég teu puguh gawé. Diuk mukaan korane tapi henteu ari dibaca mah. Sababaraha kali nanyakeun ka Eulis ngeunaan béwara hasil séléksi téa. Tepi ka tadi beurang mah can aya waé. Naha nya? Pan ceuk Eulis ogé jelas poé ieu hasil séléksi téh baris diibarkeunana. Boa-boa diundur? Ah atuh mulang ka lembur téh moal tulus isukan. Hampura Embue pan jangji apa ngan dua poé. “Kiiing... ciniiiih...! Ii ada nama Dédé di komputel...” Kadéngé Ahzan ngajorowok. Gura-giru kuring asup ka jero imah. Katempo Ahzan jeung indungna keur nengetan internét. “Ciiing... Engking lihat...” Teu sabar kuring molototan béwara dina komputer. Ditengetan hiji-hiji ngaran nu aya dina daftar hasil séléksi. Sidik kabacae MUHAMMAD AHZAN. Incu kuring lulus!! “Lulus budak teh Lis..!” Kuring teu wasa nahan galura haté. Lamun teu éra ku budak mah mani hayang ajrag-ajaragan bakating ku bungah. Jung budak dipangku. Hantem digaléntor diciuman. Teu karasa aya cai haneut merebey tina juru panon. Alhamdulillahe incu kuring tulus asup ka sakola nu dipikahayang. Sanggeus ngécagkeun budake panon jongjon nengetan

deui layar komputer. Teu menda-menda atuh da maca ngaran incu dina daftar. Tetempoan téh terus ka handap. Kabaca sarat administrasi nu kudu ditedunan ku kolot murid nu lulus. Kuring ngajenghoke asa teu percaya kana tetempoan. “Eulise coba ieu tengetan sing gemete na teu salah tetempoan Apa..?” Kuring népakeun kahélok. Eulis neuteup kuring sakedapan. Kajudi manéhna ngarasa héran ku sikep nu jadi bapana. Haben ditunjukan angka nu aya dina komputer téh. Sidik teu salah. Kabaca aya rupa-rupa biaya nu kudu dibayar; duit taunan tilu jutae duit bulanan tujuh ratus lima puluh rébue duit keur meuli tilu rupa seragam opat ratus lima puluh rébu. Total nu kudu dibayar ku si cikal téh opat juta dua ratus rébu. Éta deuih di handapeunana aya katerangan yén duit téh kudu dilunasan dina waktu daftar ulang. Subhanallohe ieu mah lain bayareun jalma leutik! “Leres Pae na kunaon kitu?” Eulis malik nanya semu teu ngarti. Kuring teu wasa ngajawab. Hareugeueun nempo angka dina komputer. Ba’da solat subuh kuring tatahar rék mulang. Asa lalungsé awak téh. Tambahtambah pikiran teu bisa leupas tina kajadian soré kamari. Kabayang waé angka dina komputer. Dina haté leutik mah percaya yén Si Cikal geus nyiapkeun waragad keur sakola anakna. Nu jadi pikiran téhe éta asa kacida biaya sakola di kota mah. Jigana jalma leutik mah ngimpi hayang sakola di nu merenah ogé teu meunang! Kurah-koréh kana kantong tas. Inget saacan indit téh ngajual heula burayak tina kotakan handap. Duitna can kaburu disetorkeun ka si Embu. Keun baé ah rék dipaké ngajimatan incu. Rarasaan mah si Embu ogé bakal ridoeun. Sajuta dua ratus rébu kabéhna mah duit téhe cocéng saratus rébu dipaké ongkos jeung meuli oléholéh basa indit. Atuh keur

balik nyésakeun saratus rébu deui. Sesana nu sajuta ditilepane sup kana saku baju. “Janten mulih dinten ieu Pa?” Eulis nanya basa nempo kuring geus saged kaluar ti kamar. “Enya Lis. Geus lila teuing ninggalkeun lembur. Melang ka nu ditinggalkeun.” Kuring ngajawab sabari ngécagkeun tas di patengahan. Eulis ukur mésem ngadéngé jawaban kuring teh. “Engking jangan pulang cekalang...” Ahzan norojol ti kamarna. Tayohna mah kageuingkeun ku obrolan kuring jeung Eulis. Jung budak téh dipangku. Ditangkeup pageuh pisan. “Engking kan mau ngasih makan ikan. Kasian pada belum makan..” Cekéng ngupahan. “Dédé mau ikut sama Engking?” “Dédé mah nanti ke lumah Engking nya naék mobil cama ayah.” Ahzan ngajawab. Awakna ngagurinjal hayangeun turun tina pangkuan. “Udahe Dédé solat dulu gih!” Eulis maréntah. Budak téh ngartieun. Léos ka kamar mandi rék wudu. “Jangan lupa gosok gigi ya Déé..” Saréngséna sasarap ngariung jeung anak miantu katut incue kuring amitan. Teu poho ngeupeulkeun duit nu geus disiapkeun tadi ka Eulis. Kéképéhan si cikal embungeun narima. Tapi sanggeus kuring ngajelaskeun yén hayang ngajimatan ka Ahzan mahe ahirna duit téh ditarima. “Naon atuh candakeun ka lembur nyae teu gaduh kanggo oléh-oléh.” Ceuk Eulis. Leungeuna nyodorkeun kardus nu geus dirarapih. “Ieu mah tamba teu aya teuing burueun. Nitip kanggo Embu.” Eulis neruskeun kalimah. “Aah... keun teuing atuh tong ngaririweuh.” Kuring ngajawab. Kardus mah ditampa ku Arman. Sot diteundeun dina bahasi. “Sok nya... didu’akeun ku apae sing garédé milik.” Hiji-hiji budak jeung incu dirangkul. Tadina indit téh

Manglé 2435

rék kana taksi nepi ka terminal mahe tapi Arman maksa hayang nganteurkeun. Sakalian indit ka kantor cenah. Padahal kuring ogé nyaho kantor Arman mah patukang tonggong jeung terminal. “Apa mah nganggo masihan artos sagalae janten isin abdi.” Arman muka obrolan basa mobil kaluar ti pakarangan. “Ih ulah sok kitu. Éta mah jimat tanda kanyaah keur Si Dédé. Kabeneran Apa meunang rejeki.” “Sumuhun katampi pisan. Namung janten ngarépotkeun ka Apa sareng ka Embue padahal parantos disiapkeun biaya kanggo si Dédé mah da.” Arman ngagerendeng. Balas dibarengan ku ngobrol mah lampah téh teu ieuh karasa. Mobil geus asup ka terminal. Jut turun dituturkeun ku minantu nu ngajingjing babawaan. Sup kana beus nu masih ngetém. Hayang reureuh tuluy saré dina beus téh cara kamari keur inditkeune tapi teu bisa. Dipeureum-peureumkeune panon kalah ka cangkeul. Aya nu ngaganjel dina lelembutan. Antukna pipikiran téh lus-los ka ditu-ka dieu. Inget deui kana biaya sakola incu kuring nu kabaca kamari. Punduk asa kukurayeun. Kagambar deui dina lamunan kumaha kaayaan sakola nu aya di lembur. Boro-boro diperedih duit juta-jutae sakadar udunan keur nyumponan kahayang barudak dina samen ogé sakitu susahna. Loba pisan kolot murid nu teu bisaeun nyumponan duit keur udunan nu gedéna teu nepi ka sapuluh rebu ogé. Heuheuy deuhe ari samen hayang dikariakeune tapi palebah babayaran mahe “Nyanggakeun sadayadaya...” jawabanna téh. Kukituna mah enya meureun bororaah keur kariaan samene dalah keur kaperluan sapopoé ogé sakitu weritna. Teu bisa ditahan-tahane

Manglé 2435

lamunan téh kalah ngulampreng ka salah saurang murid kuring baheula. Rohmane murid kameumeut minangkana mah. Keur bageur téh pinter deuih. Atuh getolna kana diajar taya nu bisa ngéléhkeun. Masagi deuih budak téh. Diajar hayue olahraga bisae atuh dina seni pangpunjulna. Matak teu anéh lamun manéhna mindeng ngawakilan sakola mun seug aya perlombaan. Malah dina taun harita mah manéhna jadi juara ka dua murid teladan pinilih tingkat kabupatén. Harita Rohman diuk di kelas lima. Rék naék ka kelas genep lamun euweuh kajadian ieu mah. Hiji poée teu cara biasana Rohman teu asup sakola. Teuing kunaon da taya béja. Meunang béja téh kabeurangnakeun. Mang Jajie tukang cocooan barudak nu sok ngampar di buruan sakolae dumukna salembur jeung Rohman. Éstu reuwas meunang béja ti Mang Jaji harita. “Hapunten Pae sim kuring katitipan wartos réhna ramana Rohman... ngantunkeun!” Ceuk Mang Jaji sanggeus diuk dina korsi papan di jero kantor. “Inna lillahi wa inna ilaihi rojiun. Bener éta téh Mang?” Kuring malik nanya. Kabayang beungeut budak nu sakitu lungguhna. “Leres Pa. Nembé ge abdi ngiring ngurebkeun.” Mang Jaji nandeskeun. Reye awak karasa leuleus taya tangan pangawasa. Antukna poé éta mah diajar téh teu parat. Sakabéh murid kelas lima katut guru-guru diabringkeun ngalayad ka imah Rohman. Kelas séjénna mah sina baralik wéh.Aya nu rembes haneut kana dada basa kuring ngarangkul Rohman. Diantep wé budak téh nginghak ceurik dina keukeupan. Sakedapan mah teu wasa nyarita. Teu kuat nahan nu nyelek na tikoro. “Sing sabar kasép. Anggur mah urang du’akeun bapa hidepe mugia ditampi iman islamna...” Maksakeun

nyarita. Karasa beurat létah téh. Nyah budak tanggahe tapi teu nyarita. Ngan panonna wé katempo rambisak. Tina obrolan jeung indungnae kuring jadi nyaho yén Rohman téh nunggal. Hirupna éstu prihatin. Kabiasaan sapopoénae sanggeus balik sakola tuluy kula-kuli ngabantu-bantu kolotna. Mun teu ngala keusik mantuan bapanae Rohman sok milu nyadap lahang kawung jeung mamangna. Ditilik tina kaayaan imahnae jajauheun tina senang jigana téh. “Abdi bingung kanggo neraskeun sakola pun anake Pa.” Dareuda indung Rohman waktu ku kuring diajak ngobrol. “Waktos bapana aya mahe nya alit-alit ogé aya kanggo ngabayuan sakola pun anak. Ka payunna mah duka atuh...” Ceuk indung Rohman diselang ku nginghak ceurik. “Keun wé tong seueur teuing émutan Ceu. Rohman téh pintere bageure atuh paripolahna pikahémaneun. ” Kuring nyelang ngarénghap nyingkahkeun bangbaluh rasa. “Lebar upami sakolana kedah pegat. Sing kahadé teraskeun. Perkawis biaya mah tong diémutan. Insya Allohe mudah-mudahan aya rejekina.” Kuring lah-lahan méré luang. Da saenyanae dina euweuhna ogé waragad ti sakola keur nulung manéhnae keun wé ku kuring ditangkes. Saminggu ti saprak bapana maote Rohman can témbong asup sakola. Ditanyakeun ka baturna euweuh nu nyahoeun. Dipaluruh ka Mang Jaji ogé lapur teu aya béja. Maksakeun ditéang ka imahna. Keun baé jauh ogé. Hayang ngariksakeune palangsiang gering atawa aya naon-naon. Nepi ka imahnae lumayan rada ngahégak engapan balas nyorang jalan nanjak. Suwunge teu katempo aya jelema di jero imah téh. “Teu aya Pa Gurue Ceu

Isah mah nuju ngarambét di lebak.” Kuring ngalieuk ka nu nyoara. Geuning tatangga Rohman nu karék balik ti sawah. “Dupi putranae Rohmane nuju ka mana?” Nu ditanya ngajengjen teu ngajawab. “Dupi Ceu Isah di palih mana ngarambétnae tebih teu?” Kuring nanya deui. “Cakete itu di lebak. Mangga atuh dijajap ku abdi.” Manehna ngajawab. Kuring ngiclik leumpang nuturkeun lalaki tengah tuwuh muru ka sawah nu aya lebakeun imah Rohman. “Hapunten Bapae sanés abdi teu ngupami kana kanyaah Bapa. Da éta ogé ku abdi téh tos diwagele tapi budak téh maksa geuning,” semu reuwaseun Ceu Isah ngajawab basa ku kuring ditanya ngeunaan anakna. “Na ka mana Rohman téh?” Kuring nanya beuki panasaran. Nu ditanya ngahuleng sakedapan. Teu lila pok manéhnae ”Euhe ngiring sareng tatanggi. Badé kuli saurna téh di kota.” Antaré pisan Ceu Isah ngajelaskeun budakna. Dege aya nu nenggel kana angen. Seueul karasana. Kuring teu bisa cumarita. Haté peurih lir digerihan hinis. “Deudeuh teuing Rohman...” Teu sadar kuring ngagerendeng. Nu diuk gigireun ngalieuke melong sakedapan. Kuring humandeuar. Beus maju éstu ngarayap. Léléda pisan. Kawas nu horéameun ngambah tanjakan. Teu béda jeung rahayat leutik nu méh teu walakaya. Ngarumpuyuk kateumbrag mahalna biaya sakola. Tipepereket meureumkeun panone neger-neger haté nu pagaliwota ku rupa-rupa rasa. Lamunan ngawangngawang diayun ambing ku gerungna sora mesin *** Karang Katineunge Juli 2012

23

Kunti G

eus sapuluh poé Jang Endin teu indit ngantor. Geus sapuluh poé manéhna gering. Panyakitna reureundahan. Dua poé mending, katilu poéna karasa. Sapoé mending, kaduana karasa. Kitu jeung kitu baé, matak bosen anu ngurus. Mun keur karasa, éstu matak watir anu ningal. Sakujur badanna tiis combrék, ngan palebah dadana anu panas nyebret téh. Ketug jajantungna nurugtug. Panonna burial-buncelik, huntuna tipepereket. Adug lajer. Ka dokter mah ka dokter, pindah-pindah ka sababaraha dokter. Tapi teu cageur baé, karasa deui karasa deui. Jeung atuda ku dokter-dokter téh teu diubaran, palingpaling di-haneutan, awakna digosok ku minyak kayu putih. Kabéh dokter nu geus didatangan téh sapamanggih, yén nu gering teu aya panyakitan. Teu perlu diubaran, teu perlu diop name. Majar téh cukup ku dihaneutan awakna, 24

Ku Ki Umbara bari dibeberah haténa. Bosen ka dokter, tatambana pindah ka dukun. Teu mempan ka dukun ieu, pindah ka dukun itu. Tapi tetep teu aya mendingna. Kabéh dukun nu geus dipentaan tulung, sapamanggih, yén geringna Jang Endin téh aya nu ngaheureuyan. Najan kitu cageur mah henteu. Dukun lintuh, kasakit matuh. Ayeuna pindah ka kiai. Kiai beken tukang ngalandongan anu katumpangan. Sanggeus ku Kiai dipelong, pok anjeunna sasauran ka lanceukna anu gering, "Tangtu baé moal cageur ku ubar dokter, da lain gering biasa. Ieu mah geringna téh lantaran ngagenggem rasiah. Mun rasiahna kedal mah, insya Alloh Mama bisa nuduhan pilandongeunana. Ayeuna mah ririhan heula baé, sugan daékeun wakca." Ngendek dua poé lanceukna geus puncengis deui datang ka Kiai. Tuluy nyarita, "Parantos diririhan téh supados wakca, ku pun biang, ku pun bapa, ku

abdi pisan. Parantos ku leuleus parantos ku keras, nanging tetep ngabigeu. Bujeng-bujeng wakca, nyarios ogé henteu. Éta mah sadayadaya, nyanggakeun kumaha Mama." Mama Kiai ngaheneng sajongjongan. Saurna, "Nya ari kitu mah ku Mama rék dicoba baé dipigawé, sugan Alloh marengkeun. Ngan wayahna nu gering téh sina maca takbir sapeutingna 3600 kali, salila tujuh peuting. Mun teu kuateun, beunang dibarantuan ogé. Engké dina peutingan anu katujuh Mama tangtu ka ditu. Engké peuting mimitina." "Mangga Mama, badé diéstokeun pisan." Ayeuna unggal peuting nu gering téh teu eureuneureun maca takbir, dibantuan ku bapana, ku lanceuk-lanceukna jeung ku adi-adina. Tacan sararé mun jumlahna tacan 3600 kali mah. Sanggeus sok talakbir mah, nu gering téh teu karasa-karasa. Dina peutingan katu-

juh Mama Kiai sumping. Bada isa breng deui saréréa takbir saperti sasari. Malah Mama Kiai ogé mantuan. Kira-kira tabuh sapuluh, Jang Endun adina nu gering, katingal ngalenggut nundutan, malah tungtungna mah golédag baé saré. Maké kérék nanaon. Teu kungsi sajam meureun saréna téh, kulisik nyaring, tuluy hudang. Panonna buringhas, rungah-ringeuh, tuluy ngusap beungeut sababaraha kali bari istigpar. Ceuk indungna, "Batur muji, ieu mah kalah ka saré!" "Saré? Da teu saré Endun mah, nembé dongkap." "Na, tas ti mana rarasaan téh?" "Tadi basa keur muji, ngan jol baé aya sepuh ngajak mios. Maksa teu kenging teu daék. Jung baé Endun nuturkeun. Lami-lami dongkap ka hiji gedong. Katingal di patengahan éta gedong nu caangna ukur reyemreyem téh, seueur istri sataranjang keur tingraManglé 2435

rigig bari tingcikikik arigel-igelan, ngurilingan anu cindeluk di tengahtengah. Ari disidik-sidik, geuning anu cindeluk téh ... Kang Endin. Ku Endun gancang diburu, bari nyingray-nyingray anu keur tingrarigig." "Ku naon Kang Endin aya di dieu?" ceuk Endun téh. "Enya," omongna bari neuteup. "Hayu atuh urang uih!" "Teu bisa leumpang Akang téh, ieu suku duanana laleuleus!" "Regeyeng ku Endun Manglé 2435

dipanggul, tuluy kaluar ti éta gedong. Sepuh nu tadi téa parantos teu aya, duka ka mana. Ngagedig wangsul bari manggul Kang Endin. Sadongkapdongkap, teras dikedengkeun dina éta ranjang," pokna bari nunjuk kana tempat saré nu gering. "Tah, tetela nu gering téh kasambet. Diganggu nu alus. Éta awéwéawéwé téh ... kunti," saur Mama Kiai, "ari kunti téh asalna awéwé nu maot ngalahirkeun ..." "Tobat, Mama!" ceuk nu gering tibuburanjat.

