Segmental reporting: een realiteit of toekomstmuziek? Chris Lefebvre, Hoogleraar K.U.Leuven

Segmental reporting: een realiteit of toekomstmuziek? Chris Lefebvre, Hoogleraar K.U.Leuven Vincent Thoen, Ph.D-student Accounting K.U.Leuven, Assistent departement Toegepaste economische wetenschappen (*) 1. Inleiding Segmental reporting is een relatief jonge vorm van financiele verslaggeving. Op het einde van de zestiger jaren deed zich in de bedrijfswereld een proces van diversificatie en intemationalisering voor. Tegenwoordig zijn heel wat bedrijven actief in verschillende, soms sterk uiteenlopende branches, met verschillende winstvooruitzichten en opereren ze niet alleen meer in het binnenland maar hebben ze hun activiteiten uitgebreid tot op het Europese niveau (fusiegolven) of zijn ze zelfs aanwezig op het intemationale forum. Elke bedrijfstak en elk geografisch gebied wordt meestal gekenmerkt door eigen winstmarges en winstvooruitzichten, risicograad en groeimogelijkheden. De jaarrekening van de ondememing dient echter een zo getrouw mogelijk beeld te geven van het vermogen, de financiele positie en de resultaten van de voorbije periode. Ze verschaft de gebruikers ervan belangrijke informatie over de prestaties van de ondememing en ze laat deze tevens toe het ondememingsrisico beter in te schatten en de toekomstige mogelijkheden van de ondememing te beoordelen. Ten gevolge van de gestegen informatiebehoeften van de gebruikers is er naast de geconsolideerde verslaggeving, die een geglobaliseerd beeld geeft, nood aan extra informatie over de verschillende sectoren, homo gene productgroepen en de diverse geografische markten. Dergelijke informatie wordt voomamelijk opgemaakt aan de hand van gedesaggregeerde gegevens. Segmental reporting kan het best gedefinieerd worden als het rapporteren van gedesaggregeerde financiele informatie - zoals de omzet- en winstcijfers, het aangewend kapitaal en dergelijke meer - over een bepaalde periode voor een onderdeel van een ondememing of groep van ondememingen. Hoofdzakelijk wordt deze informatie op twee belangrijke manieren verder geanalyseerd, namelijk enerzijds naar activiteiten, industriesegmenten of productgroepen en anderzijds naar geografische gebieden. De rapportering van gesegmenteerde informatie moet de (*)

Chris Lefebvre is gewoon hoogleraar aan de vakgroep Accountancy van het Departement Toegepaste Economische Wetenschappen, K. U. Leuven. Vincent Thoen is doctoraatstudent aan de vakgroep Accountancy van het Departement Toegepaste Economische Wetenschappen. De auteurs danken B. Baert, P. Defrancq, H. Roefs, S. Van Steelant, T. Velghe en studenten Seminarie Financieel Boekhouden 1999-2000, K.U.Leuven: A. Butaye, P. Naegels, A. Renders, D. Renders en B. Stroobant.

355

SEGMENTAL REPORTING: EEN REALITEIT OF TOEKOMSTMUZIEK?

gebruiker in staat stellen zich een beter oordeel te vormen over de onderneming in haar geheel gebruik makende van de gedetailleerde informatie van de verschillende ondernemingsdelen.

2. Theoretische fundering De basis van segmental reporting kan gevonden worden in tal van paradigma's of theorema's die door verschillende auteurs werden voorgesteld en verdedigd. Een viertal theoretische achtergronden die ruime bijval vinden in de literatuur en die een boekhoudkundige en/of financiele oorsprong hebben, zullen kort worden toegelicht voor zover zij in aanmerking komen als grondlegger voor de behoefte aan segmental reporting. Het "fineness" -theorema verklaart samen met het "market efficiency" -theorema, de "accounting" -theorie en de "agency" -theorie de noodzaak aan een dergelijke vorm van rapportering.

2.1. Het "fineness"-theorema Volgens MOHR (1983) kan de bestaansreden van segmental reporting worden verklaard door dit "fineness" -theorema, dat stelt dat indien men over twee informatiepakketten beschikt, het meest gedetailleerde pakket minstens even betekenisvol en waardevol is als het andere. Formeel gezien luidt het als volgt: "Given two sets containing the same information, if one is broken down more finely, it will be at least as valuable as the other set. " Toegepast op segmental reporting betekent dit dat gesegmenteerde informatie nooit overbodige of nutteloze informatie zal verstrekken. De verstrekte informatie zal minstens even waardevol zijn als de geconsolideerde informatie. Dit theorema pleit in sterke mate voor het hanteren van segmental reporting, maar houdt echter geen rekening met de kosten die hieruit voortspruiten. Deze kosten omvatten naast voorbereidingskosten ook de kosten ten gevolge van het concurrentieel verlies. Men kan echter opmerken dat deze kosten vrij laag kunnen gehouden worden wanneer men de segmenten laat samenvallen met de organisatorische structuur van de organisatie. Bovendien zal een goed georganiseerde onderneming regelmatig meer gedetailleerde informatie verzamelen voor interne managementdoeleinden, hetgeen de kosten als gevolg van het voorbereiden van gesegmenteerde rapporten kan beperken. In een concurrentiele omgeving dient men tevens na te gaan of de publicatie van de afzonderlijke elementen in het kader van segmental reporting bijdraagt tot een betere voorspelling van de toekomstige stroom van kosten en opbrengsten van de onderneming. Indien een bepaald element daar niets toe bijbrengt, is het bijgevolg nutteloos daaromtrent informatie te verschaffen. 356


