Samenwerking bepaalt toekomst spoorsector

Nr. 3, december 2012, jaargang 22

Jaap Balkenende van ProRail, Sebald van Royen van BAM Rail en René van Boheemen van Movares:

Samenwerking bepaalt toekomst spoorsector De Hanzelijn is klaar en Movares werkte mee. Projecten in beeld

Service Design, een nieuwe ontwerpmethode biedt aanknopingspunten

Minisymposium over de relatie tussen de mens en zijn woonplaats, de aarde

INHOUD

Regeren of vooruitzien? 4

8

Vernieuwd spoor Het spoorwegnet moet robuuster en punctueler. Samenwerking is volgens ProRail het sleutelwoord.

4

Afscheidssymposium Klaas Strijbis

8

Uithoflijn De aanleg van de Uithoflijn is een complexe 4D-puzzel.

10

Visie op railmarkt Eenvoud en toekomstbestendigheid als

12

leidraad voor het spoorwegnet.

Enschede In Enschede heeft het ingenieursbureau de leiding in plaats van de aannemer. Wat is het voordeel?

Wegen Movares heeft alles in huis om wegenprojecten te realiseren. Een overzicht met aansprekende voorbeelden.

16 18

Groot Handelsgebouw Uitdagende betonrenovatie.

20

projecten meegewerkt. De projecten in beeld.

Service Design Nieuwe ontwerpmethode biedt aanknopingspunten. Systeemgerichte Contractbeheersing

Colofon

‘Op afstand’ grip houden op projecten.

2

QS is het relatiemagazine van Movares Nederland en verschijnt in een oplage van 5000 exemplaren. Redactieadres Movares Nederland BV Afdeling Communicatie Postbus 2855 3500 GW Utrecht Gratis abonnement?

DECEMBER 2012

20

21

28

24

Mail uw gegevens naar [email protected] Redactieraad: René van Boheemen, Jacco Buisman (voorzitter), Bart van Leeuwen, Marleen Peeters, Ferdi Timmermans, Gert Visser Hoofdredactie: Marleen Peeters Redactie: Marjolein van Dam, Nathalie Ekelmans, Beyke Goris, Peter Juijn, Marjolein de Leeuw, Johan Nebbeling, Marleen Peeters, Ynske Veenstra Fotografen: Liesbeth Dingemans, Felix Kalkman, Paul van der Klei, Maartje Strijbis Cartoonist: Mario DeKoninck Overige beeld: Movares en Shutterstock Vormgeving: Susan Strampel Grafisch Ontwerp Druk: Kunstdrukkerij Mercurius Overname van artikelen is alleen toegestaan met bronvermelding

Directiebrief

Los van een persoonlijke mening of een discussie over prioritering, maakt bovenstaande duidelijk dat het voor onze sector onverstandig is om ons volledig te richten op het regeringsbeleid. Verstandiger is het om zelf te bepalen welke initiatieven we kunnen en moeten nemen om onze toekomst vorm te geven en de economische crisis te overwinnen. Het ontwikkelen van dit soort initiatieven is onlosmakelijk verbonden aan ‘partnering’. De termen ‘eigen initiatief’ en ‘unsollicited proposal’ geven hierbij eigenlijk een verkeerde associatie, terwijl termen als ‘Publiek Private Samenwerking’ (PPS) en ‘Ketenintegratie’ een veel juistere duiding geven. In deze QS belichten we deze samenwerking en partnering op een aantal manieren. Zo wordt bijvoorbeeld een innovatieve manier van samenwerking (service design) met de eindgebruiker van De Uithof toegelicht.

21 24

Na 47 dagen onderhandelen werd eind oktober het regeerakkoord van Rutte II gepresenteerd. Hierin stond dat bezuinigingen op infrastructuur beperkt zouden blijven en dat een aantal ‘onzekere’ initiatieven (Blankenburgtunnel, invoering ERTMS) definitief zou worden uitgevoerd. Twintig dagen later is het regeerakkoord opengebroken en levert het ministerie van Infrastructuur & Milieu 250 miljoen euro per jaar in ten gunste van de ‘sociale agenda’.

15

Best Value Procurement Bij deze nieuwe vorm van aanbesteden staat de kwaliteit centraal. Waarom?

Hanzelijn De Hanzelijn is klaar. Movares heeft aan tal van

12

Een andere mooie vorm van partnering is de Visie op het Spoor die Movares samen met Strukton heeft ontwikkeld. Deze is gepresenteerd aan het ministerie en een groot aantal stakeholders. Het gaat Movares en Strukton er daarbij uiteraard niet om dat deze visie per se 1 op 1 zou moeten worden geïmplementeerd. Veel belangrijker vinden we het om met dit initiatief de discussie te stimuleren en zo op korte termijn te komen tot een gedragen ketenvisie die bijdraagt aan de mobiliteit en het leefklimaat in Nederland. Ik hoop dat u mede door deze QS gestimuleerd wordt om met partners (keten)initiatieven te ontwikkelen waardoor we samen kunnen bouwen aan een nog mooier Nederland. Wij doen graag met u mee! Jacco Buisman Directie Movares

DECEMBER 2012

3

Samenwerking bepaalt toekomst spoorsector De noodzaak om de Nederlandse spoorsector toekomstvast te maken vraagt om een ‘systeemsprong’. Strakke contracten en gescheiden verantwoordelijkheden maken plaats voor partnerschap en co-creatie. ‘Het moet weer leuk worden om in deze sector te werken.’

Gepokt en gemazeld in de spoorsector zijn ze, Jaap Balkenende van ProRail (foto), Sebald van Royen van BAM Rail en René van Boheemen van Movares. Het spoor heeft hun hart. Met zorg zien ze dan ook aan dat de sector onder steeds grotere publieke druk staat. Dat de werkelijkheid anders is, lijkt een boodschap die het grote publiek niet blieft. Jaap Balkenende: ‘We hebben de afgelopen tien jaar een enorme kwaliteitsslag gemaakt. De gemiddelde punctualiteit is gestegen van rond de 80 naar tegen de 90 procent, terwijl er 25 procent meer treinen rijden. Daarmee hebben we een prestatie van formaat geleverd.’

Verstoringen Evengoed moet er veel gebeuren. Grote verstoringen die leiden tot tv-beelden van boze, gestrande reizigers zijn onacceptabel. Het plan van ProRail om de spoorsector op andere leest te schoeien (zie kader) oogst waardering bij bouwer Van Royen en ingenieur Van Boheemen. Vooral de wens van ProRail om daarbij nauw samen te werken met alle partijen in de spoorsector spreekt aan. ‘We staan te popelen’, zegt Van Royen. ‘De afgelopen jaren ging het teveel over wat fout ging en wie daar schuld aan had. Het is veel productiever om te bekijken hoe we zaken in de toekomst kunnen oplossen.’ Ook Van Boheemen van Movares pakt de uitgestoken hand van ProRail graag aan. ‘Wij zien samenwerking in de sector als pure noodzaak om echt stappen te kunnen maken.’

4

DECEMBER 2012

Samenspel Van Royen en Van Boheemen onderschrijven de vier strategische doelstellingen die ProRail voor de spoorsector heeft geformuleerd en de zeven opdrachten die het bedrijf zichzelf heeft gegeven voor de komende drie jaar. Het samenspel dat ProRail daarbij nastreeft, biedt kansen, vinden ze. Van Royen: ‘Er komt in een vroeg stadium ruimte voor discussie. Die was er nooit. We bouwden gewoon wat ProRail vroeg. Dat deden we zo goed mogelijk volgens specificatie. Nu kunnen we vanaf het begin meepraten over die specificaties. Wat staat ProRail voor ogen en wat is de beste manier om dat te realiseren? Hoe noodzakelijk en wenselijk is het bijvoorbeeld om in een emplacement een uniek wissel te bouwen? Wat betekent zoiets voor het beheer, de bedrijfszekerheid, de onderhoudskosten? En zijn er misschien andere, betere oplossingen te bedenken?’

Innovaties Van Boheemen: ‘De spoorsector heeft innovatie altijd hard nodig gehad. Die uitdaging lag er dus al lang. Wij hebben altijd innovaties ontwikkeld. In een intensiever samenwerkingsproces kunnen wij onze innovatieve energie beter richten. Wat zijn precies de behoeften van ProRail en hoe kunnen we daar op inspelen?’

DECEMBER 2012

5

Van Royen: ‘Het probleem was: ProRail stelde niet altijd de juiste vraag. Daardoor konden wij niet het optimale antwoord formuleren. Nu kunnen we helpen betere vragen te stellen, waardoor wij betere antwoorden kunnen geven.’ Balkenende benadrukt dat innovaties wat hem betreft vooral uit de markt moeten komen. ‘We dagen jullie uit om met antwoorden te komen, misschien wel juist op vragen die wij niet hebben gesteld. Wij laten ons graag verrassen!’ Van Royen: ‘Ik ben vooral blij dat het nu niet meer alleen over de prijs gaat, maar dat andere aspecten een grotere rol spelen in de aanbesteding. Daardoor kunnen we een enorme kwaliteitssprong maken en trots zijn op ons werk. Het moet weer leuk worden om in deze sector te werken.’

Gedragsverandering Makkelijk zal de nieuwe weg evenwel niet zijn, verwacht Balkenende: ‘Het gaat niet alleen om technische innovaties, maar ook om procesinnovaties. Met nieuwe contracten werkvormen zoals ontwerpateliers. Daar zijn we onlangs al mee begonnen met vervoerders en ontwerpers. Straks schuiven ook de bouwers aan. De nieuwe manier van samenwerken vraagt om een gedragsverandering van grote groepen mensen, ook in onze eigen organisatie.

