Spanningsvelden financieel toezicht

NEDERLANDS JURISTENBLAD

Spanningsvelden financieel toezicht • Het recht van gratie • Goed bestuur in de West P. 2541-2624 JAARGANG 89 24 OKTOBER 2014

10304688

36

Herhaalde oproep: Voorzitter Centraal Tuchtcollege voor de Gezondheidszorg De minister van Volksgezondheid, Welzijn en Sport zoekt wegens vertrek van de huidige voorzitter een:

Een afschrift van de opgestelde profielschets kan worden opgevraagd via [email protected]

Voorzitter van het Centraal Tuchtcollege voor de Gezondheidszorg (32-36 uur)

De benoemingsprocedure is gepubliceerd in de Staatscourant, 2012 nummer 2636. Afhankelijk van kennis en ervaring bedraagt het salaris maximaal € 7.899,67. Een detachering behoort tot de mogelijkheden.

Het Centraal Tuchtcollege voor de Gezondheidszorg is de hoogste instantie belast met de tuchtrechtspraak op grond van de Wet op de beroepen in de individuele gezondheidszorg ten aanzien van artsen, tandartsen, apothekers, psychotherapeuten, gezondheidszorgpsychologen, fysiotherapeuten, verloskundigen en verpleegkundigen. Het Centraal Tuchtcollege voor de Gezondheidszorg is gevestigd in Den Haag. U bent jurist en beschikt over ruime rechterlijke ervaring. U beschikt tevens over uitgebreide kennis op het gebied van het gezondheidsrecht of bent bereid u die eigen te maken. U kunt zelfstandig en autonoom rechtspreken samen met rechtsgeleerde leden en leden-beroepsgenoten. U geeft op een prettige en evenwichtige wijze sturing aan het proces en kunt de zaken die u waarneemt op constructieve wijze omzetten naar verbeteringen. Ook onder hoge werkdruk houdt u balans tussen werktempo en kwaliteit van de beslissing.

Inlichtingen over de aard en de inhoud van de functie kunnen worden ingewonnen bij prof. mr. W.D.H. Asser, waarnemend voorzitter van het Centraal Tuchtcollege voor de Gezondheidszorg, telefoonnummer 070 – 340 5417. Voor vragen over de procedure kunt u terecht bij drs. I. van den Hauten-Hinnen, directeur Eenheid Secretariaten Tuchtcolleges en Toetsingscommissies, telefoonnummer 070 - 340 6402. Voor meer informatie kunt u ook www.tuchtcollegegezondheidszorg.nl raadplegen. Sollicitaties dient u uiterlijk 9 november te richten aan Z.M. de Koning en te zenden aan de Minister van VWS, t.a.v. de directeur Eenheid Secretariaten Tuchtcolleges en Toetsingscommissies, drs. I. van den Hauten-Hinnen, Postbus 20350, 2500 EJ Den Haag.

Inhoud

2543

Prof. mr. T.N.B.M. Spronken Meer Brussel en meer Luxemburg in het strafrecht

Wetenschap 1838 Prof. mr. D. Busch Spanningsvelden in het toezicht op de financiële sector

Focus 1839

2544

1841-1871 Rechtspraak 1872 Boeken 1873-1883 Tijdschriften 1884-1897 Wetgeving 1898-1899 Nieuws 1900 Universitair nieuws 1901 Personalia 1902 Agenda

doordringen is dat daarbij

• Het recht van gratie • Goed bestuur in de West P. 2541-2624 JAARGANG 89 24 OKTOBER 2014

2551

36

2558

Unierecht moet toepassen en PREJUDICIËLE vragen kan stellen Pagina 2543

Het echte PROBLEEM is dat er op dit moment op althans bepaalde terreinen sprake is van een OVERREGULERING van de FINANCIËLE SECTOR

Pagina 2548 2564 2593 2594 2603 2618 2620 2622 2622

Deze SCHENDING van de GRATIEWET (geen definitief advies afwachten, VOL TOETSEN van het rechterlijk advies) rechtvaardigt een onmiddellijke terechtwijzing door het PARLEMENT

Pagina 2555

Die CARIBISCHE CONTEXT zorgt ervoor dat democratische VOORZIENINGEN die in het EUROPESE deel van het Koninkrijk GOED BESTUUR waarborgen in de overzeese gebieden vaak verworden tot TANDELOZE TIJGERS

Pagina 2558

Omslag: © Corbis

Spanningsvelden financieel toezicht

UNIERECHTER is,

Dr. O. Nauta Waarborging van goed bestuur in de West Voorstel voor een werkbare invulling van de waarborgfunctie in de Caribische rijksdelen

Rubrieken


PRAKTIJK moet IEDERE strafrechter

Mr. dr. W.F. van Hattum Het recht van gratie Naar aanleiding van de vonnissen van de Voorzieningenrechter Den Haag van 10 juli en 18 september 2014 inzake de vorderingen van twee levenslanggestraften

Focus 1840

Wat nog tot de

10304688

Vooraf 1837

Dat vormt een OMKERING van het uitgangspunt in de rechtspraak van de Hoge Raad dat OVERSCHRIJDING van de REDELIJKE TERMIJN in ONTNEMINGSZAKEN in de regel wordt gecompenseerd door de VERMINDERING van het bedrag Pagina 2578

Nadere uitleg van de ARTIKEL 29 WERKGROEP en meer JURISPRUDENTIE zijn meer geschikte wegen om DUIDELIJKHEID te brengen dan optreden van de Nederlandse wetgever, zolang de onderhandelingen in Brussel over het RECHT OM TE WORDEN VERGETEN nog niet zijn afgerond

Pagina 2615 VERSCHILLEN tussen de bestuursrechtelijke en de privaatrechtelijke bepalingen over COLLECTIEVE ACTIES maken het CONVERGEREN tussen privaaten bestuursrecht MOEILIJKER en het recht MINDER inzichtelijk en flexibel

Pagina 2619


Opgericht in 1925 Eerste redacteur J.C. van Oven

Auteursaanwijzingen Zie www.njb.nl. Het al dan niet op

ledige periode. Abonnementen kunnen schriftelijk tot drie

Erevoorzitter J.M. Polak

verzoek van de redactie aanbieden van artikelen impliceert

maanden voor de aanvang van het nieuwe abonnements-

Redacteuren Tom Barkhuysen, Ybo Buruma, Coen Drion,

toestemming voor openbaarmaking en verveelvoudiging

jaar worden opgezegd; bij niet-tijdige opzegging wordt het

Ton Hartlief, Corien (J.E.J.) Prins (vz.), Taru Spronken,

t.b.v. de elektronische ontsluiting van het NJB.

abonnement automatisch met een jaar verlengd.

Peter J. Wattel

Citeerwijze NJB 2014/[publicatienr.], [afl.], [pag.]

Gebruik persoonsgegevens Kluwer BV legt de gegevens

Medewerkers Barend Barentsen, sociaal recht (socialeze-

Redactiebureau Bezoekadres: Lange Voorhout 84,

van abonnees vast voor de uitvoering van de (abonne-

kerheidsrecht), Stefaan Van den Bogaert, Europees recht,

Den Haag, postadres: Postbus 30104, 2500 GC Den Haag,

ments-)overeenkomst. De gegevens kunnen door Kluwer,

Alex F.M. Brenninkmeijer, alternatieve geschillen-

tel. (0172) 466399, e-mail [email protected]

of zorgvuldig geselecteerde derden, worden gebruikt om u te

beslechting, Wibren van der Burg, rechtsfilosofie en

Internet www.njb.nl en www.kluwer.nl

informeren over relevante producten en diensten. Indien u

rechtstheorie, G.J.M. Corstens, Europees strafrecht,

Secretaris, nieuws- en informatie-redacteur Else Lohman

hier bezwaar tegen heeft, kunt u contact met ons opnemen.

Remy Chavannes, technologie en recht, Eric Daalder,

Adjunct-secretaris Berber Goris

Media advies/advertentiedeelname Maarten Schuttél

bestuursrecht, Caroline Forder, personen-, familie- en

Secretariaat Nel Andrea-Lemmers

Capital Media Services

jeugdrecht, Janneke H. Gerards, rechten van de mens,

Vormgeving Colorscan bv, Voorhout, www.colorscan.nl.

Staringstraat 11, 6521 AE Nijmegen

Ivo Giesen, burgerlijke rechtsvordering en rechtspleging,

Uitgever Simon van der Linde

Tel. 024 - 360 77 10, [email protected]

Aart Hendriks, gezondheidsrecht, Marc Hertogh, rechts-

Uitgeverij Kluwer, Postbus 23, 7400 GA Deventer.

ISSN 0165-0483 NJB verschijnt iedere vrijdag, in juli en

sociologie, P.F. van der Heijden, internationaal arbeidsrecht,

Op alle uitgaven van Kluwer zijn de algemene leverings-

augustus driewekelijks. Hoewel aan de totstandkoming van

C.J.H. Jansen, rechtsgeschiedenis, Piet Hein van Kempen,

voorwaarden van toepassing, zie www.kluwer.nl.

deze uitgave de uiterste zorg is besteed, aanvaarden de

straf(proces)recht, Harm-Jan de Kluiver, ondernemings-

Abonnementenadministratie, productinformatie Kluwer

auteur(s), redacteur(en) en uitgever(s) geen aansprakelijk-

recht, Willemien den Ouden, bestuursrecht, Stefan Sagel,

Afdeling Klantcontacten, www.kluwer.nl/klantenservice,

heid voor eventuele fouten en onvolkomenheden, noch

arbeidsrecht, Nico J. Schrijver, volkenrecht en het recht der

tel. (0570) 673 555.

voor gevolgen hiervan. Voor zover het maken van kopieën

intern. organisaties, Ben Schueler, omgevingsrecht,

Abonnementsprijs (per jaar) Tijdschrift: € 310 (incl. btw.).

uit deze uitgave is toegestaan op grond van art. 16h t/m

Thomas Spijkerboer, migratierecht, T.F.E. Tjong Tjin Tai,

NJB Online: Licentieprijs incl. eerste gebruiker € 340 (excl.

16m Auteurswet j°. Besluit van 29 december 2008, Stb.

verbintenissenrecht, F.M.J. Verstijlen, zakenrecht,

btw), extra gebruiker € 100 (excl. btw). Combinatieabon-

2008, 583, dient men de daarvoor wettelijk verschuldigde

Dirk J.G. Visser, auteursrecht en intellectuele eigendom,

nement: Licentieprijs incl. eerste gebruiker € 340 (excl.

vergoeding te voldoen aan de Stichting Reprorecht te

Inge C. van der Vlies, kunst en recht, Rein Wesseling,

btw). Prijs ieder volgende gebruiker € 100 (excl. btw). Bij

Hoofddorp (Postbus 3051, 2130 KB).

mededingingsrecht, Reinout Wibier, financieel recht

dit abonnement ontvangt u 1 tijdschrift gratis en krijgt u toegang tot NJB Online. Zie voor details: www.njb.nl (bij abonneren). Studenten 50% korting. Losse nummers € 7,50. Abonnementen kunnen op elk gewenst moment worden aangegaan voor de duur van minimaal één jaar vanaf de eerste levering, vooraf gefactureerd voor de vol-

Handboek Personenschade

NU OOK ONLINE!

REDACTIE: MR. J. WILDEBOER EN MR. S. BINKHORST

Het Handboek Personenschade is sinds jaar en dag hét naslagwerk op het gebied van personenschade en een onmisbare bron voor letselschadeadvocaten, WA-verzekeraars, rechtsbijstandverzekeraars, expertisebureaus, bureaus voor slachtofferhulp, arbeidskundigen en assurantietussenpersonen. Hoog niveau, praktische insteek U vindt in het Handboek Personenschade complete juridische informatie van een hoog juridisch niveau, maar met een praktische insteek. De auteurs gaan diepgaand in op: ■ Diverse specifieke aansprakelijkheden (o.a. medische aansprakelijkheid, vervoerdersaansprakelijkheid, verkeersaansprakelijkheid, productaansprakelijkheid en werkgeversaansprakelijkheid);

■ Diverse soorten schade (o.a. verlies van arbeidsvermogen, huishoudelijke schade, buitengerechtelijke kosten en smartengeld);

■ Diverse andere onderwerpen, waaronder re-integratie, fiscale aspecten van schadevergoeding, vaststellingsovereenkomst en internationaal privaatrecht.

NEEM NU EEN PROEFABONNEMENT Ga voor een gratis proefabonnement op de Collectie Aansprakelijkheid, Verzekering en Schade met daarin de nieuwe uitgave Handboek Personenschade (en ook de nieuwe uitgave Handboek Schaderegeling Motorrijtuigen) naar www.kluwer.nl/collecties.

MEER INFORMATIE OF BESTELLEN? Ga naar www.kluwer.nl/personenschade

Vooraf

1837

Meer Brussel en meer Luxemburg in het strafrecht

36

Bij het verschijnen van deze aflevering heeft het Europees Parlement het lot van de nieuwe Europese Commissie onder leiding van Juncker beslecht. Het parlement kan alleen met de voltallige commissie instemmen of deze afwijzen. Het zal tot het laatste moment spannend zijn gebleven omdat begin deze week nog twee kandidaten voor het parlement moesten verschijnen nadat Juncker gedwongen was te schuiven met de posten toen de Sloveense Alenka Bratušek te licht werd bevonden en haar kandidatuur introk. Hoe het verder ook is gelopen, voor de komende vijf jaren is het credo van de nieuwe Commissie: focussen op prioriteiten en uitbannen van futiele regelgeving, zoals de maximale hoogte van de hakken van de kapster. Tijdens zijn grillsessie beloofde Frans Timmermans het Europees Parlement, te willen inspireren in plaats van irriteren en te zullen komen met een lijst van te schrappen EU-voorstellen. Timmermans wordt de Eerste vice-president van de Commissie met als coördinerende taakstelling betere regelgeving, institutionele relaties en fundamentele rechten. Daarbinnen valt ook de aansturing van de Tsjechische Eurocommissaris Věra Jurová, die justitie, consumenten en gelijke behandeling in haar portefeuille krijgt en een wat zwakke indruk maakte bij haar verhoor door de Europarlementariërs. Toen haar gevraagd werd waar haar focus lag, gelet op het toch wel erg brede takenpakket dat ze onder haar hoede zou moeten nemen, had ze niet zo snel een antwoord. Gelukkig hebben we Timmermans nog, die beloofde zich vooral sterk te maken voor de fundamentele rechten: ‘als ik impopulair wordt met het beschermen van fundamentele rechten dan moet dat maar. Zonder dat, géén EU’. Ferme taal! Als we kijken naar de EU justitie-agenda voor 2020 dan zien we ook daar dat de nadruk ligt op consolideren en implementeren. Waar het daaraan voorafgaande Stockholm programma (2010-2014) nog kwam met nieuwe EUregelgeving, wordt nu gas terug genomen. Er moet weliswaar nog het een en ander worden afgemaakt wat al in de steigers staat, zoals bijvoorbeeld op strafrechtelijk gebied de richtlijnen over minderjarige verdachten, gefinancierde rechtsbijstand in overleveringszaken, de presumptie van onschuld en het Europees onderzoeksbevel, waar het nu om gaat is alle regelgeving van de afgelopen jaren te laten indalen. Ook de strategische agenda voor de komende vijf jaar die de Raad eind juni 2014 heeft vastgesteld, bevat geen nieuwe thema’s. De focus ligt op verdere uitwerking van grensoverschrijdende informatie-uitwisseling, aanpak van cybercrime, verdere ontwikkeling van procedurele waarborgen voor verdachten en slachtoffers, wederzijdse erkenning van rechterlijke beslissingen in civiele en strafzaken en de aanpak van EU fraude waarvoor de Europese openbare aanklager in het zadel moet worden geholpen. Als het gaat om consolideren wordt gewerkt aan trainingsprogramma’s voor de nationale rechtspleging over EU-recht en de betekenis daarvan voor de dagelijkse rechtspraktijk, het faciliteren van e-justice programma’s,

Reageer op NJBlog.nl op het Vooraf

investeren in juridische netwerken en het monitoren van de omzetting van EU-richtlijnen op het gebied van handels- en ondernemingsrecht, consumentenrecht en strafrecht in nationale regelgeving. Al met al is het toch nog een hele waslijst. Wat dat consolideren betreft gaan we vooral in de strafrechtspraktijk interessante tijden tegemoet. Anders dan in andere rechtsgebieden, die al veel langer binnen bereik van de interne markt en de rechtspraak van het Hof van Justitie van de EU vielen, zijn we in het strafrecht nog niet zo gewend aan rechtstreekse werking van richtlijnen en bemoeienis van het HvJ bij de interpretatie ervan. Sinds het Verdrag van Lissabon, waarbij de Derde Pijler met zijn eigen regelgeving door middel van kaderbesluiten werd afgeschaft, zijn richtlijnen aanvaard waarop verdachten en slachtoffers ten overstaan van de rechter direct een beroep kunnen doen en waaraan de rechter voorrang moet geven boven daarmee strijdige nationale regelgeving. De eerste post-Lissabon richtlijn was die van het recht van verdachten op vertolking en vertaling die inmiddels in Nederland is omgezet. Dat moet nog gebeuren met de richtlijnen met betrekking tot het Europees beschermingsbevel (voor slachtoffers), het recht op informatie en inzage in processtukken en toegang tot een advocaat in strafzaken. Prejudiciële beslissingen van het HvJ die relevant waren voor het strafrecht gingen tot nu toe vooral om bestraffing van illegaal verblijf in relatie tot de Terugkeerrichtlijn en richtlijnen op het gebied van economische strafrecht. De richtlijnen die na de inwerkingtreding van het verdrag van Lissabon zijn aanvaard hebben betrekking op commune regels van het strafproces die van toepassing zijn in iedere strafrechtelijke procedure en hebben daardoor een veel bredere impact. Het invullen van vage begrippen in deze richtlijnen, bijvoorbeeld wat moet worden verstaan onder ‘substantial jeopardy to criminal proceedings’, op grond waarvan van rechten kan worden afgeweken, zal aanleiding geven tot prejudiciële vragen van nationale rechters. Met ingang van 1 december 2014 krijgt het HvJ ook volledige jurisdictie over de pre-Lissabon regelgeving op strafrechtelijk gebied. Daardoor zal het HvJ een belangrijke rol gaan spelen bij de ontwikkeling van strafprocessuele waarborgen, waar voorheen vooral het EHRM de scepter zwaaide. Wat nog tot de praktijk moet doordringen is dat daarbij iedere strafrechter, of dat nu de rechter-commissaris in de Rechtbank Limburg is of het Hof Den Haag, in beginsel Unierechter is, Unierecht moet toepassen en prejudiciële vragen kan stellen. Alleen de Hoge Raad is daartoe verplicht als het gaat om een kwestie die niet zonder meer duidelijk is of waarin het HvJ nog niet eerder uitspraak heeft gedaan. Tot nu toe heeft de Hoge Raad op strafrechtelijk gebied, voor zover ik dat heb kunnen nagaan, welgeteld één keer een prejudiciële vraag aan het HvJ gesteld. Dat zal ongetwijfeld gaan veranderen. Taru Spronken

NEDERLANDS JURISTENBLAD – 24-10-2014 – AFL. 36

2543

1837

Wetenschap

Spanningsvelden in het toezicht op de financiële sector Danny Busch1 De Wetenschappelijke Raad voor het Regeringsbeleid (de Raad) publiceerde enige tijd geleden een interessant rapport, getiteld ‘Toezien op publieke belangen’.2 In dat rapport bepleit de Raad een verruimd perspectief op toezicht en neemt hierbij de behartiging van publieke belangen tot uitgangspunt. Een uitgangspunt waar de meesten zich vermoedelijk wel in kunnen vinden. Maar wat blijkt: toezichthouders werken volgens het rapport in een drietal spanningsvelden, waardoor het soms moeilijk is het publieke belang op de juiste manier te behartigen. In deze bijdrage wordt bezien hoe deze drie spanningsvelden uitwerken in het toezicht op de Nederlandse financiële sector. Wat gaat goed en wat kan beter? Hierbij wordt niet alleen gekeken naar het toezicht uitgeoefend door de AFM en DNB, maar ook naar het toezicht dat de Europese Centrale Bank (ECB) vanaf 4 november aanstaande gaat uitoefenen op de grootste en meest internationale banken in de Eurozone.

1. Handhaving geldende regelgeving versus breder perspectief Het eerste spanningsveld dat de Raad signaleert, is dat het toezicht zich niet alleen moet richten op handhaving van geldende regelgeving, maar ook een breder perspectief moet innemen. Het behoort niet alleen te gaan om handhaving van regels, maar ook om het voorkomen van schadelijk gedrag. En reflecteren op het domein van toezicht betekent ook het analyseren van knelpunten in weten regelgeving.3 Dit bredere perspectief lijkt momenteel redelijk gewaarborgd op de Nederlandse financiële sector. Dit blijkt om te beginnen uit het feit dat het analyseren van knelpunten in weten regelgeving bij de AFM en DNB inmiddels is geïnstitutionaliseerd. Beide stellen ieder voor zich (en ongetwijfeld in onderling overleg voor zover nodig) jaarlijks een wetgevingsbrief op aan de Minister van Financiën om de knelpunten in kaart te brengen die zij in hun toezicht zijn tegengekomen, en doen vervolgens suggesties tot aanpassing van de wet.4 Die suggesties worden regelmatig overgenomen door Financiën, wat dan vervolgens resulteert in nieuwe regelgeving. Op de vraag of wij onverdeeld gelukkig moeten zijn met alle nieuwe regelgeving voor de financiële sector, kom ik verderop nog terug. Dat de AFM en DNB een breder perspectief innemen blijkt ook uit het feit dat zij een belangrijke focus hebben op het voorkomen van schadelijk gedrag. Voor de insider mag dat weinig verbazing wekken, want het gedachtegoed van Sparrow, hoogleraar aan Harvard en oud-politieagent, is de

2544


afgelopen jaren expliciet omarmd door de AFM en DNB.5 De kernboodschap van Sparrow is dat een financiële toezichthouder schadelijk gedrag tijdig moet signaleren, aanpakken en ermee naar buiten moet treden. Of een bepaalde gedraging schadelijk is, staat in beginsel los van de vraag of deze gedraging legaal of illegaal is.6 Voor de AFM en DNB levert dat uiteraard een spanningsveld op, omdat het legaliteitsbeginsel nu eenmaal meebrengt dat de AFM en DNB alleen kunnen optreden als hiervoor een wettelijke basis bestaat. Want als de AFM en DNB schadelijk gedrag constateren dat niet verboden is, kunnen zij strikt genomen niet optreden. En dat wil of wilde nog wel eens voorkomen. De ontwikkelingen op de financiële markten gaan snel, zodat de wetgever en dus ook de toezichthouders niet zelden achter de feiten aanlopen. En dat terwijl de maatschappij en de politiek sinds de financiële crisis van de toezichthouders verwachten dat zij effectiever optreden.7 Dit spanningsveld is momenteel aan het afnemen. De afgelopen tijd is nieuwe regelgeving van kracht geworden die juist expliciet als doelstelling heeft het voorkomen van schadelijk gedrag. Het zal geen verbazing wekken dat deze bepalingen vaak nogal ‘open’ of principles-based zijn geformuleerd. Ik geef drie voorbeelden. De eerste twee voorbeelden hebben betrekking op de AFM, het laatste voorbeeld op DNB. Bij de AFM trekt vooral de zogenaamde generieke zorgplicht de aandacht. Zij is sinds 1 januari dit jaar opge-

nomen in artikel 4:24a van de Wet op het financieel toezicht (Wft). Uit de bepaling volgt onder meer dat een financiëledienstverlener die adviseert, in het belang van de consument moet handelen.8 Andere belangen, zoals het eigen belang van de financiële dienstverlener, zijn per definitie ondergeschikt aan het klantbelang. Kortom, de klant moet echt centraal staan. De bepaling is ruim genoeg om allerlei praktijken die schadelijk zijn voor consumenten, in een vroeg stadium aan te kunnen pakken. De generieke zorgplicht is op initiatief van de AFM in de wet opgenomen. Zij had er expliciet om gevraagd in een van haar wetgevingsbrieven.9 De AFM werd op haar beurt hiertoe aangespoord door de roep vanuit de maatschappij en de politiek om slagvaardiger toezicht te houden. Hiermee raken wij aan een ander spanningsveld, te weten de onafhankelijkheid en onpartijdigheid van de toezichthouder. Ik kom daar later nog op terug. Hoe dan ook, hier zien we dat het gedachtegoed van Sparrow heel concreet en op initiatief van de AFM heeft geleid tot wetgeving. Betekent de introductie van de generieke zorgplicht nu dat financiëledienstverleners zijn overgeleverd aan de grillen van de AFM? Ik meen van niet. Om te beginnen fungeert de generieke zorgplicht alleen als vangnetbepaling. Als een meer specifieke handhavingsgrondslag voorhanden is, moet deze ook worden ingezet. Anders bestaat uiteraard het gevaar dat de AFM de voorwaarden zoals gesteld in bijzondere bepalingen via de generieke zorgplicht omzeilt. Bovendien, de AFM kan geen bestuurlijke boete opleggen wegens overtreding van de generieke zorgplicht. Dat kan alleen bij overtreding van meer specifieke bepalingen. De AFM kan wel een aanwijzing geven aan de betreffende financiëledienstverlener om een bepaalde gedragslijn te volgen en hem langs deze weg verplichten bepaald schadelijk gedrag te staken, maar dat kan volgens artikel 4:24a lid 3 Wft alleen bij ‘evidente misstanden die het vertrouwen in de financiëledienstverlener of in de financiële markten kunnen schaden’. Bovendien: als de AFM een aanwijzing geeft, dan is dit een besluit in de zin van de Algemene wet bestuursrecht (Awb). Een dergelijk besluit is onderworpen aan de beginselen van behoorlijk bestuur, waaronder 1. het verbod van willekeur, 2. het zorgvuldigheidsbeginsel, inhoudende dat de AFM haar beslissingen met voldoende zorg moet voorbereiden en uitvoeren, 3. het motiveringsbeginsel, 4. het evenredigheidsbeginsel en 5. het gelijkheidsbeginsel. De bestuurs-

rechter toetst (met uitzondering van het evenredigheidsbeginsel) in beginsel ‘vol’ - en dus niet marginaal - of een besluit aan deze eisen voldoet. Is dat niet het geval, dan zal hij het besluit vernietigen. Besluiten van de AFM (en van DNB) sneuvelen bij de bestuursrechter met een zekere regelmaat. Een financiëledienstverlener moet dan natuurlijk wel de bereidheid hebben te procederen tegen de toezichthouder. Vroeger bestond er een zekere angst om te procederen, omdat men de toezichtrelatie niet onder druk wilde zetten. De laatste tijd ziet men echter een kentering en zijn banken en verzekeraars meer dan vroeger bereid om te procederen. Dat lijkt mij een goede ontwikkeling. Een tweede voorbeeld betreft de wettelijke regeling inzake het productontwikkelingsproces. Sinds 1 januari 2013 zijn financiële ondernemingen wettelijk verplicht een productontwikkelingsproces in te richten. Deze verplichting is opgenomen in artikel 32 van het Besluit gedragstoezicht financiële ondernemingen (Bgfo).10 De bepaling komt er kort gezegd op neer dat financiële ondernemingen procedures en maatregelen moeten hebben die waarborgen dat er financiële producten worden ontwikkeld die ook echt in het belang van de klant zijn. Hierbij moeten de zogenaamde KNVB-criteria worden nageleefd. Een product moet kostenefficiënt zijn, nuttig, veilig en begrijpelijk. De AFM houdt er vervolgens toezicht op dat die procedures en maatregelen bestaan en worden nageleefd. Hierdoor wordt zoveel mogelijk voorkomen dat op grote schaal schadelijke producten worden verkocht aan beleggers, met als gevolg massaschade. Denk bijvoorbeeld aan de massaschade die is veroorzaakt door de bekende effectenleaseproducten. Met de kennis van nu zouden we zeggen dat die producten niet voldoen aan de KNVB-criteria en dus niet, althans niet op die manier, hadden mogen worden aangeboden aan consumenten. Hoe dan ook, net als de generieke zorgplicht die wij hierboven bespraken, is de introductie van het verplichte productontwikkelingsproces gericht op het voorkomen van schadelijk gedrag. Het voorkomen van schadelijk gedrag staat niet alleen hoog op de agenda bij de AFM, maar ook bij DNB. Dit blijkt bijvoorbeeld uit het feit dat DNB sinds 2011 toezicht houdt op het gedrag en de cultuur in de bestuurskamers van financiële instellingen. De gedachtegang is duidelijk. Een gezonde financiële sector begint en eindigt bij de mensen die daar werkzaam zijn. Het

Auteur

Noten

6. Zie M.K. Sparrow, The Regulatory Craft.

wordt eveneens gedefinieerd in art. 1:1 Wft.

1. Prof. mr. D. Busch is als hoogleraar

2. WRR, Toezien op publieke belangen. Naar

Controlling Risks, Solving Problems, and

9. Zie wetgevingsbrief AFM van 10 oktober

Financieel recht verbonden aan het Instituut

een verruimd perspectief op rijkstoezicht,

Managing Compliance, Washington, Brook-

2011, opgenomen als bijlage bij Kamerstuk-

voor Financieel Recht (IFR), onderdeel van

Amsterdam: Amsterdam University Press

ings 2000; M.K. Sparrow, The Character of

ken II, 2011/12, 31980, 55.

het Onderzoekcentrum voor Onderneming

2013 (hierna: WRR Rapport) (tevens te

Harms. Operational Challenges in Control,

10. Art. 32 Bgfo geldt niet voor alle financiële

& Recht (OO&R), Radboud Universiteit

downloaden via www.wrr.nl).

Cambridge Cambridge University Press 2008.

ondernemingen. De bepaling is niet van toepas-

Nijmegen. Deze bijdrage is de uitgewerkte

3. WRR Rapport, p. 102-107, 112-114, 118-

7. Vergelijk hierover Maatman & Azahaf,

sing op beheerders van een beleggingsinstelling

versie van een lezing gehouden op het sym-

120, 132-137.

2010, p. 298 e.v.

die rechten van deelneming in een beleggingsin-

posium ‘Toezicht tegen het licht’ d.d. 5

4. Zie over de praktijk van wetgevingsbrieven

8. Zie art. 4:24a lid 2 Wft. ‘Financiëledienst-

stelling aanbieden aan professionele beleggers,

september 2014 te Nijmegen, georgani-

bijvoorbeeld de websites van de AFM en DNB

verlener’ heeft een specifieke toezichtrechte-

beheerders van een instelling voor collectieve

seerd ter ere van de opening van het nieu-

(www.afm.nl en www.dnb.nl).

lijke betekenis en is gedefinieerd in art. 1:1

belegging in effecten (icbe’s) en beleggingson-

we gebouw van de Nijmeegse rechtenfacul-

5. Zie hierover R.H. Maatman & S. Azahaf,

Wft. Advisering over financiële instrumenten

dernemingen, zie art. 32 lid 7 Bgfo. Alle in deze

teit.

Financieel toezicht en schadelijk gedrag,

zoals aandelen en obligaties valt er bijvoor-

voetnoot genoemde entiteiten zijn voorzien van

Ondernemingsrecht, 2010, p. 296-302 (hier-

beeld niet onder, adviseren over hypothecair

een definitie in art. 1:1 Wft.

na: Maatman & Azahaf 2010), p. 298 (l.k.).

krediet weer wel. ‘Financieel instrument’


2545

Wetenschap

gedrag van degenen die bij de financiële instellingen aan de touwtjes trekken is daarbij van cruciaal belang. Zij nemen immers de beslissingen (of juist niet) die de financiële prestaties en het voortbestaan van de financiele instellingen bepalen. Tijdens de financiële crisis hebben we kunnen zien waar te dominant leiderschap toe kan leiden. Als Dirk Scheringa en Rijkman Groenink wat meer tegengas hadden geduld, was DSB Bank misschien niet failliet gegaan en was ABN AMRO mogelijk niet in staatshanden beland. Kortom, door toezicht op gedrag en cultuur hoopt DNB problemen in een vroeg stadium op te sporen, nog voordat zij zich vertalen in een slechte financiële situatie.

Een gezonde financiële sector begint en eindigt bij de mensen die daar werkzaam zijn Het toezicht op gedrag en cultuur kan zich vertalen in formele toezichtmaatregelen. Als iemand bestuurder van bijvoorbeeld een bank of verzekeraar wil worden, wordt hij door DNB getoetst op geschiktheid en betrouwbaarheid.11 Als een persoon ongeschikt en/of onbetrouwbaar is, kan hij of zij niet aantreden als bestuurder. Bij het afnemen van de geschiktheidtoets is deskundigheid natuurlijk nog steeds van groot belang, maar inmiddels wordt ook goed gekeken naar karaktereigenschappen zoals zelfkritisch vermogen. DNB zal een bestuurder ongeschikt verklaren als er op dit vlak problemen bestaan. En als na verloop van tijd blijkt dat een bestuurder door zijn gedrag niet functioneert, kan dat leiden tot het oordeel

2546


dat hij niet langer geschikt is en dus het veld moet ruimen. Ook de toezichtnorm dat sprake moet zijn van een beheerste en integere bedrijfsvoering biedt mogelijkheden voor DNB om in te grijpen, bijvoorbeeld door het geven van een aanwijzing om in het beleid een bepaalde gedragslijn te volgen.12 Een verschil met de vorige twee voorbeelden is dat er geen nieuwe regelgeving nodig was om het toezicht op gedrag en cultuur mogelijk te maken. De bestaande bevoegdheden waren (kennelijk) ruim genoeg om dit te faciliteren. Overigens wijst onderzoek van DNB uit dat formele toezichtmaatregelen vaak niet nodig zijn. De instellingen waarbij risicovol gedrag is geconstateerd hebben meestal zelf krachtige maatregelen genomen om de risico’s te elimineren. Sommige instellingen hebben personele wisselingen doorgevoerd in de top van de organisatie, terwijl anderen na een DNB onderzoek de corporate governance hebben versterkt, de strategie hebben gewijzigd, bestuurders coachingstrajecten hebben laten volgen en/of het onderlinge kritische vermogen hebben versterkt.13 Kortom, als we de gegeven voorbeelden op een rijtje zetten, lijkt het regelgevend kader inmiddels voldoende ruimte te bieden om schadelijk gedrag zoveel mogelijk te voorkomen. Hiermee beschikken de AFM en DNB zoals we hebben kunnen zien over vrij ruime bevoegdheden, maar voor een slagvaardig toezicht kan dit ook niet anders. Uiteraard zijn de toezichthouders hierbij steeds gebonden aan het legaliteitsbeginsel en de algemene beginselen van behoorlijk bestuur (zie hierboven). De sector zelf is er overigens niet altijd gerust op. Vooral de introductie van de generieke zorgplicht heeft veel stof doen opwaaien. Er bestaat enige vrees dat de AFM wat al te gretig gebruik zal gaan maken van deze bevoegdheid. Of dat zo is, zal de toekomst moeten uitwijzen. Ik speculeer nu, maar het zou best eens zo kunnen zijn dat de AFM nu al in informele ‘normoverdragende’ gesprekken met financiëledienstverleners de generieke zorgplicht uit de la trekt om duidelijk te

maken dat de AFM handhavend kan optreden als zij dat zou willen. Mogelijk is dat al voldoende om de financiëledienstverlener beterschap te laten beloven. Zeer binnenkort zal er een belangrijke verschuiving plaatsvinden in het toezicht op de financiële sector. Vanaf 4 november 2014 gaat de ECB in het kader van het Single Supervisory Mechanism (SSM) – een belangrijke pijler van de Europese bankenunie – rechtstreeks prudentieel toezicht houden op, kort gezegd, de grootste en meest internationale banken binnen de Eurozone.14 Dit laat de positie van de AFM overigens onverlet. Het betekent slechts dat de ECB in plaats van DNB de prudentieel toezichthouder wordt op de grootste en meest internationale banken in Nederland, zoals Rabobank, ABN AMRO en ING. Hoe gaat dit toezicht eruit zien? Zal de focus op het voorkomen van schadelijk gedrag dan nog steeds gewaarborgd zijn? In hoeverre is de ECB een aanhanger van het gedachtegoed van Sparrow? Hoe het ECB-toezicht uitpakt is in dit stadium natuurlijk moeilijk te voorspellen. De aanloop naar het toezicht door de ECB wijst echter op een meer rulesbased benadering met een grote nadruk op gedetailleerde rapportages aan de ECB. Datagedreven toezicht dat op gestandaardiseerde wijze plaatsvindt. Of het ‘softere’ toezicht op gedrag en cultuur ook een plaats gaat krijgen bij de ECB? We moeten het afwachten.

2. Eenzijdige focus op kosten versus kosten/baten analyse Het tweede spanningsveld dat de Raad signaleert, is dat het niet alleen er om gaat dat toezichthouders de lasten en kosten die toezicht meebrengt minimaliseren, zowel voor de toezichthouder en de overheid als voor de onder toezicht gestelden. Het gaat er ook om dat een goede kosten/batenanalyse wordt gemaakt.15 In Nederland en op Europees niveau is de discussie helaas nog steeds redelijk eenzijdig gericht op beheersing van de kosten van het toezicht en op de vraag wie deze kosten moet dragen. Op zichzelf genomen is het begrijpelijk dat deze discussie juist nu wordt gevoerd. De maatschappij en politiek hebben de afgelopen jaren met succes gepleit voor strengere regels en strenger toezicht zodat een volgende crisis ons hopelijk bespaard blijft. Het gevolg daarvan is dat de financiële sector de afgelopen jaren bedolven is onder een ware lawine aan nieuwe, gedetailleerde regelgeving. Om ‘compliant’ te zijn met alle regelgeving moeten inmiddels astronomisch hoge kosten worden gemaakt. Zo hoog, dat volgens de Autoriteit Consument en Markt (ACM) sprake is van een toetredingsbarrière voor nieuwe banken.16 En de toezichthouders hebben steeds meer capaciteit nodig om toe te zien op de naleving van al deze nieuwe gedetailleerde regelgeving. Toezichthouders zijn de afgelopen jaren al meermalen aangeduid als ‘zelf-

11. Zie art. 3:8/4:9 en 3:9/4:10 Wft. Zie

gedrag en cultuur o.a. DNB, Leading by

(beide auteurs zijn werkzaam bij DNB).

15. WRR Rapport, p. 95-102, 112-114,

ook de overeenkomstige bepalingen art.

example – Gedrag in de bestuurskamers

14. Op basis van Verordening (EU)

120-125.

106 Pensioenwet (Pw), art. 110c Wet

van financiële instellingen (te downloaden

nr. 1024/2013 van 15 oktober 2013 waar-

16. ACM, Barrières voor toetreding tot de

verplichte beroepspensioenregeling (Wvb),

via de website van DNB); W. Nuijts & J. de

bij aan de Europese Centrale Bank specifie-

Nederlandse bancaire retailsector, juni

en art. 4 onderdelen a en b en art. 11 lid 2

Haan, ‘DNB Supervision of Conduct and

ke taken worden opgedragen betreffende

2014 (te downloaden via https://www.

Wet toezicht trustkantoren (Wtt).

Culture’, in: A.J. Kellerman, J. de Haan & F.

het beleid inzake het prudentieel toezicht

acm.nl/nl/), p. 5, 38-40.

12. Zie bijv. art. 4:11, 4:14 en 3:10 jo. art.

de Vries (eds.), Financial Supervision in the

op kredietinstellingen, PbEU 2013, L 287,

17. WRR Rapport, p. 96 (met verdere ver-

1:75 Wft.

21st Century, Heidelberg/New York/Dord-

29 oktober 2013, p. 63-89 (SSM Verorde-

wijzingen).

13. Zie over het toezicht van DNB op

recht/London Springer 2013, p. 151-164

ning).


2547

Wetenschap

rijzend bakmeel’.17 De toezichtkosten zijn als gevolg van de financiële crisis dan ook navenant gestegen.18 En het einde is helaas nog niet in zicht. Vanaf 4 november aanstaande komt er zoals opgemerkt een toezichthouder bij, de ECB, die toezicht gaat houden op de grootste en meest internationale banken in de Eurozone. In theorie zou dat moeten betekenen dat de toezichtkosten op nationaal niveau gaan dalen, maar iets zegt mij dat dat niet gaat gebeuren. In ieder geval heeft de ECB ongeveer duizend nieuwe medewerkers nodig. De ECB lokt momenteel bankiers, advocaten en consultants met riante arbeidsvoorwaarden. Zo biedt de ECB naast een relatief hoog salaris ook een buitengewoon voordelig EU-tarief voor loonbelasting. Werknemers krijgen tevens een royale tegemoetkoming in verhuiskosten, gunstige ontslagregelingen en een eigen school voor de kinderen waarbij een fors deel van het schoolgeld door de ECB wordt betaald.19 Allemaal toezichtkosten. Terug naar het toezichthouden door de AFM en DNB. In Nederland wordt een groot deel van de toezichtkosten nu al doorbelast aan de financiële sector. Vooralsnog bleef de overheid evenwel een deel van de kosten voor zijn rekening nemen. In het Regeerakkoord ‘Bruggen slaan’ is echter bepaald dat vanaf 2015 alle toezichtkosten van de AFM en DNB worden doorbelast aan de sector.20 Inmiddels is een wetsvoorstel aanhangig dat de overheidsbijdrage beoogt af te schaffen.21 Het is de vraag of het een goed idee is de overheidsbijdrage helemaal af te schaffen en of het überhaupt een goed idee is om de financiële sector op te laten draaien voor de toezichtkosten. Ik meen van niet. Hiervoor zijn tal van argumenten aan te voeren. Ik noem er een aantal. Om te beginnen: goed toezicht is in ieders belang. Is het dan logisch de rekening alleen bij de sector neer te leggen? Verder: de financiële sector wordt in feite dubbel gepakt. Enerzijds maakt zij torenhoge kosten om ‘compliant’ te zijn met alle gedetailleerde toezichtregelgeving, anderzijds draait zij ook nog op voor de almaar stijgende kosten die gepaard gaan met het toezicht op de naleving van deze regels door de AFM en DNB. Voor de bankensector komen daar straks nog de kosten van het ECB toezicht bij, want ook die kosten worden volledig gedragen door de bankensector.22 En dat terwijl de financiële sector door de crisis is gekrompen en de pijn dus moet worden verdeeld onder een steeds kleiner aantal instellingen. Uiteindelijk is dat slecht voor de economie. Hoe de financiering van het toezicht elders in Europa is geregeld, is niet zo gemakkelijk te achterhalen. De Tweede Kamer had daar tijdens de parlementaire behandeling van het wetsvoorstel over de afschaffing van de overheidsbijdrage wel om gevraagd, maar het bleek te lastig dit snel boven water te krijgen.23 De Nederlandse financiële sector zal de toezichtkosten in principe doorberekenen aan de klant, maar zal dat uiteraard niet kunnen doen als concurrenten in andere landen dat niet behoeven te doen omdat de toezichtkosten daar niet of niet in volle omvang worden neergelegd bij de financiële sector. Alsdan zou er sprake zijn van een concurrentienadeel. Omdat de financiële markten internationaal zo met elkaar verweven zijn, is het een gemiste kans dat dit mogelijke effect niet is meegenomen in de afwegingen. Een ander belangrijk argument is dat door de rekening volledig neer te leggen bij de sector, er geen prik-

2548


kel meer bestaat om de kosten in de hand te houden. Is er dan nog wel een rem op de ongebreidelde groei van de financiële toezichthouders? Maar het belangrijkste punt is dat de eenzijdige discussie over de vraag wie de rekening moet betalen, slechts een afgeleide is van datgene waar de discussie echt over zou moeten gaan. De centrale vraag is namelijk of de almaar stijgende toezichtkosten wel in verhouding staan tot de te verwachten baten. Het echte probleem is dat er op dit moment op althans bepaalde terreinen sprake is van een overregulering van de financiële sector. Hele delen van de financiële sector zijn onder streng toezicht geplaatst, terwijl er lang niet altijd goed over na is gedacht of dit nodig is en hier in ieder geval veelal geen serieus onderzoek aan ten grondslag ligt. Politieke scoringsdrang is hier debet aan geweest, vooral in Europa maar zeker

De ECB lokt momenteel bankiers, advocaten en consultants met riante arbeidsvoorwaarden ook in Nederland. Het flink aanpakken van de financiële sector doet het immers goed bij de kiezer. Politici die wel bereid zijn de vraag te stellen of dit allemaal wel nodig is, worden niet zelden weggehoond en maken zich niet populair bij de kiezer. Het resultaat: belastende, gedetailleerde en onnodig strenge regelgeving. Er is vaak niet goed nagedacht over nut, noodzaak en effecten van de regelgeving. Over het geaggregeerde effect van alle nieuwe regelgeving is al helemaal niet nagedacht.24 Op de lange termijn is dat slecht voor de financiële sector en slecht voor de economie als geheel. Het valt ook op dat de Afdeling Advisering van de Raad van State (RvS) steeds vaker negatief adviseert over nieuwe wetsvoorstellen op het gebied van de financiële sector. De RvS adviseerde recentelijk negatief over de afschaffing van de overheidsbijdrage in de toezichtkosten en over het nut van de introductie van een wettelijk tuchtrecht voor bankmedewerkers – de sector is immers zelf al bezig tuchtrecht in te voeren.25 Een goed voorbeeld van onnodige en onnodig strenge regelgeving is de Alternative Investment Fund Managers Directive (AIFMD).26 Sinds juli vorig jaar zijn alternatieve beleggingsinstellingen onder streng toezicht geplaatst. Om een aantal redenen is dat merkwaardig. Hedge funds en private equity funds zijn via de AIFMD onder streng toezicht geplaatst omdat zij een systeemrisico zouden vormen en mede daarom een belangrijk aandeel zouden hebben gehad in het ontstaan of verergeren van de financiële crisis. Dat is echter een onbewezen stelling. Er bestaat geen wetenschappelijk bewijs voor. Het was eigenlijk de bedoeling om alleen hedge funds en private equity funds aan de AIFMD te onderwerpen. Maar omdat de Europese wetgever er niet in slaagde deze groep

3. Afhankelijk van sector & politiek versus onafhankelijkheid & onpartijdigheid

goed af te bakenen en te vangen in een definitie, heeft men maar besloten om alle beleggingsinstellingen aan streng toezicht te onderwerpen. En het is los van eventuele systeemrelevantie de vraag of professionele beleggers - want daar gaat het voornamelijk om bij de AIFMD - een zo vergaande bescherming nodig hebben als de AIFMD nu biedt. Op dit moment bestaat zelfs de paradoxale situatie dat de regels voor professionele beleggingsinstellingen in bepaalde opzichten strenger zijn dan voor UCITS beleggingsinstellingen, dat wil zeggen beleggingsinstellingen die juist bedoeld zijn voor particuliere beleggers.27 Dat is de omgekeerde wereld. Hoe dan ook, de compliance kosten zijn enorm, terwijl de AIFMD mogelijk nieuwe systeemrisico’s creëert. De eisen gesteld aan de verplichte bewaarder voor beleggingsinstellingen die onder de AIFMD vallen, zijn zeer hoog, met een groot aansprakelijkheidsrisico, waardoor slechts een beperkt aantal grote partijen, voornamelijk grote banken, deze functie mogen, kunnen en willen vervullen.28 Doordat de bewaarfunctie zich concentreert bij een beperkt aantal spelers ontstaat mogelijk een nieuw systeemrisico. Dit is natuurlijk maar een enkel voorbeeld, maar er zijn meer voorbeelden te noemen. Ook bij de verordening inzake short-selling kunnen vraagtekens worden geplaatst.29 Hoe dan ook, van een serieuze, goed onderbouwde kosten/batenanalyse is op dit moment door het politieke klimaat niet of nauwelijks sprake – noch in Nederland, noch in Europa. En zoals altijd lijkt de nieuwe regelgeving toch vooral de vorige crisis te bezweren. In de toekomst zouden de risico’s best eens uit een andere hoek kunnen komen.

Tot slot het derde spanningsveld dat de Raad identificeert. Onafhankelijkheid en onpartijdigheid van toezicht zijn van wezenlijk belang. Een toezichthouder moet een zelfstandig professioneel oordeel kunnen geven en niet gebonden zijn aan beleidsmatige en partijpolitieke belangen. Een toezichthouder moet evenmin te sterke banden onderhouden met de onder toezicht gestelden. Ook een schijn van partijdigheid kan het vertrouwen in toezicht al danig ondermijnen.30 Hoe pakt dit spanningsveld uit in het toezicht op de financiële markten in Nederland? Wie het boek De Prooi heeft gelezen, het toneelstuk heeft gezien of de driedelige miniserie heeft bekeken kan zich nog wel het beeld herinneren van Rijkman Groenink die vriendschappelijk wordt ontvangen door Nout Wellink om de problemen bij ABN AMRO te bespreken.31 Achteraf bezien was in die tijd mogelijk sprake van regulatory capture. Vooral DNB heeft, zoals bekend, vanuit vele hoeken de kritiek gekregen dat het toezicht te slap was en dat DNB de oren teveel liet hangen naar de sector. Vooral na het faillissement van de IJslandse bank Landsbanki met het Nederlandse bijkantoor Icesave en het faillissement van DSB Bank kreeg DNB de wind van voren.32 En meer recent: ook het rapport over de nationalisatie van SNS-Reaal is bijzonder kritisch over DNB.33 Als gevolg van de kritiek vanuit de maatschappij en de politiek is er een andere wind gaan waaien bij DNB.34 Als we de financiële sector mogen geloven is het toezicht dat onder leiding van Klaas Knot wordt gehouden inderdaad zakelijker en afstandelijker.35 Dat is op zichzelf genomen een goede zaak. Maar tegelijkertijd lopen de AFM en DNB meer dan

18. Zie voor een overzicht van de jaarlijkse

ken II 2013/14, 33918, 11, p. 1-6 (wettelijk

gelegenheid van nationaal recht, terwijl de

32. Zie A.J.C. de Moor-van Vugt, C.E. Du

toezichtkosten van de AFM en DNB over de

tuchtrecht).

AIFMD voorziet in een vergaande aanspra-

Perron & P.J. Krop, De bevoegdheden van De

periode 2000-2013, Kamerstukken II

26. Richtlijn 2011/61/EU van het Europees

kelijkheid van de bewaarder, ook als de

Nederlandsche Bank inzake Icesave, onder-

2013/14, 33957, 6, p. 12.

Parlement en de Raad van 8 juni 2011 inza-

bewaarfunctie wordt gedelegeerd aan een

zoek in opdracht van het Ministerie van

19. Zie Het Financieele Dagblad 22 augus-

ke beheerders van alternatieve beleggings-

ander. In UCITS V (moet per 18 maart 2016

Financiën d.d. 11 juni 2009 (te downloaden

tus 2014, p. 1: ‘Slag om talentvolle bankiers

instellingen en tot wijziging van de Richtlij-

geïmplementeerd zijn in de lidstaten) worden

via www.rijksoverheid.nl); M. Scheltema, L.

door uitbreiding taken ECB’.

nen 2003/41/EG en 2009/65/EG en van de

de UCITS regels overigens gelijkgetrokken

Graafsma, K. Koedijk & E. du Perron, Rapport

20. Regeerakkoord ‘Bruggen slaan’ d.d. 29

Verordeningen (EG) nr. 1060/2009 en (EU)

met de AIFMD regels. Zie nader over de tot-

van de commissie van onderzoek DSB Bank

oktober 2012, p. 70 (te downloaden via

nr. 1095/2010, PbEU L 174, 1 juli 2011, p.

standkoming van de AIFMD en de erin ver-

(Commissie Scheltema), Den Haag, 23 juni

www.rijksoverheid.nl).

1-73.

vatte regels: D. Busch & L.D. van Setten, ‘The

2010 (te downloaden via www.commissieds-

21. Kamerstukken 33957 (wijziging van de

27. UCITS staat voor ‘undertaking for collec-

Alternative Investment Fund Managers Direc-

bbank.nl).

Wet bekostiging financieel toezicht).

tive investment in transferable securities’ (in

tive’, in: L.D. van Setten & D. Busch, Alterna-

33. R. J. Hoekstra & J. Frijns, Het rapport

22. Zie art. 30 SSM Verordening en Public

het Nederlands: instelling voor collectieve

tive Investment Funds in Europe – Law and

van de evaluatiecommissie nationalisatie

consultation on a draft Regulation of the

belegging in effecten of icbe). Dit regime is

Practice, Oxford: Oxford University Press

SNS REAAL, Amsterdam Uitgeverij Balans

European Central Bank on supervisory fees

opgenomen in UCITS IV: Richtlijn 2009/65/

2014, p. 1-122 (hierna: Busch & Van Setten

2014 (tevens te dowloaden via www.rijks-

(May 2014) (te downloaden via www.ecb.

EG van het Europees Parlement en de Raad

(2014)).

overheid.nl).

europa.eu).

van 13 juli 2009 tot coördinatie van de wet-

28. Zie over de eisen gesteld aan de bewaar-

34. Zie DNB, Van analyse naar actie. Plan

23. Kamerstukken II 2013/14, 33957, 6, p. 19.

telijke en bestuursrechtelijke bepalingen

der en diens aansprakelijkheid: Busch & Van

van aanpak cultuurverandering toezicht

24. Zie over dit laatste het in opdracht van

betreffende bepaalde instellingen voor col-

Setten (2014), § 1.391-1.401, 1.443-1.463.

DNB, 2010 (te downloaden via de website

werkgeversorganisatie VNO-NCW opgestel-

lectieve belegging in effecten (icbe’s), PbEU

29. Verordening (EU) nr. 236/2012 van het

van DNB).

de KPMG rapport ‘Stapeling regelge-

L 302, 17 november 2009, p. 32-96. De

Europees Parlement en de Raad van 14 maart

35. Zie bijv. ‘DNB toont meer lef, is directer

ving – een onderzoek naar de effecten van

AIFMD bevat strenge regels op het gebied

2012 betreffende short selling en bepaalde

en duidelijker als toezichthouder’, Het Finan-

de toename en stapeling van regelgeving op

van het beloningsbeleid voor beheerders, ter-

aspecten van kredietverzuimswaps, PbEU L

cieele Dagblad 28 juni 2014, p. 6-8.

de Nederlandse bancaire dienstverlening’

wijl daarover in UCITS IV vrijwel niets is terug

86, 24 maart 2012, p. 1-24.

36. Zie bijvoorbeeld Het Financieele Dag-

(september 2012) (te downloaden via www.

te vinden. Een bewaarder moet volgens de

30. WRR Rapport, p. 107-111, 112-114,

blad 28 juni 2014, p. 8: ‘DNB toont meer

vno-ncw.nl).

AIFMD aan strengere eisen voldoen dan vol-

138-140.

25. Zie Kamerstukken II 2013/14, 33957, 4

gens UCITS IV. Verder is de aansprakelijkheid

31. J. Smit, De Prooi. Blinde trots breekt

(afschaffing overheidsbijdrage); Kamerstuk-

van de bewaarder volgens UCITS IV een aan-

ABN AMRO, Amsterdam: Prometheus 2008.


2549

Wetenschap

ooit aan de leiband van de politiek. Dat bleek al uit het feit dat interne kandidaat Lex Hoogduin het moest afleggen tegen Klaas Knot, een hoge ambtenaar afkomstig van het Ministerie van Financiën en voorkeurskandidaat van de minister. Ook de helaas te vroeg overleden AFM voorzitter Ronald Gerritse was een hoge ambtenaar van Financiën. En meer dan vroeger proberen de AFM en DNB te scoren, uiteraard uit angst weer publiekelijk aan de schandpaal te worden genageld door de politiek. Het valt op dat vooral de AFM vaak de media op zoekt. Enerzijds natuurlijk een heel effectief middel om de sector in beweging te krijgen, anderzijds bestaat het gevaar dat de AFM uitspraken doet of problemen aanpakt waarmee zij gemakkelijk kan scoren. Ook DNB probeert zo daadkrachtig mogelijk over te komen om te laten zien dat er een andere wind waait binnen DNB, al speelt zich dat bij DNB vooral achter de schermen af. Volgens de sector is er sprake van enige overcompensatie voor herstel van

Het lijkt er op dat voor nationale nuances niet altijd plaats zal zijn reputatie.36 Een potentieel gevaarlijke ontwikkeling. Scoringsdrang kan er in resulteren vooral dat te doen wat zichtbaar is en wat de politiek wil, niet per definitie datgene wat ook naar het deskundig oordeel van de toezichthouder het belangrijkst is. Bovendien kan het resulteren in onnodig streng toezicht. Uiteraard ligt hier ook een verantwoordelijkheid van de politiek. De politiek zou er ook voor kunnen kiezen om de AFM en DNB na alle doorgevoerde wijzigingen in het toezicht nu eventjes met rust te laten. Laten we de blik nog even op de nabije toekomst richten. Als straks de ECB toezicht gaat houden op de grootste en meest internationale banken in de Eurozone, wat gaat dat dan betekenen voor de onafhankelijkheid en onpartijdigheid van het toezicht? Vermoedelijk zal de afstand tot de onder toezicht staande banken nog groter worden. Waar de Rabobank nu om de tafel zit met een toezichthouder van DNB, zal dat straks een toezichthouder zijn van de ECB, bijvoorbeeld een Italiaan of een Duitser. Het is de vraag of dat per se een goede zaak is. Misschien nog minder regulatory capture, maar bestaat er dan nog wel voldoende begrip voor de bijzonderheden van een coöperatieve bank en van de Nederlandse financiële sector in het algemeen? Een voorbeeld. De banken die in november onder toezicht van de ECB worden geplaatst, worden momenteel door de ECB onderworpen aan de meest omvangrijke test van de bankbalansen die

ooit is uitgevoerd (comprehensive assessment).37 Eind oktober dit jaar worden de uitkomsten bekend gemaakt. Banken die niet voldoende kapitaal blijken aan te houden, moeten dat binnen zes tot negen maanden aanvullen.38 Momenteel hoeven Nederlandse banken relatief weinig kapitaal aan te houden tegenover nauwelijks risicovol geachte Nederlandse hypotheken. De bankendirecteur Jan Sijbrand van DNB beschreef de bankbalanstest van de ECB recent als een ‘hard nosed en rationeel proces’. Daarbij is dus minder ruimte voor argumenten zoals dat de rente dankzij de fiscale aftrek beter betaalbaar is dan hij lijkt en dat banken veel juridische mogelijkheden hebben om onderpand snel op te eisen.39 Is dit goed of slecht? Het lijkt er in elk geval op dat voor nationale nuances niet altijd plaats zal zijn. Afstandelijker, onafhankelijker toezicht dus, maar mogelijk ook wat ongenuanceerder en bureaucratischer. Wat de onafhankelijkheid van de politiek betreft, dat is lastiger te voorspellen. Op het eerste gezicht lijkt de afstand tot de nationale politiek groter te worden. Of zullen bij het toezicht op de grootbanken in de Eurozone straks de belangen van Duitsland en Frankrijk de overhand krijgen? Stel dat Deutsche Bank slecht uit de bankbalansentest rolt en meer dan negen maanden nodig heeft om extra kapitaal aan te trekken. En stel dat vanuit de Duitse politiek druk wordt uitgeoefend op de ECB om de termijn te verlengen. Wat gaat de ECB dan doen? De ECB is formeel natuurlijk onafhankelijk, maar toch. Hoe dit gaat uitpakken is niet duidelijk.

4. Conclusies Ik kom tot een afronding. Het bredere perspectief is nu redelijk gewaarborgd. De focus van het toezicht is voldoende gericht op het voorkomen van schadelijk gedrag en op verbetering van de regelgeving. De vraag is of dat zo blijft als Europa in het toezicht belangrijker gaat worden. De nadruk zal dan mogelijk weer wat meer gaan liggen op handhaving van wetten en regels. Wel is er momenteel een veel te eenzijdige focus op kosten en de vraag wie de rekening van het toezicht moet betalen. Van een serieuze kosten/batenanalyse is momenteel niet of nauwelijks sprake, met als gevolg potentiële schade aan de economie wegens overregulering en te streng toezicht. Dat geldt niet alleen voor Nederland, maar zeker ook voor Europa. Met de onafhankelijkheid van de sector lijkt het beter gesteld dan vroeger, met onafhankelijkheid van de politiek een stuk minder. Het ECB toezicht zal mogelijk een nog grotere onafhankelijkheid van de sector tot gevolg hebben. Hoe onafhankelijk de ECB zal zijn van de key players in de Europese politiek moet afgewacht worden. Via het informele circuit zou best eens sprake kunnen zijn van een nadruk op de belangen van de Duitse en de Franse bankensector.

lef, is directer en duidelijker als toezicht-

ment/html/index.en.html.

39. Zie Het Financieele Dagblad 2 septem-

houder’.

38. Zie www.ecb.europa.eu/press/pr/

ber 2014, p. 1: ‘Geen uitzondering voor

37. Zie www.ecb.europa.eu/ssm/assess-

date/2014/html/pr140429_1.en.html.

Nederlandse hypotheken in bankbalanstest

2550


ECB’.

Focus

1839

Het recht van gratie Naar aanleiding van de vonnissen van de Voorzieningenrechter Den Haag van 10 juli en 18 september 2014 inzake de vorderingen van twee levenslanggestraften Wiene van Hattum1 Uit twee recente uitspraken van de Haagse voorzieningenrechter blijkt dat de rechter die de Koning adviseert over het gratieverzoek en de voor de gratiebeslissing verantwoordelijke bewindsman van mening verschillen over de uitleg van de Europese rechtspraak inzake de tenuitvoerlegging van de levenslange gevangenisstraf. Dit leidt niet alleen tot een onverkwikkelijk openbaar debat over de toekomst van juist degenen die zich in een uitzonderlijk kwetsbare positie bevinden maar zet ook het gratie-instituut op het spel. Indien de bewindsman geen oog meer heeft voor het in de Gratiewet vervatte evenwicht tussen rechter en administratie om de inbreuk op de machtenscheiding, die gratieverlening in feite is, te rechtvaardigen, beantwoordt het recht van gratie niet meer aan zijn doel. Dit doel is namelijk ‘ertoe bij te dragen dat door de onafhankelijke rechter opgelegde sancties in overeenstemming met eisen van rechtvaardigheid, humaniteit en doelmatigheid ten uitvoer worden gelegd’ (Memorie van toelichting Gratiewet, p. 14 en 15).

Het rechterlijk advies in de gratieprocedure ‘Gratie wordt verleend bij koninklijk besluit na advies van een bij de wet aangewezen gerecht en met inachtneming van bij of krachtens de wet te stellen voorschriften’, aldus het eerste lid van het in 1983 ingevoerde artikel 122 van de herziene Grondwet. Aangezien gratie in 1983 nog geregeld werd bij Algemene maatregel van Rijksbestuur, het Gratiebesluit 1976, noopte het grondwetsartikel tot een regeling bij wet in formele zin; dit werd de op 1 januari 1988 in werking getreden Gratiewet. Het nog recente Gratiebesluit werd bijna geheel in de wet overgenomen.2 Nieuw was vooral3 de wettelijke verankering van de gratiegronden. Ze werden opgenomen in artikel 2 Gratiewet. Volgens de memorie van toelichting diende artikel 2 er allereerst toe houvast te bieden aan de gratieverzoeker. Deze moest bij benadering kunnen weten of zijn verzoek kans van slagen had. In de tweede plaats moesten de wettelijke gronden voor gratie dienen als ‘aanknopingspunten’ voor de rechter die advies uitbrengt en

in de derde plaats moesten zij de motivering van een afwijzing vereenvoudigen.4 Zo zou de uitoefening van het recht van gratie controleerbaarder worden.5 Het beleid mocht bijvoorbeeld niet willekeurig zijn, doch consistent. De controle zou niet liggen bij de rechter, althans niet inhoudelijk,6 maar bij het parlement.7 De gratiegronden waren zo geformuleerd dat zij aansloten bij de jarenlange gratiepraktijk.8 Speciaal met het oog op de voortzetting van het gratiebeleid voor langgestraften was dan ook de tweede gratiegrond opgenomen, de doelmatigheidsgrond. Op basis van die grond kan gratie worden verleend ‘indien aannemelijk is geworden dat met de tenuitvoerlegging van de rechterlijke beslissing of de voortzetting daarvan geen met de strafrechtstoepassing na te streven doel in redelijkheid wordt gediend’. Het is de vertaling van het beleid dat door Minister van Justitie Samkalden in 1957 was aangeduid met ‘het voorkomen van verlies van reclasseringskansen’, in 1978 vormgegeven in de Volgprocedure langgestraf-

Auteur

Noten

opsomming in de MvT, Bijlagen II 1984/85,

1-3 p. 15.

1. Mw. mr. dr. W.F. van Hattum is universi-

2. Zie de transponeringstabel, Bijlagen II,

3, 1-3 p. 11). Deze gevallen zijn inmiddels

6. Bijlagen I 1986/87, 19075, 22a, p. 1.

tair docent strafrecht en criminologie aan de

19075, 1986/87, 9 (bijlage).

nog verruimd (zie huidig art. 558 Sv).

7. Bijlagen II 1986/87, 19075, 6, p. 2.

Rijksuniversiteit Groningen en voorzitter

3. Nieuw was ook dat gratie van buiten-

4. Nader rapport, Bijlagen II 19075,

8. Bijlagen II 1984/85, 19075, C (Nader

van het Forum Levenslang.

landse gewijsden en van een aantal maatre-

1984/85, C, A-C, p. 8, midden.

rapport), A-C, p. 8, midden.

gelen mogelijk werd gemaakt (zie de

5. Vergelijk de MvT, Bijlagen II 1984/85, 3,


2551

Focus

Fragment uit een brief van de Staatssecretaris van Justitie (Glastra van Loon) van 13 februari 1975, gericht aan de ‘hoofdredacteuren van dagen weekbladen, alsmede aan de leiders van actualiteitenrubrieken van radio en televisie’.

ten, waarnaar de memorie van toelichting dan ook verwijst.9 Deze grond was uitdrukkelijk (ook) van toepassing op levenslanggestraften. Dit blijkt niet alleen uit de gratiebeslissingen10 maar bijvoorbeeld ook uit de brief van de bewindsman aan de media van 13 februari 1975.11 Ter gelegenheid van de Wet stroomlijning van de gratieprocedure in 2002, werd de Kamer voorgehouden dat de gratiegronden ‘ongewijzigd’ bleven en op dezelfde wijze zouden worden toegepast.12 De verhouding tussen rechter en administratie bleef eveneens zoals die in het Gratiebesluit 1976 en daarvoor was geweest: het recht van gratie werd gelegd in handen van de Kroon, de afwijzing, al dan niet met Koninklijke machtiging, in handen van de Minister van Justitie, terwijl de strafrechter zijn adviserende rol behield. Dit magistratelijk recht van advies maakte al sinds 1798 in wisselende vorm deel uit van het gratierecht.13 Artikel 122 Grondwet 1983 onderstreepte het belang van dit rechterlijk adviesrecht. In aanloop naar dit Grondwetsartikel – in de Justitiebegroting 1982 – werd hierover opgemerkt: ‘Daarbij is de strekking van het advies van groot gewicht. (…). In het algemeen wordt namelijk volstaan met een marginale toetsing van het advies dat de rechter die de straf heeft opgelegd, uitbrengt: kan dit advies de voorgestelde beslissing dragen en is deze formeel en praktisch uitvoerbaar. Voor afwijking van het rechterlijk advies moet er een bijzondere reden zijn. Dit uitgangspunt van het beleid dat samenhangt met de scheiding der machten, houdt in dat gratie geen instrument kan zijn om wijziging te brengen in het straftoemetingsbeleid van de rechter. (…) Indien zulks echter de rechter niet meer mogelijk is, kunnen door gratiëring straffen nog worden verminderd of kwijtgescholden. (…) Aldus wordt met het gratie-instituut een bijdra-

2552


ge geleverd aan de verwezenlijking van het ideaal van de rechtvaardigheid en de gerechtigheid bij het toepassen van straffen.’14 In de memorie van toelichting op de Gratiewet werd dit standpunt herhaald: ‘De Grondwet schrijft voor dat deze bevoegdheid (uitoefening van het recht van gratie, WvH) slechts na advisering door de rechter kan worden uitgeoefend en accentueert daarmede het belang dat aan deze advisering moet worden gehecht. (…) Het gratieinstrument strekt er niet toe de Kroon in de gelegenheid te stellen van een van de rechter afwijkend inzicht te doen blijken omtrent de strafrechtstoepassing, doch om ertoe bij te dragen dat door de onafhankelijke rechter opgelegde sancties in overeenstemming met eisen van rechtvaardigheid, humaniteit en doelmatigheid ten uitvoer worden gelegd’.15 Cijfers laten zien dat slechts in minder dan één procent een voor de verzoeker ongunstiger beslissing werd genomen dan de rechter adviseerde.16 Uit mijn onderzoek met Cornelissen naar de afgesloten gratiedossiers voor levenslanggestraften sinds 1945, blijkt dat als het ging om de omzetting van een opgelegde levenslange straf in een tijdelijke zelfs nooit een ongunstiger beslissing werd genomen; in vrijwel de meeste gevallen was die beslissing zelfs gunstiger.17 Hiermee mag het gewicht van het gratieadvies, zeker als het gaat om de wijziging van een levenslange straf, wel zijn gegeven. De rol van het OM was en bleef een andere dan die van de rechter. Het OM had tot taak zoveel mogelijk informatie over de betrokkenen te verzamelen en aan de rechter te presenteren. In de Gratiewet werd bovendien vastgelegd dat het OM de verzoeker ‘zo enigszins mogelijk’ moest horen. Dit horen mocht overigens worden overgelaten aan de politie of aan de directeur van de penitentiaire inrichting. Dit was al vaste praktijk: ‘In feite vormt dit voorschrift

(artikel 5 lid 1 Gratiewet, WvH) een explicitering van de verplichting dat het verslag van het Openbaar Ministerie alle inlichtingen dient te behelzen die op de beoordeling van het verzoek van invloed kunnen zijn’.18 In 2003 is deze adviesplicht teruggebracht tot de ernstiger zaken.19 De gratieprocedure bleef ook in de Gratiewet een nietopenbare aangelegenheid. Hierdoor is over de praktijk van gratieverlening niet zo veel bekend en dus is het parlement bij het uitoefenen van zijn controle afhankelijk van door de minister verstrekte informatie. Deze bestaat veelal uit cijfers; adviezen en rapporten aan de Koning blijven geheim. Cijfers scheppen echter niet altijd een juist beeld van de werkelijkheid. Dat was bijvoorbeeld het geval bij de beantwoording van de vragen van het Kamerlid Griffith in 2004. De minister liet het voorkomen alsof gratie voor levenslanggestraften in het verleden een uitzondering was geweest, terwijl toch het tegendeel waar is.20 Zelfs voor de verzoeker is de procedure niet openbaar. Volgens de memorie van toelichting had de verzoeker zelf pas recht op de adviezen van OM en rechter nadat het besluit door de minister of de Kroon was genomen.21 Inmiddels lijkt hierin verandering te zijn gekomen. Dit blijkt uit de vonnissen van de voorzieningenrechter in Den Haag22 in de kortgedingen die dit voorjaar aanhangig werden gemaakt door de levenslanggestraften C. en Y.