2.2. De theorie van de marktefficientie De financiele theorie met betrekking tot de marktefficientie, toegepast op de kapitaalmarkten, houdt in dat alle beschikbare informatie in verband met een effect reeds in de prijs van dat effect is weerspiegeld. FAMA (1970) onderscheidde drie vormen van efficientie: de zwakke (weak), de semi-sterke (semistrong) en de sterke (strong) vorm, al naar gelang de beschikbare informatie. Om een efficiente markt te creeren is het belangrijk over goede informatie te beschikken. Segmental reporting kan ertoe leiden dat de markt effectief efficienter wordt, vermits elke informatie over een industrieel of geografisch bedrijfssegment de onderneming doorzichtiger maakt en de toekomstige geldstromen beter voorspeld kunnen worden (RADEBAUGH, 1987).

2.3. De "agency"-theorie De veelbesproken "agency" -theorie gaat uit van een spanningsveld tussen een principaal en een agent. In deze bespreking kan het management van de onderneming beschouwd worden als de agent en de belanghebbenden of zogenaamde "stakeholders" - in casu de investeerders - als de principaal. Beide partijen streven ernaar hun eigen nut te maximaliseren wat logischerwijze een verschillende visie creeert over de hoeveelheid, de specificiteit en de wijze waarop informatie over de onderneming bekend gemaakt dient te worden. De agent zal immers steeds verkiezen minder informatie beschikbaar te stellen dan de hoeveelheid gewenst door de principaal. De vrijgegeven insider informatie zal immers eveneens door verschillende concurrenten van de onderneming kunnen worden aangewend in hun voordeel onder meer met het oog op het ontdekken van inefficienties of nieuwe opportuniteiten. Toch moet men hierbij opmerken dat de informatie verschaft door en over de segmenten niet gedetailleerder zal zijn dan de informatie verschaft door niet-gediversifieerde ondernemingen. Het management kan echter wel door informatie achter te houden trachten te vermijden dat werknemers en vakbonden, met andere woorden de belanghebbenden, de winsten van de verschillende segmenten (eventueel uit verschillende landen) met elkaar gaan vergelijken.

In een omgeving zonder wetgeving omtrent gesegmenteerde rapporten, zoals het geval was in Europa in de jaren ' 60, zal de hoeveelheid gepubliceerde informatie afhangen van de machtsbalans tussen beide partijen en de druk die ze op elkaar kunnen uitoefenen. Indien de agent een redelijke mate van onafhankelijkheid bezit ten aanzien van de principaal, zal hij slechts informatie verschaffen op vrijwillige basis. Indien het management echter sterk gebonden is aan de belanghebbende omwille van financiele en/of andere redenen, zal zij verplicht zijn om meer informatie door te spelen naar deze laatste. Een grote vooruitgang op het vlak van segmental reporting werd echter geboekt toen de analisten het niet-rapporteren van de gesegmenteerde informatie als een 357


groot nadeel begonnen te beschouwen. Hun negatieve houding ten aanzien van en hun minder gunstige evaluatie van een onderneming die bleef weigeren gesementeerde informatie te publiceren, leidde immers tot een daling van de waarde van de aandelen van de onderneming. Dit betekende vaak een rem op de investeringsmogelijkheden van het betrokken management. Het management werd op een dusdanige manier gedwongen om meer en meer informatie vrij te geven. Om de publieke informatieverspreiding in de hand te kunnen houden, vaardigden verschillende beroepsorganisaties van accountants - overtuigd van het nut van gesegmenteerd boekhouden - zelf regels uit. In 1976 kwam als eerste FAS 14 tot stand in de Verenigde Staten. Later werden ook in Europa algemene riehtlijnen uitgevaardigd.

2.4. De "accounting"-theorie Volgens de "accounting"-theorie (EMMANUEL& GARROD, 1992) zijn gesegmenteerde gegevens noodzakelijk om de onzekerheid te kunnen inschatten en om de activiteiten van ondernerningen beter te begrijpen. Ze laten ook toe het risico inherent aan de onderneming grondiger te beoordelen en aceuratere winstvoorspellingen te maken. Tevens vormen ze een belangrijke informatiebron bij fusies en overnames.

3. Voordelen van segmental reporting Een eerste belangrijk voordeel is dat men zieh een beter en gedetailleerder beeld kan vormen van de ondernerning en dat de vergelijkbaarheid van de onderneming met haar coneurrenten wordt verhoogd. Een tweede voordeel zit vervat in het feit dat men een correcter inzieht krijgt in de huidige en toekomstige financiele toestand van de ondernerning. Een laatste voordeel bestaat erin dat men een betere controle heeft over het management en dat er zelfs impulsen voor het management voortvloeien uit de gesegmenteerde rapportering.