Het doel is meer duidelijkheid, maar het is onontkoombaar dat in het begin juist meer onduidelijkheid en onzekerheid ontstaan. We moeten samen een nieuwe modus vinden.’ Van Royen: ‘Wij hebben al vrij veel ervaring met dit soort werkvormen en processen. Die ervaring willen we graag delen. Mits er goede afspraken worden gemaakt over bijvoorbeeld concurrentie. Alles staat of valt met vertrouwen.’

‘Vertrouwen ontstaat door gewoon samen aan de slag te gaan’

Transparantie Van Boheemen: ‘Vertrouwen ontstaat door gewoon samen aan de slag te gaan. Transparantie is daarbij bepalend. Transparantie over doelstellingen en over de rol en belangen van de partners. De hoofddoelstellingen van ProRail zijn helder. Aan ons de taak om daar in concrete projecten en processen gezamenlijk invulling aan te geven.’ Balkenende: ‘De opdracht die er ligt, liegt er niet om. Tegelijk biedt deze uitdaging vervoerders, bouwers, ingenieursbureaus en andere marktpartijen een enorme kans om zich positief te onderscheiden.’

Aftrap voor nieuwe manier van samenwerken Meer reizigers, meer treinen, nieuwe technieken en nieuwe vervoerders: de Nederlandse spoorsector is volop in ontwikkeling. In de notitie ‘In samenspel naar een vernieuwd Nederlands spoor’ geeft ProRail de aftrap tot de formulering van een toekomstvisie op het Nederlandse spoorvervoer. Het sleutelwoord is samenwerking. Jaap Balkenende is trekker van het deelproject ‘Robuuster en punctueler spoor.’ Om de verwachte sterke groei in het vervoer van reizigers en goederen per trein te kunnen verwerken moet het spoorwegnet robuuster en punctueler worden, stelt ProRail. Er moeten meer treinen kunnen rijden op de bestaande infrastructuur, terwijl tegelijk de kosten van vervoer, beheer en onderhoud flink omlaag gaan. Dat kan, stelt ProRail, door de infrastructuur efficiënter te gebruiken.

Informatie: [email protected], 06 53 95 83 45

‘Geen trein kan rijden zonder een samenspel tussen de betrokken partijen’

Vanuit de vier strategische doelstellingen die het bedrijf heeft geformuleerd (veilig, betrouwbaar, punctueel en duurzaam spoor), heeft ProRail zichzelf zeven ‘veranderopdrachten’ gegeven die de komende drie jaar leiden tot een veiliger, robuuster, punctueler, innovatiever en duurzamer spoorwegnet, dat meer treinen kan verwerken. Ook wil ProRail ‘resultaatgericht werken voor de klant’ en streeft het naar een betere prijs-/ prestatieverhouding. Dit alles moet resulteren in breed gedragen toekomstscenario’s.

Van links naar rechts: Sebald van Royen, Jaap Balkenende en René van Boheemen

6

DECEMBER 2012

ProRail wil bij het formuleren van de toekomstvisies nauw samenwerken met andere partijen: vervoerders, verladers, bouwers, ontwikkelaars, beheerders. Maar ook met omwonenden, overheden en andere betrokkenen. Immers, zo stelt het bedrijf, geen trein kan rijden zonder een samenspel tussen de verschillende partijen die erbij betrokken zijn.

DECEMBER 2012

7

Afscheidssymposium Klaas Strijbis

‘Ragfijn samenspel of grove dissonanten’ Ter gelegenheid van zijn afscheidsbijeenkomst nam Klaas Strijbis nog eenmaal het initiatief. Hij organiseerde een minisymposium met als thema: ‘De relatie tussen de mens en zijn woonplaats, de aarde: ragfijn samenspel of grove dissonanten’. Na de dankwoorden van directievoorzitter Johan van den Elzen en RvC-voorzitter Friso de Zeeuw, gaven drie sprekers, elk een generatie vertegenwoordigend, hun visie op dit thema.

Klaas Strijbis

Ed Nijpels

8

DECEMBER 2012

Uit het dankwoord van Klaas Strijbis: ‘We moeten langetermijndoelen verbinden met kortetermijninvesteringen. Het kan toch niet zo zijn dat we meer dan 1 biljoen pensioen- en spaargelden niet inzetten voor broodnodige, duurzame investeringen in eigen land!’

Klaas Strijbis en burgemeester Wolfsen van Utrecht

Klaas Strijbis en zijn vrouw Marja

Peter Westbroek, emeritus hoogleraar Geologie aan de Universiteit van Leiden, beet het spits af met zijn uitleg over een nieuwe wetenschap: ‘Earth System Science’. In zijn recente boek, ‘De ontdekking van de aarde’ beschrijft Westbroek hoe vanuit verschillende wetenschappelijke disciplines gekeken wordt naar de aarde, maar dat tot voor kort niemand onze planeet bestudeerde als een complex geheel van systemen die op elkaar inwerken. Via de wereldberoemde foto uit de Apollo 8-capsule in 1968 van de opkomende aarde boven het maanoppervlak (‘earthrise’) maakte hij de verbinding naar het gegeven dat daarmee voor het eerst de aarde naar zichzelf keek. Dit leidde tot een versterkt inzicht dat symbiose tussen de civilisatie van de mens en de systemen van zijn planeet moet leiden tot een samenhangend geheel. Earth System Science probeert deze inzichten bijeen te brengen en daarmee een beeld te geven van de ontwikkelingen van de aarde.

Peter Westbroek

Verfrissende ontwerpen

Paul Gilding

Helden uit noodzaak Zijn betoog werd gevolgd door een oproep van Paul Gilding om onze economische en politieke systemen te transformeren naar circulaire economieën, op basis van gesloten kringlopen en zonder afval. Hierin staat niet langer de groei centraal, maar een economie van het genoeg. De voormalig actievoerder en directeur van Greenpeace Australië en Greenpeace International werkt op dit moment als adviseur van grote bedrijven en toppolitici. In zijn recente boek ‘The great disrupture’ (‘Helden uit noodzaak’), beschrijft hij hoe de mens een ecologische en economische crisis veroorzaakt. Het positieve is dat er een momentum ontstaat om andere keuzes te maken. Gilding is ervan overtuigd dat de mensheid het tij zal weten te keren. Dit maakt ons ‘helden uit noodzaak’. Hij baseert dit op reacties op eerdere grote crises. Het boek is een inspiratiebron voor veel bedrijven en instellingen die duurzaamheid hoog in het vaandel hebben.

De jeugdige kunstenaar Daan Roosegaarde sloot dit drieluik af op zeer inspirerende wijze. Volgens hem heeft de crisis een positief effect op innovatie en kunst omdat we op een nieuwe manier naar de wereld gaan kijken. Roosegaarde voegt artistieke concepten samen met slimme technologieën tot nieuwe ervaringen en interacties met de omgeving. Voorbeelden zijn kledingstukken die transparanter worden als de lichaamstemperatuur van de drager toeneemt (‘Intimacy’) of een laserlichtspel op de wieken van een windmolenpark. Verrassende, humorvolle en verfrissende ontwerpen, die ons op een andere, positieve manier verbinden met de ruimte waarin wij leven. Roosegaarde heeft vele designprijzen gewonnen en geëxposeerd in wereldberoemde musea.   De 200 bezoekers van deze afscheidsbijeenkomst gingen met voldoende food for thought aan de borrel wat leidde tot een zeer geanimeerde avond.

Daan Roosegaarde

DECEMBER 2012

9

De Uithoflijn: ‘Samenwerken aan een complexe 4D-puzzel’ Buslijn 12 van Utrecht Centraal Station naar De Uithof is in de spits overvol. Van comfort is daardoor weinig sprake. Maar dit gaat veranderen. In 2018 rijdt op dit traject de snelle en comfortabele Uithoftram, waar dagelijks 40.000 reizigers van zullen profiteren.

van de OV-terminal, de aanleg van de Uithoflijn én de koppeling met de SUNIJ-lijn (zie kader, red.) moeten als puzzelstukjes passen. Een 3D-puzzel plus de factor tijd. Tijd - de vierde dimensie - is tijdens de bouw van de lijn cruciaal; alles moet gestroomlijnd verlopen zodat de reizigerstromen door kunnen gaan. Dat staat of valt met goede onderlinge afstemming. De Projectorganisatie Stationsgebied (POS) coördineert dat. We hebben ook meer dan regelmatig overleg zodat we de integraliteit kunnen garanderen.’

26 Nieuwe trams Conform planning worden begin 2018 in één keer 26 nieuwe laagvloerse trams in exploitatie genomen. Coenen: ‘Het geheel moet vanaf dag één goed functioneren. Dat geldt voor alles: zowel voor het tramsysteem als voor het overige verkeer (auto, bus, fiets, voetgangers). Zij mogen bij kruisingen geen last hebben van de overgang. En voor de reizigers geldt dat zij van de ene op de andere dag moeten overstappen van bus of trein naar tram. Dat is een strakke planning en de aanleg van de lijn is al gestart. Tijd voor aanpassingen is er niet meer. Wel hebben we een jaar om het nieuwe materieel te testen. Want het is nogal wat: 26 volledig nieuwe trams.’ Informatie: [email protected], 06 22 44 11 37

Het voordeel van de nieuwe verbinding is dat er straks een tram kan rijden van 75 meter lang die bijna vier keer zoveel reizigers vervoert als de dubbelgelede bus. Er zullen zestien trams per uur in beide richtingen rijden; dat betekent elke 3,75 minuten een tram. Dit is ruim een verdubbeling van de huidige vervoerscapaciteit. Met de nieuwe Uithoflijn wordt kennis- en universiteitscentrum De Uithof beter bereikbaar, de stad leefbaarder én wordt de kwaliteit van het Utrechtse openbaar vervoer geoptimaliseerd.