"Ema, Bapa, hapunten abdi, rumaos ageung dosa!" tuluy ceurik ngagukguk. Sanggeus leler, paralak nu gering téh nyarita, "Parantos sapuluh sasih abdi téh sasaéan sareng hiji mojang, réncang sapadamelan. Dugi ka éta mojang téh... ngandeg," segruk deui manéhna ceurik. Bari inghak-inghakan nu gering nuluykeun caritaanana, "Manéhna keukeuh nyuhunkeun ditikah. Abdi keukeuh alim, da sieun ku Ema sareng ku

Bapa. Malah saparantos terang manéhna ngandung mah, abdi téh nyaba ogé: tara deui. Ari tilu minggu kapengker, aya nu ngawartosan, yén manéhna maot ngalahirkeun, bari orokna teu kungsi lahir ...” Na, ana jarangkang téh Jang Endun nangtung, tuluy engklak-engklakan bari seuseurian, presis nu eusleum. Breng deui nu araya takbir, sorana mani ngaguruh, bangun nu harusu pisan. "Hihihih! Hihihi! Hihihih! ... Panas! Panas! ... Teu kuat!" ceuk Jang Endun bari ngusapan dadana. Nu talakbir sorana beuki bedas, "Allohu Akbar! Allohu Akbar! Allohu Akbar!" "Panas! Teu kuat!... Hihihi... hihihi, hihihih!" Golédag Jang Endun ngalumpuruk, les teu inget.... (Harita nu di laluar cenah naringal aya awewe ngariringkik kaluar ti kamar nu gering, tuluy ngagayabag ka luhur ka palebah dapuran awi tukangeun imah, bari cicikikikan. Sorana matak muringkak bulu punduk). Sanggeus ku Mama Kiai sirahna diceuceuhan jeung dijiad, Jang Endun ngulisik, inget deui. “Mama...,” ceuk nu gering ngarérét ka Mama Kiai, “tuduhkeun abdi jalan tobat!” tuluy inghak-inghakan. “Insya Alloh, Jang!” saur Mama Kiai. “Cageur baé heula ayeuna mah. Keun nu maot mah, sugan Alloh marengkeun, urang sampurnakeun.”*** 25

Juara Kadua Pasanggiri Ngarang Carpon Paguyuban Pasundan

Karémbong Nini

W

asta kuring Sekar Asih Chadarwati dibabarkeun di Bandung 16 warsih kapungkur. Pun bapa sareng pun biang geus pirak sabot kuring masih kéneh SD. Kuring ancik sareng nini ti pun biang di Bandung. Ari pun biang ancik sareng digawé di Jakarta pikeun ngabiayaan kuring jeung nini di Bandunge sedengkeun pun bapa henteu apal laratanana sabab saprak pirak jeung pun biange pun bapa tara ngalongokan kuring. Ayeuna kuring sakola di SMAN 5 Bandung kelas XIIPA 2. Urang sadaya tangtu geus apal lamun SMAN 5 téh kaasup salasahiji sakola favorit nu aya di Bandung. Loba siswa nu hayangeun asup ka éta sakolae kuring pohara bungahna bisa asup

26

Ku Novi Yanti sakola ieu. Di sakola kuring boga dua urang sobat anu ku kuring dipikanyaahe nyaéta Dita jeung Abel. Urang tiluan geus sosobatan saprak SD. Ku lantaran kitue teu anéh lamun kuringe Ditae jeung Abel pohara raketna. Lian ti kitue kuring téh anak tunggale Dita jeung Abel téh geus ku kuring dianggep kawas baraya kandung sorangan. Kuring gumbira kacida lantaran boga sobat Dita jeung Abel. Poé ieu kuring hudang kabeurangane meureun lantaran kuring saré peuting teuing sanggeus lalajo acara tipi dance k-pop. Kuring pohara mikaresep Koreae sumawonna lamun soal dance bisa disebut kuring ieu 'k-popers' atawa nu mikaresep Korea. Sagala rupa ngeunaan Korea kuring bogae ti mimiti posterposter artis Koreae kasétnae bajue nepi ka barang-

barang anu ngeunaan Korea kuring boga. Artis Korea anu kuring pikaresep téh nyaeta girlband SNSDe lantaran gareulis jeung deuih dancena alus jeung kerén kacida. Lamun kuringe Ditae jeung Abel geus ngomongkeun Korea man moal aya ahirnae he… he. Jam weker di kamar kuring geus nembongkeun tabuh 06.30, kuring geuwat kaluar kamare tuluy pamitan ka nini rék indit ka sakola. Di tempat biasa kuring nungguan angkot nu ka sakolakeune tapi ayeuna mah euweuh hiji angkot ogé nu ngaliwate meureun da geus beurang teuing. "Aah lantaran saré peuting teuing yeuh jadi wéh pan kuring telat", gerendeng kuringe kaluman lantaran geus lila nungguan angkot euweuh hiji ogé anu liwat. Sabot nungguane ngadakngadak aya mobil anu ma-

juna ka arah kuringe sarta pas di hareupeun kuring aya kuyumbang caie atuh baju kuring baseuh kakeunaan cipratan kuyumbang cai éta. "Wooye ari manéh teu bisa mawa mobil lain?!?" ceuk kuring bari ngetok kaca mobil éta. Teu lila kaca mobil dibukae tetela jelema nu aya di jero mobil téh nyaeta Beverlye Sisile jeung Minie babaturan sakola kuring. Maranéhanana téh di sakola emang geus katelah tukang nyieun masalah. "Uups sorrye sugan téh euweuh jelema" ceuk Beverly ngalédék kuring bari jeung nyeungseurikeun. "Pantesan waé manéh teu ningali lamun aya jelemae kacamata manéh tah laan heula! Siga nu rék nyaingan tukang urut lain?!?" témbal kuring malik ngalédék Beverly anu maké kacamata hideung jiga tukang urut lolong. Ngadéngé omongan kuringe Beverly ambeke tuluy boga niat nyampeurkeun kuringe tapi dua baturna nyarék Beverly lantaran sieun kabeurangan. "Kadé manéh enyae urusan urang tacan bérés!" ceuk Beverly ka kuring bari ngajalankeun deui mobilna. Beverly jeung dua baturna emang henteu resep ka kuringe meureun pédah kuring téh saingan dance maranéhanana. "Aduhe kumaha ieu geus beurang kacidae euweuh angkot ogé!" ceuk kuringe semu kesel sabab angkot euweuh hiji-hiji acan anu ngaliwat. Rege aya motor anu eureune ngarandeg di hareupeun kuring. Lamun ditingali tina saragamna mahe manéhna ogé sakola di SMAN 5 Bandunge sabab saragamna sarua jeung anu ku kuring dipakée ngan bédana kuring maké eroke

Manglé 2435

manéhna maké calana. Tetela éta jelema téh Kang Adit anu kawentar salah sahiji siswa lalaki anu loba dipikaresep ku siswa awéwé di sakola. Padamikaresep sotéh lantaran Kang Adit téh kasepe pintere jeung deuih soméah ka saha waé. "Hayue badé sareng?" Kang Adit ngajak kuring indit ka sakola babarengan tumpak motorna. Tadina mah kuring nampik ajakan Kang Adite tapi da geus beurang angkot gé moal karuhan aya nu ngaliwate pamustungan kuring narima ogé tawaran Kang Adit. Ahirna kuring jeung Kang Adit indit ka sakola babarengan. Sanggeus nepi di sakolae kuring turun tina motorna Kang Adit. "Hatur nuhune Kang," ceuk kuring ka manéhna. Kang Adit ngan unggeuk bari jeung maju néangan tempat jang parkir motorna. Sanepina kuring di kelase kasampak Beverlye Sisile jeung Mini ngalédék kuring. "Héye barudak tempo tah Si Asihe maenya ka sakola maké bajuna kotor kitu," ceuk Beverlye "Atos ti mana Asih éta baju nepi ka kotor kitu?!?" tambah Beverly bari jeung nyeungseurikeun kuring. Ngadéngé omongan Beverly siga kitue ampir waé kuring jeung Beverly paséae tapi untungna Dita jeung Abel nyegah kuring. Tuluy kuring diajak diuk dina korsi. : "Asihe kunaon kitu éta bajuna mani kotor?" tanya Dita ka kuring. "Puguh ieu téh gara-gara Si Beverly ogée tadi pas kuring keur ngadagoan angkote ngadak-ngadak mobilna Beverly ngaliwate tuluy nyipratkeun cai nu ngeyembeng di jalan ka baju kuring," témbal kuring ka Dita. "Dasare emang résé tah Si Beverly mah kabisana

Manglé 2435

nyieun masalah waé!" ceuk Abel semu keuheul ngadéngé carita kuring. Teu lila bel asup disadae pangajaran kahiji rék dimimitian. * "Teng... teng... teng... " sora bel tandaning jam pangajaran sakola lekasan. Geus waktuna siswa baralik ka imah. Tapi kuringe Ditae jeung Abel teu langsung balik ka imah malahan tuluy ka rohangan kasenian. Lantaran kuring jeung dua sobat téh aya jadwal latihan dance. Di rohangan latihan kakara aya Téh Cita jeung sababaraha urang sejenna anu miluan eskul dance. "Sok atuh Asihe Ditae jeung Abel geura ganti baju heula!" ceuk Téh Cita ka kuringe Dita jeung Abel. "Muhune Téh" tembal kuring. Sabot urang sadaya geus ngamimitian pemanasan latihane Beverly jeung dua urang baturna kakara datang. "Maranéh mah kabiasaan latihan téh telat waée jung gancang geura ganti baju!" ceuk Téh Cita semu ambek. Beverlye Sisile sarta Mini emang sok datang telat saban latihan dance. Sanggeus kumpul kabéh latihan dance ogé dimimitiane latihan ayeuna téh rék aya tés seleksi pikeun miluan pasanggiri dance antar-sakola. Hasil tés seleksi téh tetela anu kapilih nyaéta Kuring jeung Beverly. Kuring gumbira kacida bisa kapilih pikeun miluan pasanggiri dance ayeuna. Nyaho kuring ogé kapilih pikeun pasanggiri dancee Beverly henteu panujue manéhna sempet protés ka Téh Cita sangkan ngaganti kuringe tapi saur Téh Cita éta mah geus jadi kaputusan anu henteu bisa dirobah. Latihan dance réngsé. Kuringe Dita jeung Abel balik ka imah babarengan. Satepina di imah kuring

langsung ganti pakéane tuluy nyampeurkeun nini anu keur lalajo tv. Kuring nyaritakeun ka pun nini yén kuring kapilih pikeun miluan pasanggiri dance antar-sakola. Pun Nini mémang sok ngarojong kana sagala rupa kagiatan kuringe salila éta kagiatan positife tapi sabenerna mah pun nini téh miharep kuring jadi penari tradisionale nuluykeun lalampahan. Pun nini dina ngamumule kabudayaan Sunda. Lainna kuring henteu daék nurut kana kahayang pun ninie tapi jang ayeuna mah kuring tacan aya kahayang jadi penari tradisonal. Pun nini ogé ngamaklume ceuk pun nini mah engké ogé kuring bakal mikaresep tarian tradisional. Ayeunae kadua kalina kuring hudang kabeurangan deui lantaran sapeupeuting kuring latihan pikeun pasanggiri dance. Poé ayeuna gé kawas kamari euweuh angkot hiji ogé anu ngaliwat. Kuring mah ngan bisa pasrah waé lantaran geus tangtu kabeurangan ieu mah. Tapi pikeun kadua kalina ogé aya Kang Adit anu ngajak kuring indit ka sakola babarengan. Teu mikir panjang kuring langsung narima ajakan Kang Adit. Sanggeus nepi ka sakolae kuring teu poho ngedalkeun panuhun ka Kang Adit bari jeung rék ngaléos ka palebah kelas. Teu cara kamarie ayeuna Kang Adit nyegah kuring. "Ke heulae kuring tacan apal ngaran manéh saha?" ceuk Kang Adit bari ngasongkeunleungeunna. "Ngaran kuring Sekar Asih Chadarwatie nenehna Asih" témbal kuringe tuluy indit ka kelas. Ti saprak éta kuring jeung Kang Adit mimitian deukeut.

Dua minggu geus kaliwate kuring latihan kalawan soson-sosone ambéh bisa mintonkeun dance anu pangalusna di pasanggiri dance antar-sakola. Di pasanggiri dance ayeunae aya anu teu biasa Kang Adit datang sarta méré sumanget ka kuring. Kuring meunang nomer urut katilu sanggeus Beverly minton. Sanggeus nempo Beverly mintone kuring sempet teu percaya diri bisa mintonkeun dance anu leuwih alus tibatan dancena Beverly. Tapi Kang Adit ngarojong kuring sangkan tetep sumanget. Kuring ngadoa ka Gusti Alloh pamugi sagalana téh lumangsung kalayan lancar. Kabéh pamilon dina pasanggiri dance antarsakola geus mintonkeun kamampuh dancenae kitu ogé kuring. Ninggang waktu anu utamae nincak wanci nu mustarie pangumuman para pinunjul dina pasanggiri dance antar-sakola rék diumumkeun. Kuring geus usaha sakamampuhna kuringe lamun soal meunang atawa éléh mah teu masalah pikeun kuring. "Beverly," ceuk panata acara nyebutkeun ngaran pininjulna. Kuring milu bungah Beverly anu pinunjul dina pasanggiri dance ayeunae sabab manéhna ogé ti sakola anu sarua jeung kuring. "Wilujeng nya Beverlye maneh jadi pinunjul di pasanggiri dance ieu!" ceuk kuring ka Beverly. "Eehme manéh teu ambek kitu ka kuring Asih??" tanya Beverly ka kuring. "Naha bet kudu ambek sagala. Manéh emang pantes jadi pinunjul di pasanggiri dance ieu," témbal kuring ka Beverly.

Nyambung ka kaca 30 27

Ngabuburit Bari Ngaguar Buku Baduy Karya Donhasman

K

ahirupan urang Kanekes/ Baduy teu weleh narik jeung aktual. Sabab budaya jeung kahirupan sapopoena ge nepi ka kiwari tetep pengkuh nyekel adat tradisi warisan luluhur Sunda nu hirup mangabad-abad saacanna. Teu helok lamun jadi bahan panalungtikan para akademisi ti jaman walanda keneh. Katomperna keun nu kacatet urang Sunda nu sok remen nulis kahirupan urang Kanekes teh Chandrahayat (Rd.Oeton Muchtar Mangle) atawa budayawan Sunda terah sukabumi Anis Djatisunda (Suargi), aya deui Yosef Iskandar (Suargi), Prof Judistira Garna (Unpad), jeung Johan Iskandar (Unpad). Tah aya deui Donhasman terah Leuwiliang Bogor, sok sanajan anjeunna getih Sundana ngan nyabeulah(nu liana kapecretan getih Cina, Portugis, Malaya jeung Banten), tapi saregep jeung daria naker nalungtik budaya Kanekes. Mang Odon (dilandi ku T.Bachtiar) ti mimiti taun 1975 nepi ka taun 2011 pulang-anting nyaba ka Baduy mun dijumlah-jamleh mah geus aya kana 500 kalina salila 36 taun ngalongokan lemah Kanekes di Kacamatan Leuwi dammar Lebak- Banten Kidul. Kalan-kalan dina sabulanna nepi ka tilu balikan ngadon mondok moek aya kana dua peutingna.Nya kiwari hasil kutratkotretna bareng Filomena Reiss (Penerbit Indonesian Heritage Society)teh dibukukeun judulna "Urang Kanekes Baduy People" anu dina poe Saptu sawatara waktu kaliwat (13/7) dipadungdengkeun di eigeradventurestore Jalan Sumatra 24 Bandung kalayan di jejeran ku T. Bachtiar, Harry Skygers jeung dimoderatoran ku Deni Sugandi ti fotolist. Donhasman balaka ka Sundaurang, maksud jeung tujuanana nulis buku teh taya lian pikeun nga28

Donhasman(tengah) jeung para pangjejer T.Bachtiar& Harry Skygers

wanohkeun Baduy ka dunia luar cenah ge. Tapi Mang Odon ge ngaku yen bukuna kurang lengkep jadi lain pikeun konsumsi bangsa urang tapi leuwih duitujukeun pikeun informasi urang asing. Cetakanna ngan 555 khusus keur edarkeuneun di Jakarta, lain pikeun umum. Insyaaloh ke ahir taun cenah rek nyieun deui buku nu leuwih lengkep ngeunaan urang Baduy. Mang Odon ge ngaku dina proses ngumpulkeun katerangan ti urang Kanekes kacida hesena lantaran urang Baduy mah kapanan geus kawentar pengkuh neundeun adat jeung rusiah, basana ge "teu wasa' atawa "buyut" Jadi sagala rusiah jeung tatacara hirupna ngan saukur keur maranehana wungkul teu diuar-uar ka luar. Sok sanajan geus remen jeung dalit jeung urang Baduy, tapi nalika urang ngaluarkeun buku keur nyatet sok terus we balem ngabigeu. Di lain pihakan Mang Odon hariwangeun ku budaya Baduy anu

sababaraha taun ka hareup tangtu bakal robah kasapukeun jaman atawa tumpur kari catur. Nu ditulis ku Mango Odon kahirupan sapopena urang Baduy saperti struktur pamarentahanna nu basajan, tugas pagawean lalaki jeung awewe, aksara, angka jeung sajabana, tapi teu nepi ka wewengkon adat mah cenah ge da teu diidinan, " Abdi nyiapkeun buku ieu teh 1,5 taun prosesnya 36 taun, namung sesah pisan ngobet katerangan ti urang Kanekes mah rupina kedah sering-sering we nganjang sareng kedah tiasa-tiasa nyaketanana, nembe tiasa kabuka", kitu cek panulis wedalan D3 Hubungan Internasional (71) nu dina umurna anu 73 taun masih tetep cangker jagjag belejag jeung siap rek nganjang deui ka Baduy demi ngalengkepan deui catetatana nu can katuliskeun. Insyaaloh tujuanana hade cenah ge, demi ngumpulkeun katerangan ngeunaan Kanekes, guareun anakincu jaga.*** Manglé 2435