3.1. Verbetering van de rapportering en verhogen van de vergelijkbaarheid Door het gesegmenteerd rapporteren geeft men de gebruikers van deze informatie de mogelijkheid om zich een beter beeld te vormen van de onderneming. Dit kan dan op zijn beurt weer aanleiding geven tot meer gefundeerde investeringsbeslissingen, omdat de resultaten en de mogelijk daaruit voortvloeiende opportuniteiten beter beoordeeld kunnen worden. De resultaten van een onderneming worden niet alleen belnvloed door de kwaliteit van het management, maar ook door de factoren die niet of nauwelijks door de onderneming kunnen worden belnvloed, de omgevingsfactoren. De gesegmenteerde informatie zal ervoor zorgen dat de gebruiker specifieke informatie omtrent de omgevingsfactoren kan verkrijgen. 358


Op die manier kan de gebruiker mogelijke opportuniteiten en gevaren eigen aan een bepaalde omgeving onderscheiden en zo kan hij eventueel ook opmerken dat op een en hetzelfde tijdstip de verschillende segmenten een verschillende winstgevendheid hebben. Bij het woord gebruiker denken we dan vooral aan financiele analisten, maar ook in mindere mate aan de werknemers, de vakbonden en de overheid. De marktefficientie zal aanzienlijk verhogen als er kwaliteitsvolle gesegmenteerde informatie verspreid wordt, aangezien deze de gebruikers toelaat om de beschikbare middelen beter aan te wenden. Vergelijken heeft echter pas zin als men een goede basis heeft om te kunnen vergelijken. Daarom is het belangrijk dat men vertrekt van gelijkaardige en vergelijkbare gegevens, hetgeen meestal een regelgevende leidraad vereist. Als gevolg van het gesegmenteerd rapporteren kan de ondernerning dan beter vergeleken worden met andere ondernemingen. Deze andere ondernemingen kunnen gediversifieerde ondernemingen zijn die ook gesegmenteerd rapporteren of nietgediversifieerde ondernemingen die in een bepaald deel van de markt actief zijn. Ook kan er een norm bepaald worden binnen een bepaald segment waarin de onderneming opereert. De prestatie van de onderneming kan en zal dan vergele-ken worden met deze "benchmark" die bijvoorbeeld de gemiddelde winstgevendheid binnen een bepaalde sector weergeeft.

3.2. Beter beeld van de jinanciele toestand van de onderneming Alvorens te investeren, willen de investeerders een beter beeld krijgen van de huidige en toekomstige financiele toe stand van de onderneming. Ze zullen bijvoorbeeld de verwachte waarde van de toekomstige inkomstenstroom willen kennen of het risico dat verbonden is met een bepaalde investering. Daar dit risico verschilt van sector tot sector en van geografisch gebied tot geografisch gebied, is het belangrijk dat men over gesegmenteerde gegevens kan beschikken zodat het risico correct kan worden ingeschat, wat op basis van algemene gegevens niet steeds mogelijk is. Vit onderzoek is gebleken dat voorspellingen op basis van gesegmenteerde cijfers opmerkelijk nauwkeuriger en correcter waren dan voorspellingen op basis van geconsolideerde gegevens, hoewel dit door later onderzoek (EMMANVEL & GARROD, 1987) dan weer weedegd werd. De gesegmenteerde gegevens maken het in ieder geval mogelijk om bepaalde ratio's per segment te berekenen, wat dan op zijn beurt kan leiden tot meer gefundeerde beslissingen. AIs men deze sterk afwijkende cijfers dan vergelijkt met de prestaties van andere bedrijven in dezelfde sector, kan men mogelijkerwijs achterhalen waar de oorzaak voor deze afwijkingen kan gevonden worden (bv. bij het management van dat segment of door een algemene malaise in de sector).

359


3.3. Betere controle van en invloed op het management Elke onderneming heeft baat bij een efficient beheer en een efficient gebruik van de toegewezen middelen. Dit zal namelijk het aantrekken van nieuwe investeerders vergemakkelijken en het zal ook het prestige van de onderneming ten goede komen. Maar de investeerders willen natuurlijk deze efficientie nagaan om te beslissen in welke ondernemingen ze zullen investeren. Het bepalen van deze efficientie gebeurt best zo nauwkeurig mogelijk en daarom is het ook aangewezen dat dit op basis van zo gedetailleerd mogelijke informatie gebeurt, per segment dus. Elk segment krijgt een hoeveelheid middelen toegewezen die kan worden gebruikt voor het realiseren van investeringen en het genereren van winsten. Op basis van gesegmenteerde gegevens kan men dan de winstgevendheid van de respectievelijke segmenten vergelijken en kan men de prestaties van het management per segment beoordelen. Dit is natuurlijk een "incentive" voor het management om goed te presteren, daar goede prestaties meestal beloond zullen worden, bijvoorbeeld in de vorm van een loonsverhoging of in de vorm van een groter budget in een volgende budgetperiode (cfr. de zogenaamde "covenants"). Het management van een onderneming zal er dan ook alles aan doen om zo efficient mogelijk te werken.

4. Nadelen van segmental reporting De nadelen van het rapporteren van gesegmenteerde informatie kunnen hoofdzakelijk gerelateerd worden met kosten die deze veroorzaken. Er kunnen verschillende soorten kosten onderscheiden worden die eruit voortvloeien. Enerzijds heeft men de meer directe kosten die uit de rapportering in se voortspruiten, anderzijds zijn er de indirecte kosten als gevolg van de publicatie van gesegmenteerde gegeyens.