Uitdaging ‘De nieuwe tramverbinding is een enorm project waar grote sommen geld mee gemoeid zijn’, zegt Martijn Donders, projectmanager Tramsysteem van de projectorganisatie Uithoflijn. ‘Het is daarmee een uitdaging voor alle betrokken partijen. Anders dan in het buitenland worden in Nederland wel bestaande netwerken uitgebreid of gerenoveerd. Het aanleggen van een volstrekt nieuw tracé is hier een zeldzaamheid. Er zijn dan ook weinig bureaus die een grote tramlijn kunnen ontwerpen. Gelukkig kunnen we leunen op de ervaring en expertise van Movares. Dit ingenieursbureau is vanaf de allereerste planfase betrokken bij de lijn.’

Soms missen we toch specifieke tramervaring. Dat vullen we dan aan met expertise van grote trammaatschappijen, zoals de HTM of vanuit het buitenland. Voor een project als dit is expertise cruciaal, net als goede samenwerking. En die is er. Met elkaar zetten we de uitdaging om in een succesvol resultaat.’

Zie ook: http://www.movares.nl/project/ tramverbinding-de-uithoflijn Voor een filmpje over de Uithoflijn zie: http://youtu.be/BK4sIg1q5H4

Facts & figures Wat eerst HOV om de Zuid heette (Hoogwaardig Openbaar Vervoer om de Zuid), heet sinds zomer 2011 officieel de Uithoflijn. De Utrechtse gemeenteraad en de vervoersautoriteit Bestuur Regio Utrecht (BRU) stemden toen unaniem in met de aanleg en exploitatie van de nieuwe tramverbinding. Minister Schultz van Haegen kende hiervoor een subsidie toe van 110 miljoen euro. Om het project Uithoflijn goed voor te bereiden en uit te voeren, is de gelijknamige projectorganisatie opgericht, als directe voortzetting van de projectorganisatie HOV om de Zuid. De projectorganisatie Uithoflijn is een samenwerkingsverband tussen BRU en gemeente Utrecht. BRU is eindverantwoordelijk voor het project, als vervoersautoriteit in de regio. Intussen zijn de eerste werkzaamheden gestart: de aanleg van de onderbaan tussen de Koningsweg en De Uithof. De Uithoflijn vormt de eerste stap in de aanleg van een regionaal tramnetwerk van vijf tramlijnen. Vanwege de grote aantallen reizigers op de Uithoflijn wordt deze tramlijn als eerste aangelegd. De Uithoflijn wordt vanaf Utrecht CS gekoppeld aan de bestaande tramverbinding Utrecht-Nieuwegein-IJsselstein (SUNIJ-lijn). Movares is vanaf de eerste plannen in 2006 betrokken. Het ingenieursbureau heeft in opdracht van gemeente Utrecht het voorlopig ontwerp (VO) van de Uithoflijn gemaakt en werkt momenteel het definitief ontwerp (DO) uit. In de loop van 2013 volgt de aanbesteding van het contract voor de aanleg van de bovenbouw.

Soepel Ook de projectorganisatie is een uitdaging. Het project heeft bijvoorbeeld veel wisselingen doorgemaakt binnen het projectmanagement. Donders: ‘In eerste instantie voerde de gemeente Utrecht alleen de regie. Sinds het uitvoeringsbesluit afgelopen zomer staan de gemeente en de BRU (zie kader, red.) samen aan de lat binnen de projectorganisatie Uithoflijn. Die partijen beschikken niet zomaar over de nodige kennis en ervaringen. Dankzij de goede samenwerking en onze ambitie hebben we stukje bij beetje een projectorganisatie tot stand kunnen brengen, die voldoende expertise heeft om het project Uithoflijn soepel door proces en uitvoering te loodsen. Slaagt dit project, dan volgen wellicht nog vier andere tramverbindingen. Dit zijn grote uitdagende projecten voor een relatief nieuwe en kleine club!’

Van links naar rechts: Steven Jansen, Martijn Donders en Bert Coenen

4D-puzzel Expertise Steven Jansen, landschapsarchitect bij Movares: ‘Movares heeft vanuit verschillende rollen diverse tramprojecten ontworpen. Daarvoor hebben we veel kennis in huis. Een compleet nieuwe tramlijn is ook voor ons een uitdaging.

10

DECEMBER 2012

Bert Coenen, projectmanager Onderbouw en omgeving van de projectorganisatie Uithoflijn vergelijkt het sturen van dit project met het leggen van een complexe 4D-puzzel: ‘De aanleg van de tram moet passen in alle andere werkzaamheden die nu op en rond Utrecht CS plaatsvinden. De bouw

DECEMBER 2012

11

Movares en Strukton presenteren visie Rail

Eenvoud en toekomstbestendigheid als leidraad Het spoorwegnet in Nederland moet

betrouwbaarder. Dit is een van de

Johan van den Elzen, directievoorzitter Movares: ‘Om Nederland duurzamer te maken, moet het spoor een grotere rol krijgen in onze mobiliteit. Het spoor is immers de meest duurzame vorm van vervoer. Probleem is echter dat het spoor gevoelig is voor verstoringen die zich als een olievlek verspreiden. Je kunt het de reiziger niet uitleggen dat zijn trein in Eindhoven vertraging heeft door een wisselstoring in Den Helder.’ Diederik Schonebaum van Strukton Rail valt hem bij: ‘Het spoor is door de jaren heen erg complex geworden. Dat biedt flexibiliteit: treinen kunnen bijna overal komen door de vele wissels. Maar die maken het systeem ook erg kwetsbaar. Om dit op te lossen moet het spoorwegnet eenvoudiger worden gemaakt.’

voorstellen uit ‘Blik op de Rails,’

Uitgangspunten

opgedeeld worden in onafhankelijke corridors waardoor treinen geen last meer hebben van verstoringen op andere lijnen. Het spoor wordt op deze manier robuuster en de dienstregeling

een langetermijnvisie op het spoor die ontwikkeld is door Movares en Strukton Rail. Eenvoud, samenwerking in de branche en toekomstbestendigheid zijn volgens de partijen cruciale succesfactoren. ‘Blik op de Rails’ is inmiddels gepresenteerd aan het ministerie van Infrastructuur en Milieu en aan een groot aantal branchegenoten. De reacties zijn overwegend positief.

12

DECEMBER 2012

Jan Koning, adviseur Movares

‘Een attractief spoorsysteem is eenvoudig, transparant, comfortabel, betaalbaar en betrouwbaar’

Van den Elzen: ‘Wat wij belangrijk vinden is dat er een gezamenlijke visie voor de spoorwegbranche ontstaat. Hierin staat beschreven hoe het Nederlandse spoorsysteem er op termijn uit moet komen te zien. Dit plan zou dan moeten dienen als referentiekader voor alle toekomstige initiatieven en projecten.’ Jan Koning heeft als adviseur bij Movares mede de basis gelegd voor de visie. Hij legt uit: ‘Een attractief spoorsysteem heeft als kenmerken: eenvoudig, transparant, comfortabel, betaalbaar en betrouwbaar. Betrouwbaar betekent: het systeem is veilig, het doet wat het doen moet en de reisduur is voorspelbaar.’

Corridors Het spoorwegnet wordt eenvoudiger door het op te delen in onafhankelijke corridors voor intercity’s en internationale treinen. Daarnaast komt er een regionaal netwerk voor stoptreinen en goederentreinen. Op deze manier kunnen verstoringen door bijvoorbeeld aanrijdingen, sein- of wisselstoringen of winterse omstandigheden zich minder snel uitbreiden. Koning: ‘Om autonome corridors te maken zal er nog eens goed gekeken moeten worden naar de bestaande lijnen. Door de versimpeling van het spoorwegnet kan ook het aantal wissels worden teruggebracht. We streven niet naar maximale flexibiliteit van het net door veel wissels in te bouwen; wissels zijn alleen nog bedoeld voor het in- en uitbrengen van materieel in een corridor. Om het systeem zo robuust mogelijk te maken, is het de bedoeling dat ook de verkeersleiding, beveiliging en

DECEMBER 2012

13

Project Ombouw Emplacement Enschede energievoorziening per corridor geregeld worden en dat materieel en personeel vast toegedeeld worden aan een corridor.’

Reizigers Reizigers plannen volgens de visie van Movares en Strukton niet langer op tijd, maar op route. Door de hoge frequenties van de treinen hoeft de reiziger alleen maar de route te bepalen aan de hand van de treinverbindingen. Ook de reisinformatie wordt eenvoudiger doordat het spoorwegnet simpeler georganiseerd is. De opstellers van de visie hopen dat de combinatie van reisgemak en duurzaamheid meer reizigers zal trekken. Van den Elzen: ‘In Nederland heeft het spoor een marktaandeel van 8 procent. In Zwitserland is dit 12 procent. Met een aantrekkelijk aanbod aan de reiziger zou een groei van 50 procent mogelijk moeten zijn. Het aantal tonkilometers van het goederenvervoer zou zelfs twee keer zo hoog kunnen worden.’

