Samen Werken aan een Duurzame Stad aan Zee Jaarverslag 2013 Haags Milieucentrum
Inleiding Doordat het Haags Milieucentrum in 2013 nog structurele financiële ondersteuning van de gemeente heeft ontvangen en doordat krap 20.000 euro aan extra fondsen is verworven, heeft ons centrum het afgelopen jaar nog heel wat projecten en activiteiten kunnen uitvoeren en adviezen kunnen geven. Met die fondsenwerving gaan we volop door. Gelukkig heeft de gemeente een incidentele basissubsidie voor 2014 toegekend, waardoor de personeelsbezetting in 2014 nagenoeg hetzelfde kon blijven als in 2013. Omdat het zonder de zekerheid van een financiële basis heel moeilijk zal zijn om als HMC een rol van betekenis in onze stad te kunnen blijven spelen, zullen we er alles aan doen om de financiële steun van de gemeente ook na 2014 te behouden. Als een van de middelen om dat te bereiken hebben we voor de nieuwe gemeenteraad een korte notitie gemaakt. Omdat die notitie een goed beeld geeft van de inzet van het HMC voor de komende jaren, hebben we deze hieronder aan deze inleiding toegevoegd.
Waarom onze stad niet zonder het Haags Milieucentrum kan. Omdat het HMC: * zich vanuit een onafhankelijke positie al ruim twintig jaar inzet om onder de Haagse bevolking het draagvlak te vergroten voor duurzaamheid: de vierde pijler onder het gemeentelijk beleid. Het centrum komt voort uit initiatieven van burgers, is goed geworteld in de stad, beschikt over veel kennis en ervaring, heeft een uitgebreid netwerk en de nodige goodwill in de stad opgebouwd. Ons centrum verbindt talloze Hagenaars met een groen hart met elkaar en ondersteunt 18 aangesloten natuur- en milieuorganisaties, elk met vele vrijwilligers; * pilotprojecten uitvoert en burgerinitiatieven aanjaagt. Denk daarbij aan het lot van de bijen, de gifvrije gemeente, van tegeltuinen egeltuinen maken, het meten van fijn stof, tal van activiteiten via het project Het HMC komt naar u toe!, de cursus Naar een duurzame (lokale) economie, de website www.zuinigehaagsehuizen.nl, handige tips in samenwerking met een bouwmarkt, het initiatief om van een kantoorpand een bedrijfsverzamelgebouw rond stadslandbouw te maken, de Haagse MilieuTafel om kansen voor duurzaamheid beter te benutten, het politiek-filosofisch café De Waan van de Dag, het organiseren en verzelfstandigen van het Repair Café, het ontwikkelen van een Haagse voedselstrategie, het tegengaan van voedselverspilling, de uitgave van de wekelijkse, informatieve MilieuMail. Om slechts een greep te doen uit recente activiteiten. Meer informatie is te vinden op onze website www.haagsmilieucentrum.nl; * het stadsbestuur van haalbare adviezen voorziet. Het HMC heeft vele onderwerpen op de politieke agenda gezet, zoals fijn stof, een klimaatneutrale stad, de voedselstrategie, een subsidieregeling voor duurzame initiatieven uit de stad en het oprichten van een duurzaamheidscentrum. Ons centrum heeft alleen al dit jaar aanbevelingen gedaan over de Integrale nota Duurzaamheid, over parkeren, over energiebesparing en over warmtenetten. Dertig andere organisaties hebben de aanbevelingen over de voedselstrategie onderschreven. We gaven aanbevelingen voor de verkiezingsprogramma’s en organiseerden het verkiezingsdebat Den Haag in duurzame versnelling. Op die manier houden wij het stadsbestuur scherp en slaan we een brug tussen Haagse burgers en het stadsbestuur; * laat zien dat wat goed is voor het milieu ook goed is voor de lucht- en leefkwaliteit, voor onderlinge verbondenheid van Haagse burgers, voor hun gezondheid, voor hun portemonnee en niet in de laatste plaats voor een houdbare en veerkrachtige Haagse economie die lokaal de nodige werkgelegenheid oplevert. Ons centrum maakt het Haagse burgers gemakkelijker om duurzaam te leven en laat zien dat er lokaal en regionaal vele onbenutte kansen zijn en hoe die benut kunnen worden. Het HMC weet daarbij een gevoel van urgentie over te brengen en dit aan positieve actie te koppelen. Deze integrale, constructieve benadering is HET handelsmerk van ons centrum; * zich inzet voor een zelfstandig en bruisend Duurzaam Den Haag. Vanuit verschillende rollen kunnen DDH en HMC heel goed met elkaar samenwerken. Daarom is het belangrijk dat het Haagse stadsbestuur, net als de stadsbesturen van Amsterdam, Rotterdam en Utrecht met hún milieucentra doen, de onafhankelijke positie en constructieve inzet van het Haags Milieucentrum structureel blijft steunen.
1 Ondersteuning en netwerk Facilitaire ondersteuning van 17 Haagse natuur- en milieuorganisaties De bij het Centrum aangesloten natuur- en milieuorganisaties proberen Hagenaars op tal van manieren bij hun activiteiten te betrekken. Wij hebben hen in 2013 facilitair ondersteund door: het verzorgen van de lay-out van uitgaven, flyers en posters andere publicitaire ondersteuning het ter beschikking stellen van multifunctionele vergader- en cursusruimte het schrijven en verzenden van persberichten het aankondigen van activiteiten in onze elektronische nieuwsbrief MilieuMail het lobbyen bij en adviseren van de gemeenteraad en andere organisaties de uitleen van materialen en apparatuur als geluidsinstallatie, beamer digitale camera, etc. Wat betreft de facilitaire ondersteuning zijn een aantal diensten gratis. Inhoudelijke ondersteuning heeft op verschillende manieren plaatsgevonden: het verstrekken van inhoudelijk advies het inhoudelijk ondersteunen van informatiebijeenkomsten en debatten
2 Communicatie 2.1 Elektronische nieuwsbrief MilieuMail (basissubsidie) In 2013 zijn er 45 elektronische nieuwsbrieven verstuurd. Deze bevatten een mix van nieuwtjes op het gebied van natuur en/of milieu, oproepen en uitgaanstips. Aangesloten organisaties kunnen altijd bij ons terecht om hun activiteiten via MilieuMail wereldkundig te maken. Per eind 2013 stonden er ruim 1500 adressen op de verzendlijst.
2.2 De website (basissubsidie) Inhoudelijk is er ook in 2013 niet veel aan onze website veranderd. De site bevat informatie over onder meer projecten, activiteiten en publicaties van het HMC en links naar tal van natuur-, milieu- en verwante organisaties. Ook bevat de site nieuwsberichten. De website wordt wekelijks van vers nieuws voorzien. Via de contactfaciliteit worden regelmatig vragen aan het HMC gesteld en problemen op natuur- en/of milieugebied gesignaleerd.