4.1. Rapporteringskosten De directe kosten houden verband met het rapporteren zelf, zoals bijvoorbeeld de tijd vereist voor het opsplitsen van de gegevens naar een meer gedetailleerd niveau. Voor ondernemingen die intern georganiseerd zijn in segmenten en deelsegmenten zullen de extra kosten niet zo aanzienlijk zijn, omdat de meeste gedetailleerde informatie reeds voorhanden is. Deze cijfers zijn immers noodzakelijk voor de planning en de interne controle per segment. Aangezien de wetgeving in de meeste landen een vrije keuze van de segmenten toelaat, zullen deze kosten in deze landen voor de betrokken ondernemingen dan ook eerder beperkt zijn. In landen waar men de segmenten niet vrij kan afbakenen, zullen deze kosten wel hoger oplopen. Dit zal in het bijzonder het geval zijn voor ondernemingen waarvan de interne structuur verschilt van de structuur en segmenten die men voor segmental reporting dient te hanteren. Een dergelijke 360


situatie zal aanleiding geven tot het opsplitsen en/of samenvoegen van de bedrijfssegmenten. Bovendien dient te worden opgemerkt dat de toenemende informatisering ervoor zorgt en zal blijven zorgen dat de extra kosten als gevolg van het opstellen van gesegmenteerde informatie in de toekomst nog verder zullen afnemen. Ten slotte kan men erop wijzen dat vele bedrijven via het verplicht verschaffen van financieel-economische informatie aan de ondernemingsraad reeds over deze gegeyens beschikken.

4.2. Kosten met betrekking tot de concurrentie Gesegmenteerde informatie kan in bepaalde gevallen nuttig zijn voor de concurrenten van een onderneming. Door het gesegmenteerd rapporteren verkrijgen deze concurrenten immers informatie die op basis van de geconsolideerde cijfers nooit exact zou kunnen worden afgeleid. Deze cijfers zouden de concurrentie dan kunnen wijzen op bepaalde winstgevende opportuniteiten. Tevens zouden de concurrenten kunnen vaststellen dat bepaalde afdelingen binnen de eigen onderneming in vergelijking niet even goed functioneren en presteren. Evenwel dient men rekening te houden met het feit dat men uit gesegmenteerde cijfers niet zoveel relevante en bruikbare informatie kan halen als men in eerste instantie zou kunnen vermoeden. De gesegmenteerde cijfers zullen nog altijd over meer dan een specifiek product handelen en bijgevolg wordt het voor de concurrentie toch bijzonder moeilijk, zoniet onmogelijk om exacte winstcijfers per product af te leiden.

4.3. Kosten met betrekking tot derde partijen De kosten waartoe segmental reporting ten aanzien van andere bij het bedrijfsproces betrokken partijen, zoals de klanten, de leveranciers en de werknemers, kan aanleiding geven, mogen ook niet verwaarloosd worden. Wanneer de leveranciers respectievelijk de klanten uit de gesegmenteerde informatie kunnen opmaken dat bepaalde activiteiten waar zij rechtstreeks of onrechtstreeks een invloed op hebben wel zeer lucratief zijn, zou het kunnen dat deze niet meer bereid zijn een lage prijs te ontvangen respectievelijk een hoge prijs te betalen voor bepaalde producten. Bovendien hebben ook de werknemers er baat bij een zo goed mogelijk inzicht in de resultaten van het bedrijf te verkrijgen. Wanneer de werknemers - al dan niet met vakbondsvertegenwoordiging - merken dat de ondememing aanzienlijk betere winstcijfers kan voorleggen dan diegene die rechtstreeks voortkomen uit de geconsolideerde gegevens, dan zou het kunnen dat de werknemers zich bij de volgende loononderhandelingen harder gaan opstellen om hun deel van de koek op te eisen. Deze scenario's kunnen ertoe leiden dat de rentabiliteit van de onderneming in de volgende perioden negatief wordt beYnvloed, hetgeen door deze moeilijk te determineren kosten wordt weerspiegeld. 361


5. Boekhoudtechnische problemen Op boekhoudtechnisch gebied wordt de ondememing geconfronteerd met twee grote problemen. Eerst en vooral is er de aflijning en bepaling van de segmenten. De vraag is op welke basis dit concreet dient te gebeuren, en daarbij aansluitend welke omvang de segmenten mogen bezitten. Ten tweede stelt zich het probleem van het opsplitsen en toewijzen van opbrengsten en kosten. Zo kan men zich de vraag stellen of kosten gemaakt voor de ganse ondememing of groep aan de segmenten moeten toegewezen worden en zo ja, op welke basis die dan moeten worden toegewezen aan de verschillende segmenten.