Anton Yustian Jr, Ngawanohkeun Budaya Sunda ku Kabaret

G

elebug "Angin Kulon (budaya Barat)" hese ditadahna dina jaman globalisasi jeung abad informasi kiwari, para nonoman/rumaja salaku generasi ngora nu bakal neruskeun kalumangsungan hirupna bangsa jeung nagara ge kaancam leungiteun akar budayana.Tapi hadena di Bandung aya sakumpulan seniman teater nu paduli kana kaayaan saperti eta, laju dina tanggal 20 Mei 1997 sapuk ngadegkeun pakumpulan teater AAP (Anka Adika Production) nu tujuanana ngawanohkeun budaya Sunda di kalangan rumaja ku pamarekan (pendekatan) kaayeunakeun/ "kekinian". Tapi kumaha hasilna? Anton Yustian Jr nu naratas AAP bareng jeung garwana Ade Kurniasih (kandidat S3 Fiikom Unpad) balaka ka Mangle. Anka Adika production cek Anton lahir tina kaprihatinan para seniman rumaja reformis nu hayang mekarkeun jeungng ngarautan Longser nu keur tren dina mangsa taun 1997, nya ngadeg "Longser Gaul( harita ku Nano S sok dilandi "Kalong / Kabaret Longser)" .Tinimbanganana, da kasenian tradisi mah kahareupna teu tangtu ngan saukur longser wungkul, tapi kasenian nu ges meh tumpur atawa tacan dipikawanoh ku balarea ge kudu ngalalakon, saperti penca silat remen dipagelarkeun dikolaborasikeun dina pintonan kabaret AAP, " Sareng misi nu utamina mah nyaeta nungtun para rumaja sangkan mikawanoh kana budaya Sunda ku media teater modern/kabaret. Ku abdi diropea cariosna sangkan para rumaja teu ngaraoseun nuju lalajo longser tapi nuju nongton kabaret. Basa panganteurna basa Indonesia naming jejer cariosna mah tetep nyandak tina sasakala, dongeng, babad, sajarah Sunda, kitu deui kos-

Manglé 2435

Anton Yustian Jr Sang Panaratas AAP. Potret:Asep GP

tum para pamaenna klasik tapi bari diselapan ku carios-carios nu aktual sapertos kasus Eyang Subur, Fathonah, sareng rupi-rupi kritik sosial nu disuguhkeun sacara komedi/bobodoran nu saleger. Jejer carios kabaret AAP nu tos dipintonkeun dianatawisna Dewi Kadita (Nyai Roro Kidul), Sangkuriang, Dalem Boncel, Ciung Wanara sareng nu sanesna". Pokna daria. Nu lalajona ge alhamdulillah cenah sok pinuh-pinuh wae. Sabab AAP mah mihak ka panongton teu kawas teater sutradara, asal sutradara sugema panongtonna kurang ge sabodo wae, "Dina emutan abdi mah unggal magelaran, AAP kedah dilalajoanan ku rebuan jalmi, janten aya buruh cape tina latihan nu mangbulan-bulan teh. Sareng Alhamdulillah ku gawe reuje-

ung sadaya awakna, AAP tos remen janten pinunjul dina unggal pasanggiri (perlombaan) diantawisna Juara Festifal Nasional di Gedung Kese nian Jakarta jeung jadi Proyek Percontohan Teater Remaja Nasional di Surabaya sawatara waktu kaliwat.Lian ti eta AAP ge kungsi kolaborasi magelaran bareng jeung teate ti nagara Ferancis, Jerman jeung Walanda taun 2004-2006." Pokna reueus. Personil AAP kiwari geus teu kaitung, unggal taun nambahan . Kalolobaanna mah ti gabungangan SMA sa- Bandung Raya, kota Bandung, kabupaten Bandung, Bandung Barat, Cimahi kabeh aya, malah geus aya nu sarjana jeung nu jadi dosen sagala. Nu geus jadi artis ge teu kurang malah Aming Extra Vaganza mah ti SMA keneh ge idek liher di AAP kitu deui Ozol, tokoh Uda dina sinetron"Suami-suami Takut Istri" wedalan ti AAP keneh. Ngeunaan tuduhan "miring" kana dunya teater, miring di dieu maksadna "sakau" atanapi anteng teuing "kalelenjoan" puguh keur sakola/kuliah der asup teater tapi cul dogdog tinggal igel, sakola teu rengse akibat anteng teuing ngurus kasenian, "Tah nu kitu mah kapungkur memang seueur, abdi we contona, abdi kantos kuliah di ASTI (Jurusan Teater 82) tapi rengse-rengse sababaraha taun deui di Cinematography Unisba (saacan ngadeg Fikom), nya cekap abdi we eta mah. Kiwari personil AAPmah sadayana kuliah/sakolana ge lungsurlangsar dugi ka didaramelna, teu janten "racun" tapi dunya teater mung saukur hobi (kalangenan)sareng kanggo media ngamalirkeun idelisme".Kitu saurna mungkas wangkongan*** ASEP GP.

29

Sambungan ti kaca 27 "Hatur nuhun enya Asihe hampura lamun salila ieu kuring loba salah ka manéhe kuring sok ngarasa lamun manéh téh saingan kuringe matakna kuring téh teu resep ka manéh," ceuk Beverly ngajelaskeun alesan kateusukaanna. "Enya teu nanaon Beverlye kuring ogé ménta hampura nya lamun boga salah ka manéh," témbal kuring ka Beverly. Ti harita kuring jeung Beverly nyobat. Kuring balik ka imah diantarkeun Kang Adit. "Hatur nuhun nya Kange parantos sumping dina pasanggiri dance tadie hatur nuhun ogé parantos kersa ngajajapkeun Asih wangsul ka rorompok," ceuk kuring ka Kang Adit. "Sumuhun Asihe samisami. Tetep sumanget nya!" ceuk Kang Adit ka kuring. Sanggeus kitu Kang Adit balik ka imahna. Tetela pun nini geus nungguan kuring di kamar. "Kumaha Asih pasanggiri dancena?" Tanya pun nini ka kuring. "Beverly anu jadi pinunjulnae Ni" témbal kuring ka nini bari jeung tungkul. Pun nini tangtu geus nyaho lamun kuring sedih lantaran éléh dina pasanggiri dance éta. Tuiuy pun nini ninggalkeun kuring indit ka kamarna. Teu 1ila pun nini asup deui ka kamar kuring kalayan mawa dua barang. Kuring naros ka pun nini naon barang anu dibawana téh. Pun nini némbalane "leu téh karémbong tari ninie nini meunangkeun karémbong ieu ti guru tari ninie baheula basa nini masih kénéh rumajae nini sarua kawas Asih henteu kungsi kapikiran pikeun jadi penari tradisionale tapi kadieukeunana nini jadi

30

resep kana tarian tradisional lantaran karémbong ieu. Ayeuna karémbong jeung kasét ieu nini pasrahkeun ka Asih," ceuk pun nini ka kuring bari méré karémbong jeung kasétna ka kuring. Kuring nilik-nilik kasét jeung karémbong anu tadi dipasrahkeun ku pun nini. Kuring setel éta kaséte tétéla eusi kasét téh lalaguan tarian Sunda. Lamun didédéngékeun mah musik tarian tradisional téh ngeunaheun ogé. Tuluy kuring iketkeun karémbong téh kana cangkéng. Kuring nyobaan nari tapi maké lalaguan Sunda. Dilenyepan jeung dirarasa kuring jadi resep kana lalaguan Sunda téh. Ujug-ujug aya niatan na haté hayang diajar tarian tradisional. Sanggeus boga niat hayang diajar tari tradisionale kuring bébéja ka pun nini sangkan ngajarkeun tarian tradisional ka kuring. Ngadéngé niat kuring pun nini masihan DVD ka kuring. "Lamun Asih rék diajar nari tradisionale pék diajarna ti dieu!" ceuk pun nini bari ngasongkeun DVD. Sanggeus kitue kuring nyetel éta dvd téh di kamar. Éta DVD téh eusina tarian tradisional. Kuring nurutan sagala gerakan nu aya dina DVD éta bari jeung maké karémbong ti pun nini. Ti harita kuring jadi resep kana tarian tradisional. Poé ieu kuring ngarasa sumanget indit ka sakola téhe teu nyaho naon sababna. Padahal kamarina pan kuring kakara éléh dina pasanggiri dance. Satepina di kelas Dita jeung Abel nyampeurkeun kuring. "Asihe ulah sedih enyae

pikeun Dita jeung Abel mah Asih anu jadi pinunjul téh," ceuk Dita ka kuring. Ngadéngé omongan Dita siga kitu kuring ngan seuri. "Manéh duaan téh kunaone bét nyarios kitue kuring mah da teu nanaone Dite Bel!" ceuk kuring. "Emangna Asih teu sedih teu jadi pinunjul dina pasanggiri dance kamari?" tanya Abel ka kuring. "He..he.., rék naon sedih ogé da moal matak kuring jadi pinunjul dina pasanggiri dance kamari pan!" témbal kuring. Dita jeung Abel héran ningali sikap kuring. ** Balik sakola ayeuna emang euweuh jadwal latihan dancee tapi kuring hayang ka rohangan kasenian. Teu siga biasanae ayeuna kuring ka rohangan kasenian sorangane teu dibaturan ku Dita jeung Abel. Lantaranna mah Dita jeung Abel aya kaperluan anu séjén matak maranéhna balik tiheula. Satepina di rohangan kasenian katingali mani jempling jeung deui sepi da euweuh sasaha. Tuluy kuring nyokot karémbong nini di jero kantong kuringe dipaké dina cangkéng. Sanggeus kitue kuring setel kaset anu dibikeun ku pun nini ka kuring. Kuring nyobaan nari siga nu ku kuring tingali dina DVD kamarie bari jeung nginget-nginget gerakanana. Pamustunganana kuring bisa nuturkeun tarian tradisional Sunda kawas nu aya di DVD. Tapi ayeuna kuring nyobaan ngagabungkeun tari moderen jeung tarian tradisional. Sanggeus lila latihan narinae tuluy kuring mareuman kasetna. Tapi kadéngé aya sora nu keprok. Kuring reuwas bari jeung malik ka tukange ningali saha anu keprok

téhe teu nyahona nyaéta Kang Adit jeung Téh Cita. "Geuningan aya Téh Cita sareng Kang Adit. Atos lami aya di dieu?" tanya kuring ka Téh Cita jeung Kang Adit semu éra. "Ti Asih nari tarian tradisional. Ti iraha Asih diajar nari tradisional jeung diajarkeun ku saha?" tanya Téh Cita ka kuring. "Nembé kamari Téhe Asih diajarkeun ku pun nini. Pun nini anu masihan karémbong sareng kasét ieu ka Asihe teras wé Asih nyobaan diajar tarian tradisional Sunda ieu tina kaset nu dipasihkeun ti pun nini ka Asih," témbal kuring ka Téh Cita. "Asih saé pisan nari tradisionalnae komo deui anu tadie anu digabungkeun jeung tarian dancena" ceuk Kang Adit ka kuring. "Hatur nuhune Téhe Kang," ceuk kuring ka Kang Adit jeung Téh Cita. "Lamun Asih ngiluan pasanggiri dance sa-jakarta ayeuna daék teu?" tanya Téh Cita ka kuring. Ngadéngé Téh Cita nyarita kitue kuring reuwas. Tapi Téhe kuring sieun éléh deui siga pasanggiri nu kamari," ceuk kuring. "Nu penting mah Asih geus usahae masalah meunang atawa éléh mah kumaha engké éta mahe Tetéh mah yakin Asih pasti bisa," ceuk Téh Cita ka kuring. "Muhun Téhe Asih kersa ngiring pasanggiri dance sa-jakarta éta," témbal kuring. Kasuksésan éta bakal datang sanggeus kagagalane matak ulah pegat pangharepan. Lamun urang ngalaman kagagalane jadikeun éta kagagalan téh pikeun intro speksi diri ka arah nu leuwih hadé tur maju deui.***

Manglé 2435

Carpon Mimif Miftahul Huda

N

giiinngg…. Sora karéta nu kacida tarikna ngahudangkeun kuring tina lamunan. Harita kuring bener-bener keur baluweng. Jero pikir naha bener peta kuring kawas kieu téh? Enya tapi kudu kumaha deui atuh? Kaayaan stasion kacida raména. Jalma nu turun jeung nu naék kana karéta silih séréd na lawang panto karéta. Nu ti luar buru-buru hayangeun naék, sieun béakeun tempat diuk. Kitu deui nu ti jero hayangeun buru-buru turun. Kacida atuh sajam di jero karéta. Komo deui ieu karéta ekonomi. Nya panas, pagegelek, tambah deui paséréd-séréd jeung tukang dagang. Keur nempokeun kitu téh asa aya nu ngageroan. Pareng dirérét, enya wé gening babaturan kuring ngageroan. “Di, buru naék! Manéh rék milu moal?” babaturan kuring ngagorowok ti lawang karéta. Kuring asa-asa rék milu téh, teuing kunaon poé ieu asa teu purun. Meureun gara-gara béda niatna jeung poé-poé biasana. Tapi da kumaha deui, kuring inget ka indung nu keur di imah. “Heueuh tungguan, urang ngilu euy!” témbal kuring. Teu kungsi sababaraha menit sanggeus kuring naék, karéta ngageuleuyeung ning-

Manglé 2435

galkeun stasion. Ninggalkeun kalangkang haté kuring anu tinggaleun keur baluweng sorangan di sisi rél karéta. Jalma-jalma nu tinggaleun lalumpatan moro karéta. Nya bongan éta mah résikona nu kabeurangan. Karéta mah tara ponténg ka nu konéng. Saha waé anu teu ngahargaan kana waktu, nya ditinggalkeun. Rék nu sangsara, rék nu beunghar. Geus sababaraha kali eureun di sababaraha stasion, karéta beuki pinuh baé ku muatan. Kaayaan kieu téh keur muatan mah kacida nyiksana, komo keur tengah poé siga kieu mah. Tapi béda deui ari keur jalma-jalma pantar kuring mah, kaayaan saperti kieu téh jadi berkah. Babaturan anu tadi ngageroan, noél taktak kuring. Sajongjonan mah kuring ngagebeg. Ngaran ba baturan kuring téh Codét, éta landian sapopoé manéhna. Nepi ka ayeuna kuring teu apal saha ngaran aslina si Codét. Heueuh da wawuhna jeung manéhna téh kakara sababaraha bulan ka tukang, bubuhan tempat gawé kuring jeung manéhna téh sarua na karéta. Lila-lila kuring jeung si Codét jadi nyobat. Umurna mah 15 taun, méh saumur jeung kuring. “Héh Di, siap teu?” haréwos si Codét. Haté kacida ngageterna.

“Kaayaan geus alus euy! Urang beulah ditu, manéh beulah dieu nya,” ngaharéwos deui kana ceuli. “Tapi omat, manéh tong sagawayah. Kudu bener-bener mulus. Lamun henteu, manéh paéh.” Ngadéngé kitu beuki ratug waé haté téh. Kuring cicing, teu némbalan omongan si Codét. Késang nu ngagarajag na tarang beuki morolok. Rarasaan mah asa baseuh saawak-awak. Si Codét geus indit tiheula ka beulah ditu ninggalkeun kuring sorangan anu keur kebek ku rasa honcéwang. Haté leutik mah embung milampah ieu téh. Tapi manéhna keukeuh ngudukeun. Kumaha atuh? Sakali deui kuring inget ka indung nu ngalempréh di imah, sorangan. Kuring gé nyaho, ieu téh salah. Tapi lamun ngandelkeun pagawéan kuring sapopoé mah, moal bisa nulungan ka indung. Taya deui jalan lain nu kapikir ku kuring salian ti milampah ieu pagawéan. Bari asa-asa kuring ngaléngkah, haté geus teu puguh rasa. Keteg jajantung mani asa beuki tutunggulan. Kuring beuki honcéwang baé. Targét! Enta kuring ges manggihan target. Kalah anteng nginget-nginget deui sagala rupa nu diajarkeun si Codét. Kuring ngadeukeutan

targét, tuluy nyodorkeun leungeun kana kantong. Harita aya saliwat kapikir rék mundur waé, tapi da geus kagok. Késang beuki ngoprot. Kaayaan di jero karéta beuki ramé ku tukang dagang nu bulak-balik bari tingjorowok. Leungeun asa ngadégdég pisan. Sanggeus kacekel barang nu ti tatadi ditéangan, buru-buru éta barang téh diasupkeun kana jékét. Kakara gé ngaléngkah, kuring reuwas aya nu nyekelan leungeun kuring sabeulah. Dituturkeun ku sora ibu-ibu nu ngagorowok. Ti dinya kuring geus teu puguh rarasaan. Kuring diteunggeul, ditajong, dicangkalak nepi ka ngagolér. Kuring ngagorowok, ngajerit, tapi taya saurang gé anu nulungan. Kuring geus teu ngarti naon anu dijorowokkeun ku kuring. Baham geus karasa asin pinuh ku getih. Saliwat kuring ngarasa boga harepan. Si Codét, babaturan kuring datang mariksakeun ka kuring. Tapi nangénan si Codét ninggalkeun deui kuring nu keur sumedang pinuh ku getih, harita kénéh éta harepan téh musna. Haté kuring nyesek, beurat asa katindihan batu anu kacida gedéna. Kuring tuluy diteunggeulan teu eureun-eureun. Sora jalma na karéta ting jarerit. Awak kuring di mana? Kuring geus teu bisa ngarasakeun deui awak nu napel na diri kuring . Kuring geus teu kuat. Taya saurang-urang acan anu nulungan. Ras ingetan kuring ngalayang ka indung anu keur di imah, sorangan. Meureun keur anteng nungguan kuring datang. Haté ngarasa kaduhung anu pohara, teu bisa dikukumaha. Kuring ngagolér sorangan di tengah-tengah gerbong karéta. Bener-bener geus teu kuat. Maaaa, hampura Udiiii. Panon karasa panas, baseuh. Baseuh ku cimata. Cimata panungtungan. Hampuraaa.**** Gerlong, 19 Februari 2013