3 Natuur, Groen en Water 3.1 Geen egeltuin maar tegeltuin (projectcode 248) In 2013 is een aantal landelijke natuurorganisaties, zoals de KNNV, de Vogelbescherming en de Vinderstichting, een project Natuur in de omgeving gestart. Hierbij worden de dieren in de tuin als uitgangspunt genomen. Dit past in de gedachte dat de natuur het meest intensief wordt ervaren in de directe woonomgeving. Tegelijk neemt de verstening van de tuin hand over hand toe. Dit heeft niet alleen gevolgen voor de tuin maar ook voor de stad, want door de verstening zakt er minder regenwater in de grond en stijgt de temperatuur in de stad. Het regenwater moet via het riool worden afgevoerd, met als gevolg dat bij grote regenbuien overstorten op het oppervlaktewater plaatsvinden. De temperatuurstijging in de stad veroorzaakt zeker bij grote hitte een ernstige aantasting van de leefomgeving. Die verstening laat ook voor minder ruimte voor de biodiversiteit: waar een steen ligt kan geen plant staan (en heeft een vlinder niets te zoeken). Uitvoering Samen met de Haagse natuurorganisaties (Egelasiel, IVN, KNNV, Groei en Bloei) heeft het Haags Milieucentrum zich bij dit initiatief aangesloten en de egels als speerpunt genomen. Een egel in de tuin is het kwaliteitskeurmerk dat de tuin goed voor de natuur is. Een egel toont aan dat de leefomstandigheden (voedsel, dekking en water) voor dit dier en andere dieren zeer goed zijn. Er is informatie verzameld over egels in Den Haag en we hebben de folder Geen Tegeltuin maar een egeltuin ontwikkeld en verspreid i.s.m. de Egelopvang Den Haag. Er is een QR-code ontwikkeld en een speurtocht gemaakt op diverse stadsboerderijen. Onze oproep om het vóórkomen van egels te melden is in diverse media gepubliceerd en leidde tot 100 waarnemingen bij het HMC, 187 bij de Egelopvang en bij de Dierenambulance circa 50. In totaal zijn er 337 egels gemeld. Op 27 augustus lanceerden we Handen uit de mouwen voor de egel: een oproep om tuinen egelvriendelijk in te richten gecombineerd met een fotowedstrijd. We vroegen om foto’s van tuinen die eerst
egelonvriendelijk waren en daarna egelvriendelijk zijn ingericht. De inzenders van de drie mooiste foto's hebben het boek Gek op egels of hoe egels de wereld kunnen redden ontvangen. Er is informatie over hitte in de stad verspreid; het AD heeft dit prominent gemeld op 10 augustus. Verder is een tentoonstelling Egels gehuurd van de KNNV afdeling Delfland en van 16 juli tot en met 15 november op diverse stadsboerderijen geplaatst. Er is een powerpointpresentatie Van tegeltuin naar egeltuin samengesteld, met een overzicht van wat mensen kunnen doen om een tuin egelvriendelijk in te richten. Tijdens de tentoonstellingen is de powerpointpresentatie getoond. Er kwamen van 1 tot circa 20 mensen kijken. Op 22 augustus is in het AD daarover een groot artikel verschenen. Er is deelgenomen aan een landelijke overleggroep om een project Ontstening te starten, dit samen met Alterra, Universiteit van Groningen, Hogeschool Leeuwarden. Het resultaat is een project Operatie Steenbreek waarbij de hele keten wordt benaderd om de verstening te keren. Enkele delen van buurten zijn in kaart gebracht wat betref het percentage verharding. Op zaterdag 15 februari is, tijdens het Fair Food Feast (FFF) in Scheveningen, een lezing georganiseerd over eten uit de tuin voor mens en dier. De egel was daarbij één van de doelsoorten. Op onze website is een pagina over egels in de stad geplaatst. Ook is het Haags Natuurmeetnet ontwikkeld: http://hnm.waarneming.nl/ als onderdeel van waarneming.nl. Hierdoor zijn alle waarnemingen voor eenieder te beschikking voor natuurstudie, natuureducatie en natuurbescherming. Ten slotte is een mede-regioadministrator voor het Haags Natuurmeetnet aangesteld, hij is actief bij de Haagse Vogelbescherming.
3.2 Ecologisch tuinbeheer (Projectcode 249) Uit contacten met mensen en organisaties in de stad (buurthuizen,volkstuinders en bewoners) bleek dat er behoefte bestond aan tuincursussen en workshops waar theorie en praktijk worden gekoppeld. Wij hebben daarom een cursus ontwikkeld waarin thema’s worden behandeld als afkoppelen, compostering, de relatie plant/dier, de gezonde (groente)tuin, verstening van de tuin, CO 2 en materiaalgebruik. Naast de directe opbrengst is ook het stimuleren van de sociale samenhang een wezenlijk onderdeel bij het tuinieren. Verder zijn de natuur- en milieuaspecten bij tuinieren belangrijk, denk daarbij aan biodiversiteit, stofvang, verkoeling van de stad. Ook de Regel van 100 wordt geïntroduceerd, deze regel zegt dat eenieder minimaal 100 planten en dieren uit zijn omgeving kent. Uitvoering Eind augustus is er een oproep uitgegaan om tuinambassadeur te worden. Hiervoor werden mensen gevraagd die al ervaring hebben op het gebied van ecologisch en natuurlijk tuinieren. Er hebben circa 20 mensen gereageerd. Op 9 en 17 september zijn informatieavonden gehouden over Tuinambassadeurs. De deelnemers hebben zich als tuinambassadeur aangemeld. Er is aan iedere deelnemer een flink pakket informatiemateriaal gegeven. Een aantal deelnemers is daarna ondersteund met advies. Op 30 januari is er een avond in het Nutshuis geweest om ervaringen uit te wisselen, informatie te geven en elkaars natuurbeelden te bespreken. We kregen de vraag om mee te doen met een composttour. Op 7 september heeft een Zwitserse kunstenaar een presentatie gegeven in de tuin van het Nutshuis over zijn kijk op compost, dit als onderdeel van de Museumnacht. Daarna heeft op 15 september in samenwerking met het HMC de composttour plaatsgevonden; er werden vijf tuinen bezocht, van kleine stadstuintjes tot een zeer grote. Er waren 20 deelnemers, de start en finish was de tuin van het Nutshuis. Een artikeltje van een deelnemer over compost en wilde bijen werd geplaatst in het blad van een volkstuinvereniging, evenald een stukje in de Zuidwester Krant. De Kloostertuin aan het Westeinde is geadviseerd over de aanwezige wilde planten en de composthoop. De waarnemingen van de wilde planten staan op de Haags Natuurmeetnet. De Houtwijkschool is geadviseerd om het schoolplein te vergroenen, een stagiaire heeft daar haar praktijkexamen afgelegd voor de Middelbare opleiding Eco & Wildlife van Helicon. Zij heeft een natuurrijke muur ontworpen en aangelegd.
3.3 Haagse Duurzame VisVijfdaagse (projectcode 2013) Den Haag, en in het bijzonder Scheveningen, heeft belang bij het voortbestaan van de vishandel. Om de kans te vergroten dat vanuit de Scheveningse haven vis gevangen kan blijven worden, is het nodig om de visserij te verduurzamen. Dit project beoogde het stimuleren van de consumptie van duurzame vis, het tegengaan van overbevissing en het bevorderen van een transitie naar verduurzaming van de markt. Dit is gebeurd via een Haagse Duurzame Visvijfdaagse met diverse activiteiten. Aanleiding voor de Haagse Duurzame Visvijfdaagse was voornamelijk de eerdere samenwerking met MSC en Stichting duurzame vis in de Horeca. Als uitgangspunt fungeerde de - landelijke - Bewuste Visweek van MSC, ASC (Aquaculture Stewardship Council) en WNF (Wereld Natuur Fonds). Tijdens de Haagse Duurzame Visvijfdaagse hebben activiteiten plaatsgevonden gericht op consumenten en het beroepsonderwijs.
