11/19/2012
Succes met decentrale energie! Financieringsarrangementen
Inhoud presentatie Page 2
I.
Verschil in financiering perspectief • De maatschappelijk ondernemer/initiatiefnemer • De Investeerder/Bank • “The Clash” II. Financieringsarrangement • Ondernemerschap • Investeringen • Exploitatie III. De rol van (decentrale) overheden • Wie • Instrumenten • Voorbeeld IV. Do’s & dont’s
1
11/19/2012
Perspectief maatschappelijk ondernemer (1/3) Page 3
schoon
duur
Perspectief van de maatschappelijk ondernemer schaal
lokaal
centraal
Energielevering? Minimaal: Betrouwbaarheid Leveringszekerheid Ik zit links van het midden wbt: • Schoon – vervuilend • Betaalbaar – duur • Decentraal - centraal
betaalbaar
vervuilend
Perspectief investeerder-bank (2/3) Page 4
• • • • •
Extra kansen pakken! Hoe verder rendement verbeteren? Welke nieuwe activiteiten? Extra financiering? ….
Succes/winst
Investeerder Bank
• Welke zekerheden krijg ik en van wie? • Welke risico’s loop ik? • Loopt alles zoals is afgesproken en is vastgelegd? • ….
Mislukken/verlies
2
11/19/2012
Perspectief; "van chargeren kun je leren" (3/3) Page 5
DE ONDERNEMER:
DE FINANCIER:
• Dit is een briljante nieuwe benadering en/of technologie
• Dit is niet bewezen en riskant
• De hele buurt zegt schone energie te willen
• Er staat geen enkel commitment op papier
• Hier moet financiering voor te vinden zijn
• Geen track record dus eerst zien – dan geloven; 1 van de velen
• Dit avontuur ga ik aan – we zien wel waar we uitkomen
• Waar is de business case, wat zijn de kasstromen?
• Ome Carel was penningmeester van de voetbalclub, die is goed met geld
• Die Carel heeft nog nooit een bedrijf van dichtbij gezien
• Dit kan niet misgaan!
• Dit kan niet goed gaan!
Financieringsarrangement: Ondernemerschap (1/3) Page 6
• Ondernemerschap is de basis: • Startkapitaal (tijd, tijd, tijd, middelen) • Een goed plan is overtuigend voor mede-ondernemers • Financiering (lening) voor een ontwikkeling vaak lastig co-creatie, succes fee’s, crowdfunding, beloning in aandelen etc. als oplossing
• Weet hoe mede-investeerders en financiers kijken • • • • • •
Wie trekt de kar (kennis, ervaring, track record) Hoe steken zaken juridisch in elkaar? (contracten, vergunningen etc.) Technisch (bewegen techniek of niet, risico’s etc.) Organisatorisch (samenwerking, afhankelijkheden, structuur) Markt (afnemers, zekerheden, prijzen etc.) Financieel (kasstroom, investeringen, ratio’s etc.)
3
11/19/2012
Financieringsarrangement: investeringen (2/3) Page 7
Welcome to the Jungle! Neerwaartse druk, weinig gericht op ontwikkeling
(Rijks)subsidies (innovatie, investering en operationeel) Weinig activiteit, technologie gedreven
Durfkapitaal
Stevig rendement flinke omvang
Strategische investeerders
VALLEY of Death
Bank financiering (leningen) Investeringsfondsen (kapitaal) Obligaties/ institutioneel
Innovatie
Doorontwikkeling
Versnelling/naar markt
Doorgroei
Zekerheden, omvang, bewezen Redelijk rendement, zekerheid Zeer omvangrijke Transacties
Volwassenheid
Tijd = Publieke middelen
= Private middelen
= Publieke of private middelen
Financieringsarrangement: kasstromen bepalend! (3/3) Page 8 Operationele Kasstromen Project (EURk)
Operationele Kasstromen Project (EURk)
600
50,000
400 200
-
(200)
(50,000)
(400)
(600) Inkomsten uit vastrecht
Operationele Kasstromen Project (EURk) Totaal Operationele kosten
(100,000) Ontwikkelkosten Investering WKO
BAK betalingen 50,000
Bijgaande kasstromen: • • • • •
-
(50,000)
(100,000)
(150,000) Grijze Stroom Investering Turbines Ontwikkelkosten Vaste onderhoudskosten OZB
Opbrengst boven salderingsgrens Operationele kosten Opbrengst onder salderingsgrens Investering
Realistische, daadwerkelijke projecten Veel voorinvestering Langzame inkomsten ontwikkeling Flinke financieringsbehoefte Subsidieafhankelijk
(Data geanonimiseerd) Groene Stroom (SDE) Grondpacht/ huur Service & Onderhoudskosten Verzekeringen
4
11/19/2012
Rol van (decentrale) overheden (1/3) Page 9
• Een aantal overheden (h)erkent het probleem van de “Valley of Death” • Bedreiging voor beleidsdoelstellingen • Oplossingen worden gezocht in innovatief financieel instrumentarium • • • • • • • • •
Garantiefonds Provincie Utrecht (stopgezet) Energiefonds Overijssel (250 mln; loopt vanaf januari 2013) Duurzaam Bedrijf Haarlemmermeer (loopt) Duurzame Energie Onderneming Drenthe (loopt) Fonds Klimaat, Luchtkwaliteit Duurzaamheid Amsterdam (per 2013) MKB-fonds Gemeente Utrecht i.o. (in 2013) DE-on Flevoland Energie Den Haag (i.o.) Etc.