31

Rayas Muhamad Haikal Adi-adie nepangkeun heula ahe aya sobat urang anu palay ngiring midang janten cover Manglé Alit. Nami lengkepna Rayas Muhamad Haikale putra Ibu Répi Yayu Nurhasanahe S.Pd sareng Bapa Asép Zuhairi Saputrae S.Pd. Yuswana nembé 11 sasihe tapi cita-citana saé pisane palay janten guru. Ngala ka Ibu Rama geuning nya...nu kasép téh?***

Carpon Manglé Alit

Piraku…....Eleh ku Monyet? Ku Kang Agus B Irawan “Rine pangwasuhkeun wadah junge da bageur!” saur Bu Tati anu nuju jongjon nilepan pakẻan miwarang ka Rinae putrana nu nembẻ kelas 3 SD. “Ahe alim Mahe teu tiasa….sieun pareupeus,” Rina ngawalon bari jongjon manco kana tivie nongton pilem kartun karesepna. “Ih…kedah tiasa atuh Rine pan ayeuna mah Rina tẻh tos ageunge tos kelas 3! Jabi deuih Rina tẻh istrie kedah tiasa barangdamel padamelan-padamelan sadidinten di bumi. Sasapue ngepẻle nyeuseuhane masake ngawasuhan wadah sareng nu sanẻs-sanẻsna!” saur Bu Tati deui. “Muhun Mahe tapi pan Rina mah teu acan tiasa atuh!” Rina nẻmbale mugene bari angger manco kana tivi. “Muhun…numawi kedah diajar ti ayeunae ngarah biasa! Upami teu keresa diajar mah atuh salalamina ogẻ moal tiasa-tiasa!” Bu Tati teras ngolo. “Sok geulis….da pinter…!” “Muhun atuh Mah!” Rina nẻmbal bari cengkate tuluy kukuliatan mani kalẻkẻd naker. Jigana tẻh embung pisan lamun tinggaleun hanca lalajo pilem kartun “Avatar” karesepna. “Tapi…,” ceuk Rina nyelang ngarẻrẻt ka indungna,”Upami engkẻ aya dogẻr monyete Rina hoyong nongton nyae Mah!” Ngadẻngẻ pamẻnta Rina kitue Bu Tati asa manggih jalan pikeun mapatahan jeung meruhkeun haté Rina. “Ooooh….Rina tẻh resep dogẻr monyẻte nya?” Bu Tati naros bari imut. Rina unggeuke ngaenyakeun. “Resep ku naon bae kitu?” Bu Tati Manglé 2435

naros deui. “Ẻta wẻ…lucue Mah! Da geuning monyẻtna sok sanaos sato ogẻ mani ngartos pisan. Sok tiasa dipiwarang ku nu kagungananae nurut kana naon anu diparẻntahkeun ku Si Emangna. Piwarang ka pasare osok teras ngajingjing karanjang bari dipayung. Piwarang ka sakolae misalkeune sok teras nyandak tas alite buku alit sareng patlotna…hẻg jiga nu enya diajar nyerat. Ah…pokona mah lucu wẻe Mah!” ceuk Rina mani alẻwoh ngadongẻngkeun kalucuan dogẻr monyẻt. “Muhun nya…padahal mah monyẻt tẻh sato anu teu gaduheun akal sareng pikiran sapertos manusa! Tapi geuningan tiasa dipiwarang ngalakukeun naon rupi padamelan anu biasa dilakukeun ku manusa! Tah…..ẻta tẻh Rine kumargi monyẻt keresa diajar sareng nu ka-

gunganana getẻn ngawarah atanapi ngajarkeunana. Tah….komo deui urange manusae anu ku Gusti Alloh dipaparin akal sareng pikiran. Ẻstuning kedah leres-leres tiasa ngalaksanakeun naon rupi padamelan sadidinten di bumie ngarah tiasa sareng biasa! Piraku nya…urang bet ẻlẻh ku…monyẻt?” saur Bu Tati bari mẻsem. Ngadẻngẻ kitu tẻh Rina ngabẻlẻhẻme da ngartieun kana maksud caritaan mamahna. Manẻhna tuluy ngalẻos ka dapure mẻrẻsan piring jeung gelas nu kalotore diwadahan kana karanjang. Tuluy diakutan dibawa ka caie arẻk dikumbahan. “Wios Rine anu arageungna sapertos katẻl sareng panci mahe kẻ ku Mamah diwasuhan!” saur Bu Tati anu nyerangkeun bari imut.***

33

Tadarus Al-Qur’an Al-Quran Kalam Ilahi Nu dilungsurkeun ka Kangjeng Nabi Muhammad Rosul pilihan Dina malem 17 Ramadhan Al-Qur’an pituduh jalan Keur sakumna pangeusi Alam Sangkan hirup aya dina bebeneran Keur ngahontal ‘hirup abadi’ nu pinuh kabagjaan Saur Ajengan Maos Al-Quran ageung pahalana Unggal hurup nu dibaca, hiji pahala kasaéan Piraku henteu kabita? Caang imah aranjeun ku ngalobakeun Tadarus Al-Qur’an Caangan haté aranjeun ku ayat-ayat Al-Quran Hirup moal tigebrus kana jungkrang kahinaan Mun salawasna nuturkeun pituduh Al-Qur’an.***

Astri Martiani Irawan Kls. 7 SMP Negri 3 Cisompét Kec. Cisompét – Garut 34

Manglé 2435

51

Urang Teguh YUUU! Bulan suci umat Muslim Nahan lapar jeung hanaang. Bulan naon cing?*** (Fika-Bandung) Jawaban diserat dina kartu pos nganggo perangko sacekapnae ulah hilap ditémpélan kupon UTY no. 1235. Kintunkeun ka Manglé Alite Jl. Lodaya No. 19 Bandung 40262, saelatelatna dua minggu saparantos medal. Jawaban UTY No. 1231 Nu leres : Kancing

Manglé 2435

Nu kénging hadiahna: 1. Ana Suardika Jl. Muararajeun Blk No. 424 Bandung 2. Dedeh Hasanah Jl. Sayati Hilir Gg. Abah Aje No. 31 Bandung.3. Dadan H Jl. Manglid Rt. 03 Rw. 09 Bandung

Kupon UTY No. 1235

35

Ku Nila Karyanie S.Pd

Kelas V Kecap Pangantét di jeung Rarangkén Hareup di “Di Bandunge manéhna dibawa ulin ka Kebon Binatang. Di Kebon Binatange tuluy dipangmeulikeun kaos anu ditulisan “Bandoeng Baheula”. Bakat ku resep kana éta bajue tuluy dipapaké. Malah sanepina ka lemburna di Sumedange éta baju tuluy dipapaké. Kungsi sakali mangsae bakat ku geugeute sanajan baju téh geus ngalumbruk di dapur rék diseuseuh ku indungnae rap deui baju téh dipaké.” Dina paragrap di luhure aya kecap di Bandunge di Kebon Binatange di Sumedange di dapur (bagéan 1) jeung dibawae dipangmeulikeune dipapakée diseuseuh jeung dipaké (bagéan 2). Kecap-kecap dina bagéan 1 jeung bagéan 2, tangtu béda cara nulisna. Golongan 1 mah nulisna dipisahkeune sedengkeun bagéan 2 mah nulisna dihijikeun. Titénan cara nulisna! Di Bandung

Dibawa

Di ----------- Bandung

Di ----------- bawa

Di Bandung

Dibawa

Nulis di Bandung béda jeung nulis dibawa. Kecap di Bandung mangrupa kecap kantétane nuduhkeun tempate nulis di jeung Bandung dipisahkeune di dina kecap di Bandung mangrupa kecap pangantét. Sedengkeun kecap dibawa mangrupa kecap pagawéane nulis di jeung bawa dihijikeune di dina kecap dibawa mangrupa rarangkén hareup. Pigawé kawas conto di luhur! 1)

2)

3)

Tulis kalimahna sangkan katingali bédana!

Dicokot

Di imah

Di .............................

Di .......................……………

Ditajong

Di sakola

Di ..............................

Di .....................................

…………………….

…………......................

Ditipu

Di Jakarta

Di ............................

Di ....................................

……………….....…

…………………..............

Ditabrak

Di pasar

Di ...............................

Di ......................................

…………………………

.....………………..............

Ditémbak

Di Kabupatén

Di ..................................

Di ..........................................

………………………

………………………………

Conto: Dibawa Di kelas

: :

Budak téh dibawa ka Puskésmas. Barudak diajar di kelas.

1. Dicokot

:

_______________________________

Di imah

:

_______________________________

2. Ditajong

:

_______________________________.

Di sakola

:

_______________________________.

:

_______________________________.

:

_______________________________.

4. Ditabrak

:

_______________________________.

Di pasar

:

_______________________________

5. Ditémbak

:

_______________________________

:

_______________________________

3. Ditipu Di Jakarta

4)

5)

36

Di Kabupatén

****

Manglé 2435

H. Dadang Kahmad;

Démokrasi Kudu Luyu jeung Ajén Atikan

H. Dadang Kahmad

P

ilihan Gupernur Jawa Barat jeung Walikota Bandung geus lekasan. Masarakat kari ngadago jangjijangjina basa kompanyeu. Kabiasaan dibeuweung diutahkeun nu sok dilakukeun ku pamingpin pilihan ka tukang-tukang, tangtu kudu dipahing ti méméhna. Nepi ka ahirna, masarakat ngarasa dibobodo ku jangji-jangji pikeun ngaraharjakeun masarakatna. Kitu diantara jejer obrolan Prof. Dr. H. Dadang Kahmad, M.Si. basa ngobrol rinéh di bumina di Cipadung. Niténan milih pamingpin di Jawa Barat, kiwari nyéréd ka saban daérah. Saperti nu kiwari keur nataharkeun milih bupati di Garut. Ku kituna, cek Prof. Dr. H. Dadang Kahmad, M.Si. teureuh Garut, ngingetan pentingna adumanis demokrasi milih pamingpin di daérah jeung ajén atikanana. “Ajén atikan nu handap, karaharjaan nu handap kénéh, sareng kurang kadewasaan masarakat dina tanggung jawab milih pamingpinna, bakal mangaruhan kana hasil milih pamingpinna,” saurna. Ku kituna, loba jul-jolna calon pamingpin, ulah matak ngabingungkeun

Manglé 2435

masarakat nu rék milihna. “Uih deui ka nu rék jadi pamingpin, dirina kudu sieun lamun teu bener, kudu sieun lamun teu jujur,” saur ieu Guru Besar sosiologi UIN SGD Bandung, témbrés. Mémang, bébasna nangtukeun pilihan, salah sahiji wujud kabébasan warga nagara. Tapi dina sual nangtukeun calon, angger kudu napak dina prinsip nu pimaslahateun. Palebah dieu, pilihan bébas pimaslahateun masarakat ogé bisa dilarapkeun dina waktuna milih pamingpin. Dina harti, masing-masing calon, bisa ngayakinkeun léngkah-léngkahna. Upama kandidat boga hak ngébréhkeun kamampuhanana, nu rék milih gé boga hak nguji jeung nimbangnimbangna. Di dinya mah, bisa batuturun keusik naék, nepi ka masingmasing ngahotal karepna. Dina harti, cék H. Dadang Kahmad, calon pamingpin henteu saukur ‘ngajual’ populer, tapi kudu ningalikeun kamampuhna. Waktuna nu Mampuh Pamingpin minangka ‘leader’. Lantaran kitu pamingpin kudu boga visi

katut misi, ogé mampuh ngahijikeun rupa-rupa udagan demi kamaslahatan balaréa. Nilik kamampuhan calon, bisa katara tina visi jeung misina waktu kompanye, kaasup dina ‘debat publik’. Kagiatan nu kawas kitu ogé kudu jadi sarana atikan pulitik keur masarakat. “Ulah ukur ngabibita jeung ngabobodo. Tapi, kudu mampuh méré gambaran, kumaha cara ngalaksanakeunana,” cek H. Dadang Kahmad tembres. Husus keur pipamingpineun di saban daérah ogé, Prof. Dadang masih percaya, aya kénéh nu mampuh jadi pamingpin keur ngokolakeun pamarén tah na. Ku kituna, lantaran kapamingpinan minangka gambaran kapunjulan, atuh nu kapilih mingpin gé kudu nu pangonjoyna batan nu séjén. “Kantenan kanggo Jawa Barat mah atanapi urang Sunda mah, kedah gaduh tilikan nu jinek. Komo deui kanggo urang mah, lantaran gaduh kultur téa, atuh cara mikir jeung ngalarapkeunana ogé kedah bénten,” pokna. *** (RH)

Bébasna nangtukeun pilihan, keur milih pamingpin nu mampuh

37

Festival Nasional Teater Remaja 2013; Ngawanohkeun Budaya di Kalangan Rumaja

D

irektorat Pembinaan Kesenian dan Perfilman Direktorat Jenderal Kebudayaan Kementrian Pendidikan & Kebudayaan ti tanggal 7-8 Juli 2013 geus ngagelar Festival Nasional Teater Remaja di Gedung Kesenian Sunan Ambu STSI Bandung. Nurutkeun pupuhu panitia ti Kementrian Pendidikan & Kebudayaan, Edi Irawan, kagiatan maneuh taunan Direktorat pembinaan Kesenian dan Perfilman ieu sabenerna geus lumangsung ti taun 1970. Nepi ka ayeuna kagiatan-kagiatan festival kesenian nasional teh mayeng dilaksanakeun sok sanajan gunta-ganti materina. Diantarana aya tilu runtuyan acara saperti kitu, nu balukarna fokus kagiatan teater ge jadi lila, aya kana 4-5 taun kakara deui aya festival teater. Kitu deui segmentasina ge beda-beda, aya festival teater generasi muda anak-anak aya oge keur rumaja jeung umum. Tah sabada resuffle kabinet, nu mana kabudayaan ngahiji deui jeung pendidikan, atuh visi vestifal ge leuwih ngudag kana ngali jeung mekarkeun khasanah kabeungharan budaya tradisional nu aya di nusantara. Jadi basisna Kaarifan Lokal, “Upami urang hoyong wanoh kana jati diri bangsa salah sawiosna nya ku mikawanoh budayana, atanapi kasenianana kalebet teaterna”, kitu saurna. Cek Edi dina taun 2013 geus lumangsung 3 festival: “Festival Nasional Trari Kreasi Baru Anak-Anak” tanggal 26-28 Juni di Taman Budaya Jawa Timur (Surabaya), dibuka ku Wakil Menteri Pendidikan dan Kebudayaan (Bu Windu). “Festival Musik Pop Etnik” tanggal 28-29 Juni (dina raraga Hari Pendidikan Nasional)di Studio 4 RCTI dibuka langsung ku Mendikbud jeung “Festival Nasional Tetaer Remaja” nu lumangsung di STSI tea. Rada istiwewa cenah nu lumangsung di STSI mah. Lantaran ti saprak reformasi nepi ka taun 2012 tacan aya festival “plat merah (nu diayakeun ku pamarentah)” nu diiluaan ku sakabeh propinsi di Indonesia. 32 propinsi geus ngirimkeun wawakilna kana Festival Nasional Teater Remaja, ngan Profinsi Maluku nu teu ngiluan téh. Eta oge lantaran salah informasi dina pasaratanana. Festival teater pikeun rumaja disangka keur nu professional. Tapi

38

ku kitu-kieuna pihak panitia ge mere kasempetan wawakil ti Maluku pikeun magelaran salaku pamilon eksibisi nu teu diniley ku juri. Karya-karya nu dipagelarkeunana nyoko kana karya-karya tradisional/kaarifan lokal model sasakala,(legenda), carita rayat (folklore), dongeng , jsb, nu diropea sangkan ngigelan jaman. Saperti Teater Tasbe ti Jawa Barat mintonkeun carita sasakala “Dewi Kadita (Nyai Roro Kidul)” karya Yusep Muldiyana, grup teater siswa SMAN I Baleendah Bandung teh disutradaraan ku Chyntia Dewi Fathan. Kitu deui Teater Nol Banten harita mawakeun carita “Dongeng Cinta Jumadil dan Tanah

mintonkeun “Cuci Kampung” carita upacara ritual tolak bala sutradara Raja Rizki Maylando.Teater Hulonthalangi ti Gorontalo mentaskeun “Hulonthalangi (wangkongan sapopoe urang lembur/ kelas handap) karya Harto Juwono Farha Daulima & Fery Fadly Pomontolo.Teater Muliasuri (SMPN 20 Batam-kepulauan Riau mentaskeun “Mahkota Jiwa” karya GP.Ade Dharmawi. Teater Akar- Nusa tenggara Timur mintionkeun “Laposin” karya Mezra E. Pellondou. Teater Iriantos Papua Barat mentaskeun “Cintaku Negriku” karya Troffinus H.M Yomaki, jeung rea-rea deui. Dewan Juri dina Festival harita: Yesmil

Dewi Kadita, produksi Teater Tasbe, wawakil ti Jabar

Leluhurnya” karya Rony Mansyur sutradara jajang Ade Hudayah. Teater AEC Yogyakarta mintonkeun “SRI(Dewi Pare)” karya Y. Krismantono. Teater Batu Kalimantan Timur magelarkeun “Batas Negeri” karya Awang Khalik (carita perjuangan kemerdekaan). Teater Taman ti Riau “Jejak Mati” karya Novi Yanti. Teater Salagracia ti Bali “Malam I Gusti Ngurahrai” karya Wiwik Dwi Jayanti. Taeter Hangt Ngurahrai” karya Wiwik Dwi Jayanti. Taeter Hangtuah DKI Jakarta “EXE-sality mode:on” karya iqbal. Teater Tonggak Jambi “Cuci Kampung” c:on” karya iqbal. Teater Tonggak Jambi

Anwar, Erry Anwar, Didon WS, Jose Rizal Manua jeung Koes Yuliadi. Ditanya komentarna Yesmil mastikeun sacara umum tina pagelaran ieu, alhamdulilah cenah para rumaja bisa “menyikapi bangsa”, cukup peka nyorot kana (mintonkeun) kaayaan bangsa saperti kasus tanah, tawuran, nasionalaisme, patriotisme jeung tradisi . festival teater nasional ieu ge pinuh ku muatan lokal saperti lagu, bahasa, kasenian, adat tradisi ti sakuliah nusantara nu tangtu wae bakal nambah pangaweruh pikeun nu nyaksianana. Kitu cek seniman teater nu oge jadi dosen di Fakultas Hukum Unpad. ***ASEP GP.

