STARTEN MET INTERNATIONAAL ONDERNEMEN
Creatieve Kansen
Internationaal Ondernemen is een initiatief van het ministerie van Economische Zaken. Internationaal Ondernemen is een samenwerkingsproduct van overheidsinstanties en particuliere organisaties. Kijk voor meer informatie op: www.internationaalondernemen.nl
Colofon November 2006 Uitgave EVD, Postbus 20105, 2500 EC Den Haag Telefoon (070) 778 88 88, e-mail
[email protected] www.evd.nl www.internationaalondernemen.nl Ontwerp Frissewind visuele_communicatie, Amsterdam Tekst Frank Siddiqui Eindredactie Mijke van Welsenes Met medewerking van Christina van der Heden Druk Plantijn Casparie, Den Haag
INHOUD Méér dan Dutch Design • Nieuwe creatieve klasse • Een Sterk Merk • Sector in opkomst • Een grenze(n)loze markt • Lucie Huiskens, Premsela Stichting ‘Dutch Design is sterk merk geworden’ • Marleen Stikker, Waag Society ‘Cultuur voegt economische waarde toe’
2 4 4 5 7 8 10
De voorbereiding • Weten wat je wilt • Van idee naar commercieel product • Small is beautiful • Gijs Bakker, Droog Design ‘Vanuit Nederland kun je goed starten’ • Jeroen Verbrugge, Flex/the InnovationLab ‘Vertrouwen opbouwen vraagt veel geduld’ • Nicolette Brunklaus, Brunklaus ‘Het moet zich organisch ontwikkelen’
12 14 15 16 18
De Grote Sprong • Internationale beurs als springplank • Ondersteuning vanuit de EVD • Lies Willers, Opera Design ‘Britten onderhandelen anders dan wij’ • James Veenhoff, Moshi-Moshi fashion ‘Je hebt een stevig netwerk nodig’
24 26 27 30
Beschermen van een idee • Gevecht om intellectueel eigendom • Creative Commons • Harry van den Hoff, Syntens ‘Succes kent vele vaders’
34 36 37 38
Subsidies en overheidsprogramma’s
40
Adressen en publicaties
49
Creatieve Kansen
20 22
32
1
Méér dan Dutch Design
Dutch Design is de afgelopen jaren uitgegroeid tot een begrip in de wereld, maar de Nederlandse creatieve industrie heeft nog veel méér te bieden. Van mode tot muziek, van games tot nieuwe media: het lijkt tijd om te laten zien wat we aan talent in huis hebben.
Nieuwe creatieve klasse Sinds socioloog Richard Florida in zijn bestseller The Rise of the Creative Class van 2002 de term ‘creatieve klasse’ muntte, zijn heel wat ogen open gegaan voor de economische betekenis van creatieve productie. Richard Florida stelt dat de creatieven de motor van de economische groei en welvaart zijn geworden. Ideeën zijn de nieuwe economische goederen die verhandeld worden en niet langer enkel de afgeleide producten. Richard Florida beweert in zijn boek dat we in de jaren ’90 de opkomst hebben kunnen meemaken van een nieuwe – leidinggevende – sociale klasse: namelijk de creatieve klasse. Deze nieuwe klasse – die dus net als andere sociale klassen economisch is bepaald – heeft een eigen levensstijl en een eigen kijk op de wereld. Ze is de traditionele samenlevingspatronen grondig aan het veranderen. Zo gaan ze niet wonen waar ze werk vinden voor hun creativiteit, maar deze bedrijven gaan zich vestigen in de bruisende steden, waar de nodige creativiteit tot hun beschikking staat, met een vernieuwende muziekscène, een groot aanbod aan experimentele recreatie en een leuk uitgaansleven. Design heeft een enorme toegevoegde waarde voor de maakindustrie en de dienstensector. Cultuur is ook cruciaal voor toerisme. Daarnaast zijn film, internet en audiovisuele branche belangrijk voor het succes van allerlei nieuwe technologieën. Ook de stijgende roep om ‘beleveniseconomie’ vanuit de consument geeft aan dat de creatieve sector in de economie van de nabije toekomst waarschijnlijk een sleutelrol zal vervullen.
‘Dutch Design likes to tell a good story’ (Marcus Fairs, redacteur van Icons Magazine) 4
Een Sterk Merk De Nederlandse creatieve industrie is niet alleen sterk in opkomst, maar heeft ook uitstekende kaarten voor succes in het buitenland in handen. Het succes van ontwerpbureaus als Moooi, Droog en vele andere maakte ‘Dutch Design’ de afgelopen tien jaar tot een ‘sterk merk’. Victor&Rolf en Aziz maken furore in de
STARTEN MET INTERNATIONAAL ONDERNEMEN
modewereld, industriële ontwerpen als de Senseo (Waac’s ), Puma-sportschoenen (Alexander van Slobbe) en een revolutionaire verfemmer (Flex/the Innovationlab) bereiken een miljoenenpubliek. DJ’s Tiësto en Armin van Buuren domineren in de dancescene terwijl Guerilla, Playlogic en MassiveMusic zich opmaken om dat te gaan doen in games en digital sound. ‘Creativiteit is te lang een onderschatte productiefactor geweest’, erkende het kabinet in 2004 in de beleidsbrief ‘Ons creatieve vermogen’. De brief ging gepaard met het uittrekken van jaarlijks ruim 15 miljoen euro extra aan investeringen in de creatieve sector. Over programma’s die daarvan worden bekostigd, zoals de Creative Challenge Call en de Technostartersregeling, elders in dit boekje meer. Aan talent, uitstekende opleidingen en successtories heeft Nederland geen gebrek. Wel stranden veel buitenlandse expedities nog door onvoldoende voorbereiding en inzicht in de markt. Op het gebied van ondernemerschap en bedrijfsvoering valt er veel te winnen, blijkt uit onderzoek. Dit boekje gaat in op de belangrijkste aspecten van creatief ondernemen in het buitenland, aan de hand van ervaringen van ondernemers die de stap al met succes hebben gezet. Sector in opkomst Tot de creatieve industrie behoren ‘alle bedrijfstakken waarin initiële creatie – het creëren van betekenis of symbolische waarde – de kern vormt van het bedrijfsproces’. In deze ‘smalle definitie’ zijn er rond 150.000 personen werkzaam in de Nederlandse creatieve sector. Dat is een toename met 34 procent ten opzichte van 1996.
Creatieve Kansen
5
Nederland vierde op wereldranglijst design In 2006 heeft het Deense ministerie van Economische Zaken een onderzoek gehouden naar de globalisering van de designindustrie. Daaruit bleek dat Nederland op nummer 4 staat als het gaat om belangrijkste designlanden ter wereld. Op nummer 1 staat Groot-Brittannië, gevolgd door respectievelijk Italië en de Verenigde Staten. De designdiscipline waarvan wordt verwacht dat het in de toekomst het belangrijkste zal zijn is digitaal en multimediadesign (inclusief gamedesign). Een van de factoren die het belangrijkste zijn voor de groei van de designindustrie is volgens het onderzoek het verbeteren van het ontwerponderwijs. (Rapport ‘The Economic Effects of Design’ (2003) www.naec.dk/design_ english/44172/20/0) 6
De creatieve sector telt globaal drie bedrijfstakken: • Kunsten: podiumkunsten, beeldende kunsten, cultureel erfgoed en culturele evenementen • Media en entertainment: film, audiovisuele branche, letteren en journalistiek • Creatieve zakelijke dienstverlening: vormgeving, mode, architectuur, nieuwe media en games, reclame Een ruimere definitie geeft een beter beeld van de betekenis van creatieve productie voor de Nederlandse economie. Daarin worden ook de bedrijfstakken meegeteld die zich toeleggen op productie, distributie en detailhandel, zoals musea, boekhandels en bioscopen. Volgens de ruime definitie zijn er in Nederland 240.000 mensen werkzaam in de creatieve industrie. Dat is meer dan in de chemische industrie, de handel of de landbouw. In de ruime definitie is de werkgelegenheid in creatieve bedrijfstakken sinds 1996 met 25 procent gegroeid. De sector zet in totaal voor ruim 8 miljard euro per jaar om. (Bron: Mapping Document Creatieve Bedrijvigheid, ministeries van EZ en OC&W, oktober 2004.) www.cultuureneconomie.nl
STARTEN MET INTERNATIONAAL ONDERNEMEN
Een grenze(n)loze markt Door de globalisering nemen nationale grenzen voor industriële productie in betekenis af. Voor creatieve productie geldt dat nog veel sterker. Het is tegenwoordig geen probleem om een Indiase filmstudio in te huren als producent voor een ‘Nederlandse’ dramaproductie. Méér dan voor industriële productie, lijken echter culturele grenzen – of culturele verwantschap – van belang. Zo blijken ‘Dutch Design’ en Nederlandse muziekproducties het vooral goed te doen in Japan, de VS en Australië, en minder in andere regio’s. Op het gebied van nieuwe media en internet lijken zelfs culturele grenzen nauwelijks meer van belang. In ‘MacWorld’ bepaalt de markt of ideeën en ervaringen aanslaan of niet. De markt voor games, bijvoorbeeld, is in principe onbeperkt. Belangrijke en volledig nieuwe kansen ontstaan door de groeiende toenadering en overlap tussen disciplines. Technologische en culturele innovatie beïnvloeden elkaar steeds sterker, waardoor compleet nieuwe producten en markten ontstaan. Marcel Wanders zet textiel en natuurlijke materialen om in plastics en keramiek. Waag Labs ontwikkelt multimediatoepassingen voor de zorg, het onderwijs en musea. In nieuwe media schept ‘connecting creativities’ ongekende mogelijkheden om nieuwe ervaringen te creëren.