5.1. Het bepalen van de verschillende segmenten Een bedrijf heeft in principe vier keuzemogelijkheden die toelaten het bedrijf op te delen in segmenten. Deze vier mogelijkheden dienen zeer nauwlettend tegen elkaar te worden afgewogen en de keuze dient te worden gemaakt in functie van een optimalisering van de financiele verslaggeving. Aangezien dit niet steeds strookt met de andere intenties van de bedrijfsleiding (bv. het geheim houden van strategische informatie), zou de beslissing wel eens aanleiding kunnen geven tot conflicten. Een eerste keuzemogelijkheid is gebaseerd op de industriele dimensie: de indeling in segmenten gebeurt op basis van de verschillende bedrijfstakken waarin de ondememing of groep actief is. Een tweede mogelijkheid past de indeling op geografische basis toe. Binnen deze optie heeft men weer de keuze met betrekking tot de graad van detaillering tussen een lokaal, regionaal, nationaal of continentaal niveau van rapportering. Deze eerste twee segmenteringsmodaliteiten leggen duidelijk de nadruk op het verschil in risico's en winstgevendheid tussen de segmenten onderling. Het moge duidelijk zijn dat het exploiteren van bedrijfsactiviteiten in landen ofregio's die een andere graad van economische ontwikkeling bezitten of die verder afgelegen zijn van het hoofdkantoor beduidend meer risico's inhoudt dan de activiteiten op de thuismarkt. Een gelijkaardige bemerking kan gemaakt worden voor het ontwikkelen van bedrijfsactiviteiten die minder verwantschap vertonen met de hoofdactiviteiten van de moederondememing. Een derde mogelijkheid hanteert de bedrijfsorganisatorische dimensie: de segmenten worden ingedeeld in overeenstemming met de bestaande organisatorische structuur van de onderneming. Ten slotte stelt de vierde mogelijkheid voor een opdeling door te voeren in bedrijfssegmenten die elk een verschillende markt bedienen. Uiteraard leiden deze twee laatste opdelingswijzen tot een beperktere vergelijkbaarheid van ondememingen onderling. Het is belangrijk op te merken dat als uitgangspunt dient voorop te staan dat de gekozen segmenten allen een verschillend risico vertonen. Het is immers dit soort informatie die de belangrijkste groep gebruikers van gesegmenteerde informatie, de investeerders en potentiele investeerders, uit de rapportering wenst af te lei-

362


den. In dit geval kan men de industriele en geografische segmentering als de meest aangewezen keuze naar voor schuiven. Ook de regelgeving met betrekking tot segmental reporting (bv. IAS 14) blijkt hierop in te spelen door de voorkeur te geven aan de eerste twee dimensies als basis voor de segmentering. Toch dient men oog te hebben voor de problemen die zich met betrekking tot de industriele en geografische indeling stellen. Bij de industriele indeling kan de term "bedrijfstak" vrij ruim worden geYnterpreteerd. Bij de geografische indeling is er de dreiging dat activiteiten met een zeer verschillend risico toch gegroepeerd worden, wat tot een vertekening kan aanleiding geven. Bovendien blijkt uit de praktijk dit bundelen van geografisch verwante, maar bedrijfseconomisch zeer uiteenlopende activiteiten de grootste fout te zijn die bedrijven maken, hetzij uit kostenbesparende overwegingen, hetzij uit vrees te veel inzage te geven in strategische gegevens. De regel van het onderscheiden van activiteiten met een uiteenlopend risico moet ten alIen tijde worden gerespecteerd.

5.2. De resultaten van de verschillende segmenten Een tweede probleem is de toewijzing van de kosten en de opbrengsten aan de verschillende segmenten. Wanneer er een gemeenschappelijke kost wordt geboekt, moet die volgens het "matching principle" worden toegewezen aan die segmenten die er ook de vruchten van plukken. Wanneer men immers deze kosten niet aan deze segmenten toewijst, zal men niet op objectieve wijze kunnen uitmaken welk aandeel de verschillende segmenten hebben in de globale prestatie van de onderneming. Integendeel, bepaalde segmenten zullen bevoordeeld worden terwijl andere segmenten onterecht zullen benadeeld worden. Bijgevolg is het noodzakelijk dat deze kosten op een redelijke en billijke basis worden toegewezen. Een redenering gelijklopend aan degene die zonet voor de kosten werd opgebouwd, geldt evenzeer voor de opbrengsten die door meerdere segmenten tegelijk of door de onderneming als groep worden gerealiseerd. Gerelateerd aan dit probleem van de toewijzing van kosten en opbrengsten is het probleem van de transferprijzen die aangerekend moeten worden voor verrichtingen binnen de groep. De transferprijs is de prijs die wordt gebruikt voor de verkopen die plaats hebben tussen de segmenten van een gediversifieerde onderneming of groep. Deze transacties hebben niet alleen betrekking op goederen, maar kunnen eveneens op immateriele eigendom, diensten, huur- en leasingovereenkomsten betrekking hebben. In de academische literatuur worden verschillende, zeer uiteenlopende motieven afgeleid en getoetst die aanleiding geyen tot het manipuleren van interne transferprijzen, zeker in een internationale omgeving. De transferprijs kan immers gebruikt worden ter beYnvloeding van het resultaat. Een algemene regel bij het bepalen van interne transferprijzen kan er daarom in bestaan bij het aanrekenen van interne transfers die prijzen te hanteren of als uitgangspunt te nemen die men normalerwijze had betaald of ontvangen indien het een transactie tussen onafhankelijke partijen had betroffen. Het betreft 363


hi er het naleven van het zogenaamde "arm's length principle". In bepaalde situaties - zoals wanneer het gaat om zeer specifieke bedrijfsgebonden transacties die niet op de normale markt zijn terug te vinden - zal men echter niet zo eenvoudig tot een eenduidige waardering kunnen komen. In die gevallen zal men zich moeten beroepen op de redelijkheid en billijkheid van de ondememer bij het bepalen van de transferprijs.

6. Wetgeving In deze paragraaf zal een schets worden gegeven van de bestaande wettelijke voorschriften zowel op intemationaal als op Europees en Belgisch niveau. Waar nodig wordt heel kort bij een aantal cruciale elementen stilgestaan en volgt wat verduidelijking. Vooraleer echter dieper in te gaan op deze juridische aspecten, lijkt het toch aangewezen even halt te houden bij de motivatie en argumentatie die de invoering van zulk een wetgeving verantwoorden.