Uitvoering Er zijn gesprekken gevoerd met Vereniging Kust & Zee, Muzee en Middin. Deze stonden zeer positief tegenover dit initiatief. Individuele MSC-houders zijn benaderd: Hilton, Niven, Simonis, Kom naar buiten, Young Horeca, Strandclub WIJ, Strandclub DOEN! Met de Vissersbond zijn onder meer zijn afspraken gemaakt over een excursie op een schip. Met het Productschap Vis en het Nederlands Visbureau zijn afspraken gemaakt om het magazine Vis ’t Uit te ontvangen en te verspreiden. Met United Fish Auctions Scheveningen zijn afspraken gemaakt over excursies in de Visafslag en op schepen. Met de Hogere Hotelschool is contact geweest over de opening van De Haagse Duurzame Visvijfdaagse en de informatievoorziening aan de studenten door b.v. het vertonen van films. In november zijn elf gastlessen gegeven op verschillende onderwijsinstellingen, waaronder de MBOopleiding voeding op het Wellant college, de horecaopleiding van de François Vatelschool en de richting horeca en dienstverlening van VSO De Piramide (school voor kinderen met een lichamelijke beperking). Daarnaast is les op twee middelbare scholen gegeven: de Populier en het Aloysius college. Op de meeste scholen zijn twee verschillende gastlessen gegeven: de een bevatte vooral achtergrondinformatie over duurzame vis, de ander, bedoeld voor de horecaopleidingen, was een kookdemonstratie. Voor de demonstratie is samengewerkt met Elke Mulder, actief bij Youth Food Movement (YFM) en werkzaam als kok op de Grote Markt. Daarnaast zijn drie groepen vanuit het onderwijs op excursie geweest naar de Visafslag. Bij elkaar hebben meer dan 200 leerlingen/studenten meegedaan met een van de activiteiten. Op 11 september opende wethouder Baldewsingh de Visvijfdaagse met een gloedvolle speech. Rieneke Oudesluijs bracht een zelf gecomponeerd lied ten gehore en in samenwerking met Vereniging Kust & Zee werden twee films vertoond. Er waren 40 belangstellenden uit de visserijwereld, de onderzoekswereld, belangstellende Hagenaars en rijksambtenaren. Alle deelnemers ontvingen een pakket met o.a. een kortingsbon, een magazine van het Nederlandse Visbureau met recepten en de seizoenskalender voor verantwoorde vis, de VISwijzer eneen MSC-folder. Dit pakket is in de rest van de week aan iedere deelnemer verstrekt. Ook de vraag van de wethouder “geef mij adviezen over Scheveningen” is aan de aanwezigen voorgelegd, er kwamen twee adviezen uit: zorg voor een onafhankelijke voorlichtende publieksfunctie, die mensen op grote schaal helpt bij het maken van een keuze; en vraag vissers wat zij van het huidige systeem van prijsvorming via de afslag vinden en wat zij anders zouden willen. Op 12 september gaf YFM Den Haag (Youth Food Movement, de jongerenorganisatie van de Slow Food-beweging, die een duurzame leefwijze propageert) de workshop in de kantine van de Visafslag. Er waren 13 deelnemers, geïnteresseerde Hagenaars. Op 14 september DutchBuzz, de radio-uitzending van Den HaagFM voor expats, een interview af. Op 12 en op 14 september zijn twee blogs geschreven door bloggers van Blog Voor De Wereld Van Morgen. Op 14 september zijn twee excursies georganiseerd, één door de Nederlandse Jeugdbond voor Natuurstudie en één onder leiding van natuurgidsen van het IVN. In totaal hadden zich circa 30 mensen aangemeld. Ondanks hevige regen en harde wind voor en tijdens de excursie waren er circa 20 aanwezigen, die zich verwonderd betoonden over wat ze meemaakten. Op 12 september is de excursie Visafslag gehouden, voor zowel het onderwijs als voor het algemene publiek. Er waren meer inschrijvingen dan de twintig plaatsen, dus moesten er mensen worden afgezegd. De reacties waren zeer lovend, ook het ongeplande boottochtje viel in de smaak. Workshops bij museum (Muzee Scheveningen) voor kinderen werden in samenwerking met Muzee aangeboden aan verschillende basisscholen. In maart 2014 deden vijf basisscholen met bij elkaar meer dan 100 leerlingen mee met de workshop ‘Uit de zee, op je bord!’. Vijf horecagelegenheden – Niven en vier locaties van Simonis – hielden een kortingsactie. Er zijn circa 100 kortingsbonnen verspreid tijdens de Haagse Duurzame Vis Vijfdaagse. Het is bij de deelnemende partijen onbekend hoeveel van de kortingsbonnen uiteindelijk zijn verzilverd. Voor andere horecagelegenheden was het te laat in het seizoen.
3.4 (Wilde) Bijen Vervolg) (Projectcode 247) In 2013, het Jaar van de Bij, hebben we intensieve contacten gelegd met Stroom en de Imkervereniging Den Haag. Ook de contacten met de KNNV zijn zeer nuttig geweest. Er is nu een groep bewoners die verder wil met de bijen, dit in de vorm van b.v. inventarisaties, excursies, lezingen.
Uitvoering Onder de paraplu van de Honingbank vinden de bijenactiviteiten plaats om inwoners van Den Haag te bewegen geld in te leggen om de honingbij in Den Haag te beschermen. Naast het werven van leden voor de Honingbank zal het HMC informatie en activiteiten rond (wilde) bijen organiseren. Deze hebben betrekking op het bevorderen van het aanbod aan voedsel en voortplantingsplekken voor bijen en het tegengaan van het gebruik van gif. De folder ‘Neem deel aan de Honingbank’ is op door het HMC verspreid. De Honingbank heeft het streefgetal van 1500 deelnemers gehaald. Dit initiatief kan dus door blijven gaan. Op meerdere manieren is informatie verspreid over hoe de leefomgeving van wilde bijen verbeterd kan worden: via onze website, onze nieuwsbrief MilieuMail, via persberichten, via excursies en door persoonlijke benadering. De handtekeningenactie Stop de Bijensterfte van Milieudefensie, de Imkervereniging en de KNNV is publicitair ondersteund. Op 12 september zijn circa duizend handtekeningen onder een oproep tot het staken van de verkoop van bepaalde gewasbeschermingsmiddelen, overhandigd aan Intratuin. Voorlichtingsbijeenkomsten waren er op 4,11 en 18 maart en op 6 april. Op deze avonden is een cursus Urban Beekeeping gegeven. Hiertoe is een powerpointpresentatie gemaakt en informatiemateriaal verzameld. Op 27 april, tijdens een bijeenkomst van BD-imkers in Zoetermeer, zijn de Haagse ervaringen gedeeld met de honderd aanwezigen. Samen met de KNNV afdeling Den Haag is onder leiding van een deskundige bijenkenner een werkgroep opgezet om Bijen in Kaart te brengen. Werkgroepleden worden ook persoonlijk begeleid. Op 4 mei is in dit kader een excursie naar De Uithof georganiseerd, waar diverse wilde bijen zijn gevangen, bekeken en weer losgelaten. Op 17 december heeft de afsluitende bijeenkomst van Bijen in Kaart 2013 plaatsgevonden in het MilieuservicePunt Zuiderpark. met bekendmaking van de resultaten van het afgelopen jaar en lezingen over bijen in het Groene Oordtje
4 Stedelijke Ontwikkeling, Duurzaam Bouwen, Mobiliteit en Energie 4.1 Zuinige Haagse Huizen Vervolg (projectcode 354) In 2012 hebben we de website www.zuinigehaagsehuizen.nl opgezet. Daarop laten we op verhalende wijze zien hoe diverse typische Haagse (heren-)huizen energiezuinig gemaakt kunnen worden met aandacht voor het binnenklimaat en het uiterlijk van de woning. Ook brengen we mensen via de site met elkaar in contact om ervaringen uit te wisselen en verwijzen we waar nodig door naar andere sites. Het aantal voorbeelden groeit gestaag en ook in bestaande voorbeelden worden nieuwe stappen gezet om nog energiezuiniger te worden. Ook in 2013 maken we deze nieuwe voorbeelden via de site zichtbaar om het Hagenaars makkelijker te maken hun woning te verduurzamen. In de oude herenhuizen, waarvan Den Haag er veel heeft (ca. 50.000), wordt veel energie verspild. Het uitvoeringsplan van de gemeente Bestaande woningen, duurzame woningen geeft een overzicht van de woningen in de bestaande voorraad. De meeste herenhuizen vallen in de categorieën Rijwoning voor 1946 en beneden/ bovenwoning voor 1946, samen 40% van de bestaande particuliere voorraad vóór 1985. In 2012 is onze website gestart, met uiteenlopende voorbeelden van hoe mensen hun huizen hebben verbeterd. Vergelijkbaar met sites als www.econerd.org, waarin de Haagse portiekwoning wordt beschreven, geven we aan hoe mensen hun herenhuis energetisch kunnen verbeteren en waar nodig verwijzen we door naar meer gespecialiseerde of aanvullende sites (zoals bv. www.woneninbalans.nl en www.huisvolenergie.nl). Uitvoering In 2013 hebben we de website verder uitgebouwd en interactiever gemaakt: er kunnen blogs opgezet worden van mensen die aan de slag zijn. Ook kunnen andere typen woningen toegevoegd worden. Omdat we diverse individuele eigenaars hebben geadviseerd over een goede aanpak, hebben we de nodige contacten opgebouwd. Ook kunnen mensen met elkaar in contact treden en ervaringen met duurzaam renoveren uitwisselen. Met de afdeling participatie en duurzaamheid (voorheen: milieucommunicatie) hebben we contact over hun activiteiten op het gebied van energiebesparing in de bestaande bouw. Zo hebben we onze communicatieactiviteiten zoveel mogelijk op elkaar afgestemd. Wij informeren voornamelijk inhoudelijk en verhalend over bepaalde aspecten van verduurzamen in de Haagse bouw, terwijl de gemeente via onder meer www.denhaag.nl/home/bewoners/to/Duurzame-voorbeeldwoningen.htm een breder publiek kennis laat maken met energiebesparing. Wederzijds wordt naar elkaars site verwezen.