Creatieve Kansen
7
Lucie Huiskens • Premsela Stichting
‘Dutch Design is sterk merk geworden’ Dutch Design is ‘hot’. Marcel Wanders, Richard Hutten, Piet Hein Eek, Hella Jongerius, het is maar een kleine selectie van Nederlandse ontwerpers die internationaal furore maken. ‘De ontwerpen van Rietveld zijn wereldberoemd, maar pas de afgelopen tien jaar is Dutch Design echt uitgegroeid tot een sterk merk’, zegt Lucie Huiskens, adjunct-directeur van de Premsela Stichting: ‘Het is synoniem geworden voor de combinatie van kunst, functionaliteit en soberheid.’ Design wordt steeds belangrijker in onze leefwereld. ‘Meubels, kleding, elektronica: het aanbod is zo enorm dat een goed product alleen niet meer voldoende is om de consument te bereiken. De ‘verpakking’ bepaalt steeds sterker of een product het haalt of niet.’ ‘Bovendien’, zegt Huiskens, ‘voegt design waarde toe aan een product. Namelijk een symbolische waarde, die mensen in staat stelt om zich te identificeren met een bepaalde leefstijl.’ In leefstijlen zitten altijd culturele elementen verweven. Dat verklaart volgens Huiskens de doorbraak van Nederlanders als Richard Hutten in Japan. ‘Japanners voelen verwantschap met onze combinatie van soberheid en functionaliteit. Blijkbaar is dat een gemeenschappelijke culturele waarde.’ Die ‘schoonheid zonder franje’ moet ook de reden zijn waarom Nederlandse ontwerpers excelleren in design van consumentenproducten en in zakelijke dienstverlening. ‘Denk aan de Bugaboo kinderwagen of Concrete, een ontwerpbureau dat internationaal zijn sporen verdiende met het inrichten van hippe horecagelegenheden.’ Nederland kan zich positioneren als een sterk designland: een goede infrastructuur, hoog opleidingsniveau
8
STARTEN MET INTERNATIONAAL ONDERNEMEN
– ‘Delft’ en ‘Eindhoven’ zijn begrippen in ontwerpersland – en een open klimaat voor vernieuwend design. ‘Dat draagt allemaal bij aan een groot aanbod van goede ontwerpers.’ ‘We zien hier veel talent voorbijkomen’, zegt Huiskens. ‘Maar met talent alleen kom je er niet in het buitenland. Wij zien het nog te vaak mislopen op een gebrek aan ondernemerschap en strategische planning.’ De kleinschaligheid van de sector speelt daarin mee. ‘Ontwerpers zijn vaak solisten of werken in kleine collectieven. De kosten van presentaties op buitenlandse beurzen zijn hoog. In 2006 organiseerden wij, in opdracht van de EVD, een presentatie met tien Nederlandse ontwerpers op de beurs 100% Design Tokyo. De meerwaarde is dat we de presentatie koppelden aan een matchmakingprogramma voor de deelnemers. Als groep waren we bovendien in staat om een grotere zichtbaarheid te creëren.’ www.premsela.org www.design.nl www.bno.nl
Creatieve Kansen
9
Marleen Stikker • Waag Society
‘Cultuur voegt economische waarde toe’ ‘Kenniseconomie heeft kunst nodig’. In een manifest met deze titel gaf Marleen Stikker recent uiting aan haar visie dat technologie en economie niet zonder inspiratie, oftewel zonder kunst kunnen. Stikker, pionier op het gebied van nieuwe media, stond aan de wieg van onder meer De Digitale Stad, de Waag Society en de Cross Media Week/Picnic Amsterdam ‘06. Als directeur van De Waag opende ze in september 2006 een nieuw ‘laboratorium op het snijvlak van cultuur en ICT’ in pakhuis De Zwijger aan het IJ in Amsterdam, dat plaats biedt aan ongeveer vijftig experimentele ICT-bedrijfjes. Wat verstaat Marleen Stikker onder ‘creatieve industrie’? ‘De Creatieve Industrie is in mijn ogen het geheel van individuen, organisaties en bedrijven dat betrokken is bij het produceren van ‘betekenis’. Ik denk aan ontwerpers, fotografen, dj’s en vj’s, architecten, scenaristen. Maar ook aan grote clusters in de wereld van entertainment, reclamebureaus en uitgevers. Kortom, aan al diegenen die voor anderen ‘belevenissen’ creëren. Een boek, een beeld, een verhaal, een spel, mode-attributen, het zijn maar een paar voorbeelden. Betekenissen, verhalen, belevenissen, ze hebben niet alleen culturele maar ook grote economische waarde. Je kunt dat goed illustreren met ‘het ei’. We betalen minder voor een anoniem ei uit een legbatterij dan voor een scharrelei waarbij we een voorstelling hebben van een vrolijke, loslopende kip die zijn eigen kostje bij elkaar scharrelt. Als de kip ook nog een naam heeft, een geschiedenis en bekende nakomelingen, zijn we bereid een veelvoud voor dat ei neer te leggen. De Waag Society is een internationaal laboratorium van
10
STARTEN MET INTERNATIONAAL ONDERNEMEN
onderzoekers, kunstenaars en ondernemers op het snijvlak van ICT en cultuur. De afgelopen jaren merkten we dat we als laboratorium alléén te weinig ondersteuning konden bieden aan ondernemers. Daarom hebben we Mediagilde opgezet, een aparte organisatie die technostarters een internationaal podium geeft. Sinds september is Mediagilde ondergebracht in Pakhuis de Zwijger, een voormalig kraakpand en atelierruimte dat voor ons doel ingrijpend is verbouwd. Mediagilde stimuleert sociaal en cultureel ondernemerschap. Het gaat daarbij niet om maximale winst, maar om maximale verspreiding van nieuwe ICT-toepassingen voor het onderwijs, de cultuursector en internet. We helpen ICT-ondernemers niet alleen om innovatieve ideeën om te zetten in een product, maar ook met een businessplan. Mediagilde beschikt over een seed fonds dat venture capital beschikbaar stelt. En via alumni van Harvard, Stanford University en het MIT kunnen we nieuwe bedrijfjes in contact brengen met investeerders. ICT-ondernemers met innovatief potentieel kunnen zich aanmelden via www.mediagilde.nl.’ www.waag.org www.mediagilde.nl
Creatieve Kansen
11
De voorbereiding
Ook ondernemen moet je in je hebben, zeker als je succes wilt hebben in het buitenland. Een recept valt er niet voor te geven, maar wie het risico van vallen en opstaan niet aandurft kan beter thuisblijven. Wie lef, talent en goede ideeën ook nog combineert met een goede voorbereiding en zakelijke capaciteiten heeft dubbele kansen.