De rechterlijke adviezen in de gratieprocedures van de levenslanggestraften C. en Y. Inzet van de procedures die C. en Y. bij de voorzieningenrechter aanhangig maakten, was de naleving van artikel 3 EVRM.23 Dit artikel is door de Grote Kamer van het

Europese Hof voor de rechten van de mens (EHRM) aldus uitgelegd dat een levenslange straf feitelijk en juridisch verkortbaar moet zijn, wil er geen sprake zijn van een inhumane behandeling of bestraffing. Levenslanggestraften moeten een ‘prospect of release’ en de mogelijkheid van een ‘review’ hebben.24 Dit betekent dat de bevoegde nationale autoriteiten moeten kunnen onderzoeken ‘of bij de veroordeelde sprake is van dermate significante

De rol van het Openbaar Ministerie was en bleef een andere dan die van de rechter veranderingen en een zodanige vooruitgang richting reclassering (progress towards rehabilitation, WvH) gedurende de gevangenisstraf, dat voortduring daarvan niet langer kan worden gerechtvaardigd door strafdoelen’.25 Het EHRM stelt voorts dat er rechtsvergelijkend en internationaal bezien ‘steun bestaat’ voor de opvatting dat deze toets in elk geval binnen 25 jaar na oplegging van de straf plaatsvindt.26 Dit is een duidelijke hint om het bedoelde onderzoek binnen die 25 jaar te doen plaatsvinden. Op basis van deze EHRM-rechtspraak vorderden de gedetineerden, die respectievelijk bijna 27 jaar en 31 jaar van hun vrijheid worden beroofd, de start van (meer) op resocialisatie gerichte activiteiten. Beide gedetineerden

9. MvT, Bijlagen II 1984/85, 19075, 1-3 p.

gezien in het licht van het geringe aantal

beperken tot ernstiger zaken (Bijlagen II

naleving van de in 2001 gemaakte afspra-

15.

levenslange straffen: op het moment van

2000/01, 27798, 3, p. 7,8 en 11).

ken. Echter, zoals ook uit het hierna te

10. Zie W.F. van Hattum, ‘In de daad een

behandeling van het wetsvoorstel waren

20. Zie hierover W.F. van Hattum, ‘De rech-

bespreken advies van het Hof blijkt, speelt

mens. De gratieprocedure levenslangge-

dat er twee, welke pas vanafrespectievelijk

ter, de minister en de levenslange gevange-

ook in zijn zaak de uitleg van artikel 3

straften: departementaal beleid en magis-

13 december 1983 en 1 juli 1985 definitief

nisstraf’, Trema, Tijdschrift voor de Rechter-

EVRM een belangrijke rol.

tratelijk toezicht, vroeger en nu’, DD 2009,

waren geworden.

lijke Macht, 2013, afl. 7, p. 220-225 (Van

24. Vinter e.a. vs. VK, EHRM 9 juli 2013,

p. 325-352, in het bijzonder p. 346 (Van

12. Wetsvoorstel Stroomlijning gratieproce-

Hattum 2013b).

r.o. 110. Het Vinter-arrest betreft de met de

Hattum 2009) en W.F. van Hattum, ‘Het

dure, Bijlagen II 2000/01, 27798, 3, p. 8.

21. ‘Het rechterlijk advies en het verslag

Nederlandse gevangenisstraf vergelijkbare

aanzien van de Staat’, in: , 2013, 2, p.

13. D.J.G.J. Cornelissen, ‘Het advies van

van het Openbaar Ministerie zijn te

Engelse whole life term. Zie over de beteke-

64-84, i.h.b. p. 68 e.v. (Van Hattum

de rechter in de gratieprocedure levens-

beschouwen als stukken van externe

nis van dit arrest voor de Nederlandse

2013a).

langgestraften’, in: , WODC 2013, afl. 2,

adviesorganen, waarvan de betrokkene op

levenslange gevangenisstraf W.F. van Hat-

11. De verantwoordelijke bewindsman

p. 50-63.

grond van de Wet openbaarheid van

tum. ‘Levenslang ‘post Vinter’, NJB

schreef toen ter gelegenheid van de gratie-

14. Bijlagen II 1981/82, 17100 VI, 2, p. 29, 30.

bestuur desgevraagd, nadat de beslissing op

2013/1775, afl. 29, p. 1956-1964,

verlening aan de tweemaal tot levenslange

15. Bijlagen II 1984/84,19075, 3, p. 14, 15.

het gratieverzoek is genomen, kennis kan

25. http://njblog.nl/2013/08/14/levens-

gevangenisstraf veroordeelde ‘dokter O.’

16. Bijlagen II 1984/85, 19075, 3, 14, 15.

nemen’, Bijlagen I 19075, 1987/88, 22a

lang-post-vinter/ Inmiddels is door het

aan de media: ‘Naar onze opvatting

17. Van Hattum 2009 en Van Hattum

(MvA), p. 1.

EHRM een steeds concretere invulling aan

behoort een dergelijke tot vrijheidsstraf

2013a in het bijzonder p. 68 e.v. (zie noot

22. Rb Den Haag 10 juli 2014 (Y. vs.

het arrest gegeven, zie EHRM 20 mei

veroordeelde uitzicht te houden op terug-

10) en Cornelissen 2013 (zie noot 13).

Staat), http://deeplink.rechtspraak.nl/uitspr

2014, appl. nr. 73593/10 (Magyar vs. Hon-

keer in de samenleving, zo dit mogelijk is’

18. Bijlagen II 1984/85,19075, 3, p. 23.

aak?id=ECLI:NL:RBDHA:2014:8409 en Rb

garije), EHRM 18 maart 2014, appl. nr.

(het citaat is opgenomen in Van Hattum

Slechts in het geval van de Drie van Breda

Den Haag 18 sept. 2014 (C. vs. Staat),

24069/03, 197/04, 6201/06 en 10464/07

2009). In de Volgprocedure wordt de

(oorlogsmisdadigers die aanvankelijk tot de

http://deeplink.rechtspraak.nl/uitspraak?id

(Öcalan vs. Turkije (2)), EHRM 8 juli 2014,

levenslange straf niet meer met zoveel

doodstraf waren veroordeeld) is het gratie-

=ECLI:NL:RBDHA:2014:11541.

appl. nr. 15018/11 (Harachiev vs. Bulga-

woorden genoemd. De verklaring kan zijn

advies van de rechter niet gevolgd

23. De juridische status van beide gedeti-

rije) en EHRM 4 sept. 2014, appl. nr.

dat bij de totstandkoming in 1978 slechts

19. Wet Stroomlijning gratieprocedure van

neerden is niet helemaal hetzelfde nu Y.

140/10 (Trabelsi vs. België).

één levenslanggestrafte in Nederland zijn

7 nov. 2002, Stb. 2002, 551, in werking

sinds 2001 ter behandeling naar een tbs-kli-

26. Vinter e.a. vs. VK, EHRM 9 juli 2013,

straf uitzat. Ook in de wetsgeschiedenis

getreden 1 juni 2003. Art. 5 lid 1 is bij die

niek is overgebracht en daar als tbs-gestel-

r.o. 119, zoals vertaald door Hof Den Haag.

van de Gratiewet komt de levenslange

gelegenheid vervangen door een ‘kan-

de behandeld wordt. De inzet van zijn pro-

straf niet voor en ook dit moet worden

bepaling’ om de adviestaak van het OM te

cedure was dan ook in de eerste plaats de


2553

Focus

hadden voorts een gratieverzoek ingediend en in beide gratieprocedures was door het Gerechtshof Den Haag (dat toevalligerwijs in beide gevallen als adviserend gerecht in de zin van artikel 122 Gratiewet optrad) een voorlopig advies uitgebracht. Het advies in de procedure van C. dateerde van 18 oktober 2013, het advies in de procedure van Y. van 19 maart 2014. Het gratieverzoek van C. was op 10 juni afgewezen. In de zaak van Y. was ten tijde van de uitspraak (en is ten tijde van het schrijven van dit artikel) nog geen beslissing op zijn gratieverzoek genomen. Zowel de adviezen van het gerechtshof als de afwijzing van het gratieverzoek van C. worden in de vonnissen geciteerd. Deze vonnissen geven zo een onverwacht kijkje in het huidige verloop van gratieprocedures van levenslanggestraften. Uit de vonnissen blijkt dat het Gerechtshof Den Haag zowel op het gratieverzoek van C. als dat van Y. overweegt positief te adviseren.27 Het Hof wil dit echter pas doen indien de terugkeer in de maatschappij ‘op verantwoorde wijze is voorbereid’. Het overweegt vervolgens niet in staat te zijn om ‘op betekenisvolle wijze’ de toets uit te voeren die het EHRM voorschrijft, namelijk of sprake is van ‘dermate significante veranderingen en een zodanige vooruitgang richting reclassering, dat voortduring daarvan niet langer kan worden gerechtvaardigd door strafdoelen’. In de zaak van C. ligt volgens het Hof de oorzaak in het feit dat activiteiten gericht op zijn mogelijke resocialisatie ‘buiten zijn schuld’ geheel achterwege zijn gebleven. Dat maakt, aldus het Hof, een oordeel ten aanzien van de vraag of met de voortzetting van de gevangenisstraf nog steeds een met de strafrechtstoepassing na te streven doel in redelijkheid wordt gediend, onmogelijk. Dezelfde redenering volgt het Hof in de zaak Y. Ook hier merkt het Hof op dat het gebrek aan resocialisatie niet ligt aan Y. Het Hof verwijt de minister en de staatsecretaris dat zij sinds 2006 hebben geweigerd om Y.

Geconcludeerd kan worden dat de civiele rechter in casu als bewaker van de gratieprocedure is opgetreden onbegeleid verlof te verlenen. ‘Zodoende staan zij verzoekers voortgang richting resocialisatie – en daarmee ook een bevestigend antwoord op de voormelde vraag – welbewust in de weg’. Het Hof acht dit in strijd met de door de minister in 2001 zelf gemaakte afspraken (zie noot 23) én met de Vinter-jurisprudentie. Het Hof wijt het voorts aan het beleid van de bewindslieden dat Y.’s behandeling in een impasse dreigt te geraken, of wellicht al is geraakt en ‘wil niet onvermeld laten dat het deze gang van zaken jegens verzoeker niet behoorlijk acht’. Op basis van deze en alle overige bevindingen adviseert het Hof om de beslissing op het gratieverzoek van C. één jaar aan te houden en zo spoedig mogelijk te star-

2554


ten met ‘activiteiten gericht op socialisatie’. Het Ressortsparket Den Haag en het Hof zouden na maximaal één jaar moeten worden geïnformeerd over het resocialisatietraject en de eventuele vorderingen die C. heeft gemaakt. In de zaak van Y. luidt het voorlopig advies aan de Koning de beslissing op zijn gratieverzoek zes maanden aan te houden en zo spoedig mogelijk voort te gaan met activiteiten gericht op resocialisatie, ‘waaronder onbegeleid verlof ’. Hof en Ressortsparket Den Haag zouden binnen maximaal zes maanden moeten worden geïnformeerd over de voortgang van de behandeling, het resocialisatietraject en de eventuele vorderingen die Y. daarbij heeft gemaakt, Y.’s actuele psychische toestand, het risico op nieuwe (gewelds)delicten en de impact van mogelijke gratieverlening op de slachtoffers, nabestaanden en de samenleving. De keuze voor de termijn van zes maanden licht het Hof toe met ‘de onzekerheid waarin verzoeker reeds lange tijd verkeert.’ Bij zijn advies om te starten met onbegeleid verlof merkt het Hof bovendien nog op dat het Adviescollege Verloftoetsing TBS al op 16 februari 2011 had geadviseerd tot de afgifte van de desbetreffende machtiging. Het Hof roept de staatssecretaris op ‘dit advies ter harte te nemen’. Het voegt tot slot toe dat het mede naar aanleiding van de te verstrekken informatie zo spoedig mogelijk een definitief advies uit zal brengen. De voorlopige adviezen laten zien dat in het Vinterarrest belangrijke aanknopingspunten zijn gevonden voor het oordeel dat een onmiddellijke start met resocialisatie moet worden gemaakt. De adviezen sluiten wat dat betreft aan bij de visie van de beroepscommissie van de Raad voor de Strafrechttoepassing en Jeugdbescherming op het Vinter-arrest.28 De Voorzieningenrechter put voorts ook zelf uitgebreid uit het arrest van het EHRM en voegt zich bij de uitleg die de beide andere rechters daaraan hebben gegeven.29 Gelet op de Vinter-jurisprudentie, de adviezen van het Hof – en in het geval van Y. ook op de met hem in 2001 gemaakte afspraken – beveelt de Voorzieningenrechter de Staat om ten behoeve van Y. een machtiging onbegeleid verlof af te geven en ten behoeve van C. binnen twee weken met ‘activiteiten gericht op resocialisatie’ te beginnen. Hieraan doet in het geval van C. niet af dat de staatssecretaris diens gratieverzoek inmiddels heeft afgewezen. C. kan immers, aldus de rechter, een nieuw gratieverzoek indienen en zijn eventuele vorderingen op het gebied van resocialisatie als nieuwe omstandigheden naar voren brengen. Geconcludeerd kan worden dat de civiele rechter in casu als bewaker van de gratieprocedure is opgetreden.

Beoordeling van de uitoefening van het recht van gratie door de staatssecretaris Dat het gratieverzoek van C. werd afgewezen30 nog voordat er met activiteiten gericht op resocialisatie was begonnen en ook voordat er een definitief advies door het Hof had kunnen worden uitgebracht, moet worden beschouwd als een novum. De Staatssecretaris van Veiligheid en Justitie vond dat hij uit het voorlopige advies mocht afleiden dat ook het Hof van oordeel was dat C. op dat moment niet voor gratie in aanmerking kwam. Hij was voorts ‘net als het Openbaar Ministerie’ van mening,

Als het adviserend gerecht en de bewindsman rollebollend over straat gaan, is de gratieprocedure verworden tot een voorwerp van publiek vermaak gezien de ernst van de gepleegde feiten en de uitkomsten uit de onderzoeken, dat de strafdoelen vergelding en generale preventie met verdere tenuitvoerlegging worden gediend. Er was naar zijn opvatting geen sprake van schending van artikel 3 EVRM. Voor het volgen van het voorlopig advies van het Gerechtshof zag hij ‘geen aanleiding’. Het Vinter-arrest verplichtte naar zijn oordeel niet tot op resocialisatie gerichte activiteiten. Zonder in te gaan op de vraag of het oordeel van de rechter dan wel dat van de bewindsman ten aanzien van de uitleg van het Vinter-arrest het juiste is, kan worden vastgesteld dat er een verandering heeft plaatsgevonden ten opzichte van het vroegere functioneren van het recht van gratie. Ten eerste blijkt de bewindsman niet bereid te zijn gehoor te geven aan de rechterlijke adviezen inzake de verkorting van een levenslange gevangenisstraf; in plaats van een marginale toets (‘kan dit advies de voorgestelde beslissing dragen en is deze formeel en praktisch uitvoerbaar’) laat de bewindsman zijn eigen oordeel prevaleren. In de tweede plaats wijst hij – met koninklijke machtiging maar zonder (definitief) rechterlijk advies – een gratieverzoek af. Nu was het bekend dat het gratiebeleid ten aanzien van levenslanggestraften is veranderd (hetgeen in strijd is met het vereiste consistente beleid),31 maar dat de Gratiewet het moet ontgelden en zelfs met voeten wordt getreden, is een nieuwe ontwikkeling. Deze ontwikkeling is met name vanuit rechtsstatelijk oogpunt zorgelijk, omdat zij het evenwicht in de machtenscheiding verstoort. Het is thans niet meer de rechter maar de bewindsman die bepaalt wat een rechtvaardige, humane en doelmatige straftoemeting is. Het is dan ook toe te juichen dat er inmiddels Kamervragen over de kwestie zijn gesteld. De antwoorden op deze vragen stellen echter geenszins gerust.32 De staatssecretaris beroept zich erop dat hoewel het rechterlijk advies leidend is, hij daar ‘in voorkomende gevallen’ van mag afwijken. Het afwijzen van een gratieverzoek zonder het definitief advies van het adviserend gerecht af te wachten, acht hij ‘niet per definitie in strijd’ met de regelgeving. Als reden om geen advies in te winnen van de Hoge Raad geeft hij op dat uit het desbetreffende artikel (artikel 11 Gratiewet) niet volgt dat hij daartoe gehouden is en dat het artikel de afgelopen decennia niet is toegepast. Een antwoord op de vraag of het Vinter-

arrest er niet aan in de weg staat dat de voortzetting van de executie uitsluitend wordt gebaseerd op de gevoelens van nabestaanden en slachtoffers en / of mogelijke maatschappelijke onrust, blijft uit. De eigenzinnigheid die uit deze antwoorden spreekt is groot. De staatssecretaris stelde immers zijn eigen uitleg van het arrest van de Grote Kamer van het EHRM in de plaats van die van het gerechtshof en hij achtte het - ook achteraf gezien - niet nodig over dit meningsverschil ten minste het advies van de Hoge Raad in te winnen. Bij een dermate groot verschil van inzicht over de uitleg van een belangrijk arrest van het EHRM zou het in acht nemen van deze extra zorgvuldigheid echter niet hebben misstaan. Daar doet niet aan af dat het inwinnen van advies van de Hoge Raad de laatste decennia in onbruik is geraakt. De laatste decennia deed zich niet een dergelijke kwestie voor. Hier komt bij dat de door het Gerechtshof gegeven uitleg van het arrest van het EHRM inmiddels door twee andere rechters werd gesteund, namelijk door de Voorzieningenrechter en de hoogste penitentiaire rechter. Ook hierdoor laat de bewindsman zich niet van zijn eigen visie op het Vinterarrest afbrengen. Uit de antwoorden blijkt kortom dat de bewindsman zijn mening stelt in de plaats van drie andere rechters.33 Voorts volgt uit zijn antwoorden niet dat de bewindsman de rechterlijke adviezen in de gratieprocedure ‘leidend’ acht. De nalatigheid van het parlement om de willekeur in het beleid aan de orde te stellen kan nog worden verklaard door de hiervoor beschreven beperkingen aan de controleerbaarheid van het gratiebeleid, maar de hier beschreven schending van de Gratiewet (geen definitief advies afwachten, vol in plaats van marginaal toetsen van het rechterlijk advies) rechtvaardigt een onmiddellijke terechtwijzing door het parlement. De Kamerleden zouden dus niet moeten wachten op de informatie die de bewindsman heeft toegezegd te zullen geven nadat hij de uitspraak van 18 september heeft bestudeerd (antwoord Kamervragen, vraag 7). Daarbij zou het bovendien niet moeten blijven. Zij zouden tevens naar voren moeten brengen dat een heroverweging van de keuze voor gratie als instrument voor verkorting van de levenslange (het door het EHRM vereiste review mechanism) dringend gewenst is. Immers, als het adviserend gerecht en de bewindsman rollebollend over straat gaan, is de gra-

27. Vinter e.a. vs. VK, EHRM 9 juli 2013, r.o.

neerden. Zij neemt in deze zaak uitdrukkelijk

zaak Vinter e.a. vs. het Verenigd Koninkrijk,

31. Zie voor de tekst van deze afwijzende

120.

afstand van het standpunt van de staatssecre-

waarbij het Hof het (ontbreken van een) per-

beslissing in C. vs. Staat, r.o. 1.16.

28. C. vs. Staat, r.o. 1.11, en Y. vs. Staat, r.o. 1.23.

taris ten aanzien van de levenslanggestraften.

spectief toetst aan artikel 3 EVRM’.

32. Van Hattum 2009, zie noot 10.

29. BC 21 augustus 2014, 14/1296/GA.

Dit gaat voorbij aan het ook in de Europese

30. Al doet hij het in C. vs. Staat r.o. 3.3.

33. Antwoorden van 6 oktober 2014 op

‘Anders dan deze bewindslieden is de beroeps-

rechtspraak benadrukte belang dat een gedeti-

voorkomen alsof de door het EHRM

Kamervragen van Schouw (D66) over het

commissie van oordeel dat voorbereiding op

neerde altijd perspectief dient te worden gebo-

genoemde termijn van 25 jaar een mini-

beleid inzake gratieverzoeken en het nege-

de terugkeer in de maatschappij als uitgangs-

den op in vrijheidstelling. Zie in dit verband de

mumtermijn is, hetgeen niet juist is, zie

ren van rechterlijke adviezen, ingezonden

punt dient te blijven gelden voor alle gedeti-

uitspraak van het EHRM van 9 juli 2013 in de

Vinter-arrest, r.o. 120.

27 augustus 2014, nr. 2014Z14424.


2555

Focus

tieprocedure in plaats van een bijdrage aan een rechtvaardiger, humaner en doeltreffende executie van de levenslange straf verworden tot een voorwerp van publiek vermaak.34 Ik wijs in dit verband nog eens op het voorstel van het Forum Levenslang om voor het uitvoeren van deze toets – net als in de ons omringende landen – een rechterlijke toetsingsprocedure in het leven te roepen.35

Beoordeling van het gebruik en de toepassing van het Vinter-arrest door het gerechtshof Ten slotte veroorloof ik me nog twee kritische kanttekeningen bij de adviezen van het gerechtshof. Zij betreffen de wijze waarop het gerechtshof het Vinter-arrest heeft gebruikt en hoe het dit arrest heeft toegepast. Eerst het gebruik van het arrest. Laat ik voorop stellen dat de verwijzing naar het Vinter-arrest op haar plaats is, nu het hier gedetineerden betreft die een levenslange straf ondergaan en aan wie geen perspectief op invrijheidstelling wordt geboden. (Dat zij reeds meer dan 25 jaar van hun vrijheid zijn beroofd, maakt de verwijzing naar het arrest nog dringender, maar is geen dragende reden.) Vraagtekens zijn echter te plaatsen bij de mate waarin dit arrest op de voorgrond wordt geplaatst. Uit oogpunt van respect voor ons eigen rechtssysteem had het Hof ook het Nederlandse gratierecht tot uitgangspunt kunnen nemen. Uit de (wets)geschiedenis van zowel de invoering van de levenslange straf als van de Gratiewet blijkt immers dat ons gratierecht in elk geval sinds de Tweede Wereldoorlog (en tot 2001)36 precies zo heeft gefunctioneerd als door het Europese Hof in het Vinterarrest wenselijk wordt geacht. Alle levenslanggestraften zijn tijdens hun straf na vijftien of tien jaar aan een onderzoek zoals door het EHRM bedoeld, onderworpen. Op grond van dat onderzoek werd de executie van de straf bijgestuurd (bijvoorbeeld door het laten starten van een behandeling) en werd de veroordeelde na omzetting van zijn straf, op een moment dat een flink deel van de straf was ondergaan, voorwaardelijk in vrijheid gesteld (voor de Tweede Wereldoorlog na gemiddeld 21,8 jaar37 en bij de straffen die werden opgelegd tussen 1945 en 1987 na gemiddeld na 16 jaar detentie38). Het doel van dit onderzoek was om de betrokkene na een zeer zware straf toch nog als een gezond mens aan de vrije samenleving te kunnen laten deelnemen. Men leze de brief van de bewindsman uit 1975. De redenen en de criteria voor de ‘review’ liggen dan ook allang besloten in de tweede gratiegrond. In dit Nederlandse gratiebeleid is pas de klad gekomen met de invoering van de levenslang-is-levenslangdoctrine, voor het eerst door Minister van Justitie Donner verwoord in 200439 en in beleid omgezet in 2005.40 De adviserende rechter in de gratieprocedure behoeft echter een dergelijke eenzijdige beleidswijziging niet klakkeloos te volgen. Hij speelt in de gratieprocedure – staatsrechtelijk gezien – immers zelf een niet onaanzienlijk rol.41 Een beleidswijziging van de administratie staat – bij ongewijzigd blijven van de Gratiewet – daarom niet in de weg aan een standvastig adviseringsbeleid. Wat dat betreft: het is zonneklaar dat na een detentie van 31 en 27 jaar bijsturing dringend noodzakelijk is geworden en het lag vanuit het Nederlandse recht gezien voor de hand om te advise-

2556


ren dat de straf verwisseld zou worden in een tijdelijke of in een voorwaardelijke levenslange straf, ‘mits dat mogelijk is’. Voor die opvatting vormde het Vinter-arrest een welkome aanvulling, maar geen noodzakelijke voorwaarde. Dit brengt me bij het tweede punt. Het Hof zegt dat het gelet op alle informatie geneigd is positief te adviseren maar dit slechts te willen doen als de terugkeer in de maatschappij op verantwoorde wijze is voorbereid. In plaats nu van positief te adviseren met de clausule dat invrijheidstelling uit oogpunt van veiligheid en voorbereiding op de terugkeer in de vrije samenleving mogelijk is, vraagt het Hof de staatssecretaris om met die resocialisatie te beginnen en over de resultaten daarvan te rapporteren. Ik heb hier twee vraagtekens bij. De eerste is of het begrip ‘progress towards rehabilitation’ (Vinter-arrest, r.o.119) wel goed wordt uitgelegd. Ik zou menen dat het betekent dat de betrokkene ervan blijk heeft gegeven inzicht te hebben gekregen in de onjuistheid van zijn gedrag en naar dat

Het wachten is nu op de controlerende activiteiten van de kant van het parlement inzicht te willen handelen. Het is in elk geval iets anders dan ‘resocialisatie’ in de zin van ‘gewenning’, en beide betekenissen worden in het advies door elkaar gebruikt. In de tweede plaats is het de vraag of het Hof met zijn nadruk op de eis van gewenning (dan wel rehabilitation) niet uit het oog verliest dat het Nederlandse ‘review mechanism’ bestaat uit een samenwerking tussen rechter en administratie. Het komt mij voor dat in dit mechanisme het zwaartepunt van het onderzoek naar rechtvaardigheid, humaniteit en doelmatigheid bij de rechter ligt en dat van voorbereiding op de terugkeer in de vrije samenleving bij de administratie. Het gratieinstrument strekt er immers niet toe ‘de Kroon in de gelegenheid te stellen van een van de rechter afwijkend inzicht te doen blijken omtrent de strafrechtstoepassing’. Het is bovendien niet zo dat het Hof in zijn eentje voor de door het EHRM voorgeschreven toets is gesteld.42 Nu het Hof al tot de conclusie was gekomen dat in beginsel aan de vereisten voor verkorting van de straf was voldaan (inclusief rehabilitation in de door mij geschetste zin), had het zijn advies daarbij kunnen laten en aan de administratie kunnen overlaten hier een mouw aan te passen. Daarbij is het ook nog van belang te onderkennen dat de omzetting van een levenslange straf kan resulteren in een (zeer) lange VI-periode, waarin resocialisatie kan plaatsvinden, of in een voorwaardelijke gratie, waardoor er voorwaarden aan de gratieverlening kunnen worden gesteld (artikel 13 Gratiewet). Op die wijze heeft gratieverlening aan levenslanggestraften in het verleden steeds plaatsgevonden. De keuze voor een voorlopig advies acht ik dan ook een ongelukkige. Bovendien is gebleken dat het advies niet wordt gevolgd. Slechts door

inmenging van de voorzieningenrechter wordt nu met de door het Hof geadviseerde resocialisatie gestart. Indien het Hof direct een definitief positief advies had uitgebracht, zou de staatssecretaris dit weliswaar mogelijk ook naast zich hebben neergelegd,43 maar hij zou wel meer uit te leggen hebben gehad. Het is intussen wel aan de doortastendheid van het gerechtshof te danken dat duidelijk is gemaakt dat als de straf zo lang heeft geduurd en de kans

op recidive zo laag wordt ingeschat, met de op resocialisatie gerichte activiteiten begonnen moet worden. Het wachten is nu op de controlerende activiteiten van de kant van het parlement. Dan zijn er twee mogelijkheden: ofwel een afkeuring van dit beleid ofwel een voorstel tot wijziging van de Gratiewet in die zin dat alleen de administratie het nog voor het zeggen heeft in de uitoefening van het recht van gratie.

34. De eigenzinnigheid van deze Staatssecre-

kert van der G. Over de rol van de bewinds-

ten, 7 november 2011, onder ‘nieuws’ op

bijzonder p. 68 e.v.

taris inzake het vrijhedenbeleid voor gedeti-

persoon, het wetsvoorstel herijking tenuit-

www.forumlevenslang.nl.

40. Minister van Justitie Donner ‘Indirect

neerden bleek overigens ook al in enkele

voerlegging vrijheidsbenemende sancties en

37. In dat jaar werd conform het oude

blijkt dit uit de invoering van het verbod op

andere aandachttrekkende zaken, zoals de

de terugwerkende kracht van de VI-regeling

beleid de levenslanggestrafte Y. voor

verlof voor levenslanggestraften in de Ver-

weigering van verlof aan Benno L. en aan

voor langgestraften’, NJB 2014/565, afl. 11,

behandeling overgebracht naar een tbs-kli-

lofregeling TBS in 2005’.

Volkert van der G. Zelf zegt de bewindsman

p. 692-700, in het bijzonder punt 3: ‘De

niek waarbij hem de mogelijkheid van gra-

41. Zie Rb Den Haag 28 april 2014,

hierover dat hij niemand vervroegd in vrij-

voorwaardelijke invrijheidstelling en de rol

tie in het vooruitzicht werd gesteld.

ECLI:NL:RBDHA:2014:5216, r.o. 1.5-1.9.

heid zal stellen ‘(a)ls maatschappelijke onrust

van de bewindsman’, p. 696-698, waarin

38. R. Rijksen, Vijf jaar tot levenslang.

42. Van Hattum, 2013b (zie noot 20).

of een geschokte rechtsorde een reden zijn

wordt verwezen naar het Debat proefverlof

Langgestraften in de gevangenis te Breda,

43. Zie voor die toets hiervoor, bij noot 25.

om iemand niet vervroegd in vrijheid te

Volkert van der G.’, 28 januari 2014, Hande-

Alphen aan de Rijn: Samson 1967, p. 121.

44. Zie behalve zijn antwoorden op de

stellen … ook al gedraagt hij zich buitenge-

lingen II, 45, 21, p. 12.

39. Voor een gedetailleerd overzicht van de

vragen van Schouw, hiervoor besproken,

woon goed in de inrichting’, Begroting Vei-

35. De raadsman van Y. vergeleek in dit

gratiebesluiten ter zake van straffen opge-

ook die op vragen van Helder (PVV), Aan-

ligheid en Justitie, Handelingen II 2012/13,

tijdschrift de staatssecretaris al met Houdi-

legd sinds 1945 zie W.F. van Hattum, ‘Het

hangsel Handelingen II 2013/14, 2849, d.d.

29, p. 56. Over dit beleid W.F. van Hattum,

ni, NJB 2014/1630, afl. 31, p. 2185, 2186.

aanzien van de Staat’, in: De levenslange

29 augustus 2014.

’De tenuitvoerlegging van de straf van Vol-

36. Wetsvoorstel VI voor levenslanggestraf-

vrijheidsstraf. JV, 2013, 2, p. 64-84, in het


2557

1840

Focus

Waarborging van goed bestuur in de West Voorstel voor een werkbare invulling van de waarborgfunctie in de Caribische rijksdelen Oberon Nauta1

De Koninkrijksregering is krachtens het Statuut voor het Koninkrijk der Nederlanden opgedragen te waarborgen dat de fundamentele menselijke rechten en vrijheden, de rechtszekerheid en de deugdelijkheid van bestuur door de Caribische Landen worden verwezenlijkt. Deze taakstelling, die wordt aangeduid met de term waarborgfunctie, leidt sinds de vaststelling van het Statuut tot veel discussie maar weinig daadkracht. Ten onrechte. De redenen die Den Haag voor haar passieve opstelling aanvoert zijn niet steekhoudend. Bovendien kan de waarborgfunctie veel laagdrempeliger en efficiënter worden uitgeoefend dan tot op heden wordt gedacht. Een kijkje in de British Overseas Territories is wat dat betreft heel verhelderend.

Noodzaak tot waarborgen? Zoveel is duidelijk: met de waarborgfunctie kan niet lichtvaardig worden omgesprongen. Uit de officiële toelichting op het Statuut voor het Koninkrijk der Nederlanden blijkt dat deze taakstelling van de Koninkrijksregering slechts dan aan de orde is wanneer in een van de Caribische Landen geen ‘redres van een ontoelaatbare toestand mogelijk is’.2 De vraag is nu: doen zich in de Caribische landen dergelijke ontoelaatbare toestanden voor en zo ‘ja’, zijn de landen niet in staat die op eigen kracht op te lossen? Wat betreft de ontoelaatbare toestanden hoeft er weinig discussie te bestaan. Hoewel het een hachelijke onderneming is vast te stellen of een Land de jure tekort schiet in het ‘verwezenlijken van de fundamentele menselijke rechten en vrijheden en de rechtszekerheid’ levert het begrip ‘deugdelijkheid van bestuur’ minder problemen op. Dat wil zeggen: alle definities van het begrip stellen dat het openbaar bestuur in ieder geval rechtmatig moet handelen wil het zich überhaupt kunnen kwalificeren als goed bestuur.3 Wordt een ‘ontoelaatbare toestand’ nu in enge zin opgevat als de situatie waarin het openbaar bestuur in de Caribische rijksdelen niet rechtmatig handelt, dan moet worden geconcludeerd dat daarvan met grote regelmaat sprake is. De voorbeelden die deze conclusie steunen variëren van het niet of te laat indienen van de wettelijk voorgeschreven begrotingen, via het aannemen van overheidspersoneel in strijd met de vigerende weten regelgeving tot het aangaan van contracten en het verlenen van vergunningen zonder dat de regels dat toelaten.

2558


Maar met dergelijke ‘ontoelaatbare toestanden’ is de waarborgfunctie nog niet aan de orde. Doorslaggevend is het antwoord op de vraag of de entiteiten in staat zijn dergelijke toestanden zelf op te lossen. Naar het oordeel van de Nederlandse regering mag dat verwacht worden omdat de landen zouden beschikken over alle noodzakelijke democratische voorzieningen. Zo valt in haar recente visienota over de waarborgfunctie te lezen:4 ‘Er zijn ook checks and balances. Er is parlementaire controle op de uitvoerende organen en er is controle door de rechter op het handelen van bestuur en wetgever: het Gemeenschappelijk Hof van Justitie, de Hoge Raad en de bijzondere rechtscolleges. Er is ook in elk der landen sprake van andere onafhankelijke instanties als een Raad van Advies, Algemene Rekenkamer en Ombudsman. Ten slotte heeft de Gouverneur in ieder van de landen een bijzondere rol met betrekking tot het waarborgen dat wetten en besluiten recht doen aan de wetten en regels van het Koninkrijk.’ De visie van de Nederlandse regering getuigt echter van een etnocentrische oriëntatie op het openbaar bestuur. Het op Nederlandse leest geschoeide institutionele stelsel van de Caribische Landen moet namelijk functioneren binnen een sterk afwijkende bestuurlijke en culturele context. Die Caribische context zorgt ervoor dat democratische voorzieningen die in het Europese deel van het Koninkrijk goed bestuur waarborgen in de overzeese gebieden vaak verworden tot tandeloze tijgers. Zo is de parlementaire controle in de Caribische rijksdelen naar

verhouding bijzonder zwak en zijn als gevolg daarvan verschillende Hoge Colleges van Staat, zoals de Rekenkamer en de Raad van Advies, niet in staat te doen waarvoor ze bedoeld zijn. Dit leidt ertoe dat de uitvoerende macht op de eilanden te veel speelruimte geniet en de kwaliteit van het openbaar bestuur wordt aangetast.5 Hoewel de invloed van de Caribische context op het functioneren van het openbaar bestuur al langer bekend is, werd bij de laatste herziening van de institutionele stelsels van de Landen in 2010 opnieuw grotendeels het Nederlandse voorbeeld als blauwdruk gebruikt. De mismatch tussen de Caribische context en het institutionele stelsel is zodoende blijven voortbestaan. Schendingen van het rechtmatigheidsbeginsel moeten daardoor niet worden gezien als geïsoleerde incidenten maar als structurele bijverschijnselen van het huidige institutionele stelsel. Het roept dan ook geen verwondering op dat zelfs de Nederlandse Nationale Rekenkamer tegenwoordig een actieve invulling van de waarborgfunctie bepleit.6 Maar is die oproep gerechtvaardigd? Het zijn tenslotte de door de bevolking gekozen politici die de beginselen van goed bestuur niet in acht nemen. Ondanks deze ogenschijnlijke legitimering van de huidige status quo valt toch veel te zeggen voor het standpunt van de Rekenkamer. En niet alleen vanuit Nederland, maar vooral ook vanuit het perspectief van de Caribische Landen. Voor Nederland speelt vooral het economische argument een rol. In het Statuut is naast de waarborgtaak namelijk ook voorzien in de bijstandsregeling. Deze regeling – ex artikel 36 Statuut – maakt het vrijwel onbespreekbaar dat Den Haag niet bijspringt als een van de Caribische Landen in financiële problemen geraakt. De laatste grote saneringsronde leverde voor Nederland een schadepost op van bijna € 2,5 miljard en naar het zich laat aanzien zullen ook de Arubaanse overheidsfinanciën een groot financieel offer van Den Haag vergen. Situaties die hoogstwaarschijnlijk (deels) voorkomen hadden kunnen worden wanneer de Koninkrijksregering in de voorafgaande periode actief invulling had gegeven aan de waarborgfunctie. Daarnaast levert de internationale aansprakelijkheid van Nederland voor de Caribische rijksdelen een aanvullend argument op voor een actieve invulling van

de taakstelling van de Koninkrijksregering. Dat wil zeggen: steeds vaker wordt Nederland door het buitenland aangesproken op ontoelaatbare toestanden in een of meer van de Caribische landen van het Koninkrijk.7 Het welzijn van de bewoners van de eilanden is echter de belangrijkste reden om een actieve invulling van de waarborgfunctie te bepleiten. Zoals bekend, is de relatie tussen goed bestuur en gezonde sociaal economische ontwikkelingen bijzonder sterk en is er geen reden om aan te nemen dat die relatie niet ook voor Aruba, Curaçao en

De visie van de Nederlandse regering getuigt van een etnocentrische oriëntatie op het openbaar bestuur Sint Maarten geldt. Het waarborgen van goed bestuur betekent daarom direct ook het actief bijdragen aan de maatschappelijke ontwikkeling van de entiteiten. Hetgeen – afgaand op de sociaal economische indicatoren van de eilanden – geen overbodige luxe is. Bovendien is het naar het oordeel van de Verenigde Naties vrijwel onmogelijk de fundamentele menselijke rechten en vrijheden te verwezenlijken zonder goed bestuur te waarborgen.8 Op basis van het bovenstaande argumenten kan zodoende geconcludeerd worden dat het tolereren van slecht bestuur door de Koninkrijksregering de bevolking in de Caribische rijksdelen en de Nederlandse belastingbetaler op structurele wijze benadeelt. Daarmee wordt een sterk argument gevonden om in lijn met de visie van de Nationale Rekenkamer een actieve invulling van de waarborgfunctie voor te staan.

Paardenmiddelen Een belangrijke reden dat de waarborgfunctie niet actief

Auteur

nal of Democracy, 2007, 3 (1).

nen-het-koninkrijk#tab2.

efforts: they may inform the development

1. Dr. O. Nauta is als bestuurskundige

4. Waarborgfunctie Koninkrijk bij Kamer-

7. Zie bijvoorbeeld de toelichting op de

of legislative frameworks, policies, pro-

werkzaam bij DSP-groep in Amsterdam. Hij

stukken I 2010/11, 32500 IV, F, bijlage

aanwijzing van de Minister van BZK aan de

grammes, budgetary allocations and other

doet onderzoek naar en adviseert over het

123256, p. 4.

Gouverneur van Sint Maarten (Besluit van

measures. On the other hand, without

openbaar bestuur in de Caribische rijksdelen

5. In mijn boek ‘Goed bestuur in de West’

30 september 2013, houdende aanwijzing

good governance, human rights cannot be

en bezoekt daarvoor met enige regelmaat

ga ik uitvoerig in op de (gevolgen van de)

aan Gouverneur van Sint Maarten tot het

respected and protected in a sustainable

de eilanden.

mismatch tussen de Caribische context en

gelasten van onderzoek naar het functione-

manner. The implementation of human

het op Nederlandse leest geschoeide institu-

ren van het openbaar bestuur van Sint

rights relies on a conducive and enabling

Noten

tionele stelsel van de Caribische landen van

Maarten, Stcrt. 2013, 27820).

environment. This includes appropriate

2. Toelichting op het Statuut, Zitting

het Koninkrijk. Zie: O. Nauta, Goed bestuur

8. ‘Good governance and human rights

legal frameworks and institutions as well

1953/54, 3517, p. 15.

in de West. Institutionele en maatschappe-

are mutually reinforcing. Human rights

as political, managerial and administra-

3. Zie bijv.: A.M. Licht, C. Goldschmidt, &

lijke beperking voor goed bestuur in de

principles provide a set of values to guide

tive processes responsible for responding

S.H. Schwartz, ‘Culture rules: The founda-

Caribische rijksdelen, Oss: Boxpress 2011.

the work of governments and other politi-

to the rights and needs of the population.’

tions of the rule of law and other norms of

6. Algemene Rekenkamer. (2014). Verant-

cal and social actors. They also provide a

http://www.ohchr.org/en/Issues/Develop-

governance’, Journal of Comparative Eco-

woordingsonderzoek. Verkregen via http://

set of performance standards against

ment/GoodGovernance/Pages/GoodG-

nomics, 2007, 35(4), p. 659-688; S.D.

verantwoordingsonderzoek.rekenkamer.

which these actors can be held accounta-

overnanceIndex.aspx.

Sharma, ‘Democracy, Good Governance,

nl/2013/koninkrijksrelaties/bedrijfsvoering/

ble. Moreover, human rights principles

and Economic Development’, Taiwan Jour-

acties-nodig-voor-de-waarborgfunctie-bin-

inform the content of good governance


2559

Focus

De ondertekening van het Statuut voor het Koninkrijk met de West in de Ridderzaal, 15-12-1954. © Spaarnestad Photo / Hollandse Hoogte

wordt ingevuld is het feit dat deze taakstelling doorgaans geïnterpreteerd wordt als het gebruik door de Koninkrijksregering van wetgevende en uitvoerende macht.9 Het geringe animo voor het toepassen van dergelijke paardenmiddelen valt natuurlijk goed te begrijpen. Een algemene maatregel van rijksbestuur om orde op zaken te stellen kan tenslotte niet anders dan leiden tot enorme

De huidige postkoloniale relaties binnen het Koninkrijk bieden een elegant maar onbenut alternatief 2560


spanningen tussen de Koninkrijkspartners en zal daarom een constructieve dialoog over de ontoelaatbare toestand verder onmogelijk maken. Maar het is een misvatting te menen dat de waarborgfunctie uitsluitend via dit formeel instrumentarium kan worden ingevuld. Integendeel: de huidige postkoloniale relaties binnen het Koninkrijk bieden namelijk een elegant maar onbenut alternatief. Een alternatief waarvan de Britten bovendien hebben aangetoond dat daarmee op een laagdrempelige manier effectief invulling gegeven kan worden aan de waarborgfunctie. Deze mogelijkheid vereist slechts dat bepaalde bevoegdheden iets anders worden ingevuld. Wet- of regelgeving hoeft niet aangepast te worden. Waar gaat het om?

Tekenend is dat de Britten praktisch nooit gebruik maken van hun formele bevoegdheden en kunnen volstaan met de informele invulling van de waarborgfunctie Alternatief Net als binnen het Koninkrijk der Nederlanden vertegenwoordigt de Gouverneur in de British Overseas Territories (BOT’s) de Kroon. In die hoedanigheid is hij het hoofd van de regering. Het cruciale verschil met het Koninkrijk is echter dat de Gouverneur in het Britse model daadwerkelijk die rol uitoefent en iedere vergadering van de besloten ministerraad bijwoont. Die aanwezigheid is volgens de Britten van doorslaggevend belang voor hun relatief soepele relatie met de BOT’s en het hoge niveau van goed bestuur op de entiteiten. Zijn aanwezigheid creëert een situatie waarin op een laagdrempelige manier en onder de radar van de media op het hoogste bestuurlijke niveau kan worden afgestemd. Dat wil niet zeggen dat de Gouverneur of Londen zich inmengen in het lokale besluitvormingsproces. Integendeel: in lokale aangelegenheden – en dat is de overgrote meerderheid van de besluiten van de ministerraden van de BOT’s – houdt de Gouverneur zich strikt afzijdig. Worden echter naar het oordeel van de kroonvertegenwoordiger de beginselen van goed bestuur door de lokale ministerraad onvoldoende in acht genomen, dan is het zijn taak zich te mengen in de discussie. Dat kan betekenen dat hij wijst op bepaalde procedurele vereisten rond het besluit, maar ook dat hij voorstelt een besluit aan te houden tot de volgende vergadering omdat hij genoodzaakt is de consequenties van de beslissing af te wegen. Die weging verricht hij vervolgens met de staf van zijn kabinet of met het Overseas Territory Department (OTD) van het Foreign and Commonwealth (FCO) Office in Londen. Voor zover tot de conclusie gekomen wordt dat een voorgenomen besluit niet in overeenstemming is met de beginselen van goed bestuur, dan tracht hij met tact en overtuigingskracht de ministerraad te overreden het voorgenomen besluit te herzien. Niet altijd lukt dat. Maar wanneer voor Londen het onderwerp een breekpunt is, schroomt de Gouverneur niet om aan de ministerraad kenbaar te maken dat als deze toch doorzet hij door Londen gedwongen zal worden zijn formele bevoegdheden uit te oefenen. Uiteraard opereert hij in die gevallen niet langer autonoom en wordt in het uitoefenen van deze bevoegdheden volledig gesouffleerd

door FCO. Tekenend is echter dat de Britten praktisch nooit gebruik maken van hun formele bevoegdheden en kunnen volstaan met de informele invulling van de waarborgfunctie.

Naar een proactieve invulling van de waarborgfunctie In tegenstelling tot het Verenigd Koninkrijk wordt binnen het Koninkrijk der Nederlanden de Gouverneur uitsluitend passief ingezet.10 Daardoor is hij slechts bij uitzondering aanwezig in de ministerraadvergadering. Als gevolg daarvan wordt hij niet structureel en in een vroegtijdig stadium geïnformeerd over de voornemens van de ministerraad, laat staan dat hij in die fase van het besluitvormingsproces al de voornemens kan toetsen aan beginselen van goed bestuur. In tegenstelling tot Londen wordt Den Haag daarom vaak voor voldongen feiten geplaatst. En omdat het Land dan al een formeel besluit genomen heeft, kan de Koninkrijksregering weinig anders doen dan formele rechtsmiddelen aanwenden of te berusten in haar lot. Waarbij tot op heden – vanwege het explosieve karakter van de eerste optie – praktisch altijd voor de tweede optie wordt gekozen. Deze situatie kan radicaal veranderen wanneer de Gouverneur gaat deelnemen aan alle beraadslagingen van de ministerraad. Daarbij gaat zijn rol natuurlijk niet verder dan het toezien op het naleven van de beginselen van goed bestuur en is inmenging in lokale aangelegenheden niet aan de orde. Maar met die aanwezigheid wordt geborgd dat, ruim voordat een formeel besluit genomen is – in de aangewezen gevallen – op een constructieve manier kan worden afgestemd over de waarborging van de beginselen van deugdelijk bestuur.11

Politieke wil De vraag is nu: kan de Gouverneur in het kader van de waarborgfunctie de voornoemde rol op zich nemen? Vanuit de rechtswetenschappelijke hoek kan tegen deze rolopvatting het bezwaar worden gemaakt dat geen eenduidige definitie bestaat voor goed bestuur12 en dat de formele taakstelling van de Gouverneur niet compatibel is met de hier voorgestelde rol.13 Hier moet echter naar voren worden gebracht dat de uitleg van de waarborgfunctie – en in

9. Zie bijvoorbeeld een recente interpreta-

II 2013/14, 33750 IV, 5, p. ).

de discussie als het formele besluit al geno-

van de Gouverneur bijvoorbeeld: D.J. Elzin-

tie van de Minister van BZK van de waar-

10. De landen Aruba, Curaçao en Sint Maar-

men is.

ga, ‘Positie Caribische gouverneurs ver-

borgfunctie: ‘Als blijkt dat de landen niet of

ten hebben ieder een eigen Gouverneur.

12. Zie voor de juridische reikwijdte van

zwakt’, Binnenlands Bestuur, 2013 afl. 8,

niet voldoende voorzien in hetgeen zij op

11. De recente politieke crisis op Aruba naar

het begrip goed bestuur bijvoorbeeld: A.

of: A. van Rijn, ‘Goed voor Sint Maarten

grond van het eerste artikel verplicht zijn

aanleiding van de opdracht aan de Gouver-

Bakhuis, ‘Deugdelijkheid van bestuur als

maar niet voor de gouverneur’, Antilliaans

kan de Koninkrijksregering op grond van

neur door de rijksministerraad om de Aru-

toetsingskader voor de kwaliteit van het

Dagblad 5 oktober 2013.

artikel 43, tweede lid, en artikel 51 voorzie-

baanse begroting niet goed te keuren,

openbaar bestuur’, Caribisch Juristenblad

ningen treffen in de vorm van een algeme-

illustreert hoe explosief de situatie wordt

2013, (3) 1.

ne maatregel van bestuur.’ (Kamerstukken

wanneer de Gouverneur zich pas mengt in

13. Zie voor de juridische duiding van de rol


2561

Focus

het bijzonder deugdelijk bestuur – ten principale niet juridisch maar politiek is. Dat wil zeggen dat als de politiek vindt dat sprake is van slecht bestuur er sprake ís van slecht bestuur.14 En dat als de politiek vindt dat de Gouverneur een bepaalde rolinvulling op zich moet nemen, de Gouverneur geen andere keuze heeft dan dat te doen.15 Het wettelijke kader – zoals gegeven door het Statuut, de afzonderlijke Staatregelingen en de Reglementen voor de Gouverneur – werpt overigens in dit geval ook geen juridische hobbels op voor zijn aanwezigheid bij de ministerraad en daarbinnen de uitoefening van de voorgestelde taak. De wet staat hem toe bij de vergaderingen aanwezig te zijn en daarbij is hij al opgedragen ‘toezicht te houden op de naleving van de rijkswetten en algemene maatregelen van rijksbestuur en van de verdragen en besluiten van volkenrechtelijke organisaties’. Ook geldt dat de Kroonvertegenwoordiger ‘het recht [heeft] om te worden geïnformeerd, aan te moedigen en te waarschuwen.’16 In Curaçao en Aruba blijkt bovendien dat de Gouverneur zelfs voorzitter is van de ministerraad, in het geval hij besluit daar aanwezig te zijn.17

Het Nederlandse publiek interesseert zich doorgaans weinig voor het reilen en zeilen op de eilanden. Tenzij het flink misgaat De uitdaging binnen ons Koninkrijk is daarom niet zo zeer het beslechten van juridische hobbels maar het doorbreken van politieke tradities. Tradities die in de afgelopen zestig jaar twee constanten kenden: de Nederlandse geneigdheid koste wat kost te voorkomen dat haar neokoloniaal gedrag wordt verweten, gepaard met een laissez faire houding. Daar waar de gevoeligheid voor de neokoloniale kaart historisch gezien goed te herleiden valt tot de pijnlijke rol van Nederland in de dekolonisatie van Nederlands-Indië18 moet de Nederlandse onverschilligheid vooral worden geweten aan politiek opportunisme. Voor Nederlandse politici valt namelijk niet te scoren op het Caribisch dossier. Dat wil zeggen: het Nederlandse publiek interesseert zich doorgaans weinig voor het reilen en zeilen op de eilanden. Tenzij het flink misgaat. Deze opstelling zorgt ervoor dat het voor Nederlandse bewindspersonen niet eerder loont echt te investeren in de Caribische rijksdelen dan wanneer sprake is van groot maatschappelijk ongenoegen in Nederland. Dat is zelden aan de orde, en doorgaans van korte duur. Hoewel dit handelingspatroon zo oud is als het Statuut zelf, is het een misvatting te veronderstellen dat het daarom onveranderbaar is. De recente Britse postkoloniale geschiedenis laat zien dat alles aankomt op politieke wil. Ook in het Verenigd Koninkrijk was aanvankelijk weinig animo voor verandering. De opstelling van Londen liet zich het best typeren als terughoudend, gecombineerd

2562


met een bereidheid steeds meer bevoegdheden over de dragen naar de postkoloniale entiteiten. Het achterliggende idee daarbij was de entiteiten op die manier toe te leiden naar onafhankelijkheid. Die houding veranderde toen in 1982 de Argentijnen de Falkland Islands bezetten en enkele jaren later Turks and Caicos Islands werden geplaagd door corruptieschandalen. Nadat de Britten zich niet lang daarna – onder internationale druk – genoodzaakt voelden verschillende malafide banken op Montserat te sluiten, herijkte Londen zijn visie op de BOT’s. Het nieuwe inzicht werd dat alleen door het aanhalen van de band met de overzeese gebieden nog een zinvolle invulling gegeven kon worden aan de postkoloniale relaties. Deze opvatting resulteerde in een visiedocument van de Britse regering met de naam White Paper 1999.19 De boodschap daarvan liet aan duidelijkheid niets te wensen over: het was de vrije keuze van de entiteiten onderdeel uit te blijven maken van het Verenigd Koninkrijk, maar aan die keuze was een strenge huisregel verbonden: ‘Our objective is that those territories which choose to remain British should abide by the same basic standards of human rights, openness and good government that British people expect of their Government.’20 En om de British Overseas Territories ook in staat te stellen die huisregel na te kunnen leven werd gestart met een omvangrijk moderniseringsproces van het institutioneel kader van de postkoloniale relaties. Aanvankelijk gaven de Britten de entiteiten de gelegenheid zelf met voorstellen te komen voor hervormingen van hun institutionele stelsel. Toen echter bleek dat de politieke elite van de eilanden de vernieuwing van de postkoloniale relaties vooral aangrepen om meer bevoegdheden over te hevelen naar het eigen bestuur en het externe toezicht wensten af te bouwen, trok Londen het initiatief naar zich toe.21 Zij oordeelde dat ze op die manier niet in staat was de waarborgfunctie naar behoren uit te oefenen: ‘The UK Government would be left with continuing responsibilities while being denied any ability to ensure good governance, fulfill our international obligations or protect the British government and taxpayer from significant contingent liabilities should things go wrong. You will understand why this is unacceptable. It is certainly not the partnership envisaged in the 1999 White Paper.’22 Voor de eilanden bleven er vervolgens twee opties over: onafhankelijkheid of een blijvende band onder de conditie dat de Gouverneur zich – binnen zijn bestaande bevoegdheden – actiever zou gaan bemoeien met goed bestuur.23 En alle felle retoriek ten spijt opteerden geen van de BOT’s voor onafhankelijkheid maar aanvaardden de uitgebreide taakstelling van de Kroonvertegenwoordiger.24

Tot slot Toen in 2010 de Nederlandse Antillen werden opgeheven werd een grote kans gemist de institutionele stelsels van de Caribische Landen te enten op de eigen bestuurlijk-culturele context. Hierdoor is de vatbaarheid voor slecht bestuur onverminderd voort blijven bestaan en kan niet

verwacht worden dat de Landen in staat zijn de mensenrechten, de rechtszekerheid en de deugdelijkheid van bestuur op eigen kracht te verwezenlijken. Ondanks het feit dat deze situatie al bestaat sinds het tekenen van het Statuut heeft de Koninkrijksregering nooit de bereidheid getoond een actieve invulling te geven aan de waarborgfunctie. De belangrijkste reden daarvoor was dat Den Haag altijd meende dat het uitoefenen van deze taakstelling het gebruik van draconische maatregelen behelsde en de angst voor de koloniale kaart haar belette die maatregelen te treffen. De huidige postkoloniale relaties binnen het

Koninkrijk der Nederlanden bieden echter meer mogelijkheden voor het invullen van de waarborgfunctie dan het rücksichtslos toepassen van wetgevende en uitvoerende macht. In dit artikel is op een alternatief gewezen dat zowel laagdrempelig is als bewezen effectief. Juridische hobbels zijn er niet. Wel historische. Maar in het besef dat de Koninkrijksregering niet tot doel heeft de politieke elite op de eilanden te behagen maar haar bestaansrecht ontleent aan het behartigen van het belang van de Koninkrijkburgers, moet zij bereid zijn die hobbels te nemen.

14. Ook in het Verenigd Koninkrijk heeft

responsible ministers rather than judges. In

21. P. Clegg, (2013) ‘The United Kingdom

UK Government accept that it exhausts all

uitgebreid discussie plaatsgevonden over de

this respect, the legislation made for the

and its Caribbean overseas territories: Pre-

the options for de-listing. (…) The UK

juridische betekenis van het begrip goed

colonies is in the same position as legislati-

sent relations and future prospects’, Carib-

Government’s position on self-determinati-

bestuur. Uiteindelijk werd daar door de

on made by Parliament for this country.’

bean Journal of International Relations &

on is clear. It is for Territories to decide

rechter beslist dat deze term een politiek

15. Zie bijvoorbeeld: G.A.H. Bakhuis, ‘Gou-

Diplomacy, 2013/11, afl. 1(2).

whether they want independence; if so,

begrip is en de rechter niet ontvankelijk is

verneur Sint Maarten mist bevoegdheden

22. Aldus de Britse Minister van Buitenlandse

and provided that there is a broad majority

voor zaken waarin gevraagd wordt de

om aanwijzing uit te voeren’, NJB

Zaken in 2003 www.constitution.gov.ky/

in favour, we would not stand in the way.

rechtmatigheid van een wet of regel aan

2013/2462, afl. 44, p. 3079-3081.

www.constitution.gov.ky/portal/pagec9f5.

The exception to this is Gibraltar, given the

dat begrip te toetsen: ‘the words “peace

16. Kamerstukken II 1999/2000, 27409, 1.

html.

terms of the Treaty of Utrecht. Integration,

order and good government” have never

17. Staatsregeling Aruba, art. II.6: ‘Indien

23. Interessant in dit kader is nog te ver-

however, is not part of UK government

been construed as words limiting the power

de Gouverneur een vergadering van de

melden dat de Britten zich niet gebonden

policy and is not, therefore, on offer.’

of a legislature. (…) The courts will not

ministerraad bijwoont treedt hij op als voor-

voelen aanwijzingen van het VN Dekoloni-

(www.caymanchamber.ky/reports/UNC-

inquire into whether legislation within the

zitter. Hij heeft alsdan een raadgevende

satiecomité (C24) ter harte te nemen voor

24presentation6-16-2004.doc).

territorial scope of the power was in fact

stem.’ Art. 31 lid 5 van de Curaçaose

wat betreft de vorm van dekolonisatie. In

24. In de meeste gevallen werden de for-

for the “peace, order and good govern-

Staatsregeling is overeenkomstig geformu-

december 2003 liet Bill Rammell, Parlia-

mele bevoegdheden van de Gouverneur

ment” or otherwise for the benefit of the

leerd. Op Sint Maarten is blijkens de Staats-

mentary Under Secretary of State in the

niet gewijzigd en werd alleen de rolopvat-

inhabitants of the Territory.’ (Lord Hoffman

regeling de minister-president de voorzitter.

Foreign and Commonwealth Office opte-

ting herijkt. Uitzondering daarop vormt het

in: R (Bancoult) vs. Secretary of State for

18. Zie voor een beschrijving van het ont-

kenen:

institutioneel kader voor de postkoloniale

Foreign and Commonwealth Affairs (nr. 2)).

staan van deze traditie: G. Oostindie & I.

‘I understand that the UK Government was

relatie tussen het Verenigd Koninkrijk en de

Lord Rodger geeft in hetzelfde arrest aan:

Klingers, Decolonising The Caribbean;

criticized at the UN C24 seminar on

Turks and Caicoseilanden. Daar werden de

‘it cannot be open to the courts to substitu-

Dutch Policies in a Comparative Perspec-

Anguilla in May (and has been since) for

bevoegdheden van de Gouverneur drastisch

te their judgment for that of the Secretary

tive, Amsterdam: Amsterdam University

informing Territory governments, as part of

uitgebreid en werd een planning- en con-

of State advising Her Majesty as to what

Press 2003.

the constitutional review process, about the

trolesysteem voor de overheidsfinanciën in

can properly be said to conduce to the

19. Foreign and Commonwealth Office,

options for self-determination in UN Gene-

het leven geroepen dat moet bijdragen aan

peace, order and good government of

Partnership for Progress and Prosperity:

ral Assembly Resolution 1541 of 1960 ie.

duurzame overheidsfinanciën, (The Turks

BIOT. This is simply because such questions

Britain and the Overseas Territories (White

Independence, integration and free associa-

and Caicos Islands Constitution Order

are not justiciable. The law cannot resolve

Paper 1999), London 1999.

tion. The UK did not vote for Resolution

2011).

them: they are for the determination of the

20. Ibid.

1541 and is not bound by it. Nor does the


2563

Rechtspraak

Aanbevolen citeerwijze:

maar om zelf een vorm van innerlijke rust te

EVRM niet-toegestane – actio popularis. In de

NJB 2014/ … (nummer uitspraak)

bereiken. Haar klacht heeft betrekking op de

omstandigheden van deze zaak vindt het Hof

Franse wet no. 2010-1192, die op 11 april

het evenmin een probleem dat de nationale

EHRM

2564

2011 in werking is getreden en die het dra-

rechtsmiddelen niet eerst zijn uitgeput.

Hoge Raad (civiele kamer)

2565

gen van gezichtsbedekkende kleding in de

Het Hof geeft aan dat persoonlijke keuzes ten

Hoge Raad (strafkamer)

2570

openbare ruimte verbiedt.

aanzien van iemands uiterlijk gezien kunnen

Afd. bestuursrechtspraak RvS

2583

Centrale Raad van Beroep

2586

B. Procedure

soonlijke identiteit, waardoor zij in aanmer-

College beroep bedrijfsleven

2591

Op 11 april 2011 heeft klaagster een verzoek-

king komen voor bescherming onder art. 8.

schrift ingediend bij het EHRM. Op 23 mei

Aangezien de klacht ook betrekking heeft op

2013 heeft de kamer aan wie de behandeling

het gegeven dat de wet het de vrouw verbiedt

Europees Hof voor de Rechten van de Mens

van deze zaak was opgedragen afstand gedaan

om in het openbaar de kleding te dragen

van zijn rechtsmacht en de zaak voorgelegd

waartoe haar religie haar verplicht, vindt het

Deze rubriek wordt verzorgd door

aan de Grote Kamer van het Hof. De klacht

Hof dat hoofdzakelijk sprake is van een kwes-

onderzoekers van de Universiteit Leiden, de

betreft het feit dat de wet het klaagster onmo-

tie die valt onder de vrijheid om religieuze

VU Amsterdam en de RU Nijmegen. Onder-

gelijk maakt om haar gezichtsbedekende sluier

opvattingen tot uitdrukking te brengen (art. 9

staande bewerking is verzorgd door dr. mr.

in het openbaar te dragen. Volgens klaagster

EVRM).

J.P. Loof (Universiteit Leiden). Alle uitspraken

levert dit een inbreuk op van haar recht op

Het Hof stelt vast dat sprake is van een door-

van het EHRM staan op www.echr.coe.int;

respect voor het privéleven (art. 8 EVRM) en

lopende inmenging in de uitoefening van

een selectie verschijnt uiteindelijk in Reports

van haar vrijheid van godsdienst en geweten

klaagsters rechten onder art. 8 en 9 EVRM als

of Judgments and Decisions. De uitspraken

(art. 9 EVRM). Bovendien meent zij dat het ver-

gevolg van de Franse wet. Deze bezorgt

van kamers van het EHRM worden drie

bod discriminatie oplevert op grond van

klaagster immers een dilemma: of zij houdt

maanden na de uitspraakdatum definitief,

geslacht, godsdienst en etnische afstamming,

zich aan het wettelijk verbod en onthoudt

tenzij er intern appel wordt ingesteld bij de

omdat vooral vrouwen van buitenlandse

zich van het dragen van de kledingstukken

Grote Kamer van het Hof.

afkomst deze gezichtsbedekkende sluiers ple-

die haar religieuze overtuiging haar voor-

gen te dragen.

schrijft, of zij weigert hieraan te voldoen en

Diverse organisaties krijgen toestemming om

loopt daarmee het risico op strafvervolging.

als amicus curiae hun visie op de zaak schrif-

Het Hof stelt vast dat er een wettelijke basis

telijk aan het Hof voor te leggen: de Belgische

is voor deze inmenging, namelijk de wet no.

regering, het mensenrechtencentrum van de

2010-1192. Vervolgens beoordeelt het Hof of

Universiteit Gent, Amnesty International,

de argumenten die de Franse regering voor

Recht op respect voor privéleven. Vrijheid

ARTICLE 19, Liberty en het Open Society Justi-

het invoeren van het verbod op het in het

van godsdienst en geweten. Verbod op in

ce Initiative.

openbaar dragen van gezichtsbedekkende

het openbaar dragen van gezichtsbedekken-

Het Hof verklaart klaagster niet-ontvankelijk

kleding heeft aangedragen, te verenigen zijn

de kleding (boerkaverbod). Geen schending.

in haar klachten onder art. 3 (verbod van fol-

met de legitieme doelen opgesomd in de

tering en onmenselijke behandeling) en art.

beperkingsclausule van art. 9 lid 2 EVRM. Het

(EVRM art. 8, 9, 14)

11 (vrijheid van vereniging en vergadering).

Hof overweegt dat twee van de in art. 9 lid 2

S.A.S. vs. Frankrijk

C. Uitspraak van het Hof

komen: het belang van de openbare veilig-

(Grote Kamer: Spielman (pres.), Casadevall,

heid en de bescherming van de rechten en

A. Feiten

Raimondi, Ziemele, Villiger, Zupančič, Steiner,

vrijheden van anderen.

De klaagster in deze zaak is een vrouw met

Hajiyev, Lazarova Trajkovska, Bianku,

Ten aanzien van de openbare veiligheid stelt

de Franse nationaliteit. Zij is een orthodoxe

Yudkivska, Nußberger, Møse, Potocki,

het Hof vast dat de Franse wetgever met het

moslim en stelt dat zij in het openbaar een

Lemmens, Jäderblom en Pejchal)

verbod beoogt personen die zich in het open-

boerka of nikaab wenst te dragen in overeen-

Het Hof onderzoekt de klachten in de eerste

baar begeven herkenbaar te laten zijn om zo

stemming met haar religieuze, culturele en

plaats in het kader van de artikelen 8 en 9, met

de veiligheid van personen en goederen te

persoonlijke overtuiging. Een boerka is een

de nadruk op het laatste artikel. Het verwerpt

kunnen waarborgen en om identiteitsfraude

gewaad dat het hele lichaam bedekt, waarbij

het ontvankelijkheidsverweer van de Franse

te kunnen tegengaan. Het Hof meent echter

het gezicht achter een gaaswerk verborgen

regering, die stelt dat klaagster geen slachtoffer

dat het verbod niet noodzakelijk is in een

gaat. Een nikaab is een gezichtsbedekkende

is in de zin van art. 34 EVRM nu jegens haar

democratische samenleving om deze doelen

sluier die slechts de ogen onbedekt laat.

geen individuele maatregelen zijn genomen of

te bereiken. Het verbod op het dragen van

Klaagster benadrukt dat zij niet door haar

straffen zijn opgelegd op basis van de wet die

gezichtsbedekkende kleding vormt een dis-

man of andere familieleden onder druk

het dragen van gezichtsbedekkende kleding

proportionele inbreuk op het recht van vrou-

wordt gezet om deze kleding te dragen.

verbiedt. Het Hof overweegt dat individuen het

wen om om religieuze redenen een gezicht-

Bovendien verklaart zij haar nikaab zowel in

recht hebben om te argumenteren dat een wet

bedekkende sluier te dragen, zeker nu de

het openbaar als in de privéomgeving te dra-

inbreuk maakt op hun rechten als deze wet

regering niet heeft duidelijk kunnen maken

gen, maar niet systematisch. Zij kan ermee

hen dwingt om hun gedrag aan te passen

dat van het dragen van deze sluiers een alge-

leven om in bepaalde omstandigheden de

indien zij vervolging willen voorkomen, of

mene bedreiging voor de openbare veiligheid

nikaab af te doen, maar wil de vrijheid heb-

indien zij behoren tot een groep personen die

uitgaat. In gevallen waarin er een vermoeden

ben om zelf te beslissen wanneer. Ten slotte

in het bijzonder door de betreffende wet wor-

zou zijn van identiteitsfraude zou een ver-

verklaart zij deze kleding niet te dragen om

den getroffen. Het Hof ziet in het verzoek-

plichting voor draagsters van gezichtssluiers

anderen daarmee voor het hoofd te stoten,

schrift van klaagster dan ook geen – onder het

om in specifieke gevallen hun gezicht te

1841 1 juli 2014, appl. nr. 43835/11

worden als een uitdrukking van iemands per-

opgesomde legitieme doelen in aanmerking

2564


Rechtspraak

tonen in verband met veiligheids- of fraude-

Desalniettemin acht het Hof het sluierverbod

hand liggende wijze voortvloeit uit de

controles volstaan.

geen disproportionele inbreuk op het privéle-

stand van de techniek.