In voorjaar 2013 is overlegd met contactambtenaar Jeroen Roelofszen over uitvoering van dit project en afstemming met gemeentelijke activiteiten. Aangegeven is dat het project grotendeels in de tweede helft van het jaar uitgevoerd wordt i.v.m. onze interne planning van de diverse projecten. Voor en tijdens de zomer 2013 zijn twee nieuwe voorbeeldwoningen bezocht en online gezet. Na de zomer zijn tot dusver nog vier voorbeeldwoningen bezocht en op de site gezet. Hiervoor is via diverse media en onze eigen elektronische nieuwsbrief aandacht gevraagd. Voor de woningen die al langer online staan is een update gevraagd, maar daarvoor was het nog te vroeg. Begin oktober hebben we de site onder de aandacht gebracht op de Haagse Energiebeurs. In totaal heeft de site op dit moment twaalf voorbeeldwoningen. Van maart 2013 tot maart 2014 heeft de site ruim 2200 unieke bezoekers gehad, waarvan bijna 400 (bijna 20%) terugkerende bezoekers. Vanaf de start van de site in oktober 2012 waren er bijna 3700 unieke bezoekers, waarvan ruim 800 (ruim 20%) terugkerende. Het gemiddeld aantal bezoekers is met iets meer dan 200 per maand over de hele periode vrij constant. De gemiddelde bezoekduur was bijna twee en halve minuut per keer, dus bijna 500 minuten (ruim 8 uur) gemiddeld per maand. Aangezien veel Haagse woningeigenaren lid zijn van een Vereniging van Eigenaren hebben we samen met de Haagse VvE-balie gekeken welke mogelijkheden en aanbevelingen voor VvE’s het meest relevant zijn bij het verduurzamen van hun woningen. We hebben twee voorbeeld-VvE’s bezocht en aan onze voorbeeldwoningen toegevoegd. Die zijn door de VvE-balie ook onder de aandacht gebracht bij andere VvE’s in Den Haag. VvE’s met vragen verwijzen we door naar de VvEbalie en hun project VvE’s met Energie. Steeds meer woningeigenaren willen na isolatie, een zuinige ketel en zonnepanelen ook aan de slag met verdere verduurzaming van hun warmtevoorziening, met name ook als ze al een relatief zuinige (van na 1980-1985) woning hebben. We hebben daarom de ontwikkelingen op warmtegebied, binnen en buiten Den Haag, extra intensief gevolgd. Zo hebben we gereageerd op het gemeentelijke Plan van Aanpak Energiebesparing en Warmtenetten en het jubileumsymposium van de landelijke stichting Warmtenetwerk bezocht. Op de volgende milieutafel willen we duurzame warmte nadrukkelijk onder de aandacht brengen van de diverse Haagse buurtinitiatieven en andere relevante spelers op het gebied van woningverduurzaming.
4.2 Kansen voor schoner OV (projectcode 441) Landelijk wordt op stedelijk openbaar vervoer (OV) stevig bezuinigd, maar de sector zelf zoekt naar nieuwe, duurzame concepten en technieken. De bussen in Den Haag en Haaglanden rijden inmiddels op aardgas en groen gas. Die zijn schoner dan dieselbussen, maar nog niet schoon genoeg, met name wat betreft uitstoot van CO2. Maar wat is de volgende stap: via volledig groen gas naar waterstof, of toch eerder elektrisch? Rijden alle trams in Den Haag al op groene stroom? Wat is de optimale, meest duurzame verhouding tussen tram- en busvervoer? Welke kans hebben bijv. snelwegbussen of kleine busjes in onze regio en hoe belangrijk is daarbij al of niet invoering van een kilometerheffing? Wat zijn kansrijke voorbeelden in Nederland, Europa en de rest van de wereld? Hoe verhouden emissiedoelen zich tot vervoersdoelen en financiële kaders? Is daarbij een maatschappelijk optimum vast te stellen? En welke fondsen zijn beschikbaar voor eventuele innovatieve proefprojecten? De huidige OV-concessies lopen tot 2017-2019. Op basis van literatuuronderzoek en in overleg met onder meer Rover, Platform OVHA en Stadsgewest Haaglanden doen we in dit project voorstellen voor verdere verduurzaming van het Haag(land)se OV geric op de gemeentelijke doelen van 30% CO2-reductie in 2020 en klimaatneutrale mobiliteit in 2040.Deze voorstellen zijn in principe gericht op de beleidsplannen van het nieuwe regionale bestuur en het pakket van eisen voor de eerstvolgende concessie. Ze zijn mede gebaseerd op het werk van o.a. CE Delft (dat backcastingstudies heeft gedaan voor Den Haag en Haaglanden) en de landelijke stichting Zero-Emissie Busvervoer, die als doel heeft al het busvervoer in Nederland uiterlijk in 2025 zonder schadelijke uitstoot te laten rijden (www.zero-emissiebusvervoer.nl). Uitvoering Dit project is in juni 2013 gestart met een inventarisatie van opties om het OV te verduurzamen. Die inventarisatie is gebaseerd op internetbronnen en gesprekken met Haagse belanghebbenden. Onder meer is in juli gesproken met OV-adviseur Herman Wilmer over opties voor duurzaam busvervoer, waaronder bussen op groen gas en elektriciteit, inclusief trolleybussen. Met OVHA en Rover is gesproken in de tweede helft van september, evenals met Stadsgewest Haaglanden. Informatie van Stichting Zero Emissie Busvervoer is verkregen via hun website. Ook via internet hebben we het afgelopen half jaar onder meer het OV-initiatief bekeken dat Urgenda heeft opgezet met Rover en andere partners uit de vervoerssector. Verder hebben we gekeken naar voorbeelden uit het buitenland en hebben we ons verdiept in de visie van experts op het gebied van duurzaam OV en verkeer, zoals CE Delft, TNO, UITP, IEA, David Banister, Karst Geurs & Bert van Wee en de Raad
voor de Leefomgeving en Infrastructuur. Ten slotte hebben we de laatste ontwikkelingen in de klimaatwetenschap gevolgd. Op basis van al deze informatie hebben we vervolgens ons bijgevoegde concept-advies opgesteld. De belangrijkste conclusie is dat op basis van gemaakte klimaatafspraken in 2020 en 2030 een veel snellere CO2-reductie nodig is dan tot dusver gerealiseerd wordt, met name ook in de sector verkeer. Voor zulke snelle CO2-reductie in het verkeer zijn volgens de experts naast technische ook gedragsmaatregelen nodig. Sterke beprijzing van het autoverkeer is volgens hen cruciaal om het OVaandeel in de modal split (bijna) te kunnen verdubbelen. Het huidige beleidsdoel van een OV-groei van 50% lijkt daarvoor vooralsnog genoeg, samen met 70% groei in het aantal fietskilometers en een daling van 40% in het aantal reizigerskilometers per auto. Dit vraagt om een ingrijpende trendbreuk en paradigma-verandering in het huidige beleid. Een sterke lobby richting het Rijk is daarbij essentieel, evenals een grote investering in het opbouwen van lokaal draagvlak. Het concept-advies is afgerond. Na commentaar van onze gesprekspartners maken we het advies definitief en brengen dat op geschikte momenten in bij de lokale en regionale beleidsdiscussies over OV en mobiliteit.