Minder risico, meer rendement Investeerders vinden vaak het risico om in een jong, innovatief bedrijf te investeren te hoog. Bijvoorbeeld omdat het marktperspectief onbekend is of de historie niet beschikbaar is. Maar de overheid heeft investeren in Technostarters (mensen die op basis van een technische vinding een onderneming starten, inclusief creatieve starters) aantrekkelijker gemaakt met de TechnoPartner Seed-faciliteit (Regeling seed capital technostarters). Deze regeling helpt investeerders om de risico-rendementsverhouding te verbeteren. De overheid verdubbelt via deze voorziening namelijk het totale investeringsbedrag van de investeerder. Voor investeerders kan het heel interessant zijn omdat ze mogelijk bijdragen aan een revolutionaire ontwikkeling. www.technopartner.nl 14
Weten wat je wilt ‘Grosso modo zijn er twee soorten ontwerpers’, zegt Gijs Bakker, mede-oprichter van Droog Design. ‘Je hebt eigengereide geesten die het best zelfstandig functioneren en ontwerpers die beter tot hun recht komen in een groter verband. Het is belangrijk dat je tijdig bepaalt tot welke categorie je behoort.’ James Veenhoff, strateeg bij het succesvolle modebedrijf Moshi-Moshi, onderscheidt maar liefst vijf strategieën waarin hij modeontwerpers de stap naar internationaal succes ziet maken. Het bekendste is het ‘Victor&Rolfmodel’, een met subsidies gefinancierde collectie die door investeerders wordt opgekocht. Dan is er het ‘Ilja Visser-model’: op eigen kracht een eigen lijn beginnen. Het ‘Percy-model’ betekent het vinden van een ‘angel investor’ met internationale ervaring. Een categorie apart is Marian Wigger, die begon bij een modemerk en bouwde van daaruit een eigen netwerk van afnemers op. En het pr-model natuurlijk, dat we voor Blue Blood hebben toegepast.’ Creatieve zakelijke dienstverlening, zoals het ontwerpen van exposities of industrieel design, vraagt om heel andere capaciteiten dan het zelfstandig ontwikkelen van eigen ideeën. Niet alleen het ontwerp, maar ook de communicatie met klanten en opdrachtgevers en het vermogen wederzijds vertrouwen op te bouwen is hierbij belangrijk voor succes.
STARTEN MET INTERNATIONAAL ONDERNEMEN
Van idee naar commercieel product Het vermogen een goed idee of ontwerp om te zetten in een commercieel product is doorslaggevend voor succes. Zeker als je wilt concurreren op een of meer buitenlandse markten. Het ontwerp en de functionaliteit zijn daarbij belangrijk, maar ook een goede ‘casting’ van je markt, doelgroep en prijsstelling. Elk bedrijf of ontwerper ontwikkelt eigen methoden om een idee om te zetten in een verkoopbaar product of concept. Droog Design is gespecialiseerd in het selecteren van verkoopbare concepten uit het aanbod van freelance ontwerpers. Nicolette Brunklaus broedt jaren op haar ontwerp voor ze het in haar collectie opneemt. Flex/the InnovationLab en Waag Labs benaderen potentieel geïnteresseerde bedrijven en ontwikkelen het idee verder met de opdrachtgever. Moshi-Moshi (fashion) besteedt veel aandacht aan de ontwikkeling van een merk. Bijna alle strategieën hebben gemeen dat het ontwerp pas wordt uitontwikkeld als er vraag naar blijkt te zijn, bij het publiek of opdrachtgevers. Als voorbeeld twee succesvolle uitersten uit de Droog-collectie: de ‘chest of drawers’ en de ‘strap’. Tejo Remy’s bekende ladenkast is een stapel op straat gevonden laden met nieuwe kastjes eromheen, die door een touw bij elkaar worden gehouden. Alleen geschikt voor verkoop via exclusieve designwinkels voor een al even ‘exclusieve prijs’. Tegenhanger is de ‘strap’ van NL Architects, feitelijk een snelbinder aan de muur in plaats van een plankje. Uitstekend geschikt voor massaproductie en verkoop voor een lage prijs via winkelketens.
Creatieve Kansen
Ontwikkel je zakelijke kant ‘Met talent alleen kom je er niet in het buitenland. Wij zien het nog te vaak mislopen op een gebrek aan ondernemerschap en strategische planning’, zegt Lucie Huiskens van de Premsela Stichting. Gelukkig kun je bij de Beroepsorganisatie Nederlandse Ontwerpers, de branchevereniging van ontwerpers en ontwerpbureaus in Nederland, cursussen en workshops volgen om als ontwerper je zakelijke kant te ontwikkelen. www.bno.nl/ ontwerpers/cursussen 15
Een stap verder in de keten tussen creatie en industriële productie staat de 1-2-Paint-verfemmer waarmee Flex/ the InnovationLab in 2005 de Nederlandse Designprijs won. De emmer voor muurverven, die knoeien voorkomt doordat je het deksel als verfbakje kunt gebruiken, vindt inmiddels aftrek bij verfproducenten tot in Australië aan toe. Small is beautiful Een belangrijk kenmerk van de creatieve industrie is kleinschaligheid. Het verschilt per sector, maar de gemiddelde bedrijfsgrootte bedraagt slechts vier personen. In het middenbedrijf (tussen 20 en 200 werknemers) zijn weinig creatieve bedrijven te vinden. Van architecten tot filmmakers, industrieel ontwerpers en decorontwerpers, van gamedevelopers tot pottenbakkers: de meest gebruikelijke productievorm is een ad-hoc netwerk van freelancers en productiebedrijven. Het voordeel van kleinschaligheid is flexibiliteit. De bedrijfsomvang zegt weinig over het succes van een bedrijf. Een kenmerk van succesvolle bedrijven is echter wel dat zij beschikken over een opvallend product en imago, én over een internationaal netwerk van contacten met agenten, productiebedrijven en afnemers. Brunklaus (interieur), Aziz (mode) en Magmaproductions (dance) zijn voorbeelden van bedrijven die per productie tientallen freelancers aan het werk kunnen hebben.
16
STARTEN MET INTERNATIONAAL ONDERNEMEN
Het nadeel van kleinschaligheid is vaak een geringere zakelijke professionaliteit, of een geringer vermogen om investeerders aan te trekken. Produceren betekent risico’s nemen, vooral in het buitenland. Daarom sluiten kleine bedrijven vaak allianties met ervaren partnerbedrijven die al internationale ervaring hebben, en vaak ook toegang tot afzetkanalen (winkelketens) en investeerders. Kleinschaligheid op zich is dus geen belemmering voor internationaal succes. Gebrek aan inzicht in de markt, het ontbreken van een duidelijke strategie en onvoldoende voorbereiding zijn dat vaak wel.