Hoofdpunten ‘Blik op de rails’ • Het Nederlandse spoorwegnet wordt opgedeeld in autonome corridors • Intercity’s en internationale treinen hebben eigen corridors • Regionale treinen rijden op en neer tussen regionale knooppunten • Goederentreinen rijden via eigen lijnen en regionale lijnen • Verkeersleiding, beveiliging en energievoorziening per corridor • Vast materieel per corridor, het personeel blijft per dag bij ‘hun’ trein • Samenwerking in spoorsector als partners in de keten • Toekomstvastheid: als het economisch tegenzit betekent dat wellicht vertraging van de realisatie, maar de visie op het spoor wordt overeind gehouden.

Omdraaien rollen blijkt succesvol bij vervanging beveiligingsinstallaties Bij het project Ombouw Emplacement Enschede is de vervanging van de beveiligingsinstallaties als Design & Construct in de markt gezet. Maar waar normaal gesproken de aannemer bij deze contractvorm de leiding heeft, zijn nu de rollen omgedraaid en heeft het ingenieursbureau de leiding.

Toekomstvast Toekomstvastheid en samenwerken in de keten zien beide partijen als belangrijke succesfactoren voor het spoor. Schonebaum: ‘Belangrijk is dat we als sector samenwerken. Hierin hebben ook de vakbonden een rol. Als je elkaar als ketenpartner ziet, dan leidt dat tot een betere samenwerking.’ Van den Elzen: ‘In Zwitserland heeft de bevolking in 1987 per referendum de langetermijnvisie Bahn2000 goedgekeurd. Dit programma wordt sindsdien consequent en vrijwel ongewijzigd uitgevoerd. Wij moeten in Nederland af van de waan van de dag. Als het economisch tegenzit,

dan vertraag je misschien de realisatie van je visie, maar je visie houd je overeind. Uiteindelijk levert dat het meeste op en maken we Nederland mobiel, duurzaam en economisch vitaal.’ Voor meer informatie over ‘Blik op de rails’ zie movares.nl en strukton.nl, of [email protected], 06 53 50 26 76, en [email protected]

Eind juni 2013 starten de werkzaamheden voor het vernieuwen van de sporen en bovenleidingen van emplacement Enschede. Voor die tijd moeten de beveiligingsinstallaties vervangen zijn. ‘Een complexe klus waarin samenwerking het sleutelwoord is’, zegt contract- en projectmanager Gerard Westmeijer van Movares.

Vak apart ‘Een beveiligingsinstallatie ontwerpen en vernieuwen is een vak apart. Daarbij is de tijd een complicerende factor. ProRail heeft vanwege het programma Mistral (zie kader, red.) pas vrij laat de beslissing genomen dat ook de beveiligingsinstallaties vernieuwd moesten worden. Dan rijzen er meteen vragen als: is vernieuwing realiseerbaar voor eind juni? Voldoen de installaties dan aan alle eisen? ProRail wil hierin geen risico nemen. Om die reden zijn de rollen in dit project omgedraaid: de verantwoordelijkheid ligt nu waar die het beste past.’

Snel schakelen

Diederik Schonebaum van Strukton Rail:

‘Belangrijk is dat we als sector samenwerken’ 14

DECEMBER 2012

Movares won de aanbesteding op basis van prijs en maakbaarheid. Westmeijer: ‘Om de vragen van ProRail goed te kunnen beantwoorden én om het project tot een succes te maken, is samenwerking tussen alle partijen cruciaal. Dat kan alleen als je vertrouwen in elkaar hebt en snel kunt schakelen. We hebben bij aanvang gekozen voor installatiebedrijf Imtech en systeemleverancier Alstom. Toetsingsbureau Railcert is betrokken bij het verificatie-

en validatieproces. Onze ervaring is tot nu toe zeer positief.’

Optimale samenwerking Ook onderaannemer André Landzaat, bedrijfsleider bij Imtech Traffic & Infra, is positief over deze manier van werken. ‘ProRail moet zeer zeker doorgaan met de ingeslagen weg. Deze biedt voor alle partijen de ruimte om onderscheidend te zijn. Innovatie, creativiteit en optimale samenwerking tussen bedenkers en realisators komen immers beter tot hun recht.’

Mistral Het emplacement van station Enschede wordt in 2013 omgebouwd. Sporen en wissels zijn aan vervanging toe en knelpunten in de sporenlay-out worden weggewerkt. Om de risico’s te beheersen worden vooraf de nieuwe beveiligingsinstallaties gebouwd. Alvorens dit te kunnen doen, wordt de bestaande beveiligingsinstallatie vervangen. Dit maakt deel uit van Mistral, het landelijke vervangingsprogramma voor beveiligingsinstallaties van ProRail. Vanuit dit programma wordt een groot deel van de verouderde beveiligingsinstallaties aan het spoor vernieuwd. Informatie: [email protected], 06 53 52 75 46

DECEMBER 2012

15

Alles in huis voor wegenprojecten De specialisten van Movares zijn bij tal van wegenbouwprojecten betrokken.

N 242

reconstructie met turborotonde

Ze ondersteunen zowel opdrachtgevers als opdrachtnemers en brengen hun expertise in bij alle projectfasen. ‘Bij wegenprojecten gaat het om veel meer dan alleen het aanleggen van een strook asfalt tussen A en B’, stelt Devlin Matagora, manager afdeling Kunstwerken en Wegen van Movares. ‘Hoe zorg je bijvoorbeeld voor een goede landschappelijke inpassing van een weg? Hoe creëer je draagvlak bij de omgeving? Op welke manier kun je een werk het beste aanbesteden? En hoe realiseer je dat het werk op tijd en binnen de begroting klaar is? Onze mensen zijn in al deze onderwerpen thuis. Daarom huren opdrachtgevers als Rijkswaterstaat, provincies, gemeenten en ook aannemers ons in. We ondersteunen hen binnen alle projectfasen, of het nu gaat om de initiatief-, de contractof de uitvoeringsfase.’

slimme kostenbesparingen voor tracé Lunetten-Hooipolder

A 27

Movares is betrokken vanuit verschillende specialismen. Carla Vosmaer is projectbeheerser. ‘Ik zie erop toe dat de aannemer adequaat omgaat met de projectrisico’s, zich aan de planning houdt, afspraken nakomt en de werkzaamheden uitvoert conform de kwaliteitseisen. Ook verzorgen wij een deel van het omgevingsmanagement van het project’.

Marc Kok van Movares vindt het boeiend om voor een aannemer te werken: ‘De dynamiek is heel anders. Een aannemer wil direct antwoord. Hij komt een onverwacht probleem tegen en wil weten hoe hij dat het beste kunt oplossen. Dan moet je snel overleggen, de benodigde informatie vergaren en een beslissing nemen. Want anders komt het werk stil te liggen en dat is het laatste wat een aannemer wil.’

Daarnaast treedt Movares op als ‘lead-auditor’ en verzorgt de ‘backoffice’. Dit houdt in dat projectmedewerkers bij het zoeken naar specifieke technische oplossingen het ingenieursbureau kunnen inschakelen. Verder voert Movares losse opdrachten uit voor de projectorganisatie, zoals het maken van het voorontwerp van een natuurbrug.

Micha Eg, technisch manager bij aannemerscombinatie MNO Vervat Boskalis: ‘We hebben elkaar in het begin moeten leren kennen. Inmiddels verloopt het proces goed. Movares staat voor ons klaar en beantwoordt vragen snel en adequaat.’

16

Impressie natuurbrug N329 bij Oss

Zuidwestelijke randweg bij Gouda, de N207

De provincie Noord-Brabant en gemeente Oss werken samen aan de reconstructie van de N329 bij Oss. De weg gaat van twee naar vier rijstroken, krijgt een aantal tunnels en wordt uitgerust met allerlei innovatieve, duurzame voorzieningen. Het wordt daarmee de Weg van de Toekomst. Het project is recent uitgeroepen tot winnaar van de Nationale Dubo-Award (Duurzaam Bouwen).

Als onderdeel van de reconstructie van de N242 in Noord-Holland wordt de kruising met de N241 vervangen door een veilige tweestrooksrotonde, een zogenaamde turborotonde. Voor de aannemerscombinatie MNO Vervat Boskalis ontwikkelde Movares het definitieve ontwerp en het uitvoeringsontwerp.

Informatie: [email protected], 06 10 07 90 63 Voor het tracé tussen de knooppunten Lunetten en Hooipolder heeft Movares in 2009 een variantenstudie gedaan. Toen vorig jaar bleek dat de voorkeursvariant te duur was, heeft Rijkswaterstaat het ingenieursbureau gevraagd mee te denken over slimme kostenbesparingen.