4.3 Zelf meten is weten (projectcode 440) In 2011 is samen met een aantal bewoners langs de Centrumring de werkgroep Schone Lucht opgezet en samen met hen bij de raad gelobbyd voor schonere lucht op de diverse knelpunten in de stad. Onze voorstellen zijn deels opgepakt in het in 2012 bijgestelde Actieplan Luchtkwaliteit, maar op veel plekken in de stad blijft desondanks de lucht nog veel te ongezond. Milieudefensie is eind 2012 landelijk een meerjarige campagne voor schone lucht begonnen in de vijf grote steden. Steun vanuit die steden is belangrijk voor een sterke campagne. Ook een meetactie maakt daar deel van uit, waarbij bewoners in hun eigen straat/buurt een jaar lang NO2 meten. Landelijk is/wordt in totaal op 100 plekken gemeten, waarvan op 15 locaties in Den Haag. We hebben in Den Haag de campagne in 2013 samen met de werkgroep Schone Lucht versterkt door het werven van vrijwilligers voor de metingen en hen daarbij te ondersteunen. We hebben dat onder meer gedaan door voorlichting te geven aan bewoners over de luchtkwaliteit in hun buurt en door het organiseren van een debat met gemeenteraadsleden over het nemen van meer maatregelen om de luchtkwaliteit te verbeteren. Verbetering van de luchtkwaliteit is hierdoor duidelijk hoger op de politieke agenda gekomen. Uitvoering In het najaar van 2012 hebben we de oproep gedaan aan bewoners om mee te doen aan de meetcampagne. Dit heeft uiteindelijk 6 meetgroepen met in totaal 15 meetlocaties opgeleverd. De meetresultaten worden maandelijks gepubliceerd op de landelijke campagnesite: www.milieudefensie.nl/luchtkwaliteit In de Schilderswijk-Stationsbuurt hebben we de bewoners actief ondersteund bij de in totaal 13 metingen en het registreren van de relevante gegevens. Op de overige locaties hebben bewoners dat zelf gedaan. Ook hebben in de Schilderswijk drie basisscholen de campagne ondersteund (aan de Koningstraat, Hoefkade en Vaillantlaan). Eind mei is samen met Milieudefensie een voorlichtingsavond georganiseerd over gezondheidsrisico’s van vuile lucht en de opties voor gezondere lucht. Behalve het HMC en Milieudefensie deden daaraan ook de GGD en een voormalig huisarts aan de Veerkades mee. Een kort verslag van de avond staat op onze website: www.haagsmilieucentrum.nl/index.php?text_ID=421&subonderwerp_ID=51 Begin juli organiseerden we een politieke discussie-avond over opties voor gezondere lucht in Den Haag. Na een korte inleiding door het hoofd Milieu van de gemeente gingen drie partijen (D66, GroenLinks, Haagse Stadspartij) met elkaar en de goed gevulde zaal in debat over een vijftal stellingen. Helaas hadden PvdA en VVD op het laatste moment afgezegd in verband met een ingelaste commissievergadering over het Spuiforum. Het verslag van de avond en de bijhorende achtergrondnotitie met onze aanbevelingen zijn via website en nieuwsbrief verspreid (zie bijlagen). Uit het tussenrapport met de meetresultaten bleek dat de Haagse Javastraat de vuilste straat was van de 100 meetlocaties en dat nog twee Haagse straten (Raamweg en Hoefkade) ruim boven de wettelijke norm zaten en daarmee in de landelijke top 6 stonden. Diverse andere Haagse straten zaten net boven of onder de norm. De grote media-aandacht hiervoor zette de luchtkwaliteit definitief weer hoog op de Haagse politieke agenda. Het tussenrapport staat op de landelijke campagne-site: www.milieudefensie.nl/publicaties/rapporten/halfjaarrapportage-hoe-gezond-is-onze-lucht/view In oktober organiseerde de raadscommissie Leefomgeving een werkbespreking over de luchtkwaliteit mede n.a.v. het tussenrapport en de bijeenkomsten in mei en juli. In de latere politieke commissiebe-
spreking bleek er een ruime meerderheid voor maatregelen om de Haagse lucht gezonder te maken. Eind 2013 was op ongeveer de helft van de Haagse meetlocaties een vol jaar gemeten. Tijdens 2013 hebben de Haagse media op diverse momenten aandacht besteed aan de campagne.
4.4 Repair Café Den Haag Afronding (projectcode 353) In oktober 2011 heeft het eerste Repair Café van Den Haag plaatsgevonden in het Nutshuis. In 2012 heeft het Haags Milieucentrum bijna elke maand een Repair Café georganiseerd in Den Haag met Haagse vrijwilligers. Met uitzondering van de twee zomermaanden was het Repair Café elke maand in een andere stadsboerderij te vinden. Daarnaast heeft het Repair Café in diverse buurtcentra en op de Haagse Energiebeurs gestaan. In 2013 zal Repair Café Den Haag officieel een zelfstandige stichting zijn. Het Haags Milieucentrum wil de nieuwe stichting in de opstartfase nog ondersteunen bij het verzelfstandigingsproces. Het gaat dan vooral om het zelf organiseren van de bijeenkomsten en vinden van financiering. Deze taken worden in de eerste helft van 2013 aan de stichting overgedragen. Belangrijk punt daarbij is samenwerking met andere organisaties die aansluiten bij de doelstelling van Repair Café Den Haag. Uitvoering
Tijdens de afronding is vooral tijd besteed aan het zoeken naar bestuur en het voeren van sollicitatiegesprekken met de kandidaten. Daarnaast is de organisatiegroep van het Repair Café ondersteund, door middel van het onder andere voorzitten van vergaderen, regelen van de vergaderplek, het printen van stukken en het invallen waar nodig bij de overige organisatie. Binnen het project heeft het HMC financieel garant gestaan voor de oprichtingskosten, de bankrekeningkosten en de lopende kosten zoals folders, gereedschap en vrijwilligersvergoedingen. Nadat het bestuur gekozen is heeft het HMC de organisatietaken en informatie overgedragen aan het bestuur en de organisatiegroep en gefaciliteerd bij het verdelen van de taken. Daarnaast is er ondersteund in het doen van een fonds aanvraag bij het Stimulerings Fonds van de Rabobank Den Haag.
5 Algemeen 5.1 Politiek-filosofisch Café ‘Waan van de Dag’ (projectcode 521) We leven in een tijd waar steeds minder ruimte is voor verdieping. De media hanteren allerlei voorgekookte formats waar nieuwe ideeën moeilijk inpassen omdat die wat meer woorden vragen, meer dan de 2 minuten of 400 woorden die meestal beschikbaar zijn. Het gevolg is dat er bijna geen mogelijkheden zijn voor authentieke gesprekken met echte uitwisseling van ideeën. Dat is meer dan jammer omdat de echte problemen en uitdagingen van onze tijd meestal complex en meerlagig zijn. We hebben niet alleen te maken met een krediet- en schuldencrisis, maar de wereld en dus ook Den Haag heeft ook te kampen met een hardnekkige crisis als het gaat om voor het leven cruciale zaken als voedsel, energie en grondstoffen, om biodiversiteit, oceanen en klimaat. Er zijn geen eenvoudige antwoorden. Oplossingen zijn er alleen als die in hun samenhang benaderd worden, maar blijven meestal binnen vertrouwde en verkokerde economische denkkaders en gaan grotendeels voorbij aan dieperliggende oorzaken. Het HMC wil een podium waar het wel mogelijk is om de waan van de dag te overstijgen door de actualiteit van een bredere context te voorzien. Tijdens dit café gaan we wat dieper in op een aantal wat duurzaamheid betreft belangrijke onderwerpen die ook hun gevolgen hebben voor de leefbaarheid en houdbaarheid van de lokale samenleving en economie. Dat doen we in de vorm van en maandelijks politiek-cultureel café, elke eerste dinsdag van de maand in Het Nutshuis van 20.00u tot 22.15u. Uitvoering Er is een folder gemaakt die breed is verspreid. Er zijn aankondigingen naar vele websites gestuurd en er is een speciale Waan van de Dag- Nieuwsbrief gemaakt en breed verspreid. Er zijn 8 verschillende tweets de wereld in gestuurd. Er heeft een interview met de directeur over De Waan van de Dag (DWVDD) in de ADHC gestaan en de eerste bijeenkomst is in verschillende media aangekondigd. De vaste presentator is Jan-Hendrik Bakker (journalist en filosoof). De start was op 1 oktober met als Klaas van Egmond, voormalig directeur van het Natuur- en Milieu Planbureau. Nu onder meer faculteitshoogleraar Geowetenschappen aan de Universiteit van Utrecht, plv. kroonlid van de Sociaal Economische Raad (SER) en samen met collega Herman Wijffels is hij initiatiefnemer van het Sustainable Finance Lab. Hij publiceerde onlangs ‘Een vorm van beschaving’. De zaal kreeg volop gelegenheid met Van Egmond in gesprek te gaan.