Creatieve Kansen
17
Gijs Bakker • Droog Design
‘Vanuit Nederland kun je goed starten’ De thuisbasis van Droog Design, galerie droog@home aan de Staalstraat in Amsterdam, houdt het midden tussen een winkel en een museum. Woonaccessoires, zoals de ‘strap’ en de ‘sucker’, exclusieve Droogmeubels en verlichting zoals de Treetrunk bench en de Milkbottle lamp en een gasttentoonstelling met interessante materiaal- en vormexperimenten, alles in één ruimte. Hoe ontwikkel je een mooi idee tot een commercieel succesvol product? Medeoprichter Gijs Bakker licht de ‘Droog-methode’ toe. ‘Design met een menselijk gezicht’, daar was het Gijs Bakker en Renny Ramakers om te doen toen ze Droog Design oprichtten, zo’n dertien jaar geleden. ‘We ontwerpen niet zelf, maar geven opdrachten aan anderen en begeleiden ze daarin’, vertelt Bakker. ‘Wij signaleren in de wereld wat er wordt gemaakt aan vernieuwende concepten en presenteren dat op de internationale meubelbeurs in Milaan. De producten die geschikt zijn voor productie worden daarna door ons ontwikkeld en op de markt gebracht. We initiëren voortdurend nieuwe projecten en werken met tientallen ontwerpers aan verschillende thema’s, zoals Garden of Delight, Your Choice of Hotel Droog. Garden of Delight was gebaseerd op de behoefte aan rust in een ingewikkelde wereld. Binnen zo’n thema kunnen we de jongste lichting ontwerpers onder de aandacht brengen van de internationale pers. In de eerste tien jaar van Droog werden de concepten ontwikkeld tot producten en gedistribueerd door derden. Het is gebleken dat het artdirectorschap en het ontwik-
18
STARTEN MET INTERNATIONAAL ONDERNEMEN
kelen van producten niet losgekoppeld kunnen worden. Hetgeen betekent dat we dit in eigen hand genomen hebben. Om dit te realiseren hebben we een investeerder gevonden en werken drie experts aan productontwikkeling en outsourcing. Nederlandse ontwerpers hebben in vergelijking tot veel buitenlanders een goede startpositie. Er zijn diverse subsidiemogelijkheden. Tijdens de masteropleiding Interior, Industrial en Identity Design aan de Design Academy Eindhoven die wij verzorgen, zeggen we altijd: bepaal tijdig wat voor soort ontwerper je bent. Floreer je in opdrachtsituaties, zoek dan een goed bedrijf. Ben je een gedreven individu, dan is een eigen klein bureau met een zichtbaar label een beproefde weg. Piet Hein Eek en Marcel Wanders zijn zo begonnen. In het laatste geval: timmer aan de weg en denk even niet aan een hypotheek. Wees je bewust van je plek en werk continu aan een helder verhaal, dan lukt het altijd.’ www.droogdesign.nl
Creatieve Kansen
19
Jeroen Verbrugge • Flex/the InnovationLab
‘Vertrouwen opbouwen vraagt veel geduld’ Flex/the InnovationLab is zo’n bedrijf waarvan je dagelijks ontwerpen om je heen ziet. Zoals de flesjes van Hero’s fruitdrink, de Cable Turtle, koffers van de Hema, Q-linair pannen voor BK en de schoonmaakmiddelen en zeepdispensers van Albert Heijn. Oprichter-directeur Jeroen Verbrugge heeft zojuist via e-mail een order voor de 1-2-Paint-emmer afgerond van een Australische klant. Vraag aan Verbrugge: hoe ontwikkel je een goed idee tot een commercieel product? ‘We werken vooral in opdracht van industriële bedrijven, maar de ideeën ontstaan soms ook hier in huis. Als we zelf een goed idee hebben, zoeken we een geschikte opdrachtgever. Het initiatief ligt dan bij ons. De 1-2-Paint-emmer is een mooi voorbeeld. Nadat het idee was ontstaan volgde eerst een onderzoek via de PCT-octrooidatabase (internationale octrooidatabase). Het bleek nieuw, dus hebben we het meteen gepatenteerd voor Europa, de VS en Australië. Verfproducent Flexa, onderdeel van Akzo Nobel, leek ons een geschikte klant, dus volgde een presentatie bij Flexa. Zomaar een presentatie geven heeft geen zin. Je moet eerst een persoon vinden die je idee omarmt en wil promoten, een product champion. In dit geval was dat Mark van Heffen van Akzo. Onze presentatie leidde tot een ‘intentie-tot-contract’. En dan volgt een periode waarin je vooral heel veel geduld nodig hebt, waarin je werkt aan wederzijds vertrouwen. Niet zozeer wat betreft de product champion, maar vooral ten aanzien van zijn - grote - achterban en superieuren.
20
STARTEN MET INTERNATIONAAL ONDERNEMEN
Bij een buitenlands bedrijf is het opbouwen van vertrouwen nog lastiger. Ons contact in Australië deden we op in New York, omdat wij een Golden Award in de Amerikaanse Packaging Design prijs IDSA hadden gewonnen. Dat is mooi, maar vervolgens krijg je te maken met afstand, tijdsverschil, logistiek. Het bleek pas rendabel bij zes containers met 100.000 stuks. Er moest een letter of credit komen om het financiële risico te beperken. Het kostte heel veel communicatie. Als je naar het buitenland wilt is mijn advies: zorg dat je idee zich al bewezen heeft op je eigen thuismarkt. Alleen met een idee bij een buitenlands bedrijf aankloppen is vrijwel kansloos. En probeer niet meteen naar China te gaan. Wij concentreren ons op de Europese markt, dat is al lastig genoeg. Duitsland, Spanje, we werken daar via opdrachtgevers als Sara Lee (Sanex), Henkel en Tefal. Het investeren in samenwerking met zulke bedrijven biedt garanties voor de langere termijn.’ www.flex.nl
Creatieve Kansen
21
Nicolette Brunklaus • Brunklaus
‘Het moet zich organisch ontwikkelen’ Nicolette Brunklaus ontwerpt complete interieurs in opdracht, maar ook dessins en lampen. Met haar bekende ‘bomenserie’, lampenkappen met prints van bomen aan de binnenkant, brak ze internationaal door. Brunklaus werkt jaren aan een ontwerp voor ze tevreden is. ‘Ik ben geen type dat geforceerd alle beurzen en winkelketens af gaat lopen. Het moet zich organisch ontwikkelen, vind ik.’ Intussen loopt haar bedrijf uitstekend. Brunklaus, van origine kunstenaar, werkt sinds 1998 als zelf-producerend ontwerper vanuit haar kantoor annex atelier in Amsterdam. Haar stap naar het buitenland begon op de beurs voor museumshops in Minneapolis. ‘Ik heb in de VS gewoond en heb er goede contacten, dus exposeren in de VS lag voor de hand.’ Het hielp dat de EVD een brochure voor de Amerikaanse markt bekostigde. ‘De kosten om op zo’n beurs te staan zijn heel erg hoog, ik heb het uiteindelijk net kunnen terugverdienen.’ Het leverde haar wel de eerste orders uit het buitenland op, en publiciteit in internationale bladen. Tegelijk begon haar internetpostorderbedrijf in Nederland goed te lopen. ‘Er kwamen vooral winkels op af, dus ik heb nu geen groothandel meer nodig. Ik ben niet zo’n verkoper, maar ben wel goed in het leggen van contacten. Daarmee heb ik mijn internationale netwerk opgebouwd. In New York leerde ik bijvoorbeeld journalisten kennen van internationale interieurbladen. In Scandinavië liep het via één winkel. Toen de eigenaresse me uitnodigde, ben ik erheen gegaan. Daarna heeft zij me bij andere winkels geïntroduceerd.’
22
STARTEN MET INTERNATIONAAL ONDERNEMEN
Buiten Nederland en Scandinavië levert Brunklaus vooral aan winkels in Duitsland, Groot-Brittannië en de VS. En sinds haar deelname aan 100% Design in Tokyo, ook in Japan en zelfs Nieuw-Zeeland. ‘Leuk natuurlijk. Maar op zulke afstanden spelen de kosten van levering wel een rol. Het moeten behoorlijk grote orders zijn.’ Is produceren in licentie dan geen oplossing? ‘Daar doe ik niet aan. Op die manier komt je ontwerp overal te liggen en heb ik de kwaliteit niet meer in de hand. Kwaliteit is onderdeel van mijn ontwerpen.’ In haar atelier wijst ze op een lelijke plastic remake van een boomschors-lamp. ‘Als ik elke keer dat mijn werk werd gekopieerd in actie zou komen, had ik er een dagtaak aan. Gelukkig heb ik een goede advocaat gevonden. Veel ontwerpers denken dat het niets uithaalt, maar mijn advocaat wint het altijd. Als ik wilde zou ik makkelijk van de claims kunnen leven. Zo zit ik alleen niet elkaar. Als ik enkel maar rijk had willen worden had ik dit vak niet gekozen.’ www.brunklaus.nl
Creatieve Kansen
23
w
De Grote Sprong
Als je je vak verstaat, in Nederland al iets hebt bewezen, je niet laat afschrikken door wat je allemaal te wachten staat en weet wat je wilt, ben je klaar voor de ‘grote sprong’. Er zijn veel manieren om het aan te pakken. Je presenteren op een buitenlandse beurs is de meest geijkte.