Manglé 2435

BLSM Leuwih Hadé Dibagikeun ka Warga Jompo

P

rongram Bantuan Langsung Sementara Masyarakat (BLSM) réa ditolak ku Kapala Désa (Kadés) kalawan alesan bisa ngabalukarkeun riributan. Para kadés anu nolak téh di antarana Kadés Ciséwu, Cibeureum, Kacamatan Kertasari, jeung Kadés Rancabali. Éta para kadés téh nandeskeun, moal ilu biung dina pasualan BLSM, komo bari milu ngabagi keunana mah. Kabid Pemerintahan Desa, Badan Pemberdayaan Masyarakat, Pemerintahan Desa (BPMPD) Kabupatén Bandung, Moch. Usman nétélakeun, sikap para kadés nolak BLSM bisa baé balukar pangalaman goréng waktu diaksanakeunana program Bantuan Langsung Tunai (BLT) sawatara taun nu kaliwat. Harita pembagian BLT teu saluyu jeung sasaran, loba masarakat miskin nu luput tina bantuan. Antukna kadés katempuhan. Manglé 2435

“Sikep para kadés, taya lian alatan ku kasieunan sapertos kajantenan waktos BLT. Margi, alatan dana anu kirang valid seueur kadés nu akhirna katempuhan. Tapi saméméh nolak BLSM, para kadés téh saéna mah musawarah heula, kanggo milari solusina,” pokna. Daék teu daék, kadés minangka pamaréntahan nu paling handap, wajib milu nyukséskeun sakabéh program pamaréntah, kaasup BLSM. Mémang pokna, désa mibanda hak otonomi, tapi désa ogé kawengku ku NKRI. Jadi, kadés ogé boga kawajiban nyukséskeun sakabéh program pamaréntah kabupatén, provinsi, sarta pusat. Minangka bagian ti pamaréntah pusat, Kabupatén Bandung wajib nyukséskeun BLSM. Tapi ceuk Bupati Bandung, Dadang M Naser, éta konvénsasi BBM keur rakyat miskin téh diévaluasi deui épésiénsina. Ulah dibagikeun sacara langsung,

sabab teu ngadidik. Leuwih hadé jadi dana padat karya, gawé heula kakara meunang duit. Jadi sikep kapala désa anu nolak BLSM, teu bisa disalahkeun. Éta hakna, tur désa mibanda hak otonom. Di daérah, pokna, BLSM ngabalukarkeur riribbutan antara rayat jeung aparat désa. Éta hal balukar tina kritéria miskin nu ukur nurutkeun data anu aya dina keretas. Jadi lamun BLSM kudu aya, bagikeun wé ka para jompo anu miskin. “Tapi ulang jompo mantan Bupti,” pokna deui. Bupati ogé nétélakeun, kurang tepatna sasaran ngabagikeun BLSM, balukar sosialisasi ti PT POS can akurat, sarta wajib diévaluasi. Kiwari sosialisi keur dilaksanakeun, jadi pihak nu boga kawenangan kudu wani nyorét warga nu teu boga hak narima BLSM.*** nunk 39

Ibu Tati Sri Hartati Soetardi Iyus Ti Perbankan Kana Syi’ar Islam

S

awatara taun ka tukang Bank Jabar (BJB) boga hiji cabang anu geus pada nyebut Bank Wanoja, nyaéta Cabang Tamansari Kota Bandung, ti pingpinan tepi ka para bawahanana geus méh kabéh wanoja. Pingpinanana Ibu Tati Sri Hartati Poerawinata anu ti taun 2004 tepi ka 2007 dipercaya jadi Direktur Keuangan & Investasi Dana Pensiunan BJB. Tapi sabada Bu Tati pangsiun, Cabang Tamansari ais pangampihna pagalo deui wanoja jeung priya. Padahal cita-cita Bu Tati lamun tinekanan Tamansari jadi BJB Wanoj, arék nyadiakeun Penitipan Bayi sagala rupa. Kagiatan kasenian di Tamansari jaman Bu Tati, dihirupkeun leuwih euyeub. Latihan Kawih Sundana dipercayakeun ka putra Mang Koko, Ida Rosida. Ibu Tati mangsa harita bisa disebutkeun wanoja BJB anu pangmotékarna. Ti Tamansari Ibu Tati dipercaya nyekel Cabang Bekasi. Sora ti gedong Bank BJB Tamansari jadi jempling, teu kakuping deui sora mlangmléng-mlongna gamelan atawa jentréng kacapi jeung gelikna suling sarta sora para wanoja ngahaleuang. Ka mana Ibu Tati sabada pangsiun? Dikondisikeun, sabada parangsiun, urang Bank BJB kudu tetep ngahiji sabeungkeutan, sareundeuk saigel sabata sapihanean, sabeungkeutanana teh dina organisasi Ikatan Keluarga Pensiunan Bank BJB, Bu Tati tepi ka ayeuna jadi Sekrtaris Ikatan Keluarga Pensiunan Bank BJB ngarangkep ketua Yayasan Al M’un Ikatan Keluarga Pensiunan Bank BJB. Di Bandung wungkul aya 180 urang anggota Ikatan Keluarga Pensiunan Bank BJB, sa Jawa Barat geus aya 750 urang pangsiunan Bank BJB. Ibu Tati Sri Hartati ngeusian poé-poé pangsiun ku rupa-rupa kagiatan. Tara kungsi ngaso, poé demi poé dieusian ku kagiatan positip. Nu tetepna baé, “Speech writer” ngokolakeun Majelis Ta’lim Al Hikmah. Syi’ar Islam liwat media citak jeung média séjénna, dina majalah, koran jeung ngagelar acara-acara tadabur Qur’an, Ngagelar Pekan Cahaya al Qur’an nu diayakeunana di Convention hall hotel Horison Bandung, tanggal 10 tepi ka 14 Juli 2014. Lian ti saabreg-abreg ka-

40

giatan luar, Ibu Tati ogé sibuk pakepuk “ngurus incu” saurna téh. Ngawangkong jeung Manglé di gedong sigrongna Bumi Sariwangi, Ibu Tati jeung Al Hikmahna unggal poé Senén sok ngayakeun acara Syi’ar, sawala gama, di antarana sawala jeung Mubalig ngora tur modérat, seniman sulap Abu Marlo anu kacida paséhna kana bag-bagan agama Islam. Acara di hotél Hosison ogé nu disebut Pekan Cahaya Al Qur’an kolaborasi

jeung Abu Marlo SE.MBA saparakanca ,ustad pavorit kota Bandung. Naon deui rencana Ibu Tati dina kasibukanana ayeuna téh? Teu kurang penting, Bu Tati palay ngadamel pabukon gratis keur masarakat miskin, sangkan maranéhna bisa ngarasa nimatna ngadukduk maca keur nambahan pangaweruhna. Nu mariskin ogé boga hak minterkeun dirina. *** (HRS)

Manglé 2435

Langgir jeung Kuya "Si Ujang paraséa jeung Si Asép, Abah!" ceuk Didi, mangadu ka Abah Odo. "Paraséa ku naon cenah Di?" "Duka atuh Bah." "Cik calukan sina ka darieu!" Didi nyalukan baturna, Ujang jeung Asép. Sanggeus ngariung, Abah Odo mariksa nu duaan. Enya baé Ujang jeung Asép téh keur pagétréng. Anapon pasualanana, cenah Si Asép cidra jangji ka Si Ujang. "Ka abdi nyarios rék mayar hutang poé ieu, ari pék ngabohong. Hanas abdi teu mekel artos ti rorompok," ceuk Ujang. Ceuk Asép, manéhna lain teu rék mayar ngan duitna can dibéré ku kolotna. "Enya geus nu enggeus mah. Ké deui mah omat ulah gampang jangji lamun sakirana rék cidra. Sabab bisi cilaka. Lain baé nu cidra jangjina, tapi duanana, siga dongéng langgir jeung kuya!" saur Abah Odo. "Aya dongéngna nya Abah?" tanya Didi. "Puguh wé!" "Mangga atuh dongéngkeun!" Barudak sumanget ngabandungan dongéng Abah Odo. Sakali mangsa sakadang langgir keur aprak-aprakan balangsiar néangan kahakanan. Sorangan baé inditna téh taya nu maturan da batur-baturna mah arembungeun maturan. Pangna kitu, si langgir mah pada mikagimir, ceuk pangrasana manéhna mah sakti mandraguna da boga ajian matih nyatana peurah anu lamun diseureudkeun ka awak batur

Manglé 2435

matih kabina-bina, bisa maténi. Nu matak si langgir mah euweuh kasieun, rék nyanghareupan saha baé, sato gedé atawa leutik ku manéhna mah kauntup. Unggal aya nu ngahalangan, manéhna ngalawan, mun jelema mah sahaok kadua gaplok. Tong boro enyaan ngalawan, dalah karék rentangrentang nénjo nu ngahalangan, buntutna ngacung ka hareup, nyingsieunan. Puguh wé nu disingsieunan téh sawan. "Préman panginten nya Bah?" tanya barudak. "Enya mun jelema mah," saur Abah Odo nyelang heula ngajawab pananya barudak. Najan kitu, saur Abah Odo saterusna, sajago-jagona mahluk tetep aya kakurangan. Siga si langgir, najan manéhna boga ajian matih tur nguntup ngayonan sato garalak, angger wé nyanghareupan gulidagna cai walungan mah muringis da teu bisaeun ngojay. Siga harita, sanggeus aprakaprakan teu beubeunangan téh manéhna kudu ngaraas wahangan. Manéhna tiba cinutrung na gawir wahangan bari mikir kumaha carana sangkan bisa meuntas. Nénjo sisi walungan aya langgir bangun bingung, sato-sato séjénna lain nyalampeurkeun, kalah nyarumput. Si langgir gé nyahoeun. Manéhna bati kingkin. Keur kitu, di wahangan aya nu ampul-ampulan. Horéng sakadang kuya keur ngojay. Barang nénjo aya si langgir, kuya gancang teuleum, sieuneun, tapi pecenghul deui siga

ngabibita si langgir. "Ya, kadieu euy tulungan uing!" si langgir nyalukan. "Embung ah!" témbal kuya. "Tulungan uing, pangmeuntaskeun. Ké diburuhan!" "Embung ah, manéh mah sok nyeureud!" "Moal, piraku nyeureud ka nu nulungan?" "Heug, tapi jangji nya ulah nyeureud!" ceuk si kuya antukna mah manéhna daék nulungan si langgir da puguh karunyaeun si langgir mah teu bisaeun ngojay. Geus kitu mah si kuya ka sisi wahangan, nyodorkeun tonggongna sina ditumpakan si langgir. Bari surak atoh si langgir tumpak tonggong si kuya. Geuleuyeung wé si kuya ngojay, ngawelah cai ku sukuna. Puguh wé si langgir tumaninah, genah tumpak tonggong si kuya. Dasar si langgir teu tigin kana jangji jeung boga rasa jagoan, di tengah-tengah wahangan, manéhna kabitaeun nénjo beuheung si kuya anu hipu, bangun mirasa lamun diseureud téh. Teu ngengkékeun deui, ngan jeletot baé beuheung si kuya diseureud, terus disebrot ku peurahna nu matih téa. Puguh wé si kuya ngajerit, kapiuhan, antukna les waé paéh. Kerelep ka jero cai. Si langgir gé teu walakaya, gogoakan ménta tulung, taya nu ngawaro, kerelep ti teuleum ka jero cai, palastra. "Tah kitu barudak buah tina ingkar jangji téh matak cilaka," saur Abah Odo mungkas dongéngna. (Féndy Sy. Citrawarga) ***

41

Banten, ti Hasanudin ka Maulana Yusuf Jadi Puseur Kamekaran Islam

A

yeuna mah Serang téh puseur dayeuh Propinsi Banten. Baheula mah nu disebut Banten téh kanyataanana Serang. Ari Banten, éta mah palabuan Karajaan Sunda. Saterusna robah jadi pusat kakawasaan Karajaan anu saterusna jadi Kasultanan Banten. Ngadegna Kasultanan sabada agama Islam mekar di wewengkon Banten. Titinggal kajayaan kakawasaan Islam di Banten, ayana di Serang, patilasan karaton jeung lingkunganana aya di Banten Lama wewengkon Serang. Numatak lamun nyebut-nyebut Serang téh dina lelembutan mah kaciptana ngajengleng Karaton Banten jeung Kasultananana. Nurutkeun Eddi S.Ekadjati, baheula mah nyebar palabuan niaga sapanjang basisir kalér Jawa Barat, saperti Banten, Pontang, Cikande, Tanggerang, Kalapa, Cimanuk jeung Cirebon. Mémang bener ceuk Tome Pires, taun 1513 Karajaan Sunda boga kota pasisir di basisir kalér Pulo Jawa saperti Banten, Kalapa, Cimanuk jeung Cirebon. Éta kabéh kaasup kota palabuan anu hadé tur bener (Armando Kortesao). 1964- 170-175. Eta kota-kota palabuan teh ngalaman jaman kamajuan turta mekar dina jaman Islam tepi ka bisa sajajar jeung kota-kota palabuan di nagara-nagara ASIA. Ayana kagiatan perniagaan di palabuan-palabuan Sunda sapertri kitu, nyababkeun kajadian pagesrekna jeung dunya luar kaasup jeung dunya Islam. Agama Islam anu lahir di kota Mekah Arab Saudi ngaliwatan perniagaan nungtutan asup ka Indonesia, kaasup ka Jawa Barat ngawangun komunitas Muslim anu ahirna kadi kakawasaan-kakawasaan Islam. Agama Islam asup ka Jawa Barat awalna ti basisir kalér nyaéta Cirebon, Cimanuk palabuan munggaran nu diasupan agama Islam nu dibawa ku para sudagar muslim (Almando Cortesao ( 1964-183). Sabada para padagang muslim maratuh di kota-kota palabuan,

42

pribumi ahirna nungtutan arasup agana Islam. Salahsahiji kota palabuan nu pangraména nyaéta Cirebon mekar jadi kakawasaan Islam anu ngadeg sorangan, berkah gawé rancagé turta tohtohanana Syarif Hidayatullah nu mashur Sunan Gunung Jati ditunjang ku Kasultanan Demak (Atja 1970. 5354). Dina kamekaran saterusna taun 1479 Cirebon bisa ngaleupaskeun diri tina kakawasaan Karajaan Pajajaran. Bongan Pajajaran Mimitran jeung Portugis Cirebon nu jadi puseur karajaan jeung Syiar Islam, kacida getolna ngalaksanakeun syiar Islam ka daérahdaérah sabudeureun Cirebon. Malah ka sakuliah jawa Barat. Sunan Gunung Jati museurkeun perhatian ka daérah kulon kayaning Banten jeung Kalapa. Éta téh kota-kota palabuan Karajaan Pajajaran anu perniagaanana mekar jeung nagara luar. Karajaan Sunda atawa Pajajaran nyaksian mekarna agama jeung kakawasaan Islam nu dikomando ku Cirebon jeung Demak, terus ngamekarkeun pangaruhna ka wilayah kulon sabab hariwang ku nasib Karajaan Sunda. Pikeun ngaleungitkeun rasa hariwang, Raja Pajajaran ngajak gawé bareng jeung Portugis anu geus nanjeurkeun kakawasaanana di Malaka ti taun 1511, Atuh puguh kacida dibagéakeunana ku Portugis anu geus kacida lilana ngintip ti mimiti datangna kasempetan hadé saperti kitu, Hayang geura nancebkeun pangaruhna di Karajaan Sunda. Atuh sasat mobok manggih gorowong Sabenerna mimitran Portugis jeung Sunda téh geus lumangsung ti taun 1512. Mangsa harita utusan Karajaan Sunda Raja Samiam (Sanghiyang) datang ka Malaka narima bantuan Portugis ditarima ku Alfonso d’Albuquerque. Raja Samian datang deui ka Malaka mawa maksud anu sarua, narima bantuan ti mitrana, tapi pingpinan Portugis di Malaka geus diganti

ku Gorge d’Alberquerque (H.C.Hageman Geschiedenis) der Sunda landen TBG XVI . 1867-210. Portugis ogé ngirim utusan ka Sunda pikeun nétélakeun kasaluyuanana kana ajakan Sunda. Portugis ngirim utusana nyaéta Hendrik de Leme. Perjangjian dilakukeun tanggal 21 Agustus 1522. Ditandatangan ku Surawisesa Raja Sunda jeung utusan Portugis Hendrik de Leme. Keur pangéling-ngéling nya diwangun tugu sisi walungan Ciliwung. Ku ayana perjangjian Sunda jeung Portugis ieu, Cirebon jeung Demak ambek nyedek tanaga midek. Demak nancebkeun pangaruhna di basisir kalér Jawa Barat . Maksudna pikeun megatkeun hubungan Sunda jeung Malaka. Demak ngarebut daérahdaérah pasisir kalér saperti Banten jeung Kalapa, pasukan anu diketrukeun ka pasisir téh dipingpin ku Fatahillah. Méméh ka médan jurit, pasukan Demak nyimpang heula di Cirebon. Cirebon jeung Demak katalian kakulawargaan “Keluarga Besar Demak-Cirebon”. Cirebon ngarasa boga kapentingan ngagabung jeung pasukan Demak nu dipingin ku Fatahillah, urang Portugis mah nyebutna téh Faletehan. Faletehan mingpin pasukan gabungan babarengan jeung Sunan Gunung Jati. Ekspedisi ieu téh bisa ngarebut Banten sina taun 1526. Waktu ekspedisi gabungan ieu cunduk di Banten, mangsa harita di Banten geus aya kolompok masarakat Muslim anu mantuan jeung ngarojong Cirebon- Demak (Aca 1970— 53-54). Keur sawatara waktu Banten diparéntah ku Sunan Gunung Jati (Syarif Hidayatullah). Sunan Gunung Jati ahirna nikah ka putri Kawung Anten, putri pangawasa Banten. Fatahillah Ngarebut Sunda Kalapa Sajeroning kitu pamaréntahan Portugis ngirim ekpedisi militer ka Sunda