-5 November was de tweede editie, met als gast de jonge Vlaamse politiek-filosoof Thomas Decreus. Hij publiceerde onlangs het boek Een paradijs waait uit de storm. - 3 December was Antonie Fountain (1978), te gast. Hij is directeur van Stop the Traffik, mensenrechtenactivist, columnist, blogger en lid van verscheidene denktanks waaronder het Platform voor een Duurzame en Solidaire Economie. -7 januari was Sjef Staps te gast, als milieukundige werkzaam bij het Louis Bolk Instituut en eerder bij het RIVM en TNO. Onlangs publiceerde hij ‘Over de crisis niet dan goeds. Klimaat en biodiversiteit: inspirerende gesprekken over urgentie en hoop’. -4 februari was Jan Juffermans te gast. In de tijd dat hij bij De Kleine Aarde werkte introduceerde hij het model van de Mondiale Voetafdruk in Nederland en organiseerde e eerste biologische boerenmarkten. Onlangs actualiseerde hij zijn gratis e-boek ‘Mijn Hemel! Wat gebeurt er op Aarde? ’ zie www.voetafdruk.eu Er waren in totaal 5 bijeenkomsten zijn met gemiddeld 40 bezoekers.
5.2 Economiecursus ‘Naar een duurzame (lokale) economie’ (projectcode 522) In Nederland en Europa zitten we midden in een kredietcrisis en schuldencrisis. Tegelijkertijd wordt de wereld geconfronteerd met een hardnekkige milieu- en grondstoffencrisis die op de economie en de samenleving een zware wissel trekt. De geboden oplossingen blijven meestal binnen de vertrouwde economische denkkaders en structuren en aan een aantal dieperliggende oorzaken wordt weinig aandacht besteed. Structuren en oorzaken die meestal ook ten grondslag liggen aan de milieucrisis. De kernvraag die bij deze economiecursus centraal staat is of zowel de economische als de milieucrisis te boven komen met wat aanpassingen van ‘business as usual” of hebben we een transitie naar een nieuwe (lokale) economie nodig die op een aantal punten behoorlijk anders functioneert? Om bij te dragen aan het denken over dit soort vragen heeft het Haags Milieucentrum in samenwerking met het Platform voor een Duurzame en Solidaire economie in november en december een cursus van vier dinsdagavonden georganiseerd. Daarbij is de nodige aandacht voor het belang van een vitale lokale economie en de voordelen van een lokale munt. Uitvoering Er is een folder (zie bijlage) gemaakt die breed verspreid is. Er is een aparte folder gemaakt voor studenten (zie bijlage) van de Haagse Hogeschool en de Campus van de Leidse Universiteit met een gereduceerd tarief voor studenten. De aankondiging is naar vele websites gestuurd en er is een persbericht uitgegaan naar de belangrijkste media. Op de Haagse Hogeschool zijn 2 presentaties gegeven voor studenten bedrijfskunde. Dit keer waren er zes docenten. Gemiddeld waren er 20 deelnemers per avond. Na afloop zijn aan alle deelnemers de verschillende presentaties toegestuurd. Uiteindelijk hebben zich 2 studenten en een docent van de Haagse Hogeschool aangemeld. Zonder uitzondering waren alle cursisten enthousiast over de cursus. 3 maart Transitie naar een duurzame economie Noodzaak, instrumenten en verwezenlijking Docenten Paul Metz en Ted van Hees 10 maart Werkgelegenheid, inkomens- en investeringsbeleid Wat betekent de transitie naar een duurzame economie voor de werkgelegenheid en de verdeling van arbeid en inkomen. Waarin wordt geïnvesteerd? Docenten Jan Juffermans en Frans van der Steen 17 maart Hervorming financiële stelsel Welke hervormingen zijn nodig en hoe krijgen we dat voor elkaar? Docenten: Rens van Tilburg 24 maart Houd het zo klein mogelijk Een pleidooi voor een vitale en houdbare lokale en regionale economie Docenten Martijn van der Linden en Frans van der Steen
5.3 De Haagse MilieuTafel (projectcode 520) De Haagse MilieuTafel (HMT) vindt elke twee maanden plaats op de eerste dinsdag van de maand met als start om 18.00 uur een biologisch driegangendiner. De HMT richt zich met name om mensen die binnen Haagse organisaties of bedrijven werken of actief zijn en die op posities zitten om ideeën en projecten te ondersteunen of mee te helpen deze uit te voeren. Denk daarbij bijvoorbeeld aan bewonersorganisaties, woningcorporaties, wetenschappers, de Haagse Hogeschool en andere
opleidingen, politieke partijen, ambtelijke diensten, projectontwikkelaars, architecten, welzijnsinstellingen, banken, Fonds 1818, Eneco, Dunea, Kamer van Koophandel, VNO/NCW, Museon, natuurwinkels, ondernemers en deskundige en betrokken burgers zoals binnen de Haagse natuur- en milieuorganisaties etc. Afhankelijk van het onderwerp worden eventueel organisaties apart uitgenodigd. Het biologisch driegangendiner wordt gevolgd door een presentatie van een inspirerende inleider over een onderwerp dat een hoge potentie heeft om bij te dragen aan een duurzamer Den Haag. Het gaat om projecten waarbij economie en ecologie elkaar versterken en die erop gericht zijn het mensen gemakkelijker te maken om duurzaam te leven. Daarna gaan de deelnemers met ‘de benen op tafel’ met elkaar in gesprek over de kansen daarvoor in de stad en hoe die te benutten. Dat is geen vrijblijvend gesprek. Deelnemers gaan bij zichzelf te rade wat hij of zij te bieden heeft om met het onderwerp in de stad aan de slag te gaan. Vanzelfsprekend heeft de Haagse Milieutafel ook een belangrijke netwerkfunctie voor de deelnemers. Uitvoering Wat betreft de deelnemers aan Haagse MilieuTafels is er een goede spreiding onder de doelgroepen. Gemiddeld waren er rond de 25 deelnemers. De deelnemers vonden de inhoud interessant en van belang voor de verduurzaming van de stad. Er ontstond altijd een levendige discussie over hoe de kansen die er voor onze stad liggen beter te benutten. Zonder uitzondering is iedereen enthousiast over de formule met de biologische maaltijd en het ongedwongen open karakter van de discussie. Het HMC is bezig op basis van de opgedane kennis en contacten als vervolg op de HMT van 29 januari, Heel Den Haag aan de duurzame vis!, in samenwerking met een aantal deelnemers een projectplan op te stellen om meer Hagenaars aan de Duurzame (Noordzee)vis te krijgen en daar financiële of andere ondersteuning bij zoeken. De netwerkfunctie van de HMT blijkt goed te werken want mensen blijven altijd napraten, kaartjes worden uitgewisseld en agenda’s getrokken. - De vierde HMT vond plaats op 23 april met als onderwerp: ‘Bronscheiding of nascheiding en hoe kansen bij gemeentelijke afvalscheiding optimaal te benutten’. - De vijfde HMT vond plaats op 25 juni onder de titel: Den Haag klimaatneutraal van onderop: Vertrouwen, Verbinden, Verdienen’. - De zesde HMT vond plaats op 12 september. Dit was een speciale HMT waarbij na een inleiding door de directeur van het Haags Milieucentrum met elkaar werd gesproken over de toekomst van het HMC zelf. Daarbij zijn vanzelfsprekend de deelnemers die in de gemeenteraad zitten of bij de gemeente werken niet uitgenodigd. Iedereen vond de inzet en rol van het HMC voor de stad belangrijk. Er werd een aantal goede suggesties gedaan. Er is een verslag gemaakt. - De zevende HMT op 26 november ging over ‘Haagse kansen voor nieuwe verdienmodellen zoals Esco’s en coöperaties’ met sprekers van de ASN bank en Rabobank Den Haag. - De achtste Haagse Milieutafel ging over Heel Den Haag aan de duurzame vis met sprekers van de Vers van de Visser, Stichting de Noordzee en een 'visserij-duizendpoot'.