Internationale beurs als springplank Internationale exposities, handelsmissies en vakbeurzen zijn voor veel beginnende ontwerpers dé weg naar een internationaal publiek en opdrachtgevers. Beurzen, zoals de meubelbeurs in Milaan en 100% Design in Tokio, maar ook de IT-beurs Cebit in Hannover of de vloerenbeurs Domotex (Hannover, Shanghai en Dubai), zijn evenementen waar innovatieve en creatieve ondernemers media-aandacht en zakelijke contacten kunnen opdoen. De kosten voor deelname zijn hoog en voor beginnende ondernemers vaak moeilijk op te brengen. Organisaties als de Premsela Stichting en Modint doen veel aan matchmaking tussen ontwerpers en bureaus om expositieruimte te delen en (groeps-)presentaties voor te bereiden. Veel bekende ontwerpers zijn via buitenlandse beurzen doorgebroken, maar Lucie Huiskens van de Premsela Stichting waarschuwt voor te hoge verwachtingen. ‘We dringen er bij deelnemers op aan alleen mee te doen als ze ook serieus energie willen steken in het bewerken van zo’n markt. Zonder een strategisch plan in die richting kun je er beter niet aan beginnen.’
De EVD, Kamers van Koophandel en andere instellingen organiseren regelmatig beurzen, seminars, handelsreizen en andere nuttige activiteiten voor ondernemers. Kijk op www. internationaalondernemen.nl/agenda 26
Behalve beurzen zijn er diverse andere routes naar het buitenland. Enkele beproefde methoden: • inschrijven op prijsvragen • inschrijven op tenders • werken voor buitenlandse bedrijven • werken via agenten • vestiging in het buitenland
STARTEN MET INTERNATIONAAL ONDERNEMEN
Ondersteuning vanuit de EVD Er zijn verschillende manieren waarop de EVD de eerste stappen naar het buitenland ondersteunt: bijvoorbeeld via het Programma Starters op Buitenlandse markten (PSB) of via de service Individuele Marktbewerking (IM) voor nieuwe markten. PSB-subsidies kunnen onder meer worden aangevraagd voor het opstellen van een buitenlands businessplan, een tegemoetkoming in expositiekosten of het maken van buitenlands promotiemateriaal. Individuele Marktbewerking voorziet in een ‘marktscan’ voor nieuwe markten, waar 16 landen onder vallen, inclusief China en de VS. www.evd.nl
Dutch Design Week In Eindhoven vindt jaarlijks de Dutch Design Week plaats. Afstudeerprojecten van de Design Academy Eindhoven worden getoond, er zijn tentoonstellingen en shows van Dutch design en de Nederlandse Designprijzen worden uitgereikt. www.dutchdesignweek.nl
Creatieve Kansen
27
Voorbeelden van ondersteuning door de EVD
• Waag Labs maakte gebruik van de subsidieregeling PSB om het chatsysteem Pilotus voor verstandelijk gehandicapten te presenteren op de ICTbeurs Cebit in Hannover. Dit leidde tot contact met het Amerikaanse IT-bedrijf Boardmessenger, dat Pilotus op de markt brengt. • Nicolette Brunklaus kon met behulp van een PSBsubsidie promotiemateriaal laten maken voor de Amerikaanse markt, wat haar diverse Amerikaanse orders opleverde. • Flex/the InnovationLab liet via de EVD-service Individuele Marktbewerking een marktscan uitvoeren voor Tsjechië om de mogelijkheden voor vestiging in Praag te onderzoeken. Het bureau van Flex in Praag heeft inmiddels drie medewerkers.
Meedoen aan ontwerpwedstrijden Een goede manier om je ontwerp in de kijker te spelen is om deel te nemen aan ontwerpwedstrijden. Voor een overzicht van alle wedstrijden kijk op: www. design.nl/designnl/ 368.505 28
STARTEN MET INTERNATIONAAL ONDERNEMEN
100% Design Tokyo De Premsela Stichting, in 2002 opgericht om de ontwikkeling van design en mode te stimuleren, bood de mogelijkheid aan Nederlandse ontwerpers en designlabels om zich gezamenlijk te presenteren op de Japanse markt tijdens 100% Design Tokyo. Deze internationale vakbeurs maakt deel uit van de Tokyo Designer’s Week. Op de beurs is werk te zien van ontwerpers van meubels en woonaccessoires, ontwerpbureaus op dit terrein, designlabels en interieurarchitecten. Miriam van der Lubbe en Niels van Eijk tekenden voor het ontwerp voor de Nederlandse stand. In 2005 trok 100% Design Tokyo ruim 67.000 bezoekers. De Nederlandse deelname leidde tot artikelen over Nederlands design en de collectieve beurspresentatie in vooraanstaande Japanse designbladen. www.100percentdesign.jp
Creatieve Kansen
29
Lies Willers • Opera Design
‘Britten onderhandelen anders dan wij’ Opera ontwerpt onder meer exposities en winkelinterieurs. Een van de directeuren, Lies Willers, is met haar team druk met de uitvoering van een Renaissance-tentoonstelling in het Victoria & Albert Museum in Londen. Waar moet je rekening mee houden als creatief dienstverlener voor buitenlandse opdrachtgevers? En hoe bepaal je je eigen niche op de internationale markt? ‘Ons eerste buitenlandse project was het inrichten van het restaurant van het MoMa in New York tijdens de Mondriaantentoonstelling in 1995. Daarna kregen we een opdracht van het Earth Center in het Engelse Doncaster, als resultaat van onze eerste tender. Sindsdien werken we regelmatig in Groot-Brittannië. En ook al hebben we daar ervaring, elke keer komen we weer nieuwe dingen tegen. De opstelling in het Victoria & Albert Museum is een groot project, het kostte in sommige fases bijna al onze capaciteit. Er moet, voordat je de opdracht definitief aanneemt, ontzettend veel geregeld worden, onder andere rond verzekeringen. De Britse wet legt veel aansprakelijkheid bij de opdrachtnemer. Het afkopen van risico’s lijkt in eerste instantie onbetaalbaar. Britten onderhandelen anders dan wij. Ze komen vaak met een intimiderend en gecompliceerd contract. In het begin ging ik dat allemaal uitpluizen en punt voor punt behandelen. Nu weet ik dat je gewoon even moet wachten. Als je eenmaal in gesprek bent, vallen er vaak goede en overzichtelijke afspraken te maken. Als dienstverlener ben je afhankelijk van goed opdrachtgeverschap. Je moet goed onderhandelen
30
STARTEN MET INTERNATIONAAL ONDERNEMEN
en niet bang zijn om dingen te zeggen. Dat geldt in beide richtingen, weten wat je opdrachtgever wil is even essentieel. Projecten ontwikkelen in nauwe samenwerking met de klant is een unique selling point van ons. Dat doet het erg goed, maar er wordt ook een eigen creatieve inbreng verwacht. De meeste buitenlandse opdrachten verwerven we via tenders. Het is zaak om de publicaties ervan in de vakmedia goed te volgen. Tegenwoordig worden we ook gevraagd mee te doen bij nieuwe tenders. We besteden veel tijd aan onze inzendingen. Hoewel er vaak een ‘creative approach’ wordt gevraagd, maken we bijna nooit een gedetailleerd voorstel. Omdat wij altijd benadrukken dat we vooral samen met de opdrachtgever tot een goed project kunnen komen, zou dat ongeloofwaardig zijn. Meestal is het beter een benaderingswijze te beschrijven en te visualiseren, met schematische weergaves, referentieprojecten en metaforisch beeldmateriaal. Als het tot een gesprek komt is het vroeg genoeg om over de uitwerking na te denken.’ www.operadesign.nl
Creatieve Kansen
31
James Veenhoff • Moshi-Moshi fashion
‘Je hebt een stevig netwerk nodig’ Het succes van de designer jeans-lijn Blue Blood was zorgvuldig gepland, vertelt ‘merkstrateeg’ James Veenhoff van het Amsterdamse modebedrijf Moshi-Moshi. Nadat het ontwerp klaar was en het merk gedeponeerd, werden vijftig winkels geselecteerd. ‘We begonnen bij de inner circle, de P.C. Hooftstraat. Daarna in high-end winkels in New York en Tokio, en vervolgens breidden we de cirkel verder uit.’ Uiteraard waren alle agenten bij belangrijke afnemers al op de hoogte, zodat een ‘hype’ nauwelijks kon uitblijven. Voor modeontwerpers vraagt de stap naar het buitenland aanzienlijk méér planning dan in andere branches, zegt Veenhoff. ‘In de mode verkoop je niet één ontwerp, maar honderd of duizend stuks. Je moet elk exemplaar op het juiste moment in de goede kwaliteit kunnen afleveren. En je hebt te maken met seizoenen. Wanneer je de ene seizoenscollectie levert, moet je de volgende al kunnen presenteren.’ Ook de meest talentvolle ontwerper zal weinig bereiken zonder een uitgekiende strategie. ‘Ontwerpen is één ding. Vervolgens moet de productie goed geregeld zijn, anders hoef je niet te beginnen. Je moet heel goed weten welk land en welke markt je kiest, en vervolgens heb je een showroom en een netwerk van agenten nodig. En je moet een flinke oorlogskas beschikbaar hebben. Voor een beginnende ontwerper valt dat allemaal nauwelijks te organiseren. Als je naar het buitenland wilt, moet je eerst een stevig netwerk in Nederland opbouwen.’