Rol van (decentrale) overheden (2/3) Page 10
5
11/19/2012
Rol van (decentrale) overheden: voorbeeld (3/3) Page 11
Persbericht provincie Overijssel 29 oktober 2012 Beleggingsbedrijf ASN Bank beheerder Energiefonds Overijssel Het beleggingsbedrijf van de ASN Bank wordt de beheerder van het Energiefonds Overijssel van 250 miljoen euro. Het beleggingsbedrijf werkt hierbij samen met Royal HaskoningDHV en Start Green Venture Capital. Het samenwerkingsverband kwam als beste aanbieder naar voren uit de Europese aanbesteding. Ondernemers en woningcorporaties kunnen vanaf medio januari bij het fonds terecht voor informatie over financiering of investeringen in nieuwe energiebronnen zoals biomassa, zon en aardwarmte.
Kernpunten DEF Overijssel : • 250 miljoen voor garanties, leningen en participaties (150 besparing, 100 opwek) • Altijd publiek-private financiering • Garanties, Leningen, participaties; onderscheidende condities t.o.v. markt • Provincie op afstand, publiek belang geborgd in statuten+ investeringsreglement • Niet alleen fondsbeheer maar ook ondersteuning project ontwikkeling • Gestuurd op bescheiden financieel (2%) rendement in combinatie met maatschappelijk rendement (energiebesparing, werk, duurzame opwek)
• 15 ! Jaar
Do's & Don'ts (1/1) Page 12
WEL
NIET
• Vernieuwen, maar niet langs teveel assen tegelijk
• Veronderstellen dat gedrevenheid voldoende is
• Realistische planningen en ramingen
• Hoe innovatiever hoe beter
• Zekerheden zoeken: contracten, concessies, afname etc.
• Head-first-in: een goed plan werkt!
• Goede risicoanalyse
• Te snel naar externe financiering kijken
• Zoeken naar enige omvang
• Denken dat je alles zelf kunt
• Hulp durven vragen
• “Dicht rekenen” en denken dat het wel goed komt
• Echt ondernemen – zonder ondernemerschap geen duurzaamheid
• Blijven geloven en doorgaan!
• Zomaar alles accepteren wat door ‘experts’ beweerd wordt, dus WEL rebels blijven
6
11/19/2012
S LI D E 13
Contact Jan-Coen van Elburg
[email protected] 0651223048
ROTTERDAM ANTWERPEN DüSSELDORF WASHINGTON
RebelGroup Advisory Wijnhaven 23 3011 WH Rotterdam
T 010 275 59 95 F 010 275 59 99
[email protected]
www.rebelgroup.com KvK 24336905 Rabobank 36.19.64.099
Aangenaam: Rebel Page 14
“IF EVERYONE DOES A LITTLE, WE WILL ONLY ACHIEVE A LITTLE.” DAVID J.C. MACKAY
• Met ongeveer 70 Rebels ondersteunen we sinds 2002 overheden en bedrijven met onze expertise op financieel-economisch en strategisch gebied, op het snijvlak van publiek en privaat • Vanuit onze kernexpertise leveren we advies, ondersteunen we implementatie en participeren we in projecten op het gebied van: • • • • • • • •
Financiering en investering Economie en strategie Inkoop, aanbesteding en dealmaking Publiek Private Samenwerking, concessies en prestatiecontracten Organisatieadvies en verandermanagement Privatisering en verzelfstandiging Sturingsrelaties en prikkels Risicoanalyse en risicomanagement
• In de duurzame energiesector helpen we overheden en bedrijven bij het ontwikkelen en implementeren van hun energieprojecten.