Manglé 2435

Kalapa pikeun ngalaksanakeun eusi perjangjian jeung Karajaan Sunda. Ekspedisina dipingpin ku Fransisco de Sa, Mawa kapal badag bébér layar ngajugjug Sunda Kalapa. Pikeun ngayonan pasukan Portugis, Demak jeung Cirebon bener-bener siap siaga geusan ngarebut Sunda Kalapa (Husein Djayadinigrat). Fatahillah jeung pasukana tétéla mampu ngarebut Sunda Kalapa taun 1527. Dina taun éta kénéh Fatahillah jeung pasukana bisa ngabuburak ngusir pasukan Portugis ti Sunda Kalapa. Nya ti saprak Fatahillah bisa ngabuburak urang Portugis ti Sunda Kalapa, palabuan nu mashur téh ngarana dirobah jadi Jayakata. Hartina kaunggulan anu sampurna (Sutrisno Kuntoyo 1986. 40-41). Fatahillah saterusna diistrenan jadi Adipati Jayakarta munggaran anu ditangtayungan ku Banten (bawahan Banten). Ku jalan dikawasana Sunda Kalapa taun 1527, wilayah basisir kalér Jawa Barat ahirna kabéh Jadi wilayah kakawasaan Islam Cirebon jeung Banten, anu terus mekar jadi puseur kamekaran Islam. Tepi ka nyebarna Islam ka pasisir Jawa Barat atawa sakuliah Karajaan Sunda dilakukeun liwat dua front, nyaéta Front kulon Banten, Front wétan Cirebon. Ku dikawasana éta dua wilayah, Karajaan Sunda beuki kedeseh tepi ka ahirna runtag ku serangan Banten anu dipingpin ku Maulana Yusuf taun 1579. ( Sukmono 3. 1987; 57- 58). Pamaréntahan Banten ti saprak ngadegna kakawasaan Islam diparéntah ku Sunan Gunung Jati, ari Cirebon diparéntah ku putra Sunan nyaéta Pangéran Pasarean taun 1552. Pangéran Santri wapat, kulantaran kitu Sunan Gunung Jati mulih deui maréntah di Cirebon tug dugi ka wapatna di Cirebon. Méméh ngantun Banten, Sunan Gunung Jati masrahkeun heula kalungguhan di Banten ka putrana anu mashur Sultan Hasanudin (Pangeran Sabakingkin). Sultan Hasanudin jadi pangawawsa Banten munggaran anu bisa ngaleupaskeun diri ti Cirebon jeung Demak. Ti harita Banten jadi karajaan anu nangtung sorangan turta rajana anu munggaran Sultan Hasanudin. Ditingal tina jihat geografis jeung ekonomis Banten dina kamekarana jadi palabuan anu penting sabab perenahna strategis. Sunda jadi mataranté perdagangan lautan Indonesia kidul jeung kulon Sumatra. Karasa pentingna

Manglé 2435

Banten pangpangna waktu Selat Malaka ditalingakeun sacara pulitis ku Portugis ti Malaka. Ari asalna mah daérah Banten téh palabuan Karajaan Sunda nu bisa direbut ku kakawasaan Islam Cirebon-Demak. Nurutkeun sumber tradisi Babad Cirebon jeung Carita Purwaka Caruban Nagari, waktu Syarif Hidayatullah mimiti pisan ka Banten, harita geus aya komunitas muslim. Hasil binaan Sunan Ampel. Ieu komunitas mantuan Cirebon Demak waktu ngarebut Banten. Sabada Banten ngadeg karajaan, puseur dayeuhna dipindahkeun ka deukeut basisir, nyaéta Surosowan anu tepi ka ayeuna sohor disebut Banten lama. Tanggal 1Muharam Atawa 5 Oktober 1526 Masehi. Tadina mah pusat kakawasaan jaman Hindu, di Banten Girang (Wahanten Girang). Ari pangwangunan puseurdayeuh anyar di Surosowan mah digarap ku Pangeran Hasanudin dumasar kana pituduh ramana (Sunan Gunung Jati), diteruskeun tepi ka beresna mah ku Maulana Yusuf. Maulana Hasanudin jeung Maulana Yusuf téh sultan Banten anu munggaran. Jaman Sultan Hasanudin, leuwih nekenkeun widang kaagamaan, sabab Hasanudin ku ramana memang ditataharkeun pikeun nyebarkeun agana Islam neraskeun Sunan Gunung Jati. Dina enggoning nyebarkeun agama Islam, Sultan Hasanudin leuwih nekenkeun kana kabiasaan masarakat sapopoéna dina ngalaksanakeun kawajiban agamana, maksudna supaya ajaran leuwih gampang kahartina jeung katarimana ku urang Banten. Lian ti kitu Hasanudin ogé teu lali kana ngalegaan daérah jeung ngamekarkeun perdagangan. Widang pertanian jeung perkebunan ogé Jadi perhatian putra Sunan Gunung Jati ieu. Banten ku Hasanudin dimekarkeun jadi palabuan transit atawa panyimpangan kapal-kapal asing kayaning ti Cina, India, Persi jeung Gujarat. Tapi saterusna mah anu kacida payuna di pasar Asia jeung Eropa jeung nyaéta pedes. Sudagar asing dararatangna saperti urang Cina mawa sutra, porselin jeung benang sulam. Mangsa harita sistim perdaganganana masih ngagunakeun sistim barter. Sajeroning kitu para sudagar muslim, bari daragang téh aktip nyebarkeun agama Islam. Kulantaran kitu Banten tumuwuh jadi daérah tempat nyebarna

Islam anu kacida majuna. Sultan Banten Maulana Hasanudin wapat taun 1570, dipendem gigireun masjid agung Banten. Nya digentos ku putrana anu mashur Maulana Yusuf. Maulana Yusuf ngawangun kubu pertahanan (Gawe kuta bulawarti bata kalawan kawis) jeung kacida mentingkeunana kana pangwangunan ngamekarkeun kota, kaamanan wilayah jeung pertanian. (Husein Djayadiningrat 1983; 38). Tapi Maulana Yusuf henteu nalingakeun kana kaamanan sabab musuh utamana Pajajaran jeung Portugis Mangsa harita Karajaan Pajajaran anu sosobatan jeung Portugis geus kacida kasedekeunana ka pasisian, tinggal ngadagoan waktuna baé iraha tumpurna. Dina jaman Maulana Yusuf perdagangan beuki ramé, beuki loba sudagar-sudagar asing anu daratang jeung kapalna anu mawa muatan barang-barang ti nagarana masing-masing. Daratang ogé para sudagar ti daérah-daérah di Nusantara. Sabagian padagang aya anu bumetah di Banten, teu marulang deui ka nagarana. Kusabab kitu Maulana Yusuf ngahaja ngawangun pamukiman keur maranéhna disaluyukeun jeung lembur asalna atawa jeung kaahlianana masingmasing. Contona Kampung Pakojan, Husus keur para sudagar muslim di Arab, Parsi jeung Cina. Terus kampung Pacinan keur urang Cina. Ari Kampung Panjunan mah lembur keur para ahli nyarieun barang garabah, pariuk, gentong jeung sabangsana. Kampung Kepanden mah tempat maratuhna tukang-tukang beusi. Tujuan Maulana Yusuf ngawangun kampung-kampung saperti kitu, pangpangna pikeun ngajaga kaamananana, ngajaga bisi hiji waktu aya karaman ngaranjah, gampang nyusul bapa malingna. Maulana Yusuf ogé cumeluk ka rayat Banten sangkan nyarieun pasawahan, lain di kota baé tapi pangpangna di luar kota Lian ti kitu, rayat diwawadian ogé supaya ngawangun lembur/padumukan anyar. Keur nyuburkeun pasawahan lantaran kudu cukup caina, Maulana ogé ngawawadian supaya rayat rereongan nyarieun bendungan keur ngatur perairan bari jeung adil ngaduum caina. **Bahan ; Tina Pergerakan Pembangunan Islam di Banten ( Disparbud Serang )**

43

G

eus jadi kabiasaan, lebaran teu weléh dibagéakeun ku barang nu sarwa anyar, pangpangna pakéan. Hal sarupa kitu ngalantarankeun para padagang jeung pangrajin pakéan dina nyampeuk ka datangna lebaran téh éstu meumeujeuhna ngarawu kauntungan. Malah sababaraha pangrajin ti méméh bulan puasa ogé geus sibuk ngaladangan pesenan konsumén. Papadaning kitu, para pangrajin sapatu mah henteu kabagian riweuh. Kagiatan usahana tetep saperti poé-poé biasa. “Dina mayunan lebaran produksi sapatu angger sapertos dinten-dinten biasa, teu aya robihna, margi setok kanggo sapatu mah tos disiapkeun ti tilu sasih sateuacan bulan puasa.” ceuk Hermasyah (39), pangrajin sapatu di Désa Campaka Mulya Kacamatan Cimaung Kabupatén Bandung, waktu ditepungan ku Manglé sawatara waktu nu kaliwat. Hal anu sarupa ditétélakeun ogé

Hermasyah, pangrajin sapatu di Désa Campaka Mulya (dédé)

pangusaha gedé anu mémang geus boga mérek nu dipaténkeun. Ku

bulan sateuacanna,” pokna deui. Hermasyah nu dibantu ku lima

Pangrajin Sapatu Teu Kabagéan Riweuhna Lebaran ku pangrajin séjénn, Carmana (49). Malah saban bulan puasa pangrajin sapatu mah hésé rék ningkatkeun produksina, lantaran salian ti modalna kurang téh ogé remen parebut pagawé jeung pangrajin sapatu nu séjénna. “Pangpangna anu sering diparebutkeun téh tukang sol. Margi pagawé anu ngadamelan sapatu mah jarang nu matuh di hiji tempat produksi,” pokna. Ku hal sarupa kitu, bisa disebutkeun pangrajin sapatu di Désa Campaka Mulya mah arang langka kabagéan ceuyahna lebaran. Mana komo maranéhna mah hentu boga mérék. Mérek sapatu dijieun dumasar kana pesenan ti grosir atawa

44

lantaran kitu, kauntunganana ogé henteu pati gedé. “Abdi ngadamelan sapatu jenis kéts kanggo icaleun di toko nu pangaos 320 dugi ka 340 rupia. Abdi ngical ka nu pesen mah pangaosna rata-rasa 120 rébu rupia,” ceuk Hermasyah. Ceuk Hermasyah, tibatan untung mah para pangrajin sapatu téh kalah ngurangan kauntunganana alatan biaya operasional naék balukar naékna harga BBM. Sedengkeun harga sapatu henteu bisa ujug-ujug ditaékkeun. Harga bahan baku ogé sabagian geus naraék. “Harga sapatu mah badé naék téh ngawahanana ogé kedah tilu

belas urang pagawé, dina saminggu bisa mroduksi rata-rata 300 pasang sapatu. Produkna diancokeun pikeun kalangan menengah kaluhur. Pangrajin anu nyieunan sapatu pikeun kalangan menengah ka handap, Carmana, kaayaanana éstu teu jauh béda jeung jeung Hermansyah. Carmana nyieunan sapatu jualeun di toko kalawan harga 60 rxbuan, manxhna ngajual ka nu mesen 45 rxbu. “Malih sim kuring mah ngaraos digarong, diteungteuingeun ku pamaréntah ku naékna BBM téh. Margi karaos pisan beuratna kanggo pangrajin alit sapertos abdi mah,” pokna.

Manglé 2435

Ceuk Carmana, biasana manéhna lamun ngirim barang ka Jakarta téh ukur butuh biaya keur béngsin rata-rata 120 rébu, kiwari mah naék jadi 200 rébu kalawan kaayaan anu kacida waluratna. Di Désa Campaka Mulya, ceuk katerangan saurang fasilitator UKM di éta désa, Surahman, aya leuwih ti lima puluh pangrajin sapatu. Saenyana lamun ditingali tina jumlah mah Désa Campaka Mulya téh geus pantes dijadikeun séntra karajinan sapatu di Kabupatén Bandung. Tapi alatan modalna masih kénéh kurang, produksina jeung pemasaranana ogé masih kénéh tacan undak, Campaka Mulya kurang dipikawanoh ku masarakat umum. “Para pangrajin sapatu di Désa Campaka Mulya téh éstuning butuh pisan ku pelatihan sareng pembinaan supados usahana tiasa langkung maju. Salami ieu perhatian ti pamaréntah setempat dina hal pembinaan UKM mémang kacida pisan minimna.” ceuk Surahman. Surahman ogé ngémbohan, para pangrajin sapatu di désana kiwari masing kénéh ngajalankeun usaha sacara sorangan-sorangan, tacan aya wadah atawa koperasi anu pungsina pikeun babarengan néangan tarékah geusan ngungkulan pasualan anu disanghareupan ku maranéhna. Pangrajin sapatu di Désa Campaka Mulya réréana nyieunan sapatu lalaki. Ukur hiji-dua anu nyieunan sapatu awéwé mah, lantaran cenah modélna leuwih ruwet. Ceuk katerangan salah saurang pangrajin sapatu awéwé di Désa Campaka Mulya, Dudung (48), sapatu awéwé mah salian ti wangunna ruwet téh saban taun modélna robah. Taun ayeuna Dudung nyieun genep model sapatu, sarta pikeun taun hareup geus nyieun lima modél. “Modél sapatu istri mah ngadamelna satauneun-satauneun,” pokna.***Dédé

Saban bulan puasa pangrajin remen rebutan pagawé (dédé)

Kagiatan pangrajin sapatu dina bulan puasa teu béda ti bulan-bulan biasa (dédé)

Pangrajin sapatu di Désa Campaka Mulya butuh pembinaan ti pamaréntah (dédé)

46

Manglé 2435

Manglé 2435

47

DI KIWARI MACA BIHARI (10) Catetan Budaya YAYAT HÉNDAYANA (Ketua Pengelola Akademi Budaya Sunda Unpas)

Kuméok Méméh Dipacok

B

OA enya urang Sunda mah kuméok méméh dipacok. Geus sieun mantén saméméh prung tarung. Kitu kawasna mah alatanana téh, pangna tacan aya saurang oge calon persidén (caprés) urang Sunda. Padahal bursa caprés téh geus kacida pisan raména.Pananya ngeunaaan naon sababna taya saurang ogé caprés nu asalna ti Sunda, jolna ti salah saurang Guru Besar Komunikasi Politik ti UPI, Prof. Karim Suryadi P(“PR”, 12/7). Padahal cenah, Tatar Sunda téh nu pangréana nyumbang sora dina saban pilprés. Padahal Jawa Barat téh ukur sajeungkal jauhna ti puseur kakawasaan. Padahal Jawa Barat téh teu weléh dipaké panggung ku tokohtokoh politik dina pemilu. Padahal kitu, padahal kieu. Tapi ku naon sababna atuh bet taya saurang ogé urang Sunda nu wani maju? Ana kitu mah urang Sunda téh enya, kuméok méméh dipacok. Lain. Lain ku lantaran kitu. Lain ku lantaran kuméok méméh dipacok. Tapi ku lantaran sistim nu ngalantarankeun urang Sunda teu daek maju jadi caprés téh. Lain teu daék maju meureun pibasaeunana téh. Tapi teu bisa maju. Pangna teu bisa maju jadi caprés nya ku lantaran sistim téa. Apan cék sistim ayeuna mah nu wenang ngajukeun caprés atawa cawaprés téh partey politik. Tug apan ayeuna mah nu dicalonkeun ku parpol téh nu jadi ketua umum atawa nu jadi pupuhu partéy liannna. Ari anu jadi pupuhu partéy kapan lain urang Sunda. Da bongan sorangan, taya saurang ogé urang Sunda nu jeneng jadi dedengkot parpol. Puguh anéh di urang mah. Kana