6.1. Nut en belang van wetgeving Men kan drie redenen identificeren en onderscheiden die het belang van een goede wetgeving omtrent segmental reporting aantonen. Deze drie redenen zijn respectievelijk het vermijden van het verlies aan informatie, het garanderen van een zeker informatieniveau en, ten slotte, het realiseren van de vergelijkbaarheid van informatie. De modeme economie is een economie gekenmerkt door schaalvergroting en een toenemend aantal fusies. Deze consolidatietendens leidt echter tot een aanzienlijk informatieverlies. Een goed uitgewerkte, evenwichtige wetgeving in verband met gesegmenteerde financiele informatie zou dit verlies in belangrijke mate kunnen beperken. Bedrijven zijn bovendien niet altijd geneigd tot het publiceren van al te veel informatie en dus ook niet van gesegmenteerde informatie. Vaak beperkt men zich tot die gegevensverschaffing die wettelijk minimaal vereist is. Het uitvaardigen van richtlijnen met betrekking tot segmental reporting zal dus niet alleen informatieverlies tegengaan, maar ook een garantie bieden voor een minimum hoeveelheid aan informatie op gesegmenteerd niveau. Een van de belangrijkste doelstellingen van segmental reporting is het vergemakkelijken van de beoordeling van de resultaten van gediversifieerde, al dan niet multinationale, ondememingen. Met het oog op de vergelijkbaarheid van informatie is enige conformiteit in de rapportering gewenst. Hieruit blijkt dat niet alleen de wetgeving op zich belangrijk is, maar dat ook een zekere mate van overeenstemming en gelijkvormigheid tussen de verschillende nationale en intemationale standaarden wenselijk is. 364


6.2. Wettelijke voorschriften: internationaal niveau Op internationaal of supranationaal vlak zijn er zowel politieke als beroepsorganisaties die richtlijnen hebben uitgevaardigd in verband met segmental reporting. De politieke organisaties die hierbij het voortouw hebben genomen zijn enerzijds de Verenigde Naties (VN) en anderzijds de Organisatie voor Economische Samenwerking en Ontwikkeling (OESO). Onder de internationale professionele organisaties is het International Accounting Standards Committee (IASC) de voornaamste. Al de vernoemde organisaties zagen het nut in van een harmonisering van de wetgeving omtrent gesegmenteerde rapportering. Tot op heden werken ze echter naast elkaar en bovendien zijn hun richtlijnen slechts algemeen en niet bindend. Ze worden enkel bindend van zodra ze in de nationale wetgeving van een land gei"mplementeerd worden.

1) Verenigde Naties In de jaren '70 besloten de Verenigde Naties te onderzoeken wat de invloed is van multinationale ondernemingen op de economische ontwikkelingen en de internationale verhoudingen. Het uiteindelijke doel hiervan lag in het ontwikkelen van een soort gedragscode (de zogenaamde "Code of Conduct") waaraan multinationale ondernemingen zich zouden dienen te houden. In dit kader wenste men ook te voorzien in een regelgeving met betrekking tot de verslaggeving door zulke ondernemingen. Het doel was een lijst van financiele en niet-financiele items op te stellen die bij publicatie in het jaarverslag van multinationale ondernemingen zouden moeten opgenomen worden. De voorstellen van de VN werden gepubliceerd in 1977 en hielden een pleidooi voor gesegmenteerde informatieverschaffing, maar na wijzigingen en aanpassingen in 1988 en 1994, werd voornamelijk de publicatie van de volgende elementen aanbevolen: geografische en industriele gesegmenteerde informatie over externe verkopen, interne transfers, bedrijfsresultaten en, voorzover mogelijk, het aangewend vermogen.

2) OESO De OESO is een intergouvernementele organisatie van 24 gei"ndustrialiseerde landen. Alle lidstaten van de Europese Unie, inclusief Belgie dus, maken er deel van uit. Tot de doelstellingen van deze organisatie hoort onder meer de ontwikkeling van beleidsinstrumenten ter bevordering van de wereldeconomie en van de multinationale wereldhandel. In 1976 werd de "Declaration on International Investnwnt and Multinational Enterprises" gepubliceerd. Een herziening van dit document volgde in 1979. Omdat men later vaststelde dat verscheidene ondernemingen de richtlijnen niet naleefden, werden bijkomend verschillende gelijkaardige rapporten opgesteld en gepubliceerd waarin deze richtlijnen verder wer365


den uitgewerkt. De richtlijnen van de OESO streefden naar een verregaande openbaarmaking van informatie op basis van de geografische segmentering. Informatieverschaffing naar gelang de bedrijfstakken werd ook wel gesteund, maar kreeg niet dezelfde aandacht.

3) IASe Zoals reeds eerder gezegd is het IASe een professionele organisatie van en voor accountants. Haar taak is tweeledig. Enerzijds omvat deze taak het formuleren van normen voor het opstellen en publiceren van de jaarrekening, anderzijds tracht zij de invoering van en het gebruik van deze normen op internationaal niveau te bevorderen. Met betrekking tot segmental reporting werd in 1981 International Accounting Standard 14 (IAS 14, 1981) "Reporting Financial Information by Segment" goedgekeurd en uitgevaardigd. Deze standaard werd echter herzien in 1997. Vit een onderzoek van het IASe bleek echter dat IAS 14 in Belgie weinig tot zelfs geen navolging vindt en bijgevolg ook niet wordt toegepast. Zoals reeds eerder vermeld werd, zijn deze organisaties onafhankelijk en werken ze naast elkaar. Toch komen in hun respectievelijke richtlijnen een aantal principes steeds of in grote lijnen terug. Deze gemeenschappelijke principes zijn: 1) Enkel gediversifieerde ondernerningen dienen tot gesegmenteerde rapportering