5.4 Het HMC komt naar u toe! (projectcode 523) De doelstelling van dit project is bewoners te ondersteunen die in hun straat, buurt, wijk of stad zelf aan de slag (willen) gaan. Het gaat daarbij om een vraaggerichte in plaats van aanbodgerichte manier van werken en om activiteiten en projecten die niet alleen hun omgeving verduurzamen maar meestal ook de sociale cohesie bevorderen of goed zijn voor de gezondheid of voor de portemonnee. We hadden het idee ons oor te luisteren te leggen om te weten te komen hoe we beter konden ondersteunen wat er bij inwoners van Den Haag leefde op het gebied van stadsgroen en natuur, van stadslandbouw, hergebruik, duurzame energie en energiebesparing. Dat luisteren hebben we zeker gedaan, maar we hoefden niet veel moeite te doen om bewoners te bereiken. Ze kwamen met hun vragen uit zichzelf naar ons toe. Vroeger was dat uitzonderlijk, maar tegenwoordig nemen meer Haagse burgers het heft in eigen hand en nemen ze verantwoordelijk voor hun eigen leefomgeving en het milieu. Deze omslag wil het HMC voluit blijven stimuleren en ondersteunen, en zoals uit dit verslag nog zal blijken hebben we dat ook volop gedaan. Wat daarbij behulpzaam was, is onze kennis en ons goede netwerk met de gemeente. Dat stelt ons in staat om mogelijke hindernissen waar initiatieven tegenop lopen uit de weg te ruimen of goed overleg met de gemeente te bevorderen. Uitvoering Het is niet mogelijk dit project samen te vatten. Daarom hieronder een overzicht van alle activiteiten Atv De Uithof is advies geven over het natuurvriendelijker inrichten van een struweel, gebaseerd op wetenschappelijk vegetatieonderzoek zoals vastgelegd in de boeken Vegetatie van Nederland.
Stadstuin Rusthout in Leidschendam is diverse malen geadviseerd over tuinbeheer door buurtbewoners. Voor de stadstuin (gerund door vrijwilligers) is o.a. een plan gemaakt met de volgende onderdelen: een boerderij, fruitboomgaard, groentetuin, kas, fruitallee, bloementuin en natuurspeeltuin. Ook is er een imker gevestigd. De De La Reyschool is geadviseerd over haar project Nieuw elan voor de schooltuin, waarmee ze de activiteiten in de tuin wil integreren in het schoolprogramma. Atv Mariahoeve is een volkstuincomplex waarvoor een plan is gemaakt ter verbetering van de zeer slechte waterkwaliteit van een een sloot. Het wordt nu uitgevoerd, met nauwe betrokkenheid van het hoogheemraadschap. De Kloostertuin in het Westeinde (een verborgen parel in de binnenstad) is ondersteund bij het in kaart brengen van de plantensoorten. De gegevens staan op http://hmc.waarneming.nl/index.php. Hierbij is een zeer zeldzame varen gevonden, de schubvaren. Aan de Kloostertuin is een compostmolen ter beschikking gesteld om een workshop Composteren te kunnen organiseren. Het Multicultureel Ontmoetingscentrum in de Schilderswijk is ondersteund bij het vergroenen van het binnenterrein, zodat dit een prettige verblijfplek wordt voor bezoekers en buurtbewoners. De nadruk ligt op een eetbare tuin. De oogst wordt deels verwerkt in de voedselbankpakketten die in de keuken van het MOC gemaakt worden en deels door bewoners in hun eigen keuken gebruikt. Er wordt deelgenomen aan de projectgroep die regelmatig bijeenkomt. De Vergeten tuin in de Schilderswijk is het project Gezondheidsdialoog gestart, naar aanleiding van de constatering van huisartsen dat hun interventies weinig resultaat opleverden. In contact met buurtbewoners kwam de behoefte aan tuinieren naar voren. Inmiddels is er een stuk grond gevonden, dat de naam ‘Vergeten tuin’ heeft gekregen. Momenteel wordt gewacht op toestemming van de eigenaar om in een muur een toegang naar de tuin te maken. Daarna zullen de bewoners in 2014 worden ondersteund bij met het maken van een werkplan. Bewoners van de Cromvlietkade zijn ondersteund bij een zaaiactie voor voedselrijke planten voor bijen. De Wassenaarse tuinvereniging is geadviseerd over de bodem, over verbetering van de waterkwaliteit, over het gebruik van een teeltplan en over het snoeien van diverse bomen. OBS Houtwijk is ondersteund bij het maken van een plan voor de tuin van de school. De tuin van het Gemeentemuseum is daarbij als voorbeeld genomen. Met de uitvoering is een begin gemaakt. Een stagiaire van het HMC heeft daar haar profielwerkstuk over gemaakt. De Christoffelschool in Ypenburg is ondersteund bij haar bollenplantactie op 1 november. Met twee klassen van groep 4 (in totaal 57 leerlingen) zijn 500 bloembollen geplant in de middenberm van de Weidevogellaan, tussen het winkelcentrum en de Sperwersingel. Hieraan voorafgaand is aan elke klas een les gegeven met als titel 'Je zal maar een bol zijn'. Voor Groen Links in Rijswijk is op een bijeenkomst op 23 mei een presentatie gegeven over Natuur en Water. Leeuwendaal Duurzaam en Groen is ondersteund bij de organisatie van hun manifestatie op 26 oktober 2013. Voor een groep bewoners is een presentatie over buurtgroen gegeven. Bij de praktische adviezen over vergroening zijn de voortuinen als voorbeeld genomen. De NIVON-afdeling Zuid-Holland West heeft ter gelegenheid van de volledige bestuurswisseling een training organisatieontwikkeling gekregen. Bij het volledige aftreden van het oude bestuur was nauwelijks iets overgedragen. Om dat in het vervolg te voorkomen is geoefend met het samenstellen van een organisatiehandboek. We hebben begrepen dat er inmiddels zo'n handboek ligt. Voor de Van Swindentuin is op 17 augustus een workshop gegeven over egels en insecten. De centrale vraag was hoe je deze dieren in de tuin krijgt. Er hebben circa 15 leden van de tuinvereniging aan deelgenomen. Wijktuin Scheveningen wilde een groentetuin inrichten. Daar is een workshop teeltplan gegeven. De groep is na deze training aan de slag gegaan en wordt nog regelmatig door ons geadviseerd. Op 29
oktober is tijdens een gezamenlijke maaltijd het jaar geëvalueerd en betoonde iedereen zich zeer tevreden. Scouting Poeldijk is advies gegeven over herinrichting van een deel van het buitenterrein, zodat kinderen daar kunnen gaan balanceren, klauteren en chillen. De Haagse coördinator slechtvalken is naar aanleiding van klachten over een postduiven etende slechtvalk in Den Haag, advies gegeven om op deze klachten te reageren. Het Gemeentemuseum is geadviseerd over welke planten geschikt zijn voor de Bloeikalender in het kader van de tentoonstelling Hoe kunst de wereld redt. Dit advies werd gebaseerd op een vegetatieonderzoek in de bostuin van het museum. Ook is er een excursie voor een school in de tuin gegeven. De vereniging Vrienden van Den Haag is geadviseerd over hoe tot een verticaal bos (oftewel begroeiing van huizen en gebouwen) te komen. Het resultaat van dit advies wordt verwerkt in een artikel in hun blad. Het Repair Café Den Haag is sinds 30 oktober jl. een officiële stichting. Tot eind 2013 heeft het Haags Milieucentrum nog gefaciliteerd bij het vinden van vergaderlocaties, bij het te woord staan van nieuwe vrijwilligers, bij beantwoording van telefonische vragen en bij overdracht van de taken die het bestuur overneemt. Daarnaast is er nog ondersteund bij het organiseren van Repair Cafés op mogelijke nieuwe vaste locaties. Op 12 september heeft er een Repair Café plaatsgevonden in Vadercentrum Adam op het Jonckbloetplein. Mogelijk wordt dit een nieuwe vaste