N 329

specialisten aan de slag bij Weg van de Toekomst

Projectleider Techniek Patrick Megens van gemeente Oss: ‘Het gevarieerde en flexibele aanbod van Movares vinden we erg prettig. Het biedt ons de mogelijkheid om in elke situatie na te gaan welke ondersteuning het beste bij onze behoeften past.’ Informatie: [email protected], 06 22 78 75 15

Bron: AeroLinPhoto bv

risicogestuurde aanpak om project succesvol te realiseren

N 207

Met de aanleg van de N207, de Zuidwestelijke Randweg bij Gouda, zijn files verleden tijd. Ook hoeft het verkeer van en naar de Krimpenerwaard sinds deze zomer niet langer meer door de Goudse binnenstad. Opmerkelijk is dat de weg tweehonderd dagen eerder in gebruik is genomen dan gepland. ‘We zijn als projectteam uitgegaan van een risicogestuurde aanpak’, vertelt Anton Karssen van Movares, die door de provincie Zuid-Holland was ingehuurd als projectleider. ‘Vooraf heeft de aannemer zijn belangrijkste risico’s geïnventariseerd en wij de onze. Tijdens de uitvoering hebben we vooral op deze risico’s getoetst. Daarnaast hebben we veel energie gestoken in de communicatie met de omgeving. Daardoor is het gelukt om het project met succes te realiseren: zonder veel overlast en volgens de begroting.’

In overleg met de opdrachtgever heeft Movares de optimalisaties bestudeerd en de mogelijkheden binnen de ontwerprichtlijnen onderzocht. Samen met specialisten van Rijkswaterstaat heeft Movares vervolgens getoetst of de verkeersveiligheid gewaarborgd bleef en dit bleek het geval te zijn.

Opmerkelijk is dat de weg tweehonderd dagen eerder in gebruik is genomen dan gepland. ‘Aangezien de provincie en de gemeente Gouda het belangrijk vonden dat de weg zo snel mogelijk open moest, hebben we met elkaar besloten de aannemer met een bonus te stimuleren. En dat werkte erg goed.’

Informatie: [email protected], 06 53 47 59 75

Informatie: [email protected], 06 10 60 75 29

DECEMBER 2012

DECEMBER 2012

17

Best Value Procurement stelt kwaliteit centraal Best Value Procurement (BVP) is bezig aan een opmars. Rijkswaterstaat paste het al toe bij de aanbesteding van de Spoedwetprojecten. Andere publieke opdrachtgevers doen inmiddels ervaring op via pilots. Wat is BVP en waarom groeit het animo ervoor zo snel? ‘Uitgangspunt van BVP is dat de opdrachtnemer de expert is, niet de opdrachtgever’, zegt Sybren Graafsma, adviseur Aanbesteden en Contracteren bij Movares (zie kader). ‘Een groot verschil met de normale manier van aanbesteden is dat de opdrachtgever interviews heeft met sleutelfiguren bij de opdrachtnemer, zoals de projectleider. Dat heeft wederzijdse voordelen. Enerzijds kan de opdrachtnemer echt zijn kennis en kunde laten zien. Anderzijds weet de opdrachtgever goed wie de personen zijn die de opdracht uitvoeren en met wie hij samenwerkt.’

Movares heeft ook een animatie gemaakt van de werkzaamheden die aan de brug worden verricht. Zo krijgen de

BVP is allesbehalve een ‘inkooptruc’, zegt Maarten de Wilde, tendermanager bij ProRail en werkzaam op de inkoopafdeling. ‘Er zit echt een filosofie achter. Deze verandert niet alleen fundamenteel de manier van aanbesteden, maar leidt ook tot ander gedrag in de uitvoering. De prijs staat immers niet meer centraal, wel de kwaliteit van de leverancier.’ ProRail heeft momenteel vier BVPprojecten, waarvan project DoorStroom Station Utrecht de grootste is. ‘BVP zal niet voor elk project de aangewezen aanbestedingsmethode zijn’, merkt De Wilde op. ‘Maar het is ook geen hype die over twee jaar voorbij is. De resultaten zijn tot nu toe veelbelovend.’

Wat is BVP? Best Value Procurement, ook wel prestatie-inkoop genoemd, is een aanbestedingsmethodiek waarbij de beste opdrachtnemer wordt geselecteerd. Normaal gesproken is bij een aanbesteding de laagste prijs leidend. De BVP-procedure betekent in hoofdlijnen: • De opdrachtgever geeft een omschrijving van zijn doelstellingen en noemt een plafondbedrag. • De inschrijvers leveren een beknopt plan van aanpak aan. Hier zitten een risicodossier en een kansendossier bij. In dit kansendossier benoemt de opdrachtnemer kansen die buiten de projectscope vallen. • De opdrachtgever heeft een uitgebreid interview met sleutelfiguren bij de opdrachtnemer, zoals de projectleider. • In de pre-award fase krijgt de (beoogde) opdrachtnemer de tijd om het project van A tot Z te plannen. • Tijdens de uitvoering is er een wekelijkse voortgangrapportage.

weggebruikers meer inzicht in deze werkzaamheden, en meer begrip voor de hinder die de werkzaamheden met zich mee brengen.

Prototyping Daarnaast is er een simulatie ontwikkeld voor prototyping van het bedienproces. De toekomstige bedienaars hebben de brug bediend met de simulator en naar aanleiding daarvan verzoeken tot wijziging ingediend. Informatie: [email protected], 06 53 95 19 47

MerwedeLingelijn: van boemel naar parel Vrijdag 26 oktober zijn drie nieuwe haltes op MerwedeLingelijn, tussen Dordrecht en Gorinchem officieel in gebruik genomen. De haltes werden geopend met een feestelijke bijeenkomst bij elke halte.

Foto: MLL Beheer BV/Marcel Köppen

Geen hype

De Ketelbrug in de A6, ten noorden van Lelystad, ondergaat vanaf november 2012 tot maart 2013 in opdracht van Rijkswaterstaat een ingrijpende renovatie. De beweegbare delen bestaande uit de brugkleppen, bewegingswerken en installaties en brugbediening, worden vervangen en de onderbouw wordt aangepast. De renovatie is nodig om een vlotte en veilige doorstroming voor de weggebruikers te kunnen blijven garanderen. Movares begeleidt dit project in opdracht van BSB Staalbouw. Movares draagt zorg voor het opstellen van het voorontwerp en definitief ontwerp voor de brugkleppen, het bewegingswerk en de aanpassingen aan de onderbouw. Ook maakt Movares het uitvoeringsontwerp voor het aanpassen van de onderbouw. Verder zorgt Movares voor de toetsing van de engineeringproducten van de overige partners, voor de coördinatie met de overige disciplines en levert ondersteuning met betrekking tot omgevingsmanagement.

Gerichter Een gemeente die al actief bezig is met BVP is Apeldoorn. Bij de herinrichting van een fietstunnel werd gekozen voor BVP. ‘Met hulp van Movares werden de functionele eisen voor het contract opgesteld’, zegt Wilco Bouwmeester namens de gemeente. ‘We nodigden drie aannemers uit voor een informatiebijeenkomst. Hun vragen waren meteen veel gerichter. Ze gaven zelf ook aan dat ze nu beter begrepen wat we wilden.’ De gekozen aannemer zag bovendien drie van zijn vijf benoemde kansen uit het kansendossier verzilverd. ‘Opvallend was dat de sfeer goed bleef, ook tijdens de uitvoering.’ Apeldoorn heeft intussen vier BVP-projecten lopen.

Renovatie Ketelbrug

Movares heeft voor dit project diensten verricht op het gebied van ontwerp, aanbesteding en uitvoeringsbegeleiding van de werkzaamheden aan het spoor en de voorpleinen. De MerwedeLingelijn is een goed voorbeeld van hoe een bestaande lijn nieuw leven kan worden ingeblazen door frequentieverhoging, een eenduidige uitstraling, modernisering van bestaande haltes en het toevoegen van meerdere nieuwe haltes. Informatie: [email protected], 06 53 12 85 72

Informatie: [email protected], 06 13 73 39 53

18

DECEMBER 2012

DECEMBER 2012

19

Uitdagende renovatie betongevels

Groot Handelsgebouw

De aflopen zestig jaar zijn de imposante betonnen gevels van het Rotterdamse Groot Handelsgebouw door weer en wind aangetast. Regiokantoor Zuidwest van Movares, dat gevestigd is in dit Rijksmonument, was betrokken bij de renovatie.

20

DECEMBER 2012

Volgens Robert den Harder, manager Technisch Beheer van Groothandelsgebouwen N.V. was de renovatie ‘een uitdaging’. ‘Het Groot Handelsgebouw heeft een eigen stijl en de gevel bestaat uit diverse betonstructuren. Beton is levend materiaal en de 37 geveldelen moesten één geheel vormen. Dus zonder zichtbaar verschil tussen het oude beton en de gerepareerde delen. Extra uitdagend was dat het gebouw pal naast het Centraal Station ligt, dat volledig wordt gerenoveerd. Twee omvangrijke renovaties tegelijk hebben daarmee een grote impact op de omgeving en de huurders van het Groot Handelsgebouw.’

Officiële opening

Hanzelijn Op donderdag 6 december opende koningin Beatrix namens ProRail samen met NS, omwonenden, bezoekers, gemeenten en provincies officieel de Hanzelijn. Dankzij deze nieuwe spoorlijn duurt een treinreis tussen Lelystad en Zwolle nog slechts dertig minuten; zo komen het noorden en noordoosten van Nederland in reistijd met de trein een stuk dichter bij de Randstad te liggen. Naar verwachting zullen dagelijks 32.000 reizigers van de verbinding gebruik maken.