48

politik téh teu sirikna bararaid. Kolot urang atuda nu kitu téh. Kapan cenah gé, ulah ngadeukeutan politik lantaran politik mah kotor. Ku kitu téa mah enya, lantaran nu jadi ukuran pikeun dunya politik mah nyaéta éléh jeung meunang. Ancrub kana dunya politik hartina kudu meunang. Perkara carana meunang éta mah kumaha dinya. Cara kotor gé kawilang wenang, asal meunang. Ari urang Sunda apan ngajungjung luhur moraltias. Ari moral apan ukuranana téh salah jeung bener. Mun salah ulah dipilampah, mun bener teruskeun. Atuh antara politik nu pamarekanana éléh-meunang jeung moral anu pamarekanana salah-bener geus pasti moal nyambungna. Ku lantaran euweuh urang Sunda nu jeneng jadi dedengkot partéy, tug padahal pilprés ayeuna téh calonna ditangtukeun ku partéy, atuh lapur moal aya urang Sunda anu manggung jadi caprés. Sistim samodél kieu téh tangtu bakal panjang lalakon. Ku lanataran lalakonna bakal panjang, atuh biheung iraha bakal robahna. Ku lantaran kitu kapaksa urang biluk kana sistim nu keur lumaku. Upama urang Sunda hayang jadi caprés, atuh kudu jadi dedengkot partéy heula. Pikeun jadi dedengkot partéy atuh kudu ulah bauan kana politik. Kudu réa urang Sunda nu daék ancrub ka dunya poliitik. Tong teuing kapangaruhan ku sora-sora anu teu weléh nyebutkeun yén politik mah kotor. Aya deui pasualan lianna nu ngalantarankeun taya urang Sunda nu jadi caprés téh. Sarua alesanana mah kuméok méméh dipacok. Tapi kuméokna téh lain sieun ku deu-

ngeun-deungeun tapi sieun ku urang Sunda sorangan. Sieun teu dirojong ku papada urang Sunda. Coba upama urang Sunda kompak. Calon urang Sunda pilih ku sakumna urang Sunda. Piraku teuing kudu éléh. Ngan nya kitu di urang mah, sok teu rido upama aya urang Sunda anu maju. Jauhna kitu, urang Sunda nu rék maju téh sok diréngkas ku papada urang Sunda deui. Pangna kitu, apan panyakit urang Sunda mah kawentar aing-aingan. Panyakit lianna, “ku batur ulah ku sorangan teu prak”. Panyakitpanyakit samodel kitu anu kudu diubaran téh. Panyakit kitu téh monopoli kolot Sunda, lain monopoli sakabéh urang Sunda kaasup Sunda ayeuna. Panyakit Sunda Bihari nu kitu patut mah, lain panyakit Sunda Kiwari. Urang Sunda kiwari ulah nurutan lampah goréng Sunda Bihari. Sugrining lampah Sunda Bihari anu katangén goréngna ulah teuing diturutan. Malah kudu diaroméan. Panyakit-panyakit Sunda Bihari ulah nerap ka manusa Sunda Kiwari. Sunda Kiwari kudu ngarasa yakin yén pasipatan nu garoréng patut jiga nu ditatan di luhur téh lain pasipatan urang Sunda. Copélna lain pasipatan anu henteu bisa dirobah. Bisa dirobah. Lakar daék pasti robah. Upama panyakit-panyakit Sunda sakumaha anu ditaan di luhur, jeung panyakit-panyakit liana di saluareun éta geus cageur, urang Sunda pasti nanjung. Mun geus kitu mah perkara carpés mah perkara leutik. Engké mah moal hésé ieuh néangan urang Sunda anu bakal wani nyaprés téh. ***

Manglé 2435

Dian Héndrayana

Ku naon Urang Bet Gaduh Seuri Kunaon bet gaduh seuri sumuhun gumujeng téa da puguh teu kantos naros ti mana sareng iraha terang-terag bet aya sanés dina ulat kerung atanapi ngarasula Kunaon bet aya seuri mangsana manggih kabungah atanapi pareng atoh da puguh dina keur lara karaos wegah pisan sanaos mung dugi imut kantenan sok asa ningnang Kumaha mun taya seuri najan enya nuju bingah atanapi gentos baé keur bingah nyegruk cimata teras urang antosan naha bingah bakal bendu atawa bakal ngadakwa Kumaha mun pareng seuri ngagakgak ngabarakatak nanging disanding cipanon nyebatna kedah kumaha sesah mihartoskeunana biheung katepi ku kalbu ku rasa anu sampurna GBI, Juli 2013

Manglé 2435

49

Béo Butak Ku H.Usép Romli HM

M

anuk béo nu Mang Odéd, alus pisan. Buluna hideung meles. Sorana ngoncrang. Pinter bacéo deuih. Bisa nurutan sagala kekecapan nu kadéngé ku manéhna. Unggal poé, éta béo sok dikencarkeun tina kurungna. Geus dimandian jeung dibéré nyatu bungbuahan, diinuman sacukupna, diantep wé sina leupas. Gegeleberan di buruan saurilingeun imah. Tara liar jauh. Sumawonna kabur. Pasosoré hideng sorangan asup kana kurungna nu pantona ngahaja dibukakeun. Pakasaban Mang Odéd sapopoé, noko. Kawilang kajojo di salembur éta mah. Bubuhan tacan aya saéngan. Teuing ké lamun di deukeut alun-alun tulus ngadeg supermarkét mah. Loba nu balanja daratang. Béo nu uclaacle di dinya, sok ngucapkeun salam : “Assalamualaékum….”persis jelema. Mun salamna ditembalan, béo sok tuluy nanya : “Balanja ? Mangga naon sakapalay.…….” Nurutan Mang Odéd atawa Ceu Sumi, pamajikanana. Nu teu apaleun mah, nu balanjana anyar pinanggih, disangka sora tukang toko wé. Barang apaleun sok nyebut “Jadol” Gancang béo nurutan : “Jadol !” Salian ti nu balanja, hareupeun toko Mang Odéd sok loba nu ngariung. Ngadon ngaropi bari ngawangkong. Bubuhan disayagian bangku handapeun tangkal kérsen kahot. Béo oge sok gagalacangan dina dahan kérsen lamun pareng di handapna keur loba nu ngariung. Hiji poé Néng Santi balanja. Dangdananan “ngamodé”. Calana jin jeung kaos oblong merecet. Nepi ka katémbong awakna nu bahénol, kacitak sagalana. Leumpang digitek-gitek. Atuh bujurna oyag. Randa can lubar idah Néng Santi téh. Karek sabulan diserahkeun ku salakina nu anyar, nu timburuan pisan leuwih ti urut salakina nu ti heula. “Aduh…Néng Santi, Neng Santi, “Kang Odon nepakan tarang, sanggeus Neng Santi ngaléos. Ngageblay sakapeung badis macan teunangan. Juta-jeté sakapeung badis

50

penyanyi organ tunggal rék ngamimitian nyora. “Teu lebar-lebareun salakina, nya,”tembal nu séjén. “Heueuh, lebar ku goyang géolna wé, “cek nu mairan. “Néng Santi téa éplok céndol….”kitu saterusna caritaan nu ngariung. Dibungbuan ku cawokah, jorang, porno. Ma’lum nu ngariung bangsa babangkak wungkul. “Neng Santi téa éplok céndol !”celengkeung béo nurutan. “Éplok céndol téa pédo elom,”salah saurang nambahan. “Éplok céndol téa pédo élom !”béo nurutan deui. Isukna, Ceu Sumi keur muka rollingdoor toko, béo nyelengkeung tina jero kurung. “Néng Santi téa éplok céndol ! Éplok céndol téa pédo élom !” Pudigdig Ceu Sumi napsu. Gajleng ka jero imah. Nyenghor salakina. Pajar naksir Neng Santi. “Baruk? “salakina kerung. Reuwas ongkoh. Ujug-ujug dituding teu puguh. “Tuh béo bieu nyarita !”Ceu Sumi nyureng. Jejebris. Baketut haseum. Keur mah geus aya kacuriga, da ari balanja téh Néng Santo sok rada lila. Sajaba ti barang beuli sok rajeun uplek cacarita jeung salakina. Barang dideukeutan ka deukeut kurung, béo di sada deui : “Néng Sumi téa éplok céndol. Éplok céndol téa pédo élom !” “Haramjadah !”Mang Odéd kukulutus. “Babatok béo ngadorakakeun siah!” Mémang geus rada lila Mang Odéd pusing ku éta béo. Bacéona sok sakacumplangcampléng. Malum sato . Teu boga pikiran. Naon waé nu kadéngé diturutan. Kaasup kekecapan nu matak rawing ceuli jalma sopan.Matak kaééraan. Geus pamajikanana ambek mah, Mang Odéd ngarasa panceg éta beo kudu diwarah. Kudu dihukum. Ceuk béja, sangkan poho kana sagala nu kungsi kadéngeeunana, sirah béo kudu dibutakan. “Kajeun teuing engké kudu ngalatih deui bacéo anyar. Sangkan nu ieu leungit we,”gerentes Mang Odéd.

Bulu dina sirah béo dikerik nepi ka bolénang pisan. Tangtu ngéwa katenjona. Nya saméméh buluan deui mah mending dikerem baé. Tong dikencarkeun. Disingkurkeun ka juru warung nu rada poék. Malah kurungna ge dikerembengan ku lawon hideung urut sarung butut. “Lantaran sia sok nyarita jorang, porno, cawokah, ku aing dibutakan, terus dikerem !”Mang Odéd terus kukulutruk sanggeus réngsé ngurud bulu hulu béo. Puguh wé, ngadadak sepi. Tara aya sora has mapag nu balanja Ongkoh béona oge murukusunu. Embung disada sakecét-kecét acan. Aya nu pangangguran nanyakeun. Haji Mangsur, langganan matuh. “Ka mana sepi ieu teh? Sora béo teu kadéngé ?”Haji Mangsur nu harita datang ngulir, ukur dicalana sontog, dikaos oblong jeung bubudugulan, nanyakeun. Tas dibolenangan harita téh. Sirahna mani herang. Ngahaja nyiar sabun jeung sampo, keur mandi badag saméméh Jumaahan. “Aya, dikerem. Bongan bangkawarah,”témbal Mang Odéd. “Bangkawarah kumaha ? Watir teuing… ”Haji Mangsur kekecrék. “Béo sakitu capétangna…” “Keuheul tuda, sok bacéo cawokah, jorang jeung porno. Didugulan huluna…..” “Cingan nénjo….karunya teuing,”Haji Mangsur kekecrék terus. Kurung dicokot ku Mang Odéd. Kurubungna dibuka. Song ka hareupeun Haji Mansur. Beo gigibrig. Panonna rucang-riceng. Sérab. Tas ti nu poék, ari bray caang ngadadak. “Euleuh enya wé…” Haji Mangsur gogodeg bari tetep kekecrék. “Teu nyora deui ayeuna mah,kawas ti heula nya, ka nu balanja téh ngucapkeun salam.” Beo mébér-mébér jangjang. Miceun cangkeul. Terus ucla-aclé jero kurung. Pék neugteup ka Haji Mangsur. Ari pok téh éta béo butak nyarita : “Haji Mangsur, Haji Mangsur, sok ngomong jorang, cawokah, porno nya? Geuning éta sirahna butak!”.***

Manglé 2435

Kabeurangan Kuring jeung babaturan téh sarua pada-pada jarauh ka lembur, nya kapaksa wé ari mondok téh sok ditempat digawé, di Studio. Ari kuring ménta pancén téh hayang subuh kénéh, ngarah teu barabé, sakalian salat subuh. Ari babaturan kuring pancénna téh beurang, kitu wé ti pukul dalapan. Ari hudangna antara tabuh tujuh tabuh dalapan. Harita téh isuk-isuk, sakumaha biasa kuring tugas siaran, ari babaturan mah masih ngagulung manéh ngagojod disimbut dina dipan pangsaréan. Bérés siaran Warta Berita RRI tabuh tujuh, tuluy kuring calling “saudara pendengar, saat ini waktu Indonésia bagian Barat, jam di Studio kami telah meunjukan pukul 08.00 lebih 20 menit..” kuring teu nyaho salah nyebutkeun jam, da kuduna mah tabuh 07.00 leuwih... Na... da éta mah... gurubug téh babaturan kuring luncat tina pangsaréan. Kucuprak... kucuprak... sibeungeut, teu mandi-mandi acan, tuluy dangdan sataker kebek! Katingalna téh mani rusuh pisan, duka, duka rék ka mana. “Wah, manéh mah euy, mani teu ngahudangkeun!” ceuk manéhna nyampeurkeun ka kuring. “Naha atuh teu ngabéjaan tadi peuting, hudangkeun kituh pukul sakitu! Naha rék ka mana kitu?” ceuk kuring. “Puguh aya perlu, geus jangji pukul dalapan.” “Naha pan ayeuna gé karék satengah dalapan!” ceuk kuring. Da mémang harita téh karék tabuh sakitu. “Naon? Satengah dalapan? Geuning tadi nyebutkeun geus pukul dalapan?” ceuk manéhna satengah teu percaya satengah henteu. Singhoréng tadi téh kuring salah nyebutkeun jam, nepi ka manéhna gurung gusuh, ka cai gé teu mandimandi acan!*** Basthaman Iskandar D. 9361

Manglé 2435

Dicukur Saketip Ieu dongéng téh ‘disadap’ tina obrolan tamu pun bapa nalika ngaguar kalenggeranana keur ngora. Ari pagawéanana mah lain kana tupa-tipu, tapi édas dasar keur budak, sok lalengger. Budak budak lain kétang, da harita téh geus asup kursus ‘pijuru ukureun’ di Bandung. Ari buuk lain kawas ayeuna jalabrig, lalaki téh. Sakalieun panjang saeutik ogé sok disebut ceuli naék ka luhur atawa pajarkeun téh tong ngadeukeutan kuda. Hiji mangsa boga duit ngan sapérak-pérakna. Buuk geus rogok kana ceuli kudu dicukur, tapi peutingna hayang lalajo bioskop deuih. Ari tarip dicukur harita dihandapeun tangkal kai téh genep baru (lima ketip), karcis bioskop dalapan ketip. Caritana cle wéh di tukang cukur handapeun kai di Ciateul. “Cukur Mang!” Rup diharudum kaci bodas, gutrut wéh diteukteuk buuk téh. Didungdakdéngdék, rapih wéh, kari ngelis. Sabot tukang cukur ngasah péso dina kulit, kuring mukaan harudum kaci téa, bari sungar-sengir mencetan beuteung, “Mang, hayang ka cai heula, di mana?” sanggeus dituduhkeun mah kencling baé ka tempat anu ditujukeun sarta kabeneran rada anggang. Sanggeus aman, kuliwed baé ngabéngbéos ngidul, nyunyuhun sirah eliseun. Jlog ka Tegalega, aya deui tukang cukur séjén. Clé deui baé di dinya. “Pangeuliskeun Mang!” hadéna teu loba tatanya tukang cukur téh, sanajan tangtu heraneun mah. Sanggeus beres mah, creng dibayar saketip, mani nuhun-nuhunan. Atuh peutingna bisa lalajo bioskop. “Emh, hampura tukang cukur.” Yogi Jl. Sukamanah III No. 16 Tangerang Borangan Madhuri, urang Batawi asli lebaran kamari nganjang ka bésana di lembur singkur. Najan kudu naék

ojég aya kana sajamna ahirna mah nepi ogé ka nu dijugjug. Barang anjog ka imahna kagét béh ditueun ti kagét sihoréng ka dinya téh can asup listrik-listrik acan. Mana di sakurilingeun imahna harieum ku tatangkalan. Ma’lum urang lembur téa nu kadatangan terus baé ngadébrol ku basa manéhna. Sabodo teuing, ngartieun sukur teu ngartieun lapur. Tapi lilalila mah Madhuri ogé ngartieun. Mun aya nu sama-sakali teu kaharti sok ménta ditarjamahkeun ka minantuna. Uplek cacarita paduduaan. Nu saurang ku Basa Sunda nu saurang deui ku Basa Batawi. Kira-kira wanci sareureuh gaang, Madhuri wakca ka bésana: “Mohon ijin mau ke kamar mandi”, pokna. “Oh, mangga ka palih kidul wé. Caket ieuh”, ceuk nu boga imah. Euleuh geuning kudu kaluar, jero haté Madhuri mangkaning poék jaba semu leueur. Ngan kudu kumaha deui. Antukna lakadalah kaluar. Néangan “kamar mandi” téa. Lantaran ti imahna ogé geus sawér-wéreun kakara nepika lebah dapuran awi kapaksa “dibedahkeun” di dinya. Korosak! Korosak! Puriding bulu pundukna muriding. Gura-giru muru ka imah deui teu ngisang-ngisang acan. Datang-datang hariweusweus, nyarita: “Bener-bener menakutkan liwat rumpun bambu yang di belakang itu. Ampé berdiri bulu kuduk”, pokna. “Lah, dasar nu borangan baé éta mah”, ceuk bésana mairan bari seuri leutik. “Borangan, itu apa?”, ceuk Madhuri nanya ka minantuna nu kabeneran keur aya di dinya. “Borangan itu artinya penakut”. “Bukan penakut émang bener. Gih, pegih sendiri”, pokna. “Yeuh, urang dieu mah moal sarieuneun ku nu kararitu”, ceuk bésana deui ngémbohan. “Mun enya ogé aya nu nyingsieunan naon héséna mawa korsi salosin mah”, cenah bari ngehkey. “Naha, Bah?”, ceuk anakna panasaran. “Heueuh. Ambéh bulu pundukna teu narangtung, sina dariuk dina korsi”. Sanggeus diterangkeun hartina, Madhuri kakara milu nyakakak satakerna.*** Kang Yunus

51

ucing, manusa ge loba nu kitu ayeuna mah.” Sarmidi: “Kutan?” Geus Biasa Oom: “Cing urang teteguhan, lebaran ayeuna hujan moal?” Uum: “Pasti hujan atuh.” Oom: “Naha maké jeung pasti sagala? Nyaho ti mana?” Uum: “Atuda geus kabiasaan.” Oom: “Kabiasaan kumaha?” Uum: “Kabiasaan hujan... cimata!” Nouval Komplék Cibiru Raya Kab. Bandung Saum Dida: “Korsi?” Dadi: “Cokor di sisi!” Dida: “Saum?” Dadi: “Sarua jeung umum!” Dida: “Maksudna?” Dadi: “Sarua jeung umum pada-pada nahan lapar jeung halabhab ti beurang.” Nouval Komplék Cibiru Raya Kab. Bandung Komo Bi Inah: “Bulan puasa ayeuna mah seubeuh pisan

macaan Manglé téh.” Salakina: “Karék dibacaan geus seubeuh, komo lamun didahar meureun nya?” Bi Inah: ”Sok kamana karep ari nanaon téh.” Nouval Komplék Cibiru Raya Kab. Bandung Nya Heueuh Tono: “Geuning ajengan ogé aya nu teu puasa nya?” Adun: “Ah maenya teuing ari anu kangaranan ajengan teu puasa mah!?” Tono: “Puguh aya, ajengan nu keur gering ripuh.” Fitra Muhammad Sumedang Bapa Ucing Sarmid: “Aing heran ka bapa ucing euy!” Jumadi: “Heueuh, heran ku naon kitu?” Jumadi: “Eta sanggeus ucing aing nu indungna direuneuhan mah, ih pleng turaleng teu embol-embol, boroning nganapkahan nu anakna satilu-tilu.” Jumadi: “Tongboroning