locatie. Het bestuur zal samen met het centrum in 2014 gaan kijken wat de mogelijkheden zijn. Daarnaast vond op 14 december een extra Repair Café plaats bij Bewonersplatform Bouwlust. Op grond van dit eerste Repair Café op deze locatie zal het bestuur ook hier samen met de organisatie kijken naar de mogelijkheden in 2014. StoereVrouwen afdeling Den Haag wil Haagse vrouwen actiever betrekken bij duurzaamheid. Het Haags Milieucentrum adviseert en faciliteert bij het organiseren en opzetten van een kledingruilfeest voor de huidige deelneemsters en om nieuwe deelnemers te werven. Helaas is StoereVrouwen Den Haag nog niet in de gelegenheid geweest om een kledingruilfeest te organiseren. Onderzocht wordt of hiermee in 2014 verder kan worden gegaan. Haagse Wind De initiatiefgroep Haagse Wind (inmiddels “070 Frisse Wind’) bestaat uit een tiental bewoners uit diverse Haagse wijken die samen grootschalige windenergie op Haags grondgebied willen realiseren. Het Haags Milieucentrum biedt inhoudelijk-strategisch advies en organisatorische ondersteuning. Tot dusver zijn in overleg met De Windvogel en op basis van notities van AgentschapNL en Hier Opgewekt de belangrijkste aspecten voor het (laten) uitvoeren van een haalbaarheidsonderzoek in kaart gebracht. Daarop is besloten tot het oprichten van een vereniging met beperkte rechtsbevoegdheid. Deze is in de zomer van 2013 opgericht. Ook is begonnen aan een eigen website. Direct na de zomer is de belangrijkste trekker van het initiatief door tragische persoonlijke omstandigheden voorlopig gestopt met zijn werk voor de vereniging. De groep heeft zich daarop bezonnen op de beste manier om verder te gaan. Met het bestuur van De Windvogel is overlegd en afgesproken om intensiever samen te werken. De prioriteit is gelegd bij het vinden van voldoende kansrijke locaties. Het HMC ondersteunt daarbij. Als die locaties goed in beeld zijn zal gewerkt worden aan het vergroten van het draagvlak voor windenergie. Op dit moment worden drie locaties nader onderzocht: bij Scheveningen Haven, Pijnacker en het Prins Clausplein. In februari 2014 wordt bekeken welke locaties voldoende kansrijk zijn om verder te gaan ontwikkelen. Intussen is en wordt richting de raad gelobbyd voor meer gemeentelijke steun voor de ontwikkeling van windmolens in Den Haag. Bewonersorganisatie Kortenbos wil vanaf 2014 buurthuis De Kronkel gaan huren van de gemeente. Het Haags Milieucentrum adviseert over besparingsopties om de energierekening omlaag te brengen. Het energieverbruik van het gebouw is in kaart gebracht, evenals de opties om het verbruik te reduceren. Het advies is eind juni met de bewonersorganisatie besproken, samen met een korte gedragsinstructie voor zuiniger energiegebruik. Dit zou tot ongeveer een halvering van het gebruik kunnen leiden, met een terugverdientijd van circa tien jaar. Na de zomer hebben we de wijkorganisatie in contact gebracht met een bedrijf dat een eerste offerte maakt voor besparingsmaatregelen. Deze offerte kan vervolgens gebruikt worden in het komende gesprek van de wijkorganisatie met de gemeente over het huurcontract.
Bewonersinitiatief 070-Energiek wil bewoners van het Oude Centrum, Kortenbos en de Zeeheldenbuurt ondersteunen bij het verduurzamen van de woningen in de binnenstad. Er is ondersteund bij het opstellen van een projectplan. Het HMC adviseert de werkgroep inhoudelijk en organisatorisch, deels vanuit de gemeentelijke subsidie voor duurzame wijken en deels vanuit ‘Het HMC komt naar u toe’. Het projectplan zet onder meer in op informatiebijeenkomsten voor algemene voorlichting en huiskamersessies voor maatwerkadvies. De uitvoering is in de tweede helft van 2013 gestart met onder meer een advies voor zonnepanelen en windenergie aan woongroep Sirene en een huiskamersessie over zonnepanelen voor woongroep Pander. Sirene heeft hierop panelen en Winddelen aangeschaft. Pander is hierover nog aan het overleggen. Aan drie VvE’s en twee huurdersgroepen is een toelichting op besparingsopties gegeven, maar deze hebben hierover nog geen besluit genomen. Ook is informatie gegeven via de drie wijkkranten en tijdens diverse evenementen (Parels van Kortenbos, Energiebeurs, Mooi Puur Markt, Gluren bij je Groene Buren). Er is een website opgezet: www.070energiek.nl Bewonersorganisatie Buurtstation wil met een werkgroep bijdragen aan het klimaatneutraal maken van de Stationsbuurt. Het Haags Milieucentrum heeft in de voorbereidingsfase meegedacht en advies gegeven over de mogelijke opzet van het project en de haalbaarheid van collectieve zonne-energie op gebouwen in de wijk. Dit is deels gefinancierd uit de gemeentelijke subsidie voor duurzame wijken en deels uit de uren voor ‘Het HMC komt naar u toe’. De werkgroep is vervolgens zelf aan de slag gegaan met het opstellen van een plan van aanpak, dat momenteel uitgewerkt worden tot een projectplan. Ook is een energieadvies gegeven aan woongroep Huygenspark in de Stationsbuurt, dat dit advies gebruikt in hun overleg met de verhuurder. Multicultureel Ontmoetingscentrum (MOC) aan de Tenierstraat in de Schilderswijk wil besparen op de energierekening en heeft ons in juli om advies gevraagd. We hebben het pand bekeken en diverse mogelijkheden met het MOC besproken. Na de zomervakantie hebben we ons advies opgesteld, dat door het MOC gebruikt wordt bij het kiezen van vervolgstappen. Een Vereniging van Eigenaren in Ypenburg heeft advies gevraagd over de opties, procedures en milieutechnische voor- en nadelen van de installatie van diverse soorten houtkachels en open haarden. Dit is globaal uitgezocht met vervolgens doorverwijzing naar het gemeentelijk bouwtechnisch spreekuur voor nadere toelichting op de specifieke criteria waaraan voldaan moet worden. Bewonerslobbygroep ‘Den Haag krijgt nieuwe energie’ is ondersteund met het organiseren van een overleg in september over duurzame warmtevoorziening. Opties zijn besproken en afgesproken is om nadere prioriteiten te bepalen na verschijning van de gemeentelijke warmtestrategie eind dit jaar. Bespaarcoaches corporatiehuurders is in overleg en samenwerking met woningcorporatie Haag Wonen ondersteund bij het ontwikkelen van een workshop energiebesparing voor huurders. Deze is vooral gericht op gedragsmaatregelen die bewoners zelf kunnen nemen om hun energierekening omlaag te brengen. We zijn bezig met het inventariseren van de meest effectieve maatregelen (o.a. gebaseerd op opZuinig van het Rotterdams Milieucentrum) en verwerken deze in de workshop. Na de zomer zou de workshop worden uitgeprobeerd met medewerkers van Haag Wonen en vervolgens uitgevoerd voor groepen bewoners in de diverse wooncomplexen van de corporatie. Na het plannen van deze bijeenkomsten is Haag Wonen hierop teruggekomen i.v.m. interne bezuinigingen en herfocus op kerntaken. Bij de andere corporaties lijkt helaas hetzelfde probleem te spelen. Onlangs heeft Haag Wonen ons aanbod wel doorgegeven aan haar huurders, dus het streven is om alsnog afspraken met hen te maken voor enkele workshops. De No Impact Week is ondersteund bij de organisatie en publiciteit rond de vertoning in maart van de film ‘No Impact Man’ in het Nutshuis. Er was een nagesprek met de bijna 40 bezoekers. Ook is hiervoor publiciteit gemaakt richting de eigen achterban en politieke partijen.