te worden verplicht. 2) Gesegmenteerde rapportering dient volgens de "disaggregation approach" te worden opgesteld. Bij de "disaggregation approach" vertrekt men van het geaggregeerd resultaat, het resultaat van het geheel, dat men dan toewijst, verdeelt of desaggregeert over de verschillende segmenten. Dit impliceert meteen ook dat de som van de segmentresultaten gelijk is aan het geaggregeerd resultaat. Dit staat recht tegenover een tweede benadering, de zogenaamde "autonomous entity approach", waar bij het opstellen van de segmentinformatie het uitgangspunt stelt dat de segmenten als zelfstandige entiteiten dienen te worden beschouwd. 3) Segmentering is mogelijk op basis van de industriele of geografische dimenSle.

Geen enkele van de reeds beschouwde richtlijnen formuleert echter exacte of specifieke regels ter bepaling van de segmenten. Er worden wel suggesties gegeven maar die vormen niet meer dan een vage handleiding bij het afbakenen van de verschillende segmenten. Hier en daar worden er een aantal criteria opgenomen, alsook enkele definities en omschrijvingen, maar de uiteindelijke bepaling van de segmenten ligt volledig in handen van de ondernemmg. 4) De kerninformatie per segment dient volgende elementen te bevatten: a) Een korte omschrijving van en een korte uiteenzetting over de karakteristieken van het segment.

366


b) Gegevens over: - de verkopen (extern en intern) en de omzet; - de activa; - de basis bij het berekenen van de transferprijzen. c) Zekerheid omtrent de consistentie tussen de gedesaggregeerde en de geaggregeerde informatie. d) Er moet overeenstemming bestaan tussen de informatie met betrekking tot de segmenten en de informatie met betrekking tot het geheel. e) Informatie omtrent eventuele veranderingen in de methodes van gesegmenteerde rapportering.

6.3. Wettelijke voorschriften: Europees en Belgisch niveau De Europese en Belgische wettelijke reglementering zal samen besproken worden gegeven dat de wetgeving omtrent segmental reporting in Belgie er precies in bestaat de EU-richtlijnen te implementeren in de nationale wetgeving. Een belangrijke doelstelling van de Europese Unie is het realiseren en vrijwaren van een ongehinderd grensoverschrijdend verkeer van personen, kapitaal en goederen binnen de eengemaakte markt. Met dit doel voor ogen heeft de Europese wetgever ook een aantal boekhoudkundige richtlijnen uitgevaardigd ter harmonisering van de nationale boekhoudrechtelijke en vennootschapsrechtelijke bepalingen. In de Europese richtlijnen komt segmental reporting echter nauwelijks ter sprake. Een minimumvereiste betreffende de publicatie van gesegmenteerde informatie volgt uit de Vierde (1978) en de Zevende Richtlijn (1983). Uit de Vierde Richtlijn met betrekking tot de financiele verslaggeving kan men toch volgende bepaling die verband houdt met gesegmenteerde rapportering halen: "De volgende gegevens met be trekking tot de bedrijfsresultaten over het boekjaar en het vorige boekjaar dienen vermeld te worden: een splitsing van de netto-omzet naar categorieen bedrijfsactiviteiten en naar geografische markten voorzover deze categorieen en markten, vanuit het oogpunt van de organisatie van de verkoop van goederen en de verlening van diensten in het kader van de normale bedrijfsuitoefening van de vennootschap, onderling aanzienlijke verschillen te zien geven. "

Deze bepaling, alsook de Vierde Richtlijn, werd door het koninklijk besluit van 8 oktober 1976 met betrekking tot de jaarrekening van de ondememingen, in de Belgische wetgeving opgenomen. Ook in de Belgische regelgeving worden duidelijk geen criteria aangegeven op grond waarvan de segmenten kunnen of dienen afgebakend of onderscheiden worden. De Europese Unie staat de nationale wetgevers toe een bepaling op te nemen die een vrijstelling van opsplitsing inhoudt voor kleine en middelgrote ondeme367

SEGMENTAL REPORTING: EEN REALITEIT OF TOEKOMSTMUZIEK7

mingen of in het geval van schade voortkomend uit de publicatie van gesegmenteerde financiele informatie. In Belgie werden beide gronden van vrijstelling opgenomen in de wetgeving en vormen dus een basis tot het verkrijgen van vrijstelling. Wanneer een onderneming een ernstig nadeel zou ondervinden door het publiceren van gesegmenteerde informatie, kan zij een vrijstelling krijgen van de verplichting tot segmentatie. Ondernemingen die zich richten op buitenlandse markten zouden bijvoorbeeld een concurrentieel nadeel kunnen ondervinden wanneer voorschriften in een land waar zij actiefzijn de (lokale) ondernemingen niet verplichten tot de publicatie van zulke gesegmenteerde financiele informatie. Om vrijstelling te bekomen, moet een individuele toe stemming worden aangevraagd en verkregen. De ontheffing wordt voor slechts een jaar toegekend en dient bovendien in de toelichting te worden vermeld. Op basis van de omvang komen een aantal ondernemingen eveneens in aanmerking voor vrijstelling. In Belgie verkrijgen enkel de kleine ondernemingen - die tevens een jaarrekening volgens het verkort schema mogen opstellen - automatisch vrijstelling van publicatie van gesegmenteerde informatie, ondanks het feit dat de Europese regels deze mogelijkheid ook voor de middelgrote ondernemingen openhielden. De criteria die worden gehanteerd voor de bepaling van wat kleine ondernemingen zijn, zijn de algemeen gangbare criteria (jaargemiddelde personeelsbestand van 50; balanstotaal 100 miljoen BEF; jaaromzet 200 miljoen BEF). Dit zijn zowat de enige bepalingen die specifiek naar het gebruik van gesegmenteerde informatie verwijzen binnen de Belgische boekhoudwetgeving. Finaal dient te worden benadrukt dat deze minimalistische Europese en Belgische regelgeving wat betreft segmental reporting sterk verschillend en zelfs tegengesteld is aan de situatie in een aantal vooral Angelsaksische landen, zoals het Verenigd Koninkrijk (Companies Act, SSAP 25), Canada en de Verenigde Staten (SFAS 14), waar een heel uitgebreide en gedetailleerde wetgeving bestaat omtrent segmental reporting.