Sinds 2007 bouwt ProRail aan de Hanzelijn: een groot multidisciplinair (rail)project met bijzondere architectonische ontwerpen. In Dronten en Kampen zijn nieuwe stations gebouwd en station Lelystad Centrum is aangepast. Landmarks zijn de Hanzeboog, de nieuwe brug over de IJssel en de markante tunnelgebouwen bij de tunnel onder het  Drontermeer. Movares was als advies- en ingenieursbureau bij diverse onderdelen van de Hanzelijn betrokken, zoals de engineering en de contractvoorbereiding van de aansluitingen op het nieuwe spoor bij Lelystad en Zwolle. Movares leverde het architectonisch ontwerp voor de tunnel Drontermeer en het ontwerp en de engineering voor de haltes Dronten en Kampen-Zuid en de ombouw van het bestaande station Lelystad Centrum, inclusief de

inpassing van deze gebouwen in de omgeving. Ook ondersteunde Movares ProRail bij het voorbereiden, aanbesteden en de uitvoeringsbegeleiding van de onderbouwcontracten ‘Oude Land’, ‘Nieuwe Land’, ‘Tunnel Drontermeer’ en de ‘Brug over de IJssel’ tussen Hattem en Zwolle. Verder verzorgde Movares de backoffice (contractvoorbereiding en uitvoeringsbegeleiding) voor het bovenbouwcontracten ‘Greenfield’, de vrije baan tussen Zwolle en Lelystad. Ten slotte was Movares verantwoordelijk voor de Systeem Integratie-testen en de voorbereidingen die leidden tot de inbedrijfname van de Hanzelijn. De architectonische ontwerpen zijn gemaakt door StudioSK, de ontwerpstudio van Movares. Informatie: projectmanager Hanzelijn, [email protected], 06 51 47 47 94

‘Growing Old Gracefuly’ In samenwerking van de uitvoerende partijen is het gelukt om de geveldelen weer in de juiste staat te brengen. Movares had hierin een adviserende rol en coördineerde de deelopleveringen van de geveldelen. Om het Groot Handelsgebouw ook in de toekomst goed te onderhouden, zijn alle schadelocaties en schadebeelden in beeld gebracht. Ook is er een digitaal dossier gemaakt. Het Groot Handelsgebouw was een van de genomineerde projecten voor de Vitaal Beton-prijs 2012 in de categorie ‘Growing Old Gracefuly’. Informatie: [email protected], 06 22 66 49 89

DECEMBER 2012

21

200 kilometer per uur

Systeemintegratietesten

De Hanzelijn is geschikt voor het rijden met maximaal tweehonderd kilometer per uur, waarbij er een aangepast bovenleidingsysteem wordt gebruikt. De lijn is voorzien van mixed-signalling, waardoor er treinen zowel met ERTMS als met ATB-EG kunnen rijden. In opdracht van ProRail heeft Movares de laatste fase van het project gecoördineerd waarin systemen en processen in hun onderlinge samenhang zijn getest: SIT-3. Een belangrijk onderdeel van SIT-3 testen zijn die voor de vrijgave van vervoer van reizigers. Daartoe zijn met een Duitse Hogesnelheidstrein (ICE) testritten gemaakt met deze snelheid, onder het nieuwe Europese beveiligingssysteem ERTMS. Movares heeft het integrale testprogramma opgezet en uitgevoerd. Hierdoor kon de eis van 200 kilometer per uur op een beheersbare en veilige manier worden aangetoond.

Voor de inbedrijfstelling van de Hanzelijn voerde Movares systeem-integratietesten uit. Specifiek voor de ingebruikname van de tunnel onder het Drontermeer hebben ProRail en de gemeenten Dronten en Kampen afgesproken een multidisciplinaire oefening te houden om de processen en logistiek rondom mogelijk optredende calamiteiten beheersbaar te krijgen. Movares heeft de calamiteitenscenario’s en de procesafhandeling met succes getoetst aan de praktijk. 

Informatie: [email protected], 06 53 59 76 25 (testmanager)

Informatie: [email protected], 06 53 59 76 25 (testmanager)

Dronten en Kampen-Zuid: herkenbare stationsgebouwen De haltes van Dronten en Kampen-Zuid zijn nu volwaardige, herkenbare stationsgebouwen. Architect Tjerk van de Lune van StudioSK heeft bij beide stations het relatief traditionele materiaal baksteen toegepast; de stenen zijn speciaal voor de Hanzelijn gemaakt. Met het oog op de sociale veiligheid zijn de metselwerkwanden opengewerkt. De open trap, de glazen liftkoker en de glazen overkapping maken de stations overzichtelijk en geven de reiziger op elk moment een veilig gevoel. Informatie: [email protected], 06 51 09 31 07 (architect), [email protected], 06 12 24 84 56 (constructief ontwerper)

KRUISING MET A6 Station Kampen Zuid STATION DRONTEN Tunnel Drontermeer Station Lelystad Centrum

Tunnelgebouwen Drontermeer

Lelystad Centrum, een 21e-eeuws station Voor de aansluiting op de Hanzelijn is het viaductstation Lelystad Centrum vernieuwd en verdubbeld tot twee perrons en vier sporen. Movares heeft de stationsuitbreiding in materiaal, kleur en vormgeving doorgezet in de karakteristieke jaren tachtig stijl. Het meest opvallende onderdeel is het ruimtevakwerk als draagconstructie van het dak. Duizenden kleurige bollen en staven houden het enorme dak van honderdvijftig meter lengte en veertig meter breedte. Over het viaduct dat in de jaren tachtig al was aangelegd en dat sindsdien als fietspad diende, rijdt de trein. Aan weerszijden van de nieuwe entree zijn grote rijwielstallingen met in totaal 1300 plaatsen gerealiseerd. In de toekomst gaan ruim 14000 reizigers gebruik maken van het station.

Vlak voor Kampen komt de Hanzelijn bij het Drontermeer. Om dit waardevolle natuurgebied te behouden is gekozen voor een tunnel onder het meer. Movares ontwierp de tunnelgebouwen en de omgeving van de Drontermeertunnel. Met een verwijzing naar het landschap is gekleurd beton gebruikt, in dezelfde kleurstelling als de daken van de omliggende boerderijen. De tunnelgebouwen hebben een toonaangevende internationale prijs gewonnen op het gebied van spoorwegarchitectuur, de Brunel Award. Informatie: [email protected], 06 51 09 31 07

Brug over de ijssel

Hanzeboog, Brug over de IJssel Door de moderne constructie en vormgeving is de Hanzeboog de grote blikvanger van de Hanzelijn. De lengte van de nieuwe spoorbrug is ongeveer een kilometer en de hoofdoverspanning over de IJssel is honderdvijftig meter. De stalen brug op betonnen pijlers, die nauwelijks het doorstromen van de rivier verstoren, meet op het hoogste punt maximaal dertig meter boven N.A.P., waarbij de treinen op ruim vijftien meter hoogte rijden. Informatie: [email protected], 06 51 43 94 77 (rail system engineer)

Informatie: [email protected], 06 51 09 31 07 (architect), [email protected], 06 22 94 29 17 (constructief ontwerper)

22

DECEMBER 2012

DECEMBER 2012

23

‘Service Design biedt tal van aanknopingspunten’

Hergebruikvoorstel van het Kruijtgebouw

Nieuwbouwvoorstel bovenop de nieuwe halte van de Uithoflijn

Dat zegt Bart Slavenburg, manager van de afdeling Gebouwen van Movares over zijn ervaring met Service Design. Hij ziet goede kansen voor deze nieuwe ontwerpmethode in de wereld van de ruimtelijke ordening, zeker met de opkomst van nieuwe, geïntegreerde contractvormen. ‘De kracht van Service Design is dat je de behoeften van gebruikers van een dienst goed inventariseert én dat je aanbieders van die dienst door de bril van de gebruikers laat kijken. Daardoor kun je vraag en aanbod veel beter op elkaar laten aansluiten’, aldus Slavenburg. ‘Het gaat om een omschakeling in denken in de ruimtelijke ontwikkeling: van ontwikkelingsplanologie (top down) naar uitnodigingsplanologie (initiatieven van onderaf faciliteren). Service Design sluit perfect bij deze ontwikkeling aan.’

Gebruikersonderzoek Slavenburg maakte kennis met Service Design via een project rond de verhuizing van de Hogeschool Utrecht naar De Uithof. ‘Het college van bestuur wil alle activiteiten van

24

DECEMBER 2012

de Hogeschool verplaatsen naar De Uithof. Het vroeg aan het lectoraat Co-design en Movares om een plan te ontwikkelen voor de nieuwbouw. Randvoorwaarde was dat in het nieuwe gebouw onderwijs wordt gecombineerd met aanverwante diensten. Het plan moest tot stand komen op basis van een gebruikersonderzoek en leiden tot een ruimtelijk ontwerp voor een nieuw gebouw.’

Goede combinatie Slavenburg vervolgt: ‘Het toepassen van deze ontwerpmethode in de ruimtelijke ordening was nieuw, maar we vermoedden dat het een goede combinatie zou zijn. Net als op andere markten zijn op de ruimtelijke ordeningsmarkt vraag en aanbod lang niet altijd goed

‘Inmiddels passen wij Service Design-technieken toe in diverse projecten.’ op elkaar afgestemd. Denk aan de vele leegstaande kantoren. Dit probleem is ontstaan doordat bij de ontwikkeling onvoldoende is gekeken naar de behoeften van gebruikers. Met het project voor de Hogeschool hebben we aangetoond dat Service Design ook binnen de ruimtelijke ordening werkt.’

van een bestaand gebouw. Bij de presentatie van onze voorstellen reageerde het college van bestuur positief. Het gaf aan nog eens goed over zijn strategisch huisvestingsbeleid na te denken. Verder verstrekte het college een vervolgopdracht om het gebruikersonderzoek te verdiepen en om het plan voor de aanvullende dienstverlening aan te scherpen.’