Met betrekking tot de bescherming van de

ven en de godsdienstvrijheid. Daarbij weegt

rechten en vrijheden van anderen heeft de

het Hof mee dat weliswaar vooral bepaalde

regering verwezen naar de noodzaak om in

moslim-vrouwen door het verbod worden

een democratische samenleving respect te

getroffen, maar dat de wet geen beperkingen

Leo Pharma, adv. mrs. A.M. van Aerde en

tonen voor de basiswaarden in een open

oplegt aan het dragen van kledingstukken op

B.T.M. van der Wiel, vs. Sandoz, adv. mrs.

democratische samenleving. Tot die basis-

religieuze gronden zolang die het gezicht

R.P.J.L. Tjittes en L. Kelkensberg.

waarden rekent de Franse regering: respect

maar vrijlaten. Ook is de wet niet speciaal

voor gender-gelijkheid, respect voor de men-

gericht tegen de religieuze overwegingen om

Feiten en procesverloop

selijke waardigheid en respect voor de mini-

bepaalde kleding te dragen, zij dwingt slechts

Beide partijen verhandelen in Nederland

mumvereisten van het ‘samen leven’ in een

tot het onbedekt laten van het gezicht. Daar-

geneesmiddelen voor de behandeling van de

gemeenschap. De eerste twee van deze basis-

naast wijst het Hof erop dat de sanctie op

huidaandoening psoriasis. Het actieve

waarden acht het Hof onvoldoende zwaarwe-

overtreding van het verbod niet heel zwaar is:

bestanddeel van de geneesmiddelen is calci-

gend om een voldoende basis te kunnen bie-

een boete van maximaal € 150 of de opdracht

potriol, een verbinding die analoog is aan

den voor het sluierverbod. Het Hof accepteert

om een burgerschapscursus te volgen. Boven-

vitamine D. Leo Pharma is houdster van

echter wel dat het dragen van een gezichtsbe-

dien moet aan de Franse autoriteiten bij het

Europees octrooi EP 154. Dit octrooi is afge-

dekkende sluier in het openbaar een zodanige

bepalen van dergelijke maatschappelijke keu-

bakend van de PCT-aanvrage WO 834. In WO

barrière opwerpt jegens anderen dat hierdoor

zen een ruime margin of appreciation wor-

834 is voor het eerst de stof calcipotriol

het idee van ‘samen leven’ in gevaar komt. Het

den gelaten, zeker nu het hier een kwestie

beschreven in de vorm calcipotriol anhy-

Hof neemt daarbij in aanmerking dat het

betreft waarover binnen de landen van de

draat. Het octrooi EP 154 heeft betrekking op

gezicht in de sociale interactie met anderen

Raad van Europa geen consensus bestaat.

een ‘nieuwe’ vorm van calcipotriol, te weten

een belangrijke rol speelt. Het Hof begrijpt het

(Rijksoctrooiwet 1995 art. 6)

calcipotriol monohydraat. Calcipotriol anhy-

door de Franse regering aangedragen argu-

D. Slotsom

draat en calcipotriol monohydraat zijn (pseu-

ment dat individuen zich ongemakkelijk voe-

Het Hof oordeelt met 15 stemmen tegen 2

do-)polymorfen. Calcipotriol monohydraat is

len indien zij in het openbaar geconfronteerd

dat de artikelen 8 en 9 EVRM niet zijn

stabieler dan calcipotriol anhydraat.

worden met een houding of praktijk die de

geschonden en dat er evenmin sprake is van

In dit geding heeft Leo Pharma een verbod

mogelijkheid van een open interpersoonlijke

een schending van artikel 14 in samenhang

van inbreuk op haar octrooi EP 154 gevor-

verhouding onmogelijk maakt, terwijl die

met deze beide artikelen. Rechters Nußberger

derd. Sandoz heeft in reconventie de nietig-

openheid als gevolg van de consensus die zich

en Jäderblom hebben een dissenting opinion

verklaring van het octrooi gevorderd. De

op dit vlak binnen de samenleving heeft ont-

aan het arrest toegevoegd.

rechtbank heeft ten gunste van Leo Pharma

wikkeld een onlosmakelijk onderdeel vormt

beslist. Het hof heeft alsnog ten gunste van

van het gemeenschapsleven. Het Hof aan-

Sandoz beslist op grond van zijn overweging

vaardt dan ook dat het dragen van een

Hoge Raad (civiele kamer)

gezichtsbedekkende sluier gezien kan worden

Deze rubriek wordt verzorgd door mr. G.C.C.

als een aantasting van het recht van anderen

Lewin, lid van het Gemeenschappelijk Hof

Hoge Raad

om te leven in een sociale ruimte waarin het

van Justitie van het Caribische deel van het

Het middel berust op een onjuiste rechtsop-

maken van contact met anderen soepel ver-

Koninkrijk. De uitspraken zijn integraal in te

vatting en faalt daarom. Om te kunnen aan-

loopt. Het Hof voegt hier echter aan toe dat

zien op www.rechtspraak.nl.

nemen dat een uitvinding inventief is, is in

het concept van ‘samen leven’ zich makkelijk leent voor misbruik, zodat streng getoetst moet worden of de maatregel in kwestie ook

dat octrooi EP 154 inventiviteit ontbeert.

zijn algemeenheid niet van belang of - in de

1842

noodzakelijk en proportioneel is.

terminologie van de ‘problem solution approach’ die rechtbank en hof in navolging van partijen in deze zaak hebben gebezigd -

In dat perspectief geeft het Hof aan dat een

3 oktober 2014, nr. 13/03763

het objectieve technische probleem waarvoor

algeheel sluierverbod in het openbaar al snel

(Mrs. F.B. Bakels, C.A. Streefkerk, C.E. Drion,

de uitvinding een oplossing of verbetering

disproportioneel oogt, nu slechts een klein

G. Snijders, M.V. Polak; A-G mr. D.W.F.

biedt, door de gemiddelde vakman zou zijn

aantal vrouwen dergelijke sluiers draagt. Ook

Verkade)

onderkend. Bepalend is immers of de uitvin-

wijst het Hof erop dat diverse Franse en inter-

ECLI:NL:HR:2014:2900

ding voor de gemiddelde vakman niet op een

nationale mensenrechteninstanties, waaron-

voor de hand liggende wijze voortvloeit uit

der de Mensenrechtencommissaris van de

Octrooi. Inventiviteit. Het geding betreft

de stand van de techniek (vergelijk art. 6

Raad van Europa, het verbod als disproportio-

een Europees octrooi dat betrekking heeft

Rijksoctrooiwet 1995). Enerzijds kan dus spra-

neel hebben bestempeld. Het Hof geeft aan

op een ‘nieuwe’ vorm van een bestanddeel

ke zijn van inventiviteit als pas door de uit-

bezorgd te zijn over het feit dat het debat

van een geneesmiddel. Het hof heeft geoor-

vinding kenbaar wordt dat (voordien) een

over de invoering van het sluierverbod

deeld dat het octrooi inventiviteit ontbeert.

probleem bestond waarvoor de uitvinding

gepaard is gegaan met diverse islamofobe

HR: Om te kunnen aannemen dat een uit-

een oplossing biedt. Anderzijds is voor het

uitingen en reacties. Het benadrukt dat sta-

vinding inventief is, is in zijn algemeen-

ontzeggen van inventiviteit aan een bepaal-

ten die overgaan tot het treffen van dergelij-

heid niet van belang of het objectieve tech-

de uitvinding in zijn algemeenheid niet

ke maatregelen het risico nemen dat hierdoor

nische probleem waarvoor de uitvinding

nodig dat de rechter vaststelt dat de gemid-

een negatieve stereotypering optreedt van

een oplossing of verbetering biedt, door de

delde vakman het probleem, waarvoor de

bepaalde groepen in de samenleving, terwijl

gemiddelde vakman zou zijn onderkend.

uitvinding een oplossing biedt, zou hebben

op de staten juist de mensenrechtelijke ver-

Bepalend is immers of de uitvinding voor

onderkend. Voor het oordeel dat een uitvin-

plichting rust om tolerantie te bevorderen.

de gemiddelde vakman niet op een voor de

ding inventiviteit ontbeert, is immers in


2565

Rechtspraak

beginsel voldoende dat de gevonden oplos-

wel deze anderszins met het vonnis bekend

gevolg hebben dat het recht op toegang tot de

sing op een voor de hand liggende wijze

is geraakt. Aangezien dit evenwel eerst door

rechter in de kern wordt aangetast (vgl. voor

voortvloeit uit de stand van de techniek. Dit

het onderhavige arrest duidelijk wordt,

de regeling van de verzettermijnen: HR 5 sep-

is slechts anders indien de octrooigerechtig-

behoort in dit geval te worden geoordeeld

tember 2014, ECLI:NL:HR:2014:2629 (Morning

de zich erop beroept dat de inventiviteit van

dat het hoger beroep tijdig is ingesteld.

Star vs. Republiek Gabon)). Daarom is overschrijding van de appeltermijn niet zonder

de uitvinding vooral gelegen is in het onderkennen van het probleem en niet zozeer in

(EVRM art. 6; Rv art. 111 lid 2, aanhef en

meer fataal in een geval als het onderhavige,

de (vervolgens) daarvoor gevonden oplossing.

onder j, 140 lid 1 en 3, 339)

waarin de inleidende dagvaarding niet in persoon is betekend, en het vonnis aan de bij

Dit laatste is echter, naar onmiskenbaar uit de stukken van het geding volgt, door Leo

C, adv. mr. S.M. Kingma, vs. A, niet

verstek veroordeelde niet bekend is geworden

Pharma niet aan haar beroep op inventiviteit

verschenen.

voorafgaand aan het verstrijken van de appeltermijn. Niet-ontvankelijkverklaring wegens

ten grondslag gelegd. Het door het onderdeel gedane beroep op HR 15 februari 2008,

Procesverloop

termijnoverschrijding moet dan achterwege

ECLI:NL:HR:2008:BB5066, NJ 2008/450 (Rock-

A heeft hoofdelijke veroordeling van B en C

blijven indien de veroordeelde hoger beroep

wool) doet aan het voorgaande niet af. In dat

tot betaling van een geldbedrag gevorderd.

heeft ingesteld binnen een redelijke termijn.

arrest is een uitwerking gegeven van de regel

De inleidende dagvaarding is niet in persoon

Die termijn bedraagt veertien dagen - of

dat de rechter de geoctrooieerde werkwijze

aan C betekend. B heeft verweer gevoerd. C is

zoveel minder als overeenstemt met een kor-

niet met kennis achteraf (‘hindsight’) mag

in eerste aanleg niet verschenen. Tegen hem

tere wettelijke beroepstermijn - en vangt aan

beoordelen. In dat kader kan mede van

is verstek verleend. Bij vonnis van 24 januari

op de dag volgend op die waarop het vonnis

belang zijn of het door de geoctrooieerde

2010 heeft de rechtbank B en C hoofdelijk

aan de veroordeelde in persoon is betekend

werkwijze opgeloste probleem door de

veroordeeld tot betaling. Het vonnis is op 21

dan wel deze anderszins met het vonnis

gemiddelde vakman zou zijn onderkend.

maart 2011 aan C in persoon betekend. Bij

bekend is geraakt. Het vonnis is op 21 maart

Volgt verwerping, overeenkomstig de primai-

appeldagvaarding van 18 april 2011 is C in

2011 aan C in persoon betekend. Hij heeft op

re conclusie van de A-G.

hoger beroep gegaan. Het hof heeft C daarin

18 april 2011 het appelexploot doen uitbren-

De A-G citeert passages uit conclusies van zijn

niet-ontvankelijk verklaard wegens over-

gen. De zojuist bedoelde termijn van veertien

ambtgenoten Langemeijer en Huydecoper

schrijding van de appeltermijn.

dagen is dus overschreden. Aangezien evenwel

over inventiviteit (4.2-4.5) en de grenzen van

eerst door het onderhavige arrest duidelijk

de cassatietoets (4.6-4.10). Voorts geeft hij een

Hoge Raad

wordt welke weg moet worden gevolgd in een

beschouwing over de kostenveroordeling op

Als een eiser meer dan één gedaagde heeft

geval als het onderhavige, behoort in dit geval

de voet van art. 1019h Rv (5.2-5.14.2), die uit-

gedagvaard en ten minste één van de gedaag-

te worden geoordeeld dat het hoger beroep

mondt in de subsidiaire conclusie dat de

den in het geding verschijnt, wordt tegen de

aldus tijdig is ingesteld.

Hoge Raad de beslissing in deze zaak aan-

niet verschenen gedaagden verstek verleend

Volgt vernietiging en verwijzing.

houdt in afwachting van het antwoord van

en wordt voortgeprocedeerd (art. 140 lid 1 Rv).

De A-G concludeert tot verwerping. Ook zij

het HvJEU op een prejudiciële vraag in een

Tussen alle partijen wordt één vonnis gewe-

meent dat in gevallen als de onderhavige een

andere zaak.

zen, dat als een vonnis op tegenspraak wordt

termijnverlenging als door de Hoge Raad

beschouwd (art. 140 lid 3 Rv). In de dagvaar-

omschreven moet worden verleend, maar zij

ding moet hierop worden gewezen (art. 111

gaat niet in op de vraag of er in dit geval

lid 2, aanhef en onder j, Rv). Deze regeling

plaats is voor rechterlijk overgangsrecht.

strekt ertoe dat in gevallen waarin een vorde-

Onder 2.6-2.26 bespreekt zij diverse aspecten

3 oktober 2014, nr. 13/04377

ring tegen meer gedaagden wordt ingesteld,

van het geval dat bij één dagvaarding meer

(Mrs. E.J. Numann, C.A. Streefkerk, C.E.

tussen de eiser(s) en de gedaagden geen

gedaagden worden gedagvaard en slechts een

Drion, G. de Groot, T.H. Tanja-van den

tegenstrijdige vonnissen ten aanzien van een-

deel van hen in rechte verschijnt.

Broek; A-G mr. E.M. Wesseling-van Gent)

zelfde rechtsbetrekking worden gewezen (ver-


gelijk HR 28 mei 1999,

1843

ECLI:NL:HR:1999:ZC2911, NJ 2000/290 (Spek-

1844

Toegang tot de rechter. Appeltermijn. A dag-

trum vs. Van der Valk)). De gedaagde die bij

vaardt B en C. De inleidende dagvaarding

verstek is veroordeeld in een vonnis dat vol-

3 oktober 2014, nr. 13/04551

wordt niet in persoon betekend aan C. B

gens art. 140 lid 3 Rv een vonnis op tegen-

(Mrs. F.B. Bakels, C.A. Streefkerk, A.H.T.

verschijnt in rechte, C niet. Tegen C wordt

spraak is, heeft slechts het rechtsmiddel van

Heisterkamp, C.E. Drion, M.V. Polak; A-G mr.

verstek verleend. Bij vonnis van 24 januari

hoger beroep. Termijnen voor het instellen

J. Spier)

2010 veroordeelt de rechtbank B en C. Op

van een rechtsmiddel, zoals hier die van art.


21 maart 2011 wordt het vonnis aan C in

339 Rv, zijn van openbare orde. In het belang

persoon betekend. Op 18 april 2011 gaat C

van een goede rechtspleging moet duidelijk-

Causaliteit. Redelijke toerekening. Op 10

in hoger beroep. HR: Vooropstelling: zie

heid bestaan omtrent het tijdstip waarop een

mei 2006 loopt een werknemer voetletsel

hoofdtekst. In een situatie als de onderhavi-

termijn voor het aanwenden van een rechts-

op bij een bedrijfsongeval. Op 28 juni 2006

ge moet niet-ontvankelijkverklaring

middel aanvangt en eindigt. Aan rechtsmid-

struikelt hij thuis over een deurmat en

wegens termijnoverschrijding achterwege

deltermijnen moet strikt de hand worden

loopt hij knieletsel op. Kan het knieletsel

blijven indien de veroordeelde hoger

gehouden. Slechts onder bijzondere omstan-

aan de werkgever worden toegerekend als

beroep heeft ingesteld binnen een termijn

digheden is plaats voor een uitzondering (vgl.

een gevolg van het bedrijfsongeval? HR: Het

van veertien dagen, die aanvangt op de dag

HR 21 februari 2014, ECLI:NL:HR:2014:413, NJ

hof heeft niet miskend dat bij een dergelijk

volgend op die waarop het vonnis aan de

2014/131). De toepassing van de art. 140 en

onderzoek alle omstandigheden van het

veroordeelde in persoon is betekend dan

339 Rv in een concreet geval mag niet tot

geval moeten worden betrokken. Tot de

2566


Rechtspraak

relevante omstandigheden kunnen ook

Het middel slaagt echter voor zover het klaagt

bindt de kantonrechter de arbeidsovereen-

behoren de gezichtspunten of een bepaald

dat het oordeel van het hof onbegrijpelijk is.

komst per 1 april 2010 en kent hij het over-

schadelijk gevolg in (zeer) ver verwijderd

De overweging van het hof dat het knieletsel

eengekomen bedrag als vergoeding toe. Op

verband staat tot de aansprakelijkheid-

in ‘zeer ver verwijderd verband’ staat tot het

30 december 2009 overlijdt de werknemer.

scheppende gebeurtenis, en of een bepaald

oorspronkelijk letsel aan de voet ten gevolge

Het hof beslist dat de erfgenamen geen recht

schadelijk gevolg van de aansprakelijkheid-

van het bedrijfsongeval, is onbegrijpelijk in

hebben op de vergoeding. HR: Indien het hof

scheppende gebeurtenis naar ervaringsre-

het licht van hetgeen het hof verder over-

heeft geoordeeld dat een ontbindingsvergoe-

gels niet redelijkerwijs voorzienbaar is. Het

weegt. Ten aanzien van het voetletsel heeft

ding slechts verschuldigd is indien de

oordeel van het hof is echter onbegrijpelijk.

het hof aangenomen 1. dat A op 28 juni 2006

arbeidsovereenkomst op de ontbindingsda-

‘nog enige restverschijnselen had vanwege de

tum nog bestaat, heeft het blijk gegeven van

gebroken tenen’, 2. dat deze kwetsuren op 28

een onjuiste rechtsopvatting. Als het hof zijn

juni 2006 niet “restloos” waren genezen, 3. dat

beslissing heeft gebaseerd op zijn uitleg van

A, adv. mrs. K. Aantjes en F.I. van Dorsser, vs.

in een rapport van een orthopedisch chirurg

de ontbindingsbeschikking, heeft het mis-

Saint-Gobain, adv. mr. F.E. Vermeulen.

van 27 november 2007 het bestaan van soort-

kend dat een dergelijke uitleg alleen gerecht-

gelijke klachten aan de voet nog steeds wordt

vaardigd is indien in de ontbindingsbeschik-


aangenomen en 4. dat aannemelijk is dat het

king is bepaald dat de vergoeding slechts

In 2004 is A in dienst van Saint-Gobain getre-

belasten van de voet door het rijden op een

verschuldigd zal zijn indien de arbeidsover-

den als heftruckchauffeur. Op 10 mei 2006 is

heftruck op 28 juni 2006 ertoe heeft bijgedra-

eenkomst op de ontbindingsdatum nog

hij tijdens zijn werkzaamheden aangereden.

gen dat A weer wat meer pijn aan zijn voet

bestaat, dan wel indien die beschikking in

Daarbij heeft hij vier gebroken tenen opgelo-

heeft gekregen. Ten aanzien van de toedracht

die zin moet worden begrepen omdat in de

pen. Op 28 juni 2006 is A naar eigen zeggen

van de val over de deurmat heeft het hof aan-

daaraan ten grondslag liggende beëindi-

thuis over een deurmat gestruikeld, ten

nemelijk geacht 1. dat ‘een in zijn lopen enigs-

gingsovereenkomst een voorwaarde van die

gevolge waarvan hij ernstig knieletsel heeft

zins gehinderde voetganger bij enige oneffen-

strekking is opgenomen.

opgelopen.

heid op zijn looppad eerder onderuit zal gaan

A heeft gevorderd dat voor recht wordt ver-

dan iemand die kan beschikken over een

klaard dat Saint-Gobain aansprakelijk is voor

gezond stel benen’ en 2. dat in zoverre mag

de gevolgen van het ongeval van 10 mei

worden aangenomen dat het letsel aan de

De erfgenamen, adv. mr. E.H. van Staden ten

2006, waaronder de gevolgen van het ongeval

voet van A en de daarmee gepaard gaande

Brink, vs. Domijn, niet verschenen.

van 28 juni 2006. Saint-Gobain heeft betwist

pijn door de belasting van het rijden op een

dat zij aansprakelijk is voor de gevolgen van

heftruck in de ochtend van 28 juni 2006


het tweede ongeval. De kantonrechter heeft

‘minst genomen mede hebben bijgedragen tot

In 1983 is X is dienst getreden van Domijn.

de vordering toegewezen. Het hof heeft de

zijn val/struikelpartij’. Uitgaande van hetgeen

In de loop van 2009 hebben Domijn en X

vordering alsnog afgewezen.

het hof aldus overweegt, valt niet in te zien

overeenstemming bereikt over beëindiging

dat het knieletsel in zeer ver verwijderd ver-

van het dienstverband tegen 1 april 2010 en

Hoge Raad

band staat tot het oorspronkelijk letsel aan de

een door Domijn te betalen vergoeding van

Voor zover het middel klaagt dat het oordeel

voet ten gevolge van het bedrijfsongeval. De

€ 65 952 bruto. Op verzoek van Domijn heeft

van het hof blijk geeft van een onjuiste rechts-

overweging van het hof dat A ‘gewoon’ kon

de kantonrechter bij beschikking van 31

opvatting met betrekking tot art. 6:98 BW,

lopen en was ‘uitbehandeld’ is eveneens onbe-

augustus 2009 de arbeidsovereenkomst per 1

faalt het. Nadat het hof had vastgesteld dat

grijpelijk in het licht van de overige overwe-

april 2010 ontbonden, aan X een vergoeding

het vereiste condicio sine qua non-verband

gingen van het hof.

toegekend van € 65 952 bruto en Domijn ver-

bestaat tussen het bedrijfsongeval op 10 mei

Volgt vernietiging en verwijzing, overeen-

oordeeld tot betaling van dit bedrag ‘ten titel

2006 en het knieletsel dat A heeft opgelopen,

komstig de conclusie van de A-G.

van suppletie op een eventuele uitkering

heeft het op de voet van art. 6:98 BW beoor-

De A-G bespreekt de heersende causaliteits-

krachtens de sociale verzekeringswetten, dan

deeld of de schade in zodanig verband staat

leer van de redelijke toerekening en andere

wel een elders te verdienen lager salaris’. Op

met de gebeurtenis waarop de aansprakelijk-

opvattingen over causaliteit onder 5.4.1-

30 december 2009 is X overleden.

heid van de schuldenaar berust, dat zij hem,

5.13.2.

In dit geding hebben de erfgenamen van X

(BW art. 6:98)

betaling gevorderd van € 65 952 bruto. De

mede gezien de aard van de aansprakelijkheid en van de schade, als een gevolg van deze gebeurtenis kan worden toegerekend. Daarbij

(BW art. 7:685)

1845

kantonrechter heeft voor recht verklaard dat Domijn gehouden is de in de ontbindingsbeschikking toegekende vergoeding aan de erf-

heeft het hof niet miskend dat bij dit onderzoek alle omstandigheden van het geval moe-

3 oktober 2014, nr. 13/05851

genamen uit te betalen. Het hof heeft de vor-

ten worden betrokken, waaronder - zoals art.

(Mrs. E.J. Numann, A.M.J. van Buchem-

dering alsnog afgewezen.

6:98 BW bepaalt - de aard van de aansprake-

Spapens, G. Snijders, G. de Groot T.H. Tanja-

lijkheid en van de schade. Tot de in dit ver-

van den Broek; A-G mr. J. Spier)

Hoge Raad

band relevante omstandigheden kunnen ook


Vooropgesteld wordt dat aan een ontbin-

behoren de door het hof genoemde gezichts-

dingsbeschikking als bedoeld in art. 7:685

punten of een bepaald schadelijk gevolg in

Ontbindingsbeschikking. Onherroepelijke

BW niet slechts rechtskracht, althans rechts-

(zeer) ver verwijderd verband staat tot de aan-

rechterlijke uitspraak. In 2009 komen werk-

gevolg toekomt indien de arbeidsovereen-

sprakelijkheidscheppende gebeurtenis, en of

gever en werknemer overeen dat het dienst-

komst op het in de beschikking bepaalde

een bepaald schadelijk gevolg van de aanspra-

verband wordt beëindigd op 1 april 2010 en

tijdstip van ontbinding nog steeds bestaat,

kelijkheidscheppende gebeurtenis naar erva-

dat de werkgever een vergoeding van

want dan zou aan een onherroepelijke rech-

ringsregels niet redelijkerwijs voorzienbaar is.

€ 65 952 betaalt. Op 31 augustus 2009 ont-

terlijke uitspraak zonder aanwending van


2567

Rechtspraak

enig rechtsmiddel rechtskracht kunnen wor-

onder Nederlandse rechtsbijstandverzeke-

procedure bij het UWV moet worden aange-

den ontzegd door in een volgend geding te

ringen recht op vrije advocatenkeuze in het

merkt als een administratieve procedure als

doen vaststellen dat deze uitspraak geen

kader van een ontslagprocedure bij het

bedoeld in art. 4 lid 1, aanhef en onder a,

rechtskracht heeft verkregen of dat de rechts-

UWV? HR: Het begrip ‘administratieve pro-

Richtlijn (volgen argumenten pro en contra).

kracht daaraan is ontvallen omdat de grond-

cedure’ in de Wet op het financieel toezicht

De vraag laat zich echter niet zonder redelijke

slag waarop de uitspraak berustte, is wegge-

dient op dezelfde wijze te worden uitgelegd

twijfel door de Hoge Raad beantwoorden.

vallen. Dat is onverenigbaar met het gesloten

als dat begrip in Richtlijn 87/344/EEG.

Volgen als vragen van uitleg:

stelsel van de in de wet geregelde rechtsmid-

De HR is voorshands van oordeel dat de pro-

1. Dient het begrip ‘administratieve procedu-

delen (vergelijk HR 21 maart 1997,

cedure bij het UWV moet worden aange-

re’ in art. 4 lid 1, aanhef en onder a, Richtlijn

ECLI:NL:HR:1997:ZC2308, NJ 1997/380 (Infor-

merkt als een administratieve procedure als

87/344/EEG aldus te worden uitgelegd dat

matica Drenthe vs. Rolf) en HR 1 april 2011,

bedoeld in de richtlijn. De HR stelt prejudi-

daaronder is begrepen de procedure bij het

ECLI:NL:HR:2011:BP2312, NJ 2011/220 (Flynth

ciële vragen aan het HvJ EU.

UWV, waarin de werkgever verzoekt om een

vs. Stoffels)). Indien het hof heeft geoordeeld

ontslagvergunning teneinde te komen tot

dat een ontbindingsvergoeding slechts ver-

(Richtlijn 87/344/EEG art. 4 lid 1, aanhef en

beëindiging van de arbeidsovereenkomst

schuldigd is indien de arbeidsovereenkomst

onder a; Wft art. 4:67; BBA art. 6; Rv art. 392,

met de (voor rechtsbijstand verzekerde) werk-

op het in de ontbindingsbeschikking bepaal-

393)

nemer? 2. Indien het antwoord op vraag 1 afhangt

de tijdstip van ontbinding nog bestaat, heeft het, gelet op hetgeen hiervoor is overwogen,

A, adv. mr. K.T.B. Salomons, vs. DAS, adv. mr.

van de kenmerken van de specifieke procedu-

blijk gegeven van een onjuiste rechtsopvat-

J.W.H. van Wijk.

re, zo nodig in samenhang met de feiten en

ting. Als het hof heeft bedoeld dat de ontbin-

Schriftelijke opmerkingen ingediend door:

omstandigheden van het geval, aan de hand

dingsbeschikking zo moet worden begrepen

Achmea, adv. mr. F.E. Vermeulen, en diverse

van welke kenmerken, feiten en omstandig-

dat geen ontbindingsvergoeding behoeft te

betrokkenen, adv. mr. M.E. Gelpke.

heden dient de nationale rechter dan te bepalen of die procedure dient te worden

worden betaald indien de arbeidsovereenkomst voor 1 april 2010 door een andere oor-


aangemerkt als een administratieve procedu-

zaak is geëindigd, geeft dat oordeel evenzeer

A heeft een rechtsbijstandverzekering afgeslo-

re als bedoeld in art. 4 lid 1, aanhef en onder

blijk van een onjuiste rechtsopvatting. In dat

ten. De uitvoering daarvan is overgedragen

a, van de Richtlijn?

geval heeft het hof miskend dat de eis van

aan DAS. De werkgever van A heeft het UWV

De A-G heeft eerder geconcludeerd tot het

rechtszekerheid meebrengt dat een dergelij-

verzocht om een ontslagvergunning. A heeft

niet in behandeling nemen van de vraag. Zijn

ke uitleg alleen gerechtvaardigd is indien in

DAS verzocht om kostendekking voor rechts-

nadere conclusie strekt tot het stellen van pre-

de ontbindingsbeschikking is bepaald dat de

bijstand in de ontslagprocedure door een

judiciële vragen aan het HvJ EU. Hij betoogt

daarin toegekende vergoeding slechts ver-

externe advocaat. DAS heeft het standpunt

dat onvoldoende controleerbare gegevens zijn

schuldigd zal zijn indien de arbeidsovereen-

ingenomen dat A onder de rechtsbijstands-

verstrekt over de gevolgen van een ruime uit-

komst op de datum met ingang waarvan

verzekering niet het recht heeft om zelf een

leg van het begrip ‘administratieve procedure’

wordt ontbonden nog bestaat, dan wel indien

advocaat te kiezen, omdat volgens DAS de

voor de rechtsbijstandsverzekeringsbranche in

die beschikking in die zin moet worden

ontslagprocedure bij het UWV geen gerechte-

Nederland (6.1-6.8 van de nadere conclusie).

begrepen omdat in de daaraan ten grondslag

lijke of administratieve procedure is als

Hij meent dat rekening moet worden gehou-

liggende beëindigingsovereenkomst een

bedoeld in art. 4:67 van de Wet op het finan-

den met de serieuze mogelijkheid dat het HvJ

voorwaarde van die strekking is opgenomen.

cieel toezicht (Wft) en art. 4 lid 1, aanhef en

EU zal oordelen dat ook in het kader van de

Het onderdeel slaagt dus. De Hoge Raad kan

onder a, Richtlijn 87/344/EEG, mede gelet op

ontslagprocedure bij het UWV verzekerden

zelf de zaak afdoen.

HvJ EU 7 november 2013, C-442/12,

van rechtsbijstandsverzekeringen in Neder-

Volgt vernietigng van het arrest van het hof

ECLI:EU:C:2013:717 (Sneller vs. DAS).

land recht hebben op vrije advocatenkeuze

en bekrachtiging van het vonnis van de kan-

In kort geding heeft A zich op het standpunt

(13.4 van de nadere conclusie).

tonrechter.

gesteld dat het hem vrij staat op kosten van

De A-G concludeert tot verwerping. Hij meent

DAS in het kader van de procedure bij het UWV

dat het hof zijn beslissing heeft gebaseerd op

zelf zijn advocaat te kiezen, omdat die procedu-

zijn uitleg van de ontbindingsbeschikking, dat

re wel een administratieve procedure is als

daartegen geen cassatieklachten zijn gericht

bedoeld in art. 4:67 Wft en art. 4 lid 1, aanhef

10 oktober 2014, nr. 13/02931

en dat die uitleg feitelijk en niet onbegrijpelijk

en onder a, Richtlijn. De voorzieningenrechter

(Mrs. F.B. Bakels, A.M.J. van Buchem-

is (3.1-3.4.2). Hij gaat ook in op het onherroe-

heeft aan de Hoge Raad de prejudiciële vraag

Spapens, A.H.T. Heisterkamp, G. Snijders,

pelijke karakter van ontbindingsbeschikkin-

gesteld of de procedure bij het UWV moet wor-

T.H. Tanja-van den Broek; A-G mr. F.F.

gen in het algemeen (4.1-4.9 en 5.9).

den aangemerkt als een administratieve proce-

Langemeijer)

dure als bedoeld in die twee regelingen.


Hoge Raad

Een ieder verbindende verdragsbepaling.

De Hoge Raad stelt voorop dat het begrip

Rookverbod in kleine cafés. HR: Het hof

3 oktober 2014, nr. 14/01472

administratieve procedure in beide regelingen

heeft terecht geoordeeld dat de verplichting

(Mrs. F.B. Bakels, A.M.J. van Buchem-

op dezelfde wijze dient te worden uitgelegd. Er

van art. 8 lid 2 WHO Kaderverdrag zich ver-

Spapens, G. Snijders, M.V. Polak, T.H. Tanja-

zijn geen aanwijzingen dat de Nederlandse

zet tegen de alsnog voor kleine cafés

van den Broek; A-G mr. J. Spier)

wetgever heeft beoogd op dit punt van de

gemaakte uitzondering op de verplichting


richtlijn af te wijken. Beantwoording van de

een rookverbod in te stellen, zodat die uit-

vraag vergt aldus uitleg van Unierecht. De

zondering onverbindend is.

Hoge Raad is voorshands van oordeel dat de

(Gw art. 93, 94; Verdrag van Wenen inzake

1846

Prejudiciële vraag. Hebben verzekerden

2568


1847

Rechtspraak

het verdragenrecht art. 31, 32, 33; WHO

bepaalt dat werkgevers verplicht zijn zodani-

rig is omschreven, belet de enkele omstan-

Kaderverdrag art. 3, 8 lid 1 en 2; Tabakswet

ge maatregelen te treffen dat werknemers

digheid dat de wetgever of de overheid keu-

art. 11a lid 1, 4 en 5; Besluit uitvoering rook-

hun werkzaamheden kunnen verrichten zon-

ze- of beleidsvrijheid toekomt wat betreft de

vrije werkplek, horeca en andere ruimten art.

der hinder of overlast van roken door ande-

te nemen maatregelen ter verwezenlijking

3 lid 1, aanhef en onder a, lid 2 en 3)

ren te ondervinden. Voordien bepaalde het

van dat resultaat, niet dat de bepaling recht-

op art. 11a lid 5 Tabakswet berustende

streekse werking heeft. Of van die werking

De Staat der Nederlanden (Ministerie van

Besluit uitzonderingen rookvrije werkplek

sprake is, hangt af van het antwoord op de

Volksgezondheid, Welzijn en Sport), adv. mr.

(Stb. 2003, 561) - dat per 1 juli 2008 is inge-

vraag of de bepaling in de context waarin zij

M.W. Scheltema, vs. de vereniging CAN,

trokken - dat deze werkgeversverplichting

wordt ingeroepen, als objectief recht kan

adv. mr. N.C. van Steijn.

niet geldt voor horeca-inrichtingen. Het

functioneren. Anders dan de Staat betoogt,

Besluit 2008 is met ingang van 6 juli 2011

betekent het enkele bestaan van keuze- of


gewijzigd bij Besluit van 14 juni 2011 (Stb.

beleidsvrijheid dus niet dat geen sprake kan

CAN stelt zich ten doel te bevorderen dat het

2011, 337, hierna: het Besluit 2011). Krach-

zijn van rechtstreekse werking (vergelijk HR

roken van tabak wordt nagelaten voor zover

tens het van die wijziging deel uitmakende

9 april 2010, ECLI:NL:HR:2010:BK4549, NJ

dat hinder of schade voor anderen veroor-

nieuwe art. 3 lid 2 Besluit 2008 geldt een uit-

2010/388 (Staat en SGP vs. Clara Wichmann)).

zaakt of kan veroorzaken. Nederland is partij

zondering op de verplichting een rookverbod

Het hof heeft terecht geoordeeld dat art. 8 lid

bij de WHO Framework Convention on Tobac-

in te stellen voor een zelfstandige zonder

2 WHO Kaderverdrag verplicht tot een effec-

co Control (het WHO Kaderverdrag, Trb. 2004,

personeel die een horecabedrijf exploiteert

tieve bescherming tegen blootstelling aan

269). Het WHO Kaderverdrag beoogt ‘een

met daarin één enkele horecalokaliteit die

tabaksrook op de door het artikellid aange-

kader te bieden voor maatregelen ten behoe-

een vloeroppervlak heeft van minder dan 70

duide plaatsen, waaronder openbare gebou-

ve van tabaksontmoediging die door de Par-

m2 (kleine cafés). Op grond van het nieuwe

wen (‘indoor public places’), waartoe ook klei-

tijen op nationaal, regionaal en internatio-

art. 3 lid 4 Besluit 2008 bestaat voor kleine

ne cafés te rekenen zijn. Zowel uit de tekst

naal niveau moeten worden uitgevoerd om

cafés wel de verplichting om aan of bij de

van deze bepaling, als uit de doelstelling van

het wijdverbreide tabaksgebruik en de bloot-

toegang een bord te plaatsen met de tekst

het verdrag - kort gezegd: het voorkomen van

stelling aan tabaksrook permanent en sub-

‘roken toegestaan’ dan wel met een begrijpe-

dood en gezondheidsschade door blootstel-

stantieel te verminderen’ (art. 3 WHO Kader-

lijke aanduiding, anders dan in letters, met

ling aan tabaksrook -, volgt dat deze bescher-

verdrag). Art. 8 WHO Kaderverdrag bepaalt:

dezelfde betekenis.

ming geldt voor eenieder die deze ruimtes

‘1. Parties recognize that scientific evidence

In dit geding heeft CAN vorderingen inge-

betreedt of wil betreden. Eveneens terecht

has unequivocally established that exposure

steld op grond van haar stelling dat de in het

heeft het hof geoordeeld dat de verplichting

to tobacco smoke causes death, disease and

Besluit 2011 gemaakte uitzondering voor

van art. 8 lid 2 WHO Kaderverdrag in elk

disability.

kleine cafés in strijd is art. 8 lid 2 WHO

geval in die zin onvoorwaardelijk en voldoen-

2. Each Party shall adopt and implement in

Kaderverdrag. De rechtbank heeft de vorde-

de nauwkeurig is omschreven, dat zij zich

areas of existing national jurisdiction as

ringen afgewezen. Het hof heeft alsnog voor

verzet tegen de alsnog gemaakte uitzonde-

determined by national law and actively pro-

recht verklaard dat de uitzondering voor klei-

ring voor kleine cafés, die erop neerkomt dat

mote at other jurisdictional levels the adopti-

ne cafés onverbindend is en onrechtmatig

voor deze cafés geen andere maatregel geldt

on and implementation of effective legisla-

jegens CAN.

dan de plicht de bezoeker erop te wijzen dat roken is toegestaan (het nieuwe art. 3 lid 4

tive, executive, administrative and/or other measures, providing for protection from

Hoge Raad

Besluit 2008). Weliswaar moet de Staat een

exposure to tobacco smoke in indoor work-

De vraag in hoeverre een verdragsbepaling

redelijke tijd worden gelaten om een ver-

places, public transport, indoor public places

rechtstreekse werking toekomt in de zin van

dragsverplichting, zoals art. 8 lid 2 WHO

and, as appropriate, other public places.’

de art. 93 en 94 Gw, dient te worden beant-

Kaderverdrag bevat, na te komen, en bestaat

De Tabakswet geeft de mogelijkheid om bij

woord door uitleg daarvan. Die uitleg moet

in beginsel voor hem ook de mogelijkheid

algemene maatregel van bestuur categorieën

plaatsvinden aan de hand van de maatstaven

om in verband met andere belangen over-

van voor het publiek toegankelijke gebouwen

van de art. 31-33 van het Verdrag van Wenen

gangsmaatregelen te treffen bij de nakoming

aan te wijzen, waarvan de beheerders ver-

inzake het verdragenrecht van 23 mei 1969

van een dergelijke verplichting. Maar omdat

plicht zijn zodanige maatregelen te treffen

(Trb. 1972, 51, en 1985, 79). Het middel

met het aanvankelijke art. 3 lid 1, aanhef en

dat van de daardoor geboden voorzieningen

betoogt niet dat het hof bij zijn uitleg van

onder a, Besluit 2008 ook voor de beheerders

gebruik kan worden gemaakt zonder daarbij

art. 8 lid 2 WHO Kaderverdrag deze maatsta-

van kleine cafés al de verplichting was inge-

hinder of overlast van roken te ondervinden

ven heeft miskend. Indien noch uit de tekst,

voerd om een rookverbod in te stellen, doet

(art. 11a lid 4 Tabakswet). Voor horeca-inrich-

noch uit de totstandkomingsgeschiedenis

zich niet de vraag voor of de Staat meer tijd

tingen die worden geëxploiteerd door een

volgt dat geen rechtstreekse werking van de

moet worden gelaten om tot wetgeving of

ondernemer zonder personeel, is van deze

verdragsbepaling is beoogd, is de inhoud van

andere maatregelen te komen, noch ook of

mogelijkheid gebruik gemaakt bij het Besluit

die bepaling beslissend. Het gaat erom of

de uitzondering voor kleine cafés als over-

uitvoering rookvrije werkplek, horeca en

deze onvoorwaardelijk en voldoende nauw-

gangsmaatregel gerechtvaardigd zou zijn.

andere ruimten (Stb. 2008, 122, hierna: het

keurig is om in de nationale rechtsorde zon-

Het hof heeft mitsdien terecht voor recht

Besluit 2008), dat per 1 juli 2008 in werking

der meer als objectief recht te worden toege-

verklaard dat de uitzondering voor kleine

is getreden. Art. 3 lid 1, aanhef en onder a,

past (vergelijk HR 1 april 2011,

cafés onverbindend is.

Besluit 2008 legt op de beheerder van deze

ECLI:NL:HR:2011:BP3044, NJ 2011/354 (Clara

Volgt verwerping.

inrichting de plicht een rookverbod in te

Wichmann vs. Staat)). Indien het op grond

De A-G concludeert tot vernietiging en verwij-

stellen, aan te duiden en te handhaven. Voor

van een verdragsbepaling in de nationale

zing. Hij meent dat art. 8 lid 2 WHO Kader-

horeca-inrichtingen met personeel geldt

rechtsorde te bewerkstelligen resultaat

verdrag uitsluitend een verplichting oplegt

sinds 1 juli 2008 art. 11a lid 1 Tabakswet dat

onvoorwaardelijk is en voldoende nauwkeu-

aan de staten en dat deze verdragsbepaling


2569

Rechtspraak

niet kan worden aangemerkt als ‘een ieder

gedrag ligt naar het oordeel van het hof in de

uitsluitend de pathologie in ogenschouw

verbindend’ in de zin van art. 93 Gw (3.16-

lijn van de diagnose van de deskundige

wordt genomen” heeft willen aangeven dat

3.24).

A.H.A.C. van Bakel (...) dat alles erop wijst dat

hij er vanuit is gegaan dat bij dit type delict

ze met plegen van strafbare feiten zal door-

TBS met dwangverpleging niet wordt opge-

gaan, omdat de wens om te doen wat ze

legd. Zijn advies is om in ieder geval te pro-

Hoge Raad (strafkamer)

altijd heeft gedaan bij haar uitermate sterk

beren om verdachte met de zgn. schemathe-

Deze rubriek wordt verzorgd door prof. mr.

aanwezig is.

rapie te behandelen. Verdachte moet een

P.H.P.H.M.C. van Kempen, hoogleraar

Verdachte heeft door haar handelen stelsel-

dergelijke therapie doen, indien ze nog iets

straf(proces)recht Radboud Universiteit

matig anderen op slinkse wijze benadeeld.

wil met haar leven.

Nijmegen.

Met deze benadelingen waren steeds zeer

Het hof neemt de conclusies van voornoem-

grote bedragen gemoeid. Uit het strafblad

de deskundigen over de vorm waarin opleg-

van verdachte maakt het hof op dat de eerde-

ging van de maatregel − gelet op de gecon-

re veroordelingen van verdachte terzake van

stateerde problematiek van verdachte −

oplichting, gelet op de daarbij opgelegde

vereist is over en legt deze ten grondslag aan

23 september 2014, nr. 12/05706

straffen, eveneens omvangrijke benadelings-

zijn beslissing.

(Mrs. W.A.M. van Schendel, B.C. de Savornin

praktijken betroffen.

Op grond van het voorgaande is het hof van

Lohman, J. de Hullu, Y. Buruma en N. Jörg)

Gelet hierop is naar het oordeel van het hof

oordeel dat verdachte ter beschikking dient

(Na conclusie van A-G mr. E.J. Hofstee,

voldaan aan het hiervoor bedoelde vereiste.

te worden gesteld, nu tijdens het begaan van

strekkende tot verwerping; adv. mr. J.

Ten aanzien van de vraag in welke vorm de

de feiten een gebrekkige ontwikkeling en/of

Boksem, Leeuwarden)

TBS moet worden opgelegd overweegt het

ziekelijke stoornis van de geestvermogens


hof het volgende.

bestond, de door verdachte gepleegde oplich-

De psychiater A.H.A.C. van Bakel komt in eer-

tingen misdrijven betreffen waarop naar de

Oplegging van tbs met dwangverpleging

der aangehaald rapport tot de conclusie dat

wettelijke omschrijving een gevangenisstraf

wegens ernstig gevaar voor ‘de algemene

wanneer de maatregel van terbeschikking-

van meer dan vier jaren is gesteld en de alge-

veiligheid van goederen’, art. 37a en art. 37b

stelling in deze zaak door het hof noodzake-

mene veiligheid van personen of goederen

Sr: voor zodanige oplegging is meer vereist

lijk wordt geacht, die maatregel niet dient te

oplegging van de maatregel van terbeschik-

dan ernstig gevaar voor het aantasten van

worden opgelegd in de voorwaardelijke vari-

kingstelling van verdachte eist.

het ‘ongestoorde bezit van goederen van

ant. Volgens de psychiater lijkt verdachtes

Naar het oordeel van het hof valt van een

willekeurige derden’. Daarbij valt te denken

psychopathologie de mogelijkheid van een

behandeling van verdachte binnen een voor-

aan gevallen waarin vermogensdelicten die

langdurig commitment aan een voorwaarde-

waardelijk kader onvoldoende resultaat te

geen fysieke aantasting van goederen tot

lijk kader ten enenmale uit te sluiten.

verwachten.

gevolg hebben, de algemene veiligheid van

Ter terechtzitting in hoger beroep heeft

Mitsdien ziet het hof geen andere mogelijk-

personen ernstig in gevaar kunnen bren-

A.H.A.C. van Bakel hieraan − voor zover hier

heid tot een effectieve behandeling dan in de

gen, zoals bij diefstal met geweld of afper-

van belang − nog het volgende toegevoegd:

vorm van een TBS met dwangverpleging.

sing. AG: anders.

Er mag geen sprake zijn van oplegging van

Het hof neemt hierbij in aanmerking de ernst

TBS in een vrijblijvende vorm, te weten TBS

van het bewezen verklaarde, in het bijzonder

met voorwaarden. De regie van het leven van

de aanzienlijke hoogte van het totale geldbe-

verdachte moet worden overgenomen. (...)

drag waarvoor de slachtoffers van verdachte

Inleiding:

Andere mogelijkheden dan TBS met dwang-

zijn opgelicht, alsmede de omstandigheid dat

Verzoekster is wegens – kort gezegd – ‘oplich-

verpleging bieden te veel de mogelijkheid

verdachte reeds eerder voor soortgelijke feiten

ting, meermalen gepleegd’, ‘oplichting’,

voor verdachte om te ontvluchten. Schema-

is veroordeeld en het feit dat verdachte onder-

‘oplichting’ en ‘oplichting, meermalen

therapie in het kader van TBS met dwangver-

havige oplichtingen heeft gepleegd gedurende

gepleegd’, veroordeeld tot 744 dagen gevan-

pleging is de moeite van het proberen waard,

de proeftijd van een tweetal aan haar voor-

genisstraf en tot terbeschikkingstelling met

indien dit binnen het juiste kader wordt uit-

waardelijk opgelegde gevangenisstraffen, ver-

bevel tot verpleging van overheidswege.

gevoerd. Ik bedoel daarmee dat anderen dan

band houdende met twee eerdere veroordelin-

’s Hofs uitspraak houdt wat betreft de maat-

volledig de regie moeten hebben over ver-

gen ter zake van oplichting.

regel tbs het volgende in: ‘Voorzover de ver-

dachte. Anders heeft behandeling geen enke-

Nu de algemene veiligheid van goederen

dediging heeft betoogd dat de algemene vei-

le zin.

zulks eist, zal het hof bevelen dat de terbe-

ligheid van goederen niet in het geding is

Volgens het rapport van de psycholoog drs.

schikking gestelde van overheidswege zal

aangezien verdachte, na in vrijheid te zijn

P.C. Braun, zal verdachte langdurig en inten-

worden verpleegd. Gelet op het bepaalde in

gesteld, zich na het wijzen van het vonnis in

sief behandeld moeten worden voor de gevol-

artikel 38d, tweede lid in samenhang met

eerste aanleg niet meer schuldig heeft

gen van de persoonlijkheidsproblematiek en

artikel 38e, eerste lid, van het Wetboek van

gemaakt aan strafbare feiten en zij in die

de uitwerking daarvan op de psychische toe-

Strafrecht, is de totale duur van de tbs-maat-

periode in staat is gebleken haar leven weer

stand van betrokkene. De maatregel van TBS

regel in dit geval beperkt tot vier jaar.

stap voor stap op te pakken, overweegt het

met dwangverpleging lijkt mogelijk voor de

Naar het oordeel van het hof dient deze ter-

hof het volgende.

hand te liggen indien uitsluitend de ernst en

beschikkingstelling zo spoedig als mogelijk

Uit het dossier blijkt het hof dat verdachte

complexiteit van de pathologie in combina-

te worden aangevangen.’

ook in die periode problemen voor haar

tie met de noodzakelijke interventies in

Het middel komt op tegen het oordeel van

omgeving schiep door niet alleen niet bereik-

ogenschouw wordt genomen (...).

het hof dat is voldaan aan het in art. 37a lid

baar te zijn voor Justitie, maar ook opnieuw

Ter terechtzitting in hoger beroep heeft de

1 aanhef en onder 2º Sr jo. art. 37b lid 1 Sr

(huur)schulden te maken, waarvoor ze voor

deskundige drs. P.C. Braun, hier aan toege-

opgenomen criterium, te weten dat de alge-

de schuldeisers eveneens onvindbaar was. Dit

voegd dat hij met de formulering “indien

mene veiligheid van personen of goederen

1848

(Sr art. 37a en 37b)

2570


Rechtspraak

het opleggen van de maatregel van terbe-

Inleiding:

voor zover inhoudende dat verdachte wist

schikkingstelling eist.

Verdachte is (na terugwijzing door de Hoge

dat de poedermengsels bestemd waren voor

Raad) veroordeeld wegens – kort gezegd –

het bewerken van heroïne en cocaïne, niet

Hoge Raad, onder meer:

medeplegen van om een feit, bedoeld in art.

uit de door het gebezigde bewijsmiddelen

2.4. Het hof heeft geoordeeld dat de maatre-

10 lid 4 Opw, voor te bereiden of te bevorde-

kan worden afgeleid.

gel van TBS met dwangverpleging ook kan

ren, stoffen voorhanden hebben, waarvan hij

worden opgelegd − als aan de overige voor-

weet dat zij bestemd zijn tot het plegen van


waarden is voldaan − bij vermogensdelicten

dat feit.

2.3. Het Hof heeft blijkens de bewijsvoering

als de onderhavige oplichtingen. Gelet op

De raadsman van de verdachte heeft ter

de volgende feiten en omstandigheden vast-

doel en strekking van de maatregel, zoals

terechtzitting in hoger beroep vrijspraak van

gesteld. De verdachte had (tezamen met zijn

daarvan mede blijkt uit de geschiedenis van

het ten laste gelegde bepleit. Hij heeft daartoe,

mededader) op Schiphol een koffer voorhan-

de totstandkoming van de TBS-regeling, moet

kort gezegd, aangevoerd dat niet bewezen kan

den bevattende zakken met wit poeder en

worden aangenomen dat voor toepassing

worden dat het poedermengsel van paraceta-

een koffer bevattende zakken met bruin poe-

van de maatregel wegens ernstig gevaar voor

mol en cafeïne en het poedermengsel met

der, in totaal ongeveer twintig kilogram. Hij

‘de algemene veiligheid van goederen’ als

fenacetine, bestemd waren om als versnij-

had (tezamen met zijn mededader) die zak-

bedoeld in art. 37a en 37b Sr meer is vereist

dingsmiddelen in verdovende middelen te

ken meegekregen van een hem onbekende

dan ernstig gevaar voor het aantasten van

worden verwerkt, noch dat de verdachte

man, die hem bij de Bulldog te Amsterdam

het ‘ongestoorde bezit van goederen van wil-

wetenschap heeft gehad van die bestemming.

had aangesproken en hem had gevraagd of

lekeurige derden’. Daarbij valt te denken aan

De advocaat-generaal heeft gerekwireerd tot

hij op een gemakkelijke manier geld wilde

gevallen waarin vermogensdelicten die geen

vrijspraak, nu naar haar oordeel niet kan

verdienen. Nadat de verdachte had gezegd

fysieke aantasting van goederen tot gevolg

worden bewezen dat de verdachte wist of

dat wel te willen, had hij de zakken meege-

hebben, de algemene veiligheid van perso-

ernstige reden had om te vermoeden dat de

kregen met een ticket voor Gran Canaria. Hij

nen ernstig in gevaar kunnen brengen, zoals

poedermengsels die hij bij zich had bestemd

had gezien dat de zakken poeders bevatten.

bij diefstal met geweld of afpersing. Het Hof

waren voor gebruik als versnijdingsmiddel in

Uit onderzoek is gebleken dat het daarbij

heeft het vorenstaande miskend.

verdovende middelen.

gaat om een poedermengsel van paracetamol

2.5. Het middel is terecht voorgesteld.

Het hof overweegt daarover onder meer: ‘Bij

en cafeïne, respectievelijk van fenacetine,

Volgt vernietiging van de bestreden uit-

de verdachte en zijn mededader is een grote

welke middelen bestemd waren om op de

spraak wat betreft de strafoplegging, in

hoeveelheid poedermengsel aangetroffen,

illegale drugsmarkt als versnijdingsmiddel

zoverre tot terugwijzing en verwerping voor

ongeveer 20 kilogram. De desbetreffende

voor cocaïne en heroïne te dienen.

het overige.

stoffen plegen te worden gebruikt als versnij-

2.4. Het oordeel van het hof dat de verdachte,

dingsmiddel voor cocaïne en heroïne. Gelet

die al voor zijn aanhouding op het vliegveld

op de ongebruikelijke wijze van transport, te

had begrepen dat hij ‘een fout’ had gemaakt,

weten per passagiersvliegtuig als reisbagage

wist dat deze poedermengsels bestemd

verpakt in tassen en koffers, klaarblijkelijk

waren om een feit, bedoeld in het vierde lid

23 september 2014, nr. 12/05550

bedoeld om het vervoer van die mengsels te

van art. 10 van de Opiumwet, te weten het


verhullen of anderszins overheidscontroles te

opzettelijk bewerken van een hoeveelheid

Lohman, J. de Hullu, Y. Buruma, N. Jörg)

omzeilen, gaat het hof er van uit dat deze

heroïne en cocaïne, voor te bereiden en/of te

(Na conclusie van A-G mr. G. Knigge, strek-

stoffen ook bestemd waren om als versnij-

bevorderen, geeft niet blijk van een onjuiste

kende tot vernietiging en tot terugwijzing

dingsmiddel voor cocaïne en heroïne te die-

rechtsopvatting en is ook niet onbegrijpelijk,

dan wel verwijzing; adv. mrs. B.P. de Boer en

nen. Het hof is voorts van oordeel dat de ver-

in aanmerking genomen dat het hof klaar-

D.N. de Jonge, beiden Amsterdam)

dachte en zijn mededader op zijn minst

blijkelijk heeft aangenomen en in de door


willens en wetens de aanmerkelijke kans heb-

hem vastgestelde omstandigheden heeft

ben aanvaard dat de poedermengsels een

kunnen aannemen dat de verdachte bewust

Bewijs van voorbereiden en/of bevorderen

illegale/criminele bestemming hadden, zoals

de aanmerkelijke kans heeft aanvaard dat de

van het opzettelijk bewerken van een hoe-

het versnijden van drugs, door onder

poedermengsels de ‘illegale/criminele

veelheid heroïne en cocaïne, art. 10, 10a

genoemde omstandigheden voor een per-

bestemming’ van het versnijden van drugs

Opw: toereikende motivering van de bewe-

soon die zij niet kenden en niet eerder had-

zouden hebben. De bewezenverklaring is dan

zenverklaring in aanmerking genomen dat

den gezien, grote hoeveelheden poedermeng-

ook toereikend gemotiveerd.

de verdachte, die al voor zijn aanhouding

sel naar een ander land te smokkelen, zonder

2.5. Het middel faalt.

op het vliegveld had begrepen dat hij ‘een

de precieze inhoud van dat mengsel te

fout’ had gemaakt, wist dat deze poeder-

weten. Dat de verdachte die aanmerkelijke

mengsels bestemd waren voor het opzette-

kans bewust heeft aanvaard, leidt het hof

lijk bewerken van een hoeveelheid heroïne

onder andere af uit zijn verklaring ter

en cocaïne; in casu kon het hof aannemen

terechtzitting in eerste aanleg - op 25 sep-

23 september 2014, nr. 12/03134

dat de verdachte bewust de aanmerkelijke

tember 2007 - dat hij al voordat hij werd aan-

(Mrs. A.J.A. van Dorst, B.C. de Savornin

kans heeft aanvaard dat de poedermengsels

gehouden op het vliegveld had begrepen dat

Lohman, J. de Hullu, Y. Buruma, N. Jörg)

de ‘illegale/criminele bestemming’ van het

hij een fout had gemaakt en dat hij toen al

(Na conclusie van A-G mr. T.N.B.M. Spron-

versnijden van drugs zouden hebben.

gespannen was en zich ongemakkelijk voel-

ken, strekkende tot vernietiging ten

de. Desalniettemin is hij doorgegaan met

aanzien van feit 1 en de strafoplegging en

waar hij mee bezig was. Het verweer van de

in zoverre tot terugwijzing; adv. mr. J.

raadsman wordt verworpen.’

Boksem, Leeuwarden)

Het middel klaagt dat de bewezenverklaring


1849

(Opw art. 10, 10a)

1850


2571

Rechtspraak

1851

Bestanddeel ‘in de uitoefening van een

stelselmatigheid en duurzaamheid van de

beroep of bedrijf’ art. 11 lid 3 Opw: mede

hennepkwekerij ontbreekt, omdat de kweke-

gezien het strafverhogende effect van dit

rij zich bevond in de voorbereidingsfase van

23 september 2014, nr. 12/02258

bestanddeel – een verdrievoudiging van het

de beoogde economische activiteiten.


strafmaximum van de op te leggen vrij-

Lohman, J. de Hullu, H.A.G. Splinter-van

heidsstraf – moeten aan de vaststelling


Kan, E.S.G.N.A.I. van de Griend)

daarvan bepaaldelijk eisen worden gesteld

2.4. De tenlastelegging is toegesneden op art.

(Na conclusie van A-G mr. F.W. Bleichrodt,

en dient de rechter in voorkomende geval-

11, derde lid, Opiumwet. Daarom moet de in

strekkende tot vernietiging wat betreft de

len daaraan in zijn motivering van de

de tenlastelegging voorkomende uitdrukking

beslissingen aangaande de onder 1 en 2

bewezenverklaring nadere aandacht te

‘in de uitoefening van een beroep of bedrijf’

tenlastegelegde feiten en de strafoplegging,

geven. In casu toereikende bewijsmotive-

geacht worden aldaar te zijn gebezigd in

in zoverre tot terugwijzing, en tot verwer-

ring van dit bestanddeel ofschoon de kwe-

dezelfde betekenis als daaraan toekomt in dat

ping voor het overige; adv. mr. R.B. Schmidt,

kerij zich nog slechts bevond in de voorbe-

artikel. Mede met het oog op het strafverho-

Amsterdam)

reidingsfase van de beoogde economische

gende effect van dit bestanddeel – een ver-


activiteiten.

drievoudiging van het strafmaximum van de op te leggen vrijheidsstraf – moeten aan de

In hoger beroep ambtshalve oproepen van

vaststelling daarvan bepaaldelijk eisen wor-

getuige in geval diens in het opsporingson-

den gesteld en dient de rechter in voorkomen-

derzoek afgelegde belastende verklaring

Inleiding:

de gevallen daaraan in zijn motivering van de

tijdens een verhoor door de rechter-com-

Verdachte is veroordeeld wegens – kort

bewezenverklaring nadere aandacht te geven.

missaris of tijdens de terechtzitting in eer-

gezegd – 1. ‘in de uitoefening van een beroep

2.5. Het Hof heeft vastgesteld ‘dat de verdach-

ste aanleg is ingetrokken en die verklaring

of bedrijf opzettelijk handelen in strijd met

te een aanzienlijke investering heeft gedaan

het enige bewijsmiddel is waaruit de

een in artikel 3 onder B van de Opiumwet

met de bedoeling een hennepkwekerij op te

betrokkenheid van de verdachte bij het ten-

gegeven verbod, terwijl het feit betrekking

zetten waarmee verschillende keren kon wor-

lastegelegde feit rechtstreeks kan volgen:

heeft op een grote hoeveelheid van het mid-

den geoogst ten behoeve van de verkoop, dat

Hoge Raad nuanceert eerdere rechtspraak

del’ en 2. ‘diefstal’.

de capaciteit van de kwekerij niet gering was

uit HR 1 februari 1994, NJ 1994/427. Het

Het hof heeft ten aanzien van de bewijsvoe-

(716 hennepplanten), en dat het teeltproces

wordt voortaan aan de procespartijen en de

ring - voor zover voor de beoordeling van het

geschiedde in afzonderlijke daarvoor inge-

appelrechter overgelaten te beoordelen of

middel van belang - het volgende overwogen:

richte ruimtes onder gecontroleerde condi-

een zorgvuldige totstandkoming van het

‘In de hennepkwekerij waren, blijkens het

ties en in belangrijke mate geautomatiseerd

rechterlijk bewijsoordeel eist dat die per-

proces-verbaal van bevindingen van 22

verliep met behulp van technische middelen,

soon op de terechtzitting als getuige wordt

november 2009 (p. 15 tot en met 17 van het

kennelijk ter optimalisering van het teeltpro-

gehoord.

dossier), kunstlichten (47), ventilatoren (7) en

ces en minimalisering van de daarvoor van

afzuiginstallaties (3) aanwezig. Voorts zijn er

de teler vereiste inspanning’. Het Hof heeft

transformatoren (44), schakelborden (4), een

op grond van dit een en ander kennelijk

ventilatieregelaar en een dompelpomp aan-

geoordeeld dat de teelt zodanig grootschalig

Inleiding:

getroffen. Voorts is er een regenton aange-

en professioneel was dat sprake was van han-

Het eerste middel behelst de klacht dat het

troffen die bijna vol zat met hennepafval.

delen ‘in de uitoefening van een beroep of

hof ten aanzien van de bewezen verklaarde

Vastgesteld kan worden dat de verdachte een

bedrijf’ in de betekenis die daaraan toekomt

feiten ten onrechte de belastende verklaring

aanzienlijke investering heeft gedaan met de

in art. 11, derde lid, Opiumwet. Dat oordeel

van de medeverdachte [betrokkene 1] voor

bedoeling een hennepkwekerij op te zetten

geeft niet blijk van een onjuiste rechtsopvat-

het bewijs heeft gebezigd, zonder dat het hof

waarmee verschillende keren kon worden

ting en is, ook in het licht van hetgeen hier-

deze getuige zelf heeft gehoord teneinde de

geoogst ten behoeve van de verkoop, dat de

voor onder 2.4 is vooropgesteld, toereikend

betrouwbaarheid van zijn verklaring te toet-

capaciteit van de kwekerij niet gering was

gemotiveerd.

sen.

(716 hennepplanten), en dat het teeltproces


geschiedde in afzonderlijke daarvoor inge-

2.7. Opmerking verdient nog dat het hof blij-


richte ruimtes onder gecontroleerde condi-

kens de bewezenverklaring en kwalificatie

3.2. In zijn arrest van 1 februari 1994,

ties en in belangrijke mate geautomatiseerd

niet alleen het derde, maar ook het vijfde lid

ECLI:NL:HR:1994:AB7528, NJ 1994/427, heeft

verliep met behulp van technische middelen,

van art. 11 Opiumwet toepasselijk heeft

de Hoge Raad het volgende overwogen:

kennelijk ter optimalisering van het teeltpro-

geacht.

(i) Afhankelijk van de omstandigheden van

ces en minimalisering van de daarvoor van

(…)

het geval, zoals de aard van de zaak en de

de teler vereiste inspanning. Gelet op het

2.9. Uit het voorgaande (dat wil zeggen de

omstandigheid of en in hoeverre het tenlas-

vorenstaande is het hof van oordeel dat het

wetsgeschiedenis, PHvK) volgt dat het hof

tegelegde feit door de verdachte wordt ont-

handelen van verdachte gekwalificeerd kan

zonder blijk te geven van een onjuiste rechts-

kend, kunnen beginselen van een behoorlijke

worden als hennepteelt in de uitoefening

opvatting naast het derde lid ook het vijfde

procesorde meebrengen dat het openbaar

van een beroep of bedrijf.’

lid van art. 11 Opiumwet heeft kunnen toe-

ministerie bepaalde personen als getuige ter

Het eerste middel klaagt dat het oordeel van

passen. Tot een ander strafmaximum leidt

terechtzitting dient op te roepen dan wel dat

het hof dat verdachte heeft gehandeld in de

dat overigens niet.

de rechter zodanige oproeping ambtshalve

(Opw art. 11)

(Sv art. 315, 410, 415)

uitoefening van een beroep of bedrijf als

dient te bevelen bij gebreke waarvan proces-

bedoeld in art. 11 lid 3 Opw blijk geeft van

sen-verbaal voor zover inhoudende de door

een onjuiste rechtsopvatting, althans onbe-

die personen in het opsporingsonderzoek

grijpelijk is. Aangevoerd wordt dat de vereiste

afgelegde verklaringen niet tot het bewijs

2572


Rechtspraak

kunnen worden gebezigd.

vragen van de art. 348 en 350 Sv aan de orde

de oproeping van [betrokkene 1] als getuige

(ii) Dit zal in ieder geval gelden indien een

wil stellen.

ter terechtzitting bevolen. Het oordeel van

ambtsedig proces-verbaal, inhoudend een in

3.5. In de omstandigheid dat in verband met

het hof dat diens in het opsporingsonder-

het opsporingsonderzoek afgelegde belasten-

de Wet stroomlijnen hoger beroep een straf-

zoek afgelegde verklaring voor het bewijs van

de verklaring van een persoon, het enige

zaak - in daarvoor in aanmerking komende

het onder 1 en 2 tenlastegelegde kan worden

bewijsmiddel is waaruit verdachtes betrok-

gevallen - in hoger beroep niet in volle

gebruikt, getuigt - in het licht van hetgeen

kenheid bij het tenlastegelegde feit recht-

omvang ter terechtzitting behandeld behoeft

hiervoor is overwogen - niet van een onjuiste

streeks kan volgen en die persoon nadien

te worden, ziet de Hoge Raad thans aanlei-

rechtsopvatting en is niet onbegrijpelijk.

door een rechter is gehoord en ten overstaan

ding zijn eerdere rechtspraak, zoals hiervoor

3.9. De klacht faalt.

van deze die verklaring heeft ingetrokken of

onder 3.2 weergegeven, wat betreft de appel-

een op essentiële punten ontlastende nadere

fase te nuanceren. Met een ‘voortbouwend

verklaring heeft afgelegd. Indien dit is

appel’ valt immers niet goed te verenigen dat

geschied ter gelegenheid van een verhoor van

de rechter in hoger beroep steeds ambtshal-

de bedoelde persoon door de rechter-com-

ve ter terechtzitting in hoger beroep als

23 september 2014, nr. 13/05765

missaris behoort deze persoon ter terechtzit-

getuige moet oproepen de persoon wiens in


ting in eerste aanleg en in geval van appel

het opsporingsonderzoek afgelegde belasten-

Lohman, H.A.G. Splinter-van Kan)

ook ter terechtzitting in hoger beroep als

de verklaring welke tijdens een verhoor door

(Na conclusie van A-G mr. A.E. Harteveld,

getuige te worden opgeroepen, opdat de rech-

de rechter-commissaris of tijdens de terecht-

strekkende tot vernietiging en tot terugwij-

ter zich door eigen waarneming van de getui-

zitting in eerste aanleg is ingetrokken, het

zing dan wel verwijzing; adv. mr. M.J. van

ge een oordeel zal kunnen vormen omtrent

enige bewijsmiddel is waaruit de betrokken-

Weerden, Almere)

de betrouwbaarheid van diens verklaringen

heid van de verdachte bij het tenlastegelegde


dan wel omtrent de redenen van diens weige-

feit rechtstreeks kan volgen. Het ligt bij een

ring aldaar een verklaring af te leggen.

voortbouwend appel in de rede dat het aan

Beklag aangaande beslag (art. 552a Sv):

Bedoelde persoon zal eveneens ter terechtzit-

de procespartijen en de appelrechter wordt

tegen een beschikking waarbij het klaag-

ting in hoger beroep als getuige moeten wor-

overgelaten te beoordelen of een zorgvuldige

schrift van klager gegrond is verklaard en

den opgeroepen indien hij ter terechtzitting

totstandkoming van het rechterlijk bewijs-

teruggave van het inbeslaggenomen voor-

in eerste aanleg voor het eerst is teruggeko-

oordeel eist dat die persoon op de terechtzit-

werp aan klager is gelast staat voor betrok-

men op zijn eerder in het voorbereidend

ting als getuige wordt gehoord.

kene (de eerder beslagene, niet zijnde de

onderzoek afgelegde verklaring dan wel heeft

3.6. Blijkens zijn hiervoor onder 2.3 weerge-

klager) blijkens art. 552d lid 2 Sv geen cas-

geweigerd een verklaring af te leggen.

geven overwegingen heeft het hof vastge-

satieberoep open (vergelijk HR 27 novem-

3.3. Nadien is op 1 maart 2007 de Wet van 5

steld dat [betrokkene 1] ter terechtzitting in

ber 2012, ECLI:NL:HR:2012:BX5512), tenzij

oktober 2006 tot wijziging van het Wetboek

eerste aanleg als getuige in de zaak van de

zich de situatie voordoet dat de officier van

van Strafvordering met betrekking tot het

verdachte is gehoord en aldaar zijn bij de

justitie aan de beslagene mededeling heeft

hoger beroep in strafzaken, het aanwenden

politie afgelegde, de verdachte belastende

gedaan van zijn voornemen het inbeslagge-

van gewone rechtsmiddelen en het wijzigen

verklaring heeft gewijzigd en een op essenti-

nomen voorwerp met toepassing van art.

van de tenlastelegging (Stb. 470, hierna: Wet

ele punten de verdachte ontlastende, nadere

116 lid 3 Sv aan hem of aan een ander

stroomlijnen hoger beroep) in werking getre-

verklaring heeft afgelegd.

terug te geven, dan wel de situatie dat de

den. Die wet strekt ter invoering van een

3.7. Hoewel, gelet op de verklaring van

beslagene moet worden beschouwd als een

zogenoemd voortbouwend appel. Dit is in

[betrokkene 3] (bewijsmiddel 7), zich hier

persoon aan wie een zodanige mededeling

art. 415, tweede lid, Sv aldus verwoord:

niet de situatie voordoet dat de tegenover de

is gedaan; in casu is daarvan geen sprake.