7. Besluit Door de mondialisering van de bedrijfswereld ontstond in de jaren '60 het principe van segmental reporting. Gesegmenteerde rapportering betreft het publiceren van de boekhouding van de totale eenheid alsook van de verschillende segmenten van die eenheid. Bijgevolg is het bijzonder relevant voor gediversifieerde en/of multinationale ondernemingen en groepen van ondernemingen. Wanneer we de voor- en de nadelen van gesegmenteerd rapporteren bekijken en evalueren, komen we tot de conclusie dat de nadelen - en de kosten in het bijzonder - niet opwegen tegen de voordelen. Gesegmenteerde rapportering kan een 368

SEGMENTAL REPORTING: EEN REALITEIT OF TOEKOMSTMUZIEK? heel eind tegemoet komen aan de informatiebehoefte van investeerders en andere belanghebbenden. Bovendien blijkt ook uit studies dat de voorspellende waarde van gesegmenteerde informatie groter is dan die van geconsolideerde informatie. Daarnaast toonde onderzoek aan dat gesegmenteerde informatie leidt tot een daling van het bedrijfsrisico zoals het door investeerders wordt gepercipieerd. Hoewel er een internationale beweging is naar meer regelgeving met betrekking tot segmental reporting, blijft het voornaamste probleem dat de afbakening en identificatie van de segmenten behelst, bestaan. Op het gebied van wetgeving is er ook in Belgie nog veel verbetering mogelijk. De huidige wetgeving is erg vaag en blijft beperkt tot een verwijzing in de marge van de boekhoudwetgeving. Dit heeft dan ook tot gevolg dat de gesegmenteerde verslaggeving in Belgie nog niet sterk is ingeburgerd.

* * * Bibliografie AJINKYA, B. (1980), An Empirical Evaluation of Line-Of-Business (LOB) Reporting. Journal of Accounting Research, 18(2), pp 343-361. BACKER, M. & McFARLAND, W. (1968), External Reporting for Segments of a Business. National Association of Accountants, New York, pp 103. BAERT, B. (1997), Segment Reporting in het Verenigd Koninkrijk. Katholieke Universiteit Leuven, Leuven, 90 blz. CORTIER, P. (1999), Segmental Reporting: een vergelijking tussen enkele EU-landen. UFSIA, Antwerpen, 132 blz. CHOI, F.D.S. & MUELLER, G.G. (1992), International Accounting. 2nd Edition, Prentice-Hall, Englewood Cliffs, New Jersey, 610 p. EMMANUEL, e. & GARROD, N. (1992), Segment Reporting: International Issues and Evidence. Prentice-Hall, Englewood Cliffs, New Jersey, 170 p. EMMANUEL, e. (1986), Segment Reporting: the views of UK Investment Analysts. Research working papers, University of Glasgow, 86-3. International Accounting Standards Committee (1997), IAS 14 Reporting Financial Information by Segment, IASe. KNoops, e., Segmental Reporting in the Netherlands: regulations, empirical results and perceptions of management and financial analysts. Paper presented at the 19th Annual Congress of the European Accounting Association, 25 p. 369

SEGMENTAL REPORTING: EEN REALITEIT OF TOEKOMSTMUZIEK? GARROD, N. & EMMANUEL, C. (1988), The Impact of Company Profile on the Predictive Ability of Disaggregated Data. Journal of Business Finance and Accounting, 15(2), pp 135-154. MOHR, R. (1983), The Segmental Reporting Issue: a Review of Empirical Research. Journal of Accounting Literature, 2, pp 39-71. NOBEs, C. & PARKER, R. (1991), Comparative International Accounting. Third Edition, Prentice-Hall, Englewood Cliffs, New Jersey, 362 p. PRODHAN, B. & HARRIS, M. (1989), Systematic Risk and the Discretionary Disclosure of Geographical Segments: an Empirical Investigation of us Multinationals. Journal of Business Finance and Accounting, 16, pp 467-492. RADEBAUGH, L. & GRAY, S. (1993), International Accounting and Multinational Enterprises. John Wiley, pp. 269-282. United Nations (1988, revised 1994), Conclusions on UN, Accounting and Reporting by Transnational Corporations. New York.

370

Segmental reporting: een realiteit of toekomstmuziek? Chris Lefebvre, Hoogleraar K.U.Leuven

Recommend Documents