Twee voorstellen ‘Om de gebruikersbehoeften in beeld te krijgen hebben we studenten, docenten en medewerkers geïnterviewd. Daarnaast hebben we de meningen van experts verzameld. Op basis van deze informatie hebben we twee varianten ontwikkeld. In de eerste hebben we de aanverwante diensten van het onderwijs ruimtelijk ingepast in een nieuw gebouw. Bij de tweede hebben we vooral gekeken hoe je kunt zorgen dat die diensten er daadwerkelijk komen. Acceptabele huurprijzen zijn dan cruciaal. Daarom gaan we in de tweede variant uit van hergebruik

Functioneel specificeren ‘Inmiddels passen wij Service Design-technieken toe in diverse projecten. Zo zetten we gebruikersonderzoek in om vastgelopen ontwikkelprocessen vlot te trekken. Verder zie ik kansen bij geïntegreerde contracten. Dit soort contracten vereist functionele - en dus meestal kwalitatieve - specificaties. Service Design is een geschikte methode om deze kwalitatieve omschrijvingen boven water te krijgen.’ Informatie: [email protected], 06 22 78 47 32

DECEMBER 2012

25

Inzicht in behoeften gebruikers cruciaal voor effectief ontwerp Bedrijven of organisaties ontwikkelen geregeld nieuwe diensten die vervolgens niet aanslaan bij het publiek,

Movares internationaal actief op het gebied van energietransport

Schetsboek Samen Schakelen goed ontvangen

Jeroen van Waes, senior consultant bij Movares, is benoemd tot voorzitter van een van de Nederlandse studiecomités van CIGRE. Deze organisatie is een van de grootste kennisnetwerken op het gebied van energietransport op hoge spanning. Ruim tachtig landen zijn vertegenwoordigd in CIGRE.

stelt Remko van der Lugt (foto), lector Co-design bij de Hogeschool Utrecht. ‘Een van de manieren om dit te voorkomen, is met Service Design. Bij deze nieuwe ontwerpmethode is inzicht in de behoeften van gebruikers cruciaal.’ Kenmerkend voor de nieuwe ontwerpmethode is het betrekken van gebruikers gedurende het hele ontwerpproces. ‘Letterlijk vertaald betekent Service Design het ontwerpen van diensten. Maar voor mij is het vooral een manier van ontwerpen waarbij je voortdurend oog hebt voor de belevingswereld en behoeften van ‘dienstontvangers’ én ‘dienstverleners’. Door dat te doen vergroot je de kans dat een dienst succesvol landt in de maatschappij.’

Legosteentjes Volgens Van der Lugt start je bij Service Design met het inventariseren van gebruikersperspectieven. ‘Dit kan op verschillende manieren. Voorbeeld is het project Het Aangename Perron van ProRail, met de vraag hoe je met nieuwe diensten het verblijf op perrons prettiger kunt maken. Op basis van veldonderzoek hebben we mensen op een perron geobserveerd en geïnterviewd. Een andere aanpak hadden we voor een bedrijf dat vliegtuigen inricht en betere rustruimtes wilde maken voor personeel in vliegtuigen. Om de wensen van de doelgroep in beeld te krijgen, hebben we een ontwerpbijeenkomst georganiseerd. Met legosteentjes en -poppetjes hebben we een aantal stewards en stewardessen de ideale rustruimte laten bouwen.’

Persona’s Na het verzamelen van de gebruikersperspectieven worden de achterliggende behoeften vastgesteld tijdens het ‘doorlopen’ van de dienst. ‘Aan de hand van deze behoeften kun je concepten en prototypen ontwikkelen. Het is de kunst om ook in deze en volgende fasen van het

26

DECEMBER 2012

Jeroen van Waes

Remko van der Lugt

ontwerpproces oog te houden voor de gebruikerswensen. Een van de opties is het werken met persona’s. Dit zijn fictieve gebruikers met een aantal kenmerkende eigenschappen en behoeften die op gebruikersdata zijn gebaseerd. Met deze persona’s kun je toetsen of oplossingen aansluiten bij de wensen van de gebruikersgroep. Als je een omgevingsplan ontwikkelt, kun je bijvoorbeeld nagaan hoe de verschillende persona’s zich in de nieuwe omgeving gedragen en hoe zij deze ervaren.’

Toepasbaar maken De onderzoeksgroep van Van der Lugt richt zich op het toepasbaar maken en kwalitatief beoordelen van nieuwe ontwerpmethodieken. ‘We participeren daarbij in projectteams die deze nieuwe methodieken toepassen. Zo werken we met Movares samen binnen een project van de Taskforce Innovatie Utrecht, waarbij we gebruik maken van Service Design. We gaan onder andere na hoe we bij de beoogde verhuizing van de Hogeschool Utrecht naar de campus op de Uithof een aantrekkelijke studieomgeving kunnen creëren.’

‘Het is voor mij een eer om deze functie te vervullen’, zegt Van Waes. ‘Daarbij is het voor Movares interessant. In CIGRE zijn veel belanghebbenden uit de energiesector vertegenwoordigd.’ Van Waes is voorzitter van het studiecomité ‘System Technical Performance’. Dit comité houdt zich bezig met methodieken en hulpmiddelen voor elektrische energienetten. Voorbeelden zijn spanningskwaliteit, bliksemverschijnselen, de afstemming van isolatieniveaus, netberekeningen, EMC en de onderlinge beïnvloeding van energienetten.

Internationale ontwikkelingen en regelgeving CIGRE staat voor Conseil International des Grands Réseaux Électriques. De werkzaamheden zijn verdeeld over zestien studiecomités, elk met een specifiek aandachtsgebied. Bedrijven, organisaties en instituten wisselen binnen CIGRE kennis en ervaring uit op het gebied van energietransport. De studiecomités en werkgroepen leveren bijdragen aan internationale discussies en ontwikkelingen op het gebied van elektriciteitstransport, elektriciteitsproductie en regulering. Elke twee jaar vindt er een CIGRE-congres plaats in Parijs waar drieduizend experts uit de hele wereld samenkomen. Zo ook in 2012. Informatie: [email protected], 06 53 46 45 78 www.cigre.nl (studiecomités, C4)

Tijdens het CIGRE-congres in Parijs is het schetsboek Samen Schakelen goed ontvangen. In dit boek staan verrassende resultaten van de verkenning van Movares en TenneT om elektriciteit op een goede manier in het steeds vollere Nederlandse landschap in te passen. Denk hierbij aan onderstations en hoogspanningslijnen. Op verzoek van buitenlandse partijen komt er ook een Engelse versie beschikbaar. ‘Wij zijn heel blij met dit succes, zegt Tennet-planoloog Henk Sanders. Het boekje werd als een van de slechts vijftien ‘papers’ geaccepteerd op het internationale CIGREcongres waar de hele energiesector was vertegenwoordigd. Het sloot dan ook goed aan bij de twee thema’s van dit jaar: Omgaan met stakeholders én Inpassing en omgeving. ‘We laten zien dat we mee kunnen en willen bewegen met de maatschappelijke ontwikkelingen. Wij willen een goede buur zijn, die in alle zorgvuldigheid en redelijkheid een oplossing zoekt waar iedereen tevreden over is. TenneT is bereid daar innovatieve oplossingen voor te vinden. En wij hebben er de deskundigheid voor in huis.’ Informatie: [email protected], 06 53 46 45 78 [email protected], 06 51 30 35 90

Informatie: [email protected], 06 22 78 47 32

DECEMBER 2012

27

Systeemgerichte Contractbeheersing:

Op afstand grip krijgen op de zaak Bij veel nieuwe contractvormen is de opdrachtnemer zelf verantwoordelijk voor de kwaliteit van een project. De

Ervaring

even wenselijk. Met Systeemgerichte

De afgelopen tien jaar heeft Movares veel ervaring opgedaan met de SCB-methodiek. Movares heeft een eigen opleiding opgezet en begeleidt diverse provincies en gemeenten die ervaring willen opdoen met nieuwe contractvormen en met SCB. Enkele recente projecten zijn:

Contractbeheersing (SCB) krijgt de

Weg van de Toekomst

opdrachtgever geeft daarbij de controle uit handen. Toch is dit niet altijd

opdrachtgever grip op de zaak. Hij doet dit door toezicht ‘op afstand’ te houden en kan vertrouwen op een kwalitatief goed project. Als contractueel is vastgelegd dat de opdrachtnemer verantwoordelijk is voor de voorbereiding en uitvoering van een project, moet hij zélf kunnen aantonen dat alles aan de gestelde kwaliteitseisen voldoet. De opdrachtgever houdt daarmee geen toezicht meer vanuit zijn eigen waarneming (wat wel het geval is bij traditionele contracten). Bij contracten die volgens de SCB-methodiek zijn opgesteld, geldt toezicht ‘op afstand’. De opdrachtgever gebruikt hiervoor het (ISO-) gecertificeerde kwaliteitssysteem van de opdrachtnemer. In dit kwaliteitssysteem staat precies omschreven hoe de opdrachtnemer de risico’s beheerst die voortkomen uit het contract. Zoals veiligheid, bereikbaarheid, financiën en proces. Om na te gaan in hoeverre de opdrachtnemer de risico’s beheerst, toetst de opdrachtgever op verschillende momenten de werking van het kwaliteitssysteem. Hij kan dan de risico’s bijsturen, zonder zelf in te grijpen op het proces. Dat blijft de verantwoordelijkheid van de opdrachtnemer. En zo krijgt de opdrachtgever grip op de zaak.