‘Het gerechtshof richt het onderzoek ter

politie afgelegde verklaring van [betrokkene

AG: anders.

terechtzitting op de bezwaren die door de

1] het enige bewijsmiddel is waaruit verdach-

verdachte en het openbaar ministerie wor-

tes betrokkenheid bij het tenlastegelegde

den ingebracht tegen het vonnis, in eerste

onder 1 en 2 rechtstreeks kan volgen, moet

aanleg gewezen, en op hetgeen overigens

deze zaak niettemin met zodanige situatie

Inleiding:

nodig is.’

op één lijn worden gesteld. De onderhavige

De rechtbank heeft een door klaagster inge-

3.4. Aan het voortbouwend appel ligt onder

zaak wordt immers gekenmerkt door de bij-

diend klaagschrift strekkende tot teruggave

meer de gedachte ten grondslag dat, hoewel

zondere omstandigheid dat de verklaring van

aan klaagster van een onder betrokkene 1

de behandeling van de zaak in hoger beroep

[betrokkene 3] omtrent de betrokkenheid

inbeslaggenomen personenauto, merk Por-

in beginsel als een nieuwe behandeling van

van de verdachte bij het tenlastegelegde

sche Panamera, gegrond verklaard. Tegen

de zaak moet worden aangemerkt, de appel-

onder 1 en 2 uitsluitend is gebaseerd op het-

deze beschikking is door betrokkene 1

rechter nochtans de bevoegdheid wordt

geen [betrokkene 1] hem heeft meegedeeld.

beroep in cassatie ingesteld.

geboden de behandeling van de zaak te con-

3.8. Het proces-verbaal van de terechtzitting

centreren op de geschilpunten die door de

in hoger beroep houdt in dat de verdachte


procesdeelnemers zijn kenbaar gemaakt, bij-

aldaar is verschenen en ook zijn raadsman

Het beroep is gericht tegen een beschikking

voorbeeld door middel van de appelschrif-

aanwezig was. Het proces-verbaal houdt niet

die is gegeven op het klaagschrift van

tuur als bedoeld in art. 410 Sv, en dat hij aan

in dat aldaar door of namens de verdachte is

[klaagster], welk klaagschrift strekte tot

onbestreden onderdelen van het vonnis in

verzocht [betrokkene 1] als getuige op te roe-

teruggave van een auto, merk Porsche

eerste aanleg in beginsel geen aandacht

pen met het oog op het onder 1 en 2 tenlas-

Panamera, met het kenteken[AA-00-AA] – die

behoeft te besteden mits hij deze onderdelen

tegelegde, zodat in cassatie ervan moet wor-

onder [betrokkene 1] in beslag was geno-

niet uit hoofde van zijn eigen verantwoorde-

den uitgegaan dat een zodanig verzoek niet

men – aan [klaagster]. Bij de bestreden

lijkheid voor de juiste beoordeling van de

is gedaan. Evenmin heeft het hof ambtshalve

beschikking is het klaagschrift van

1852

(Sv art. 116, 552a, 552d)


2573

Rechtspraak

[klaagster] gegrond verklaard en de terugga-

gehoord door de rechter-commissaris. Deze

naar. Mijn cliënt stelt dat hij destijds heeft

ve van de auto aan haar gelast. Tegen die

heeft geoordeeld dat de betrokkene de vra-

afgesproken in verband met zaken die het

beschikking staat voor [betrokkene 1] blij-

gen wie hem, betrokkene, heeft beschoten en

daglicht niet kunnen verdragen en dat zijn

kens art. 552d, tweede lid, Sv geen cassatiebe-

met wie hij ten tijde van het incident had

verklaring daarover tot zijn eigen vervolging

roep open (vergelijk HR 27 november 2012,

afgesproken, heeft geweigerd te beantwoor-

kan leiden. Mijn cliënt werd verweten dat hij

ECLI:NL:HR:2012:BX 5512). In de onderhavige

den. De rechter-commissaris heeft vervol-

zijn verschoningsrecht gebruikt als een

zaak doet zich niet de situatie voor dat de

gens bevolen dat de betrokkene in gijzeling

schutting om zich achter te verschuilen. Daar

officier van justitie aan de beslagene mede-

zal worden gesteld. Op 16 mei 2014 heeft de

is het verschoningsrecht nou juist precies

deling heeft gedaan van zijn voornemen het

betrokkene – toen hij in raadkamer door de

voor bedoeld. […] Aard en ernst van zaak

inbeslaggenomen voorwerp met toepassing

rechtbank hieromtrent werd gehoord – ver-

waarin wordt gehoord hebben geen invloed

van art. 116, derde lid, Sv aan hem of aan een

zocht om ontslag uit de gijzeling. Dit verzoek

op het verschoningsrecht. […] De vraag hoe

ander terug te geven, dan wel de situatie dat

is door de rechtbank afgewezen. Het tegen

mijn cliënt zichzelf in de problemen zou

de beslagene moet worden beschouwd als

die beschikking gerichte hoger beroep is

brengen, kan hij niet beantwoorden. Daar-

een persoon aan wie een zodanige medede-

door het hof – met verwijzing naar de

mee zou hij zichzelf immers reeds in de

ling is gedaan. In dat geval zou, zoals volgt

beschikking van de rechtbank – afgewezen.

strafrechtelijke problemen brengen. Mijn cli-

uit HR 3 december 1996, ECLI:NL:

Het middel klaagt over het in de bestreden

ent is slachtoffer en getuige in deze zaak,

HR:1996:ZD0589, NJ 1997/387, HR 20 februa-

beschikking besloten liggende oordeel van

maar ook verdachte in andere zaken, grote

ri 2007, ECLI:NL: HR:2007:AZ1656 en HR 24

het hof dat de betrokkene, gehoord als getui-

zaken. Hij kan zijn positie ten opzichte van

januari 2012, ECLI:NL:HR:2012:BT8915 het

ge in een strafzaak, zonder wettige grond

justitie niet overzien. Het is niet zo dat hij

cassatieberoep tegen de bestreden beschik-

heeft geweigerd op aan hem gestelde vragen

zonder wettige grond heeft geweigerd vragen

king ontvankelijk zijn.

een antwoord te geven.

te beantwoorden. Die wettige grond is gele-

Volgt niet-ontvankelijkverklaring in het

De raadsman van betrokkene heeft tijdens de

gen in het verschoningsrecht.’

beroep.

behandeling in raadkamer in hoger beroep

’s Hofs bestreden beschikking houdt onder

onder meer aangevoerd: ‘Mijn cliënt is het

meer in: ‘Het hof verenigt zich met de

A-G Harteveld, onder meer:

slachtoffer van een schietpartij geweest. Uit

beschikking waarvan beroep. Het hof over-

3.2. […] Nu [betrokkene 1] als belanghebben-

onderzoek is gebleken dat mijn cliënt weet

weegt daarop in aanvulling dat de getuige

de beslagene ingevolge het bepaalde in arti-

wie hem heeft beschoten. Het openbaar

minst genomen de vraag wie er op hem

kel 552a, vijfde lid, Sv op de hoogte is

ministerie wil, volstrekt begrijpelijk, deze

heeft geschoten moet kunnen beantwoorden,

gebracht van het klaagschrift van [klaagster],

zaak tot klaarheid brengen. Mijn cliënt

zonder zichzelf daarmee op enigerlei wijze te

moet eerstgenoemde met een klager in de

meent echter dat hij zich met recht kan

belasten.’

zin van art. 552d, tweede lid, Sv worden

beroepen op het verschoningsrecht. […] De

gelijkgesteld. Dit brengt mee dat [betrokkene

vraag is of de vraag naar de persoon met wie


1] ontvankelijk is in zijn cassatieberoep.

mijn cliënt had afgesproken los te koppelen

2.5. Het hof heeft, zonder miskenning van

is van het doel van de afspraak die zij had-

art. 219 Sv, geoordeeld dat de betrokkene

den. Mijn cliënt heeft verklaard dat die

zichzelf niet blootstelt aan het gevaar van

afspraak te maken had met strafbare feiten.

een strafrechtelijke veroordeling als hij de

Daarom wil hij niet zeggen met wie hij daar

vraag beantwoordt wie op hem heeft gescho-

30 september 2014, nr. 14/03170

was. De volgende logische stap is immers dat

ten. Dit oordeel is, gelet op hetgeen in hoger

(Mrs. A.J.A. van Dorst, raadsheren N. Jörg,

die persoon wordt aangehouden en gehoord.

beroep door de raadsman van de betrokkene

E.S.G.N.A.I. van de Griend)

De eerste vraag aan die persoon zou dan zijn

is aangevoerd, niet onbegrijpelijk en kan, ver-

(Na conclusie van A-G mr. G. Knigge,

of hij daar in de nacht van 17 augustus met

weven als het is met waarderingen van feite-

strekkende tot verwerping; adv. mr. P.M.

mijn cliënt had afgesproken. De volgende

lijke aard, in cassatie niet verder worden

Rombouts, Amsterdam)

vraag laat zich raden: “Waarom hebt u daar

getoetst.


afgesproken?” Het ligt voor de hand dat deze


1853

kwesties met elkaar verweven zijn. […] Mijn Verschoningsrecht getuige c.q. nemo tene-

cliënt stelt dat hem niet kan worden verze-

tur, art. 219 Sv: in casu heeft het Hof niet

kerd dat zijn verklaring niet tot zijn vervol-

onbegrijpelijk geoordeeld dat de betrokke-

ging kan leiden. Er spelen verscheidene con-

ne zichzelf niet blootstelt aan het gevaar

flicten in de Amsterdamse onderwereld. Mijn

30 september 2014, nr. 13/02526

van een strafrechtelijke veroordeling als hij

cliënt wordt als verdachte in verband


de vraag beantwoordt wie op hem heeft

gebracht met voorbereidingshandelingen


geschoten tijdens – aldus de raadsman van

van de aanslag op een concurrent. […] De


betrokkene – een afspraak waarbij het ging

vraag van de rechtbank hoe zij zich moesten

strekkende tot vernietiging uitspraak wat

om de betaling aan betrokkene voor

voorstellen dat mijn cliënt door het beant-

betreft de duur van de opgelegde gevange-

gepleegde strafbare feiten.

woorden van de vraag in problemen zou

nisstraf, tot vermindering daarvan en tot

komen kan ik alleen omschrijven als een

verwerping voor het overige; adv. mrs. B.P.

flauwe vraag. In reactie op die vraag heb ik

de Boer en D.N. de Jonge, beiden Amster-

een scenario geschetst, namelijk dat de

dam)

Inleiding:

afspraak ging om de betaling van mijn cliënt


Verschoningsrecht getuige. Op de betrokkene

voor gepleegde strafbare feiten. Daarop zegt

is geschoten. In het onderzoek naar dit

de rechtbank dat dat nogal hypothetisch is.

Toepassing overzichtsarrest HR 1 juli 2014,

schietincident is de betrokkene als getuige

Dat is flauw, want daar vroeg de rechtbank

ECLI:NL:HR:2014:1496 inzake het oproepen

(Sv art. 219)

2574


1854

Rechtspraak

dan wel horen van daartoe door de verdedi-

het verzoek [betrokkene 1] als getuige te

2.6. Op de terechtzitting van 25 oktober 2012

ging opgegeven getuigen in gewone strafza-

horen een beslissing heeft gegeven, kan even-

is het onderzoek in hoger beroep voor onbe-

ken: verzuim hof om uitdrukkelijk te

wel in het midden blijven. Zowel in het geval

paalde tijd geschorst. De daarop gevolgde

beslissen over bij schriftuur gedaan getui-

dat in het proces-verbaal van de terechtzit-

terechtzittingen van 14 januari 2013 en 7

genverzoek kan, in aanmerking genomen

ting van 25 oktober 2012 moet worden gele-

maart 2013 hadden een pro-forma karakter

dat in de cassatieschriftuur een toelichting

zen dat het hof een (toewijzende) beslissing

en uiteindelijk is de zaak inhoudelijk behan-

ontbreekt waarom de verdediging tijdens

heeft genomen op het verzoek [betrokkene 1]

deld ter terechtzitting van 18 april 2013. Uit

de nadere terechtzittingen niet is opgeko-

als getuige te doen horen, als in het geval dat

de processen-verbaal van die drie terechtzit-

men tegen het uitblijven van een beslissing

het hof op de terechtzitting van 25 oktober

tingen blijkt niet dat door of namens de ver-

door het hof, wegens het ontbreken van

2012 niet op dat verzoek heeft beslist, geldt

dachte aan de orde is gesteld dat het hof op

enig in rechte te respecteren belang van de

het volgende.

25 oktober 2012 geen beslissing heeft gege-

verdachte bij cassatie niet tot cassatie lei-

2.5. Het arrest HR 1 juli 2014,

ven op het gedane verzoek [betrokkene 1] als

den (vergelijk art. 80a RO-jurisprudentie).

ECLI:NL:HR:2014:1496, houdt omtrent de

getuige te horen, en evenmin dat is verzocht

beoordeling van cassatieklachten over beslis-

die persoon (alsnog) op te roepen als getuige.

singen inzake verzoeken tot het oproepen en

Het moet daarom ervoor worden gehouden

horen van getuigen onder meer het volgende

dat dit een en ander achterwege is gebleven.

Inleiding:

in:

2.7. In aanmerking genomen dat in de cassa-

Namens de verdachte is op 2 februari 2012

‘2.73. In de cassatieprocedure gaat het niet

tieschriftuur een toelichting ontbreekt waar-

hoger beroep ingesteld. Op 6 februari 2012

meer om het al dan niet oproepen of horen

om de verdediging tijdens de nadere terecht-

heeft de toenmalige raadsman van de ver-

van getuigen maar uitsluitend om de toet-

zittingen niet is opgekomen tegen het

dachte op de voet van art. 410 lid 3 Sv bij

sing van de beslissingen van de feitenrechter

uitblijven van een beslissing door het hof als

appelschriftuur verzocht verschillende perso-

dienaangaande. In cassatie kan door de ver-

in het middel gesteld, kan in het licht van

nen te horen (deze zijn in die schriftuur aan-

dediging daarom alleen worden geklaagd

hetgeen in 2.5 is overwogen, niet blijken van

geduid zoals in de conclusie van de advocaat-

over (a) de beslissing van het hof tot het niet

enig in rechte te respecteren belang van de

generaal onder 5 sub (iii) is weergegeven). In

horen van een ter terechtzitting verschenen

verdachte bij cassatie. Het middel is daarom

een faxbericht van 10 oktober 2012 aan de

getuige en (b) de afwijzing door het hof van

tevergeefs voorgesteld.

advocaat-generaal bij het hof heeft de opvol-

een ter terechtzitting in hoger beroep

gende raadsman van de verdachte verzocht

gedaan verzoek tot het oproepen van een

in totaal vijftien personen, onder wie [betrok-

aldaar niet verschenen getuige. Voorts kan

kene 1], in die brief aangeduid met nummer

worden geklaagd over het verzuim van het

13, als getuigen te horen.

hof op zo een verzoek te beslissen. (...)

30 september 2014, nr. 13/02509

Het proces-verbaal van de terechtzitting in

2.74. Wat betreft de onder (a) en (b) genoem-


hoger beroep van 25 oktober 2012 houdt

de beslissingen kan in cassatie niet over de

Lohman en H.A.G. Splinter-van Kan)

omtrent de onderzoekswensen van verdachte

juistheid ervan worden geklaagd. De Hoge

(Na conclusie van A-G mr. E.J. Hofstee, strek-

beslissingen in over de verzoeken tot oproe-

Raad kan immers niet beoordelen of het hof


ping van de verzochte getuigen maar bevat

een getuige terecht niet heeft opgeroepen of

dan wel verwijzing; adv. mr. M.L. Plas, Bun-

geen beslissing omtrent het verzoek ten aan-

gehoord. Wel kan in cassatie worden

nik)

zien van [betrokkene 1].

geklaagd over de maatstaf die het hof heeft


Het middel klaagt dat het hof heeft ver-

toegepast en over de begrijpelijkheid van de

zuimd een beslissing te nemen op het ver-

beslissing.

Verzoek tot het benoemen van deskundige

zoek om [betrokkene 1] als getuige te horen.

2.75. In dit verband moet worden gewezen

voor nader onderzoek naar beeldherken-

op het in 2012 in werking getreden art. 80a

ningen van de verdachte: dit is een verzoek


RO en de betekenis van deze bepaling voor

in de zin van art. 328 Sv jo. art. 330 Sv om

2.3. In aanmerking genomen dat blijkens het

de reikwijdte van het onderzoek in cassatie

gebruik te maken van een in art. 316 Sv

hiervoor weergegeven proces-verbaal het hof

ten aanzien van de hiervoor bedoelde beslis-

omschreven bevoegdheid; daarop is het

het verzoek van de verdediging om de per-

singen. In art. 80a RO is bepaald dat het

noodzaakcriterium van toepassing. In casu

soon die in de brief van 10 oktober 2012 met

beroep in cassatie niet-ontvankelijk kan wor-

toereikende afwijzing van het deskundigen-

nummer 13 is aangeduid heeft toegewezen,

den verklaard op de grond dat de betrokkene

verzoek van de verdediging, die ter onder-

en dat proces-verbaal niet inhoudt dat het

klaarblijkelijk onvoldoende belang heeft bij

bouwing daarvan onder meer erop wees dat

verzoek tot het horen van [betrokkene 1] als

het cassatieberoep. Daarom mag in gevallen

het om interraciale herkenning ging.

getuige wordt afgewezen, is aannemelijk dat

waarin dat belang niet evident is, van de ver-

het hof heeft geoordeeld dat [betrokkene 1]

dediging in redelijkheid worden verlangd dat

(de in genoemde brief met nummer 13 aan-

zij in de cassatieschriftuur een toelichting

geduide persoon) als getuige moet worden

geeft met betrekking tot het belang bij haar

Inleiding:

gehoord, maar dat abusievelijk is verzuimd

klacht. Zo mag in het geval dat de zaak op

De raadsman heeft bij appelschriftuur van

hem te vermelden bij de opsomming van de

meerdere terechtzittingen is behandeld, van

31 oktober 2012 als bedoeld in art. 410 Sv

namen van de te horen personen. Aanneme-

de verdediging worden gevergd dat zij toe-

onder meer kenbaar gemaakt: ‘8. Appellant

lijk is voorts dat als gevolg van dat verzuim

licht waarom op een later gehouden terecht-

wenst, mede naar aanleiding van de overwe-

[betrokkene 1] niet is opgeroepen om door

zitting niet is geklaagd over een op een eer-

gingen van de Rechtbank met betrekking tot

de Raadsheer-Commissaris als getuige te

dere zitting begaan verzuim met betrekking

de in de zaken van verschillende medever-

worden gehoord.

tot een verzoek tot oproeping van getuigen.

dachten uitdrukkelijk gevoerde verweren en

2.4. Het antwoord op de vraag of het hof op

(...)’

verzoeken met betrekking tot (het onderzoek

(Sv art. 410; RO art. 80a)

1855

(Sv art. 328, 330)


2575

Rechtspraak

naar) de betrouwbaarheid van de herkennin-

ning van de zaak en moet de betrouwbaar-

motivering hof is toereikend nu in de bere-

gen van zowel appellant als verschillende

heid van de herkenningen getoetst worden.’

kening van het wederrechtelijk verkregen

medeverdachten, tevens een getuige-deskun-

Het hof overweegt hierover onder meer: ‘Het

voordeel gedurende de door het hof in aan-

dige op het gebied van foto-/beeldherken-

verzoek ziet op de betrouwbaarheid van de

merking genomen periode, besloten ligt dat

ning te doen horen. […] Een nadere keuze van

herkenning door politieambtenaren op grond

het hof ervan is uitgegaan dat de betrokke-

de te benoemen/horen deskundige zal te

van het beeldmateriaal. Dat beeldmateriaal

ne bij de aanvang van de onderzoeksperio-

gelegener tijd gemotiveerd worden gemaakt.’

maakt deel uit van het dossier. Of de herken-

de niet de beschikking had over legale ver-

De raadsman heeft in hoger beroep – bij pleit-

ningen betrouwbaar zijn is onder andere

mogensbestanddelen; voorts is hetgeen

nota – onder meer aangevoerd: ‘1. Ik ben en

afhankelijk van de kwaliteit van dat materiaal.

door en namens de betrokkene in verband

blijf van mening dat de beweerdelijke herken-

Daarover hebben de raadsman en de advo-

met het beginvermogen is aangevoerd door

ningen door enkele verbalisanten van mijn

caat-generaal zich kunnen uitlaten en kan het

het hof kennelijk en niet onbegrijpelijk

cliënt, [verdachte], nader moeten worden

hof een oordeel geven. Wat een deskundige

aangemerkt als een onvoldoende betwis-

onderzocht. Ik heb dit in mijn appelschriftuur

daaraan kan toevoegen is onduidelijk. De

ting van het in het financieel onderzoek

van 31 oktober 2012 uitdrukkelijk verzocht en

betrouwbaarheid van de herkenningen dient

gekozen uitgangspunt omtrent het begin-

het is ook in het belang van de verdediging,

voorts mede aan de hand van de overige zich

vermogen. AG: anders.

zodat de zaak moet worden aangehouden en

in het dossier bevindende stukken beoordeeld

een deskundige moet worden benoemd. 2.

te worden. Dit is bij uitstek het werk van de

Meerdere raadslieden hebben in deze zaak

rechter. De raadsman en de advocaat-generaal

gewezen op de manco’s van beeldherkennin-

hebben zich daarover kunnen uitlaten en het

Inleiding:

gen, onder meer aan de orde in een uitspraak

hof acht zich voldoende voorgelicht en geïn-

Ontnemingsprocedure. De pleitnotities van

van de Rechtbank Amsterdam van 16 mei

formeerd om daarover een oordeel te kunnen

de raadsvrouwe houden in: ‘Bovendien is in

2012 (LJN BW9154). In casu is duidelijk dat

geven. Het verzoek tot het benoemen van een

het proces-verbaal van berekening van het

alle herkende verdachten van Marokkaanse

deskundige wordt afgewezen nu de noodzaak

wederrechtelijk verkregen voordeel geen vol-

afkomst zijn en dat alle verbalisanten die stel-

daartoe ontbreekt.’

ledige kasopstelling gemaakt. Er is geen vol-

len mijn cliënt op het beeldmateriaal te heb-

Het middel klaagt dat het hof bij de afwijzing

ledig onderzoek gedaan naar alle contante

ben herkend (zie ook pagina 5 van het vonnis)

van het verzoek tot het horen van een des-

geldstromen van cliënt. Zo zijn ontvangen

van Nederlandse afkomst zijn, op één verbali-

kundige een onjuiste maatstaf heeft toege-

verzekeringspremies door schade aan perso-

sant met een kennelijk Turkse achtergrond na.

past.

nenauto’s niet in de berekening betrokken. Er

In zo’n situatie treden gemakkelijk onder

(Sr art. 36e; Sv art. 359 lid 2, 511f)

is ook geen schatting gemaakt van het begin-

meer effecten als het overdrachtseffect en


vermogen van cliënt. Daardoor is het beeld

crossraciale herkenning op.

2.3. Het hof heeft het door de raadsman

van de kasstromen incompleet. De periode

De raadsman heeft in hoger beroep ook nog

gedane verzoek, niet onbegrijpelijk, opgevat

waarop de kasopstelling betrekking heeft,

aangevoerd: ‘Bij schriftuur van 31 oktober

als een verzoek tot het benoemen van een

komt niet overeen met de in het vonnis in de

2012 heb ik uitdrukkelijk twee onderzoeks-

deskundige voor nader onderzoek naar de

strafzaak bewezen verklaarde periodes. Een

wensen geponeerd. […] Op de tweede plaats

beeldherkenningen van de verdachte. Een

aantal van voorgenoemde elementen waren

zag het verzoek op het benoemen van een

dergelijk verzoek is een verzoek als bedoeld

voor het gerechtshof te Amsterdam in

deskundige, bij voorkeur Van Koppen, met

in art. 328 Sv in verbinding met art. 330 Sv

ECLI:NL:GHAMS:2010:BN5784 aanleiding om

betrekking tot de beeldherkenningen die zijn

om gebruik te maken van een in art. 316 Sv

een concrete berekeningsmethode toe te pas-

gedaan. Mijn cliënt is ook beweerdelijk her-

omschreven bevoegdheid. Maatstaf voor de

sen. Dat betekent dat in de onderhavige zaak

kend door de verbalisanten bij wat een voor-

beslissing op een zodanig verzoek is of de

het wederrechtelijk verkregen voordeel dient

verkenning wordt genoemd. Samen met de

rechter de noodzaak van het verzochte is

te worden berekend door middel van een

simkaart is dat de hele kurk waarop de ver-

gebleken. Het hof heeft bij zijn beslissing tot

concrete berekeningsmethode, namelijk op

oordeling drijft. Er is noodzaak om de

afwijzing van dit verzoek de juiste maatstaf

transactiebasis. Dat houdt in dat de opbreng-

beweerdelijke herkenningen door de verbali-

toegepast. Die beslissing is voorts, gelet op

sten, verkregen door middel van de bewezen

santen nader te onderzoeken, omdat wij de

hetgeen ter toelichting op dat verzoek is aan-

verklaarde feiten, verminderd met de in rede-

herkenningen onbetrouwbaar achten. Op

gevoerd, toereikend gemotiveerd. Het middel

lijkheid gemaakte kosten, het wederrechtelijk

pagina 5 van het vonnis vergaloppeert de

faalt.

verkregen voordeel vormen.’

rechtbank zich. Ze zeggen dat het mijn cliënt is die op dat beeld te zien is. Maar de rechtbank heeft zelf nergens vastgesteld dat die

Het hof heeft niet op dit verweer gereageerd.

1856

persoon die op het camerabeeld te zien is,

De middelen bevatten onder meer de klacht dat de schatting van het wederrechtelijk verkregen voordeel ontoereikend is gemoti-

zelfs maar lijkt op mijn cliënt. De rechtbank

30 september 2014, nr. 13/05966

veerd, mede in aanmerking genomen het-

is kennelijk van mening dat mijn cliënt op

(Mrs. W.A.M. van Schendel, H.A.G.

geen daaromtrent door en namens de

die foto’s zichtbaar is. Ik verzoek op dit

Splinter-van Kan en Y. Buruma)

betrokkene is aangevoerd.

moment niet om de zaak te schorsen, maar


ik doe dit verzoek in de voorwaardelijke

strekkende tot vernietiging en tot


vorm als het hof zou komen tot een bewe-

terugwijzing; adv. mr. M.L.M. van der Voet,

2.4. Het hof heeft het door de betrokkene

zenverklaring van het ene feit dat aan mijn

Amsterdam)

wederrechtelijk verkregen voordeel geschat

cliënt ten laste is gelegd. De herkenningen


op basis van de zogenoemde methode van

van de verbalisanten zijn een redengevend

kasopstelling, waarbij uit de vergelijking van

bewijsmiddel. Als mijn voorwaardelijke ver-

Schatting wederrechtelijk verkregen voor-

de (contante) uitgaven met de legale (contan-

zoek wordt gehonoreerd, leidt dat tot herope-

deel volgens methode van kasopstelling:

te) ontvangsten wordt afgeleid tot welk

2576


Rechtspraak

bedrag de betrokkene onverklaarde inkom-

1857

het feit is begaan, de voor de betrokkene gunstigste bepalingen te worden toegepast.

sten heeft gekregen. In de toelichting bij de klacht is betoogd dat

30 september 2014, nr. 13/03538

2.5. Het na 1 juli 2011 geldende recht kan

het hof de schatting van het wederrechtelijk


niet als gunstiger voor de betrokkene worden

verkregen voordeel ontoereikend heeft gemo-


aangemerkt, aangezien naar het voorheen

tiveerd omdat in die berekening, althans in

(Na conclusie van A-G mr. E.J. Hofstee, strek-

geldende recht niet de in art. 36e Sr bedoelde

het daaraan ten grondslag gelegde ‘financieel

kende tot vernietiging en tot terugwijzing;

betalingsverplichting kan worden opgelegd

onderzoek’, geen schatting is gemaakt van het

adv. mr. N. van Schaik, Utrecht)

tot het volledige bedrag dat een betrokkene

beginvermogen van de betrokkene, terwijl


en zijn mededader tezamen wederrechtelijk hebben verkregen zonder dat behoeft te wor-

door de verdediging gemotiveerd is aangevoerd dat het hof bij het berekenen van het

Hoofdelijk aansprakelijk bij ontneming van

den vastgesteld welk deel daarvan in het ver-

voor de gedane uitgaven beschikbare bedrag

wederrechtelijk verkregen voordeel: de op 1

mogen van de betrokkene is gevloeid. Het

tevens het beginvermogen van de betrokkene

juli 2011 in werking getreden wijziging van

Hof heeft, in aanmerking genomen dat in de

in ogenschouw had moeten nemen.

art. 36e lid 7 Sr houdt een wijziging in van

met deze ontnemingszaak samenhangende

2.5. Voor zover de klacht berust op de stelling

wetgeving ten aanzien van de toepasselijke

strafzaak is bewezenverklaard dat de betrok-

dat het hof heeft verzuimd het saldo van het

regels van sanctierecht. Het na 1 juli 2011

kene zich schuldig heeft gemaakt aan

vermogen vast te stellen waarover de betrok-

geldende recht kan voor betrokkene echter

gewoontewitwassen in de periode van 7

kene bij de aanvang van de onderzoeksperio-

niet als gunstiger in de zin van art. 1 lid 2

februari 2008 tot en met 9 februari 2012, in

de de beschikking had, faalt zij bij gebrek aan

Sr worden aangemerkt, aangezien naar het

deze zaak ten onrechte toepassing gegeven

feitelijke grondslag. In de berekening van het

voorheen geldende recht niet de in art. 36e

aan genoemde bepaling.

wederrechtelijk verkregen voordeel geduren-

Sr bedoelde betalingsverplichting kan wor-

2.6. Het middel slaagt.

de de door het hof in aanmerking genomen

den opgelegd tot het volledige bedrag dat

Volgt vernietiging en terugwijzing.

periode, ligt besloten dat het hof ervan is

een betrokkene en zijn mededader tezamen

uitgegaan dat de betrokkene bij de aanvang

wederrechtelijk hebben verkregen zonder

van de onderzoeksperiode niet de beschik-

dat behoeft te worden vastgesteld welk deel

king had over legale vermogensbestanddelen.

daarvan in het vermogen van de betrokke-

Voor zover de klacht inhoudt dat het hof

ne is gevloeid. In casu heeft het hof, in aan-

30 september 2014, nr. 12/03917

gelet op ‘het gevoerde verweer’ de schatting

merking genomen dat in de samenhangen-

(Mrs. W.A.M. van Schendel, H.A.G.

van het wederrechtelijk verkregen voordeel

de strafzaak is bewezenverklaard dat de

Splinter-van Kan, Y. Buruma)

ontoereikend heeft gemotiveerd, faalt zij

betrokkene zich schuldig heeft gemaakt


eveneens. Hetgeen door en namens de

aan gewoontewitwassen, ten onrechte toe-


betrokkene in verband met het beginvermo-

passing gegeven aan genoemde bepaling.

hoogte van het bedrag waarop het weder-

gen is aangevoerd is door het hof kennelijk en niet onbegrijpelijk aangemerkt als een

1858

rechtelijk verkregen voordeel is vastgesteld (Sr art. 1 en 36e)

onvoldoende betwisting van het in het finan-

en de hoogte van de opgelegde betalingsverplichting ter ontneming van dit voor-

cieel onderzoek gekozen uitgangspunt

Inleiding:

deel en tot verwerping voor het overige;

omtrent het beginvermogen.

Ontnemingsprocedure. Het middel klaagt dat

adv. mr. M.A.C. de Bruijn, Amsterdam)

Volgt verwerping van het beroep.

het hof ten onrechte heeft bepaald dat de


betrokkene hoofdelijk aansprakelijk is voor

A-G Bleichrodt, onder meer:

de gezamenlijke betalingsverplichting ter

Correctie op in verkorte arrest opgenomen

15. Hetgeen door en namens de betrokkene

ontneming van het wederrechtelijk verkre-

schatting wederrechtelijk verkregen voor-

is aangevoerd kan, in onderlinge samenhang

gen voordeel.

deel en opgelegde betalingsverplichting in

bezien, naar mijn mening bezwaarlijk anders

Art. 36e lid 7 Sr is bij de op 1 juli 2011 in wer-

de aanvulling in de zin van art. 365a Sv: het

worden verstaan dan als een voldoende

king getreden Wet van 31 maart 2011, Stb.

stond het hof niet vrij de genomen beslis-

gemotiveerde betwisting van een gevolgtrek-

2011, 171 als volgt komen te luiden: ‘Bij het

singen bij aanvulling van het arrest te wij-

king uit de financiële rapportage ten aanzien

vaststellen van het bedrag van het weder-

zigen. De Hoge Raad doet de zaak zelf af.

van het op nul stellen van het beginsaldo

rechtelijk verkregen voordeel op grond van

omdat het beginsaldo per 1 januari 2002 niet

het eerste en tweede lid ter zake van strafba-

bekend zou zijn. Het hof heeft niet gemoti-

re feiten die door twee of meer personen zijn

veerd op grond waarvan hij, ondanks hetgeen

gepleegd, kan de rechter bepalen dat deze

Inleiding:

door en namens de betrokkene daartegen is

hoofdelijk dan wel voor een door hem te

Ontnemingsprocedure. Het middel bevat de

aangevoerd, de gevolgtrekking in de financië-

bepalen deel aansprakelijk zijn voor de geza-

klacht dat het bedrag waarop het wederrech-

le rapportage ten aanzien van het op nul stel-

menlijke betalingsverplichting.’

telijk verkregen voordeel is bepaald niet kan

len van het beginsaldo wegens gebrek aan

(Sr art. 36e; Sv art. 365a)

worden ontleend aan de gebezigde bewijs-

informatie kennelijk aanvaardt. Daarmee is


middelen en dat de aanvulling op het arrest

de uitspraak in zoverre niet naar de eis der

2.4. Art. 36e, zevende lid, Sr houdt een wijzi-

als bedoeld in art. 365a Sv jo. art. 415 Sv een

wet met redenen omkleed.

ging van wetgeving in ten aanzien van de

ontoelaatbare correctie bevat van het in het

toepasselijke regels van sanctierecht (verge-

verkorte arrest vastgestelde wederrechtelijk

lijk HR 18 maart 2014, ECLI:NL:HR:2014:653).

verkregen voordeel en de in dit arrest aan de

In zo een geval dient door de rechter op

betrokkene opgelegde betalingsverplichting.

grond van art. 1, tweede lid, Sr bij verande-

Het verkorte arrest houdt onder meer het

ring van wetgeving na het tijdstip waarop

volgende in: ‘Schatting van het wederrechte-


2577

Rechtspraak

lijk verkregen voordeel[.] Zaak 34 [...] Derhal-

beslissingen bij aanvulling van het arrest te

per veroordeelde wordt aangegeven welke

ve zal hof het door middel van, of uit baten

wijzigen (vergelijk HR 23 januari 2001,

verklaringen en/of andere bewijsmiddelen

van het onderhavige feit wederrechtelijk ver-

ECLI:NL:HR:2001:ZD2267, NJ 2001/182). Het

uit het strafdossier aan de berekening van

kregen voordeel op € 831,26, zijnde de som

middel is terecht voorgesteld.

het wederrechtelijk verkregen voordeel ten

van € 355,99 (camera) en € 475,27 (overige

Dit moet tot cassatie leiden, maar de Hoge

grondslag liggen.

goederen), vaststellen. […] Aldus bezien komt

Raad zal zelf de zaak afdoen. Nu sprake is

Het middel klaagt over het oordeel van het

het hof tot de volgende berekening van het

van een kennelijke misslag in de schatting

hof dat in een ontnemingszaak als de onder-

wederrechtelijk verkregen voordeel: […] Feit 7

van het bedrag van het door de betrokkene

havige, waarin de redelijke termijn is over-

primair (zaak 34)[.] Aankopen met gestolen

wederrechtelijk verkregen voordeel, zal de

schreden, de enkele constatering van die

creditcard € 1781,79[.] Door de veroordeelde

Hoge Raad het geschatte bedrag en de aan de

overschrijding het passende rechtsgevolg is

wederrechtelijk verkregen voordeel[:]

betrokkene opgelegde betalingsverplichting

van die overschrijding.

(€ 355,99=camera) € 355,99[;] (€ 1425,80/3

van 90% van dit bedrag, verbeteren.

veroordeelden) € 475,27 € 831,26 […] Totaal

Na correctie van de misslag leidt de totaaltel-


door de veroordeelde wederrechtelijk verkre-

ling tot een schatting van het wederrechte-

2.2. Op de gronden die zijn vermeld in HR 17

gen voordeel[:] € 8690,77[.] Het hof acht,

lijk verkregen voordeel tot een bedrag van

juni 2008, ECLI:NL:HR:2008:BD2578, NJ

resumerend, aannemelijk dat de veroordeel-

€ 8572 en bedraagt de aan de betrokkene

2008/358 en waarnaar is verwezen in HR 11

de wederrechtelijk verkregen voordeel heeft

opgelegde verplichting tot betaling aan de

februari 2014, ECLI:NL:HR:2014:296, NJ

genoten door middel van of uit baten van de

Staat ter ontneming van dit voordeel een

2014/135 is het middel terecht voorgesteld.

strafbare feiten waarvoor hij bij vonnis van

bedrag van € 7715.

2.3. De Hoge Raad zal de zaak om doelmatig-

14 november 2005 is veroordeeld en wel ten bedrage van afgerond € 8690.[.] […] Het hof: Vernietigt het vonnis waarvan beroep en

heidsredenen zelf afdoen. In cassatie wordt

1859

doet opnieuw recht. Stelt het bedrag waarop

ervan uitgegaan dat de termijn van berechting als bedoeld in art. 6, eerste lid, EVRM in hoger beroep is overschreden. Dit moet lei-

het door de veroordeelde wederrechtelijk ver-

30 september 2014, nr. 13/04447

den tot vermindering van de aan de betrok-

kregen voordeel wordt geschat vast op een

(Mrs. A.J.A. van Dorst, N. Jörg, V. van den

kene opgelegde betalingsverplichting van

bedrag van € 8690 (achtduizend zeshonderd

Brink)

€ 86 100. De Hoge Raad zal die betalingsver-

en negentig euro). Legt de veroordeelde de


plichting, overeenkomstig het in HR 17 juni

verplichting op tot betaling aan de Staat ter


2008, ECLI:NL:HR:2008:BD2578, NJ 2008/358

ontneming van het wederrechtelijk verkre-

hoogte van de betalingsverplichting, tot

weergegeven uitgangspunt dat de verminde-

gen voordeel van een bedrag van € 7800

vermindering daarvan en tot verwerping

ring van de betalingsverplichting wegens

(zevenduizend en achthonderd euro).’

voor het overige; adv. mr. H.K. ter Brake,

overschrijding van de redelijke termijn in

’s Hofs aanvulling op zijn arrest als bedoeld

Hoorn)

ontnemingszaken in beginsel niet meer

in art. 365a Sv jo. art. 415 Sv houdt onder


bedraagt dan € 5000 verminderen met

meer het volgende in: ‘De bewijsmiddelen

€ 5000.

[…]. Nadere overwegingen […] Het hof merkt

Schending redelijke termijn in ontnemings-

Volgt vernietiging van de bestreden uit-

voorts het volgende op. Het hof heeft in het

procedure: in casu kan niet worden vol-

spraak wat betreft de hoogte van de opgeleg-

verkorte arrest het wederrechtelijk verkregen

staan met het oordeel dat de enkele consta-

de betalingsverplichting ter ontneming van

voordeel uit zaaksfeit 34 berekend op het

tering van die overschrijding het passende

het wederrechtelijk verkregen voordeel; de

aankoopbedrag van een camera, te weten

rechtsgevolg is voor die overschrijding;

Hoge Raad vermindert het te betalen bedrag

€ 355,99, vermeerderd met een derde van het

Hoge Raad vermindert het te betalen

in die zin dat de hoogte daarvan € 81 100

bedrag van € 1425,80 alsof dit de opgetelde

bedrag.

bedraagt, en verwerpt het beroep voor het

waarde van de overige gekochte goederen zou zijn. Abusievelijk is echter in het bedrag

overige. (EVRM art. 6)

A-G Bleichrodt, onder meer:

van € 1425,80 eveneens het aankoopbedrag van voorbedoelde camera opgenomen. Het

Inleiding:

9. In de overwegingen van het hof ligt als zijn

voordeel uit dit zaaksfeit had geschat moe-

Ontnemingsprocedure. Uit de stukken van

oordeel besloten dat in ontnemingszaken in

ten worden op: € 355,99 (camera) € 355,99[;]

het geding kan het volgende worden afgeleid.

geval van overschrijdingen van de redelijke

€ 1069,81 (overige goederen)/3 veroordeel-

De ontnemingsvordering dateert van 10

termijn in de regel kan worden volstaan met

den € 356,60[;] Totaal € 712,59[.] Het totale

november 2005. De rechtbank heeft bij von-

de enkele constatering van de overschrijding.

door de veroordeelde wederrechtelijk verkre-

nis van 2 februari 2007 op de vordering

Dat uitgangspunt vormt een omkering van

gen voordeel had, gelet op voorstaande,

beslist. Tegen dit vonnis is namens de

het uitgangspunt dat in de rechtspraak van

geschat moeten worden op € 8572,10.’

betrokkene op 15 februari 2007 hoger beroep

de Hoge Raad is ontwikkeld, te weten dat

ingesteld. Vervolgens heeft het tot 9 septem-

overschrijding van de redelijke termijn in


ber 2013, ongeveer zes jaar en zeven maan-

ontnemingszaken in de regel wordt gecom-

2.4. De hiervoor weergegeven aanvulling op

den later, geduurd tot het hof arrest wees. Ter

penseerd door de vermindering van het

het arrest strekt onder meer tot wijziging

terechtzitting van 30 maart 2012 had de

bedrag dat bij wege van ontnemingsmaatre-

van de bij het verkorte arrest van het hof

voorzitter van het hof geconstateerd dat het

gel zou zijn opgelegd indien de redelijke ter-

gegeven beslissingen omtrent het bedrag

op dat moment beschikbare ontnemingsdos-

mijn niet zou zijn overschreden.3 Het hof

waarop het door de betrokkene wederrechte-

sier niet toereikend was om de inhoudelijke

heeft aldus blijk gegeven van een onjuiste

lijk verkregen voordeel is geschat en de ter

behandeling aan te vangen en heeft hij het

rechtsopvatting. Het middel klaagt daarover

ontneming daarvan opgelegde betalingsver-

openbaar ministerie in de gelegenheid

terecht. Daarbij zou ik het kunnen laten. Nu

plichting. Het stond het hof niet vrij deze

gesteld een overzicht over te leggen waarin

het hof zijn oordeel evenwel uitvoeriger

2578


Rechtspraak

heeft gemotiveerd, zal ik de argumentatie

ment by the offender”. Die mogelijkheid is

14. Het komt mij in dit verband niet zinvol

van het hof, die ertoe strekt een andere koers

volgens het EHRM een relevante factor ten-

voor de “lijdensdruk” van de verdachte die in

te varen dan de vaste rechtspraak, kort nader

einde te bepalen of een sanctie als een

het kader van de strafzaak wordt geconfron-

bespreken.4

‘penalty’ kan worden aangemerkt.8 Aan die

teerd met de dreiging van bestraffing af te

10. Het hof overweegt dat de ontnemingspro-

mogelijkheid heeft de wetswijziging van

zetten tegen die van de betrokkene die in de

cedure een ander karakter heeft dan de

2003, die vooral uit de praktische behoefte

ontnemingsprocedure te lang op een uit-

hoofdzaak, met een eigen regime, waarbij het

aan een zo effectief mogelijk drukmiddel is

spraak moet wachten. In beide gevallen is

hof er nog op wijst dat de ontnemingsproce-

voortgekomen,9 niets afgedaan. In beide

het belang te voorkomen dat de betrokkene

dure sinds 1 september 2003 geen vervan-

gevallen opent de oplegging van een ontne-

langer dan redelijk is onder de dreiging van

gende hechtenis meer kent. De “lijdensdruk”

mingsmaatregel de weg naar een vorm van

een (verdere) strafvervolging zou moeten

van de betrokkene zou van een geheel ande-

vrijheidsbeneming met punitieve trekken in

leven aan de orde. Voor de ontnemingsproce-

re orde zijn dan van de verdachte die wacht

geval betaling (en verhaal) uitblijft. Daarbij

dure kan overschrijding van de redelijke ter-

op de op te leggen straf, omdat de betrokke-

komt dat ook de lijfsdwang als zodanig kan

mijn gevolgen hebben voor de mate waarin

ne al weet welk wederrechtelijk verkregen

gelden als een ‘penalty’ in de zin van art. 7,

de betrokkene verklaringen kan bieden en

voordeel hij heeft genoten.

eerste lid, EVRM.10

bewijsstukken kan overleggen voor concrete

11. De door het hof genoemde omstandighe-

13. Ik deel evenmin het standpunt van het

inkomsten en uitgaven. In ontnemingszaken

den laten onverlet dat het belang te voorko-

hof dat matiging van de betalingsverplich-

zijn bovendien niet zelden grote bedragen

men dat de betrokkene langer dan redelijk is

ting zou indruisen tegen het karakter van de

aan de orde. Daarbij komt dat op de achter-

onder de dreiging van een (verdere) strafver-

ontnemingsmaatregel. In dit verband kan

grond sprake is van de dreiging van lijfs-

volging zou moeten leven, dat in art. 6, eerste

worden gewezen op het arrest van de Hoge

dwang als vorm van vrijheidsbeneming. De

lid, EVRM bescherming vindt, onverminderd

Raad 11 februari 2014 en op het gedeelte van

door het hof kennelijk veronderstelde voor-

voor ontnemingszaken geldt. Zoals het hof

de conclusie waarnaar de Hoge Raad in dit

spelbaarheid van de uitkomst van de proce-

terecht overweegt, strekt art. 6, eerste lid,

arrest verwees. Daaraan voeg ik het volgende

dure kan worden betwijfeld, alleen al omdat

EVRM zich tevens uit tot de ontnemingspro-

toe. De ontnemingsmaatregel heeft als

de rechter de nodige vrijheid toekomt bij de

cedure als onderdeel van de ‘criminal char-

‘penalty’ een van andere maatregelen, zoals

vaststelling van het voordeel en bij het bepa-

ge’.5 De wijziging van vervangende hechtenis

de schadevergoedingsmaatregel en de terbe-

len van de uiteindelijke betalingsverplich-

in lijfsdwang maakt dit – dus ook volgens het

schikkingstelling, te onderscheiden karakter.

ting. Daarbij merk ik nog op dat het hof ten

hof - niet anders. Daartoe is van belang de

De terbeschikkingstelling met dwangverple-

aanzien van de “lijdensdruk” heeft volstaan

omstandigheid dat de oplegging van de ont-

ging leent zich reeds niet voor vermindering

met een algemene inschatting en zich niet

nemingsmaatregel slechts mogelijk is na een

wegens overschrijding van de redelijke ter-

uitgelaten over de gevolgen van de ernstige

veroordeling wegens een strafbaar feit, ter-

mijn, omdat de duur daarvan niet vooraf is

vertraging van de ontnemingsprocedure voor

wijl de procedure en de oplegging ervan zijn

bepaald.11 Vermindering van de betalingsver-

de betrokkene in de onderhavige zaak. Daar-

ingebed in de Wetboeken van Strafrecht en

plichting in geval van oplegging van de scha-

over is namens de betrokkene wel het nodige

Strafvordering.6 Die omstandigheid is ook

devergoedingsmaatregel zou het slachtoffer

aangevoerd. In het kader van het laatste

het vertrekpunt bij het bepalen of de op te

benadelen. Deze aspecten zijn bij de ontne-

woord is een stuk overgelegd waarin de

leggen sanctie kan worden aangemerkt als

mingsmaatregel niet aan de orde. Hoewel

betrokkene aangeeft dat zij door de ontne-

een ‘penalty’ / ‘peine’ in de zin van art. 7

ook de ontneming van wederrechtelijk ver-

mingszaak “psychisch in elkaar gestort” is,

EVRM. De maatregel van voordeelsontne-

kregen voordeel een maatregel betreft, ligt

waarvoor zij onder behandeling is geweest.

ming kan, hoewel deze naar nationaal recht

vermindering van de hoogte ervan in lijn

15. Het hof heeft voorts overwogen dat de

als een maatregel en niet als straf is aange-

met de vermindering van andere ‘penalties’,

vermindering van de betalingsverplichting

merkt, als zodanige ‘penalty’ worden aange-

zoals de gevangenisstraf. Voor al deze ‘penal-

geen effectieve sanctie betreft en het instel-

duid.7 Vermindering van de betalingsver-

ties’ geldt dat vermindering van de sanctie in

len van rechtsmiddelen in de hand werkt. Los

plichting kan aldus, evenals in hoofdzaken

verband met de overschrijding van de redelij-

van de vraag of deze veronderstelling juist is,

vermindering van de op te leggen straf, een

ke termijn in zekere zin ten koste gaat van

zie ik niet in waarom de ontnemingsmaatre-

adequaat middel zijn ter compensatie van

het daarmee beoogde doel. Ook bij korting

gel in dit verband een ten opzichte van straf-

een overschrijding van de redelijke termijn.

van een gevangenisstraf op deze grond res-

fen afwijkende positie zou innemen. In de

12. De wijziging van de regeling van de ver-

teert een lagere straf dan de rechter oor-

mogelijkheid dat de betalingsverplichting

vangende hechtenis in die van lijfsdwang bij

spronkelijk passend achtte. Dat is de prijs die

wordt verminderd, zou een prikkel gevonden

Wet van 8 mei 2003, Stb. 2003 doet aan het

betaald wordt voor de schending van de

kunnen worden de zaak ook in hoger beroep

voorafgaande niet af. In het arrest van 20

redelijke termijn. Daarin verschilt de ontne-

binnen een redelijke termijn te behandelen.

december 2011, ECLI:NL:HR:2011:BP9449, NJ

ming niet wezenlijk van andere sancties die

In de onderhavige zaak is de redelijke ter-

2012, 237, m.nt. Mevis, heeft de Hoge Raad

op deze grond in aanmerking komen voor

mijn in hoger beroep evenwel zeer fors over-

overwogen dat de maatregel van ontneming

matiging. Daarbij komt dat de wettelijke

schreden. Dan is vermindering van de beta-

van wederrechtelijk verkregen voordeel op

regeling in beginsel de mogelijkheid biedt bij

lingsverplichting het uitgangspunt. Dat

zichzelf beschouwd is aan te merken als een

de vaststelling van het te ontnemen bedrag

uitgangspunt laat onverlet dat in bijzondere

‘penalty’ in de zin van art. 7, eerste lid, EVRM.

rekening te houden met eventueel vervolg-

gevallen, gelet op de specifieke omstandighe-

Dat arrest werd gewezen in het kader van de

profijt. Als een aanvullend financieel rapport

den van het geval, kan worden volstaan met

huidige regeling van de lijfsdwang. De in dit

waarin dat vervolgprofijt wordt vastgesteld

constatering dat de redelijke termijn is over-

arrest gekozen benadering ligt naar mijn

achterwege blijft, kan daarin geen argument

schreden.12 Het hof heeft de uitzondering

mening in de rede, omdat ook onder het hui-

worden gevonden matiging van de betalings-

evenwel tot uitgangspunt gemaakt en daar-

dige regime onverkort sprake is van “the pos-

verplichting wegens overschrijding van de

mee is zijn oordeel is strijd met vaste recht-

sibility of imprisonment in default of pay-

redelijke termijn achterwege te laten.

spraak. Ik zie geen goede grond deze vaste


2579

Rechtspraak

rechtspraak te verlaten.

Inleiding:

1861

Ontnemingsprocedure. Uit de stukken van 3. Zie in het bijzonder HR 9 januari 2001,

het geding kan het volgende worden afgeleid.

7 oktober 2014, nr. 13/03770

ECLI:NL:HR:2001:AA9372, NJ 2001, 307, m.nt. De Hullu en

De ontnemingsvordering dateert van 10


HR 17 juni 2008, ECLI:NL:HR:2008:BD2578, NJ 2008, 358,

november 2005. De rechtbank heeft bij von-

Lohman, Y. Buruma)

m.nt. Mevis.

nis van 2 februari 2007 op de vordering

(Na conclusie van A-G mr. T.N.B.M.

4. Terzijde merk ik nog op dat zich de ongebruikelijke situatie

beslist. Tegen dit vonnis is namens de

Spronken, strekkende tot vernietiging en

voordoet dat de voorzitter van de kamer van het hof die de

betrokkene op 13 februari 2007 hoger beroep

tot terugwijzing dan wel verwijzing;

arresten in de onderhavige, samenhangende zaken wees,

ingesteld. Vervolgens heeft het tot 9 septem-

adv. mr. H.W.F. Klarenaar, Dordrecht)

alsook het arrest van het hof dat bij het genoemde arrest van

ber 2013, ongeveer zes jaar en zeven maan-


de Hoge Raad van 11 februari 2014 is vernietigd, in het

den later, geduurd tot het hof arrest wees. Ter

Nederlands Juristenblad (op persoonlijke titel) een pleidooi

terechtzitting van 30 maart 2012 had de

Bestanddeel ‘werkzaam in de rechtmatige

heeft gehouden voor de lijn die het hof in deze zaken koos.

voorzitter van het hof geconstateerd dat het

uitoefening van zijn bediening’ art. 180 Sr:

De publicaties vonden zowel voorafgaand als na het arrest

op dat moment beschikbare ontnemingsdos-

bij de beoordeling of zich omstandigheden

van de Hoge Raad van 11 februari 2014 plaats. Vgl. L. Nuis,

sier niet toereikend was om de inhoudelijke

voordoen die tot het oordeel leiden dat de

Wast ook de Hoge Raad (ambtshalve) wit?, NJB 2014/200

behandeling aan te vangen en heeft hij het

uitoefening van de bediening niet rechtma-

en het naschrift in NJB 2014/1019.

openbaar ministerie in de gelegenheid

tig is, kan de strafrechter de noodzaak en

5. Zie reeds HR 5 december 1995,

gesteld een overzicht over te leggen waarin

proportionaliteit van het desbetreffende

ECLI:NL:HR:1995:ZD0312, NJ 1996, 411.

per veroordeelde wordt aangegeven welke

overheidsoptreden betrekken. In casu niet

6. Zie in dit verband ook EHRM 5 juli 2001, appl. nr.

verklaringen en/of andere bewijsmiddelen

onbegrijpelijk oordeel dat de verbalisant de

41087/98, ECHR 2001-VII (Philips tegen United Kingdom).

uit het strafdossier aan de berekening van

beslissing om de verdachte ten behoeve van

Zie ook EHRM 5 juli 2007, appl.nr. 69917/01 (Saccoccia

het wederrechtelijk verkregen voordeel ten

het vervoer te boeien in de gegeven

tegen Oostenrijk).

grondslag liggen.

omstandigheden in redelijkheid heeft kun-

7. Zie reeds EHRM 9 februari 1995 (Welch tegen het Ver-

Het middel klaagt over het oordeel van het

nen nemen. De enkele omstandigheid dat

enigd Koninkrijk), NJ 1995, 606. Zie ook HR 20 december

hof dat in een ontnemingszaak als de onder-

de Nationale ombudsman in een volgens de

2011, ECLI:NL:HR:2011:BP9449, NJ 2012 en de conclusie

havige, waarin de redelijke termijn is over-

verdediging ‘vergelijkbare zaak’ tot de con-

van mijn ambtgenoot Aben voorafgaand aan HR 11 juni

schreden, de enkele constatering van die

clusie is gekomen dat in die bewuste zaak

2013, ECLI:NL:HR:2013:BU2056, NJ 2013, 547.

overschrijding het passende rechtsgevolg is

het aanleggen van de handboeien niet

8. Aldus EHRM 9 februari 1995 (Welch tegen het Verenigd

van die overschrijding.

behoorlijk was, maakt dit niet anders.

ECLI:NL:HR:2011:BP9449, NJ 2012, 237, m.nt. Mevis.


(Sr art. 180; Ambtsinstructie voor de politie,

9. Kamerstukken II 2001/02, 28 079, nr. 3, p. 9 en

2.2. Op de gronden die zijn vermeld in HR 17

de Koninklijke marechaussee en de buitenge-

Kamerstukken II 2001/02, 28 079, nr. 6, p. 11.

juni 2008, ECLI:NL:HR:2008:BD2578, NJ

woon opsporingsambtenaar art. 22)

10. HR 20 december 2011, ECLI:NL:HR:2011:BP9449,

2008/358 en waarnaar is verwezen in HR 11

NJ 2012, 237, m.nt. Mevis.

februari 2014, ECLI:NL:HR:2014:296, NJ

Inleiding:

2014/135 is het middel terecht voorgesteld.

Verdachte is veroordeeld wegens ‘wederspan-

2.3. De gegrondheid van het middel leidt

nigheid’, art. 180 Sr. De zaak draait om de

nochtans niet tot cassatie. De Hoge Raad

vraag of de opsporingsambtenaren in de

neemt daartoe in aanmerking dat de bestre-

rechtmatige uitoefening van hun bediening

30 september 2014, nr. 13/04599

den uitspraak op tegenspraak is gewezen

waren toen zij de verdachte wilden boeien

(Mrs. A.J.A. van Dorst, N. Jörg, V. van den

doch het proces-verbaal van de terechtzitting

om in de politieauto mee te nemen naar het

Brink)

in hoger beroep niet inhoudt dat aldaar door

politiebureau.


of namens de betrokkene is geklaagd over de

Volgens het hof waren de betreffende politie-

strekkende tot verwerping; adv. mr. P.H.L.M.

overschrijding van de redelijke termijn als

ambtenaren in de rechtmatige uitoefening

Souren, Amsterdam)

gevolg van het tijdsverloop vóór die terechtzit-

van hun bediening.


ting, zodat in cassatie ervan moet worden uit-

Het tweede en het derde middel klagen in de

gegaan dat zo een verweer niet is gevoerd en

kern genomen dat het hof ten onrechte,

Schending redelijke termijn in ontnemings-

bijgevolg moet worden aangenomen dat de

althans ontoereikend gemotiveerd heeft

procedure: in casu kan niet worden vol-

betrokkene niet langer dan redelijk is onder

geoordeeld dat sprake is van een opsporings-

staan met het oordeel dat de enkele consta-

de dreiging van een (verdere) strafvervolging

ambtenaar werkzaam in de rechtmatige uitoe-

tering van die overschrijding het passende

heeft geleefd en van een inbreuk op art. 6,

fening van zijn bediening. Ter toelichting op

rechtsgevolg is voor die overschrijding; de

eerste lid, EVRM geen sprake is (vergelijk HR

de middelen wordt aangevoerd dat de verbali-

gegrondheid van het middel leidt echter

17 juni 2008, ECLI:NL:HR:2008:BD2578, NJ

santen, gelet op de criteria die ingevolge art.

niet tot cassatie nu de bestreden uitspraak

2008/358, r.o. 3.9).

22 van de Ambtsinstructie voor de politie, de

op tegenspraak is gewezen maar in hoger


Koninklijke marechaussee en de buitenge-

Koninkrijk), NJ 1995, 606 en HR 20 december 2011,

1860

beroep niet door of namens de betrokkene

woon opsporingsambtenaar (Besluit van 8

is geklaagd over de overschrijding van de

april 1994, Stb. 1994, 275; hierna: de Ambtsin-

redelijke termijn als gevolg van het tijds-

structie) gelden voor het aanleggen van hand-

verloop vóór die terechtzitting.

boeien, niet in de rechtmatige uitoefening van hun bediening werkzaam waren. De Hoge

(EVRM art. 6)

2580


Raad bespreekt de middelen gezamenlijk.

Rechtspraak


gen’, tot de conclusie is gekomen dat in die

hele account verwijderd. Dat was voordat

3.5. Het hof heeft het volgende vastgesteld.

bewuste zaak het aanleggen van de hand-

iemand aangifte deed. Ik heb een brief

De verdachte werd als bestuurder van een

boeien niet behoorlijk was omdat ‘geen con-

gestuurd aan Wilders waarin ik mijn excuses

auto op de rijksweg A-16 door de verbalisan-

crete feiten of omstandigheden zijn aange-

heb aangeboden. Ik wilde hem niet zelf

ten tot stoppen gebracht en vervolgens aan-

toond die het aanleggen van de handboeien

bedreigen, dan had ik dat wel persoonlijk

gehouden omdat hij zich niet kon identifice-

bij (...) op zich zouden kunnen rechtvaardi-

gedaan. Ik heb dat bericht op Twitter gezet

ren. Bij de daarop volgende veiligheidsfouil-

gen’, noopte het hof niet zijn - andersoortige -

als reactie op een standpunt van Wilders. Ik

lering werden in zijn kleding potentiële

oordeel betreffende de rechtmatigheid van

vond dat over de grens. Ik heb mijn bericht

steekwapens, een schaar en een schroeven-

dat gedrag nader te motiveren.

verwijderd voordat Wilders aangifte deed. Als

draaier, aangetroffen. De verbalisanten wens-

3.7. De middelen falen.

ik van tevoren had geweten welke gevolgen het had gehad, dan had ik dat bericht niet

ten de verdachte in verband met zijn en hun veiligheid in handboeien per dienstauto - een ‹compacte politieauto› - te vervoeren

1862

geplaatst. Het was niet de bedoeling om zoveel aandacht te trekken. Destijds waren veel minder mensen actief op Twitter. Ik

naar het dichtstbijzijnde politiebureau. In reactie op mededelingen dat hij geboeid zou

7 oktober 2014, nr. 13/01771

weet niet precies hoeveel volgers ik had, mis-

worden vertoonde de verdachte, die Portu-


schien rond de 100.’

gees spreekt en met wie de communicatie

Lohman, Y. Buruma)

Het hof heeft ten aanzien van de bewezen-

wegens de taalbarrière lastig was, recalcitrant

(Na conclusie van A-G mr. G. Knigge, strek-

verklaring onder meer overwogen: ‘Verdachte

gedrag en verzette hij zich tegen het daad-


heeft erkend een bericht met de tenlastege-

werkelijk aanleggen van de handboeien door

dan wel verwijzing; adv. mr. A.M.P.M.

legde inhoud dat betrekking had op Geert

de betrokken politieambtenaar.

Adank, Utrecht)

Wilders, op de internetsite www.twitter.com

Het hof heeft, niet onbegrijpelijk, geoordeeld


geplaatst te hebben. Daarmee heeft zij op zijn minst de aanmerkelijke kans aanvaard

dat de verbalisant, die redelijkerwijs ermee rekening kon en moest houden dat het ver-

Bestanddeel bedreiging ‘met enig misdrijf

dat Wilders dit bericht zou lezen. Het bericht

voer van de verdachte mogelijk gevaar zou

tegen het leven gericht’ art. 285 Sr: voor een

heeft Wilders bovendien daadwerkelijk

opleveren voor de inzittenden van de politie-

bewezenverklaring van bedreiging is onder

bereikt en wel op 17 februari 2011. Wilders

auto, de beslissing om de verdachte ten

meer vereist dat het opzet van de verdachte

deed hiervan een aantal dagen later, op 21

behoeve van het vervoer te boeien in de

erop is gericht dat de bedreigde daadwerke-

februari 2011, aangifte op welke dag verdach-

gegeven omstandigheden in redelijkheid

lijk op de hoogte geraakt van de bedreiging.

te het bericht overigens heeft verwijderd van

heeft kunnen nemen.

In casu onbegrijpelijke bewijsmotivering

de internetsite www.twitter.com en haar

Door op grond van het voorgaande te oorde-

van voorwaarde opzet opdat Wilders op de

account heeft beëindigd. Met de politierech-

len dat de politieambtenaar werkzaam was

hoogte zou geraken van de als bedreigend

ter is het hof van oordeel dat de bedreigende

in de rechtmatige uitoefening van de bedie-

aangemerkte inhoud van de tweet, erop

tekst van dien aard is en onder zulke omstan-

ning, geeft het oordeel van het hof niet blijk

gelet dat de verdachte Wilders niet wilde

digheden is geuit dat bij Wilders de redelijke

van een onjuiste opvatting omtrent dat in

bedreigen en dat zij niet wist of beoogde

vrees kon ontstaan dat hij het leven zou ver-

art. 180 Sr voorkomende begrip en is zijn

dat Wilders het twitterbericht zou lezen.

liezen. Daarbij acht het hof tevens van belang de context en het huidige politieke klimaat,

oordeel niet onbegrijpelijk en is het toereikend gemotiveerd.

(Sr art. 285)

waaronder het algemeen bekende feit dat Wilders constant wordt beveiligd. Het hof

3.6. Opmerking verdient het volgende. Bij het antwoord op de vraag of de ambtenaar werk-

Inleiding:

verwerpt derhalve de verweren.’

zaam is in de rechtmatige uitoefening van de

Bedreiging van Geert Wilders. Verdachte is

Het middel klaagt onder meer over het oor-

bediening heeft als uitgangspunt te gelden

veroordeeld wegens – kort gezegd – bedrei-

deel van het hof dat bij de verdachte sprake

dat de politieambtenaar die uitvoeringshan-

ging met enig misdrijf tegen het leven

is geweest van opzet op bedreiging.

delingen verricht in het kader van de aan-

gericht, art. 285 Sr. Bewezenverklaard is dat

houding van een verdachte werkzaam is in

‘zij in de periode van 9 februari 2011 tot en


de rechtmatige uitoefening van zijn bedie-

met 21 februari 2011 te Utrecht, G. Wilders

2.3. Voor een bewezenverklaring van bedrei-

ning als bedoeld in art. 180 Sr (vergelijk HR

(lid Tweede Kamer) heeft bedreigd met enig

ging is onder meer vereist dat het opzet van

29 september 2009, ECLI:NL:HR:2009:BJ2808).

misdrijf tegen het leven gericht, immers

de verdachte erop is gericht dat de bedreigde

Bij de beoordeling of zich omstandigheden

heeft verdachte opzettelijk dreigend een

daadwerkelijk op de hoogte geraakt van de

voordoen die tot het oordeel leiden dat de

bericht op twitter geplaatst met daarin de

bedreiging. Het hof heeft geoordeeld dat de

uitoefening van de bediening niet rechtma-

tekst: “Als het zo doorgaat, ga ik die Wilders

verdachte met het plaatsen van haar bericht

tig is, kan de strafrechter de noodzaak en

zelf vermoorden, het zou me een eer zijn

met betrekking tot het Tweede Kamerlid Wil-

proportionaliteit van het desbetreffende

hiervoor in de bak te gaan zitten echt waar!”.’

ders op de internetsite www.twitter.com ‘op

overheidsoptreden betrekken. De enkele

De raadsvrouw heeft aangevoerd dat het

zijn minst de aanmerkelijke kans heeft aan-

omstandigheid dat, zoals ter terechtzitting

opzet bij verdachte ontbreekt. Verdachte is er

vaard dat Wilders dit bericht zou lezen’. Gelet

van het hof is aangevoerd, de Nationale

namelijk niet vanuit gegaan dat Wilders het

op hetgeen door en namens de verdachte ter

ombudsman - in naar in de toelichting op

twitterbericht zou lezen en dat bij Wilders de

terechtzitting in hoger beroep is aangevoerd

het middel wordt gesteld: ‘een vergelijkbare

redelijke vrees kon ontstaan dat hij zijn leven

- hetgeen erop neerkomt dat de verdachte

zaak’ - in het kader van zijn aan hem in art.

kon verliezen.

Wilders niet wilde bedreigen en dat zij niet

9:27 Algemene wet bestuursrecht opgedra-

Verdachte heeft ter terechtzitting in hoger

wist of beoogde dat Wilders het twitterbe-

gen taak te beoordelen, of ‘het bestuursor-

beroep onder meer verklaard: ‘Ik heb het

richt zou lezen - is het kennelijke oordeel van

gaan zich al dan niet behoorlijk heeft gedra-

Twitter bericht verwijderd en ik heb mijn

het hof dat verdachtes opzet erop was gericht


2581

Rechtspraak

dat Wilders op de hoogte zou geraken van de

mede in het licht van de geschiedenis van de

gedurende een deel van de ten laste gelegde

als bedreigend aangemerkte inhoud van de

totstandkoming van die bepalingen worden

periode gedetineerd is geweest niet in de weg

tweet, zonder nadere motivering, die ont-

aangenomen dat uit de bewijsmiddelen niet

heeft hoeven staan aan het witwassen van

breekt, niet begrijpelijk. De enkele plaatsing

behoeft te kunnen worden afgeleid dat het

bepaalde sommen geld.’

van het bericht op twitter biedt nog niet een

desbetreffende voorwerp afkomstig is uit een

Het middel klaagt onder meer over het oor-

toereikende motivering voor het oordeel dat

nauwkeurig aangeduid misdrijf. Voorts geldt

deel van het hof dat het onder 3 bewezenver-

de verdachte bewust de aanmerkelijke kans

dat indien op grond van de beschikbare

klaarde ‘witwassen’ oplevert.

heeft aanvaard dat bij Wilders in redelijkheid

bewijsmiddelen geen rechtstreeks verband

de vrees kon ontstaan dat hij het leven zou

valt te leggen met een bepaald misdrijf, niet-


kunnen verliezen.

temin bewezen kan worden geacht dat een

2.3. Wat betreft de stelling dat het handelen

2.4. Deze klacht van het middel is terecht

geldbedrag “uit enig misdrijf afkomstig is”,

van de verdachte ten aanzien van de geldbe-

voorgesteld.

indien het op grond van de vastgestelde feiten

dragen die hij op zijn bankrekening heeft

Volgt vernietiging en terugwijzing.

en omstandigheden niet anders kan zijn dan

gestort, niet gericht is geweest op het verber-

dat het geld uit enig misdrijf afkomstig is.

gen of verhullen van de criminele herkomst

Het hof heeft, evenals de officier van justitie

daarvan moet worden vooropgesteld dat op

in de appelschriftuur en de advocaat-gene-

zichzelf noch de tekst noch de geschiedenis

raal in haar requisitoir, acht geslagen op de

van de totstandkoming van de art. 420bis en

7 oktober 2014, nr. 13/01276

volgende omstandigheden.

420quater Sr eraan in de weg staat dat


- Uit de zich in het dossier bevindende kasop-

iemand die een in die bepalingen omschre-

Lohman, J. de Hullu, H.A.G. Splinter-van

stelling blijkt dat er bij verdachte een bedrag

ven gedraging verricht ten aanzien van een

Kan, V. van den Brink)

van € 8121,93 onverklaarbaar vermogen is.

voorwerp dat afkomstig is uit enig door hem-

(Na conclusie van A-G mr. T.N.B.M.

Dit bedrag kan niet worden verklaard uit

zelf begaan misdrijf, wordt veroordeeld

Spronken, strekkende tot verwerping;

legale inkomsten.

wegens - kort gezegd - (schuld)witwassen. Dat

adv. mr. J. Kuijper, Amsterdam)

- Blijkens het verdachte betreffende Uittrek-

geldt, naar uit de tekst van de wet volgt, ook


sel uit de Justitiële Documentatie is verdach-

voor het verwerven of voorhanden hebben

te meermalen veroordeeld wegens vermo-

van zo’n voorwerp.

Witwassen door o.a. overdragen of omzet-

gensdelicten.