32
STARTEN MET INTERNATIONAAL ONDERNEMEN
Toch zijn er regelmatig successen te melden. Veenhoff: ‘Je kunt vijf succesmodellen onderscheiden. Het bekendste is het ‘Victor&Rolf-model’, een met subsidies gefinancierde collectie die door investeerders wordt opgekocht. Dan is er het ‘Ilja Visser-model’: op eigen kracht een eigen lijn beginnen. Het ‘Percy-model’ betekent het vinden van een ‘angel investor’ met internationale ervaring. Een categorie apart is Marian Wigger, die begon bij een modemerk en bouwde van daaruit een eigen netwerk van afnemers op. En het pr-model natuurlijk, dat we voor Blue Blood hebben toegegepast.’ Nederland staat niet bekend als modeland. Veenhoff werkt daaraan via de Amsterdam Fashion Week, die hij afgelopen jaar voor de vijfde keer organiseerde. ‘Met vijftien shows zijn we nog niet groot, maar er is nu een platform om Amsterdam als modestad op de kaart te krijgen. Langzaam groeit er erkenning, de gemeente ziet het belang er ook van, dus dat biedt perspectieven.’ www.moshimoshi-inc.com
Creatieve Kansen
33
Beschermen van een idee
Het octrooirecht, het auteursrecht en het merken- en modellenrecht bieden bescherming tegen diefstal van intellectueel eigendom. Op papier althans. Het afdwingen van intellectuele eigendomsrechten kan ingewikkeld en kostbaar zijn. Syntens, een initiatief van Economische Zaken (een innovatienetwerk voor ondernemers in het mkb) heeft er verstand van en begeleidt ondernemers die willen innoveren. Creative Commons onderzoekt, met steun van de Nederlandse overheid, de toepassingsmogelijkheden van een alternatief licentiesysteem voor digitale media.
Gevecht om intellectueel eigendom ‘Het beschermen van een idee is geen rocket-science’, zegt James Veenhoff van Moshi-Moshi fashion. ‘Je kunt een merknaam deponeren en unieke details van je ontwerp vastleggen.’ De werkelijkheid zit vaak iets ingewikkelder in elkaar, zo blijkt uit praktijkervaringen. Voor werkelijk nieuwe vondsten of producten is er het octrooirecht, dat na vastlegging voor bepaalde regio’s van de wereld kan worden afgedwongen. Het Octrooicentrum Nederland Een octrooi is een exclusief recht op een uitvinding waarmee je een ander kunt verbieden de uitvinding commercieel toe te passen in een bepaald rechtsgebied. Een octrooi of patent beschermt jouw uitvinding op een technisch product of proces. Wie een octrooi heeft, kan een ander verbieden die uitvinding na te maken, te verkopen of in te voeren. Zelfs als die ander de uitvinding geheel onafhankelijk zelf ook heeft gedaan. Octrooicentrum Nederland draagt zorg voor de octrooiverlening in Nederland en de verspreiding van kennis die in de octrooiliteratuur is opgeslagen. www.octrooicentrum.nl 36
Met name voor design is het beschermen van intellectueel eigendom aanzienlijk lastiger. Het deponeren van beeldmerken en unieke details van ontwerpen is via het merken- en het modelrecht wel mogelijk, maar het bestrijden van overtreding is een andere zaak. Vooral als het in een ver buitenland gebeurt en je bent een kleine ondernemer die tijd noch geld heeft voor kostbare rechtszaken. Jatwerk en remakes zijn in de ontwerpbranche aan de orde van de dag. Zelfs Hema en Blokker maken zich regelmatig schuldig aan het verkopen of laten produceren van artikelen die sterk lijken op een bekend ontwerp, maar net iets anders zijn uitgevoerd. Doorgaans krijgt de eigenaar van het ontwerp gelijk als hij een rechtszaak aanspant en het komt regelmatig voor dat zo’n artikel op last van de rechter uit de handel moet worden genomen. Nicolette Brunklaus kan erover meepraten. Om de haverklap komt ze goedkope remakes van haar eigen ontwerpen tegen. Met name haar boomschorslampen zijn een gewild object voor Amerikaanse winkelketens. Hier speelt vooral de kleinschaligheid van de producent en het vermogen om te procederen een rol. Voor Droog Design is het beschermen van ontwerpen en aanpakken van namaak onderdeel van het bedrijfsproces. Voor een Nicolette Brunklaus kan het net een brug te ver zijn. Maar ook zij moet eraan geloven, en heeft een advocatenkantoor in de arm genomen om de
STARTEN MET INTERNATIONAAL ONDERNEMEN
ergste vormen van diefstal van haar intellectuele eigendom aan te pakken. Brunklaus: ‘Ik pak ze wel aan hoor. Maar als ik niet uitkijk heb ik er een dagtaak aan.’ Creative Commons Sinds 2004 streeft Creative Commons de ontwikkeling, introductie en promotie van de Creative Commonslicenties in Nederland na. Deze zijn speciaal voor digitale media en internet ontwikkeld. De licenties stellen makers in staat om hun auteursrechtelijk beschermd werk voor bepaalde vormen van hergebruik vrij te geven, zonder dat de bescherming die het auteursrecht hen biedt, wordt opgegeven. Hiervoor zijn een aantal standaardlicenties ontwikkeld die gratis en openbaar op het internet beschikbaar zijn. Creative Commons Nederland houdt zich bezig met de volgende activiteiten: • Het geven van voorlichting over en ondersteuning bij het gebruik van de Creative Commons Licenties in Nederland. • Het doen van onderzoek naar de toepassing in specifieke sectoren en naar bestaande belemmeringen voor het gebruik van de licenties. • Bevorderen van uitwisseling van kennis en coördinatie van activiteiten op Europees niveau. www.creativecommons.nl
Creatieve Kansen
Bescherming van bestanden van websites Van websites en fotosites kunnen foto-, video- of muziekbestanden worden geplukt. Maar Creative Commons heeft een licentie-systeem ontwikkeld waarbij je als maker kunt aangeven dat derden jouw werk mogen gebruiken zonder jouw toestemming en zonder een vergoeding te betalen, mits zij zich aan bepaalde voorwaarden houden. Je geeft je auteursrechten dus niet op. De licenties variëren van een ‘publiek domein verklaring’ (geen voorwaarden, werk is vrij te gebruiken) tot een combinatie van maximaal drie verschillende voorwaarden. Kijk voor meer informatie op de website van Creative Commons. (Bron: Recht # 33- april 2006, Juridische kwesties uit de beroepspraktijk van de ontwerper, Creative Commons, auteur: Anouk Siegelaar.) 37
Harry van den Hoff • Syntens
‘Succes kent vele vaders’ ‘Als Nederland een kenniseconomie is, houdt dat in dat wij veel intellectuele arbeid verrichten, dat daar intellectueel eigendom uit voortvloeit én dat het hoofdstuk ‘bescherming’ veelvuldig om de hoek komt kijken.’ Aan het woord is Harry van den Hoff, bij Syntens adviseur ICT, multimedia én creatieve industrie. Harry van den Hoff wordt beroepshalve dikwijls geconfronteerd met nieuwe ideeën en producten. Neem nu de sector ‘creatieve industrie’, een sector waar per definitie intellectuele eigendom in het spel is. Of iemand nou een foto maakt, een tekst schrijft, een beeldwerk boetseert of een computergame ontwerpt, er ís iets gecreëerd. ‘Het scheppende werk’, zoals Van den Hoff het samenvat. ‘Het is heel belangrijk in de gaten te houden wat er gebeurt met jouw eigendom. Wie wil er wat mee doen? Wie dóet er daadwerkelijk ook wat mee? Grote bedrijven herkennen de kansen op dit vlak, denk maar aan de strijd tussen Heineken en Philips om het octrooi op de thuistap, maar kleinere bedrijven doen er goed aan óók stil te staan bij de risico’s en kansen.’ Van den Hoff geeft het fictieve voorbeeld over het bedrijf dat voor de website van een bierbrouwer een spelletje ontwikkelt: bezoekers kunnen digitaal een biertje tappen. ‘Stel dat het spel een succes wordt en dat de bierbrouwer besluit er een vervolg aan te geven. Binnen dezelfde stijl moet een nieuw spelletje totstandkomen. Hoe wordt dat geregeld? Als intellectueel eigenaar hoort de bedenker van de game erbij te worden betrokken. De bierbrouwer kan niet zomaar met iets nieuws aan de slag gaan, tenzij natuurlijk het
38
STARTEN MET INTERNATIONAAL ONDERNEMEN
concern het intellectueel eigendom heeft gekocht van de bedenker. Het is in elk geval zaak dit soort dingen goed te regelen en je er uitstekend over te laten informeren. Veel mkb-bedrijven hebben leergeld moeten betalen in de praktijk.’ Goede raad - lees: een goede jurist - is duur. Van den Hoff: ‘Syntens of een brancheorganisatie kan je ook gedegen advies geven of je op weg helpen. Soms biedt bijvoorbeeld een hogeschool of universiteit uit ons netwerk soelaas. Dan heeft een bedrijf een vraag over intellectueel eigendom en vloeit daar een stageopdracht uit voort die wordt uitgevoerd door een student en ondersteund met de expertise van de hogeschool of de universiteit. De vraagstelling is dan bijvoorbeeld: hoe exploiteer ik goede ideeën en creatieve denbeelden? Want een idee of product ontwikkelen is leuk en interessant, maar vers twee is vaak hoe je het kapitaliseert. Ik zeg altijd: succes heeft vele vaders. Bedenk jij iets nieuws dat vervolgens niet aanslaat, dan is het een weeskindje. Maar wekt het wél enthousiasme, dan zijn er velen die de noviteit willen claimen. Op dat moment moet jij je idee of product hebben beschermd.’ www.syntens.nl Bron: Syntens, auteur: Gerben Stolk
Creatieve Kansen
39
Subsidies en overheidsprogramma’s
Een handige opsomming van alle overheidsfaciliteiten.