Themamiddag SCB NLIngenieurs bij Movares

De N329 in Oss moet hét toonbeeld worden van duurzaamheid en innovaties. Zo moet de weg al bij aanleg CO2-neutraal zijn. Om de CO2-uitstoot door weggebruikers te compenseren worden ‘bomen’ met zonnepanelen gebouwd. Tijdens de exploitatie moet de weg de eerste vijf jaar in zijn eigen energie voorzien en daarna 100.000 kilowatt per jaar extra opleveren. In opdracht van de provincie Noord-Brabant en de gemeente Oss begeleidt Movares het contract.

Opstelterrein metro Amsterdam Binnen het Amsterdamse metronet komen opstelterreinen met voorzieningen die de toekomstige groei kunnen opvangen van het aantal metrovoertuigen. Movares is hierbij betrokken vanuit verschillende specialismen, zoals Rail, Beveiliging, RAMS, Inpassing en Systems Engineering. Movares beheert tevens het D&C-contract.

Renovatie Velsertunnel Movares stelt samen met Grontmij de contracten op en begeleidt de aanbesteding van de renovatie. Dat betekent dat de ingenieursbureaus moeten kunnen aantonen dat de juiste eisen worden gesteld aan de werkzaamheden die de aannemer engineert en uitvoert. Informatie: [email protected], 06 51 62 44 61

Dinsdag 27 november 2012 organiseerde NLIngenieurs een themamiddag over Systeemgerichte Contractbeheersing (SCB). Johan van den Elzen, directievoorzitter Movares en vicevoorzitter Nlingenieurs, opende de bijeenkomst. Tijdens de presentaties werd ingegaan op diverse toepassingen van SCB in de praktijk: hoe Rijkswaterstaat SCB toepast op ontwerp, aanleg- en onderhoudscontracten, hoe SCB werkt bij het DBFMcontract A12 Lunetten-Veenendaal en hoe opdrachtgever en opdrachtnemer gezamenlijk de kwaliteit toetsen bij de Weg van de Toekomst in Oss. De middag werd afgesloten met een levendige discussie over hoe kwaliteitsborging en SCB elkaar versterken. De aanwezigen, zowel opdrachtgevers als opdrachtnemers, vonden het een zeer interessante bijeenkomst die zeker voor herhaling vatbaar is.

Scheepsongevallen geëvalueerd tijdens Leerpuntendag Rijkswaterstaat Samen tot verbeteringen komen in de evaluatie van scheepsongevallen. Dat was de inzet van de eerste jaarlijkse Leerpuntendag van Rijkswaterstaat in oktober.

Door samen te kijken naar leerpunten wil Rijkswaterstaat toewerken naar een regiobrede en consistente evaluatie van scheepsongevallen. Tijdens de Leerpuntendag werd gesproken over de evaluatiemethodiek en het gebruik van de nieuwe Prestatie Indicatie Norm (PIN). Zowel organisatorische, operationele, als technische aspecten passeerden de revue. Movares organiseerde de Leerpuntendag voor de Dienst Verkeer en Scheepvaart en leverde de dagvoorzitter. Ook is Movares betrokken bij de ontwikkeling van de nieuwe PIN. Informatie: [email protected], 06 51 47 48 77

28

DECEMBER 2012

DECEMBER 2012

29

KORT

Succesvolle pilot met prototype Constant Warning Time

De pilot met een prototype van Constant Warning Time (CWT) is succesvol verlopen. CWT is apparatuur waarmee de snelheid van een trein wordt gemeten die een overweg nadert. Daardoor kan de tijd dat een overweg dicht is verkort worden, wat de spoorwegveiligheid verhoogd. De pilot is in samenwerking tussen ProRail en Movares uitgevoerd bij een overweg in Driebergen en Helmond. Veel spoorwegongevallen vinden plaats bij overwegen. Meestal omdat weggebruikers om slagbomen heenrijden (het ‘slalommen’) om niet te lang te moeten wachten op een naderende trein. Om de periode dat de overweg dicht is zo kort mogelijk te houden, heeft Movares CWT bedacht. CWT meet met behulp van sensoren de snelheid van een naderende trein en berekent wanneer een overweg veilig moet inschakelen. De pilot is geslaagd: de apparatuur werkte naar verwachting en de ‘dichtligtijden’ werden aanmerkelijk verkort. In een business case zullen de technische en economische haalbaarheid van CWT verder worden uitgewerkt. Informatie: jeanpaul.van.hengstum@ movares.nl, 030 265 31 71

30

DECEMBER 2012

Movares tekent Energie Convenant Utrecht (ECU) Op 10 oktober 2012, de Dag van de Duurzaamheid, tekende Movares samen met 14 andere grote Utrechtse bedrijven het Energie Convenant Utrecht (ECU). Met deze ondertekening streeft Movares naar een energiebesparing van 30 procent in 2020. Movares hecht sterk aan duurzaamheid in projecten. Het bedrijf werkt al twee jaar CO2-neutraal en heeft intussen de hoogste trede van de CO2Prestatieladder gehaald. Ook de bedrijfsvoering kenmerkt zich door duurzame initiatieven. Binnenkort verhuist Movares naar een volledig duurzaam gemaakt pand vlakbij het centraal station, centraal station, waardoor de CO2-uitstoot van het bedrijf verder verlaagd wordt. Verder kunnen medewerkers collectief zonnepanelen inkopen. Meer weten? Kijk op www.utrecht.nl/smartsite. dws?id=45415 en op www.movares.nl/duurzaamheid Informatie: [email protected], 06 53 52 75 42

Verstelbare spoorstaafbevestiging compenseert hoogteverschil

Geboorde tunnel RijnlandRoute bij Voorschoten

Het visitekaartje van…

Arjen Boon

Bij de spoorverdubbeling tussen Utrecht en Houten is een nieuw type spoorstaafbevestiging toegepast: de ShimLift. Hierdoor kunnen verzakkingen van het spoor eenvoudig en effectief verholpen worden. Deze verstelbare bevestiging is ontwikkeld door Movares en BAM Rail.

Medewerkers van Movares kiezen een eigen afbeelding op hun visiteHet deel van de RijnlandRoute bij Voorschoten krijgt een 2280 meter lange geboorde tunnel. Movares toonde aan dat de aanleg van de tunnel tussen de A4 en de A44 technisch mogelijk is. Ook financieel blijkt het haalbaar. De provincie Zuid-Holland en gemeenten Voorschoten en Leiden zien veel voordelen in de tunnel voor mens en milieu. De RijnlandRoute is van groot belang voor de doorstroming van het verkeer. Zowel de ontsluiting van de Leidse regio, als de oost-westverbinding tussen de A4, de A44 en Katwijk worden hierdoor verbeterd. Ook woningbouwlocaties en bedrijventerreinen worden beter bereikbaar. Informatie: [email protected], 06 53 12 85 72 De ShimLift maakt het mogelijk de ruimte tussen dwarsligger en spoorstaaf te verstellen. Verzakking van dwarsliggers tot 30 millimeter kan hiermee gecompenseerd worden. ShimLift is een uitkomst voor locaties waar de spoorligging moeilijk kan worden onderhouden. Bijvoorbeeld bij overgangen van ballast naar ballastloos spoor die bij bruggen en overwegen vaak voorkomen. Na succesvolle pilots tussen Breda en Gilze-Rijen en de brug over de Maas bij Ravenstein, is de ShimLift toegepast bij een groot aantal dwarsliggers van het nieuwe spoortraject Utrecht-Vaartsche Rijn.

kaartje. Centraal in deze rubriek staat het verhaal achter die keuze. Deze keer het kaartje van Arjen Boon, senior adviseur Systems Engineering. Systems Engineering gaat over analyse en ontwerp van technische en organisatorische systemen. Hierbij wordt vaak gewerkt met een eisenboom, die vaststelt aan welke eisen het systeem moet voldoen. ‘Zo’n eisenboom leidt af van waar het echt om gaat’, zegt Boon. De cartoon op zijn visitekaartje laat zijn mening goed naar voren komen: ‘In een eisenboom lijkt het net of de ene eis belangrijker is dan de andere eis. Terwijl een eis altijd belangrijk is, anders is het een wens.’ Boon krijgt vaak leuke reacties als hij zijn kaartje weggeeft: ‘Mensen moeten lachen en zien de humor ervan in. Dat geeft mij ook meteen de gelegenheid om uit te leggen dat een eisenboom eigenlijk niet bestaat.’ Informatie: [email protected], 06 51 09 23 53

Informatie: [email protected], 06 51 09 38 16

DECEMBER 2012

31

Fly-over Kerensheide Op 10 september is de fly-over bij knooppunt Kerensheide in de A2-A76 bij Geleen geopend. De nieuwe fly-over versterkt de stedelijke identiteit van Geleen. Dit geldt niet alleen voor het aanzicht van de stad, maar ook voor het panorama van het aangrenzende Chemelot-terrein. In opdracht van aannemer Heijmans werkte architect Paul van der Ree van StudioSK, de ontwerpafdeling van Movares de inpassingsvisie uit van landschapsbureau Heusschen Copier. Ook was Movares op civieltechnisch gebied betrokken bij het project.

Informatie: [email protected], 06 51 41 64 31

32

DECEMBER 2012