Dit betekent niet dat elke gedraging die in de

ten van geldbedragen afkomstig uit een

- Het hof acht bewezen dat verdachte de hem

art. 420bis, eerste lid, en 420quater, eerste lid,

door de verdachte zelf begaan misdrijf: hier-

onder 2 tenlastegelegde inbraak heeft

Sr is omschreven, onder alle omstandigheden

op hebben de regels uit o.a. HR 25 maart

gepleegd. Hierbij is weggenomen een geldbe-

de - in beide bepalingen nader omschreven -

2014, ECLI:NL:HR:2014:702, NJ 2014/302 in

drag van € 6450.

kwalificatie witwassen onderscheidenlijk

beginsel geen betrekking, tenzij sprake is

- Uit tapgesprekken komen opvallende gege-

schuldwitwassen rechtvaardigt. Zo kan inge-

van het bijzondere geval dat het ‘overdra-

vens naar voren: de ex-vriendin van verdach-

val het gaat om een voorwerp dat afkomstig

gen’, ‘omzetten’ of ‘gebruik maken’ van door

te geeft signalen over illegale activiteiten van

is uit een door de verdachte zelf begaan mis-

eigen misdrijf verkregen voorwerpen

verdachte; verdachte wilde de rekening van

drijf en hem het ‘verwerven’ of ‘voorhanden

plaatsvindt onder omstandigheden die niet

zijn ex-vriendin gebruiken voor het afstorten

hebben’ daarvan wordt verweten, de vraag

wezenlijk verschillen van gevallen waarin

van geld dat van die illegale activiteiten

rijzen of een dergelijk enkel verwerven of

een verdachte die een bepaald misdrijf

afkomstig zou kunnen zijn; verdachte onder-

voorhanden hebben voldoende is om als

heeft begaan en die daarmee de door dat

houdt regelmatig belcontacten met personen

(schuld)witwassen te worden aangemerkt.

misdrijf verkregen voorwerpen verwerft of

met criminele antecedenten.

Uit de wetsgeschiedenis volgt dat de straf-

voorhanden heeft, zich automatisch ook

Verdachte heeft bij de politie en in eerste

baarstelling van witwassen strekt ter

schuldig zou maken aan het witwassen van

aanleg een beroep gedaan op zijn zwijgrecht.

bescherming van de aantasting van de inte-

die voorwerpen. In casu ontoereikende

In hoger beroep is hij niet verschenen. Ver-

griteit van het financieel en economisch ver-

motivering dat ten aanzien van de onderha-

dachte heeft op geen enkele wijze aanneme-

keer en van de openbare orde, dat witwassen

vige stortingen sprake is van gedragingen

lijk gemaakt hoe hij op (legale wijze) aan het

een veelomvattend, maar ook te begrenzen

van de verdachte die (kennelijk) ook gericht

vermogen is gekomen. Er is met geld gescho-

fenomeen is, en dat ook in het geval het wit-

zijn geweest op het daadwerkelijk verber-

ven op een manier die geschikt is de her-

wassen de opbrengsten van eigen misdrijf

gen of verhullen van de criminele herkomst

komst en de werkelijke bezitter daarvan aan

betreft, van de witwasser in beginsel een

van die geldbedragen.

de waarneming te onttrekken. Er is contant

handeling wordt gevergd die erop is gericht

geld op de bank gestort en nadien weer con-

‘om zijn criminele opbrengsten veilig te stel-

tant opgenomen om vervolgens contant de

len’. Gelet hierop moet worden aangenomen

huur te betalen, zodat die geldstroom weer

dat indien vaststaat dat het enkele verwerven

Inleiding:

uit het zicht is. De ondoorzichtigheid die

of voorhanden hebben door de verdachte van

Verdachte is veroordeeld wegens – kort

daarvan het gevolg was bracht mee dat het

een voorwerp dat afkomstig is uit een door

gezegd – onder meer witwassen.

geld zeer wel buiten het zicht van politie en

hemzelf begaan misdrijf niet kan hebben

Het hof heeft met betrekking tot een op het

justitie had kunnen blijven. Dat is witwassen.

bijgedragen aan het verbergen of verhullen

(onder 3) tenlastegelegde witwassen gericht

Op grond hiervan is het hof van oordeel dat

van de criminele herkomst van dat voorwerp,

bewijsverweer onder meer het volgende over-

het niet anders kan dan dat dit geld niet op

die gedraging niet als (schuld)witwassen kan

wogen en beslist: ‘Volgens vaste jurispruden-

legale wijze is verkregen, maar dat het geld

worden gekwalificeerd.

tie van de Hoge Raad kan op grond van doel

- onmiddellijk of middellijk - uit enig mis-

Daarmee wordt mede beoogd te voorkomen

en strekking van artikel 420bis tot en met

drijf afkomstig is. Hierbij overweegt het hof

dat een verdachte die een bepaald misdrijf

420quater van het Wetboek van Strafrecht en

nog, dat het enkele gegeven dat verdachte

heeft begaan en die de door dat misdrijf ver-

1863

(Sr art. 420bis)

2582


Rechtspraak

kregen voorwerpen verwerft of onder zich

omstandigheden die niet wezenlijk verschil-

bestaat onvoldoende grond aangezien door zo

heeft en dus voorhanden heeft, zich automa-

len van gevallen waarin een verdachte die

een partiële vernietiging de aard en de ernst

tisch ook schuldig maakt aan het witwassen

een bepaald misdrijf heeft begaan en die

van het bewezenverklaarde in zijn geheel

van die voorwerpen. Bovendien wordt aldus

daarmee de door dat misdrijf verkregen voor-

beschouwd niet worden aangetast. De Hoge

bevorderd dat in zo een geval het door de

werpen verwerft of voorhanden heeft, zich

Raad heeft daarbij in aanmerking genomen

verdachte begane (grond)misdrijf, dat in de

automatisch ook schuldig zou maken aan het

dat uit de bewezenverklaring en bewijsvoering

regel nader is omschreven in een van speci-

witwassen van die voorwerpen. Voorkomen

van het hof onder meer kan worden afgeleid

fieke bestanddelen voorziene strafbepaling,

moet immers worden dat de hiervoor onder

dat de verdachte, naast dit storten van contan-

in de vervolging centraal staat.

2.3 weergegeven regels worden omzeild

te geldbedragen op zijn eigen bankrekening,

Er moet in dergelijke gevallen dus sprake zijn

enkel door het tenlasteleggen en/of bewezen-

contante bedragen van die rekening heeft

van een gedraging die meer omvat dan het

verklaren van een andere delictsgedraging

opgenomen en contante bedragen heeft

enkele verwerven of voorhanden hebben en

dan ‘verwerven’ of ‘voorhanden hebben’. In zo

gebruikt ten behoeve van bankbetalingen aan

die een op het daadwerkelijk verbergen of

een bijzonder geval geldt eveneens dat, wil

derden, een en ander in vergelijkbare omvang

verhullen van de criminele herkomst van dat

het handelen kunnen worden aangemerkt als

als de gedane stortingen.

door eigen misdrijf verkregen voorwerp

‘witwassen’, sprake dient te zijn van een

2.6. Het middel faalt in zoverre.

gericht karakter heeft. Ingeval de gedraging

gedraging die een op het daadwerkelijk ver-


betrekking heeft op een gedeelte van die

bergen of verhullen van de criminele her-

voorwerpen, kan slechts het verwerven of

komst van die voorwerpen gericht karakter

voorhanden hebben van dat gedeelte worden

heeft in de hierboven onder 2.3 omschreven

Raad van State

aangemerkt als witwassen.

zin. (Vergelijk HR 25 maart 2014,

Deze rubriek wordt verzorgd door

Een vonnis of arrest moet voldoende duide-

ECLI:NL:HR:2014:716).

mr. B. Klein Nulent en mr. drs. J. de Vries

lijkheid verschaffen over de door de rechter in

2.5.1. In het onderhavige geval gaat het om

werkzaam bij de directie bestuursrechtspraak

dit verband relevant geachte gedragingen van

het bewezenverklaarde verwerven, voorhan-

van de Raad van State. Volledige versies van

de verdachte. Wanneer het gaat om het ver-

den gehad hebben, overdragen of omzetten

deze uitspraken zijn te vinden op

werven of voorhanden hebben van een voor-

van voorwerpen - te weten geldbedragen -

www.raadvanstate.nl.

werp dat afkomstig is uit een door de verdach-

die afkomstig zijn uit door de verdachte zelf

te zelf begaan misdrijf, moeten daarom

begane misdrijven (vermogenscriminaliteit)

bepaaldelijk eisen worden gesteld aan de

ten aanzien waarvan het hof heeft geoor-

motivering van het oordeel dat sprake is van

deeld dat zulks witwassen oplevert. Het hof

(schuld)witwassen. Uit die motivering moet

heeft vastgesteld dat verschillende geldbe-

10 september 2014, nr. 201400754/3/R2

kunnen worden afgeleid dat de verdachte het

dragen contant op een (eigen) bankrekening

(Mr. Hagen)

voorwerp niet slechts heeft verworven of

zijn gestort, die bedragen nadien contant zijn

ECLI:NL:RVS:2014:3435

voorhanden heeft gehad, maar dat zijn gedra-

opgenomen en vervolgens zijn aangewend

gingen ook (kennelijk) gericht zijn geweest op

voor betaling van de huur en het CJIB.

Toepasselijkheid ‘Tegelen-jurisprudentie’

het daadwerkelijk verbergen of verhullen van

2.5.2. In die gevallen waarin het enkele stor-

op omgevingsvergunning die met toepas-

de criminele herkomst van het voorwerp.

ten op een eigen bankrekening van contante

sing van afdeling 3.4 van de Awb tot stand

Deze rechtsregels hebben slechts betrekking

geldbedragen die onmiddellijk uit eigen mis-

is gekomen.

op het geval dat de verdachte voorwerpen

drijf afkomstig zijn kan worden aangemerkt

heeft verworven of voorhanden heeft gehad,

als ‘omzetten’ of ‘overdragen’ in de betekenis

terwijl aannemelijk is dat die voorwerpen

van art. 420bis, eerste lid sub b, Sr, zal in de

onmiddellijk afkomstig zijn uit een door de

regel sprake zijn van een bijzonder geval als

Uitspraak van de voorzitter van de Afdeling

verdachte zelf begaan misdrijf. (Vergelijk HR

hiervoor onder 2.4. bedoeld, hetgeen mee-

bestuursrechtspraak van de Raad van State

25 maart 2014, ECLI:NL:HR:2014:702, NJ

brengt dat, wil het handelen kunnen worden

op de verzoeken om het treffen van een voor-

2014/302).

aangemerkt als ‘witwassen’, sprake dient te

lopige voorziening (art. 8:81 Algemene wet

2.4. Deze regels zien uitsluitend op gevallen

zijn van een gedraging die een op het daad-

bestuursrecht (hierna: Awb)) in het geding

waarin slechts het verwerven en/of voorhan-

werkelijk verbergen of verhullen van de cri-

tussen onder meer:

den hebben van onmiddellijk door eigen

minele herkomst van die geldbedragen

de stichting Stichting Tegen Wind(molens)

misdrijf verkregen voorwerpen is bewezen-

gericht karakter heeft.

Netterden en omstreken, gevestigd te Netter-

verklaard. Zij hebben in beginsel geen betrek-

2.5.3. Uit de door het hof gegeven motivering

den, gemeente Oude IJsselstreek, en anderen,

king op een geval als het onderhavige waarin

kan echter niet worden afgeleid dat ten aan-

verzoekers, en de raad van de gemeente

is bewezenverklaard het ‘overdragen’ en het

zien van de onderhavige stortingen sprake is

Oude IJsselstreek, verweerder.

‘omzetten’ - een en ander in de betekenis die

van gedragingen van de verdachte die (ken-

ingevolge art. 420bis, eerste lid sub b, Sr aan

nelijk) ook gericht zijn geweest op het daad-

Procesverloop

die begrippen toekomt - van zulke voorwer-

werkelijk verbergen of verhullen van de cri-

Bij besluit van 28 november 2013, kenmerk

pen, en evenmin op het daarin voorkomende

minele herkomst van die geldbedragen,

13int00740, heeft de raad het bestemmings-

begrip ‘gebruik maken’.

zodat het oordeel van het Hof dat het bewe-

plan ‘Windpark Den Tol Netterden’ (hierna:

In het vorenstaande wordt gesproken over ‘in

zenverklaarde als witwassen kan worden

het plan) vastgesteld.

beginsel’, omdat niet valt uit te sluiten dat

gekwalificeerd, in zoverre ontoereikend is

Tegen dit besluit hebben onder meer de

anders moet worden geoordeeld in het bij-

gemotiveerd.

Stichting en anderen beroep ingesteld.

zondere geval dat zulk ‘overdragen’, ‘gebruik

2.5.4. Voor vernietiging van de bestreden uit-

Zij hebben tevens de voorzitter verzocht een

maken’ of ‘omzetten’ van door eigen misdrijf

spraak deswege en terugwijzing of verwijzing

voorlopige voorziening te treffen.

verkregen voorwerpen plaatsvindt onder

van de zaak voor een nieuwe behandeling

(…)

1864

(Awb art. 8:81)


2583

Rechtspraak

Overwegingen

wordt voorbereid met toepassing van afdeling

rechten ter zake van de uitoefening van het

3. Met het verzoek beogen de Stichting en

3.4 van de Awb dienen belanghebbenden,

betrokken beroep in het land waar de beslis-

anderen te voorkomen dat de omgevingsver-

indien zij toetsing aan het plan willen voorko-

sing is gegeven tijdelijk of blijvend geheel

gunning voor de bouw van tien windturbi-

men, schorsing van het plan te vragen voor-

heeft verloren.

nes aan het plan moet worden getoetst ter-

dat de omgevingsvergunning wordt verleend,

Ingevolge artikel 7a kan de minister artikel 7,

wijl nog geen uitspraak is gedaan op de

derhalve tegelijk met het instellen van beroep

onderdeel e, buiten toepassing laten of daar-

beroepen die zijn ingesteld tegen het plan.

tegen het plan of nadien naar aanleiding van

van afwijken voor zover toepassing gelet op

4. Het college van burgemeester en wethou-

de terinzagelegging van de ontwerpomge-

het belang dat deze bepalingen beogen te

ders van Oude IJsselstreek heeft de aanvraag

vingsvergunning, zolang het plan nog niet

beschermen, zal leiden tot een onbillijkheid

om een omgevingsvergunning voor het bou-

onherroepelijk is. Met een verzoek tot schor-

van overwegende aard.

wen van tien windturbines, het uitvoeren

sing van het plan, dat wordt ingediend nadat

2. Sinds 28 oktober 2010 is de bevoegdheid

van bijbehorende werkzaamheden en het

de omgevingsvergunning is verleend, kan niet

van [appellant] om in het Verenigd Konink-

oprichten en in werking hebben van een

meer worden bereikt dat de omgevingsver-

rijk zijn beroep als arts uit te oefenen blij-

windpark met toepassing van afdeling 3.4

gunning niet aan het plan moet worden

vend geheel beperkt door een maatregel van

van de Awb voorbereid en het ontwerp daar-

getoetst.

de General Medical Council (hierna: de GMC).

van vanaf 27 maart 2014 voor de duur van

6. Uit het vorenstaande volgt dat hetgeen de

Aan deze maatregel heeft de GMC ten grond-

zes weken ter inzage gelegd.

Stichting en anderen beogen met het ver-

slag gelegd dat [appellant] in de periode

De Stichting en anderen hebben op 17 april

zoek, niet kan worden bewerkstelligd door

augustus 2004-augustus 2006 bij patiënten

2014 een verzoek om voorlopige voorziening

het treffen van een voorlopige voorziening

stamceltherapie heeft toegepast, hetgeen in

ingediend. In de uitspraak van 11 juni 2014

tot schorsing van het plan. Gelet hierop

het Verenigd Koninkrijk niet was toegestaan.

in zaak nr. 201400754/2/R2 heeft de voorzit-

bestaat aanleiding om het verzoek om het

Verder heeft [appellant] volgens de GMC,

ter de voorlopige voorziening getroffen dat

treffen van een voorlopige voorziening af te

voor zover thans van belang, het belang van

in de periode van 1 maart tot en met 30 juni

wijzen.

zijn patiënten geschaad, misbruik gemaakt

van elk jaar op de gronden ter plaatse van de

(…)

van zijn positie als arts, kwetsbare patiënten uitgebuit en patiënten misleidende informa-

vier zuidelijkst gelegen plandelen met de bestemming ‘Bedrijf-Windturbine’ geen windturbine in werking is. Ten aanzien van het

1865

tie en hoop op herstel gegeven, onder meer door hen voor te houden dat het ondergaan van stamceltherapie of een zogenoemde

plan is geen (gedeeltelijke) schorsing uitgesproken.

17 september 2014, nr. 201310862/1/A2

Aqua Tilis-therapie hen zou genezen van

Bij besluit van 13 juni 2014 heeft het college

(Mrs. Borman, Verheij, Pans)

multiple sclerose en de ziekte van Hodgkin,

de omgevingsvergunning verleend op basis


terwijl daar geen wetenschappelijke of medisch klinische aanwijzingen voor zijn.

van plan. Vervolgens hebben de Stichting en anderen een nieuw verzoek om voorlopige

Inschrijving in BIG-register doorgehaald

Voorts is bij de doorhaling betrokken dat

voorziening ingediend.

naar aanleiding van door Britse autoritei-

[appellant] het aanzien van het beroep als

5. Zoals blijkt uit onder meer de uitspraken

ten opgelegde maatregel. Minister had met

arts heeft geschaad en immoreel heeft

van 24 februari 2011 in zaak nr. 201008057/3/

toepassing hardheidsclausule af moeten

gehandeld door een parkeergarage te verla-

R3 en van 12 januari 2011 in zaak nr.

zien van doorhaling.

ten zonder te betalen en dat hij de waarschuwing en boete die hij hiervoor heeft gekre-

201005699/1/H1, waarin is aangesloten bij de uitspraak van 21 december 1999 in zaak nr.

(Wet BIG art. 7, 7a)

gen, in strijd met de richtlijnen van de GMC, niet aan de GMC heeft gemeld, aldus de uit-

H01.99.0245 (AB 2000, 78), worden door de vernietiging van een besluit tot vaststelling

Uitspraak op het hoger beroep van: [appel-

spraak.

van een bestemmingsplan de rechtsgevolgen

lant] vs. de uitspraak van de voorzieningen-

3. Aan de doorhaling van de inschrijving van

van een op basis van dat plan verleende

rechter van Rechtbank Den Haag van 28

[appellant] in het BIG-register op 28 maart

omgevingsvergunning niet ongedaan

oktober 2013 in zaak nrs. 13/7743 en

2013 heeft de minister ten grondslag gelegd

gemaakt. Indien het besluit op bezwaar op

13/7744 in het geding tussen: [appellant] en

dat hij door de GMC op de hoogte is gesteld

grond van het nieuwe plan is genomen, dient

de Minister van Volksgezondheid, Welzijn en

van de doorhaling van [appellant] in het Ver-

de rechtbank dat plan toe te passen. Welis-

Sport.

enigd Koninkrijk.

waar is in het onderhavige geval de aanvraag

(…)

(…) 7.1. (…) De rechtbank heeft niet onderkend

om een omgevingsvergunning voorbereid met toepassing van afdeling 3.4 van de Awb,

Bij besluit van 28 maart 2013 heeft de minis-

dat de minister niet in redelijkheid heeft

zodat tegen dit besluit geen bezwaar kan wor-

ter de inschrijving van [appellant] in het

kunnen weigeren de hardheidsclausule toe te

den gemaakt maar hiertegen direct beroep

register van artsen (hierna: het BIG-register)

passen. Hierbij is in de eerste plaats van

openstaat bij de rechtbank, maar hierin wordt

doorgehaald.

belang dat de mogelijkheid van automati-

geen aanleiding gezien voor een ander oor-

(…)

sche overname van een doorhaling in het

deel dan in voormelde uitspraken is verwoord.

Ingevolge artikel 7, aanhef en onder e, [van

buitenland, als bedoeld in artikel 7, aanhef

Dit brengt met zich dat indien het vastgestel-

de Wet op de beroepen in de individuele

en onder e, van de Wet BIG, nog niet bestond

de plan als toetsingskader is gehanteerd bij

gezondheidszorg (hierna: de Wet BIG)] wordt

ten tijde van de uitspraak van de GMC in

het verlenen van een omgevingsvergunning

de inschrijving doorgehaald indien zulks

oktober 2010, zodat [appellant] toen geen

die is voorbereid met toepassing van afdeling

voortvloeit uit een maatregel, berustende op

rekening behoefde te houden met de moge-

3.4 van de Awb, de rechtbank in beroep dat

een in het buitenland gegeven rechterlijke,

lijkheid dat zijn inschrijving in het BIG-regis-

toetsingskader evenzeer dient te hanteren. In

tuchtrechtelijke of bestuursrechtelijke beslis-

ter als gevolg van die uitspraak ook in Neder-

het geval dat een omgevingsvergunning

sing op grond waarvan de ingeschrevene zijn

land zou worden doorgehaald. Ten tweede is

2584


Rechtspraak

van belang dat de doorhaling van de inschrij-

lid 2, 4.2)

van gedeputeerde staten naar aanleiding van het door de raad op 11 maart 2013 vastge-

ving van [appellant] in het Verenigd Koninkrijk, behalve op een verkeersboete, is geba-

Uitspraak in het geding tussen: 1. [appellant

stelde plan ‘Buitengebied 2012’ een aanwij-

seerd op handelingen die in Nederland niet

sub 1], wonend te [woonplaats], en anderen,

zing als bedoeld in artikel 4.2, eerste lid, van

zouden hebben geleid tot een gehele of

2. [appellant sub 2A] en [appellante sub 2B]

de Wro gegeven die ertoe strekt dat in een

gedeeltelijke doorhaling, omdat de behande-

(hierna tezamen en in enkelvoud: [appellant

vast te stellen bestemmingsplan de volgende

lingen in het kader van de stamcel- en Aqua

sub 2]), wonend te [woonplaats], 3. het colle-

onderdelen worden opgenomen:

Tilis-therapieën in Nederland hebben plaats-

ge van burgemeester en wethouders van

1. Het conform artikel 2.1 van de Provinciale

gevonden en hier waren toegestaan. Voorts

Montfoort, en het college van gedeputeerde

Ruimtelijke Verordening 2013, vastgesteld

heeft de minister zich ten onrechte op het

staten van Utrecht,

door provinciale staten op 4 februari 2013

standpunt gesteld dat de doorhaling van de

verweerder.

(hierna: PRV), aangeven van de aanduiding ‘vrijwaringszone-bodembewerking’ voor de

inschrijving van [appellant] noodzakelijk is voor de patiëntveiligheid in Nederland.

Procesverloop

aangegeven gronden en het opnemen van

[appellant] heeft in de periode tussen de uit-

Bij besluit van 10 december 2013, kenmerk

regels voor het uitsluiten van bodembewer-

spraak van de GMC van 28 oktober 2010 en

80F018A7, heeft het college van gedeputeer-

kingen waarbij veen aan de oppervlakte

de doorhaling van zijn inschrijving in het

de staten besloten de raad van de gemeente

gebracht wordt/kan worden. Een uitzonde-

BIG-register in Nederland op 28 maart 2013

Montfoort een aanwijzing te geven als

ring kan worden gemaakt voor het scheuren

in Nederland gepraktiseerd. In deze periode

bedoeld in artikel 4.2, eerste lid, van de Wet

en frezen van deze gronden ten behoeve van

zijn geen - tuchtrechtelijke - klachten tegen

ruimtelijke ordening (hierna: Wro) om een

graslandverbetering;

hem gebleken noch andere aanwijzingen dat

nieuw bestemmingsplan vast te stellen over-

2. Het conform artikel 4.7 PRV opnemen van

hij de patiëntveiligheid in gevaar heeft

eenkomstig de bij de aanwijzing gegeven

een sloopregeling die erin voorziet dat bij

gebracht. Voorts heeft de Inspectie voor de

voorschriften.

functiewijziging van agrarisch naar niet-agra-

Gezondheidszorg, naar ter zitting is gebleken,

Tegen dit besluit hebben [appellant sub 1] en

risch tenminste 50% van de aanwezige

de Nederlandse kliniek van [appellant]

anderen, [appellant sub 2] en het college van

bedrijfsgebouwen (historische en karakteris-

onderzocht en geoordeeld dat niet in strijd

burgemeester en wethouders beroep inge-

tieke bebouwing respectievelijk enkele speci-

met de regels werd gehandeld. Nu de doorha-

steld.

fieke functies uitgezonderd) wordt gesloopt;

ling van de inschrijving van [appellant] in

(…)

3. Het conform artikel 2.5 PRV opnemen van ‘vrijwaringszone versterking regionale water-

het Verenigd Koninkrijk heeft plaatsgevonden naar aanleiding van handelingen die in

Overwegingen

kering’ evenals bijbehorende regels, één en

Nederland waren toegestaan, is voor het

(…)

ander zoals in het ontwerp ter visie gelegde

standpunt dat [appellant] de patiëntveilig-

Wettelijk kader

bestemmingsplan ‘Buitengebied 2012’ was

heid in gevaar brengt onvoldoende grond.

2. lngevolge artikel 4.2, eerste lid, van de Wro,

neergelegd.

8. Het hoger beroep is gegrond. De aangeval-

kunnen, indien provinciale belangen dat met

Bevoegdheid Afdeling

len uitspraak dient te worden vernietigd, voor

het oog op een goede ruimtelijke ordening

4. [appellant sub 1] en anderen, [appellant

zover daarin het beroep van [appellant] tegen

noodzakelijk maken, gedeputeerde staten aan

sub 2] en het college van burgemeester en

het besluit van de minister van 30 augustus

de gemeenteraad een aanwijzing geven om

wethouders richten zich tegen dat onderdeel

2013 ongegrond is verklaard. Doende hetgeen

binnen een daarbij te bepalen termijn een

van de aanwijzing dat ziet op het conform

de rechtbank zou behoren te doen, zal de

bestemmingsplan vast te stellen overeenkom-

artikel 4.7 van de PRV opnemen van een

Afdeling het beroep tegen dat besluit alsnog

stig daarbij gegeven voorschriften omtrent de

sloopregeling.

gegrond verklaren. Het besluit komt wegens

inhoud van dat bestemmingsplan.

4.1. Bij het bestreden besluit heeft het college

strijd met artikel 7a van de Wet BIG voor ver-

Ingevolge artikel 3.8, tweede lid, van de Wro,

op grond van artikel 4.2, eerste lid, van de

nietiging in aanmerking. De Afdeling zal zelf

kunnen, voor zover het ontwerp van een

Wro een proactieve aanwijzing gegeven.

in de zaak voorzien. Het besluit van 28 maart

bestemmingsplan zijn grondslag vindt in

Ingevolge artikel 8:6 van de Awb, gelezen in

2013 zal worden herroepen. De Afdeling zal

een aanwijzing die betrekking heeft op een

verbinding met artikel 1 van bijlage 2 bij de

bepalen dat deze uitspraak in de plaats treedt

daarbij concreet aangegeven locatie, waarvan

Awb, kan geen beroep tegen een besluit

van het vernietigde besluit.

geen afwijking mogelijk is, zienswijzen daar-

omtrent een proactieve aanwijzing worden

(…)

op geen betrekking hebben.

ingesteld bij de Afdeling, tenzij de aanwijzing

Ingevolge artikel 8:1 van de Algemene wet

betrekking heeft op een daarbij concreet aan-

bestuursrecht (hierna: Awb) kan een belang-

gegeven locatie waarvan geen afwijking

hebbende tegen een besluit beroep instellen

mogelijk is.

bij de bestuursrechter.

In de parlementaire geschiedenis van de tot-

17 september 2014, nr. 201400756/1/R2

Ingevolge artikel 8:6 van de Awb, gelezen in

standkoming van de Wro (Kamerstukken II

(Mrs. Van Sloten, Koeman, Pans)

verbinding met artikel 1 van bijlage 2 bij de

2005/06, 28916, 33, p. 2) is over de beroeps-


Awb, kan geen beroep tegen een besluit

mogelijkheid tegen de proactieve aanwijzing

omtrent een aanwijzing als bedoeld in artikel

onder meer het volgende opgenomen:

Rechtsbescherming bij aanwijzing als

4.2, eerste lid, van de Wro worden ingesteld bij

‘(…) Het wordt mogelijk om bij de Afdeling

bedoeld in art. 4.2 Wro. Afdeling is onbe-

de Afdeling bestuursrechtspraak van de Raad

bestuursrechtspraak van de Raad van State

voegd kennis te nemen van beroepen tegen

van State, tenzij de aanwijzing betrekking

in beroep te gaan tegen aanwijzingen van

onderdeel dat ziet op het opnemen van een

heeft op een daarbij concreet aangegeven

rijk en provincie als bedoeld in artikel 4.2 en

sloopregeling in het bestemmingsplan.

locatie waarvan geen afwijking mogelijk is.

artikel 4.4, voor zover deze betrekking heb-

De proactieve aanwijzing

ben op een daarbij concreet aangegeven loca-

3. Bij het bestreden besluit heeft het college

tie. Hiermee wordt de beroepsmogelijkheid

1866

(Awb art. 8:1, 8:6, bijlage 2, art. 1; Wro art. 3.8,


2585

Rechtspraak

vergelijkbaar met die in de huidige Wet op de

mogelijk is, ziet, staat in zoverre tegen het

dat[naam] vanaf die datum feitelijk verbleef

Ruimtelijke Ordening, waar de concrete

besluit tot vaststelling van het bestem-

in de woning van appellante. Niet in geschil is

beleidsbeslissing (cbb) zelfstandig voor

mingsplan voor belanghebbenden beroep

verder dat appellante geen melding heeft

beroep vatbaar is. Wanneer een aanwijzing

bij de Afdeling open. De vraag of bedoeld

gemaakt van het verblijf van[naam] in haar

géén betrekking heeft op een concreet aan-

onderdeel van de aanwijzing in strijd met

woning na 18 januari 2012. In geschil is de

gegeven locatie, maar een meer algemene

het recht gegeven is, kan bij dat beroep aan

vraag of [naam] in de te beoordelen periode

strekking heeft, is beroep alleen mogelijk bij

de orde worden gesteld.

zijn hoofdverblijf heeft gehad in de woning

het bestemmingsplan.’

(…)

van appellante en of de duur van zijn feitelijk verblijf in haar woning daarbij een rol speelt.

Gelet op het bepaalde in artikel 1 van bijlage

4.5. Uit de memorie van toelichting bij arti-

2 bij de Awb en onder verwijzing naar de hiervoor genoemde parlementaire geschiede-

Centrale Raad van Beroep

kel 3 van de WWB volgt dat de wetgever bij

nis heeft de wetgever bedoeld de beroepsmo-

Deze rubriek wordt verzorgd door mr. A.B.J.

de begripsomschrijving van de gezamenlijke

gelijkheid voor de proactieve aanwijzing uit

van der Ham, vice-president van de Centrale

huishouding er bewust voor heeft gekozen

te sluiten, tenzij deze aanwijzing ziet op een

Raad van Beroep, en mr. J.E. Jansen, hoofd

het criterium ‘duurzaam’ niet op te nemen

concreet aangegeven locatie, waarvan geen

Wetenschappelijk bureau van de Centrale

(Kamerstukken II 2002/03, 28870, 3, p. 32).

afwijking mogelijk is.

Raad van Beroep.

Dat het aspect duurzaamheid geen rol speelt

Het onderdeel van de aanwijzing dat ziet op

bij de beoordeling van de vraag of sprake is

het conform artikel 4.7 van de PRV opnemen

van een gezamenlijke huishouding, betekent niet, anders dan de rechtbank heeft overwo-

van een sloopregeling betreft naar het oordeel van de Afdeling niet een dergelijke con-

Rectificatie: ten onrechte is in NJB 2014,

gen, dat de duur van het feitelijk verblijf

creet aangegeven locatie. Daarbij is van

afl. 34 in deze rubriek de rechtspraak

geen rol speelt. Uit de memorie van toelich-

belang dat in het bestreden besluit voor

van de Centrale Raad van Beroep (nrs.

ting blijkt namelijk dat het niet opnemen

zover het dit onderdeel van de aanwijzing

1790 t/m 1793) weergegeven onder het

van het duurzaamheidscriterium niet tot

betreft - en in afwijking van de overige

kopje College van Beroep voor het

gevolg heeft dat een kortdurend verblijf in de

onderdelen van de aanwijzing - niet is verwe-

bedrijfsleven. De tekst zoals hierboven

woning van een ander al tot een gezamenlij-

zen naar een locatie die op de bij het bestre-

vermeld, had daar ook moeten staan.

ke huishouding leidt. Daartoe dient immers

den besluit behorende kaart is aangegeven,

sprake te zijn van het hebben van hoofdver-

en ook anderszins uit het bestreden besluit

blijf in dezelfde woning. Bij tijdelijk verblijf is

niet blijkt op welke locatie(s) dit onderdeel van de aanwijzing concreet ziet.

1867

daarvan geen sprake. 4.6. Wanneer sprake is van een kortdurend of tijdelijk verblijf in vorenbedoelde zin is niet

Gelet op het voorgaande, is de Afdeling onbevoegd kennis te nemen van de beroepen van

23 september 2014, nr. 13/1283 WWB

nader ingevuld door de wetgever. De vraag of

[appellant sub 1] en anderen, [appellant sub

(Mrs. Korte, Claessens, Hink)

sprake is van een kortdurend of tijdelijk ver-

2] en het college van burgemeester en wet-

ECLI:NL:CRVB:2014:3241

blijf in dezelfde woning dient dan ook te worden beantwoord aan de hand van de concre-

houders, voor zover zij zich richten tegen dat onderdeel van de aanwijzing dat ziet op het

Gezamenlijke huishouding. De vraag of

te feiten en omstandigheden van het geval.

conform artikel 4.7 van de PRV opnemen van

sprake is van een kortdurend of tijdelijk

Daarbij tekent de Raad aan dat de duur van

een sloopregeling.

verblijf in dezelfde woning dient dan ook te

het verblijf een van de omstandigheden is

4.2. Ter voorlichting van partijen merkt de

worden beantwoord aan de hand van de

waaruit het hoofdverblijf kan worden afge-

Afdeling ten aanzien van voornoemd onder-

concrete feiten en omstandigheden van het

leid. Een gezamenlijk hoofdverblijf kan even-

deel van de aanwijzing dat ziet op de sloopre-

geval.

eens worden afgeleid uit andere concrete feiten en omstandigheden. Het verplaatsen

geling nog het volgende op. Ingevolge artikel 3.8, tweede lid, van de Wro

(WWB art. 3 lid 3)

van persoonlijke spullen naar, dan wel het ontvangen van post op het adres van de

kunnen, voor zover het ontwerp van een bestemmingsplan zijn grondslag vindt in

Overwegingen

woning waar betrokkenen gezamenlijk ver-

een aanwijzing die betrekking heeft op een

4.2. Ingevolge artikel 3, derde lid, van de

blijven zijn onder meer omstandigheden die

daarbij concreet aangegeven locatie, waarvan

WWB is van een gezamenlijke huishouding

kunnen duiden op het verplaatsen van het

geen afwijking mogelijk is, zienswijzen daar-

sprake, indien twee personen hun hoofdver-

hoofdverblijf, zodat in die gevallen ongeacht

op geen betrekking hebben.

blijf in dezelfde woning hebben en zij blijk

de duur geen sprake zal zijn van een kortdu-

Dit leidt ertoe dat tegen het ontwerp van

geven zorg te dragen voor elkaar door middel

rend of tijdelijk verblijf.

het bestemmingsplan waarin de aanwijzing

van het leveren van een bijdrage in de kosten

4.7. Eerst op 14 februari 2012 heeft appellan-

wordt verwerkt en waarbij geen sprake is

van de huishouding dan wel anderszins.

te tegenover de sociale recherche verklaard

van een aanwijzing die betrekking heeft op

4.3. De vraag waar iemand zijn hoofdverblijf

dat [naam] vanaf 18 januari 2012 in haar

een concreet aangegeven locatie waarvan

heeft dient te worden beantwoord aan de

woning verbleef, hetgeen [naam] diezelfde

geen afwijking mogelijk is, zienswijzen naar

hand van concrete feiten en omstandighe-

dag heeft bevestigd. In bezwaar en beroep

voren kunnen worden gebracht en voorts

den. Daarbij zijn omstandigheden die tot het

heeft appellante gesteld dat[naam] tot 19

tegen het besluit tot vaststelling van dat

voeren van een gezamenlijke huishouding

februari 2012 bij haar heeft verbleven en ver-

bestemmingsplan beroep kan worden inge-

hebben geleid, de motieven van de betrokke-

volgens uit haar woning is vertrokken. Appel-

steld. Nu het onderdeel van de aanwijzing

nen en de aard van hun onderlinge relatie

lante heeft van het gestelde vertrek van

dat ziet op de sloopregeling naar het oor-

niet van belang.

[naam] uit haar woning echter geen melding

deel van de Afdeling niet op een concreet

4.4. Vaststaat dat appellante op 18 januari

gemaakt bij het college en heeft ook op geen

aangegeven locatie, waarvan geen afwijking

2012 een operatie heeft ondergaan en

enkele (andere) wijze aannemelijk gemaakt

2586


Rechtspraak

dat [naam] vanaf die datum feitelijk niet

Overwegingen

tevens verzocht om vergoeding van schade

meer verbleef in haar woning.

3.1. In hoger beroep heeft appellante onder

wegens overschrijding van de redelijke ter-

4.8. Gelet op 4.4 en 4.7 moet als vaststaand

verwijzing naar de uitspraak van de Raad van

mijn. In dit geval is de procedure over de

worden aangenomen dat [naam] gedurende

27 augustus 2010

WAO-uitkering pas beëindigd op het moment

de gehele periode in geding zijn hoofdverblijf

(ECLI:NL:CRVB:2010:BN5961) aangevoerd dat

dat vergoeding van de belastingschade heeft

heeft gehad in de woning van appellante.

een procedure pas is geëindigd als over het

plaatsgevonden, namelijk op 15 september

Reeds gelet op de duur van het verblijf van

geschil en alle daarmee samenhangende kos-

2011.

[naam] aldaar kan, anders dan appellante

ten is beslist en die kosten tot uitbetaling

4.2. De vraag of de redelijke termijn, bedoeld

stelt, niet worden gesproken van een tijdelijk

zijn gekomen. Het geschil is, volgens appel-

in artikel 6 van het EVRM is overschreden,

of kortdurend verblijf van [naam] waarin

lante, begonnen op 30 september 2004, toen

moet worden beoordeeld aan de hand van de

[naam] geacht moet worden zijn hoofdver-

appellante tijdens het spreekuur van de ver-

omstandigheden van het geval. Daarbij zijn

blijf niet te hebben verplaatst. Dat [naam] bij

zekeringsarts aangaf bezwaar te zullen

van betekenis de ingewikkeldheid van de

appellante verbleef om haar te verzorgen

maken. Nu pas op 9 november 2009 de toege-

zaak, de wijze waarop de zaak door het

maakt dit niet anders. Immers, de vraag of in

kende wettelijke rente is ontvangen en de

bestuursorgaan en de rechter is behandeld,

een bepaald geval sprake is van een geza-

fiscale schadevergoeding pas op 15 septem-

het processuele gedrag van appellante gedu-

menlijke huishouding dient te worden beant-

ber 2011 is ontvangen is het geschil pas op

rende de hele procesgang en de aard van de

woord aan de hand van objectieve criteria.

15 september 2011 beslecht en is er dus wel

maatregel en het daardoor getroffen belang

Daarbij zijn omstandigheden die tot het voe-

degelijk sprake van overschrijding van de

van appellante, zoals ook uit de jurispruden-

ren van een gezamenlijke huishouding heb-

redelijke termijn door het UWV.

tie van het Europees Hof voor de Rechten

ben geleid, de motieven van de betrokkenen

3.2. Het UWV heeft ter zitting van de Raad

van de Mens naar voren komt.

en de aard van hun onderlinge relatie niet

erkend dat naar aanleiding van de uitspraak

4.3. Volgens vaste rechtspraak van de Raad

van belang.

van de Raad van 27 augustus 2010 moet wor-

(uitspraak van 26 januari 2009,

4.9. De door appellante op 14 februari 2012

den gezegd dat pas op het moment van uitbe-

ECLI:NL:CRVB:2009:BH1009) is de redelijke

afgelegde verklaring biedt verder voldoende

talen van de wettelijke rente, dus op 9 novem-

termijn in een procedure als deze in beginsel

aanknopingspunten voor het oordeel dat er

ber 2009, de materiële procedure, die is

niet overschreden als de procedure in haar

in de te beoordelen periode sprake was van

aangevangen met de ontvangst van het

geheel niet langer dan vier jaar in beslag

wederzijdse zorg. Appellante heeft aan

bezwaarschrift op 17 januari 2005, is geëin-

heeft genomen. Volgens eveneens vaste recht-

[naam] onderdak geboden en kookte voor

digd. De redelijke termijn is overschreden met

spraak van de Raad (uitspraak van 10 juni

hen samen. [naam] heeft appellante na haar

bijna tien maanden, welke periode het UWV

2009, ECLI:NL:CRVB:2009:BI8287) vangt de

operatie verzorgd en deed soms de bood-

voor zijn rekening neemt. De periode voor

redelijke termijn als bedoeld in artikel 6 van

schappen. Niet gebleken is dat de zorg in dit

afhandeling van het verzoek om vergoeding

het EVRM aan op het moment dat er - op zijn

geval volstrekt eenzijdig is geweest. Daarbij is

van de fiscale schade staat hier echter los van

minst - een standpunt van het bestuursor-

van belang dat voor het aannemen van

volgens het UWV, dit betreft een afzonderlijke

gaan ligt, waarvan duidelijk is dat de betrok-

wederzijdse zorg niet noodzakelijk is dat de

procedure die niet onlosmakelijk verbonden is

kene dit wil aanvechten. Doorgaans is dit het

door ieder van beiden geboden zorg jegens

met de procedure waar de mate van arbeids-

moment waarop het UWV het bezwaarschrift

elkaar dezelfde omvang en intensiteit heeft.

ongeschiktheid centraal stond.

van betrokkene tegen het besluit waarin dit

4.10. Uit 4.8 en 4.9 volgt dat appellante in de

4. De Raad komt tot de volgende overwegin-

standpunt is verwoord heeft ontvangen. In

te beoordelen periode een gezamenlijke huis-

gen.

het onderhavige hoger beroep ziet de Raad

houding heeft gevoerd met [naam].

4.1. Terecht heeft appellante gewezen op de

geen aanleiding om af te wijken van dit uit-

uitspraak van de Raad van 27 augustus 2010.

gangspunt. De redelijke termijn is dan ook

De procedure ten aanzien van het besluit van

aangevangen op 17 januari 2005, het

8 december 2004, waarbij de WAO-uitkering

moment waarop het UWV het bezwaarschrift

was beëindigd, is niet geëindigd met het

van appellante tegen het besluit van

26 september 2014, nr. 12/3108 WAO

besluit van 18 november 2008, bij welk

8 december 2004 heeft ontvangen.

(mrs. Bakker, Bruning, Elshoff)

besluit de WAO-uitkering weer is toegekend

4.4. Onder verwijzing naar de uitspraak van


met ingang van 9 februari 2005 en ook niet

de Raad van 26 januari 2009 is de Raad van

op het moment dat de wettelijke rente over

oordeel dat in procedures als deze, waarin in

De procedure ten aanzien van het besluit

de nabetaling is toegekend, maar pas op het

beginsel een behandeling in drie instanties

van 8 december 2004, waarbij de WAO-uit-

moment dat over alle samenhangende kos-

mogelijk is, mag worden verwacht dat de

kering was beëindigd, is niet geëindigd met

ten, in dit geval de wettelijke rente én de

behandeling van het bezwaar ten hoogste

het besluit van 18 november 2008, bij welk

belastingschade, is beslist en die kosten tot

een half jaar, de behandeling van het beroep

besluit de WAO-uitkering weer is toegekend

uitbetaling zijn gekomen. Appellante heeft

ten hoogste anderhalf jaar en de behandeling

met ingang van 9 februari 2005 en ook niet

het beroep bij de rechtbank ingetrokken op

van het hoger beroep ten hoogste twee jaar

op het moment dat de wettelijke rente over

27 januari 2010 omdat inmiddels de wettelij-

duurt. De Raad ziet in het voorliggende geval

de nabetaling is toegekend, maar pas op

ke rente was vergoed en er bij vaststellings-

geen aanleiding van deze termijnen af te wij-

het moment dat over alle samenhangende

overeenkomst na mediation was overeenge-

ken. De redelijke termijn is aangevangen op

kosten, in dit geval de wettelijke rente én

komen dat ten aanzien van de fiscale schade

17 januari 2005 en met de toekenning van de

de belastingschade, is beslist en die kosten

nog een nader besluit van het UWV zou vol-

vergoeding wegens belastingschade op 15

tot uitbetaling zijn gekomen.

gen. Bij het verzoek van 1 oktober 2010 heeft

september 2011 is het geschil over de WAO-

zij het UWV vervolgens verzocht om afhan-

uitkering inclusief de samenhangende kos-

deling van de claim wegens belastingschade

ten beslecht. Dit rechtvaardigt het vermoe-

onder nadere specificatie van deze schade en

den dat de redelijke termijn van vier jaar is

1868

(EVRM art. 6)


2587

Rechtspraak

overschreden. In een geval als dit, waarin een

1869

volge artikel 2.8 omvat de farmaceutische zorg als te verzekeren prestatie onder meer

vernietiging door de Raad van een besluit op bezwaar leidt tot een hernieuwde behande-

2 oktober 2014, nr. 12/2526 WWB

terhandstelling van of advies en begeleiding

ling van het bezwaar en - eventueel - een her-

(Mrs. Korte, Overbeeke, Hoogendijk)

zoals apothekers die plegen te bieden ten

nieuwde behandeling door de rechter, moet


behoeve van medicatiebeoordeling en verantwoord gebruik van polymere, oligomere,

de overschrijding van de redelijke termijn in beginsel volledig aan het bestuursorgaan

Bijzondere bijstand. De Zvw is geen

monomere en modulaire dieetpreparaten.

worden toegerekend. Indien echter in de loop

voorliggende voorziening voor dieetkosten.

4.3.2. Op grond van de onder 4.3.1 geciteerde bepaling kan de Zvw niet worden aange-

van de hele procedure één of meer keren sprake is (geweest) van een langere behande-

(WWB art. 15 lid 1)

merkt als een voorliggende voorziening voor de dieetkosten in geding, nu de daarmee

lingsduur bij een rechterlijke instantie dan gerechtvaardigd, dan komt de periode waar-

Overwegingen

overeenkomende prestatie daarin niet wordt

mee die rechterlijke instantie de behande-

4.1.1. Op grond van artikel 15, eerste lid, eer-

genoemd.

lingsduur heeft overschreden, niet voor reke-

ste volzin, van de WWB bestaat geen recht op

4.4.1. Aan de Zvw ging vooraf de Ziekenfonds-

ning van het bestuursorgaan maar van de

bijstand voor zover een beroep kan worden

wet (Zfw). Onder de werking van die laatste

Staat.

gedaan op een voorliggende voorziening die,

wet was het vaste rechtspraak van de Raad

4.5. Het UWV heeft op 4 oktober 2005 een

gezien haar aard en doel, wordt geacht voor

dat de Zfw voor dieetkosten geen voorliggen-

besluit genomen op het bezwaar van appel-

de belanghebbende toereikend en passend te

de voorziening was in de zin van artikel 17,

lante. Na de beroepsprocedure bij de recht-

zijn. In de tweede volzin van dit artikellid is

eerste en tweede lid van de Algemene bij-

bank heeft de Raad vervolgens uitspraak

bepaald dat het recht op bijstand zich even-

standswet (Abw). Verwezen wordt naar de

gedaan op het door appellante ingestelde

min uitstrekt tot kosten die in de voorliggen-

uitspraken van de Raad van 26 oktober 2004,

hoger beroep op 12 september 2008. De

de voorziening niet als noodzakelijk worden

ECLI:NL:CRVB:2004:AR4760 (natuurgenees-

behandelingsduur in de rechterlijke fase

aangemerkt.

kundig dieet), 3 juli 2001,

heeft de redelijke termijn van 3,5 jaar dan

4.1.2. Volgens vaste rechtspraak van de Raad

ECLI:NL:CRVB:2001:AJ9817 (ME-dieet) en 3

ook niet overschreden. Vervolgens heeft

(CRvB 13 december 2011,

juli 2001, ECLI:NL:CRVB:2001:AB3250 (dieet

appellante beroep ingesteld tegen het nadere

ECLI:NL:CRVB:2011:BU8263) heeft de WWB,

en voedingssupplementen). In die laatste uit-

besluit van 18 november 2008, waarna zij op

gelet op artikel 15, eerste lid, tweede volzin,

spraak is overwogen:

27 januari 2010 aanleiding heeft gezien om

daarvan, geen functie indien binnen de voor-

‘Voor dieetkosten en voedingssupplementen

het beroep in te trekken. Deze gerechtelijke

liggende voorziening een bewuste beslissing

geldt dat bij de overheveling van de dieetkos-

procedure is dus binnen anderhalf jaar afge-

is genomen over de noodzaak van vergoe-

ten als voorziening in het kader van de Alge-

rond. Er is dan ook geen aanleiding om een

ding van bepaalde kostensoorten in het alge-

mene Arbeidsongeschiktheidswet naar de

deel van de termijnoverschrijding toe te reke-

meen of in een specifieke situatie. Indien

AWBZ reeds is overwogen dat deze kosten

nen aan de Staat.

binnen de voorliggende voorziening die ver-

niet behoren tot het zorgpakket van de socia-

4.6. Zoals de Raad heeft overwogen in de uit-

goeding in het algemeen of in een specifieke

le (wettelijke) ziektekostenverzekering, zodat

spraak van 26 januari 2009 is een vergoeding

situatie niet noodzakelijk is geacht dient

geen sprake is van een voorliggende voorzie-

gepast van € 500 per half jaar of gedeelte

daarbij voor de toepassing van de WWB te

ning met betrekking tot deze kosten.’

daarvan.

worden aangesloten.

4.4.2. De Zvw is in werking getreden op 1

4.7. Zoals ook door het UWV ter zitting van

4.1.3. Naar vaste rechtspraak van de Raad

januari 2006. De WWB is met ingang van 1

de Raad is erkend, heeft appellante niet onre-

(onder meer CRvB 13 april 2010,

januari 2004 de Abw gaan vervangen. Het

delijk veel tijd genomen voor het inzenden

ECLI:NL:CRVB:2010:BM2959) zijn de presta-

bepaalde in artikel 17, eerste en tweede lid,

van de benodigde informatie van de Belas-

ties en vergoedingen op grond van de Zorg-

van de Abw ten aanzien van de voorliggende

tingdienst ter onderbouwing van haar scha-

verzekeringswet (Zvw) voor medische en

voorziening is gelijkluidend overgenomen in

declaim. Van feiten of omstandigheden op

paramedische kosten aan te merken als aan

artikel 15, eerste lid, van de WWB. Zoals de

grond waarvan zou moeten worden aangeno-

de WWB voorliggende, toereikende en pas-

Raad eerder heeft overwogen (uitspraak van

men dat geen sprake is geweest van span-

sende voorzieningen. In deze regelgeving is

31 oktober 2006, ECLI:NL:CRVB:2006:AZ1426)

ning en frustratie die als immateriële schade

in het algemeen een bewuste keuze gemaakt

bestaat geen enkel aanknopingspunt om bij

voor vergoeding in aanmerking komt, is niet

over de noodzaak van het vergoeden van

toepassing van artikel 15, eerste lid, van de

gebleken. De overschrijding van de termijn

deze kosten.

WWB tot een ander oordeel te komen over

van vier jaar voor afronding van het geschil

4.2. Aan het betoog van appellante ligt het

wat als een voorliggende voorziening geldt,

komt dan ook voor rekening van het UWV.

uitgangspunt ten grondslag dat de Zvw niet

dan eerder bij toepassing van de voordien

Nu de redelijke termijn is overschreden met

als voorliggende voorziening kan worden

van kracht zijnde bijstandswetgeving.

twee jaar en acht maanden moet de door

aangemerkt voor dieetkosten in geding.

4.5.1. Uit de geschiedenis van de totstandko-

appellante geleden immateriële schade wor-

4.3.1. Ingevolge artikel 2.6 van het Besluit

ming van de Zvw volgt dat de wetgever niet

den vastgesteld op een bedrag van zes maal

van 28 juni 2005 houdende vaststelling van

de bedoeling heeft gehad om de omvang van

€ 500, dat is € 3 000. Het bestreden besluit

een algemene maatregel van bestuur als

het te verzekeren pakket van kosten, thans

dient dan ook vernietigd te worden nu het in

bedoeld in de artikelen 11, 20, 22, 32, 34 en

prestaties, te wijzigen. Dit komt bijvoorbeeld

strijd met de redelijke termijn van artikel 6

89, van de Zorgverzekeringswet, Stb. 2005,

tot uitdrukking in de volgende passage uit de

van het EVRM is genomen. Onder (verdrags-

389 (Besluit zorgverzekering), zoals geldende

Nota van toelichting op het Besluit zorgver-

conforme) toepassing van artikel 8:73 van de

ten tijde van het bestreden besluit, omvat de

zekering (Stb. 2005, 389, p.20) over het hoofd-

Algemene wet bestuursrecht zal de Raad het

paramedische zorg als te verzekeren presta-

stuk ‘De rechten van de verzekerden’: ‘Uit-

UWV dan ook veroordelen tot een schadever-

tie onder meer dieetadvisering tot een maxi-

gangspunt bij dit hoofdstuk is het

goeding van € 3 000.

mum van vier behandeluren per jaar. Inge-

ziekenfondspakket zoals dat op het moment

2588


Rechtspraak

van inwerkingtreding van dit besluit naar

niet van toepassing zijn. Het college bepaalt

onaliteit. Van 11 oktober 1962 tot en met 7

aard, inhoud en omvang is vastgesteld.’

het begin en de duur van de periode waar-

maart 1966 (periode in geding) heeft hij

4.5.2. Voorafgaande aan de invoering van de

over het vermogen en het inkomen in aan-

gewerkt voor de Holland-Amerika Lijn (HAL)

Zorgverzekeringswet zijn de dieetkosten als

merking wordt genomen.

als [naam functie]. Betrokkene 1 is verhuisd

te verzekeren prestatie expliciet aan de orde

4.7.2. Bij de toepassing van artikel 35, eerste

naar de Verenigde Staten van Amerika, waar

gekomen. Leden van de Tweede Kamer heb-

lid, van de WWB dient eerst beoordeeld te

hij vanaf mei 1966 heeft gewerkt en op 29

ben gedebatteerd met de minister van Volks-

worden of de kosten waarvoor bijzondere

augustus 1969 de Amerikaanse nationaliteit

gezondheid over de prestaties en vergoedin-

bijstand wordt gevraagd zich voordoen, ver-

heeft verkregen. De Oostenrijkse nationali-

gen die opgenomen dienden te worden in

volgens of die kosten in het individuele geval

teit is daarbij verloren gegaan. Vanaf 2003 tot

het besluit ter uitvoering van de Zorgverze-

van de betrokkene noodzakelijk zijn en daar-

december 2008 heeft betrokkene 1 als [naam

keringswet (Handelingen II 2004/05, p. 5061-

na of die kosten voortvloeien uit bijzondere

functie] gewerkt in Montenegro. In april

5070 en 5132-5133). In een motie heeft

omstandigheden. Ten slotte dient de vraag te

2008 heeft betrokkene 1 ouderdomspensioen

Kamerlid Kant de regering verzocht in het

worden beantwoord of de kosten kunnen

aangevraagd. Bij besluit van 15 april 2008

besluit op te nemen dat verzekerden bij een

worden voldaan uit de bijstandsnorm, de

heeft appellant betrokkene 1 een pensioen

medische indicatie aanspraak kunnen maken

langdurigheidstoeslag, het vermogen en het

ingevolge de Algemene Ouderdomswet

op vergoeding van dieetkosten (Kamerstuk-

inkomen voor zover dit meer bedraagt dan

(AOW) geweigerd. Op 3 oktober 2008 heeft

ken II 2004/05, 29763, 83). De minister heeft

de bijstandsnorm. Op dit punt heeft het bij-

betrokkene 1 de SVB meegedeeld dat vanaf

de motie ontraden en zij is vervolgens ver-

standverlenend orgaan ingevolge deze bepa-

deze datum zijn woonadres in Oostenrijk zijn

worpen.

ling een zekere beoordelingsvrijheid.

hoofdwoonplaats is.

4.5.3. De verwerping van de zojuist bedoelde

4.7.3. Niet in geschil is dat de dieetkosten in

1.2. Het bezwaar van betrokkene 1 tegen het

motie (motie) vormt geen bewuste beslissing

geding zich in 2012 hebben voorgedaan, dat

besluit van 15 april 2008 is bij besluit van

als onder 4.1.2 bedoeld. Daartoe is leidend

zij noodzakelijk waren en voortvloeiden uit

14 oktober 2008 ongegrond verklaard. Aan

dat in de overgang van de Zfw naar Zvw geen

bijzondere omstandigheden. De Raad kan

dit besluit is ten grondslag gelegd dat betrok-

wijziging is beoogd van te verzekeren kosten,

evenwel niet zelf in de zaak voorzien. Voor de

kene 1 in de periode vanaf zijn vijftiende tot

thans prestaties, en dat de verwerping van de

bepaling van het recht op bijzondere bijstand

zijn vijfenzestigste verjaardag niet verzekerd

motie daarin ten aanzien van de dieetkosten

is nog van belang tot welk bedrag deze kos-

is geweest voor de AOW.

in geding geen verandering heeft gebracht,

ten voor rekening van appellante zijn geble-

(…)

terwijl op geen enkele manier uit het onder

ven in verband met de uitkering uit de aan-

2.1. Betrokkene 2 is geboren op [in] 1943 en

4.5.2 genoemde debat is af te leiden dat de

vullende ziektekostenverzekering en een

heeft de Oostenrijkse nationaliteit. In de

wetgever beoogd heeft de Zvw nu wel als

belastingaftrek en in hoeverre appellante

periode van 6 november 1962 tot en met 23

voorliggende voorziening te beschouwen

beschikte - kort gezegd - over draagkracht om

april 1963 (periode in geding) heeft betrokke-

voor de dieetkosten in geding.

in de resterende kosten te voorzien.

ne 2 gewerkt voor Holland-Amerika Lijn

4.6. Wat onder 4.1 tot en met 4.5 is overwo-

4.8. Hetgeen in 4.6 en 4.7 is overwogen noopt

(HAL). Met ingang van 1 maart 1998 heeft hij

gen voert tot de conclusie dat de Zvw voor

tot toepassing van een bestuurlijke lus. Het

een Oostenrijkse Erwerbsunfähigkeitspensi-

de dieetkosten in geding voor toepassing

college wordt daarom op grond van artikel

on ontvangen en met ingang van 1 septem-

van de WWB evenmin als voorliggende voor-

8:51a in verbinding met 8:51d, van de Alge-

ber 1998 een Zwitserse Invalidenrente.

ziening geldt als de Zfw onder de werking

mene wet bestuursrecht opgedragen het

Voorts heeft betrokkene 2 van 29 november

van Abw. Het college heeft daarom ten

onder 4:6 aangeduide gebrek in het bestre-

1998 tot 1 december 2008 een uitkering

onrechte de aanvraag afgewezen met toepas-

den besluit te herstellen door een nieuw

ingevolge de Wet op de arbeidsongeschikt-

sing van artikel 15 van de WWB. De recht-

besluit op bezwaar te nemen met inachtne-

heidsverzekering (WAO) ontvangen. Deze uit-

bank heeft dit niet onderkend. De aangeval-

ming van hetgeen in 4.7 is overwogen.

kering bedroeg met ingang van 29 november 1998 € 1,08 bruto per dag. Op 12 januari

len uitspraak dient daarom te worden vernietigd. Doende wat de rechtbank zou behoren te doen, zal de Raad het bestreden

1870

2009 heeft betrokkene 2 een ouderdomspensioen aangevraagd. Bij besluit van 26 mei 2009 heeft appellant betrokkene 2 een pensi-

besluit vernietigen wegens strijd met de zojuist genoemde bepaling. Met het oog op

6 oktober 2014, nr. 10/4381 AOW-P,

oen ingevolge de AOW geweigerd.

definitieve geschillenbeslechting overweegt

(Mrs. Van der Kade, De Vries, Lenos)

2.2. Het bezwaar van betrokkene 2 tegen het

de Raad nog het volgende.


besluit van 26 mei 2009 is bij besluit van 21 augustus 2009 ongegrond verklaard. Aan

4.7.1. Ingevolge artikel 35, eerste lid, van de WWB heeft de alleenstaande of het gezin,

Prejudiciële vragen. AOW-verzekering van

dit besluit is ten grondslag gelegd dat betrok-

onverminderd paragraaf 2.2 van die wet,

een zeevarende op een schip van een

kene 2 in de periode vanaf zijn vijftiende tot

recht op bijzondere bijstand voor zover de

Nederlandse rederij, zonder woonplaats aan

zijn vijfenzestigste verjaardag niet verzekerd

alleenstaande of het gezin niet beschikt over

de wal, met de nationaliteit van een land

is geweest voor de AOW.

de middelen om te voorzien in de uit bijzon-

dat destijds geen lid van de EU was.

(….)

zakelijke kosten van het bestaan en deze kos-

(AOW art 2, 3, 6; Besluit uitbreiding en beper-

Bescherming van rechten onder artikel 94

ten naar het oordeel van het college niet

king kring verzekerden volksverzekering; Ver-

Vo 1408/71

kunnen worden voldaan uit de bijstands-

ordening (EEG) art. 3, 94; VWEU art. 18, 45)

12.1. De Raad dient vervolgens na te gaan of

dere omstandigheden voortvloeiende nood-

de rechten van betrokkenen in het kader van

norm, de langdurigheidstoeslag, het vermogen en het inkomen voor zover dit meer

Overwegingen

de gemeenschapsregeling inzake (het

bedraagt dan de bijstandsnorm, waarbij arti-

1.1. Betrokkene 1 is geboren op [in] 1943 in

Unierecht betreffende) de sociale zekerheid

kel 31, tweede lid en artikel 34, tweede lid,

Oostenrijk en had toen de Oostenrijkse nati-

worden erkend en door de overgangsbepalin-


2589

Rechtspraak

gen van artikel 94 van Vo 1408/71 worden

bereikt. Het komt de Raad dan ook voor dat

beschouwd als tijdvak van verzekering,

beschermd.

hier geen sprake is van een (mogelijk) recht

arbeid of wonen, indien zou moeten worden

12.2. Vastgesteld moet worden - hetgeen tus-

dat kan worden ontleend voor een tijdvak, als

geoordeeld dat de uitsluiting van deze

sen partijen niet in geschil is - dat de periode

bedoeld in het eerste lid van artikel 94. Veel-

betrokkene ingevolge de bepalingen van KB

in geding, waarin betrokkene 2 werkzaamhe-

eer is sprake van een (mogelijk) recht voor de

230 en KB 24 in strijd is met het verbod van

den verrichtte en woonde aan boord van zee-

vaststelling waarvan rekening wordt gehou-

onderscheid naar nationaliteit vervat in arti-

schepen met een Nederlandse thuishaven,

den met een tijdvak vervuld vóór inwerking-

kel 18 en artikel 45 van het VWEU, dan wel

zijn gelegen vóór toetreding van Oostenrijk

treding of toetreding, als bedoeld in het

artikel 3 van Vo 1408/71.

tot (een rechtsvoorganger van) de Unie en

tweede lid van artikel 94, dan wel een recht

12.10. In het midden wordt gelaten of

vóór inwerkingtreding van Vo 1408/71 voor

dat in verband staat met een gebeurtenis die

bescherming van de rechten van betrokkene

Oostenrijk.

heeft plaatsgevonden vóór inwerkingtreding

2 kan worden ontleend aan artikel 94, derde

12.3. Appellant heeft het standpunt ingeno-

of toetreding, als bedoeld in het derde lid

lid, van Vo 1408/71. Indien moet worden

men dat de rechtszekerheid eraan in de weg

van artikel 94.

geoordeeld dat deze bescherming niet aan

staat dat de periode in geding in aanmerking

12.5. Voor beantwoording van de vraag of

het tweede lid van artikel 94 van Vo 1408/71

wordt genomen als tijdvak van verzekering,

betrokkene 2 bescherming kan ontlenen aan

kan worden ontleend, dan geldt in de visie

arbeid of wonen. In de visie van de Raad

het tweede lid van dit artikel is bepalend of

van de Raad hetzelfde voor het derde lid.

wordt de toepassing van het Unierecht op de

de periode in geding, waarin hij woonde aan

Verbod van onderscheid naar nationaliteit

situatie van betrokkene 2 niet verhinderd

boord van een zeeschip met Nederlandse

13.1. In de voorafgaande overwegingen is

door het eerste lid van artikel 94, dat een

thuishaven, moet worden beschouwd als een

ingegaan op de toepassingsvoorwaarden van

verbod van terugwerkende kracht inhoudt.

tijdvak van verzekering, arbeid of wonen dat

Vo 1408/71 en het VWEU. Indien moet wor-

Het Hof heeft in het arrest van 7 februari

krachtens de wetgeving van een lidstaat op

den aangenomen dat de situatie van betrok-

2002, C-28/00, Kauer, punten 20 tot en met

(een deel van) het grondgebied van de

kene 2 aan deze voorwaarden voldoet, dient

22, evenals in zijn arrest van 18 april 2002,

betrokken lidstaat is vervuld, als bedoeld in

te worden beoordeeld of de uitsluiting van

C-290/00, Duchon, punten 21 tot en met 23,

dit tweede lid van artikel 94.

verzekering ingevolge de bepalingen van KB

overwogen dat volgens vaste rechtspraak het

12.6. Beoordeeld naar de Nederlandse wetge-

230 en KB 24 in strijd is met het verbod van

rechtszekerheidsbeginsel zich ertegen verzet

ving is door betrokkene 2 in de periode in

onderscheid naar nationaliteit vervat in arti-

dat een verordening met terugwerkende

geding geen tijdvak van verzekering, arbeid

kel 18 van het VWEU, artikel 45 van het

kracht wordt toegepast, ongeacht of de gevol-

of wonen vervuld. Immers, het nationaliteits-

VWEU, dan wel artikel 3 van Vo 1408/71.

gen hiervan voor de betrokkene gunstig of

vereiste van de - hiervoor weergegeven -

13.2. In dit kader dient te worden bezien of

ongunstig zijn, tenzij uit een voldoende dui-

bepalingen van KB 230 en KB 24 staat eraan

de bepalingen van KB 230 en KB 24 strijdig

delijke aanwijzing in de tekst of in de doel-

in de weg dat zodanige tijdvakken in aan-

zouden zijn geweest met het gemeenschaps-

stellingen van de verordening kan worden

merking worden genomen. De Raad betwij-

recht, zoals dit van toepassing zou zijn

afgeleid dat deze niet enkel voor de toekomst

felt echter of de toepassing van artikel 94,

geweest indien de periode in geding na de

is vastgesteld. Hoewel de nieuwe wet aldus

tweede lid, van Vo 1408/71 daarop moet

toetreding van Oostenrijk zou zijn gelegen.

enkel geldt voor de toekomst, is zij volgens

afstuiten.

13.3. Tussen partijen is niet in geschil dat

een algemeen erkend beginsel ook van toe-

12.7. De Raad vraagt zich af of - analoog aan

onder deze premisse de bepalingen van KB

passing, tenzij anders is bepaald, op de toe-

hetgeen is overwogen in het arrest van

230 en KB 24 de toetsing aan het gemeen-

komstige gevolgen van situaties die onder de

17 september 1997, C-322/95, Iurlaro, ten

schapsrecht niet kunnen doorstaan. De Raad

oude wet zijn ontstaan. Artikel 94, eerste lid,

aanzien van de toepassing van artikel 45 van

wijst erop dat, mede in verband met de rege-

van Vo 1408/71 stemt volledig overeen met

Vo 1408/71 - in het kader van artikel 94 van

ling voor zeelieden ingevolge Vo 1408/71, in

dit rechtsbeginsel. In dezelfde zin - aldus het

de Vo 1408/71 onder tijdvakken van verzeke-

het Besluit uitbreiding en beperking kring

Hof - bepaalt artikel 94, tweede lid, van Vo

ring moeten worden verstaan de tijdvakken

verzekerden volksverzekeringen (BUB) (KB

1408/71, om de toepassing van de verorde-

die volgens de wetgeving waaronder zij zijn

746) dat met ingang van 1 januari 1999 in

ning mogelijk te maken op de toekomstige

vervuld, als zodanig zijn omschreven of aan-

werking is getreden, geen bepaling meer

gevolgen van situaties die onder de oude wet

gemerkt, onder het voorbehoud evenwel dat

voorkomt die overeenkomt met de genoem-

zijn ontstaan, dat voor de vaststelling van het

de artikelen 48 tot en met 51 van het EEG-

de bepalingen van KB 230 en KB 24. Ter zit-

recht op uitkering rekening wordt gehouden

Verdrag (thans de artikelen 45 tot en met 48

ting van 25 oktober 2013 heeft appellant ver-

met elk tijdvak van verzekering, arbeid of

van het VWEU) in acht worden genomen.

klaard dat ten aanzien van periodes gelegen

wonen dat krachtens de wetgeving van een

12.8. De Raad wijst in dit verband op het

vóór 1 januari 1999 het nationaliteitsvereiste

lidstaat vóór 1 oktober 1972 of vóór de

arrest Kauer (punt 26), waarin het Hof heeft

niet werd toegepast op zeevarenden die de

datum van haar toepassing op het grondge-

overwogen dat Vo 1408/71 de bepaling van

nationaliteit van een lidstaat hadden en voor

bied van deze lidstaat is vervuld.

voorwaarden waaronder een tijdvak wordt

het overige in dezelfde situatie verkeerden

12.4. Het moment met ingang waarvan een

erkend als gelijkgesteld met eigenlijke tijd-

als betrokkenen. Op hen werd rechtstreeks

betrokkene ingevolge de AOW eventuele aan-

vakken van verzekering, aan de nationale

het Unierecht toegepast.

spraken op ouderdomspensioen op grond

wetgeving overlaat. Het Hof heeft eraan her-

13.4. In de visie van de Raad lijdt het weinig

van vervulde tijdvakken van verzekering te

innerd dat bij deze erkenning de verdragsbe-

twijfel dat betrokkene 2 op grond van de

gelde kan maken, is ingevolge artikel 16, eer-

palingen inzake het vrije verkeer van perso-

bepalingen van KB 230 en KB 24 niet onder

ste lid, van de AOW in verbinding met artikel

nen in acht moeten worden genomen.

dezelfde voorwaarden aanspraak op ouder-

7, aanhef en onder a, van de AOW, zoals deze

12.9. Het komt de Raad vooralsnog voor dat

domspensioen kan maken als Nederlandse

bepalingen luidden in de periodes in geding,

de periode in geding waarin betrokkene 2

onderdanen die zich - behoudens de nationali-

bepaald op de eerste dag van de maand waar-

woonde aan boord van een zeeschip met

teit - in dezelfde situatie bevinden. Voor

in de betrokkene de leeftijd van 65 jaar

Nederlandse thuishaven moet worden

beoordeling van eventuele rechtvaardigings-

2590


Rechtspraak

gronden voor het gemaakte onderscheid is

dit tijdvak al lid was van (een rechtsvoorgan-

legaal in de lidstaat Oostenrijk. De Raad gaat

geen ruimte. De bepalingen van KB 230 en KB

ger van) de Unie. Ook de zaak Duchon betreft

ervan uit dat de situatie waarin hij zich

24 maken immers een rechtstreeks onder-

de vraag of een tijdvak vervuld in een staat

bevindt, niet geheel in de interne sfeer van

scheid naar de nationaliteit van een zeevaren-

die al lid was van (een rechtsvoorganger van)

Oostenrijk ligt, nu betrokkene in verband

de, doordat het toepassingsbereik van deze

de Unie in aanmerking dient te worden geno-

met de in de periode in geding verrichte

bepalingen is beperkt tot ‘de vreemdeling’.

men.

werkzaamheden aanspraak maakt op een

Voorts kan worden aangenomen dat de

13.10. De Raad vraagt zich af of onder deze

Nederlands pensioen.