Ayah Kawunglarang Rancah 46387 Tripel Abah: “Héran nyanéh mah puasa téh kalah lintuh?” Kabayan: “Pan daharna tripel, Abah.” Abah: “Tripel kumaha?” Kabayan: “Janari milu janari, buka milu buka. Ditambah tengah poe wé milu dahar.” Fitra Muhammad Sumedang Barudak Kiwari Jasmin: “Let’s go!” Jasman: “Go, alone!” Bapana: “Da heueuh atuh, barudak kiwari mah geus embung we ngagunakeun basa Sunda teh.” Ayah Kawunglarang Rancah 46387 Ngaran & Pagawean Rek percaya rek henteu, lamun urang mere ngaran ka budak, kudu sing rada pantes. Sabab, sok aya kaitan jeung kahirupan manehna kahareup. Contona, anak kuring ayeuna. Geura urang

tataan saurang-saurang. Budak kuring nu cikal dingaranan Bangbang, geus gede digawena di Bank Mandiri. Anu kadua, dingaranan Suratman, geus gede digawena di kantor pos, tukang ngecapan surat. Budak nu katilu atawa nu bungsu, dingaranan Rosman, geus gede pagaweanana jadi tukang kembang. Holid A. Gani Komite Sekolah SDN CIhampelas Kota Bandung Panyakit Udung: "Uing mah hésé dék pol puasa téh, pasti waé aya bolongna tina sabulan téh." Adang: "Na ku naon kitu?" Udung: "Nyeta boga panyakit..." Adang: "Uluh karunya teuing, panyakit naon atuh?" Udung: "Panyakit... Sok lapar!" Maman Suwita Jl. Terusan Pasirkoja 89 Udud Adang: "Gusti! Geus teu éling aki-aki téh, kalahka ngabako wé hayoh! Teu puasa, Ki?" Aki: "Puasa atuh..." Adang: "Éta geuning udud!" Aki: "Na da teu diteureuy,

piragé dikenyot tuluy diburakeun deui, tuuuh… kitu." bari ngeyot bako bangun nu nimat. Aryanti Jl. Sutisna Sunjaya 155 Tasikmalaya Adan Dudu : Rék ka mana dul? Ado : Rék ka masjid cup!! Dudu : Alhamdulillah atuh rek solat lohor nya? Ado : Lain!! Dudu : Terus? Ado : Rék ngomong ka nu adzan ,rék nukeurkeun adzan lohor jadi adzan magrib ngarah téréh buka puasana! Maman Suwita Jl. Terusan Pasirkoja 89 Kecap ABC. Udin : "Ieu naon?" Adul : "A!" Udin : "Ieu?" Adul : "Bé!" Udin : "Ieu?" Adul : "Cé" Udin : "Jadi?" Adul : "KECAP!" Aryanti Jl. Sutisna Sunjaya 155 Tasikmalaya Nimu Adul : Alhamdulillah mendak acis. Icih : sabaraha dul mendakna? Adul : saratus emaaa. Icih : saratus rebu? Adul : saratus perakk ma. Icih : oohh.. Mita Armita Parakan Muncang 25 Nasib Pagawe Pos Di Ujung Padang, aya pagawe anyar kantor pos dipecat gara-gara sumanget teuing ngecap perangko. Cenah, geus aya saupuh gagang stempel potong jeung logam capna rusak, sabab unggal nempo surat anu make perangko gambar jelema di bendo jeung di

Manglé 2435

peci, jebrod, jebrod ku manehna langsung dihajar ku stempel sakuat tanaga sababaraha kali bari kutuk gendeng, “Rasakeun siah, goblog!” Holid A. Gani Komite Sekolah SDN CIhampelas Kota Bandung Kabeurangan + Saurrr saurrr saurrrrrr … - Gandeng, gandeng… + Pan meujeuhna saurrr, Ma. - Saurrr nanahaon, tingali jam, geus jam 6 ieu téh, ngimpi sugan… Mita Armita Parakan Muncang 25 Teguh Ama : "Nguseupna beubeunangan teu?" Dodo : "Meunang atu! tah, laukna dina korang." Ama : "Meunang sabaraha siki?" Dodo : "Sok teguh ku manéh, mun bisa neguh eusi dina korang ieu aya opat siki lauk, ku uing dibikeun laukna kabéh keur manéh." Ama : "Hhmmm.. Tiluu nya?" Dodo : "Salah!" Agus Susanto Jl. Gurame No. 39 Saur Aja : Saur… saur… Rina : Saur saha, a? Aja : Saurangnamah hayang néké ka Rina téh da? Rina : Naha? Aja : Gemes kawas goréng ulén… Rina : Yééy ngeunah wéh ngomong téh… Agus Susanto Jl. Gurame No. 39 Jajap Rina : "A, tiasa ngajajapkeun rina ka rerencangan?" Adul : "Aduh hapunten neng, jadwal aa nuju pinuh! Repot pisan"

Rina : "Aari kitu aya pidameleun naon a?" Adul : "Ayeuna teh kedah ngangon si belo sakantenan ngarit" Dede Widana Jl. Mandalawangi 45 Kadungora-Garut Tiris Adul : "Neng! Tiris nya?" Rina : "Terus? Hoyong caket? Hoyong ditangkeup? Hoyong cubak-cabak? Huh, Sorrry!" bari ningalkeun si adul nu colohok. Dede Widana Jl. Mandalawangi 45 Kadungora-Garut Lahuta Ari kolot baréto meuni osok lahuta nya! Geura cenah, “Piit ngeundeuk-ngeundeuk pasir, jogjog neureuy buah loa! Cecendet mandé kiara, ngajul béntang ku asiwung! Tuh pan?” Agus B. Irawan Neglasari – Cisompet Garut Kidul Mabok Preman 1: “Cik euy, déwék mah hayang nyaho, ari dalilna mabok téh kumaha?” Preman 2: “Mun teu salah mah kieu, Isyarat Hatta Numal Rahadid Lakbal Hattu…!” Preman 1: “Naon tah pihartieunana?” Preman 2: “Tarasi atah lamun didahar bakal utah!” Agus B. Irawan Neglasari – Cisompet Garut Kidul Naék Daun Ceuk présénter acara gosip dina TV: “Cinta Laura… adalah salah seorang artis yang saat ini tengah naik daun.” Kabayan: “Kacida pisan ieu mah! Artis bet disaruakeun eujeung hileud.” Iteung: “Kumaha kitu?”

Kabayan: “Eta cenah magar téh… cinta laura artis nu keur naék daun. Apanan nu sok naék daun mah hileud atuh!” Agus B. Irawan Neglasari – Cisompet Garut Kidul Tarucing “Naon sababna tangkal cau bet dituar?” “Sabab cauna geus asak!” “Lain!” “Naon atuh?” “Sabab tangkalna nangtung, da mun ngagolér mah teu kudu dituar.” Andi Firmansyah Sunda Unpas-Bandung Kanceuh “Unggal tos dahar, panyakit téh kanceuh euy!” “Panyakit naon nu kanceuhna Lur?” “Eta tunduh jeung seubeuh.” Andi Firmansyah Sunda Unpas-Bandung Lain Sedih Waktu aya pagelaran Cianjur, aya hiji jajaka nu lalajo rambay ku cimata. Ditanya ku wartawan. Wartawan: “Salira ngaraos sedih, ngadangu lagu-lagu Cianjur anu nembe?” Jajaka: “Sanes sedih, nanging ieu bujur ngadiukan paku payung.” Hanif Ramadan Jl. Cijawura Hilir No. 17 Margahayu Bandung Karunya Adun: “Emh, karunya teuing eta budak téh, bapana di bui indungna di rumah sakit.” Atun: “Na kunaon cenah nepi ka kitu?” Adun: “Ah, teu kunanaon. Bapana di gawe di LP, indungna jadi perawat.” Atun: “Kasebeleun siah.” Hanif Ramadan Jl. Cijawura Hilir No. 17 Margahayu Bandung

53

Ridwan Kamil, Walikota Anyar

B

andung ayeuna geus boga walikota anyar. Budak ngora,nonoman, tur terpelajar. Puguh wae urang neundeun harepan.Soalna mah atuda geus sakitu lilana Bandung teu boga gadag pisan. Adem ayem wae. Paling-paling nu sok dipikareueus teh eta Konferensi Asia Afrika (KAA) nu lumangsung leuwih ti satengah abad ka tukang. Atawa nyoreang ka jaman penjajahan Walanda, mangsa Bandung katelah Paris van Java. Tah, ti saprak harita mah, lebeng pisan teu aya ketak Bandung nu bisa dipikareueus. Memang, ngajungkiring eta oge paguron luhur saperti ITB, upamana.Tapi, dipatalikeun jeung palayanan publik, teu pati karasa mangpaatna ku masarakat sakumna. Naha pedah alumnina teu aya nu aktip di pamarentahan kitu? Ah, diilik-ilik mah, teu saeutik apan nu jeneng di pamarentahan boh di tingkat propinsi boh di pamarentahan kota Bandung. Naha ka marana atuh, teu kecet-kecet? Jelas, eta teh raket patalina jeung kapamingpinan Sang Walikota Bandung. Masing aparatur pamarentahanana rempeg lulusan paguron luhur oge, ari walikotana bureng mah, nya moal bisa ngusikeunana atuh. Sialna bureng kabeh. Teu kacaritakeun aya walikota Bandung nu nyongcolang. Atawa mun teu kasebut istimewa oge, paling saeutik aktip atuh nepungan masarakat. Jigana nu kitu mah karek Pa Djukardi. Hanjakal teu lana kulantaran kabaud musibah G30 S. Kadieunakeun bisa jadi Pa Ateng Wahyudi, tuluy Pa Dada Rosada. Hanjakal Pa Dada geuning kudu pulang ating ka KPK. Walikota sejenna, umumna mah teu jelas nepi ka mana ketakna. Lebah dieu, memang teu acan aya sajarah kritis nu ngungkab lalampahan pamarentahan kota Bandung. Ti mimiti iraha ruksakna kota Bandung teh? Saha walikotana harita

54

teh? Naon wae nu geus dilakukeun ku saban walikota? Nepi ka mana epektipitasna? Kunaon karereanana neunggar cadas?

“Denyut nadi” masarakat. Tah, ayeuna kabiruyungan Bandung boga Sang Walikota ti kalangan budak ngora. Katambah deuih lulusan ITB nu geus lila pada meredih supaya eta paguron luhur kahot teh nepikeun kontribusi nyatana ka masarakat. Teu kitu kumaha, urang Bandung geus lila patingrarahuh. Cik atuh sarana jalan di kota Bandung, bet teungteuingeun, butrak-batrek kabina-bina. Gorong-gorong diantep mengpet, atuh saban hujan cileuncang banjir ka mana-mana. Coba deuih, lalulintas, patalimarga sakitu pabaliutna. Eta geura pohara hesena leumpang di kota Bandung. Trotoar tempat nu laleumpang apan pinuh ku PKL, can kahalangan ku mobil nu sangeunahna dipalangkeun luhureunana. Trotoar nu sakuduna rata apan ieu mah sakitu jlagjligjlegna. Coba geura tingal trotoir Jl. Cipaganti, di payuneun bumina anggota DPR/MPR Ceu Popong. Kumaha rek bisa leumpang tumaninah, mun tincakeun turun naek

saperti kitu? Lingkungan oge pohara gorengna. Walungan Cikapundung, nu taun 50an kungsi herang, geuning ayeuna sakitu kiruhna. Tatangkalan di sisi jalan nu geus dirintis ti jaman Walikota Ateng Wahyudi, nepi ka ayeuna tacan rea onjoyna. Rea keneh jalan nu sisina henteu dipelakan tatangkalan. Atuh mun panas pohara entakentakanana. Tanah lapang keur arulin barudak di mana? Ari lapangan Tegallga eta teh keur naon? Butrakbatrek kitu. Keur taman kota, Taman Hiburan Rayat, atawa tempat padagang? Fasilitas umum kumaha? Mana sarana budaya, tempat ekpresi artistik warga? Pagelaran kasenian, museum seni rupa? Mana pabukon kota (city library) nu bisa dipikareueus? Ari pangabutuh dasar masarakat kumaha? Perumahan rahayat kumaha? Pangabutuh air bersih geuning can walatra? Cai ledeng di sababaraha tempat sakapeung ngocor sakapeung saat? Kangaranan Walikota ti kalangan budak ngora, nonoman tur terpelajar, tangtu engeuh kana aspirasi, “denyut nadi, degup jantung” , “jerit pekik”, “ ratap tangis” masarakat di sabudeureunana. Paangrojong jeung Panggeuing. Bandung, salila ieu, sasatna usik ku masarakatna sorangna lain ku ketak kaom birokrat. Tah, Ridwan Kamil, Sang Walikota, sadar pisan kana kanyataan kitu. Numatak, jauh ti awalna keneh, minangka aktipis, jelas pamianganana teh komunitas. Jadi, ngusikkeun kreativitas saban komunitas eta jurusna supaya Bandung ngahontal kajayaanana. Mun kitu, hayu urang rojong sarta geuing lengkah-lengkah kapamingpinana. *** Karno Kartadibrata.

Manglé 2435

KA GIGIR: 1. Nagara dina pawayangan 4. Bilangan enolna 2 7. Luhung 9. Pramuka 11. Kuring (Arab) 12. Gunung 14. Dulur sahandapeun 16. Dasi (Inggris) 17. Panjara 18. Héwan galak 21. Turunan kahiji 23. Persatuan bangsa-bangsa (Inggris) 24. Tobat 27. Komputer nu bisa dibabawa 30. Riungan dines 31. Tutuwuhan anu loba di kuburan KA HANDAP: 1. Aksara Arab 2. Panggero nitah solat 3. Geulis 4. Atma, lelembutan 5. Solat peuting dina bulan puasa 6. Kawajiban umat Islam 7. Beunghar 8. Papasangan baud 10. Abri Masuk Desa 13. Cicing di masjid bari terus éling ka Gusti Alloh

Manglé 2435

15. Turub gedé tina beling, poslén 19. Béja nu can puguh bener henteuna 20. Utusan/titahan 22. Kalengkepan keur olahraga 25. Sabangsa erak tempat barangteundeun di dapur 26. Badan antariksa Amérika 28. Wadah tutuwuhan 29. Ukuran beurat Waleran diserat dina kartu pos, témpélan Kupon Tarucing Cakra No. 1402. Kintunkeun ka Majalah Manglé Jl. Lodaya 19 Bandung 40262 paling leuir dua minggu saparantosna medal. Nu kagiliran kénging hadiah Tarucing Cakra No. 1400: 1.Andini Larasati Jalan Nyantong RT IV/II Tasikmalaya 2. Bambang Riyanto Jalan AH Nasution 267 A Bandung 3. Yuyus Rustini Jl. Cigeureung RT 02/04 165 Tasikmalaya

Hadiah masing - masing Rp. 15.000,-

K U P O N TARUCING CAKRA

NO. 1402

55

Pepetasan “Cenah ayeuna remen dirazia.” “Naon nu dirazia téh?” “Tukang pepetasan, Lo.” “Oh.” “Cenah pepetasan jeung kembang api nu boga daya ledak mah dirampas atawa diamankeun.” “Satuju. Pibahayaeuna atuh da. Geus réa kajadian anu cilaka alatan pepetasan.” “Bener.” “Jeung deui salah sahiji alesan diraziana pepetasan téh alatan ngaganggu ibadah Romadon.” “Enya, Lo. Komo lamun keur tarawéh, ujug-ujug kadéngé sora pepetasan di pakarangan masjid, kapan buyar tah konséntrasi solat téh. Teu husu.” “Geus jadi kabiasaan di urang ongkoh ayeuna mah.” “Kabiasaan nyeungeut pepetasan dina bulan puasa.” “Bener, Lo.” “Beuki deukeut ka lebaran beuki gandéng, beuki mahabu.” “Pajar téh keur ngaramékeun

56

bulan puasa jeung lebaran cenah.” “Bet disaruakeun jeung Agustusan atawa pabaru maséhi nyah, Mang.” “Disaruakeun kumaha, Lo?” “Kudu diramékeun.” “Da mémang kudu diramékeun, Lo.” “Har?” “Diramékeun ku ibadah. Ku solat tarawéh, ku tadarus, jeung ibadah séjénna.” “Lain kalah diramékeun ku pepetasan nyah.” “Enya.” “Heueuh hésé pisan dipupusna kabiasaan pepetsan téh, Mang.” “Bener, Lo. Incu gé tangka ngadat ari hayang pepetasan téh.” “Dipangmeulikeun nyah ku Mamang?” “Enya.” “Har?” “Tibatan ngadat, Lo.” “Tah éta kasalahan urang-urang téh, Mang.” “Kasalahan kumaha, Lo.” “Éléh ku budak.”

“Enya.” “Tadina hayang méré cocoan ka budak, ngarah anteng. Antukna budak jadi nyandu nyoo pepetasan.” “Heueuh rumasa, atuh da nu dagangna ogé sakitu nampeuna. Cacakan geus réa dirazia.” “Da nu dagang mah kumaha nu resep. Mun réa nu resep tangtu bakal réa deuih nu dagangna.” “Bener, Lo.” “Ongkoh deuih kolot ogé teu kurang-kurang nu resep kana pepetasan, Mang.” “Bener, Lo. Kolot bubudakeun téa.” “Mangkaning kolot mah sok leuwih ti budak. Teu bisa jempé ku ukur dibéré pepetasan céngék kapan ari kolot mah.” “Bener, Lo. Di lembur urang ogé kapan kolot mah nyareungeut pepetasanana nu sagaredé leungeut buta. Sorana handaruan, matak soak anu jantungeun.” “Kawas kulawarga Juragan Sukri di urang mah, Mang. Béjana Meuli pepetasanana ogé sok nepi ka sajutaeun.” “Coba lamun dipaké keur ka fakir miskin, Lo.” “Enya ceuk urang mah.” “Kétang kasadaran téh butuh prosés, teu bisa ujug-ujug saperti pepetasan nu ngabeledug.” “Enya. Mugia puasa jeung lebaran ayeuna leuwih réa nu saradar, kaasup urang-urang. Kapan lamun geus saradar mah teu kudu aya razia pepetasan sagala.” “Amin.” ***

Manglé 2435