7
11/19/2012
Onderscheidend vermogen Rebel Page 15
“MY MIND REBELS AT STAGNATION.” SIR ARTHUR CONAN DOYLE
Enkele kenmerken I.
Integer
II. Constructief kritisch III. Opiniërend en open voor verandering IV. Gecommitteerd en onafhankelijk V. Intrinsiek gedreven door inhoud VI. Resultaatgericht VII. Ondernemend
Enkele recente energieprojecten (2011 – 2012) Page 16
Projecten (2011 – 2012)
Beschrijving
Duurzaam energiefonds Overijssel
Begeleiding van de aanbesteding van het management van dit fonds
Windpark Krammer
Ontwikkeling business case voor Windpark Krammer (>100 MW)
Elektrisch Vervoer ANWB
Business case en strategie voor elektrisch vervoer
Eemshaven Offshore
Strategie voor de ontwikkeling van Eemshaven als offshore haven
Texel Energie
Advisering investerings- en financieringsstrategie
Warmtenet Hengelo
Scenario’s voor verzelfstandiging Warmtenet Hengelo
Coöperatie Deventer
Opzetten van coöperatief mechanisme voor de gemeente Deventer
Financieel instrumentarium IPO
Diverse studies over slimmer financieren van duurzame energie vanuit provincies
Ventolines windparken
Financieel adviseur voor offshore en on-shore windparken in Noordoost Polder
Training business cases Agentschap NL
Training voor 20 medewerkers op het gebied van duurzame business cases
Standaard windmodel
Ontwikkeling voor een standaard windmodel voor gemeenten in Nederland
PPP voor energie Lesotho
Strategie voor Publiek-Private Samenwerking in de energiesector in Lesotho
Windbank Flevoland
Ontwikkeling van financieel instrument voor herontwikkeling wind in Flevoland
DE-on business plan (fin. paragraaf)
Bijdrage aan financiële paragraaf en review van 10 business cases
Investeringsbeslissingen A’dam
Review van projecten in het kader van het maatschappelijk deel van fonds KDL
8
11/19/2012
Enkele recente energieprojecten (2011 – 2012) Page 17
Projecten (2011 – 2012)
Beschrijving
Duurzaam Bedrijf Haarlemmermeer
Opstellen business plan voor Duurzaam Bedrijf Haarlemmermeer
Bid support warmtenet
Ondersteuning aan een privaat consortium bij de bieding op een warmtenet
Handleiding restwarmte uitwisseling
Opstellen van een handleiding voor warmt uitwisselingsprojecten voor Agentschap NL
Regulering Gasunie
Review van de reguleringssystematiek van Gasunie voor NMa
Amsterdams Investeringsfonds
Diverse bijdragen aan het concept voor het Amsterdams Investeringsfonds
Duurzame energieprojecten Zutphen
Ontwikkeling van business cases voor verscheidene projecten in Zutphen
MKBA Duurzame Energie
Financieel model voor de MKBA duurzame energie voor diverse decentrale overheden
Business case geothermie
Business case voor een geothermieproject in Nederland (vertrouwelijk)
Financiering Storm windportfolio
Financiering van diverse windparken in Vlaanderen
Bankability check offshore project
Review van tenderdocumenten vanuit financieringsperspectief
Ontwikkeling duurzaam bedrijventerrein
Strategie voor de ontwikkeling van een duurzaam bedrijventerrein in Assen
Structurering Klavertje Vier (energie)
Ondersteuning aan Alliander bij structurering energieprojecten in Venlo
Duurzame Energiestrategie Beemster
Bijdrage aan duurzame energiestrategie voor gemeente De Beemster
Model burgerparticipatie Agentschap NL
Ontwikkeling van een model voor burgerparticipatie in windprojecten
Utrecht Science Park groene leningen
Ontwikkeling van groene leningen arrangement
Partners en opdrachtgevers Page 18
Financiële partners en opdrachtgevers (NLD)
“THE ENERGY OF THE MIND IS THE ESSENCE OF LIFE“ ARISTOTLE
Selectie van private partners en opdrachtgevers (Duurzame Energie)
Selectie van publieke partners en opdrachtgevers (Duurzame Energie)
9