- hypothetische - toepassing van de bepalin-

omstandigheden moet worden gezegd dat

14.4. De vraag is of de toepasselijkheid van Vo

gen van KB 230 en KB 24 op tijdvakken van

betrokkene 2 door de toepassing van het

1408/71 op betrokkene 1 tot dezelfde uitkom-

verzekering, arbeid of wonen, de zeevarenden

nationaliteitsvereiste van KB 230 en KB 24 in

sten leidt als voor betrokkene 2. Immers, uit

benadeelt die voorheen de Oostenrijkse natio-

de uitoefening van zijn recht van vrij verkeer

de overwegingen in de considerans bij Vo

naliteit hadden en vervolgens gebruik hebben

is belemmerd en de reikwijdte van artikel 94,

859/2003 kan worden afgeleid dat de toepas-

gemaakt van hun recht van vrij verkeer en

tweede en derde lid, van Vo 1408/71 zich tot

selijkheid van Vo 1408/71 voor onderdanen

verblijf in lidstaten, zoals neergelegd in artikel

de situatie van betrokkene uitstrekt.

van derde landen beperkingen kent, met

20 van het VWEU en 45 van het VWEU.

Ten aanzien van betrokkene 1

name omdat voor deze onderdanen geen vrij

13.5. De Raad is niet duidelijk of in de situa-

14.1. De beoordelingsdatum van de aan het

verkeer van werknemers geldt. Niet duidelijk

tie van betrokkene 2 de uitoefening van het

Unierecht te ontlenen aanspraken van

is dan ook of de hiervoor ten aanzien van

recht van vrij verkeer in het geding is.

betrokkene 1 is afhankelijk van de datum

betrokkene 2 opgeworpen vragen voor betrok-

Immers, Oostenrijk was in de periode in

met ingang waarvan hij kan worden

kene 1 tot dezelfde uitkomsten zullen leiden.

geding nog niet tot de Unie toegetreden.

beschouwd als onderdaan van een derde

De hiervoor weergegeven overwegingen

13.6. Het Hof heeft in het arrest Kauer, punt

land, in de zin van artikel 1 van de Vo

geven de Raad dan ook aanleiding vragen

46, overwogen dat de overgangsbepaling van

859/2003. Aannemelijk is dat appellant met

voor te leggen aan het Hof.

artikel 94, tweede lid, van Vo 1408/71 naar

ingang van 3 oktober 2008 - op basis van een

haar aard bedoeld is voor situaties die zijn

rechtmatige verblijfstitel - in Oostenrijk

Beslissing

ontstaan toen het EG-Verdrag in de betrok-

heeft gewoond. Betrokkene 1 heeft de SVB bij

De Centrale Raad van Beroep verzoekt het

ken lidstaat nog niet van toepassing was. Het

mailbericht van 3 oktober 2008 meegedeeld

Hof bij wijze van prejudiciële beslissing als

Hof heeft daaraan toegevoegd dat deze bepa-

dat met ingang van deze datum het woon-

bedoeld in artikel 267 van het VWEU uit-

ling juist als doel heeft Vo 1408/71 te kun-

adres in Oostenrijk zijn hoofdwoonplaats is

spraak de doen over de volgende vragen:

nen toepassen op de toekomstige gevolgen

geworden. De Raad heeft geen reden om te

1. Moeten artikel 3 en artikel 94, eerste, en

van situaties die zijn ontstaan toen per defi-

twijfelen aan de juistheid van deze medede-

tweede lid, van Vo 1408/71 aldus worden uit-

nitie het vrije verkeer van personen nog niet

ling, die door appellant niet is betwist. Het

gelegd dat deze bepalingen zich ertegen ver-

was erkend in de betrekkingen tussen de

bestreden besluit dateert van 14 oktober

zetten dat aan een voormalige zeevarende

betrokken staat en de staat op wiens grond-

2008. Gelet op het voorgaande diende de SVB

die deel uitmaakte van de bemanning van

gebied de eventueel in aanmerking te nemen

bij het bestreden besluit niet alleen te beslis-

een zeeschip met een thuishaven in een lid-

specifieke situaties zijn ontstaan.

sen over het pensioenrecht van betrokkene 1

staat, die geen woonplaats had aan de wal en

13.7. Appellant heeft benadrukt dat in de

op de ingangsdatum van de pensioenaan-

die geen onderdaan was van een lidstaat,

arresten Kauer en Duchon tijdvakken aan de

vraag 1 maart 2008, maar tevens over diens

nadat de staat waarvan deze zeevarende de

orde zijn die zijn vervuld op het grondgebied

pensioenrecht - in het licht van het Unie-

nationaliteit heeft, tot (een rechtsvoorganger

van een andere lidstaat. Daarbij is gewezen

recht - met ingang van 3 oktober 2008.

van) de Unie is toegetreden of Vo 1408/71

op de overweging van het Hof in het arrest

14.2. Betrokkene 1 had in de periode in

voor deze staat in werking is getreden, ouder-

Duchon dat uit artikel 94, tweede lid, van Vo

geding de Oostenrijkse nationaliteit. Ten tij-

domspensioen (gedeeltelijk) wordt geweigerd

1408/71 volgt dat een lidstaat niet mag wei-

de van de toetreding van Oostenrijk tot (een

op de enkele grond dat deze voormalige zee-

geren rekening te houden met op het grond-

voorganger van) de EU, had betrokkene 1 die

varende in het tijdvak van (pretense) verzeke-

gebied van een andere lidstaat voor de

nationaliteit niet meer. Ook op de beoorde-

ring niet de nationaliteit had van de (eerstge-

opbouw van een ouderdomspensioen vervul-

lingsdatum 3 oktober 2008 had hij niet de

noemde) lidstaat?

de tijdvakken van verzekering, op de enkele

nationaliteit van een lidstaat van de EU. De

2. Moeten de artikelen 18 en 45 van het

grond dat deze tijdvakken zijn vervuld voor-

situatie van betrokkene 1 lijkt daarmee op

VWEU aldus worden uitgelegd dat deze in de

dat de verordening ten aanzien van deze lid-

die in het arrest Buhari Haji. Een belangrijk

weg staan aan een regeling van een lidstaat

staat in werking is getreden.

verschil met de situatie in dat arrest is even-

op grond waarvan een zeevarende die deel

13.8. De Raad constateert dat, anders dan in

wel dat betrokkene 1 mogelijk rechten kan

uitmaakte van de bemanning van een zee-

het geval van Kauer en Duchon, in de situatie

ontlenen aan Vo 859/2003.

schip met een thuishaven in deze lidstaat,

van betrokkenen geen sprake is van - al dan

14.3. Op grond van artikel 1 van Vo 859/2003

die geen woonplaats aan de wal had en die

niet gelijkgestelde - tijdvakken in een andere

is Vo 1408/71 van toepassing op een onder-

geen onderdaan is van een lidstaat, uitgeslo-

(eerst na de periodes in geding toegetreden)

daan van een derde land die alleen vanwege

ten was van verzekering voor het ouder-

lidstaat. De periodes in geding betreffen

zijn nationaliteit niet onder die verordening

domspensioen, terwijl op grond van deze

immers periodes waarin de betrokkenen

valt, mits hij legaal op het grondgebied van

regeling als verzekerd wordt aangemerkt een

woonden aan boord van zeeschepen. Deze

een lidstaat verblijft en zich in een situatie

zeevarende die onderdaan is van de lidstaat

periodes zijn ingevolge artikel 3, tweede lid,

bevindt die niet in alle opzichten geheel in

waar het zeeschip zijn thuishaven heeft en

van de AOW gelijkgesteld met wonen op het

de interne sfeer van een enkele lidstaat ligt.

die zich voor het overige in dezelfde omstan-

grondgebied van Nederland.

Betrokkene 1 is onderdaan van een derde

digheden bevindt, indien de staat waarvan de

13.9. In het geval van Kauer is sprake van een

land en valt vanwege zijn nationaliteit niet

eerstgenoemde zeevarende onderdaan is ten

tijdvak van wonen in België, een staat die in

onder de verordening. Voorts verblijft hij

tijde van de vaststelling van het pensioen


2591

Rechtspraak

inmiddels tot (een rechtsvoorganger van) de

(Orde van Register Adviseurs Nederland) de

van gevallen en gericht zijn tot een open, in

Unie is toegetreden of Vo 1408/71 inmiddels

minister van Financiën verzocht een AMvB

abstracto omschreven groep van (rechts)per-

voor deze staat in werking is getreden?

vast te stellen als bedoeld in art. 28 Wta.

sonen en dat de regels hetzij op zichzelf, het-

3. Moeten de vragen 1 en 2 op dezelfde wijze

OvRAN is van mening dat haar leden de

zij als onderdeel van een samenstel van alge-

beantwoord worden in het geval van een

mogelijkheid dienen te krijgen om wettelijke

meen verbindende voorschriften, een

(voormalige) zeevarende, die ten tijde van zijn

controles te verrichten en zich in te schrijven

zelfstandige normstelling inhouden. Het Col-

werkzaamheden de nationaliteit had van een

in het accountantsregister, zonder daarbij te

lege overweegt dat de Grondwet de AMvB

staat die op een later moment toetreedt tot

worden verplicht om lid te worden van het

niet definieert. Dat betekent volgens het Col-

(een rechtsvoorganger van) de Unie, maar die

NIVRA of de NOvAA.

lege dat de AMvB, anders dan de rechtbank

ten tijde van die toetreding of de inwerking-

De minister heeft OvRAN bericht geen aan-

heeft overwogen, niet per definitie het

treding van Vo 1408/71 voor deze staat en ten

leiding te zien om zo’n AMvB vast te stellen.

rechtskarakter heeft van een algemeen ver-

tijde van het te gelde maken van zijn aan-

OvRAN heeft daartegen bezwaar gemaakt. De

bindend voorschrift, maar dat per geval dient

spraak op ouderdomspensioen geen onder-

minister heeft dit bezwaar bij besluit van 18

te worden beoordeel of een AMvB een alge-

daan is van een lidstaat, maar op wie laatstge-

december 2009 niet-ontvankelijk verklaard.

meen verbindend voorschrift inhoudt.

noemde verordening op grond van artikel 1

Vervolgens heeft OvRAN tegen het besluit

Het College overweegt verder dat uit art. 27

van Vo 859/2003 wel van toepassing is?

van de minister van 18 december 2009

Wta voortvloeit dat een accountant slechts

beroep ingesteld bij Rechtbank Rotterdam.

externe accountant kan zijn, als hij inge-

De rechtbank heeft het beroep bij uitspraak

schreven is in het register en daarmee het

College van Beroep voor het bedrijfsleven

van 9 december 2010 (de aangevallen uit-

lidmaatschap van het NIVRA of de NOvAA

spraak) ongegrond verklaard. De rechtbank

(thans: van de NBA) heeft verworven. Daar-

Deze rubriek wordt verzorgd door mw. mr.

heeft onder meer overwogen dat een AMvB

mee geldt deze bepaling voor een reeks van

J.M.M. Bancken, mw. mr. M.B.L. van der Weele

per definitie is aan te merken als een alge-

gevallen en is zij tot een open, in abstracto

en mw. mr. A.G.J. van Ouwerkerk, allen

meen verbindend voorschrift en dat op

omschreven groep van personen gericht en

gerechtsauditeur bij het College.

grond van art. 8:2, aanhef en onder a, Awb

houdt zij een zelfstandige normstelling in.

geen beroep kan worden ingesteld tegen een

Het gaat dus om een algemene regel. Art. 28

besluit inhoudend een algemeen verbindend

Wta opent de mogelijkheid om die algemene

voorschrift. Op grond van art. 6:2, aanhef en

regel buiten toepassing te verklaren. Blijkens

onder a, Awb kan dan ook geen beroep wor-

de MvT bij het toenmalige artikel 25 van de

18 augustus 2014, nr. 10/1418

den ingesteld tegen de weigering om een

Wta (Kamerstukken II 2003/04, 29658, 3, p.

(Mrs. Doolaard, Waterbolk, De Vries)

AMvB tot stand te brengen.

57) is aan dat buitentoepassingverklaren een

ECLI:NL:CBB:2014:349

OvRAN heeft bij het College hoger beroep

algemeen karakter toebedacht. Voor de

ingesteld tegen de uitspraak van Rechtbank

mogelijkheid om op te treden als extern

De weigering om een algemene maatregel

Rotterdam. OvRAN heeft in hoger beroep

accountant is dan in het algemeen de

van bestuur vast te stellen waardoor voor

onder meer aangevoerd dat een AMvB als

inschrijving in het register niet meer vereist.

een externe accountant de eis van lidmaat-

bedoeld in art. 28 Wta geen algemeen verbin-

Derhalve is ook de buitentoepassingverkla-

schap van de beroepsorganisatie niet meer

dend voorschrift is.

ring een besluit van algemene strekking. De

zou gelden, is een besluit van algemene

Het College overweegt als eerste dat in dit

weigering van de minister om tot buitentoe-

strekking. Geen bezwaar en beroep moge-

geding de vraag aan de orde is of de weige-

passingverklaring over te gaan, is derhalve

lijk.

ring van de minister om de door OvRAN

niet vatbaar voor bezwaar en beroep.

gevraagde AMvB vast te stellen, vatbaar is

Vervolgens gaat het College nog in op het

voor bezwaar en beroep. Het College beant-

betoog van OvRAN dat het College zou die-

woordt die vraag met de rechtbank ontken-

nen te oordelen dat het verplichte lidmaat-

Hoger beroep ingesteld door OvRAN vs. een

nend. Tegen de schriftelijke weigering om

schap van NIVRA/NOvAA in strijd is met het

uitspraak van Rechtbank Rotterdam van

een besluit te nemen, inhoudend een alge-

EVRM en/of het Unierecht en dat de gang

9 december 2010,

meen verbindend voorschrift of een beleids-

naar de civiele rechter onredelijk bezwarend

ECLI:NL:RBROT:2010:BO7301

regel, kan geen bezwaar worden gemaakt of

is. Het College verwijst naar de uitspraak van

beroep worden ingesteld. Voor de vraag of

heden (ECLI:NL:CBB:2014:251) in de zaken

Ingevolge art. 27 van de Wet toezicht accoun-

een besluit een algemeen verbindend voor-

die door enkele leden van OvRAN aanhangig

tantsorganisaties (Wta) is de externe accoun-

schrift inhoudt, is niet de vorm maar de

zijn gemaakt, waarin het College heeft geoor-

tant een registeraccountant of een Accoun-

inhoud van het besluit bepalend. In de MvT

deeld dat NBA terecht een eerder oordeel van

tants-Administratieconsulent die in het

bij de aanvulling van de Awb (derde tranche;

het College over het beroep op art. 11 EVRM

accountantsregister van het Nederlands Insti-

Kamerstukken II 1993/94, 23700, 3) zijn alge-

(vrijheid van vereniging) heeft tegengewor-

tuut van Registeraccountants (NIVRA) of de

meen verbindende voorschriften omschre-

pen en dat van strijd met andere bepalingen

Nederlandse Orde van Accountants-Adminis-

ven als ‘naar buiten werkende, voor de daar-

van Europees recht geen sprake is (zie tevens

tratieconsulenten (NOvAA) moet zijn inge-

bij betrokkenen bindende regels, uitgegaan

de eerdere uitspraak van het College van 15

schreven. NIVRA en NOvAA zijn inmiddels

van het openbaar gezag dat de bevoegdheid

februari 2011, ECLI:NL:CBB:2011:BQ7974).

overigens opgegaan in de NBA, de Nederland-

daartoe aan de wet ontleent’. Om aan derge-

Volgt: bevestiging van de aangevallen uit-

se Beroepsorganisatie van Accountants.

lijke regels het rechtskarakter van algemeen

spraak.

In art. 28 Wta is bepaald dat bij algemene

verbindende voorschriften toe te kennen, is

maatregel van bestuur art. 27 Wta buiten

naar het oordeel van het College voorts ver-

toepassing kan worden verklaard.

eist dat deze een algemeen karakter hebben,

Bij brief van 19 oktober 2009 heeft OvRAN

dat wil zeggen dat zij gelden voor een reeks

1871

(Awb art. 6:2, 8:2)

2592


Boeken

Marokkaan in Europa, crimineel in Nederland Een vergelijkende studie In Nederland is de criminaliteit onder Marokkanen bijzonder hoog, maar in landen om ons heen wordt zo’n probleem niet waargenomen. Hoe is dat mogelijk? Lijkt het alleen maar zo, of is er bij ons minderhedenbeleid iets helemaal fout gegaan? De geschiedenis van de immigratie in Duitsland, België en ook Frankrijk lijkt vrijwel hetzelfde te zijn verlopen. Gastarbeiders kwamen vanuit het noorden van Marokko, waarna er gezinshereniging plaatsvond en een tweede en derde generatie van kinderen opgroeide in ongunstige sociale en economische omstandigheden. Voor een verklaring van het criminaliteitsprobleem wordt in Nederland gezocht in hun afkomst en cultuur. Maar houdt deze stand bij internationale vergelijking? Frank Bovenkerk deed uitvoerig onderzoek in de genoemde Europese landen, maar kon daar geen ‘Marokkanenprobleem’ vinden. In Frankrijk bestaat een enorm misdaadprobleem in de banlieues, maar dit wordt daar beschouwd als kenmerk van de buurt. In België kiezen de gevestigde politiek en de wetenschap ervoor het bestaan van zo’n vraagstuk te ontkennen. In Duitsland is werkelijk geen spoor van Marokkaanse criminaliteit waar te nemen. Onderzoek toont aan dat de Marokkaanse jongeren zich overal aan de nationale cultuur hebben aangepast, maar in Nederland gebeurde het ongecontroleerd en zonder dat er grenzen zijn gesteld aan hun gedrag. Frank Bovenkerk Boom Lemma uitgevers 2014, 300 p., € 25 ISBN 978 94 6236 480 6

The Impact of the European Convention on Human Rights on Private International Law The focus of this book is the impact of the European Convention on Human Rights (ECHR) on the three main topics of private international law (PIL): jurisdiction, applicable law, and the recognition and enforcement of foreign judgments. The author sets off with a discussion whether the ECHR is at all applicable to issues of PIL and the relationship between Article 1 of the Convention

and PIL. He then examines the case law of the European Court of Human Rights and selected national courts and by doing so maps the interaction between PIL and the rights guaranteed in the ECHR. On this information the author bases his final conclusions. Next to a list of cases consulted and a bibliography, the book offers brief introductions to PIL and the ECHR for readers who are less familiar with either of the topics. Louwrens R. Kiestra

Tot slot wordt ingegaan op de veranderingen die het concept-wetsvoorstel teweegbrengen voor de civiele procespraktijk. Daarbij worden de voorgestelde wijzigingen vergeleken met de situatie in Engeland en Wales, de Verenigde Staten, België en Portugal, waar bepaalde aspecten van de civiele procedure al zijn gedigitaliseerd. Daaruit blijkt dat de Nederlandse procespraktijk zich maar beter tijdig kan voorbereiden op ‘civiel procederen 2.0’. mr. Jeroen Wolthuis

T.M.C. Asser Press 2014, XI + 329 p., € 137,79

ISBN 978 90 8863 143 6

Celsus juridische uitgeverij 2014, vi + 96 p., € 25

ISBN 978 94 6265 031 2

Digitaal procederen De praktische betekenis van het concept-wetsvoorstel vereenvoudiging en digitalisering van het burgerlijk procesrecht Met het concept-wetsvoorstel tot wijziging van het Wetboek van Burgerlijke Rechtsvordering en de Algemene wet bestuursrecht in verband met vereenvoudiging en digitalisering van het procesrecht beoogt de wetgever – met de inzet van computers en het internet – de civiele procedure eenvoudiger, sneller en doelmatiger te maken. Na inwerkingtreding verloopt de civiele procedure van begin tot eind, dus van verzoekschrift tot vonnis, zo veel mogelijk digitaal. Om dit te faciliteren verdwijnen de verplichte betekening van de dagvaarding en het pleidooi als afzonderlijke processtap. Onder de noemer ‘uniforme basisprocedure’ worden alle zaken voortaan ingeleid met een digitaal verzoekschrift aan de rechtbank. Ook de processtukken worden in digitale vorm aangeleverd. Wat zijn hiervan de gevolgen voor de praktijk van het civiele procesrecht en het procederen in civiele zaken? In dit boek wordt eerst een historische beschouwing gegeven van het civiele procesrecht en specifiek met betrekking tot het bewijsrecht in burgerlijke zaken. Verder worden de mogelijkheden binnen het huidige procesrecht behandeld om digitaal processtukken aan te leveren, alsmede het exacte belang van de verplichte betekening van de dagvaarding.

Nederlands waterrecht in Europese context In deze monografie wordt zowel het waterbestuur als het waterbeheer in Nederland in zijn Europese context beschreven. Uitgangspunt is de publieke taak zorg te dragen voor een goed waterbeheer. Belangrijke concepten uit het moderne waterbeheer, zoals het recht op water, de betekenis van beginselen, de stroomgebiedbenadering die recht doet aan de veelal grensoverschrijdende watersystemen, de planmatige aanpak, de financiering en de gezamenlijke verantwoordelijkheid van meerdere (inter)nationale overheden worden besproken. Een van de thema’s is de integratie van het waterrecht en het omgevingsrecht zoals die zowel op Europees als nationaal niveau plaatsvindt. Aan het waterschapsrecht, als bijzondere en voor Nederland kenmerkende vorm van waterbestuur wordt uitvoerig aandacht besteed. Verder komen aan de orde de regulering van enkele belangrijke aspecten van het waterbeheer zoals de bescherming tegen overstromingen, de bescherming en verbetering van de waterkwaliteit, de zoetwatervoorziening, de bescherming van het mariene milieu alsmede de drinkwatervoorziening en het afvalwaterbeheer. dr. H.J.M. Havekes en prof. mr. dr. H.F.M.W. van Rijswick Mastermonografieën staats- en bestuursrecht Kluwer 2014, 564 p., € 60 ISBN 978 90 1311 841 4


2593

1872

Tijdschriften

1873 Burgerlijk (proces)recht Bedrijfsjuridische berichten Nr. 20, oktober 2014 Mr. I.I. van Tuyll van Serooskerken, Bb 2014/65 Schuldeisersverzuim: een (tijdelijke) beperking in de rechtsmiddelen van de schuldeiser – Aanleiding voor het schrijven van dit artikel is een recent arrest van de Hoge Raad (HR 11 juli 2014, NJB 2014/ 1428, NJ 2014/361, Bb 2014/65.1) dat gaat over het moment waarop schuldeisersverzuim eindigt. Alvorens het leerstuk van schuldeisersverzuim te bespreken, wordt in dit artikel eerst ingegaan op de rechtsmiddelen die aan een schuldeiser worden geboden in het geval de schuldenaar in de nakoming van zijn verbintenis tekortschiet. Vervolgens wordt aan de hand van een bespreking van het voornoemde arrest bekeken welke gevolgen de uitspraak heeft voor het leerstuk van het schuldeisersverzuim.

Juridisch up to Date Nr. 18, 9 oktober 2014 Mr. M.W.F. Oosterhuis Eigendom elektriciteitsnet, OV-net en lichtmasten – Naar aanleiding van een verschil van mening tussen de provincies Groningen, Drenthe en 27 gemeenten (de Overheden) en Aktivabedrijf Enexis Noord B.V. (Aktiva) over de verzorging van de verlichting op de openbare weg is bij partijen een geschil gerezen over de vraag wie eigendom heeft van de OV-netten en lichtmasten. Dit geschil is op 27 augustus 2014 aan de rechtbank Noord-Nederland voorgelegd (ECLI:NL:RBNNE:2014:4581). Schr. bespreekt de uitspraak van de rechtbank. De rechtbank oordeelde dat het OV-net eigendom is van de overheden tenzij het OV-net bestanddeel is van het laagspanningsnet en het laagspanningsnet eigendom van Aktiva. Aktiva was volgens de rechtbank door verkrijgende verjaring eigenaar van het laagspanningsnet

2594


geworden. De vraag of het OV-net van de Overheden een zelfstandige onroerende zaak is of wegens verwevenheid een bestanddeel (art. 3:4 BW) van het laagspanningsnet van Aktiva is nog onbeantwoord. De rechtbank achtte de onderbouwing van de standpunten van partijen op dit punt onvoldoende en stelde partijen in de gelegenheid hun standpunt schriftelijk nader toe te lichten.

Nieuw Juridisch Weekblad 13e jrg. nr. 308, 8 oktober 2014 S. Voet Buitengerechtelijke regeling consumentengeschillen – (België) Schr. onderzoekt minutieus de wet van 4 april 2014 houdende de invoeging van Boek XVI ‘Buitengerechtelijke regeling van consumentengeschillen’ in het Wetboek van economisch recht. Deze wet besteedt aandacht aan de interne klachtenbehandelingsprocedures van ondernemingen. De belangrijkste realisatie is echter de oprichting van een Consumentenombudsdienst en de definiëring van een aantal kwaliteitseisen waaraan de verschillende ADR-entiteiten (alternative dispute resolution) in België moeten voldoen.

WPNR 145e jrg. nr. 7032, 27 september 2014 Prof. mr. S.D. Lindenbergh Op weg naar meer erkenning van naasten – Het onlangs ter consultatie aangeboden wetsvoorstel inzake zorgen affectieschade balanceert op een wankel koord, maar is een blijk van gepaste durf om het letselschaderecht bij de tijd te brengen. Het voorstel past in de beleidslijn van het kabinet om mantelzorg te bevorderen en om de positie van slachtoffers (en van hun naasten) te verbeteren. Mr. dr. M. van der Veen, drs. M. Hulshof, prof. mr. H.D. Ploeger Cascokoop: wenkend perspectief binnen een circulaire economie – Duurzaamheid kan worden bereikt door een maatschappij die minder draait om vermogen (eigendom, bezit) en meer om gebruiksrechten. In een duurzame economie wordt het hergebruik van producten en

grondstoffen gemaximaliseerd. Cascokoop van woningen kan hieraan bijdragen. Drs. N.M.P. Govers-de Louw, mr. J.H.J. Jansen Bedrijfsopvolging en vastgoed: mission impossible? – In deze bijdrage bespreken schrs. de fiscale bedrijfsopvolgingsregelingen, die gelden voor vastgoedondernemingen in een B.V. Daarbij wordt gekeken naar de schenk- en erfbelasting, de inkomstenbelasting en de overdrachtsbelasting. Mr. J.J. Prinsen De dual-listed company – Deze bijdrage is gewijd aan een transactiestructuur voor grensoverschrijdende fusies: de dual-listed company structuur. Met die structuur worden twee beursvennootschappen gecombineerd tot een onderneming, met handhaving van de juridische identiteiten, eigen kringen van aandeelhouders en separate beursnoteringen van beide vennootschappen. De juridische uitdaging schuilt in harmonisatie van bestuur, toezicht en besluitvorming door aandeelhouders. Mr. B. Hoops De overdracht onder opschortende voorwaarde van faillissement van de vervreemder: “Zwart schaap of onschuldig lam?” – Op grond van art. 3:84 lid 4 BW is het recht van de verkrijger onderworpen aan de opschortende voorwaarde van faillissement van de vervreemder. Het goed gaat onvoorwaardelijk over op de verkrijger op het moment waarop de vervreemder failliet wordt verklaard. Ook de artt. 23 en 35 lid 1 Faillissementswet staan daaraan niet in de weg, omdat al voor de faillietverklaring door een beschikkingsbevoegde onvoorwaardelijk is geleverd. De overdracht onder opschortende voorwaarde van faillissement voor een redelijke tegenprestatie leidt een onzeker bestaan. Schr. gaat na of deze constructie daadwerkelijk onbetamelijk is en ongeldig zou moeten zijn.

WPNR 145e jrg. nr. 7033, 4 oktober 2014 Prof. mr. S.C.J.J. Kortmann Een vreemde brief van de Belastingdienst – In de praktijk is het meer regel dan uitzondering dat de curator met de

Tijdschriften

pand- of hypotheekhouder overeenkomt dat hij (de curator) de bezwaarde zaken verbruikt of te gelde maakt en de waarde respectievelijk opbrengst onder aftrek van een ‘boedelbijdrage’ aan de pand- of hypotheekhouder afdraagt. Is de boedelbijdrage die de curator van separatisten ontvangt met BTW belast? Volgens de Belastingdienst wel, niet bij de curator, maar bij de failliet. Volgens schr. is dit een vreemd standpunt. Prof. mr. G.T.K. Meussen Geen verplichte herwaarderingswinst meer bij inbreng onderneming in transparante personenvennootschap: Hoge Raad gaat ‘om’ – Tot veler verrassing heeft de Hoge Raad zijn oude leerstuk uit BNB 1960/34 verlaten, hetgeen de vorming van een personenvennootschap vanuit fiscaal perspectief aanzienlijk vergemakkelijkt. Volgens schr. is het jammer dat het al met al bijna 55 jaar heeft geduurd voordat de Hoge Raad terugkwam op BNB 1960/34. Maar desondanks begroet iedereen in de fiscale en notariële praktijk het arrest van 11 juli 2014 met instemming. Mr. dr. T.P. van Duuren Rechtsgeldigheid en doorwerking van afspraken over aandelenoverdracht in een persoonsgebonden BV – In deze bijdrage wordt de verhouding tussen statutaire en contractuele verbintenissen met betrekking tot aanbieding en overname van aandelen geanalyseerd vanuit het perspectief van het algemene verbintenissenrecht. Het uitgangspunt daarbij is een besloten vennootschappelijk samenwerkingsverband in de rechtsvorm van een BV waarvan alle aandeelhouders tevens partij zijn bij een buitenstatutaire (contractuele) regeling. De tendens tot contractualisering van het vennootschapsrecht heeft met de invoering van het nieuwe BV-recht stevige rugdekking gekregen. Volgens schr. heeft de wetgever echter onvoldoende rekening gehouden met regels van algemeen verbintenissenrecht. Mr. A.W.M. Overtoom, mr. W.J.M. Overtoom Bedrijfsopvolgingsfaciliteiten in de overdrachtsbelasting – Schrs. gaan in deze bijdrage in op de bedrijfsopvolgingsfaciliteiten in de Wet belastingen van rechtsverkeer

1970. Deze faciliteiten worden vergeleken met vergelijkbare faciliteiten in andere heffingswetten. Aangegeven wordt wat de knelpunten in de overdrachtsbelasting zijn en welke wijzigingen kunnen worden aangebracht om deze knelpunten op te lossen. Mr. A. Steneker Uitbestede executie – Schr. gaat in deze bijdrage in op de volgende vragen: welke eisen moeten aan verkoop door de klant of de curator worden gesteld, wil die verkoop kwalificeren als executie van het pand- of hypotheekrecht? En kan verkoop door de hypotheekgever (buiten faillissement) ook executie zijn? Mr. S.J.L.M. van Bergen Oneigenlijke lossing als vorm van parate executie (?!) – Oneigenlijke lossing is een verkoopconstructie waarbij op basis van afspraken tussen een zekerheidsgerechtigde en de curator van de zekerheidsgever de verbonden zaak onderhands wordt verkocht. De Hoge Raad plaatst de figuur van de oneigenlijke lossing onder de wettelijke bepalingen over onderhandse executieverkoop. Volgens schr. lijkt art. 3:268 lid 2 BW daarvoor echter geen ruimte te bieden.

1874 Fiscaal recht Caribisch Juristenblad 3e jrg. nr. 2, juni 2014 Mr. Siegfried G. Kenswil Grove schuld en opzet in het Curaçaose belastingrecht – Indien de belastingplichtige grove schuld of opzet kan worden toegerekend, mag de Belastingdienst een vergrijpboete opleggen. Deze vergrijpboete kan bij opzettelijk handelen oplopen tot 100% van het te weinig betaalde belastingbedrag. Dit artikel tracht inzicht te geven in de invulling van deze strafrechtelijke begrippen in de Curaçaose fiscale praktijk. De kwalificatie van grove schuld of opzet is casuïstisch, waarbij de bewijslast bij de Belastingdienst ligt. Grove schuld is omschreven als een in laakbaarheid aan opzet grenzende mate van verwijt-

baarheid dat mede grove onachtzaamheid omvat. Opzet is omschreven als het willens en wetens handelen of nalaten. Indien sprake is van een pleitbaar standpunt, kan de belastingplichtige geen verwijt worden gemaakt. Wanneer een belastingplichtige zijn belastingzaken laat behartigen door een adviseur, kan de schuld van de adviseur niet zonder meer worden toegerekend aan de belastingplichtige.

Tijdschrift voor Staatssteun 5e jrg. nr. 3, oktober 2014 Prof. mr. dr. R.H.C. Luja De rol van nationale rechters bij de handhaving van de standstillbepaling in fiscale zaken – Bij het bespreken van de rol van nationale rechters in staatssteunzaken gaat de aandacht tot nu toe veelal uit naar zaken waarin concurrenten klagen. In deze bijdrage wordt in vogelvlucht ingegaan op een aantal fiscale zaken die door middel van prejudiciële vragen voor het Hof van Justitie van de Europese Unie zijn gebracht. Daarbij gaat het om zaken waarin de belastingautoriteiten zelf of een belastingplichtige zich op het steunverbod beroepen voor de nationale rechter of, bij gebreke daaraan, de nationale belastingrechter ambtshalve de standstill-bepaling van art. 108(3) VwEU handhaaft. Daarbij komt de vraag aan bod in hoeverre op de nationale rechter de verplichting rust tot handhaving van het verbod op steun in geschillen tussen begunstigden en nationale belastingautoriteiten. Geconcludeerd wordt dat, gelet op recente prejudiciële vragen van rechters uit andere lidstaten, de Nederlandse fiscale rechter niet zonder meer kan afzien van ambtshalve handhaving van art. 108(3) VwEU nu deze naar nationaal recht de mogelijkheid heeft, en daarmee de Europeesrechtelijke verplichting, bepalingen van openbare orde te handhaven. Daartoe dient waar mogelijk niet alleen (verplicht) gebruik te worden gemaakt van de bevoegdheid tot ambtshalve aanvulling van rechtsgronden, maar ook tot aanvulling van feiten (al dan niet door verwijzing). In Gemeente Baarn besliste de Hoge Raad recentelijk nog anders.


2595

Tijdschriften

Weekblad Fiscaal Recht 143e jrg. nr. 7066, 2 oktober 2014 Prof. dr. H. Vording, WFR 2014/1204 Fiscale beleidsnotities 2015 – Het Belastingplan 2015 wordt dit jaar overschaduwd door de brief Keuzes voor een beter belastingstelsel. Deze brief stelt terecht vast dat met een herschikking van fiscale lasten een maatschappelijke winst kan worden behaald ter omvang van zo’n 100.000 banen. Wat te prijzen is in de kabinetsbenadering, is de keuze voor een helder doel, en voor een lang tijdpad. Maar hoe die herschikking van lasten er moet uitzien, blijft wel erg onduidelijk. Het verlaagde BTW-tarief kan best stapsgewijs omhoog. Toch moeten ook de lasten op de eigen woning, op ondernemerschap en op gepensioneerden omhoog. Mr. drs. O.P.M. Adriaansens, dr. A. Rozendal, WFR 2014/1215 Bedrijfsopvolging en vastgoed – De bedrijfsopvolgingsfaciliteiten in de Wet Inkomstenbelasting 2001 (Wet IB 2001) en de Successiewet 1956 (SW 1956) hebben tot doel bedrijfsopvolgingen te faciliteren bij schenking of vererving. Schrs. gaan in deze bijdrage in op de toepassing van deze faciliteiten op de schenking of vererving van onroerende zaken. Daarbij staat de kwalificatie van onroerende zaken die direct of indirect worden gehouden door een lichaam waarin de schenker of erflater een aanmerkelijk belang houdt centraal. De vraag of dergelijke onroerende zaken al dan niet kwalificeren als ondernemingsvermogen is op dit moment bijzonder actueel en leidt in de praktijk regelmatig tot discussie tussen belastingplichtigen en de fiscus. Schrs. bespreken in dit verband enkele relevante aspecten rondom de kwalificatie van vastgoedexploitatie die van belang zijn in het kader van deze discussies.

ting, op zijn grondvesten doet schudden. De Hoge Raad is bij deze gelegenheid na 55 jaar teruggekomen op een arrest waarmee generaties fiscalisten zijn opgegroeid, te weten HR 16 december 1959, nr. 14 092, BNB 1960/34. In deze bijdrage onderzoekt schr. de fiscale gevolgen die thans zijn verbonden aan de inbreng van een onderneming in een personenvennootschap tegen de werkelijke waarde. Mr. J.J.A.M. Korving, mr. dr. M.M.W.D. Merkx, WFR 2014/1245 Goed vertegenwoordigd? – Eind vorig jaar heeft de Staatssecretaris van Financiën een nieuw besluit gepubliceerd over de fiscaal vertegenwoordiger in de BTW. Het is binnen de Europese Unie opvallend te noemen dat bepaalde regelingen, zoals de verlegging bij invoer en de toepassing van het nultarief in een accijnsgoederenplaats of BTW-entrepot, alleen van toepassing zijn voor buitenlandse ondernemers indien zij een fiscaal vertegenwoordiger aanstellen, terwijl Nederlandse ondernemers zonder fiscaal vertegenwoordiger gebruik kunnen maken van deze regelingen. Dit is voor schrs. aanleiding geweest om te onderzoeken of het onderscheid dat Nederland maakt tussen in andere lidstaten gevestigde ondernemers en in Nederland gevestigde ondernemers is geoorloofd. Bij de beantwoording van deze vragen blijken ook algemene rechtsbeginselen en met name het evenredigheidsbeginsel een belangrijke rol te spelen.

143e jrg. nr. 7067, 9 oktober 2014 Dr. J.L. van de Streek, WFR 2014/1237 Fiscale firmaproblematiek in beweging – Op 11 juli 2014 heeft de Hoge Raad een arrest gewezen dat de fiscale firmaproblematiek zoals die aan de orde is in de inkomsten- en vennootschapsbelas-

2596


1876 Handels- & economisch recht Bedrijfsjuridische berichten Nr. 20, oktober 2014 Mr. H. Koster Verzet tegen beëindiging overblijvende aansprakelijkheid 2:403 BW-verklaring – In deze bijdrage gaat schr. in op de uitspraak van de Ondernemingskamer van 23 juli 2014 (ECLI:NL: GHAMS:2014:2887, Bb 2014/67.1) over de vraag of de overblijvende aansprakelijkheid op grond van een 2:403 BW verklaring kon worden beëindigd.

Caribisch Juristenblad

1875 Gezondheidsrecht Rechtskundig Weekblad

Weekblad Fiscaal Recht

geschreven. De depenalisering – voor zover de voorwaarden zijn nageleefd – die in geval van euthanasie bij meerderjarigen en ontvoogde minderjarigen reeds in de wet van 28 mei 2002 vervat zat, wordt nu uitgebreid naar niet-ontvoogde minderjarigen. Weliswaar heeft de wetgever de Euthanasiewet voor niet-ontvoogde minderjarigen niet louter opengesteld en is deze vorm van levensbeeindiging bij hen aan striktere voorwaarden onderworpen. Maar vooral, en in tegenstelling tot Nederland, waar minderjarigen vanaf de leeftijd van twaalf jaar ook om euthanasie kunnen vragen, geldt in België geen minimumleeftijdsgrens. Een wereldprimeur dus.

78e jrg. nr. 5, 4 oktober 2014 L.M. Veny, P. Goes Een wereldprimeur: de uitbreiding van de Euthanasiewet naar niet-ontvoogde minderjarigen – (België) Terwijl in talrijke landen op euthanasie nog een taboe rust, heeft België met het aannemen van de wet van 28 februari 2014 tot wijziging van de wet van 28 mei 2002 betreffende de euthanasie, teneinde euthanasie voor minderjarigen mogelijk te maken, geschiedenis

3e jrg. nr. 2, juni 2014 Mr. H.Th.M. Burgers Aandelen zonder stemrecht. Is in het Curaçaose recht de positie van de houder van aandelen zonder stemrecht voldoende beschermd? Een vergelijking met het Nederlandse recht – In dit artikel worden de regelingen van stemrechtloze aandelen van de Nederlandse flex-bv vergeleken met die van de aandelen zonder of met beperkt stemrecht bij de Antilliaanse N.V. en B.V. Aandacht wordt besteed aan de bepalingen in beide wetgevingen ter bescherming van de aandeelhouder zonder of met beperkt stemrecht. De algemene conclusie is dat de aandeelhouder zonder of met beperkt stemrecht in het Curaçaose

Tijdschriften

Boek 2 BW minder beschermd is dan de houder van stemrechtloze aandelen in de Nederlandse flex-bv. De Nederlandse regeling is derhalve geen klakkeloze overneming van de 25 jaar eerder in Curaçao ingevoerde regeling van aandelen zonder of met beperkt stemrecht.

Tijdschrift voor Staatssteun 5e jrg. nr. 3, oktober 2014 Mr. P.P. Huurnink, mr. R.J.M. van den Tweel Modernisering van het staatssteunbeleid. Deel 1: Formeel recht – De Europese staatssteunregels zijn in de loop van vele jaren uitgegroeid tot een complex juridisch kader. Met de modernisering van het staatssteunbeleid tracht de Europese Commissie deze regels te verduidelijken en vereenvoudigen, de samenhang te versterken en het beoordelingsproces te stroomlijnen. In twee artikelen, dit eerste over formeel recht en het tweede over materieel recht, wordt een overzicht gegeven van het nieuwe Europese staatssteunbeleid. Mr. D.W. Boot, mr. T.W. Fransen Vergoeding van schade of steunmaatregel? – Zowel het onteigenings- als het nadeelcompensatierecht biedt een grondslag voor een vergoeding van schade die de overheid aan ondernemers heeft toegebracht. Niet zelden wordt – zeker in het kader van het onteigeningsrecht – de vergoeding betaald op grond van een op minnelijke wijze tot stand gekomen overeenkomst. In dit artikel onderzoeken schrs. de verhouding tussen deze vormen van vergoedingen van overheidswege enerzijds en het staatssteunrecht anderzijds. Meer in het bijzonder bezien zij waarom dergelijke vergoedingen geen steunmaatregelen in de zin van art. 107 VwEU zijn en waarom dit in beginsel niet anders is, indien partijen de hoogte van een dergelijke vergoeding in overleg zijn overeengekomen. Tot slot schetsen zij (een aantal van) de eisen waaraan een (minnelijk overeengekomen) vergoeding op grond van het onteigenings- of nadeelcompensatierecht moet voldoen, teneinde niet te kwalificeren als een steunmaatregel.

1877 Intellectuele eigendom, mediarecht & informatierecht Tijdschrift voor internetrecht 7e jrg. nr. 4, september 2014 W. During Browsen: hoe zit het met het bekijken van een website met ‘illegale’ publicaties – De beslissing van het Hof van Justitie van de Europese Unie van 5 juni 2014 in de Meltwater-zaak heeft voor velen niet tot een verrassend resultaat geleid. Het Hof kwam in deze zaak tot de conclusie dat de reproducties die automatisch worden gegenereerd op het moment dat een gebruiker een website bezoekt, kwalificeren als een tijdelijke reproductie en daarmee zonder de toestemming van de rechthebbende mogen worden gemaakt. Een praktische uitkomst, aangezien dagelijks miljoenen mensen een website bezoeken en in dat kader dus automatisch miljoenen kopieën worden gemaakt. De prejudiciële vraag in deze zaak ziet echter alleen op het bekijken van websites waar met toestemming van de rechthebbende auteursrechtelijk beschermd werk op is geplaatst. Dat laat de vraag onbeantwoord of je als gebruiker inbreuk maakt op het auteursrecht van de rechthebbende in het geval je een website met ‘illegale’ content bezoekt. In dit artikel wordt geprobeerd om het antwoord op die vraag in te vullen naar analogie van de beslissing van het Hof in de Meltwater-zaak. D. Hardick, K. Kroeks-de Raaij Google en ‘the right to be forgotten’ ... vergeet het maar?! – Op 13 mei deed het Hof van Justitie van de Europese Unie uitspraak in de procedure tussen enerzijds de Spaanse burger Mario Costeja González en de Spaanse privacy toezichthouder het Agencia Española de Protección de Datos (AEPD), en anderzijds Google Spain SL en Google Inc. Deze uitspraak heeft veel (media-)aandacht gekregen en houdt de gemoederen nog steeds bezig. Er is veel geschreven over het grote

aantal verwijderingsverzoeken dat Google in korte tijd heeft ontvangen en over hoe het bedrijf daarmee omgaat. Voor exploitanten van zoekmachines blijkt het toepassen van deze uitspraak een hele uitdaging. Eind juli hebben Google, Microsoft en Yahoo en de Europese nationale toezichthouders met elkaar gesproken over het proces dat gevolgd wordt in geval van verwijderingsverzoeken. Al snel daarna gaven de toezichthouders aan niet tevreden te zijn over de manier waarop Google omgaat met verwijderingsverzoeken. Het is duidelijk dat alle partijen nog zoeken naar een antwoord op de vraag hoe ze moeten omgaan met de uitspraak. Daarnaast zijn er ook principiële bezwaren tegen ‘the right to be forgotten’ ofwel het ‘vergeetrecht’. In dit artikel gaan schrs. nader in op het arrest en bespreken ze de huidige status van het recht om vergeten te worden. Vervolgens wordt de wijze waarop een vergeetrecht in de Verordening is opgenomen besproken en wordt uiteengezet wat de betekenis van de uitspraak is voor de praktijk. J. van Groenendaal, F. Blokhuis Het downloadverbod en de thuiskopievergoeding – Met zijn arrest inzake ACI Adam e.a. Stichting Thuiskopie van 10 april 2014 geeft het Europese Hof van Justitie duidelijkheid over de interpretatie van de Nederlandse thuiskopieregeling in het licht van de Auteursrechtrichtlijn (ARl). Een privékopie uit ongeoorloofde bron levert een auteursrechtinbreuk op. Dat betekent volgens het Europese hof van Justitie dat het heffen van een vergoeding over privékopieën uit ongeoorloofde bron niet langer mogelijk is. Wat betekent dit voor (de hoogte van) de vergoeding in Nederland? Het arrest gaat voorts de geschiedenisboeken in als de uitspraak die het ‘downloadverbod’ effectief invoerde. Maar of een verbod op het downloaden van content uit ongeoorloofde bron ook wordt gehandhaafd valt te betwijfelen. De Stichting Bescherming Rechten Entertainment Industrie (BREIN) heeft aansluitend aan het arrest bekendgemaakt zich niet te richten op individuele internetgebruikers die downloaden uit ongeoorloofde bron. Zij blijft zich net als voorheen richten op de aanpak van grootschalige


2597

Tijdschriften

aanbieders van illegale content. Duidelijk is wel dat de juridische mogelijkheid is ontstaan om individuele internetters aan te pakken voor ‘illegale downloads’. H. de Vries Google vergeet me (niet)!? – Het González-arrest over de zoekmachine Google Search heeft veel opschudding veroorzaakt. Het Europese Hof van Justitie beantwoordde in dit arrest van 13 mei 2014 door de Spaanse rechter gestelde prejudiciële vragen over de uitleg van de Richtlijn bescherming persoonsgegevens (1995/46/EG) in relatie tot Google Search. Naar het oordeel van het Hof is in het kader van de zoekmachine sprake van verwerking van persoonsgegevens. Google wordt aangemerkt als de ‘verantwoordelijke’ in de zin van de Richtlijn. De werking van de Richtlijn strekt zich uit tot Google, omdat Google in Spanje een verkoopkantoor heeft voor door de zoekmachine aangeboden advertentieruimte. En betrokkenen hebben er onder omstandigheden recht op dat in de resultatenlijst die verschijnt na een zoekopdracht op hun naam, koppelingen naar door derden gepubliceerde webpagina’s worden verwijderd, ook indien de informatie niet vooraf of gelijktijdig van deze webpagina’s is gewist en mogelijk zelfs wanneer de publicatie ervan op die webpagina op zich rechtmatig is. Heeft het Hof met dit arrest een nieuwe lijn ingezet? Hebben het privacyrecht en het recht op bescherming van persoonsgegevens voorrang boven de informatievrijheid? En hebben betrokkenen het recht om te worden vergeten?

1878 Mediation en alternatieve geschillenbeslechting Tijdschrift voor klachtrecht Nr. 3, september 2014 J.Dute Nieuwe regels voor het GGZ-klachtrecht: een processie van Echternacht – Het GGZ-klachtrecht voor de vrijwillig en gedwongen opgenomen patiënt ondergaat de komende tijd belangrijke veranderingen. Schr. brengt deze veranderingen in kaart door middel

2598


van een schets van het huidige en komende recht en voorziet een en ander van commentaar. Het algemeen klachtrecht is geregeld in de Wet klachtrecht cliënten zorgsector (WKCZ) en regelt het klachtrecht voor vrijwillig opgenomen patiënten. Deze wet wordt vervangen door het wetsvoorstel Wet kwaliteit, klachten en geschillen zorg (Wkkgz) wanneer dit voorstel, dat momenteel bij de Eerste Kamer ligt, als wet wordt aangenomen. Gedwongen opgenomen patiënten kunnen ook een beroep doen op de WKCZ tenzij een beroep op het Bopz-klachtrecht (Bijzondere opnemingen in psychiatrische ziekenhuizen) kan worden gedaan. Dit wordt door schr. aangeduid met bijzonder klachtrecht en is geregeld in art. 41 e.v. Wet Bopz. In de toekomst blijft dit klachtrecht in grote trekken behouden. De conclusie is dat het klachtrecht behoorlijk gaat veranderen waarbij er winst, maar ook verlies is. A. Hendriks Tuchtrecht dringend aan herziening toe? – In verband met kritiek op het medisch tuchtrecht is de Minister van VWS van plan het tuchtrecht te veranderen. Schr. bespreekt de wijzigingsvoorstellen voor het tuchtrecht voor artsen. Eerst schetst schr. het huidige tuchtrecht door een bespreking van de wettelijke kenmerken van het tuchtrecht en de cijfers uit de jaarverslagen. Vervolgens worden de in de afgelopen tien jaar voorgestelde wijzigingen op een rijtje gezet. Het tuchtrecht is aan modernisering toe, maar de veranderingen waar thans op wordt aangedrongen stellen de patiënt centraal en dat is volgens schr. geen goede zaak. Het tuchtrecht moet niet worden vermengd met klachtrecht. De focus moet gericht blijven op het doel van het tuchtrecht en dat is het bevorderen en bewaken van de kwaliteit van de beroepsuitoefening door het toetsen van het handelen van beroepsbeoefenaren. H. van der Meer Het wetsvoorstel voor een nieuw klachtrecht in de gezondheidszorg: kansen en bedreigingen – Het wetsvoorstel Wet kwaliteit, klachten en geschillen zorg (Wkkgz) bevat een nieuwe regeling van het klachtrecht in de zorg. Schr. geeft de achtergronden van dit voorstel en

bespreekt wat naar haar mening de kansen en bedreigingen zijn in het voorstel. Na een uiteenzetting van het huidige klachtrecht, zoals geregeld in de Wet klachtrecht cliënten zorgsector (WKCZ), en de nieuwe in het wetsvoorstel voorgestelde regeling op hoofdlijnen, komt schr. tot de conclusie dat de nieuwe regeling niet tot een effectief resultaat leidt. Hoewel deze regeling een open gesprek tussen hulpverlener en patiënt centraal stelt, hetgeen een duidelijke wens uit de praktijk is, bevat het voorstel elementen die dat open gesprek niet bevorderen. Naar de mening van schr. hadden meer overleg tussen veldpartijen en kleinere aanpassingen van de bestaande regeling kunnen leiden tot een beter resultaat. S. Van Egmond, M. Heerings Leren van patiëntenverhalen voor een goede zorgsector – Het Rathenau Instituut heeft onderzoek gedaan naar patiëntenervaringen met ziekenhuiszorg. Voor dit onderzoek verzamelde het Instituut in de periode juni 2012 tot en met juni 2013 ruim honderd verhalen van patiënten en onderzocht vervolgens welke bijdrage het narratieve patiëntenperspectief kon leveren aan het verbeteren van de kwaliteit van ziekenhuiszorg. Schrs. bespreken dit onderzoek en geven aan op welke wijze patiëntenervaringen, ter verbetering van de kwaliteit van de verleende zorg, een plek in het ziekenhuis kan worden gegeven. Volgens schrs. kan veel worden geleerd van patiëntenervaringen en hebben ziekenhuizen baat bij het actief en structureel verzamelen van verhalen van patiënten.

1879 Omgevingsrecht Het Waterschap Nr. 10, oktober 2014 A. Moerman Waterbelangen beter geborgd – Een nieuwe Omgevingswet moet vanaf 2018 het leven van bouwend Nederland simpeler maken. De wet, waar al jaren aan wordt gewerkt, gaat tientallen wetten en

Tijdschriften

honderden daaronder hangende uitvoeringsbesluiten en regelingen vervangen. Wat gaat de waterwereld van de nieuwe wet merken?

Tijdschrift voor Bouwrecht 7e jrg. nr. 10, oktober 2014 Mr. J.A.E. Nijenhuis De grote voordelen van de Omgevingswet – Onder bovenstaande titel heeft schr. een presentatie verzorgd op ‘Het Grote Omgevingswet Symposium’ van 19 september 2014. Dit artikel is een uitgeschreven weergave van de presentatie waarbij in hoofdlijnen op de belangrijkste voordelen wordt ingegaan. Prof. mr. A.G.A. Nijmeijer Beoordelingsregels in het wetsvoorstel Omgevingswet – Een kenmerk van het wetsvoorstel voor de Omgevingswet is dat ten aanzien van de toetsingskaders die gelden bij de beslissing op een aanvraag om omgevingsvergunning – in het wetsvoorstel ‘beoordelingsregels’ genoemd – wordt voorzien in een delegatiebevoegdheid. Door middel van die bevoegdheid kunnen materiele normen die door het bevoegd gezag bij de beslissing op een vergunningaanvraag moeten worden betrokken bij algemene maatregel van bestuur (amvb) worden vastgesteld. De toetsversie van de Omgevingswet oogstte (onder meer) op dit onderdeel stevige kritiek van de Afdeling advisering van de Raad van State. In het wetsvoorstel komt de regering aan die kritiek tegemoet. Dat valt toe te juichen, maar roept tevens enkele vragen op die te maken hebben met de toegevoegde waarde van regelstelling bij amvb en de mogelijkheid van subdelegatie. Schr. licht dat in deze bijdrage nader toe. Mr. A.E. Kneepkens, ir. K. Krijt, mr. ing. B. Rademaker Het omgevingsplan – In deze bijdrage staat het gemeentelijke kerninstrument uit de Omgevingswet centraal: het omgevingsplan. In het omgevingsplan stellen de gemeenten hun regels op het terrein van de fysieke leefomgeving op. Het omgevingsplan komt in de plaats van veel bestemmingsplannen die gemeenten vaak hebben en bevat ook de andere regels die gemeenten stellen op het terrein van de fysieke

leefomgeving (en nu nog in andere verordeningen zijn opgenomen). Mr. drs. D. Korsse De instructieregelbevoegdheid in de Omgevingswet – In de Omgevingswet is een belangrijke plaats ingeruimd voor de bevoegdheid om instructieregels vast te stellen. Instructieregels zijn algemeen verbindende voorschriften waarin inhoudelijke eisen kunnen worden gesteld aan de uitoefening van taken en bevoegdheden op grond van de Omgevingswet. Zij worden voor het overgrote deel tot bestuursorganen van lagere overheden gericht en hebben in die zin een interbestuurlijk karakter. Schr. geeft zijn visie op deze instructieregelbevoegdheid. Mr. M.C. Brans Over(heid) tot actie: programma’s in de Omgevingswet – De programmatische aanpak heeft de afgelopen jaren enorm aan belangstelling gewonnen. Het succes met het Nationaal Samenwerkingsprogramma Luchtkwaliteit (NSL) heeft daarbij als grote aanjager gefungeerd. Niet onbegrijpelijk is dan ook dat de regering dit instrument een vaste basis in de Omgevingswet heeft willen geven. De programmatische aanpak valt in de Omgevingswet onder het kerninstrument van het programma. Het programma kenmerkt zich door een pakket van beleidsvoornemens en maatregelen om een bepaald doel (op onderdelen) van de fysieke leefomgeving te bereiken, waartoe veel meer wordt gerekend dan de programmatische aanpak. De uitvoering van het programma is in handen van de overheid. In deze bijdrage werpt schr. dit onderwerp aan een nadere analyse. Mr. T.E.P.A. Lam De omgevingsvergunning en het projectbesluit – De Omgevingswet is opgebouwd rond zes kerninstrumenten, te weten de omgevingsvisie, het programma, decentrale regelgeving (waaronder het omgevingsplan), algemene rijksregels over activiteiten, de omgevingsvergunning en het projectbesluit. Deze bijdrage gaat over de omgevingsvergunning en het projectbesluit. Prof. mr. F.C.M.A. Michiels Handhaving in de Omgevingswet

– In deze bijdrage bespreekt schr. de belangrijkste onderdelen van hoofdstuk 18 van het wetsvoorstel Omgevingswet. Hij geeft enkele voor verbetering vatbare punten, plaatst kritische kanttekeningen en doet enkele suggesties ter verbetering. Onduidelijk is nog in hoeverre de handhaving de komende jaren merkbaar beter gaat worden en in hoeverre deze een integraal omgevingsrechtelijk karakter gaat krijgen, aldus schr. Daarvoor is het nodig dat de omgevingsdiensten volwaardige, professionele handhavingsinstellingen worden, die niet opzij gaan voor bestuurlijke druk en die behalve een integrale blik ook een breed omgevingsrechtelijk takenpakket krijgen, inclusief ruimtelijke ordening, water en natuur, die dus niet alleen grijs, maar ook rood, blauw en groen worden. Prof. mr. dr. M.A.B. Chao-Duivis De AVA 2013 (1992): wijzigingen en rechtspraak (Deel 1) – De Algemene Voorwaarden voor Aanneming van Werk 1992 (AVA) zijn in 2013 door de opsteller ervan, Bouwend Nederland, herzien. Wat houdt de herziening in? Aan die vraag is dit artikel gewijd. In het tweede deel wordt een overzicht gegeven van recente uitspraken waarbij de AVA 1992 aan de orde is geweest.

1880 Rechtspleging & procesrecht Rechtskundig Weekblad 78e jrg. nr. 4, 27 september 2014 C. van Severen De rechterlijke dienst na verkoop: uitlegging, verbetering een aanvulling van rechterlijke uitspraken. Commentaar bij de wet van 24 oktober 2013 – (België) De wet van 24 oktober 2013 verleent de rechter een derde mogelijkheid om ‘gebreken’ aan de eerder door hem gewezen uitspraken te corrigeren. Naast uitleggen en verbeteren van zijn uitspraken kan de rechter voortaan ook zijn uitspraken aanvullen, wanneer hij naliet één of meer voor hem


2599

Tijdschriften

aangebrachte geschilpunten te beslechten. Deze wijziging is zeer welkom, aangezien partijen voorheen genoodzaakt waren hun toevlucht te nemen tot een rechtsmiddel wanneer zij alsnog over de vergeten punten een uitspraak wilden verkrijgen. De wetgever maakte meteen van de gelegenheid gebruik om de bestaande artikelen in het Gerechtelijk Wetboek over de uitlegging en verbetering van rechterlijke uitspraken bij te stellen. Het realiseren van een meer efficiënte rechtspleging was daarbij telkens de doelstelling. Vraag is echter of deze nobele doelstelling volstaat om de wetgever zijn slordigheid en veronachtzaming van een aantal basisbeginselen van het (burgerlijk) procesrecht in de redactie van de wet te vergeven.

1881 Sociaal Recht Bedrijfsjuridische berichten Nr. 20, oktober 2014 Mr. S.M. van der Meer, Bb 2014/66 Wie draait er op voor de gestolen leaseauto? – Het is niet ongebruikelijk dat een werknemer een leaseauto ter beschikking gesteld krijgt die hij ook privé mag gebruiken. Als de betreffende leaseauto vervolgens tijdens privégebruik wordt gestolen, kan de vraag rijzen of de werkgever de (nietverzekerde) schade op de werknemer kan verhalen. De Hoge Raad heeft zich hierover onlangs uitgelaten en geoordeeld dat de eis van goed werkgeverschap van art. 7:611 BW meebrengt dat dit niet zonder meer mogelijk is.

Tijdschrift Recht en Arbeid 6e jrg. nr. 10, oktober 2014 Prof. mr. E. Verhulp, TRA 2014/74 Wie vertegenwoordigt? – De representativiteit van vakbonden wordt als een probleem voor het draagvlak van cao’s gezien. In deze bijdrage analyseert schr. of dat in de huidige regelgeving inderdaad een probleem is. Hij constateert dat dat

2600


probleem er formeel niet is, nu als uitgangspunten gelden dat de werknemer de toepasselijkheid van de cao vrijwillig aanvaardt en dat bij de cao de belangen van alle werknemers die onder de werkingssfeer ervan vallen, zijn betrokken. Omdat deze uitgangspunten onder druk staan, is er materieel wellicht wel een probleem. De vraag is of het verkiezen van vakbonden die een cao afspreken een oplossing biedt. Mr. dr. P.H. Burger, TRA 2014/75 Ontslag en de toegang tot de sociale zekerheid voor de zieke werknemer. De muis in de val van een ingewikkeld toneelstukje in toga – Wanneer een werknemer wordt ontslagen heeft hij er een groot belang bij dat na ontslag de toegang tot een socialezekerheidsuitkering is verzekerd. Een werknemer die ziek is en in aanmerking wenst te komen voor een ZW-, WIA- of WW-uitkering dient het uiterste te doen om te voorkomen dat aanspraak op een uitkering moet worden gemaakt. In die situaties waarin een uitkeringsrecht niet zeker is, proberen werkgevers en werknemers soms met een andere ontslagwijze (een geregelde ontbinding) het uitkeringsrecht veilig te stellen. In dit artikel komt aan de orde welke ruimte het socialezekerheidsrecht hiervoor nog biedt, na invoering van het herziene ontslagrecht met ingang van 1 juli 2015. Mr. P.S. Fluit, TRA 2014/76 Het nieuwe ontslag en de toegang tot de sociale zekerheid. Verwijtbare werkloosheid en benadeling na het nieuwe ontslagrecht – Verwijtbare werkloosheid, de benadelingshandeling, passende arbeid. Het zijn WW-begrippen die relevant zijn voor het arbeidsrecht. In hoeverre wijzigt met de inwerkingtreding van de WWZ de invulling van deze begrippen en wat zijn hiervan de eventuele gevolgen voor de toegang tot de WW? Mr. dr. H.H. Voogsgeerd, TRA 2014/77 Kroniek Europees arbeidsrecht 1 april 2013-1 juli 2014 – Deze kroniek Europees arbeidsrecht betreft een ruimere periode dan die van een jaar, de laatste kroniek is van januari 2013. Hierdoor ligt de nadruk meer op langetermijntrends. Waar mogelijk wordt aandacht besteed aan de methode van rechtsvinding van het Hof: is die

eigen aan het sociale recht of zijn er meer algemeen Europeesrechtelijke methoden terug te vinden?

1882 Staats- & bestuursrecht Caribisch Juristenblad 3e jrg. nr. 2, juni 2014 Mr. G.A.H. Bakhuis, mr. H. Nummerdor, Mr. S. Philipsen e.a. Zorgvuldig en bedachtzaam De eerste uitspraak van het Constitutioneel Hof Sint Maarten – In dit artikel staat de eerste uitspraak van het Constitutioneel Hof van Sint Maarten centraal. Allereerst worden de mogelijkheden van constitutionele toetsing in het Koninkrijk der Nederlanden geschetst. Aansluitend wordt de toetsingsbevoegdheid van het Hof besproken zoals die is opgenomen in de Staatsregeling van Sint Maarten. Daarna wordt ingegaan op de uitgangspunten die het Hof kiest bij de uitoefening van deze bevoegdheid. Op basis van hetgeen is beschreven, concluderen schrs. dat het Hof zijn ruime bevoegdheid zorgvuldig en bedachtzaam heeft ingekaderd.

Civis Mundi www.civismundi.nl, nr. 27, oktober 2014 – In dit nummer van Civis Mundi worden onder andere de thema’s ‘Staatkundige innovatie/periodiek onderhoud democratie’ en ‘Staatkundige en constitutionele problemen’ behandeld. W. Couwenberg Discussie over staatkundige hervormingen als gezellig politiek gezelschapsspel – Politici van rechts en links die deel uitmaken van de gevestigde orde, zijn geneigd zolang mogelijk vast te houden aan vertrouwd geraakte structuren en procedures, hoe problematisch die ook geworden zijn en dus doof voor de roep om daarin verandering te brengen. De Nederlandse politiek is daarvan een treurig voorbeeld. Dat laatste wordt geïllustreerd in een korte bijdrage, waarin de discussie over staatkundige hervormingen in Nederland gekarakteriseerd wordt als een gezellig

Tijdschriften

politiek gezelschapsspel. Dat spel wordt na de oorlog al gespeeld sinds 1947, met als inzet de reorganisatie van het binnenlands bestuur, en een hervorming van onze parlementaire democratie. Politici, bestuurders, partijprominenten, publicisten en staatsrechtbeoefenaars nemen daar gretig aan deel, met de beste bedoelingen, maar in de regel zonder enig resultaat. Zo werd de lokale politiek en het lokale bestel onlangs voor de zoveelste maal weer eens opgeschud, nu door een burgemeester, gevolgd door enige reacties in de media, waarna alles uiteraard bleef zoals het was. L. Klinkers De staatkundige toekomst van Suriname – Al is de rol van de natiestaat zeker nog niet uitgespeeld, toch verandert de natiestaat door de snel groeiende internationale interdependentie, ondanks tegenstrevende krachten, steeds meer in een interdependent en beperkt soeverein type staat. In de wereldmaatschappij in wording ontwikkelen zich grotere politieke verbanden als nieuwe pijlers ervan. Het streven naar een politiek verenigd Europa sinds de jaren ’50 is daarvan een markante illustratie. Die grotere politieke verbanden kunnen in staatkundig-constitutioneel opzicht het best vorm krijgen in een federaal verband. De Europese Unie is stap voor stap op weg naar zo’n federaal verband. En op termijn gebeurt dat ook met Zuid-Amerika. In dat staatkundige perspectief schetst schr. een boeiende visie op de staatkundige toekomst van Suriname, waarmee hij zich opnieuw ontpopt als een visionaire politieke denker.

Regelmaat 29e jrg. nr. 4, augustus 2014 G.J. Veerman Klaarheid over het Clearing House – Het Clearing House voor Wetsevaluatie (CHW) was een onderzoeksproject, ondergebracht bij de sector Wetgevingskwaliteitsbeleid van het Ministerie van Veiligheid en Justitie, dat van 2007 tot 2013 kennis verzamelde over de werking van wetgeving op

meta-niveau. Het idee achter CHW was om gegevens uit wetsevaluaties bij elkaar te brengen met als doel mogelijk vaste verbanden te ontdekken tussen enerzijds kenmerken van de wet en anderzijds de werking ervan. Deze meta-evaluatie van wetsevaluaties had als doel het voorspellen van effecten van wetgeving beter te maken. Voor dit onderzoek werden zeven vaste manipuleerbare variabelen gekozen en bij departementen onder de aandacht gebracht met het verzoek deze elementen standaard bij wetsevaluaties op te nemen. Schr. bespreekt achtereenvolgens de achtergronden van CHW, de meta-evaluatie van wetsevaluaties en de inzichten die het onderzoek heeft opgeleverd met bijzondere aandacht voor de zeven manipuleerbare factoren. Afgesloten wordt met een beschrijving van de effecten van CHW. E. Mastenbroek, A.C.M. Meuwese, S. van Voorst Naar een regelgevingcyclus? Evaluatie in de Europese Unie – Better Regulation is een binnen de Europese Unie gehanteerde beleidsfilosofie met als belangrijkste doel het komen tot betere regelgeving. In dit kader vervullen evaluaties een belangrijke rol. Het idee is dat het regelgevingsproces een cyclus is waarbij de impact assessments de basis vormt voor de ex-postwetsevaluaties. Schrs. gaan na in welke mate het idee van de regelgevingscyclus in de Europese Unie feitelijk vorm krijgt. Hiertoe wordt een schets gegeven van het Better Regulation-programma van de Europese Commissie waarbij gekeken wordt naar de twee fasen van de regelgevingscyslus: impact assessment en ex-postwetsevaluatie. Voor het goed functioneren van de regelgevingcyclus is vereist dat beide fasen een hoge kwaliteit en een hoge dekkingsgraad hebben. De conclusie is dat de dekkingsgraad van ex-postwetsevaluaties achter loopt bij die van impact assessments en dat bij zowel impact assessments als ex-postwetsevaluaties sprake is van kwaliteitsproblemen. Schrs. sluiten af met voorstellen voor verder onderzoek. C.M. Klein Haarhuis, M. Smit Ex-antestudies op de kaart. Onderzoek naar beleidsvoornemens (2005-2011): aard, aantallen en wat

ex-postevaluaties erover zeggen – Verschillende soorten afwegingen spelen bij de totstandkoming van beleid een rol. Bij de voorbereiding van beleid kan ex-ante-evaluatie van belang zijn. Hierbij gaat het om het op voorhand in kaart brengen van onder meer factoren als (kansen op) doelbereiking, de kosten en de effecten van het voorgenomen beleid. Schrs. beschrijven de grotendeels kwantitatieve bevindingen van een door het Wetenschappelijk Onderzoek- en Documentatiecentrum (WODC) verrichte metastudie naar ex-ante onderzoek over de periode 2005-2011. In dit onderzoek werd gekeken naar de type ex-ante studies in termen van bijvoorbeeld aanleiding, opdrachtgever en aanpak en de mate waarin de ex-ante voorspellingen overeenkwamen met de resultaten van later uitgevoerde ex-postevaluaties (voorspellingskracht). De conclusie is dat op 300 ex-anteanalyses ongeveer de helft gericht was op het behalen van een einddoelstellingen en de nadere helft op uitvoering of specifieke consequenties. Over de voorspellende waarde kon niets worden gezegd. Op grond van deze studie kan volgens schrs. wel worden gesteld dat hoe eerder in een planfase de een analyse van de potentiële effectiviteit wordt verricht hoe meer effect dit onderzoek heeft op de besluitvorming. W.J. Witteveen Diderot en een verhalend wetsbegrip – Wat zijn wetten nu eigenlijk precies? Schr. stelt voor om het staatsrecht op te vatten als een verhaal dat gebeurtenissen ordent door de feiten te gieten in het wetsbegrip. Aan de hand van drie in recente krantenartikelen vertelde verhalen analyseert schr. wat daarin wordt verteld over de wet. Deze verhalen hebben naar de mening van schr. allemaal met elkaar gemeen dat zij uitgaan van de burger als slachtoffer van regels die hij niet kan veranderen. Maar volgens schr. kunnen over de wet betere verhalen worden verteld. Uit de tijd waaruit onze denkbeelden over de wet stammen, de Verlichting, moeten wij meer het vermogen om van perspectief te wisselen naar voren halen. Het dilemma tussen de letter en de geest van de wet is hiermee niet opgelost, maar het wisselen van per-


2601

Tijdschriften

spectief veronderstelt een actieve deelname van iedereen. En dit geeft volgens schr. een grotere kans op een zinvolle en verstandige manier om te gaan met de wetten waarnaar wij als burgers moeten leven.