Stimulerend overheidsbeleid De beleidsbrief ‘Ons Creatieve Vermogen’ die de ministeries van EZ en OC&W in 2004 gezamenlijk uitbrachten, was het startsein voor een reeks maatregelen om de ontwikkeling van creatieve bedrijvigheid te stimuleren. Hiervoor wordt jaarlijks ruim 15 miljoen euro uitgetrokken. Een greep uit deze maatregelen: In het kader van de Creative Challenge Call konden creatieve bedrijfstakken tot medio augustus 2006 voorstellen indienen om te kunnen netwerken met andere sectoren. De overheid financiert een bureau cultuurmecenaat, dat in 2006 vermoedelijk wordt ondergebracht bij de stichting Kunst&Zaken. Verder is het programma TechnoPartners verruimd voor de creatieve sector en wordt gewerkt aan het toevoegen van cultureel ondernemerschap als verplicht onderdeel in het kunstvakonderwijs. De organisatie Creative Commons wordt tot en met 2007 ondersteund om oplossingen te ontwikkelen op het gebied van auteursrecht en licenties. Creative Challenge Call De Creative Challenge Call is een oproep aan bedrijven, creatieve ondernemers en brancheverenigingen om te komen met projectvoorstellen die nieuwe, kansrijke bruggen slaan tussen de creatieve organisaties en het bedrijfsleven. De creatieve industrie omvat de kunstsector, musea en monumenten, de content industry (uitgeverij, nieuwe media, audiovisuele branche) en de creatieve zakelijke dienstverlening: vormgeving, architectuur, grafische cluster, games, et cetera. Zij kunnen voorstellen indienen waarin netwerkvorming, kennisuitwisseling en samenwerking centraal staan. Goedgekeurde projecten krijgen maximaal 67 procent van de kosten vergoed met een maximum van 100.000 euro. Het totaal beschikbare subsidiebedrag is 3 miljoen euro. Medio november 2006 werd bekendgemaakt welke projecten werden toegekend.
42
STARTEN MET INTERNATIONAAL ONDERNEMEN
N.B. De regeling Creative Challenge Call is gesloten. Of de regeling wordt voortgezet was bij uitgifte van dit boekje nog niet bekend. www.cultuureneconomie.nl Subsidieregeling PSB De Subsidieregeling Programma Starters op Buitenlandse markten (PSB) heeft tot doel mkb-bedrijven, die over geen of weinig exportervaring beschikken, te ondersteunen bij het betreden van een nieuwe of praktisch nieuwe buitenlandse markt. De ondersteuning bestaat uit advies en begeleiding bij het opstellen en uitvoeren van een internationaliseringsplan en een bijdrage in de kosten van een aantal in het plan genoemde activiteiten. PSB is van toepassing op alle landen in de wereld. De EVD voert de regeling uit en werkt daarbij samen met de regionale Kamers van Koophandel, Syntens en een aantal ondernemersorganisaties. Creatieve ondernemers kunnen voor informatie over het PSB-programma terecht bij de EVD. www.evd.nl/psb
Creatieve Kansen
43
Individuele Marktscan Wie ambities heeft op een nieuwe buitenlandse markt, kan een beroep doen op de service Individuele Marktbewerking (IM). Onderdeel is een kosteloze marktscan inclusief een lijst potentiële zakenpartners. De Service IM start met een intakegesprek bij de EVD. De marktscan wordt doorgaans uitgevoerd door de NBSO’s (Netherlands Business Support Offices) en diplomatieke posten ter plaatse. De marktscan wordt uitgevoerd in een beperkt aantal landen: België, Brazilië, Canada, China, Duitsland, Frankrijk, India, Italië, Japan, Mexico, Polen, Roemenië, Rusland, Spanje, Taiwan, Turkije, het Verenigd Koninkrijk en de Verenigde Staten. Vorig jaar maakten 1.100 ondernemers gebruik van deze service. www.evd.nl/marktbewerking De Tante Agaathregeling (Regeling Durfkapitaal) De Tante Agaathregeling maakt het voor ondernemers makkelijker om aan startkapitaal te komen. De geldgever kan namelijk rekenen op belangrijke fiscale voordelen. Niet alle geldgevers komen in aanmerking voor deze regeling. Een particuliere geldverstrekker kan komen uit familie- of vriendenkring. Het geld mag echter niet worden verstrekt door de levenspartner en/of mede-ondernemer. Leent iemand de ondernemer minimaal 2.269 euro, dan levert dit voor hem de volgende fiscale voordelen op: De geldgever heeft vrijstelling
44
STARTEN MET INTERNATIONAAL ONDERNEMEN
voor de vermogensrendementsheffing in box 3 gedurende 8 jaar voor een maximum van 52.110 euro. De geldgever krijgt een heffingskorting van 1,3 procent over het vrijgestelde bedrag in box 3. Het eventuele verlies uit de lening mag de geldverstrekker opvoeren als aftrekpost (maximaal 46.984 euro per startende ondernemer). Slaagt de onderneming, dan heeft de geldverstrekker voordeel uit de belastingvrije renteontvangsten. www.belastingdienst.nl Borgstellingskrediet MKB (BBMKB) Het bedrijf (de starter) krijgt geen lening van de bank, omdat er bijvoorbeeld onvoldoende onderpand aanwezig is. In zo’n geval kan de bank gebruikmaken van de BBMKB regeling van het ministerie van EZ. Met deze regeling staat de overheid garant voor een deel van het krediet. Bij startende ondernemers staat de overheid garant voor 80 procent van de lening, tot een maximum van 100.000 euro. Dit is een extra zekerheid voor de bank dat het geld wordt terugbetaald. De bank beslist óf en onder welke voorwaarden de borg verstrekt wordt. www.senternovem.nl Groeifaciliteit Doel van de regeling is om snelgroeiende innovatieve ondernemers beter te kunnen voorzien in hun kapitaalbehoefte en om de mogelijkheden voor bedrijfsovername te verbeteren. De Groeifaciliteit is een garantiemogelijkheid voor de grotere financieringsbehoeften in het mkb, het gaat om financieringen variërend van 1 miljoen tot 5 miljoen euro. Met de Groeifaciliteit kunnen banken en participatiemaatschappijen het risico spreiden. De overheid verstrekt 50 procent garantie op door banken en participatiemaatschappijen verstrekte achtergestelde leningen en aandelenkapitaal. Het kapitaal zal verstrekt worden in de vorm van een achtergestelde lening of aandelenkapitaal. www.senternovem.nl
Creatieve Kansen
45
‘Kapitaalmarktpakket’ Het ministerie van EZ heeft het afgelopen jaar gewerkt aan een pakket van instrumenten ter bevordering van de toegang tot de kapitaalmarkt voor het midden- en kleinbedrijf. Het zogenaamde ‘Kapitaalmarktpakket’. Daaronder vallen onder meer de volgende programma’s:
a. Subsidieprogramma KennisExploitatie (SKE) Met dit programma moedigt TechnoPartner kennisinstellingen en private partijen aan technostarters (startende ondernemers die vernieuwende technologie gebruiken of ontwikkelen) te begeleiden bij het starten van een kennisintensief en innovatief bedrijf. Zo wil TechnoPartner een aantal drempels wegnemen die het voor technostarters moeilijk maken om daadwerkelijk te beginnen. Om de risico’s te verkleinen en de succeskansen te vergroten. TechnoPartner heeft tot nu toe tien SKE-projecten gehonoreerd. Technostarters kunnen via deze projecten bij het opzetten van hun onderneming steun ontvangen op het gebied van kennis,
46
STARTEN MET INTERNATIONAAL ONDERNEMEN
octrooien, apparatuur, begeleiding en financiering. Creatieve starters zijn vaak ook technostarters. Zij ontwikkelen ook producten op basis van een nieuwe technologie of toepassing van een bestaande technologie, bijvoorbeeld in de media en entertainment. Deze creatieve starters kunnen daarom ook ondersteuning via deze SKE-projecten ontvangen. www.technopartner.nl b. Seed-faciliteit Investeren in een jong, vernieuwend bedrijf betekent per definitie risico’s nemen. Er is geen historie en het marktperspectief is nagenoeg onbekend. Wordt het een flop of een eclatant succes? Met de TechnoPartner Seed-faciliteit kunnen investeerders het risico spreiden en het investeringsbedrag verdubbelen. Tot op heden zijn twaalf fondsen gehonoreerd met een totale omvang van 41,2 miljoen euro. Technostarters (maar ook innovatieve creatieve starters) kunnen een beroep doen op deze fondsen voor een lening van maximaal 2,5 miljoen euro. Ieder fonds heeft een eigen strategie en hanteert specifieke criteria waaraan de technostarters moet voldoen. De fondsmanager bepaalt in welke technostarters het fonds investeert. www.technopartner.nl c. Investeringsfaciliteit Opkomende Markten (IFOM) Met de Investeringsfaciliteit Opkomende Markten worden investeringen gestimuleerd van Nederlandse mkb-ondernemingen in een aantal opkomende markten door het verstrekken van financieringen. Via IFOM worden leningen verstrekt voor de midden- en lange termijn aan lokale dochterondernemingen of joint-ventures waarin een Nederlands mkb-bedrijf investeert. De lening bedraagt minimaal 45.000 euro en maximaal 5 miljoen euro. De looptijd kan variëren van drie tot twaalf jaar. Een aflossingsvrije periode van ten hoogste drie jaar is mogelijk. Afhankelijk van de specifieke
Creatieve Kansen
47
financieringsbehoefte kan de IFOM-financiering het karakter hebben van een (blanco) lening, een achtergestelde lening (risicokapitaal) of een combinatie van beide. Om kennisuitwisseling te garanderen moeten deze activiteiten gelijk zijn aan, of in elk geval lijken op die van de Nederlandse sponsor. Landen die in aanmerking komen voor IFOM-financiering worden geselecteerd uit markten die de overgang doormaken naar een markteconomie of waarvan de economische ontwikkeling achterligt bij West-Europa. www.fmo.nl
48
STARTEN MET INTERNATIONAAL ONDERNEMEN
Adressen en publicaties Adressen EVD, agentschap van het ministerie van Economische Zaken, ondersteunt ondernemers en publieke organisaties bij het internationaal ondernemen en samenwerken. De EVD stimuleert internationale activiteiten met informatie over buitenlandse markten, met projectmatige en financiële ondersteuning en door het leggen van contacten met zakenpartners in het buitenland. Daarbij werkt de EVD intensief samen met onder andere de Kamer van Koophandel, NBSO’s en internationale organisaties. www.evd.nl www.evd.nl/info/sectoren en klik door naar: Kunst Cultuur en Media Overheid en kennisinstellingen • SenterNovem agentschap van het ministerie van Economische Zaken www.senternovem.nl • Syntens initiatief van het ministerie van Economische Zaken www.syntens.nl • SICA Stichting Internationale Culturele Activiteiten www.sica.nl • Stichting Nederland Kennisland www.kennisland.nl • Premsela Stichting voor Nederlandse vormgeving www.premsela.org • Dutch Fashion Foundation platform voor Nederlandse modeontwerpers www.dutchfashionfoundation.com • BumaCultuur ondersteunt en promoot Nederlandse muziek www.bumacultuur.nl en www.musicxport.nl • Cultuur en Economie site met achtergrondinformatie over de Brief Cultuur en Economie, ‘Ons Creatieve Vermogen’. Op de site is informatie terug te vinden over de verschillende actielijnen uit de brief, www.cultuureneconomie.nl
Creatieve Kansen
49
Het Innovatieplatform bestaat uit experts uit politiek, bedrijfsleven, wetenschap en onderwijs en draagt ideeen aan om de ontwikkeling van kennis en de toepassing hiervan in de samenleving te bevorderen. Het platform doet ook voorstellen om de uitwisseling van kennis tussen allerlei sectoren en actoren in de samenleving te stimuleren. Ook ontwikkelt het platform een lange termijnstrategie om het menselijk talent en economisch kapitaal in Nederland beter te ontplooien en te benutten www.innovatieplatform.nl Brancheorganisaties • BNO Beroepsorganisatie Nederlandse Ontwerpers www.bno.nl • Modint landelijke ondernemersorganisatie voor mode, interieur, tapijt en textiel www.modint.nl • BGIn Benelux Game Initiative www.bgin.org Activiteiten Voor een compleet overzicht van beurzen, seminars, workshops voor ontwerpers etc. kijk op: www.bno.nl en klik door naar Agenda. Daarnaast zijn op bovenstaande sites nog veel meer activiteiten te vinden. Vakbladen • DZone vakblad voor grafische en interactieve ontwerpers, staat boordevol multimedia, software, animatie, illustraties, cases en nieuws www.dzone.nl • Frame internationaal magazine over interieurontwerp en architectuur www.framemag.com • Textilia vakblad voor mode-ondernemers www.textilia.nl • FashionUnited internationaal vakblad voor mode, dat in elf landen verschijnt www.fashionunited.nl/vakblad
N.B. Dit is slechts een greep uit het omvangrijke aanbod aan interessante tijdschriften voor de Creatieve Industrie.
50
STARTEN MET INTERNATIONAAL ONDERNEMEN
Creatieve Kansen
Dutch Design is uitgegroeid tot een begrip in de wereld. Maar de Nederlandse creatieve industrie heeft veel meer te bieden. Van mode tot muziek, van games tot nieuwe media. Het is tijd om te laten zien wat we aan talent in huis hebben. Dit boekje gaat in op de internationale mogelijkheden voor creatieve ondernemers. U vindt er onder meer nuttige informatie over het kiezen van een strategie, over overheidsfaciliteiten en het beschermen van een ontwerp. Dit is een boekje uit de reeks Starten met Internationaal Ondernemen. Andere titels zijn onder andere: • Zakendoen via internationale organisaties • Voorbereiding en aanpak • Investeren in het buitenland U kunt de boekjes gratis bestellen op: www.internationaalondernemen.nl/boekjes
Een initiatief van het ministerie van Economische Zaken en handelsbevorderende organisaties
I-0689