1883 Straf (proces)recht, penitentiair recht & criminologie Letsel & Schade Nr. 3, september 2014 Themanummer: Seksueel misbruik Mr. L. Sanders Bewijslast in de Procedure Klachtencommissie Seksueel Misbruik in de R.K. Kerk – Vanaf het begin is duidelijk geweest dat de bewijslast in de Procedure Klachtencommissie Seksueel Misbruik in de R.K. Kerk niet de zwaarte zou (moeten) hebben van strafrechtelijk of civielrechtelijk bewijs. Er moeten echter wel feiten en/of omstandigheden voorhanden zijn die het seksueel misbruik voor een objectieve buitenstaander aannemelijk maken. Dat leidt er soms toe dat de Klachtencommissie een klager weliswaar geloofwaardig acht, maar dat zij moet constateren dat er objectief gezien niet voldoende feiten en omstandigheden voorhanden zijn om de klacht aannemelijk te achten en dus gegrond te verklaren. Bij de beoordeling van de klacht is van belang: 1. de feiten dienen te kloppen; 2. het relaas van klager dient geloofwaardig te zijn; 3. zijn er ook andere klachten bekend tegen deze

2602


aangeklaagde?; 4. zijn er mensen waaraan klager zijn verhaal (geruime tijd voor het indienen van de klacht) heeft verteld, bijvoorbeeld huisarts, hulpverleners, familieleden? Deze vier punten worden in dit artikel nader toegelicht. Schr. besluit met enige cijfers. Mr. B. Holthuis De Compensatiecommissie – Sinds eind 2011 functioneert de Compensatiecommissie als onderdeel van de Stichting Beheer & Toezicht inzake Seksueel Misbruik in de R.K. Kerk in Nederland. De Compensatiecommissie is een onafhankelijk opererend orgaan en ingevolge art. 17 van de statuten van de Stichting Beheer & Toezicht verantwoordelijk voor het vaststellen en toekennen van een financiële compensatie aan personen die als minderjarige of meerderjarige in de R.K. Kerk seksueel zijn misbruikt. De Compensatiecommissie heeft in januari 2012 een begin met haar werkzaamheden gemaakt. Inmiddels is bepaald dat klachten vóór 1 juli 2014 bij het Meldpunt Seksueel Misbruik te Utrecht moeten zijn aangemeld, hetgeen betekent dat de Compensatiecommissie naar verwachting nog tot eind 2015 op volle toeren draait. Mr. N.M. Bastiaans, mr. R.A. Hebly Ervaringen met bijstand aan slachtoffers van seksueel misbruik binnen de R.K. Kerk – Schrs. hebben in hun advocatenpraktijk veel slachtoffers van seksueel misbruik in de R.K. Kerk bijgestaan en beschrijven in dit artikel hoe zij zich in de praktijk hebben voorbereid op de opvang van de slachtoffers. Zij doen verslag van hun ervaringen bij de behandeling van de zaak voor de Klachtencommissie en Compensatiecommissie. T. Dang Vu Schadeafwikkeling van slachtoffers

van seksueel misbruik binnen de katholieke kerk: stand van zaken in België – Dit artikel gaat eerst in op de hinderpalen bij de toepassing van het gemeenrechtelijk regime voor slachtoffers van een seksueel misdrijf in de R.K. kerk. Daarna wordt uiteengezet waarom het Fonds voor hulp aan slachtoffers van opzettelijke gewelddaden evenmin een antwoord biedt, al vormde het op sommige vlakken wel een inspiratie voor de uitwerking van een arbitrageregeling voor de slachtoffers van seksueel misbruik binnen de R.K. kerk. Tot slot wordt de arbitrageprocedure zelf toegelicht. Bij wijze van besluit wordt de arbitrageregeling in de mate van het mogelijke, de regeling is nog niet helemaal afgesloten, geëvalueerd. A. Sdrinis Why an apology is not enough (or unfinished business) – Schr. is advocaat in Australië en gespecialiseerd in de rechtsbijstand aan slachtoffers van seksueel geweld. In dit artikel behandelt zij de onderzoeken die de Australische staten hebben verricht naar kindermisbruik in de instellingen, in de kerk, op scholen en in de verkennerij. Zij behandelt de verschillende wijzen van schadevergoeding die de Australische staten in het leven hebben geroepen, niet alleen voor slachtoffers van seksueel geweld, maar ook van bijvoorbeeld gedwongen adoptie. Vervolgens behandelt zij de hindernissen die de slachtoffers ondervinden in het burgerlijk recht. Zij bepleit de instelling van een afzonderlijk federaal scheidsgerecht waaraan alle instellingen en ook de regeringen van de Australische staten aan bijdragen, waar slachtoffers hun schade vergoed kunnen krijgen zonder de huidige hindernissen van het burgerlijk recht.

Wetgeving

Een overzicht van aanhangige wetsvoorstellen en gepubliceerde staatsbladen met links naar de integrale Kamerstukken is opgenomen op de NJB-site www.njb.nl

Staatsblad Verlenging Crisis- en herstelwet Inwerkingtreding

te in beginsel altijd door de hypotheekhouder worden ingeroepen. Voorts kan een koper de schade die een geëxecuteerde of een van zijn huisgenoten heeft aangebracht na het gunnen van de woning, in mindering brengen op de koopprijs, wordt de door de rechter vast te stellen ontruimingstermijn beperkt tot maximaal zes maanden en kan het ontruimingsbeding niet slechts tegen de eigenaar van de woning maar ook tegen zijn huisgenoten worden ingeroepent. Inwerkingtreding op een bij kb te bepalen tijdstip.

invloed van geneesmiddelen wordt in deze wet geen afzonderlijk verbod voorgesteld. In de vierde plaats voorziet de wet er in dat bestuurders die onder invloed van een combinatie van drugs of van een of meer drugs en alcohol rijden, voor het gebruik van iedere stof afzonderlijk strafbaar zijn indien dat gebruik boven de voor iedere stof bij algemene maatregel van bestuur vast te stellen nullimiet uitkomt. Inwerkingtreding op een bij kb te bepalen tijdstip. Wet van 26-9-2014, Stb. 2014, 353 (Kamerstukken 32 859)

Wet van 01-10-2014, Stb. 2014, 352 (Kamerstukken

1884 - Besluit houdende vaststelling van het tijdstip van inwerkingtreding van de Wet van 9 juli 2014 tot wijziging van de Wet milieubeheer en van de wet van 28 maart 2013 tot wijziging van de Crisis- en herstelwet en diverse andere wetten in verband met het permanent maken van de Crisis- en herstelwet en het aanbrengen van enkele verbeteringen op het terrein van het omgevingsrecht (Stb. 2013, 144) in verband met het doorvoeren van enkele noodzakelijke reparaties en andere kleine wijzigingen (Stb. 2014, 302) – De wet van 9 juli 2014 treedt, met uitzondering van artikel I, onderdeel E, onder 1, in werking met ingang van 15-10-2014. Inwerkingtredingsbesluit van 26-09-2014, Stb. 2014, 347

Executieveiling via internet 1885 - Wet tot wijziging van het Wetboek van Burgerlijke Rechtsvordering en het Burgerlijk Wetboek in verband met het transparanter en voor een breder publiek toegankelijk maken van de executoriale verkoop van onroerende zaken – Deze wet beoogt de executoriale veiling van onroerende zaken voor een breder publiek toegankelijk te maken en factoren die de prijs kunnen drukken, zoveel mogelijk weg te nemen. Zo wordt onder andere voorgesteld dat de executoriale verkoop van onroerende zaken ook via het internet kan plaatsvinden, voorziet het voorstel in een kostenverdeling tussen de hypotheekhouder en de veilingkoper, wordt het bezichtigingsbeding geïntroduceerd en moet het huurbeding in geval van woonruim-

33 484)

Positie en toezicht advocatuur Rijden onder invloed drugs 1886 - Wet tot wijziging van de Wegenverkeerswet 1994 in verband met het verbeteren van de aanpak van het rijden onder invloed van drugs – In de eerste plaats voorziet de wet erin dat in de Wegenverkeerswet 1994 aan de opsporingsambtenaren, die met de handhaving van die wet zijn belast, de bevoegdheid wordt toegekend om bestuurders die onder invloed van drugs zijn, te bevelen speeksel af te staan door middel van een zogenaamde speekseltester. De speekseltester zal alleen worden ingezet als voorselectiemiddel, als bewijsmiddel blijft het bloedonderzoek gelden. Omdat de huidige speekseltesters niet alle drugs (bijvoorbeeld GHB) – en ook niet het gebruik van geneesmiddelen met uitzondering van sommige benzodiazepinen – kunnen meten, bevat de wet in de tweede plaats de bevoegdheid voor de opsporingsambtenaren bestuurders het bevel te geven mee te werken aan een onderzoek van de psychomotorische functies en de oog- en spraakfuncties. Deze bevoegdheid is een codificatie van de huidige praktijk. In de derde plaats voorziet de wet erin dat in de Wegenverkeerswet 1994 een afzonderlijke strafbaarstelling voor het rijden onder invloed van drugs wordt opgenomen. Op dit moment is het rijden onder invloed van drugs op basis van de vangnetbepaling van artikel 8, eerste lid, van de Wegenverkeerswet 1994 strafbaar. Voor het rijden onder

1887 - Wet tot aanpassing van de Advocatenwet, de Wet op de rechtsbijstand en de Wet tarieven in burgerlijke zaken in verband met de positie van de advocatuur in de rechtsorde – Deze wet strekt tot een stevigere positionering van de advocaat en het toezicht op advocaten. In de gewijzigde Advocatenwet worden onder meer de kernwaarden (onafhankelijkheid, partijdigheid, deskundigheid, integriteit en vertrouwelijkheid) opgenomen en wordt de geheimhoudingsplicht van advocaten wettelijk verankerd. Daarnaast wordt de deken op grond van de nieuwe Advocatenwet de toezichthouder. De deken beschikt over de bevoegdheden uit de Awb en kan overtredingen van normen bestuursrechtelijk handhaven (boete en last onder dwangsom). Daarnaast komt er een college van toezicht dat gaat controleren hoe de dekens toezicht houden en klachten behandelen. Daarin zullen drie leden plaatsnemen, met de algemeen deken als voorzitter. De algemeen deken wordt als voorzitter de schakel tussen de lokale dekens en het zogenaamde systeemtoezicht dat het college straks uitoefent. Het college bepaalt het toezichtsbeleid en de eisen waaraan dat toezicht moet voldoen. Het doet aanbevelingen aan lokale dekens, controleert hun werk en rapporteert jaarlijks over de resultaten. De lokale dekens kunnen dus vanaf 2015 niet langer ieder hun eigen regels maken, waardoor het toezicht ‘transparanter en uniformer’


2603

Wetgeving

moet worden. De nieuwe wet maakt het verder onder meer mogelijk om advocaten die niet duurzaam en stelselmatig het beroep van advocaat uitoefenen te schrappen. Advocaten die strafrechtelijk zijn veroordeeld of in voorlopige hechtenis zijn geplaatst, kunnen worden geschorst, en het toepassingsbereik voor het spoedshalve kunnen schorsen van een advocaat wordt verruimd. Daarnaast komen er regels ter verbetering van het kennisniveau en voor de klachten- en geschillenbeslechting in gevallen van geschillen tussen advocaten en hun cliënten. Inwerkingtreding op een bij kb te bepalen tijdstip. Wet van 01-10-2014, Stb. 2014, 354 (Kamerstukken 32 382)

Correctief referendum 1888 - Wet houdende verklaring dat er grond bestaat een voorstel in overweging te nemen tot verandering in de Grondwet, strekkende tot opneming van bepalingen inzake het correctief referendum – De ervaring met het nationaal referendum over de Europese Grondwet op 1 juni 2005, en de daaraan gekoppelde discussie over het wel of niet bindende karakter ervan, is mede aanleiding voor de oorspronkelijke indieners (Kamerleden Heijnen, Voortman en Schouw) geweest om het referendum helder te regelen en een voorstel in te dienen tot wijziging van de Grondwet, dat er toe strekt een correctief, bindend wetgevingsreferendum mogelijk te maken. Indieners zien in het correctief wetgevingsreferendum een geschikt middel om de invloed van de kiezers op het beleid te vergroten. Zij sluiten daarmee aan bij de analyse die ten grondslag ligt aan het advies van de commissie-Biesheuvel uit 1985 en het advies van de commissie-De Koning uit 1993. Het correctief wetgevingsreferendum is volgens de indieners een welkome aanvulling op de representatieve democratie. In hoofdlijnen komt de wet op het volgende neer. Nadat een wetsvoorstel door beide Kamers is aangenomen, kan een groep van kiesgerechtigden door middel van een inleidend verzoek vragen om een

2604


referendum te houden. Binnen een door de wetgever gestelde termijn moet vervolgens de steun worden verworven van een grotere groep kiesgerechtigden. Indien ook dit aantal steunverklaringen is verkregen, wordt overgegaan tot het houden van een referendum. Het aan een referendum onderworpen wetsvoorstel vervalt van rechtswege indien een meerderheid van de opgekomen kiesgerechtigden, die tevens een nader te bepalen percentage vormt van alle personen die gerechtigd waren om aan het referendum deel te nemen, tegen het wetsvoorstel stemt. Indieners kozen ervoor om op één punt af te wijken van de vergelijkbare wetsvoorstellen zoals die eerder door achtereenvolgende kabinetten aan de Kamer zijn voorgelegd. Indieners kozen ervoor om drempels niet in de Grondwet op te nemen. Zij waren van mening dat dergelijke voorwaarden door de wetgever bij wet geregeld kunnen en moeten worden en dus niet in de Grondwet moeten worden opgenomen. Regeling in de Grondwet zou betekenen dat voor eventuele aanpassing van deze drempels, bijvoorbeeld wanneer er op basis van de evaluatie van gehouden referenda mocht blijken dat daar behoefte aan bestaat, opnieuw de zware procedure van een grondwetsherziening doorlopen zou moeten worden, hetgeen indieners ongewenst vonden. Anderzijds moest voorkomen worden dat de wetgever al te eenvoudig de drempels kan wijzigen. Daarom kozen indieners ervoor dat een voorstel van wet terzake het vaststellen van de drempels alleen door het parlement aangenomen kan worden met ten minste twee derden van het aantal uitgebrachte stemmen. Indieners kozen ervoor om ook drempels ten aanzien van het quorum en de aantallen steunbetuigingen, die benodigd zijn bij het indienen van een (inleidend) verzoek, niet in de Grondwet op te nemen. Zouden deze namelijk in de Grondwet worden opgenomen, dan is een zware en langdurige procedure nodig om deze te wijzingen, mocht blijken dat de drempel voor het houden van een referendum, voor het geldig verklaren van een uitslag of voor het doen van een verzoek te hoog of te laag is.

Bij amendement is geregeld dat wijzigingen van de Grondwet niet referendabel zullen zijn. Dit is de eerste lezing van deze Grondwetswijziging. Hierna is in tweede lezing voor de Grondwetswijziging in beide Kamers een tweederde meerderheid nodig. Dat voorstel kan pas behandeld worden na nieuwe Tweede Kamerverkiezingen. Wet van 30-09-2014, Stb. 2014, 355 (Kamerstukken 30 174)

Verlenging Crisis- en herstelwet Inwerkingtreding 1889 - Besluit tot vaststelling van het tijdstip van inwerkingtreding van een aantal artikelen van de wet van 28 maart 2013 tot wijziging van de Crisis- en herstelwet en diverse andere wetten in verband met het permanent maken van de Crisis- en herstelwet en het aanbrengen van enkele verbeteringen op het terrein van het omgevingsrecht (Stb. 2013, 144) – Met ingang van 1 november 2014 treden in werking de artikelen 2.2.1, onderdelen F tot en met J, 2.2.2, 2.2.3, onderdeel A, 2.2.4, 2.2.5, onderdelen D en E, 3.1, derde lid, en 3.2 van de wet van 28 maart 2013. Inwerkingtredingsbesluit van 03-10-2014, Stb. 2014, 358

Digitale handhaving Inwerkingtreding 1890 - Besluit tot vaststelling van het tijdstip van inwerkingtreding van de wet van 2 juli 2014 tot wijziging van de Wet administratiefrechtelijke handhaving verkeervoorschriften, het Wetboek van Strafvordering en de Gemeentewet in verband met de digitalisering van de handhaving van veelvoorkomende overtredingen (Stb. 2014, 255) – De wet treedt in werking met ingang van 1 november 2014. Inwerkingtredingsbesluit van 08-10-2014, Stb. 2014, 360

Wetgeving

Nieuwe wetsvoorstellen Terugzending Antilliaanse criminelen 1891 - Initiatiefwetsvoorstel (01-102014) inzake de terugzending van criminele Nederlanders afkomstig uit Aruba, Curaçao en Sint Maarten – In 2007 werd door de toenmalige Minister voor Integratie, Jeugdbescherming, Preventie en Reclassering Verdonk het wetsvoorstel ‘Aanvullende maatregelen inzake onder meer de terugzending van Antilliaanse en Arubaanse risicojongeren’ naar de Kamer gestuurd. Na het aantreden van het kabinet Balkenende IV is dat wetsvoorstel weer ingetrokken. Thans achten de indieners van het onderhavige wetsvoorstel – de leden Fritsma en De Graaf – het noodzakelijk om wederom een wetsvoorstel in te dienen om criminele Antillianen uit de Nederlandse samenleving te verwijderen, zoals ook onder meer werd beoogd met het wetsvoorstel uit 2007. Op grond van het onderhavige wetsvoorstel zullen in Nederland verblijvende Antillianen afkomstig van Aruba, Curaçao en Sint Maarten die veroordeeld worden op grond van crimineel gedrag teruggezonden kunnen worden. Bij het onderhavige wetsvoorstel is op bepaalde punten gekozen voor een bredere aanpak dan die van het voorstel uit 2007: waar dat laatste voorstel zich beperkte tot jongeren tot en met 24 jaar, maakt het onderhavige voorstel geen onderscheid op grond van leeftijd. Daarnaast breidt het onderhavige wetsvoorstel de werkingssfeer uit door het voorstel niet alleen van toepassing te laten zijn op Antillianen die maximaal twee jaar in Nederland woonachtig zijn. In dit wetsvoorstel wordt aansluiting gezocht bij de bekende ‘glijdende schaal’ uit het Vreemdelingenbesluit: hoe korter het verblijf in Nederland, hoe kleiner de strafmaat die volstaat om de persoon uit Nederland te verwijderen. De glijdende schalen kennen geen eindtermijnen, waardoor ook na verblijf van meer dan 15 jaar bij zeer ernstige misdrijven de glijdende schaal kan worden toegepast. Kamerstukken II 2014/15, 34 044, nrs. 1-3

Versterking positie ouders kinderopvang 1892 - Wetsvoorstel (30-09-2014) tot wijziging van de Wet kinderopvang en kwaliteitseisen peuterspeelzalen in verband met de aanpassing van het klachtrecht voor ouders, de wijziging van het adviesrecht van de oudercommissie en enkele andere aanpassingen (Wet versterking positie ouders kinderopvang en peuterspeelzalen) – Met het onderhavige wetsvoorstel krijgen ouders enkele instrumenten aangereikt om te waarborgen dat zij, meer dan nu het geval is, worden gehoord door houders van kindercentrum, gastouderbureau of peuterspeelzaal. De rol van ouders bij de kwaliteit van de opvang is eveneens een belangrijk aspect van dit wetsvoorstel. Het wetsvoorstel voorziet onder meer in een eenduidige, laagdrempelige klachtenprocedure voor ouders, een versterking van het adviesrecht van de oudercommissie ten aanzien van de pedagogische kwaliteit en een verplichting voor de houder van een kindercentrum, gastouderbureau en peuterspeelzaal om het definitieve inspectierapport van de toezichthouder met de oudercommissie te bespreken. Kamerstukken II 2014/15, 34 045, nrs. 1-4

Gerechtsdeurwaarderswet 1893 - Wetsvoorstel (01-10-2014) tot wijziging van de Gerechtsdeurwaarderswet in verband met de evaluatie van het functioneren van de Koninklijke Beroepsorganisatie van Gerechtsdeurwaarders, alsmede de regeling van enkele andere onderwerpen in die wet – De aanleiding voor dit wetsvoorstel is de evaluatie van het functioneren van de Koninklijke Beroepsorganisatie van Gerechtsdeurwaarders (hierna: de KBvG) door de commissie onder leiding van de toenmalige president van de rechtbank te Almelo, mr. A.R. van der Winkel (hierna: de commissie). Dit wetsvoorstel strekt in hoofdzaak tot uitwerking van dat kabinetsstandpunt en van een groot deel van de aanbevelingen van de commissie, met enkele aanvullingen. Zo is bij brief van de toenmalige Minister van Justitie over het toe-

zicht op juridische beroepen (advocaten, notarissen en gerechtsdeurwaarders), van 5 maart 2010, aangegeven dat een integrale benadering van toezicht op gerechtsdeurwaarders is aangewezen en dat het niet-financieel toezicht op gerechtsdeurwaarders, net als het financieel toezicht, moet worden opgedragen aan een externe toezichthouder. Daarnaast hebben zich enkele andere ontwikkelingen in het tuchtrecht voor de juridische beroepen voorgedaan, welke zijn meegenomen in dit voorstel om een zo groot mogelijke eenheid hierbinnen te bewaren. Bovendien heeft de discussie die speelt rond de onafhankelijkheid van gerechtsdeurwaarders aanleiding gegeven om hiervoor enkele nadere wettelijke waarborgen op te nemen. Dit heeft geleid tot een wijziging van artikel 3 van de Gerechtsdeurwaarderswet en een nieuw artikel 12a, waarin de onafhankelijkheid als eis wordt verankerd. De belangrijkste elementen in de regeling van het ambt van de gerechtsdeurwaarder die, gezien het advies van de commissie, wijziging of versterking van het wettelijk kader vragen, zijn: de omvang en de verantwoordelijkheden van het beroep van gerechtsdeurwaarder, een nadere uitwerking en versterking van het toezicht en tuchtrecht en een aantal aanpassingen in de wet die van belang zijn voor het goed functioneren van de KBvG als publiekrechtelijke beroepsorganisatie. Hoewel de voornaamste taak van de commissie was gelegen in het beoordelen van de KBvG in haar rol als publiekrechtelijke beroepsorganisatie, is daarbij vooral duidelijk geworden dat dat functioneren niet los kan worden gezien van het grote – rechtsstatelijke – belang van een goede uitoefening van het ambt door de gerechtsdeurwaarder. Dit ambt brengt bepaalde verantwoordelijkheden en privileges met zich. Met de taakuitoefening door gerechtsdeurwaarders worden ook algemene belangen gediend. Daarom is het essentieel dat het niveau van vakbekwaamheid, een onafhankelijke positie ten opzichte van klanten en de opleiding tot het beroep van gerechtsdeurwaarder goed zijn geborgd. Dit wetsvoorstel bevat zodoende een aantal voorstellen om de integriteit en kwaliteit van


2605

Wetgeving

gerechtsdeurwaarders te bevorderen. Kamerstukken II 2014/15 34 047, nrs. 1-4

Bankentoezicht - SSM 1894 - Wetsvoorstel (06-10-2014) tot wijziging van de Wet op het financieel toezicht in verband met Verordening (EU) Nr. 1024/2013 van de Raad van 15 oktober 2013 waarbij aan de Europese Centrale Bank specifieke taken worden opgedragen betreffende het beleid inzake het prudentieel toezicht op kredietinstellingen (PbEU 2013, L 287) (Uitvoeringswet verordening bankentoezicht) – Met de verordening wordt het Europese ‘single supervisory mechanism’ (hierna: SSM) of gemeenschappelijk toezichtsmechanisme geïntroduceerd, dat bestaat uit de ECB en de nationale bevoegde autoriteiten vande deelnemende lidstaten. De deelnemende lidstaten zijn de lidstaten uitde Eurozone en lidstaten buiten de Eurozone die kiezen deel te nemen. Het SSM moet zorgen voor een coherente en doeltreffende toepassing en uitvoering van Uniebeleid en -wetgeving op het gebied van bankentoezicht. Daarnaast zal het toezichtsmechanisme moeten leiden tot een zo hoogwaardig mogelijk toezicht op de banken in alle betrokken lidstaten. Het uiteindelijke doel van de verordening en de aan de ECB opgedragen taken is het bijdragen aan de soliditeit en veiligheid van kredietinstellingen en de stabiliteit van het financiële stelsel in de Europese Unie en in de lidstaten. De verordening is gepubliceerd op 29 oktober 2013 en per 4 november 2013 in werking getreden. De ECB zal met het oog op de voorbereiding op haar taak onder het SSM pas vanaf 4 november 2014 toezichtsbesluiten over banken vaststellen. De verordening vergt dat de Wet op het financieel toezicht daarmee in lijn wordt gebracht. Hiertoe is het onderhavige wetsvoorstel opgesteld. Dit strekt er in de eerste plaats toe de taakverdeling tussen de ECB en DNB zoals die voortvloeit uit de verordening bankentoezicht ook in de Wft tot uitdrukking te laten komen. Het voorstel regelt daarom dat DNB niet langer bevoegd is toezichttaken ten aanzien van banken uit te oefenen die op grond van de verordening

2606


exclusief worden belegd bij de ECB (de vergunningverlening en -intrekking, alsmede het al dan niet verlenen van vvgb’s voor gekwalificeerde deelnemingen in banken). Aangezien DNB de uitoefening van deze taken door de ECB voorbereidt, zijn daarvoor procedures in dit wetsvoorstel opgenomen. Ten aanzien van andere toezichtstaken onder het SSM van de ECB en van DNB behoeft de Wft vrijwel geen aanpassing. Volledigheidshalve wordt in dit voorstel wel de taakstellingsbepaling van DNB aangepast, om zo tot uitdrukking te brengen dat de taken van DNB – voor zover die niet zijn overgegaan op de ECB – voortaan deels uit de verordening voortvloeien. Het wetsvoorstel strekt er in de tweede plaats toe de samenwerking tussen de ECB en DNB en de AFM te faciliteren. Met het oog hierop zijn in het voorstel de bevoegdheden opgenomen voor DNB om in voorkomende gevallen bijstand te verlenen aan de ECB bij onderzoeken en inspecties. Ook wordt voorgesteld het huidige samenwerkingsmodel in de Wft tussen de AFM en DNB voor bepaalde besluiten die binnen het SSM vallen zo veel mogelijk voort te zetten onder het SSM. Kamerstukken II 2014/15 34 049, nrs. 1-4

Verruiming vrijheid van meningsuiting 1895 - Initiatiefwetsvoorstel (10-102014) tot wijziging van het Wetboek van Strafrecht in verband met een verruiming van de vrijheid van meningsuiting – Met het onderhavige voorstel beoogt de initiatiefnemer - Kamerlid Van Klaveren (PVV) - blijkens de memorie van toelichting vier doelen te bereiken: het verruimen van de vrijheid van meningsuiting, het verzekeren van het lex certa beginsel, het voorkomen van een conflict tussen op Nederland rustende verdragsverplichtingen en het bieden van een handreiking aan het Europese hof voor de rechten van de mens bij het bepalen van de Europese consensus inzake het beschermen van het maatschappelijk debat. Volgens de initiatiefnemer missen kernonderdelen van de delictsomschrijvingen van de artikelen 137c en 137d Sr op het

terrein van de vrijheid van meningsuiting, te weten de groepsbelediging, het aanzetten tot discriminatie en het aanzetten tot haat, de noodzakelijke scherpte en duidelijkheid. Zij zijn daarom strijdig met het lex certa beginsel en worden in zoverre met dit wetsvoorstel geschrapt. Ook na schrapping zal het Wetboek van Strafrecht volgens indiener nog voldoende aanknopingspunten bieden om onwelgevallige uitingen aan te pakken. De strafbaarstelling van aanzetten tot geweld, bedreiging en opruiing, alsmede enkelvoudige belediging, smaad en laster blijven immers gehandhaafd. Feitelijke discriminatie blijft eveneens strafbaar. Kamerstukken II 2014/15, 34 051, nrs. 1-3

1896

Vervolgstukken Normalisering rechtspositie ambtenaren Brief van de Minister van BZK (01-102014) over het initiatiefvoorstel van de wet tot wijziging van de Ambtenarenwet en enige andere wetten in verband met het in overeenstemming brengen van de rechtspositie van ambtenaren met die van werknemers met een arbeidsovereenkomst naar burgerlijk recht. – Brief van de minister inzake beantwoording van de vragen die zijn gesteld in het voorlopig verslag. Kamerstukken I 2014/15, 32 550, D

Wet flexibel werken Tweede nota van wijziging (06-102014), derde nota van wijziging (0910-2014), brief van de leden Voortman en Van Hijum (14-10-2014) en vierde nota van wijziging (14-10-2014) bij het voorstel van wet van de leden Van Gent en van Hijum tot wijziging van de Wet aanpassing arbeidsduur ten einde flexibel werken te bevorderen. – Brief over het amendement van Dijkgraaf en Van Ark om te regelen dat werkgevers het verzoek tijdonafhankelijk te werken kunnen afwijzen op grond van bedrijfskundig of organisatorisch beleid. Kamerstukken II 2014/15, 32 889, nrs. 17, 20, 24 en 25

Wetgeving

Winstuitkering medisch-specialistische zorgaanbieders Voorlopig verslag (07-10-2014) bij het wetsvoorstel tot wijziging van de Wet cliëntenrechten zorg en enkele andere wetten om het mogelijk te maken dat aanbieders van medisch-specialistische zorg, mits zij aan een aantal voorwaarden voldoen, winst uitkeren (voorwaarden voor winstuitkering aanbieders medisch-specialistische zorg). Kamerstukken I 2014/15, 33 168, B

Nieuwe Wob Tweede nota van wijziging (03-102014) bij het voorstel van wet van het lid Voortman houdende regels over de toegankelijkheid van informatie van publiek belang (Nieuwe Wet openbaarheid van bestuur). Kamerstukken II 2014/15, 33 328, nr. 14

Afschaffing plusregio’s Verslag van een schriftelijk overleg (09-10-2014) en voorlopig verslag (0710-2014) over het wetsvoorstel tot wijziging van de Wet gemeenschappelijke regelingen en enkele andere wetten in verband met de afschaffing van de plusregio’s.

durend parkeren (Wet vaststelling parkeertarieven per minuut). – Brief van het lid Kuiken met een reactie op het rapport van de VNG over betaald parkeren per minuut in gemeenten. Kamerstukken II 2014/15, 33 707, nr. 9

Wet registermediator Verslag (14-07-2014) en nota n.a.v. het verslag (10-10-2014) over het initiatiefwetsvoorstel tot het stellen van regels omtrent de registratie en de bevordering van de kwaliteit van mediators (Wet registermediator). Kamerstukken II 2013/14, 33 722, nr. 7 Kamerstukken II 2014/15, 33 722, nr. 8

Wet bevordering van mediation in het burgerlijk recht Verslag (15-07-2014) en nota n.a.v. het verslag (10-10-2014) over het initiatiefwetsvoorstel tot wijziging van Boek 3 en Boek 7 van het Burgerlijk Wetboek en van het Wetboek van Burgerlijke Rechtsvordering alsmede enkele andere wetten in verband met de bevordering van het gebruik van mediation (Wet bevordering van mediation in het burgerlijk recht). Kamerstukken II 2013/14, 33 723, nr. 7 Kamerstukken II 2014/15, 33 723, nr. 8

Kamerstukken II en I 2014/15, 33 659, nr. 22 en E

Financieel-economische criminaliteit Voorlopig verslag (07-10-2014) over het wetsvoorstel tot wijziging van het Wetboek van Strafrecht, het Wetboek van Strafvordering en de Wet op de economische delicten met het oog op het vergroten van de mogelijkheden tot opsporing, vervolging, alsmede het voorkomen van financieel-economische criminaliteit (verruiming mogelijkheden bestrijding financieeleconomische criminaliteit). Kamerstukken I 2014/15, 33 685, B

Dierproeven Nota n.a.v. het verslag (03-10-2014) over het wetsvoorstel tot wijziging van de Wet op de dierproeven in verband met implementatie van richtlijn 2010/63/EU. Kamerstukken I 2014/15, 33 692, I

Parkeertarieven per minuut Brief van het lid Kuiken (02-10-2014) over het initiatiefwetsvoorstel houdende regels voor het vaststellen van parkeertarieven per minuut bij kort-

Wet bevordering van mediation in het bestuursrecht Verslag (15-07-2014) en nota n.a.v. het verslag (10-10-2014) over het initiatiefwetsvoorstel tot wijziging van de Algemene wet bestuursrecht en de Algemene wet inzake rijksbelastingen ter bevordering van het gebruik van mediation in het bestuursrecht (Wet bevordering van mediation in het bestuursrecht). Kamerstukken II 2013/14, 33 727, nr. 7 Kamerstukken II 2014/15, 33 727, nr. 8

Opheffing limitering stakingsrecht Voorlopig verslag (07-10-2014) over het wetsvoorstel houdende goedkeuring van het voornemen tot intrekking van het voorbehoud bij artikel 8, eerste lid, onderdeel d, van het op 16 december 1966 te New York tot stand gekomen Internationaal Verdrag inzake economische, sociale en culturele rechten (Trb. 1969, 100) en van het voornemen tot intrekking van het voorbehoud bij artikel 6, vierde lid, van het op 18 oktober 1961 te Turijn tot stand gekomen

Europees Sociaal Handvest (Trb. 1962, 3 en Trb. 1963, 90). Kamerstukken I 2014/15, 33 782, A

Afschaffing geschriftenbescherming Tekst van het gewijzigd voorstel van wet (02-10-2014) tot wijziging van de Auteurswet in verband met de afschaffing van bescherming van geschriften zonder oorspronkelijk karakter of persoonlijk stempel van de maker. Kamerstukken I 2014/15, 33 800, A

Efficiënter adviesstelsel Verslag van een wetgevingsoverleg (08-10-2014) over het wetsvoorstel tot wijziging van de Kaderwet adviescolleges houdende vermindering van het maximum aantal leden en het laten vervallen van de verplichte kabinetsreactie. Kamerstukken II 2014/15, 33 817, nr. 9

Verzamelwet pensioenen 2014 Verslag van een schriftelijk overleg (30-09-2014) en voorlopig verslag (10-10-2014) over het wetsvoorstel tot wijziging van de Pensioenwet, de Wet verplichte beroepspensioenregeling en enkele andere wetten in verband met het van toepassing worden van de Kaderwet zelfstandige bestuursorganen op De Nederlandsche Bank en de Autoriteit Financiële Markten en in verband met enkele andere wijzigingen (Verzamelwet pensioenen 2014). Kamerstukken II en I 2014/15, 33 863, nr. 31 en B

Recht op informatie in strafprocedures Memorie van antwoord (07-10-2014) bij het wetsvoorstel tot implementatie van Richtlijn nr. 2012/13/EU van het Europees Parlement en de Raad van 22 mei 2012 betreffende het recht op informatie in strafprocedures (PbEU L 142). Kamerstukken I 2014/15, 33 871, B

Langdurige Zorg Brieven van de Staatssecretaris van VWS (07-10-2014 (nr. 172) en 09-102014 (D)) en tekst van het gewijizgd voorstel van wet (25-09-2014) over het wetsvoorstel met regels inzake de verzekering van zorg aan mensen die zijn aangewezen op langdurige zorg (Wet langdurige zorg).


2607

Wetgeving

– Brief van de staatssecretaris over de positie van ca. 14.000 cliënten die een extramurale indicatie hebben, maar een zodanige zorgzwaarte dat ze, naar alle waarschijnlijkheid, een beroep kunnen doen op de Wlz (nr. 172) en brief van de staatssecretaris over het extra overgangsrecht Wlz voor ca. 14.000 cliënten (D). Kamerstukken II en I 2014/15, 33 891, nr. 172 en C-D

Kiesrecht niet-Nederlandse ingezetenen BES-eilanden Brief van de Minister van BZK (29-092014) over het wetsvoorstel tot wijziging van de Kieswet en de Wet openbare lichamen Bonaire, Sint Eustatius en Saba, houdende aanpassing van de regeling met betrekking tot het kiesrecht van niet-Nederlanders bij eilandsraadsverkiezingen. – Brief van de minister waarin hij de Kamer verzoekt de behandeling van dit wetsvoorstel voort te zetten. Kamerstukken II 2014/15, 33 900, nr. 8

Uitzondering cookiebepaling Tekst van het gewijzigd voorstel van wet (07-10-2014) tot wijziging van de Telecommunicatiewet (wijziging artikel 11.7a). Kamerstukken I 2014/15, 33 902, A

tot wijziging van de Wet raadgevend referendum houdende opneming van twee bepalingen: een opkomstdrempel en een horizonbepaling. Kamerstukken II 2014/15, 33 934, nrs. 7-8

Verkorting duur voortgezette uitkering Appa Nota van wijziging (13-10-2014) over het wetsvoorstel tot wijziging van de Algemene pensioenwet politieke ambtsdragers en van de Wet schadeloosstelling leden Tweede Kamer in verband met een verkorting van de duur van de voortgezette uitkering en in verband met enkele wijzigingen van technische aard (Wet verkorting duur voortgezette uitkering Appa). Kamerstukken II 2014/15, 33 946, nr. 7

Toezicht kredietunies Advies van de Afdeling advisering van de Raad van State en reactie van de indieners (22-08-2014 en 13-102014), memorie van toelichting en nota van wijziging (13-10-2014) over het initiatiefwetsvoorstel tot wijziging van de Wet op het financieel toezicht en enkele andere wetten met het oog op een regelgevend kader voor kredietunies (Wet toezicht kredietunies). Kamerstukken II 2014/15, 33 949, nrs. 4-6

Wijzigingswet financiële markten 2015 Voorlopig verslag (14-10-2014) over het wetsvoorstel tot wijziging van de Wet op het financieel toezicht en enige andere wetten op het terrein van de financiële markten (Wijzigingswet financiële markten 2015). Kamerstukken I 2014/15, 33 918, B

Inkoopregeling AOW Brief van de Staatssecretaris van SZW (29-09-2014) en tekst van het gewijzigd voorstel van wet tot wijziging van de Algemene Ouderdomswet in verband met wijziging van de voorwaarden voor de vrijwillige verzekering over een achterliggende periode. – Brief van de staatssecretaris met een verduidelijking van het wetsvoorstel op enkele punten. Kamerstukken II en I 2014/15, 33 928, nr. 18 en A

Opkomstdrempel en horizonbepaling referendum Nota n.a.v. het verslag (02-10-2014) en nota van wijziging (02-10-2014) over het inititatiefwetsvoorstel van de leden Fokke, Voortman en Schouw

2608


Financieel toezicht Nota van wijziging over (07-10-2014), brief van de Minister van Financiën over (06-10-2014) en tekst van het gewijzigd voorstel van wet (07-102014) tot wijziging van de Wet bekostiging financieel toezicht in verband met de afschaffing van de overheidsbijdrage, de invoering van Europees bankentoezicht en de bestemming van door de Autoriteit Financiële Markten en de Nederlandsche Bank opgelegde dwangsommen en boetes. – Brief van de minister over door de toezichthouders verkregen opbrengsten uit opgelegde boetes en dwangsommen. Kamerstukken II en I 2014/15, 33 957, nr. 13 en 15 en A

Correctiemechanisme Wet Hof Nota n.a.v. het verslag (03-10-2014) en nota van wijziging (03-10-2014) bij het wetsvoorstel tot aanpassing van het sanctiemechanisme voor decentrale overheden van de Wet houdbare overheidsfinanciën. Kamerstukken II 2014/15, 33 961, nrs. 5-6

Financieel toetsingskader pensioenen Tweede nota van wijziging (24-092014) en verslag van een schriftelijk overleg (13-10-2014) en derde nota van wijziging (15-10-2014) inzake het wetsvoorstel tot wijziging van de Pensioenwet, de Wet verplichte beroepspensioenregeling en de Invoerings- en aanpassingswet Pensioenwet in verband met aanpassing van het financieel toetsingskader voor pensioenfondsen (Wet aanpassing financieel toetsingskader). Kamerstukken II 2014/15, 33 972, nrs. 11, 28 en 30

Buitengerechtelijke geschillenbeslechting consumenten Verslag (03-10-2014) over het wetsvoorstel strekkende tot implementatie van de Richtlijn 2013/11/EU van het Europees Parlement en de Raad van 21 mei 2013 betreffende alternatieve beslechting van consumentengeschillen en tot wijziging van Verordening (EG) nr. 2006/2004 en Richtlijn 2009/22/EG en uitvoering van de Verordening (EU) nr. 524/2013 van het Europees Parlement en de Raad van 21 mei 2013 betreffende onlinebeslechting van consumentengeschillen en tot wijziging van Verordening (EG) nr. 2006/2004 en Richtlijn 2009/22/EG (Implementatiewet buitengerechtelijke geschillenbeslechting consumenten). Kamerstukken II 2014/15, 33 982, nr. 5

Rechten van gehandicapten: Wgbh/cz en Kieswet Verslag (03-10-2014) over het wetsvoorstel ter uitvoering van het op 13 december 2006 te New York tot stand gekomen Verdrag inzake de rechten van personen met een handicap (Trb. 2007, 169). Kamerstukken II 2014/15, 33 990, nr. 5

Rechten van gehandicapten: verdrag Verslag (03-10-2014) over het voorstel van rijkswet houdende goedkeuring van het op 13 december 2006 te New York tot stand gekomen Verdrag inzake de rechten van personen met een handicap (Trb. 2007, 169 en Trb. 2014, 113). Kamerstukken II 2014/15, 33 992, nr. 5

Belastingwet 2015 Nota van wijziging (06-10-2014) en

Wetgeving

verslag (09-10-2014) over het wetsvoorstel tot wijziging van enkele belastingwetten en enige andere wetten (Belastingplan 2015). Kamerstukken II 2014/15, 34 002, nrs. 8-9

Vennootschapsbelasting overheidsbedrijven Verslag van het schriftelijk overleg (03-10-2014) over het wetsvoorstel tot wijziging van de Wet op de vennootschapsbelasting 1969 en enige andere wetten in verband met de modernisering van de vennootschapsbelastingplicht voor overheidsondernemingen (Wet modernisering Vpb-plicht overheidsondernemingen). Kamerstukken I 2014/15, 34 003, A

Rijkssanctiewet Verslag van de staten van Curaçao (07-10-2014) en verslag (14-10-2014) over het voorstel van rijkswet houdende bepalingen omtrent de toepassing in Aruba, Curaçao en Sint Maarten van beperkende maatregelen met het oog op de handhaving of het herstel van de internationale vrede en veiligheid of de bevordering van de internationale rechtsorde dan wel de bestrijding van terrorisme, vastgesteld in het kader van het Gemeenschappelijk Buitenlands en Veiligheidsbeleid van de Europese Unie (Rijkssanctiewet).

moetkoming oudere belastingplichtigen. Kamerstukken II 2014/15, 34 015, nr. 5

Wet studievoorcschot Verslag (13-10-2014) over het wetsvoorstel tot wijziging van onder meer de Wet studiefinanciering 2000 in verband met de introductie van een nieuw stelsel van studiefinanciering in het hoger onderwijs en de uitvoering van een toekomstgerichte onderwijsagenda voor het hoger onderwijs (Wet studievoorschot hoger onderwijs). Kamerstukken II 2014/15, 34 035, nr. 12

Verdrag ter bestrijding van geweld tegen vrouwen Nota van verbetering (08-10-2014) over het voorstel van rijkswet houdende goedkeuring van het op 11 mei 2011 te Istanboel tot stand gekomen Verdrag van de Raad van Europa inzake het voorkomen en bestrijden van geweld tegen vrouwen en huiselijk geweld (Trb. 2012, 233). Kamerstukken II 2014/15, 34 038, nr. 5

Instellingswet RVS Verslag (09-10-2014) over het wetsvoorstel tot instelling van een vast college van advies op het terrein van volksgezondheid en samenleving (Wet op de Raad voor volksgezondheid en samenleving).

Kamerstukken II 2014/15, 34 009, nrs. 5-6

Kamerstukken II 2014/15, 34 040, nr. 5

Medezeggenschap bij grensoverschrijdende fusie

1897

Verslag (14-10-2014) over het wetsvoorstel tot Wijziging van Boek 2 van het Burgerlijk Wetboek in verband met de wijziging van de regels voor werknemersmedezeggenschap in geval van grensoverschrijdende fusie van kapitaalvennootschappen Kamerstukken II 2014/15, 34 012, nr. 4

Nota’s, rapporten & verslagen

Inkomensondersteuning AOW-ers

Knelpunten Fraudewet

Verslag (08-10-2014) over het wetsvoorstel tot wijziging van de Algemene Ouderdomswet, de Wet financiering sociale verzekeringen, de Participatiewet en de Wet op de huurtoeslag in verband met het toekennen van een inkomensondersteuning aan personen die een uitkering ontvangen op grond van de Algemene Ouderdomswet en intrekking van de Wet mogelijkheid koopkrachttege-

Brief van de Minister van SZW (0110-2014) over de uitwerking van de maatregelen om tegemoet te komen aan de ervaren knelpunten met de uitvoering van de Wet aanscherping handhaving en sanctiebeleid SZWwetgeving (Fraudewet). – Sinds de Fraudewet in werking is getreden, volgt de minister de uitvoeringspraktijk intensief. Uit contacten met de uitvoering is hem

gebleken dat de uitvoering geen ruimte ervaart om maatwerk te leveren aan burgers bij kleine overtredingen. Gevolg hiervan is dat bij zeer geringe benadelingsbedragen een relatief hoge minimumboete wordt opgelegd. Ook als bijvoorbeeld sprake is van een situatie waarin mensen wel een wijziging melden, maar dit iets te laat doen (de zogenaamde zelfmelders), moet een boete worden opgelegd. Uit de contacten is verder gebleken dat de uitvoering het lastig vindt om de criteria van verminderde verwijtbaarheid eenduidig toe te passen. Door de invoering van de Fraudewet is het opleggen van boetes verplicht als er sprake is van een verwijtbare schending van de inlichtingenplicht. De bestuurlijke boete kan worden gematigd als sprake is van verminderde verwijtbaarheid. In het Boetebesluit socialezekerheidswetten zijn criteria opgenomen die in ieder geval leiden tot verminderde verwijtbaarheid. De lijst in het boetebesluit is niet limitatief en biedt ruimte aan de uitvoering om deze in verordeningen of beleidsregels nader te preciseren of aan te vullen met andere categorieën. De Fraudewet is niet bedoeld voor mensen die kleine fouten maken of zich vergissen. De straffen zijn fors maar zijn geen doel op zich en zullen in verhouding moeten staan tot de ernst van de overtreding. De door de uitvoering aangedragen knelpunten laten zien dat hierin verbeteringen mogelijk zijn zonder de uitgangspunten van de wet aan te passen. De minister wil daarom verbeteringen realiseren door de uitvoering te ondersteunen met het maximaal benutten van ruimte die de wet biedt. De Fraudewet regelt het sluitstuk van de handhavingketen, namelijk de sanctionering. Dit kan echter niet los worden gezien van de overige onderdelen van de handhavingketen zoals voorlichting en preventie, opsporing en controle. De Fraudewet strekt zich uit over meerdere en diverse materiewetten met verschillende doelgroepen. Bij de indiening van het wetsvoorstel is er daarom voor gekozen om de evaluatie van de sanctiebepalingen mee te laten lopen in de evaluaties van de afzonderlijke materiewetten. Dit blijft zo. Dit laat onverlet dat de minister het zinvol acht om het gehele handhavingproces (preventie, opsporing en sanctio-


2609

Wetgeving

nering) bij de sociale zekerheidswetten, inclusief het sanctieregime zoals vastgelegd in de Fraudewet, in 2016 te evalueren. Kamerstukken II 2014/15, 17 050, nr. 488

Rapportage Vreemdelingenketen Brief van de Staatssecretaris van VenJ (26-09-2014) bij de aanbieding van de Rapportage Vreemdelingenketen (RVK) over de periode januari tot en met juni 2014, – De meest opvallende trend in het eerste half jaar van 2014 is de toegenomen asielinstroom, met een opvallende piek in aanvragen van Eritrese asielzoekers in april en mei. Aansluitend steeg het aantal asielaanvragen van Syriërs en dit aantal is tot op heden nog hoog. Bijzonder aan de instroom van Eritrese asielzoekers betroffen de signalen van georganiseerde mensensmokkel. De gehele vreemdelingenketen zet zich daarom in op het achterhalen van smokkelroutes- en netwerken, onder meer door versterkt gericht mobiel toezicht vreemdelingen (MTV) door de Koninklijke Marechaussee. Het relatief hoge percentage inwilligingen heeft gezorgd voor een stijging van het aantal vergunninghouders in de opvang, omdat niet voor elke vergunninghouder meteen woonruimte beschikbaar is. De reguliere toelatingscijfers zijn met ingang van deze editie van de RVK ingedeeld volgens de clusters zoals die met het Modern Migratiebeleid zijn geïntroduceerd. De cijfers geven weer hoeveel procedures om Toegang en Verblijf (TEV-procedure) zijn opgestart en hoeveel voor een verblijfsvergunning (VVR) zonder dat een machtiging tot voorlopig verblijf (MVV) nodig is (VVR zonder MVV). De cijfers voor EU-documenten worden met ingang van deze rapportage apart getoond. Dit betreft documenten die op grond van het vrij verkeer verleend worden aan EU-burgers en gezinsleden van EU-burgers en die dienen als bewijs van rechtmatig verblijf. Uit de rapportage blijkt dat het aantal aanvragen voor een verblijfsvergunning (zowel door middel van de TEV-procedure als de VVR zonder MVV) in het eerste halfjaar van 2014 8 procent afneemt ten opzichte van dezelfde periode in 2013. Dit is met name gelegen in een afname van het

2610


aantal TEV-procedures. De afname doet zich met name voor bij het cluster Familie & Gezin. Het aantal TEVprocedures binnen de clusters Studie en Kennis & Talent neemt juist toe. Voor de VVR zonder MVV procedure geldt dat een stijging is te zien in het aantal procedures binnen de clusters Uitwisseling, Familie & Gezin en Tijdelijke Humanitair. Het aantal procedures binnen het cluster Studie blijft stabiel, Kennis & Talent neemt met een miniem percentage af en ook neemt het aantal procedures binnen de clusters Humanitair Niet-tijdelijk en Bijzonder Verblijf af. Uit de rapportage blijkt ook dat het aantal aanvragen voor EU-documenten in de eerste zes maanden van 2014 afneemt met 56 procent. Dit is met name gelegen in het feit dat Roemenen en Bulgaren sinds 1 januari 2014 vrij zijn op de Nederlandse arbeidsmarkt. Als gevolg daarvan nam het aantal aanvragen voor een EU-document door EU-burgers met 96 procent af. Kamerstukken II 2014/15, 19 637, nr. 1895

Migranten Middellandse Zee Verslag van een schriftelijk overleg tussen de vaste cie. voor Immigratie en Asiel/JBZ-raad en de Staatssecretaris van VenJ (vastgesteld 03-10-2014) naar aanleiding van het rapport ‘The left-to-die boat: actions and reactions’ van Raad van Europa rapporteur en Eerste Kamerlid Tineke Strik en de daaruit voortvloeiende resolutien en aanbeveling van de Parlementaire Assemblee van de Raad van Europa (PACE), alsmede het rapport ‘The large-scale arrival of mixed migratory flows on Italian shores’ van rapporteur Christopher Chope. – De commissie wenst van de regering graag een reactie op de rapporten en de daaruit voortvloeiende resolutie en aanbeveling. Zij wenst daarenboven te vernemen welke instructies aan de Minister of permanent vertegenwoordiger zullen worden meegegeven ter gelegenheid van de behandeling van genoemd onderwerp in het Comité van Ministers. De staatssecretaris acht het van belang dat de problematiek van illegale migratiestromen integraal op EUniveau wordt aangepakt. Effectieve grensbewaking maar ook bestrijding van mensensmokkel en samenwerking met bron- en transitlanden zijn

hierbij cruciaal. Zeker gezien de druk van illegale migratie op de Zuidelijke buitengrens, steunt Nederland het voornemen om de grensbewakingsoperaties in het Middellandse Zeegebied te versterken. Voorwaarde hiervoor is dat deze operaties plaatsvinden binnen de bestaande (Frontex) kaders. Nederlandse steun is er ook voor betere samenwerking met derde landen, bijvoorbeeld op het gebied van mensensmokkel, grensbewaking, capaciteitsopbouw, terugkeer en aan wal brengen van migranten. Tegelijkertijd is dit vraagstuk niet los te zien van de waarborgen die in de betreffende derde landen gelden met betrekking tot fundamentele rechten, in het bijzonder het verbod op refoulement. De EU spant zich in om die waarborgen in derde landen te versterken. Waar wordt voorgesteld om een herziening van de Dublinverordening te overwegen wordt het volgende overwogen. De Dublinverordening moet het zogeheten asielshoppen tegengaan en tegelijk voorkomen dat geen enkel land zich verantwoordelijk voelt voor een asielverzoek. Voor dat doel is de Dublinverordening een effectief instrument gebleken, dat vrij recent nog is herijkt. De Dublinverordening is geen solidariteitsinstrument en moet daarom ook niet als zodanig worden beoordeeld. Kamerstukken I 2014/15, 20 043, AR

Intellectuele eigendomsrechten in derde landen Brief van de Minister van BuZa (2609-2014) met een fiche inzake een Mededeling bescherming en handhaving van intellectuele eigendomsrechten in derde landen. – De mededeling betreft een strategie voor de bescherming en handhaving van de intellectuele-eigendomsrechten in derde landen. Het beoogt de internationale bescherming van IE-rechten te bevorderen en inbreuken op IE-rechten in het buitenland te bestrijden. In de strategie wordt een aantal maatregelen voorgesteld om de internationale bescherming van IE-rechten te verbeteren. Kamerstukken II 2014/15, 22 112, nr. 1911

Handhaving intellectuele eigendomsrechten Brief van de Minister van BuZa (2609-2014) met een fiche inzake een

Wetgeving

Mededeling EU-actieplan Handhaving intellectuele eigendomsrechten. – De Commissie beoogt met het EUactieplan Handhaving intellectuele eigendomsrechten bij te dragen aan een optimale en economisch efficiente infrastructuur van intellectuele eigendomsrechten. In het EU-actieplan wordt de nadruk gelegd op de handhaving van IE-rechten, in het bijzonder de bestrijding van inbreuken op commerciële schaal op deze rechten. De Commissie streeft naar een vernieuwde consensus over de wijze van uitoefening van IE-rechten, waarbij het betrekken van en samenwerking met alle relevante belanghebbenden, een belangrijk onderdeel is. Het EU-actieplan, dat uit tien door de Commissie uit te voeren beleidsmaatregelen bestaat, is een eerste aanzet hiertoe. Kamerstukken II 2014/15, 22 112, nr. 1912

Uitwisseling informatie verkeersovertredingen Brief van de Minister van BuZa (2609-2014) met een fiche inzake een Richtlijn uitwisseling informatie verkeersovertredingen. – De richtlijn beoogt het begaan van acht verkeersveiligheidsgerelateerde verkeersovertredingen door EU-burgers in een andere lidstaat dan waar zij woonachtig zijn, aan te pakken door de uitwisseling van naam- en adresgegevens van kentekenhouders voor te schrijven. Het bekeuren en afhandelen van de bekeuringen door de autoriteiten wordt daarmee mogelijk en/of makkelijker. Het gaat om rijden met een te hoge snelheid; het niet dragen van een veiligheidsgordel, niet stoppen voor een rood licht, rijden onder invloed van drank; rijden onder invloed van drugs, het niet dragen van een veiligheidshelm, het gebruiken van een verboden rijstrook en het illegale gebruik van een mobiele telefoon of een ander communicatieapparaat tijdens het rijden. Deze ontwerprichtlijn heeft als doel de richtlijn 2011/82/EU van 25 oktober 2011 ter facilitering van de grensoverschrijdende uitwisseling van informatie over verkeersveiligheidsgerelateerde verkeersovertredingen te vervangen, welke op 6 mei 2014 nietig werd verklaard door het Hof van Justitie van de Europese Unie. Het Hof oordeelde dat de richtlijn niet rechtsgeldig kan worden

vastgesteld op basis van artikel 87, tweede lid, VWEU. Het Hof heeft tevens geoordeeld dat de gevolgen van richtlijn 2011/82/EU moeten worden gehandhaafd tot de inwerkingtreding van een nieuwe richtlijn op de juiste grondslag van artikel 91, eerste lid, onder c, VWEU (de maatregelen die de veiligheid van het vervoer kunnen verbeteren). De ontwerprichtlijn is nagenoeg identiek aan de tekst van de nietig verklaarde richtlijn. Er zijn enkele kleine wijzigingen aangebracht die strikt noodzakelijk worden geacht om te voldoen aan de uitspraak van het Hof: de rechtsgrondslag is gewijzigd, de artikelen over gegevensbescherming zijn in lijn met de rechtsgrondslag aangepast en de overwegingen die betrekking hadden op de speciale bepalingen voor het Verenigd Koninkrijk, Ierland en Denemarken zijn geschrapt. Kamerstukken II 2014/15, 22 112, nr. 1913

Verdragen in voorbereiding Brief van de Minister van BuZa (0310-2014) met de lijst van in voorbereiding zijnde verdragen. – Op de lijst, die als bijlage bij deze brief is te vinden, staan de verdragen waarover thans wordt onderhandeld, met als peildatum 30 september 2014. Op de lijst vindt men enkele ontwerpverdragen die nieuw zijn in vergelijking met de vorige lijst van 3 juli 2014 (Kamerstuk 23 530, nr. 103). Van deze ontwerpverdragen is een apart overzicht gemaakt (bijlage 1). De ontwerpverdragen die worden aangemerkt als politiek belangrijk, zijn voorzien van een sterretje. Kamerstukken II 2014/15, 23 530, nr. 104

Handelsregime zeehonden Brief van de Minister voor BHenO (02-10-2014) over de uitspraak van het Beroepslichaam van de Wereldhandelsorganisatie (WTO) in de zaak tegen het handelsregime van de EU voor producten afkomstig van zeehonden. – Het Beroepslichaam deed eind mei uitspraak in de door Canada en Noorwegen tegen de EU aangespannen zaak over het EU-handelsverbod voor producten afkomstig van zeehonden. In deze zaak staat het EUregime ten aanzien van handel in zeehondenproducten centraal. In de uitspraak wordt onderkend dat in de

EU dierenwelzijn deel uitmaakt van de publieke moraal en derhalve handelsmaatregelen kan rechtvaardigen uit hoofde van art. XX(a) GATT 1994. Echter, over de uitzonderingen die het EU-regime kent oordeelt het Beroepslichaam dat niet is aangetoond dat deze voldoen aan de voorwaarden van art. XX GATT 1994. Derhalve is het EU-zeehondenregime niet gerechtvaardigd onder art. XX(a) GATT 1994. Als gevolg van de uitspraak zal de EU haar zeehondenregime moeten aanpassen, zodat er geen ongerechtvaardigde discriminatie meer is tussen Groenlandse jagers en jagers in derde landen. Met Canada en Noorwegen is afgesproken dat dit eind volgend jaar zijn beslag moet krijgen. De Europese Commissie analyseert de uitspraak op dit moment. Het voornaamste bezwaar tegen het zeehondenregime van de EU is dat inheemse volkeren uit Groenland gemakkelijker naar de EU kunnen exporteren, ook op commerciële basis, dan mogelijk is vanuit Canada of Noorwegen, terwijl dit onderscheid niet gerechtvaardigd is uit het oogpunt van dierenwelzijn. In de uitspraak wordt niet ingegaan op drie punten die van betekenis zijn voor de bredere discussie over dierenwelzijn en WTO-verplichtingen: • Het Beroepslichaam ziet in het EUregime geen technische voorschriften ten aanzien van zeehondenproducten. De ‘Agreement on Technical Barriers to Trade’ (TBT-overeenkomst) die daarover gaat, is daarom niet relevant; • De uitspraak gaat evenmin in op de vraag of en in hoeverre handelsmaatregelen gebaseerd mogen worden op productieen procesmethoden die niet van invloed zijn op het uiteindelijke product, zoals de diervriendelijkheid van een productiewijze; • Het Beroepslichaam spreekt zich ook niet uit over de vraag of dierenwelzijn een relevant criterium voor uitzondering kan zijn onder de noemer van bescherming van leven en gezondheid van mens, dier en plant. De uitspraak biedt daarom voor deze onderwerpen geen nieuwe inzichten. Met deze uitspraak bevestigt het Beroepslichaam zijn eerdere algemene jurisprudentie over de toepassing van art. XX GATT 1994. Een uitzondering wordt kort door de bocht gezegd relatief snel toegekend, maar


2611

Wetgeving

mag nooit discriminatoir en handelsbelemmerend zijn. Kamerstukken II 2014/15, 25 074, nr. 188

Artikel 100 brief over deelneming aan internationale strijd tegen ISIS Lijst van vragen (van de vaste cie. voor BuZa) en antwoorden (van de Ministers van BuZa en Defensie) (vastgesteld 03-10-2014) inzake de Artikel 100 brief over deelneming aan internationale strijd tegen ISIS. – In de lijst zijn 225 vragen en antwoorden opgenomen. Kamerstukken II 2014/15, 27 925, nr. 508

Sleutelgeld Brief van de Minister voor WenR (0310-2014) over mogelijkheden voor het invoeren van een sanctie voor het vragen van sleutelgeld bij de verhuur van woningen. – Het vragen van sleutelgeld is niet toegestaan. Sleutelgeld is het vragen van geld aan een huurder bij het aangaan van een huurovereenkomst zonder dat daar een tegenprestatie tegenover staat van de verhuurder of bemiddelaar. De verhuurder of bemiddelaar vraagt aan de aspiranthuurder van een woning een geldbedrag te betalen, zonder betaling waarvan de verhuurder of bemiddelaar geen huurovereenkomst met de aspirant-huurder aangaat. De huurder kan het betaalde sleutelgeld achteraf, na het aangaan van de huurovereenkomst, terugvorderen als onverschuldigde betaling. Het vragen van sleutelgeld is namelijk een beding bij het aangaan van de huurovereenkomst dat een onredelijk voordeel oplevert voor de verhuurder/bemiddelaar. Indien de verhuurder/bemiddelaar het sleutelgeld niet goedschiks terugbetaalt, kan de huurder terugbetaling vorderen via de rechter. Het stelselmatig vragen van sleutelgeld kan in bepaalde gevallen voor de Autoriteit Consument en Markt (ACM) aanleiding zijn om handhavend op te treden op grond van de Wet handhaving consumentenbescherming (Whc). Wanneer de ACM van oordeel is dat de Whc is overtreden, is zij bevoegd om bestuurlijke boetes (maximaal € 450.000 per overtreding) en last onder dwangsommen op te leggen. Hierbij dient te worden aangetekend dat de ACM niet in individuele geval-

2612


len optreedt. Zij kan alleen optreden wanneer een overtreding van de consumentenwetgeving meerdere consumenten/huurders kan raken. Omdat gebleken is dat de huidige wetgeving al voorziet in een sanctiemogelijkheid bij stelselmatige overtreding van de Wet handhaving consumentenbescherming in de vorm van een bestuurlijke boete of dwangsom voor verhuurders of bemiddelaars die sleutelgeld vragen bij het aangaan van huurovereenkomsten voor woningen, hoeft een dergelijke sanctie dus niet te worden ingevoerd. Gedupeerden van geëist sleutelgeld of derden kunnen hier melding van doen bij ConsuWijzer. Kamerstukken II 2014/15, 27 926, nr. 233

Mensenhandel Brief van de Minister van VenJ (0310-2014) bij de aanbieding van de rapportages van de Nationaal Rapporteur Mensenhandel en Seksueel Geweld tegen Kinderen (NRMSGK) inzake mensenhandel. – Het betreffen geactualiseerde rapportages – met de cijfers van 2013 – over de geregistreerde (mogelijke) slachtoffers en over de vervolging en berechting van verdachten. Wat betreft de cijfers inzake vervolging en berechting blijkt dat verdachten van mensenhandel in 2012 en 2013 vaker zijn veroordeeld dan in de jaren daarvoor. Ook legt de rechter sinds 2010 steeds zwaardere straffen op. Deze ontwikkeling naar zwaardere straffen is volgens de Nationaal Rapporteur in lijn met de verhoging van de maximale strafbedreiging in 2009. Wat betreft het aantal geregistreerde (mogelijke) slachtoffers van mensenhandel geeft de Nationaal Rapporteur aan dat er sinds 2003 sprake is van een stijgende lijn. In 2013 gaat het om minder geregistreerde (mogelijke) slachtoffers dan in 2012. Pas na 2014 kan volgens de Nationaal Rapporteur duidelijk worden of deze daling doorzet. In 2013 zijn verder iets meer minderjarigen als mogelijke slachtoffers gemeld. Dit kan – zoals de NRMSGK aangeeft – mede verklaard worden, doordat Stichting Nidos vanaf 2013 alleenstaande minderjarige vreemdelingen die mogelijke slachtoffer zijn heeft gemeld bij CoMensha. Een stijging van het aantal Nederlandse, minderjarige (mogelijke) slachtoffers

kan een signaal zijn dat we meer zicht krijgen op deze groep. De verbetering van de signalering en registratie van minderjarige slachtoffers binnen Jeugdzorg is een belangrijk aandachtspunt. Tot slot geeft de Nationaal Rapporteur aan dat in 2013 minder gevallen van uitbuiting buiten de seksbranche zijn gemeld dan voorheen. Er zijn reeds verschillende initiatieven ontplooid om meer zicht te krijgen op deze groep. Het is op dit moment te vroeg om de resultaten van deze inspanningen al in kaart te brengen. De rapportages zijn als bijlage bij deze brief te vinden. Kamerstukken II 2014/15, 28 638, nr. 125

Taakstelling OM, zaaksachterstanden, archivering deals met criminelen Brief van de Minister van VenJ (0310-2014) over de effecten van de taakstelling op het OM en de vorderingen die in de strafrechtketen worden gemaakt om zaaksachterstanden en doorlooptijden te verbeteren en over zijn toezegging om documenten die betrekking hebben op deals tussen het OM en criminelen langdurig te archiveren. – Voor wat betreft de effecten van de taakstelling op het OM, de omvang van de werkhoeveelheden bij het OM en de doorlooptijden in de strafrechtketen heeft de minister de Kamer reeds op 2 juli 2014 geïnformeerd door middel van de voortgangsbrief Versterking Prestaties Strafrechtketen (Kamerstuk 29 279, nr. 204). Ten aanzien van de toezegging om de documenten over deals tussen het OM en criminelen langdurig te archiveren is het OM de opdracht gegeven om te onderzoeken op welke wijze aan de toezegging uitvoering kan worden gegeven. Kamerstukken II 2014/15, 29 279, nr. 207

Arbeidsgerelateerd geweld tegen politiemensen Brief van de Minister van VenJ (0710-2014) bij de aanbieding van het onderzoeksrapport ‘Over de grens: een empirische studie naar arbeidsgerelateerd geweld tegen politiemensen in werken privétijd’. – Het rapport is als bijlage bij deze brief te vinden. Dit onderzoek is verricht door de Politieacademie in opdracht van de korpschef. Na overleg met de politie en de vakorgani-

Wetgeving

saties stuurt de minister dit najaar zijn reactie op het onderzoek. Kamerstukken II 2014/15, 29 628, nr. 469

Inzet afluisterbevoegdheid Brief van de Minister van BZK (07-102014) bij de aanbieding van het toezichtsrapport van de Commissie van Toezicht betreffende de Inlichtingenen Veiligheidsdiensten (CTIVD/ Commissie) inzake de inzet van de afluisterbevoegdheid en van de bevoegdheid tot de selectie van sigint door de AIVD, september 2012-augustus 2013. – Het rapport, dat als bijlage bij deze brief is gevoegd, bevat een geheime bijlage. Deze is gelijktijdig met deze brief gezonden aan de Commissie voor de Inlichtingen- en Veiligheidsdiensten. Net zoals in de voorgaande rapporten is door de CTIVD geconstateerd dat de AIVD bij de inzet van de afluisterbevoegdheid doordacht te werk gaat en dat de AIVD zich in de praktijk bewust is van het inbreukmakende karakter van de inzet van de afluisterbevoegdheid. De Commissie constateert voorts dat in principe de afluisterbevoegdheid op een rechtmatige en zorgvuldige wijze wordt uitgeoefend en dat haar kritische kanttekeningen betrekking hebben op slechts een beperkt deel van het totale aantal operaties. Ten aanzien van de inzet van artikel 27 Wiv 2002 (sigint) wordt door de Commissie opgemerkt dat het aantal operaties waarin dit middel wordt ingezet in de onderzochte periode constant is gebleven en dat de inzet betrekkelijk gering is ten opzichte van de afluisterbevoegdheid. De Commissie heeft de toepassing van deze bevoegdheid voor het eerst in een breed kader bestudeerd. De belangrijkste kritiekpunten betreffen: 1. De bijzondere positie van verschoningsgerechtigden moet te allen tijde in de motivering van de last naar voren komen. Dit geldt niet alleen wanneer jegens de verschoningsgerechtigde de bijzondere bevoegdheid van artikel 25 of 27 wordt uitgeoefend, maar ook wanneer gesprekken worden uitgewerkt van een target met een verschoningsgerechtigde. 2. Veel aandacht is in het rapport besteed aan het gebruik van organisatielasten. De door de AIVD gehanteerde criteria voor het gebruik van

een organisatielast dienen in de motivering van de last te worden meegenomen en uit de motivering van een organisatielast moet duidelijk blijken dat sprake is van een organisatie. Zeker bij meer fluïde organisaties moet in de motivering expliciet worden beargumenteerd dat er een zodanige samenhang tussen de leden van de organisatie bestaat dat sprake is van een organisatie in de zin van de Wiv 2002. 3. Ten aanzien van de bevoegdheid tot de selectie van sigint geeft de Commissie aan dat de werkwijze van de AIVD, waarbij in de hoeveelheid geïntercepteerde gegevens (bulk) wordt getracht potentiële targets te identificeren of te duiden (‘search’), onrechtmatig is zolang de wet niet is gewijzigd. 4. In het rapport is door de Commissie aandacht besteed aan een sigintoperatie waarbij telecommunicatiekenmerken, die zijn verkregen door middel van een andere bijzondere bevoegdheid, allen door de AIVD in selectie zijn gezet, zonder dat duidelijk was aan wie de nummers toebehoorden of wat de specifieke relevantie was van het nummer. De CTIVD heeft op de pagina’s iv, vi, en 4 van het rapport vermeld jegens hoeveel personen en organisaties in het onderzoeksjaar gemiddeld de afluisterbevoegdheid is ingezet respectievelijk in hoeveel operaties de bevoegdheid tot selectie van sigint is uitgeoefend. De minister stelt zich op het standpunt dat deze informatie zich niet leent voor openbaarmaking, zeker wanneer die vanaf nu over meerdere jaren zou worden verstrekt, reden waarom hij deze gegevens heeft verwijderd. Kamerstukken II 2014/15, 29 924, nr. 116

Handhaving belastingdienst Brief van de Staatssecretaris van Financiën (29-09-2014) over het handhavingsbeleid van de Belastingdienst. – Het handhavingsbeleid van de Belastingdienst is de afgelopen jaren aan het veranderen. Waar de aangifte traditioneel het begin was van toezicht, is deze als gevolg van een verbeterde informatiepositie steeds vaker het ‘eindpunt’ van het toezicht. De Belastingdienst kan niet iedereen 100% controleren. Dat is nooit het geval geweest en is ook voor de toe-

komst geen realistische verwachting. Steeds moet worden gezocht naar de balans tussen een gewenst niveau van toezicht en (kosten van) uitvoerbaarheid. Dit gegeven zorgt ervoor dat keuzes gemaakt moeten worden. De noodzaak daartoe is de laatste jaren steeds groter geworden als gevolg van de toenemende complexiteit van weten regelgeving, van het toenemend aantal belastingplichtigen en van bezuinigingen op de Belastingdienst. Het is daarom duidelijk dat de oplossing niet alleen van de Belastingdienst kan komen maar dat ook de politiek aan zet is. De Belastingdienst heeft met een solide business case aangetoond dat er met een investering in het personeel meer geld op kan worden gehaald. Daarom heeft de Belastingdienst er in het kader van de intensivering van het toezicht en de invordering meer geld bij gekregen, zodat meer medewerkers ingezet kunnen worden op het toezicht. In het kader van deze intensivering van het toezicht is het verticale toezicht door de Belastingdienst versterkt. Met name in het segment midden- en kleinbedrijf (MKB-segment) werd het toezicht fors geïntensiveerd. Het doel was om ten opzichte van 2012 in 2013 ongeveer 30% meer boekenonderzoeken te doen. Daarnaast ligt er een forse taak voor het kabinet en de Kamer om door middel van het vereenvoudigen van weten regelgeving ook de uitvoerbaarheid te verbeteren. Eenvoudiger regelgeving draagt immers ook bij aan een betere handhavingsregie. Kamerstukken II 2014/15, 31 066, nr. 214

Regeldruk financiële sector Brief van de Minister van Financiën (29-09-2014) over de stand van zaken van de lopende en afgeronde onderzoeken naar regeldruk binnen de financiële sector. – Als onderdeel van het Kabinetsbeleid heeft het Ministerie van Financien in de zomer van 2013 een maatwerkaanpak gestart om samen met de sector (Nederlandse Vereniging van Banken – NVB) en toezichthouders (De Nederlandsche Bank N.V. – DNB – en de Autoriteit Financiële Markten – de AFM) te kijken naar mogelijkheden om de regeldruk voor banken te verminderen. Beleidsdoelstellingen stonden daarbij niet ter


2613

Wetgeving

discussie. Dit gold ook voor Europese regelgeving gelet op de beperkte nationale beïnvloedingsmogelijkheden. De focus lag op mogelijkheden om efficiencywinsten te realiseren in de naleving van weten regelgeving. Tijdens de overleggen bleek het, gelet op de randvoorwaarden van de maatwerkaanpak, in eerste instantie lastig voor de sector om met werkbare voorbeelden en voorstellen ter vermindering van de regeldruk te komen. Veel van de door de sector ervaren regeldruk komt voort uit Europese regelgeving. Daarnaast werd duidelijk dat sector niet bekend bleek met alles wat vanuit de overheid en de toezichthouders gedaan wordt om regeldruk te beheersen. Naar aanleiding van de verschillende overleggen zijn door de betrokken partijen gezamenlijk verschillende actiepunten geformuleerd. Hierbij gaat het voornamelijk om een verbetering van de communicatie over het proces van wetgeving richting de sector vanuit het ministerie, de financiële toezichthouders en de NVB zelf omtrent relevante regelgeving. In augustus jl. is Actal verzocht om onderzoek te doen naar regeldruk die zorgt voor barrières voor toetreding tot en groei binnen de financiële sector. Actal is inmiddels begonnen met het onderzoek en zal toetsen aan de hand van proportionaliteitscriteria en kosten voor de samenleving. Binnen de reikwijdte van het onderzoek zullen zowel banken als verzekeraars vallen. Daarnaast zal in lijn met de aanbevelingen van de ACM gekeken worden naar regeldruk bij het verkrijgen van een bankvergunning. Kamerstukken II 2014/15, 32 013, nr. 85

Huwelijksdwang Brief van de Minister van SZW (2909-2014) over de problematiek van huwelijksdwang, achterlating en huwelijkse gevangenschap. – Het Ministerie van SZW heeft opdracht gegeven onderzoek uit te voeren om een landelijk beeld te verkrijgen van de problematiek van huwelijksdwang, achterlating en huwelijkse gevangenschap. Dit onderzoek, uitgevoerd door het Verwey Jonker Instituut is te vinden als bijlage bij deze brief. Dit rapport heeft zich niet beperkt tot het in kaart brengen van de omvang

2614


van huwelijksdwang, achterlating en huwelijkse gevangenschap, maar verschaft ook inzichten in achtergronden, mate van dwang en aanleiding van gedwongen huwelijken, achterlating en huwelijkse gevangenschap. De onderzoekers hebben een minimum omvang bepaald voor de periode 2011–2012 op basis van registraties en dossieronderzoek. Aannemelijk is dat de werkelijke omvang van de problematiek hoger ligt dan de minimale omvang op basis van registraties. Hoewel de vraag naar de exacte omvang niet kan worden beantwoord, ligt de waarde van de bandbreedte die uit dit onderzoek voortkomt in de vaststelling dat het niet om incidentele problematiek gaat, maar om een misstand met een structureel karakter, waarvan ieder jaar een aanzienlijk aantal vrouwen en mannen, jongeren en zelfs kinderen slachtoffer wordt. Dit inzicht is door middel van dit onderzoek toegankelijk gemaakt en geeft belangrijke onderbouwing aan het effectief onder de aandacht brengen van de problematiek bij relevante (signalerende) partijen. Kamerstukken II 2014/15, 32 175, nr. 53

mening dat het concept van het EOM als één instantie onduidelijk gedefinieerd is en dat het van belang is verschillende opties voor de werkwijze van het EOM open te houden. Kamerstukken I 2014/15, 32 317, EB

Euthanasie Brief van de Minister van VWS (2909-2014) bij de aanbieding van het Jaarverslag 2013 van de Regionale toetsingscommissies euthanasie. – In het jaarverslag, dat als bijlage bij deze brief is te vinden, leggen de commissies verantwoording af over hun wijze van toetsing op grond van de Wet toetsing levensbeëindiging op verzoek en hulp bij zelfdoding. In de bijlage van het jaarverslag treft men tevens een algemeen en een per regio uitgesplitst overzicht aan van het aantal meldingen in 2013. In 2013 hebben de commissies 4.829 meldingen van levensbeëindiging op verzoek of hulp bij zelfdoding ontvangen. Dit is een stijging van vijftien procent ten opzichte van 2012. In vijf gevallen kwamen de commissies tot de conclusie dat de arts niet aan alle zorgvuldigheidseisen had voldaan. Kamerstukken II 2014/15, 32 647, nr. 33

Europees OM Brief van de Minister van VenJ (0710-2014) over de politieke discussie over het toekomstig functioneren Europees Openbaar Ministerie. – De minister meldt dat het Italiaanse Voorzitterschap van de Raad in relatie tot het agendapunt Europees Openbaar Ministerie de JBZ-Raad heeft uitgenodigd voor een politieke discussie: over de vraag of het EOM na zijn feitelijke totstandkoming zal gaan opereren als één en dezelfde organisatie in relatie tot het grondgebied van alle deelnemende lidstaten. Die gedachte zou met name concreet inhouden dat de samenwerking tussen de Europese gedelegeerde aanklagers, de nationale functionarissen die namens het EOM binnen de desbetreffende lidstaten zullen optreden, in beginsel niet zal plaatsvinden op basis van bestaande instrumenten voor justitiële samenwerking als rechtshulp of wederzijdse erkenning. Dit concept zou volgens de voorstanders ervan inhouden dat er tussen de deelnemende lidstaten als het ware sprake is van één rechtsgebied. Verschillende andere lidstaten zijn van

Levenseindekliniek Brief van de Minister van VWS (0210-2014) bij de aanbieding van de resultaten van het onderzoek dat in opdracht van de Stichting Levenseindekliniek is uitgevoerd naar het eerste jaar van de Stichting Levenseindekliniek. – Onderzoekers van het AMC en VUmc hebben het eerste jaar van de Stichting Levenseindekliniek geëvalueerd. In deze periode waren er 709 unieke aanmeldingen bij de Stichting Levenseindekliniek. Hiervan is 47% afgewezen, 14% ingewilligd door de Stichting Levenseindekliniek, 11% ingewilligd door de eigen arts en 28% overleden of heeft het verzoek ingetrokken. De onderzoekers bevelen onder meer aan om de functie als kenniscentrum verder te ontwikkelen en nazorg bij een afwijzing van een verzoek te gaan bieden. De Stichting Levenseindekliniek heeft hierop in de begeleidende brief gereageerd dat de mogelijkheid van het leveren van nazorg onderzocht wordt en dat het reduceren van wachttijden de hoogste prioriteit heeft.

Wetgeving

Kamerstukken II 2014/15, 32 647, nr. 34

Verzamelen/delen gegevens door Belastingdienst Brief van de Minister van VenJ en de Staatssecretaris van Financiën (0310-2014) over het verzamelen van gegevens door de Belastingdienst en het uitwisselen van die gegevens met andere overheidsorganisaties. – De handhaving van weten regelgeving is een verantwoordelijkheid van de overheid, waar verscheidene organisaties deel van uitmaken. Samenwerking tussen die organisaties is van groot belang voor een integrale toepassing en handhaving van overheidsregelingen. Om die samenwerking effectief en efficiënt te laten verlopen bieden weten regelgeving ruimte voor het verzamelen en uitwisselen van gegevens. In dit verband is het van belang te onderscheiden tussen informatie die op grond van artikel 67 van de Algemene wet inzake rijksbelastingen (AWR) moet worden verstrekt als enig wettelijk voorschrift daartoe verplicht (zoals een vordering van de officier van justitie op grond van artikel 126 nd van het Wetboek van strafvordering) en informatie die wordt verstrekt aan één van de overheidsorganisaties die worden genoemd in artikel 43c van de Uitvoeringsregeling Algemene wet inzake rijksbelastingen 1994 (de Uitvoeringsregeling AWR). Op grond van onderdeel m van laatst genoemd artikel zijn convenanten gesloten over de verstrekking van gegevens aan onder meer gemeenten, de politie en de officier van justitie. Deze gegevensverstrekking is in het belang van de integrale toepassing en handhaving van overheidsregelingen waartoe de betrokken overheidsorganisaties samenwerken. Voor het uitwisselen is in artikel 67 van de AWR geregeld dat de geheimhoudingsplicht, die geldt voor een ieder die betrokken is bij de uitvoering van de belastingwet, onder strikte condities kan worden doorbroken. In artikel 43c van de Uitvoeringsregeling AWR staan de partijen genoemd waaraan gegevens mogen worden verstrekt en dan nog alleen voor zover het in die regeling genoemde gegevens betreft ten behoeve van de eveneens in die regeling genoemde publiekrechtelijke taak. De gegevensverstrekkingen aan de inlichtingen-

en veiligheidsdiensten en aan het OM hebben een wettelijke basis. Het vereiste van een wettelijke basis is uitgewerkt in artikel 67, tweede lid, AWR. De Belastingdienst heeft dus de bevoegdheid data op te vragen met het oog op de uitvoering van zijn taken, ook als het daarbij om grote hoeveelheden gaat. Dit geldt ook voor ANPR-gegevens. In het kader van artikel 17 van de Wet op de inlichtingenen veiligheidsdiensten (Wiv2002) kunnen de inlichtingenen veiligheidsdiensten ook de Belastingdienst om gegevens verzoeken. Aangezien deze bepaling niet specifiek genoeg is om de Belastingdienst op basis van artikel 67, tweede lid, onderdeel a, AWR, tot bekendmaking te verplichten is de AIVD tevens opgenomen in artikel 43c, eerste lid, onderdeel b, en de MIVD in artikel 43c, eerste lid, onderdeel c, van de Uitvoeringsregeling AWR. Kamerstukken II 2014/15, 32 761, nr. 71

Recht op vergeten Brief van de Staatssecretaris van VenJ (02-10-2014) met antwoord op de vraag op welke termijn het kabinet conclusies denkt te verbinden aan de uitspraak van het Hof van Justitie van de Europese Unie van 13 mei 2014, C-131/12, inzake Google Spain SL en Google Inc/AEPD en Mario Costeja Gonzalez. – Anders dan veelvuldig wordt gesuggereerd heeft het Hof van Justitie geen recht om te worden vergeten erkend of gecreëerd, maar geldende rechten van de betrokkene in een specifieke context, het gebruik van zoekmachines, uitgelegd. Het arrest is immers gebaseerd op de uitleg van de artikelen 12, onder b, en 14, onder a, van richtlijn 95/46/EG. In die artikelen zijn de rechten van correctie, wissing en afscherming van gegevens, respectievelijk van verzet, geregeld. Betrokkenen kunnen zich in Nederland dus met een beroep op de artikelen 36, 37, 38 en 40 van de Wbp tot verantwoordelijken voor zoekmachinediensten richten met een verzoek om verwijdering van hun gegevens uit de zoekresultaten. In die artikelen van de Wbp zijn de genoemde bepalingen van de richtlijn geïmplementeerd. Verantwoordelijken zullen op verzoeken, rekening houdend met de omstandigheden die het Hof van Justitie in zijn uit-

spraak heeft geschetst, moeten reageren. Over het beleid dat de in Nederland gevestigde exploitanten van zoekmachinediensten voeren bij de beantwoording van deze verzoeken kan de staatssecretaris zich niet uitlaten: het College bescherming persoonsgegevens is bij uitsluiting van anderen belast met de handhaving van de Wbp. Dat wil niet zeggen dat in de tussentijd geen verduidelijking gewenst is op die onderdelen van arrest die nieuwe vragen oproepen. De gegevensbeschermingstoezichthouders in de Europese Unie, verenigd in de Art. 29 Werkgroep buigen zich inmiddels over de mogelijkheid om nadere uitleg aan de richtlijn te geven in het licht van het arrest van het Hof van Justitie. Inmiddels heeft de Voorzieningenrechter van de Rechtbank Amsterdam op 18 september 2014 in kort geding een eerste vonnis gewezen over een weigering van Google om gehoor te geven aan een verzoek om het wissen van een zoekresultaat. De bewindsman is van oordeel dat nadere uitleg van de Artikel 29 Werkgroep en meer jurisprudentie meer geschikte wegen zijn om duidelijkheid te brengen zolang de onderhandelingen in Brussel over het recht om te worden vergeten nog niet zijn afgerond dan optreden van de Nederlandse wetgever. Kamerstukken II 2014/15, 32 761, nr. 72

Omgevingsrecht Brief van de Minister van IenM (0110-2014) over de planning van het wetsvoorstel Omgevingswet en de daaraan gekoppelde trajecten van uitvoeringsregelgeving, invoeringswet- en regelgeving (inclusief overgangsrecht), aanvullingswetgeving en implementatie. – De Omgevingswet is het fundament van de stelselwijziging in het omgevingsrecht. Het is de basis waarop de volgende stappen verder bouwen, zowel inhoudelijk als procedureel. Tegelijkertijd kan het stelsel pas in werking treden op het moment dat ook de uitvoeringsregelgeving (AMvB’s, ministeriële regelingen) gereed is, als de invoeringsregelgeving af is en de uitvoeringspraktijk er klaar voor is. Dat wil bijvoorbeeld zeggen dat de uitvoeringspraktijk ermee moet kunnen werken en dat digitale voorzieningen voorhanden


2615

Wetgeving

moeten zijn. Het uitwerken van al deze verschillende onderdelen vergt tijd. Het parlement speelt een belangrijke rol, niet alleen bij de totstandkoming van het wetsvoorstel, maar ook bij de totstandkoming van de in- en uitvoeringsregelgeving. Dat betekent dat de komende jaren in ieder geval vier ontwerpamvb’s, een invoeringswet en enkele aanvullingswetten op de beleidsterreinen bodem, geluid, natuur en grondeigendom aan beide Kamers zullen worden voorgelegd. Bij elk van die ‘producten’ zal aandacht zijn voor de samenhang, zodat het nieuwe stelsel stap voor stap zorgvuldig kan worden opgebouwd. De regering is voornemens om het nieuwe stelsel in 2018 in werking te laten treden. Het wetsvoorstel voor de Omgevingswet is de basis van de stelselherziening en als zodanig bepalend voor de lanning van de verdere stappen in het traject. De hoofdlijnen en kernbepalingen (de doelen, instrumenten, belangenkaders en belangrijkste procedureregels) zijn in het wetsvoorstel opgenomen. Het oordeel van de Kamer over deze fundamenten van het stelsel is nodig om richting te geven aan de verdere uitwerking van de AMvB’s en de invoeringswet. De minister gaat uit van de aanname dat zij en de Tweede Kamer in 2014 en 2015 met elkaar het debat over het wetsvoorstel zullen voeren en dat in de tweede helft van 2015 en in 2016 behandeling in de Eerste Kamer volgt. Op dit moment wordt gewerkt aan de uitwerking van de uitvoeringsregelgeving. De uitvoeringsregelgeving van het Rijk waarop de Omgevingswet betrekking krijgt, bestaat nu nog uit een ingewikkeld en onderling verweven stelsel van zo’n 60 veelal sectorale AMvB’s. Het opschonen, vereenvoudigen en slim clusteren van al deze regels is een enorme klus. Voor een goede en gedegen uitwerking van de AMvB’s is het van belang dat de tekst van het wetsvoorstel, dat de kernbepalingen bevat, vaststaat. Nog tijdens de schriftelijke behandeling van het wetsvoorstel, zal een brief worden gestuurd waarin de hoofdkeuzes in de AMvB’s worden beschreven. Hiermee ontstaat een stapsgewijze behandeling van de verschillende onderdelen van de stelselherziening. Eerst kan bij de behandeling van het

2616


wetsvoorstel het debat worden gevoerd over de hoofdlijnen van de stelselherziening. Vervolgens, als de Kamer met het wetsvoorstel heeft ingestemd, zal dit worden uitgewerkt in ontwerpamvb’s. Deze ontwerpAMvB’s zullen via een voorhangprocedure aan beide Kamers worden voorgelegd. Het resultaat van het debat daarover kan vervolgens zijn beslag krijgen in de ontwerpamvb’s die voor advies aan de Afdeling advisering van de Raad van State worden voorgelegd. Onderwerpen waarvoor wijziging van de Omgevingswet nodig is, kunnen een plek krijgen in de Invoeringswet Omgevingswet. De laatste stap in deze aanpak is dan de parlementaire behandeling van de Invoeringswet. De Invoeringswet vormt daarmee het sluitstuk van de stelselherziening. De Invoeringswet bevat de technische wijzigingen in andere wetten, die nodig zijn om de Omgevingswet in werking te kunnen laten treden. Het gaat dan onder meer om het intrekken van wetten of onderdelen daarvan en het aanpassen van regels die verwijzen naar de instrumenten die door de Omgevingswet worden overgenomen. Het Invoeringsbesluit doet hetzelfde op AMvB-niveau. Kamerstukken II 2014/15, 33 118, nr. 17

over tijdelijke instroombeperking en/ of verlenging van levertijden voor regulier werk. Het vertragingseffect op de levertijden van het NFI voor de betreffende deskundigheidsgebieden bedraagt maximaal vier weken. Daarnaast blijft de spoedcapaciteit voor DNA-onderzoek (zgn. DNA-express) ongewijzigd en kan door het OM een prioritering worden aangegeven zodat onderzoeken met voorrang worden uitgevoerd. Om toch te kunnen voldoen aan de afspraken die politie en OM met het NFI hebben gemaakt ten aanzien van onderzoekscapaciteit en levertijden, is besloten de bovenbedoelde instroombeperking per 17 september op te heffen. Waar nodig worden de werkzaamheden die het NFI niet zelf kan uitvoeren, dan wel de gevallen waar de vertraging te hoog oploopt, uitbesteed aan derden (particuliere forensische instituten). Kamerstukken II 2014/15, 33 997, nr. 19

Arctische regio Brief van de Minister van BuZa (0710-2014) ter aanbieding van het AIVadvies ‘De toekomst van de Arctische regio: samenwerking of confrontatie?’. – Het advies is als bijlage bij deze brief te vinden. Kamerstukken II 2014/15, 34 000 V, nr. 6

Uitbesteding forensisch werk Brief van de Minister van VenJ (2309-2014) over de voortgang van het uitbesteden van forensische diensten in verband met de werkzaamheden rond MH17. – Diverse afdelingen van het Nederlands Forensisch Instituut (NFI) leveren een onderzoeksbijdrage in verband met deze vliegramp. Gezien de omvang en gewenste snelheid van deze onderzoeken, is het helaas onmogelijk deze allemaal te verrichten naast de onderzoeken die het NFI uitvoert voor het Openbaar Ministerie (OM) en de Nationale Politie (en de zittende magistratuur en de bijzondere opsporingsdiensten). De omvang van de werkzaamheden rond MH17 vergen een groot deel van de capaciteit van het NFI en de daarmee ook van de uitvoering van de Service Level Agreement (SLA) tussen NFI, OM en politie. Gezien het voorgaande zijn in overleg met politie en OM voor een beperkt aantal deskundigheidsgebieden afspraken gemaakt

Tolken Defensie Brief van de Minister van Defensie (01-10-2014) over het algemene beleid voor de inzet van tolken en vertalers bij Defensie. – Het optreden van de krijgsmacht brengt inherent een behoefte aan tolken en vertalers met zich mee om te kunnen communiceren met lokale burgers, organisaties, overheden en krijgsmachten. Door het wisselende karakter van de behoefte, is een flexibele invulling hiervan een belangrijk uitgangspunt. De behoefte aan tolken en vertalers wordt vaak ingevuld aan de hand van inhuur via een tussenpersoon. Daarvoor zijn verschillende mogelijkheden: • Een internationale organisatie. Zo betrekt Nederland tolken in Mali via de VN. In Afghanistan is gebruik gemaakt van de NATO Maintenance and Supply Agency (NAMSA) als tussenpersoon. • Een ander land. Zo kon Nederland in Kunduz gebruik maken van tolken via Duitsland. Zeker in missies

Wetgeving

waarin veel verschillende landen gelijktijdig actief zijn, is het gebruikelijk – en ook doelmatiger – om de inhuur van tijdelijk lokaal personeel te kanaliseren. • Een privaat bedrijf. In Afghanistan heeft Nederland ook gebruik gemaakt van een contractor (International Management Services) voor de behoefte aan tolken. Bij elke vorm van tussenpersoon geldt dat lokaal personeel niet in dienst is van de Nederlandse overheid, maar van de tussenpersoon. De primaire verantwoordelijkheid voor personeelszorg ligt in dat geval bij die tussenpersoon. Het spreekt voor zich dat Defensie wel verantwoordelijk is, binnen de beperkingen die de situatie tijdens inzet met zich meebrengt, voor een zo veilig mogelijke werkomgeving. Ook moet er op worden toegezien dat tolken niet herkenbaar in beeld komen van de media. Daarnaast wordt er op gelet dat de tussenpersoon zijn verantwoordelijkheden als werkgever op behoorlijke wijze invult. Als lokaal personeel in gevaar komt omdat zij voor de Nederlandse missie werken of hebben gewerkt, kunnen zij op steun rekenen. Hierbij heeft de tussenpersoon, als werkgever, allereerst een verantwoordelijkheid maar zo nodig neemt ook Nederland maatregelen. Asielaanvragen worden op individuele basis beoordeeld waarbij de specifieke situatie van betrokkene en de door hem gestelde gevolgen van zijn werkzaamheden voor Nederland, beoordeeld wordt tegen de achtergrond van de actuele situatie in het betrokken land. Kamerstukken II 2014/15, 34 000 X, nr. 7

Privacy en veiligheidsdiensten Brief van de Staatssecretaris van VenJ (03-10-2014) met een reactie op de tijdens het beleidsdebat over privacy en het toezicht op de inlichtingenen veiligheidsdiensten ingediende moties. – Reactie op motie De Vries c.s. aangaande de veiligheid van protocollen

De motie van de heer De Vries verzoekt de regering onderzoek te laten doen naar de onafhankelijkheid en betrouwbaarheid van organisaties die onder andere internetprotocollen opstellen en de Kamer hierover te informeren (CVIII, letter H). De governance van het internet wordt vormgegeven in een complexe structuur van verschillende partijen die onderdelen van het internet reguleren. Overheden, technische experts en bedrijfsleven vervullen allen een rol in dit multistakeholder model. Nederlandse experts zijn hierbinnen overigens goed vertegenwoordigd. Dit multi stakeholder model sluit aan bij de benadering van de Nederlandse Cyber Security Strategie 2, die transparantie, kennis en (zelf)regulering als de belangrijkste sturingsmechanismen onderkent. De IETF is een organisatie waarin een groot aantal specialisten uit de internetgemeenschap samenwerkt aan de ontwikkeling van standaarden en protocollen. IETF is transparant georganiseerd: de werkzaamheden vinden plaats op e-maillijsten die openbaar zijn en gearchiveerd. Beslissingen worden gebaseerd op basis van een consensus model en er is een bestuurlijke structuur met mogelijkheid tot beroep op beslissingen. In een organisatie waarin een groot aantal specialisten samenwerkt, heeft een aantal deelnemers ongetwijfeld banden met veiligheidsdiensten (er is binnen de IETF een aantal deelnemers transparant over banden met de NSA). De open en transparante structuur van de IETF sluit de mogelijkheid van oneigenlijke sturing niet uit, maar geeft de maximale garantie van kundige peer review, door experts van de IETF. Reactie op motie Strik c.s. over onafhankelijk toezicht op overheidsinstanties Mevrouw Strik c.s. heeft een motie ingediend waarin zij de regering verzoekt onderzoek te verrichten naar nut en noodzaak van onafhankelijk toezicht op overheidsinstanties

die nu niet onder toezicht van de CTIVD vallen, maar die wel soortgelijke taken verrichten die de bescherming van de persoonlijke levenssfeer van burgers kunnen raken, en de Kamer hierover te informeren (motie CVIII, letter J). Het onafhankelijke toezicht waarop deze motie doelt, is er al. Het College bescherming persoonsgegevens (Cbp) ziet op grond van artikel 35 van de Wet politiegegevens (Wpg) erop toe dat de verwerking van politiegegevens – daaronder vallen ook gegevens die door de criminele inlichtingeneenheden worden verkregen – overeenkomstig die wet geschiedt. Op grond van artikel 46 Wpg geldt hetzelfde met betrekking tot de gegevensverwerking door bijzondere opsporingsdiensten. En op grond van de artikelen 27 en 39r van de Wet justitiële en strafvorderlijke gegevens houdt het Cbp ook toezicht op de verwerking van justitiele en strafvorderlijke gegevens. Het Cbp beschikt als toezichthouder over tenminste dezelfde bevoegdheden als de CTIVD: het vragen van inlichtingen, het opvragen van gegevens, het uitvoeren van onderzoek en het recht om plaatsen te betreden. Reactie op motie Gerkens c.s aangaande de ethische kant van digitalisering Mevrouw Gerkens c.s. heeft een motie ingediend waarin zij de regering verzoekt het Rathenau Instituut te vragen een onderzoek te doen naar de wenselijkheid van een commissie die kan adviseren over de ethische kant van de digitalisering van de samenleving (CVIII, letter E). Het kabinet heeft in mei van dit jaar al een adviesaanvraag tot de Wetenschappelijke Raad voor het Regeringsbeleid (WRR) gericht over het thema ‘big data, veiligheid en privacy’, waarin ook de ethische kant van de digitalisering van de samenleving aan de orde komt. Kamerstukken I 2014/15, CVIII, L


2617

Nieuws

1898

OM: visie voor de komende jaren In Perspectief op 2015 presenteert het Openbaar Ministerie (OM) zijn visie op de strafrechtelijke handhaving voor de komende jaren. Perspectief op 2015 concentreert zich op de vernieuwingen die het OM de komende jaren wil doorvoeren. De nota is zelf geen concreet actieplan, maar een koersbepaling die richting geeft aan de concretisering van het beleid en de beleidsdoelstellingen op alle niveaus (landelijk, regionaal, lokaal).

I

n de nota komen onder meer de volgende onderwerpen aan de orde.

Rol en positie om Het OM wil een effectieve bijdrage leveren aan een veilige en rechtvaardige samenleving. Dat vereist interventies die zichtbaar, merkbaar en herkenbaar zijn voor slachtoffers, daders en hun omgeving. Het OM wil de aangeleverde strafzaken kwalitatief en kwantitatief goed afdoen. Die verwerking is op onderdelen niet goed op orde en vraagt versterking om te voldoen aan de eis van effectieve en slagvaardige organisaties in de rechtshandhaving. Dit betreft in het bijzonder: de zorg aan slachtoffers, de snelheid, het afnemen van crimineel vermogen, de executie, de kwaliteit van de professionals en de logistiek. Het OM wil daarnaast de externe orientatie versterken en waar mogelijk sturen op een selectieve inzet van het strafrecht. De aanpak van het handhavingstekort vraagt om uitbreiding van de capaciteit die beschikbaar is voor recherchewerk. Gegeven de beschikbare politiecapaciteit kan die gevonden worden in herverkaveling van de bestaande capaciteit. Het handha-

2618


vingstekort vraagt om vergroting van de slagkracht.

Ondermijning Om de georganiseerde criminaliteit terug te dringen moeten meer misdaadgroepen worden aangepakt en moet met de aanpak meer effect worden bereikt. De strategie ten aanzien van georganiseerde criminaliteit is gericht op het verslechteren van het criminele ondernemingsklimaat in Nederland. Maatregelen tegen georganiseerde misdaad moeten zijn gericht op het verstoren van criminele markten, op het achterhalen van misdaadgeld en het opwerpen van belemmeringen tegen misbruik van financiële kanalen en handelskanalen. Een belangrijk onderdeel van de strategie is de inzet op het afnemen van het met de criminaliteit verdiende vermogen. Naast delictgerichte opsporing en vervolging wordt een subjectgerichte aanpak toegepast, gericht op degenen die zich hebben opgewerkt tot de criminele top. Daarbij geeft het OM bijzondere aandacht aan financiele dienstverleners. Bij de aanpak van de georganiseerde misdaad treedt het OM op als één concern. Georganiseerde misdaad overstijgt zowel regionale als nationale grenzen, wat noopt tot een gecoordineerde en gelaagde aanpak, waar mogelijk multidisciplinair. Gelet op de maatschappelijke en wijdverbreide impact van cybercrime moet bovendien de digitale kennis en expertise in de opsporing en vervolging worden versterkt.

Criminaliteit met grote impact op het slachtoffer Het OM zet in op het vorderen van hoge(re) straffen, de toepassing van snelrecht en/of themazittingen, aan-

dacht voor slachtoffers, en een actieve communicatiestrategie. Waar nodig zal het OM onderzoeken of het strafvorderingsbeleid verdere aanscherping behoeft. Ook onderzoekt het OM vernieuwende juridische methoden, zoals de toepassing van de ISD-maatregel voor recidiverende geweldsplegers. Verder wil het OM het risico van recidive verminderen door meer dan tot nu toe gebruik te maken van specifieke, op de persoon toegesneden justitiële voorwaarden bij de voorwaardelijke invrijheidsstelling of voorwaardelijke gevangenisstraf.

Bedrijfsvoering Via de doorontwikkeling van de Dienstverleningsorganisatie OM (DVOM) en de Centrale Verwerking OM (CVOM) wil het OM verdere kwaliteits- en efficiencywinsten behalen. De implementatie van de herziene gerechtelijke kaart biedt de kans tot verdere regionalisering en tot de doorontwikkeling van de Landelijke Ressortelijke Organisatie en landelijke OM-onderdelen. Er ontstaat meer uniformiteit in processen en bedrijfsvoering. De verbetering van de kwaliteit en doelmatigheid van de bedrijfsvoering verloopt 3 langs fasen: (1) het op orde brengen van de basis (leveringszekerheid), (2) het creëren van een effectieve bedrijfsvoering (vraaggestuurd), (3) het ontwikkelen van een professionele bedrijfsvoering waar de kosten en kwaliteit van de bedrijfsvoering stuurbaar en beheersbaar zijn en daarmee gericht is op de dienstverlening aan de OM’ers en het primaire proces. Bron: www.om.nl

Nieuws

1899

Collectieve acties in privaaten bestuursrecht Verschillen tussen de bestuursrechtelijke en de privaatrechtelijke bepalingen over collectieve acties maken het convergeren tussen privaatrecht en bestuursrecht moeilijker en het recht minder inzichtelijk en flexibel. Zij veroorzaken bovendien afstemmingsproblemen en kunnen er bijvoorbeeld toe leiden dat bestuursrechtelijke geschillen niet door de bestuursrechter maar door de burgerlijke rechter worden beslist. Dat blijkt uit een onderzoek dat in opdracht van het WODC is verricht op verzoek van de Directie Wetgeving en Juridische Zaken van het Ministerie van Veiligheid en Justitie.

D

e aanleiding van het onderzoek is de toenemende vervlechting van privaaten bestuursrecht in de nationale rechtsorde. Gevolgen hiervan zijn bijvoorbeeld vervagende grenzen; meer ruimte voor keuze van verschillende instrumentaria met onhelderheid in de argumentatie ter zake; afstemmingsproblemen (zowel materieel als op het gebied van rechtsmachtverdeling); complexiteit van regelgeving en rechtsmachtverdeling; en het ontstaan van kennislacunes bij juristen. Aan de hand van een actueel vraagstuk (‘collectieve’ acties) is in kaart gebracht wat de overeenkomsten en verschillen in vormgeving in privaatrecht en bestuursrecht zijn, waar sprake is van afstemmingsproblemen en wat kan gelden als de (basis voor) beargumenteerde keuzes met als uitgangspunt de bevordering van consistentie, harmonie, rechtseenheid en/of vereenvoudiging. Dit onderzoek sluit aan bij het wetsvoorstel modernisering rechtspraak.

Interne rechtsvergelijking De in dit onderzoek uitgevoerde interne rechtsvergelijking tussen artikel 3:305a BW en artikel 1:2 lid 3 Awb laat zien dat beide bepalingen weliswaar erg op elkaar lijken, maar op een aantal punten toch verschillen vertonen, althans niet identiek zijn. Het meest fundamentele onderscheid blijkt te schuilen in het feit dat in het bestuursrecht de – onderscheiden – algemene en collectieve belangen zijn geduid als ‘eigen’ (‘hun’) belangen van de betrokken rechtspersonen, terwijl in het privaatrecht is gekozen voor de bescherming van de gelijksoortige belangen van andere personen zonder onderscheid tussen algemene en collectieve belangen. De gesignaleerde verschillen tussen genoemde bepalingen blijken het convergeren tussen privaatrecht en bestuursrecht daadwerkelijk te bemoeilijken en het recht minder inzichtelijk en flexibel te maken. Zij veroorzaken afstemmingsproblemen en kunnen er bijvoorbeeld toe leiden dat bestuursrechtelijke geschillen niet door de bestuursrechter maar door de burgerlijke rechter worden beslist.

Uniformering Denkend vanuit de verschillende rechtsgebieden en met het oogmerk ‘het beste’ van beide te behouden, is in dit onderzoek gestreefd naar uniformering van de betrokken bepalingen, in zoverre relevante verschillen tussen privaatrecht en bestuursrecht deze niet in de weg staan. Dit onderzoek bevat een voorstel voor een (goeddeels) uniforme regeling. Op punten waar afstemmingsproblemen tussen bestuursrecht en privaatrecht bestaan, zijn oplossingen gepresen-

teerd, ook relevant uit oogpunt van rechtsmachtverdeling. De voorgestelde regeling past bij in dit onderzoek gesignaleerde en geanalyseerde actuele (nationale) ontwikkelingen in maatschappij/wetgeving en zal de mogelijkheid tot afstemming op Europese initiatieven met horizontale aanpak zonder onderscheid tussen privaatrecht en bestuursrecht, kunnen vergemakkelijken. Voor invoering van een regeling als voorgesteld is wetgeving nodig. Wat betreft het recht schadevergoeding collectief te verhalen wordt aangeraden het bestuursrecht direct bij de gedachtebepaling over het onlangs in consultatie gegeven, (alleen) voor het privaatrecht geconcipieerde voorontwerp van wet te betrekken.

Startschot Dit onderzoek kan worden beschouwd als een ‘startschot’ voor interne rechtsvergelijking. Er zijn ook andere onderwerpen die aandacht vragen vanwege discongruenties tussen bestuursrecht en privaatrecht, zoals feitelijke uitlatingen van overheidswege in het licht van het vertrouwensbeginsel en overheidscontracten. Deze zullen op vergelijkbare wijze in onderzoek kunnen worden genomen. Onverminderd het onderkende belang van opheffing van nodeloze verschillen tussen privaatrecht en bestuursrecht, komt in dit onderzoek (de gehouden interviews) naar voren dat aan het behoud van als specifiek ervaren kenmerken van bestuursrecht en privaatrecht waarde wordt toegekend. Bron: www.wodc.nl


2619

1900

Universitair Nieuws

Wilt u dat uw (juridische) proefschrift of dat van iemand die u kent aangekondigd wordt in deze rubriek dan kunt u het proefschrift en een samenvatting sturen naar het redactiebureau; zie colofon.

Oraties Op 13 oktober 2014 hield prof. Lance Compa van Cornell University zijn inaugurele rede op de Paul van der Heijden Leerstoel voor Sociale Rechtvaardigheid aan de Universiteit Leiden. De rede is getiteld: ‘Re-Planting a Field: International Labour Law for the Twenty-First Century.’ In deze rede gaat Compa in op een aantal kwesties in het internationaal arbeidsrecht. In de eerste plaats de ‘sociale clausules’ in internationale handelsverdragen en de dikwijls succesvolle werking van die clausules. Verder behandelt hij internationale organisaties als de ILO , de OECD en de Wereldbank en bespreekt hun belang voor sociale rechtvaardigheid in de 21e eeuw. In de derde plaats besteedt Compa aandacht aan Maatschappelijk Verantwoord Ondernemen (MVO) als instrument van sociale rechtvaardigheid. Tenslotte geeft hij een aantal voorbeelden van geslaagde rechtszaken in de USA tegen grote bedrijven, voor wat betreft het nakomen van de fundamentele arbeidsrechten.

Milieurecht en de nieuwe Omgevingswet In zijn oratie op 14 oktober jl. ging prof. mr. Gerrit van der Veen, hoogleraar milieurecht aan de Rijksuniversiteit Groningen, in op de nieuwe Omgevingswet. In de oratie staat de vraag centraal in hoeverre de Omgevingswet in vergelijking met het huidige milieurecht tot een eenvoudiger systeem van bevoegdheden en bestuurlijke bevoegdhedenverdeling zal leiden. Het nu ingediende eerste gedeelte van het wetsvoorstel zal grotere eenheid van het milieurecht brengen. Het is echter de vraag in hoeverre de wet in vergelijking met het huidige milieurecht tot een eenvoudiger systeem van bevoegdheden en bestuurlijke bevoegdhedenverdeling zal leiden.

2620


Aan het thans geldende milieurecht ontleent de Omgevingswet onder meer de rechtsfiguren van zorgplichten, regelingen voor ongewone voorvallen en op een later moment ook milieuaansprakelijkheid. De Omgevingswet heeft zorgplichten en de regelingen voor ongewone voorvallen in licht gewijzigde vorm uit het geldende recht overgenomen. Dat levert een aantal aandachtspunten op. Bepleit wordt om die figuren nog eens goed tegen het licht te houden en de reikwijdte daarvan te heroverwegen, in het bijzonder bij samenlopende bevoegdheden van verschillende overheden. Milieuaansprakelijkheid zal op een later moment een plaats in de Omgevingswet krijgen. In het huidige milieurecht is milieuaansprakelijkheid in belangrijke mate publiekrecht. Bepleit wordt, om in aanvulling op het huidige publiekrechtelijke instrumentarium een aanvullende voorziening te treffen voor kostenverhaal bij calamiteiten. Het risico is thans groot, dat overheden met kosten achterblijven, die zij niet kunnen verhalen. Tegelijkertijd kunnen derden gebaat zijn door overheidsingrijpen. Een aanvullende verhaalsmogelijkheid zou meer evenwicht in kosten en baten kunnen brengen.

Grensverleggend verzekeren Op 24 oktober 2014 houdt dhr. prof. mr. J.G.J. (Jac) Rinkes, hoogleraar Europees en vergelijkend Verzekeringsrecht aan de Universiteit van Amsterdam, om 16.00 uur zijn oratie: ‘Grensverleggend verzekeren: verzekeringsrecht en interne markt’. Operationele en solvabiliteitseisen voor verzekeraars op de Europese interne markt zijn sterk in ontwikkeling. Juridische aspecten zoals een geharmoniseerd verzekeringsrecht, uniforme premiebepaling, eenvormige materiële regels inzake bescherming van de verzekeringsconsument en heldere betalingssystemen voor premie en claims ontbreken echter grotendeels. Rinkes stelt in zijn oratie dat de ontwikkeling van een Europees (en vergelijkend) verzekeringsrecht de komende jaren moet worden gestimuleerd voor een daadwerkelijke brede interne verzekeringsmarkt. Verzekeringsmaatschappijen zijn werkzaam op de gehele Europese markt. Grenzen tussen lidstaten zijn

daarbij van ondergeschikt belang. Over de effecten en resultaten ervan, verschillen de meningen echter. Binnen Europa lijkt men het eens te zijn over het feit dat een werkelijk level playing field afwezig is. Verzekeraars en verzekeringnemers ondervinden nog te veel hindernissen bij het aangaan van internationale en grensoverschrijdende transacties. EUregelgeving heeft een minimumniveau voor consumentenbescherming vastgelegd, waaronder het recht op adequate informatie. Op het terrein van het verzekeringsrecht is het uitgangspunt van de EU dat consumenten afdoende informatie dienen te krijgen om de ‘Single Market in insurance’ optimaal te kunnen benutten. Vanuit tal van jurisdicties zijn de pogingen om de effectiviteit van de Europese verzekeringsmarkt te verbeteren geanalyseerd en becommentarieerd. Deze ontwikkelingen hangen nauw samen met de voortgang van het Europese consumentenrecht en het streven om te komen tot een Europees contractenrecht, ook op het gebied van het materiële verzekeringsrecht. Jac Rinkes analyseert de onderhavige ontwikkelingen vanuit het perspectief van verzekeraar én verzekeringnemer, met name de consument-verzekeringnemer. Plaats: Aula, Oude Lutherse kerk Singel 411, Amsterdam

Promoties Voorwaardelijke straffen Voorwaardelijke straffen nemen een belangrijke plaats in het Nederlandse strafrechtstelsel in, maar tot op heden is weinig empirisch onderzoek gedaan naar het publieke draagvlak voor en de effectiviteit van deze straffen. En aangezien deze straffen in populariteit zijn gestegen, richt dit proefschrift van Pauline Aarten zich op de volgende drie vragen. Ten eerste, terwijl voorwaardelijke straffen steeds vaker worden opgelegd door rechters, hebben voorwaardelijke straffen in andere landen weinig publiek draagvlak. Welke factoren kunnen het publieke draagvlak voor deze straffen in Nederland verhogen? Aan de hand van een steekproef van de Nederlandse bevolking is onderzocht in hoeverre vertrouwen in het strafrechtelijk systeem, punitieve

Universitair Nieuws

attitudes ten opzichte van het strafrechtstelsel en politieke oriëntatie publieke steun voor de voorwaardelijke veroordeling voorspellen. Analyses laten zien dat alle drie de factoren gerelateerd zijn aan publieke steun voor voorwaardelijke straffen. Mensen met meer vertrouwen in het strafrechtelijk systeem, met lagere algemene punitieve attitudes, en een meer linkse politieke oriëntatie hebben een positievere houding ten aanzien van voorwaardelijke straffen dan mensen met minder vertrouwen, hogere algemene punitieve attitudes en een meer rechtsgeoriënteerde politieke voorkeur. Een tweede vraag die centraal staat in dit proefschrift is: in hoeverre kan de naleving van de bijzondere voorwaarden bij een voorwaardelijke veroordeling worden verhoogd? Een kortetermijndoel van de voorwaardelijke veroordeling is dat de dader de bijzondere voorwaarden die hem zijn opgelegd naleeft en de aanwijzingen die hem daarvoor door de reclassering zijn gegeven opvolgt. Om naleving van de bijzondere voorwaarden te onderzoeken, is een groep voorwaardelijk veroordeelden gevolgd die onder reclasseringstoezicht stonden. De resultaten laten zien dat niet demografische en criminele kenmerken, maar de zekerheid van een straf bij niet-naleving, een rechtvaardige behandeling door de rechter en een positieve relatie met de toezichthouder de bereidheid van voorwaardelijk veroordeelden om hun voorwaarden na te leven vergroten. De derde en laatste vraag die onderzocht is in dit proefschrift is: wat zijn de recidivecijfers na een voorwaardelijke veroordeling? Specifiek, in hoeverre verschillen deze cijfers van recidivecijfers na een korte vrijheidsstraf en in hoeverre zijn er verschillen in recidivecijfers tussen de verschillende typen voorwaardelijke straf? Wat betreft de eerste vraag, is onderzocht of er een verschil is in recidive tussen een geheel voorwaardelijke vrijheidsstraf en een korte vrijheidsstraf. De voorwaardelijke vrijheidsstraf wordt vaak gezien als een effectievere mogelijkheid het gedrag van de voorwaardelijke veroordeelde te beïnvloeden dan een korte vrijheidsstraf, omdat door de proeftijd meer ruimte

is aan het gedrag van de veroordeelde te werken. De resultaten laten zien dat er geen verschil is in recidive tussen beide straffen in de algemene onderzoeksgroep. Wel hebben first offenders na een korte vrijheidsstraf een kleinere kans om te recidiveren dan first offenders na een geheel voorwaardelijke vrijheidsstraf. Aan de andere kant laten recidivisten na een geheel voorwaardelijke vrijheidsstraf een kleinere kans op recidive zien dan recidivisten na een korte vrijheidsstraf. Daarnaast is onderzocht of er verschillen in recidive zijn tussen geheel en gedeeltelijk voorwaardelijke vrijheidsstraffen met of zonder bijzondere voorwaarden. Resultaten laten zien dat gedeeltelijk voorwaardelijk gestraften een grotere kans hebben te recidiveren dan geheel voorwaardelijk gestraften. Voorwaardelijk gestraften die bijzondere voorwaarden moeten naleven, hebben een grotere kans te recidiveren dan voorwaardelijk gestraften die alleen de algemene voorwaarde moeten naleven. Aarten promoveerde op 2 oktober 2014 aan de Vrije Universiteit Amsterdam. Haar promotoren waren prof. dr. P.H. van der Laan en prof.mr. dr. M.J. Borgers. Pauline Aarten Suspended Sentences: Public opinion, Compliance and Recidivism Geen handelseditie, proefschrift op te vragen bij auteur (ISBN 978 94 9085 831 5)

Directe werking op dreef en op drift Deze dissertatie van Mirjam de Mol behandelt het leerstuk van de directe werking van de grondrechten van de Europese Unie. De rechtspraak van het Hof van Justitie van de Europese Unie (het Hof) neemt hierbij een centrale plaats in. In de dissertatie is de stand van het recht (inclusief openstaande vragen) in kaart gebracht. Het bevat tevens een beschouwing van de legitimiteit van de rechtspraak van het Hof en wel met name in het licht van het beginsel van allocatie van bevoegdheden.

De dissertatie bestaat uit twee hoofddelen. Een deel dat ziet op de directe werking van Uniegrondrechten in de relatie tussen particulieren en nationale overheden (‘verticale directe werking’) en een deel dat gaat over de directe werking van Uniegrondrechten in de relatie tussen particulieren onderling (‘horizontale directe werking’). In de dissertatie wordt onder meer uitgebreid in gegaan op artikel 51, lid 1, van het Handvest van de Grondrechten van de Europese Unie dat bepalend is voor de vraag in welke situaties sprake is van de directe werking van Uniegrondrechten. De betekenis van deze bepaling wordt verhelderd door een inventarisatie van de verschillende artikel 51-situaties. De dissertatie bevat voorts een analyse van de nieuwe benadering van het Hof inzake de horizontale directe werking in de arresten Mangold en Kücükdeveci. Hierbij zijn onder meer toepassingsvereisten geformuleerd. De dissertatie bevat tot slot een reeks van aanbevelingen die zich primair richten tot het Hof, maar die tevens kunnen dienen als leidraad voor de nationale rechters en procespartijen, alsmede voor de actoren in Hofzaken. De dissertatie laat zien dat het contrast tussen de rechtspraak inzake de verticale directe werking en de horizontale directe werking van Uniegrondrechten groot is. Het leerstuk van de verticale directe werking van Uniegrondrechten is al een eind op stoom en is tot wasdom gekomen. Zowel het bestaan van verticale directe werking als de uitwerking ervan is gelegitimeerd. Het leerstuk van de horizontale directe werking staat daarentegen nog in de kinderschoenen. Er is slechts een handvol rechtspraak met veel losse eindjes. Bij de legitimiteit ervan kunnen bovendien kritische kanttekeningen worden geplaatst. De Mol promoveerde op 2 oktober 2014 aan de Universiteit Maastricht. Haar promotoren waren prof. dr. H.E.G.S. Schneider en prof. dr. B. De Witte. Mirjam de Mol De directe werking van de grondrechten van de Europese Unie Nog geen commerciële uitgave beschikbaar


2621

1901

Personalia

Advocatuur Dick Hofland versterkt per 15 oktober als partner de belastingadviespraktijk van Linklaters. Hofland is specialist op het terrein van Nederlands- en internationaal belastingrecht. Hij richt zich met name op complexe transacties en fiscale planning met betrekking tot fusies en overnames, private equity, herstructureringen, banking & securities, asset finance, structured finance en beleggingsfondsen. Stijn van der Stap is per 1 oktober als partner toegetreden tot de praktijkgroep Onderneming & Financiering van het Rotterdamse Hoboken Advocaten. Van der Stap heeft ruime ervaring op het gebied van het ondernemingsrecht. Hij richt zich met name op transacties, vennootschapsrecht, joint ventures en aandeelhoudersovereenkomsten. Verder adviseert en procedeert hij over commerciële contracten en aandeelhoudersgeschillen. Banking & financeadvocaat Wouter Jongen is per 1 oktober partner geworden bij Hogan Lovells. Jon-

1902

gen adviseert financiële instellingen, private equity partijen en (inter)nationale ondernemingen over leveraged finance, syndicated lending en restructurings en heeft daarnaast uitgebreide ervaring op het gebied van debt capital markets. Edith GroenewegenCaris is per 1 oktober als partner toegetreden tot Wessel, Tideman & Sassen advocaten. GroenewegenCaris staat cliënten bij in het ondernemings- en contractenrecht en is gespecialiseerd in commerciële en ondernemingsrechtelijke geschillenbeslechting, onder meer op het gebied van contractuele en aansprakelijkheidsgeschillen, en op het gebied van sanctieregelgeving met betrekking tot export naar Iran en Oekraïne.

Jan van Dijk Victimology and Victims’ Rights Award Staatssecretaris van Veiligheid en Justitie Fred Teeven en directeur van het Fonds Slachtofferhulp Ineke Sybesma hebben de Jan van Dijk Victimology and Victims’ Rights Award uitgereikt. Een gerenommeerde jury kende de Award toe aan Esther van de Watering van Tilburg University voor haar masterscriptie ‘Criminal Protection Orders: Effective legal remedies or false promises to victims?’ en aan Nieke Elbers voor haar dissertatie ‘Empowerment of injured

Voor het plaatsen van berichten in deze rubriek kunt u uw tips en informatie sturen naar [email protected].

claimants. Investigating claim factors, procedural justice and e-health’ aan de Vrije Universiteit Amsterdam. Volgens de jury vielen hun werken op vanwege de bijdrage die zij leveren aan de discussie op het gebied van victimologie en door de creativiteit, wetenschappelijke degelijkheid en potentie voor vervolgonderzoek.

Ars Aequi prijs 2013 Lisa de Graaf (Vrije Universiteit Amsterdam) heeft met haar artikel ‘Tijd slijt? De wenselijkheid van afschaffing van de vervolgingsverjaring van jegens minderjarigen gepleegde zedenmisdrijven’ de Ars Aequi-prijs 2013 gewonnen. Deze prijs, voor het beste studentartikel dat in het voorgaande jaar in Ars Aequi is gepubliceerd, bestaat uit een geldprijs van € 1.000. Dit jaar bestond de onafhankelijke jury uit prof. mr. Hans Nieuwenhuis, prof. mr. A.A. Franken en mr.dr. René Klomp. Het volledige juryrapport verschijnt in het oktobernummer 2014 van Ars Aequi en is ook te vinden op de website van Ars Aequi. Het winnende artikel is gepubliceerd in het juninummer 2013 van Ars Aequi en is voor Ars Aequi-abonnees gratis te downloaden.

Agenda

29 10 2014 Mensenrechten en klimaat Hoe kunnen politici meer rekening houden met de rechten van toekomstige generaties en het behoud van leven op aarde voor onze kinderen? Die vraag staat centraal in een bijeenkomst georganiseerd door het European Science Foundation netwerk Rights to a Green Future onder lei-

2622


ding van het Ethiek Instituut van de Universiteit Utrecht. In overleg met actieorganisaties, denktanks, Nederlandse politici en publiek, beoordelen Europese wetenschappers de mogelijkheden voor belangrijke institutionele vernieuwing in Nederland. Tijd: woensdag 29 oktober van 12.30 tot 14.30 uur Plaats: Perscentrum Nieuwspoort, Lange Poten 10 te Den Haag

Aanmelding: het aantal plaatsen is beperkt. Aanmelden is verplicht en kan via: [email protected] o.v.v. ‘Rights to a green future Nieuwspoort’. Inlichtingen: via: www.greenrights.nl

07 11 2014 Refining human rights obligations in conflict situations Koninklijke Nederlandse Vereniging voor Internationaal Recht (KNVIR)

Agenda

organizes her annual meeting. The world is full of transboundary conflicts, caused by a variety of stateand non-state actors. Sometimes these conflicts culminate in human rights violations. The focus of the three papers prepared for this year’s annual meeting is on three aspects of such situations: Who is responsible if these violations are committed in the context of peace operations? How are extraterritorial human rights obligations and corresponding responsibilities framed in the context of the European Convention on Human Rights? And: How about the role of human rights law in international civil proceedings, especially in relation to tort cases? The introductions of the speakers will be followed by a debate. Tijd: vrijdag 7 november vanaf 13.30 uur Plaats: Universiteit Utrecht (Raadzaal), Achter Sint PIeter 200 te Utrecht Aanmelding: via: [email protected].

10 11 2014 Veiligheid & Toezicht Het jaarcongres ‘Veiligheid en Toezicht’ wordt georganiseerd door het Nederlands Instituut voor BedrijfsHulpverlening (NIBHV). Het thema van het congres is de balans tussen de verantwoordelijkheid van de overheid voor veiligheid en die van een onderneming of organisatie. In de discussie staan de mogelijkheid en wenselijkheid van een Veiligheidsbeginselenwet centraal. Prof. mr. Pieter van Vollenhoven, voorzitter van de Stichting Maatschappij en Veiligheid (SMV), licht zijn visie hierop toe. Aan het eind van de dag wordt een lezing gegeven door de auteurs van het rapport ‘Aan tafel!’, een onderzoek in opdracht van VNO-NCW en MKBNederland naar publiek en privaat toezicht op bedrijven. Tijd: maandag 10 november van 10.00 tot 17.15 uur Plaats: CineMEc, Laan der Verenigde Naties 150 te Ede Aanmelding: via: www.nibhv.nl/BHV/congres-enstudiedagen/1161-nibhv-congres-veiligheid-toezicht. html?inschrijven Inlichtingen: via: www.nibhv.nl/BHV/nieuws/inschrijvingnibhv-congres-veiligheid-toezicht-geopend.html

13 11 2014 Recht zonder V/M? Het Jubileumcongres van de Vereniging Vrouw en Recht Clara Wichmann (VVR) gaat over het vóór en tegen van het afschaffen van sekse

als juridische categorie. Schijnbaar vanzelfsprekend vullen we steeds weer die m/v-hokjes in; zelfs als je een boek bestelt. Maar wat is nog het nut van het registreren van sekse in het dagelijks leven, nu sekse steeds minder relevant is voor allerlei (wettelijke) regelingen en voorzieningen? Leidt registratie op zich al niet tot seksediscriminatie of op z’n minst tot bevestiging van sekseverschillen? Waarom sekse wel registreren, en bijvoorbeeld geloof en etniciteit niet? Voedt sekse-registratie niet telkens weer een bipolair wereldbeeld en daarmee de ongelijke machtsverhoudingen tussen mannen en vrouwen? Waarom zou iedereen wettelijk óf man óf vrouw moeten zijn? Zijn die twee hokjes (m en v) ook niet een nodeloze beperking? Maar als dat het geval is, hoe moet het dan met het afstammingsrecht, met bestrijding vrouwendiscriminatie of positieve actie, met de sport en met de gescheiden toiletten? Tijd: donderdag 13 november van 14.00 tot 18.30 uur Plaats: Ottone, Kromme Nieuwegracht 62 te Utrecht Aanmelding: via: www.vrouwenrecht.nl Inlichtingen: deelname is gratis

20 11 2014 Mulock Houwer-lezing 2014 Het Nederlands Jeugdinstituut, Pro Juventute, de Canon Sociaal Werk en het Kinderrechtenhuis organiseren de vierde Mulock Houwer-lezing. De lezing vindt op de dag dat het Internationaal Verdrag inzake de Rechten van het Kind 25 jaar bestaat. De Mulock Houwer-lezing ‘Jongeren die er toe doen. Zelfbestuur in de jeugdhulp’ wordt dit jaar verzorgd door prof. dr. Wim Slot, emeritus hoogleraar Jeugdbescherming aan de Vrije Universiteit van Amsterdam. De lezing staat in het teken van de mogelijkheden en veerkracht van kinderen en zelfbestuur, uitgangspunten waarmee Mulock Houwer in zijn tijd al experimenteerde en wat in het nieuwe jeugdstelsel actueler is dan ooit. Voorafgaand aan de lezing geeft publicist Maurice van Lieshout een presentatie over zijn onderzoek naar de 140-jarige geschiedenis van Maatschappij Zandbergen voor jeugd- en opvoedhulp. Tijd: donderdag 20 november van 16.00 tot 18.30 uur Plaats: Kinderrechtenhuis, Hooglandse Kerkgracht 17 te Leiden Aanmelding: via: [email protected] of: www.

kinderrechtenhuis.nl/p/-/205/mulock-houwer-lezing. Het aantal plaatsen is beperkt, dus meld u tijdig aan. Inlichtingen: via: Alexandra Barendsen of Jolien Verweij van Defence for Children, tel: 071 516 09 80.

21 11 2014 Google en het recht om vergeten te worden Op 13 mei 2014 heeft het Hof van Justitie een spraakmakende uitspraak gedaan in de zaak Google/ Spain. Individuele burgers hebben het recht om voortaan bepaalde zoekresultaten niet meer te laten terugkomen wanneer op hun naam gezocht wordt in de Google-zoekmachine. Het geeft de burger stevig gereedschap in handen om het ‘recht om vergeten te worden’ te effectueren. Er zouden inmiddels al meer dan 100.000 verzoeken bij Google zijn binnengekomen om links naar allerlei soorten inhoud te verwijderen: strafbladgegevens, gênante foto’s, cyberpesten, beschuldigingen van tientallen jaren geleden, negatieve persartikelen. Hoe gaat dit uitpakken? Ligt censuur op de loer? Op 18 september 2014 deed de Nederlandse rechter de eerste uitspraak over de wijze waarop Google invulling geeft aan het arrest van het Hof van Justitie. De Vereniging voor Media- en Communicatierecht (VMC) belegt een Studiemiddag over ‘the right to be forgotten’. Aan de orde komen ook ‘the right to erasure’ zoals in de komende General Data Protection Regulation opgenomen, en de uitdagingen voor het bedrijfsleven bij de feitelijke implementatie daarvan. Tijd: vrijdag 21 november van 14.30 tot 17.15 uur Plaats: Trippenhuis, Kloveniersburgwal 29 te Amsterdam Aanmelding: via: [email protected] Inlichtingen: deelname is gratis voor leden, niet-leden betalen € 20. Indien u advocaat bent en een deelnamecertificaat wilt hebben voor twee NOva-punten, dit graag aangeven bij de aanmelding.

03 12 2014 Mensenhandel en prostitutie Het Centre for Information and Research on Organised Crime (CIROC) organiseert dit seminar. In Nederland is prostitutie gelegaliseerd met als achterliggend doel misstanden in de prostitutiebranche te voorkomen en beter te kunnen bestrijden. Met het legaliseren van deze kwetsbare branche heeft de overheid veel verantwoordelijkheid naar zich toegetrok-


2623

Agenda

ken en komen er nieuwe vragen op rondom het prostitutiebeleid en de bestrijding van mensenhandel: hoe ver moet de overheid gaan in het reguleren van de prostitutiebranche en hoe moet deze nieuwe rol van de overheid worden vormgegeven? Wat betekent deze nieuwe werkelijkheid voor verschillende vormen van mensenhandel en de bestrijding daarvan? Deze en andere vragen staan centraal op deze CIROC-studiedag. Tijd: woensdag 3 december van 10.00 tot 17.45 uur

dering van de Nederlandse Vereniging voor Procesrecht (NVvP) is ‘Het grievenstelsel (een evaluatie: nodig/ wenselijk, alternatieven?)’. Als inleiders treden op: mr. dr. R.J. Koopman (Raadsheer bij de Hoge Raad der Nederlanden), mr. G.C. Makkink (Raadsheer bij het Gerechtshof te Amsterdam, Ondernemingskamer) en prof. mr. A.I.M. van Mierlo (hoogleraar privaatrecht aan de Erasmus School of Law (Erasmus Universiteit) en advocaat te Rotterdam).

Plaats: Universiteit Utrecht (Raadzaal), Achter Sint Pieter

Tijd: vrijdag 12 december

200 te Utrecht

Inlichtingen: de vergadering is uitsluitend toegankelijk

Aanmelding: via: www.ciroc.nl

voor leden van de NVvP. Wie lid wil worden, kan nadere

Inlichtingen: via: secretariaat van het Willem Pompe

informatie verkrijgen via: www.nvvprocesrecht.nl of:

Instituut voor Strafrechtswetenschappen, tel: 030

[email protected].

2537125 / 7137 of e-mail: [email protected]. Deelname kost

Tijd: vrijdag 19 december van 10.00 tot 17.00 uur

19 12 2014 Staatsrechtconferentie 2014

€ 220.

12 12 2014 Najaarsvergadering NVvP

ve en individuele besluitvorming’. Centraal staat de vraag of de wijze waarop individuele en collectieve besluitvorming en de verantwoording daarover is vormgegeven nog steeds adequaat is. Tijdens de conferentie wordt op het thema gereflecteerd aan de hand van inleidingen door wetenschappers en gehouden interviews met (ervarings)deskundigen. Geïnterviewd worden onder andere Guusje ter Horst (lid Eerste Kamer, oud-minister BZK, oud-burgemeester), Rien den Boer (directeur Wetgeving en Juridische Zaken, ministerie van VWS) en Erwin Muller (hoogleraar veiligheid en recht, Universiteit Leiden). Plaats: Het Kasteel, Melkweg 1 te Groningen Aanmelding: via: www.rug.nl/rechten/congressen/stir/

De Staatsrechtconferentie van 2014 heeft als thema ‘De architectuur van het openbaar bestuur. Over collectie-

aanmeldingsformulier

24 10 2014 Symposium Rwanda Een rechtsstaat in de mist

01 11 2014 Inleverdatum Stichting Jo Maes/ Capra Prijs 2014

NJB 2014/1902, afl. 36, p. 2622

NJB 2014/1722, afl. 32, p. 2284

NJB 2014/1674, afl. 31, p. 2224

28 10 2014 Peace and Security

04 11 2014 Dag van de Integriteit 2014

NJB 2014/1574, afl. 29, p. 2105

NJB 2014/1574, afl. 29, p. 2105

28 10 2014 Europe in the World

05 11 2014 VAR-studiemiddag

NJB 2014/1825, afl. 34, p. 2421

NJb 2014/1825, afl. 34, p. 2421

29 10 2014 Mensenrechten en klimaat

06 11 2014 NVRII Jaarvergadering 2014

NJB 2014/1767, afl. 33, p. 2340

NJB 2014/1902, afl. 36, p. 2622

NJB 2014/1626, afl. 30, p. 2167

13 11 2014 Recht zonder V/M?

30 10 2014 NGB Sectiebijeenkomst Actualiteiten goederenrecht

06 11 2014 Misdaadcongres 2014

NJb 2014/1902, afl. 36, p. 2623

NJB 2014/1626, afl. 30, p. 2168

14 11 2014 Seminar Data-Collection and DataProduction

Het onderwerp van de Najaarsverga-

Inlichtingen: via: www.staatsrechtconferentie.nl. Deelname kost € 95, studenten betalen € 25.

Agenda kort

10 11 2014 Veiligheid & Toezicht NJB 2014/1902, afl. 36, p. 2623

11 11 2014 Pensioenactualiteiten NJB 2014/.1574, afl. 29, p. 2105

NJB 2014/1767, afl. 33. p. 2340

30 10 2014 Lustrumcongres 40 jaar NJCM

07 11 2014 Najaarsvergadering VGR

NJB 2014/1825, afl.34, p. 2421

NJB 2014/1415, afl. 27, p. 1913

NJB 2014/1767, afl. 33, p. 2340

07 11 2014 Refining human rights obligations in conflict situations

2624

11 11 2014 Congres Juridische complicaties voor het nieuwe pensioenstelsel

17 t/m 19 11 2014 International conference 25 years CRC NJB 2014/196, afl. 3, p. 246

Een uitgebreide versie van deze agenda is te raadplegen op www.njb.nl. NEDERLANDS JURISTENBLAD – 24-10-2014 – AFL. 36

De Tweede Kamer der Staten-Generaal is op zoek naar een nieuwe

Nationale ombudsman v/m - die een aantoonbare belangstelling heeft voor de verhouding tussen burger en overheid; - die zich kan inleven in zowel burgers die problemen ondervinden in hun contact met de overheid, als in overheden en de omstandigheden waarin zij hun werk doen; - die beschikt over de kwalificaties die voor een functie van deze zwaarte benodigd zijn en die bij voorkeur een goede reputatie op juridisch of bestuurskundig gebied bezit; - die toegankelijk is en die oog heeft voor zowel de juridische als sociale dimensie in de verhouding tussen burger en overheid; - die in staat is zich te mengen in maatschappelijke discussies, weet te inspireren en met gezag bijdraagt aan het publieke debat; - die in staat is om tekortkomingen in overheidshandelen ten aanzien van burgers vast te stellen, de oorzaken ervan te duiden en bij te dragen aan mogelijke oplossingen; - die onafhankelijk opereert, onpartijdig is en weet om te gaan met pers en politiek en hierin kansen weet te benutten; - die het vermogen heeft om in contacten met de politiek, het bestuur en in internationaal verband de belangen van het instituut Nationale ombudsman doeltreffend te behartigen. Heeft u belangstelling? De volledige advertentietekst en de profielschets kunt u vinden op: www.tweedekamer.nl.

HOE VER KIJK JIJ? HOOGLERAAR NOTARIEEL RECHT 0.3 FTE - Vacature nr.14346 Faculteit der Rechtsgeleerdheid

De hoogleraar is als opleidingsdirecteur verantwoordelijk voor de opleiding Notarieel Recht en verzorgt onderwijs op het terrein van het notarieel recht. Tot de taken behoort voorts het opzetten, invullen en coördineren van onderzoek op de diverse gebieden van het notarieel recht, alsmede het verwerven van tweede en derde geldstroomfinanciering. Kijk voor meer informatie op WWW.WERKENBIJDEVU.NL

Where privacy meets compliancy De dagelijkse praktijk van privacy vraagstukken is veelomvattend. Hoe gaat uw organisatie om met persoonsgegevens? Van uw medewerkers, van uw klanten. Dat u hier zeer veel waarde aan hecht is vanzelfsprekend. Maar hoe waarborgt u dit? En hoe gaat u in 2014 de wijzigende weten regelgeving implementeren in uw organisatie? Benieuwd naar hoe Brunel uw organisatie kan helpen? Let’s meet op brunel.nl

Spanningsvelden financieel toezicht

Recommend Documents