SA IL INGLETTERS V e r s l a gv ane enin v en t a r i s e r endond e r z o e kn a a rN ed e r l and s eb r i e v en inh e ta r ch i e fv anh e tH i ghC ou r to fAdm i r a l t yinTh eN a t i on a l A r ch i v e sinK ew ,G r o o t -B r i t t ann i ë Inopd r a ch tv and eK on in k l i j k eB ib l i o th e e kin D en H a a g ,m e i -n o v emb e r2005 R o e l o fv anG e ld e r
SA IL INGLETTERS
V e r s l a gv ane enin v en t a r i s e r endond e r z o e kn a a rN ed e r l and s eb r i e v eninh e t a r ch i e fv anh e tH i ghC ou r to fAdm i r a l t yinTh eN a t i on a lA r ch i v e sinK ew , G r o o t -B r i t t ann i ë Inopd r a ch tv and eK on in k l i j k eB ib l i o th e e kinD en H a a g ,m e i -n o v emb e r200 5 R o e l o fv anG e ld e r
Sailing Letters is een project van de Koninklijke Bibliotheek, in samenwerking met het Nationaal Archief en de Vakgroep Maritieme Geschiedenis van de Universiteit Leiden. De eerste fase van dit project is gerealiseerd dankzij een financiële bijdrage van de Samenwerkende Maritieme Fondsen. Projectleiding: mw. drs. I.A.M. Verheul Projectadvies: dr. P.J. Moree Interne Begeleidingscommissie: dr. M.P. Bossenbroek, G. de Bruin, prof. dr. F.S. Gaastra, mw. drs. E.A. Kwant, dr. P.J. Moree, mw. drs. I.A.M. Verheul Begeleidingscommissie vanwege de Samenwerkende Maritieme Fondsen: mr. P.M. van der Laan, Jhr. drs. H.S. van Lennep, mr. P.J. Rogaar Voor meer informatie over het project, zie: http://www.kb.nl/sailingletters Rapport: dr. R. van Gelder Druk: drukkerij Mart.Spruijt bv, Amsterdam Foto’s: privé-bezit, met toestemming van The National Archives, Kew (UK) Den Haag, Koninklijke Bibliotheek, april 2006
Inh oud s op g a v e
V o o rw o o rd In l e id in g
5 9
1 .K a ap v a a r t
10
2 .H e tH i g hC o u r to fA dm i r a l t y
1 3
3 .H e ta r ch i e fv anh e tH i g hC o u r to fA dm i r a l t y
1 6
4 .H e tond e r z o e k
1 8
5 .B e v ind in g en
2 4
6 .D eb r i e v en
30
7 .A anb e v e l in g en
3 4
S umm a r y
40
L i t e r a tuu r
4 2
B i j l a g en
4 4
3
4
V o o rw o o r d ‘G r e a tw o r k sa r ep e r f o rm edn o tb ys t r en g thbu tb yp e r s e v e r an c e ’ ,z ob ew e e rd eo o i tS amu e l J ohn s on .Ine en v oud i gN ed e r l and sv e r t a a ld :A l sj ew a tw i l tb e r e i k en ,m o e tj ev o lh oud en . E l sv anE i j c kv an H e s l in g aeni kh ebb enz i ch l a t en l e id end o o rd e z ew o o rd enb i jh e t n ad en k eno v e rd eon t s lu i t in gv and een o rm eN ed e r l and s eb r i e v en c o l l e c t i einT h eN a t i on a l A r c h i v e s( v o o rh e enP u b l i cR e c o r dO f f i c e)inK ew(b i jL ond en ) .H e tb e s t a anv and e z e b e l an g r i j k eb r onw e rdin1 9 80w e r e ld kund i gg em a a k td o o rm rS .W .P .C .B r aun iu sine en a r t i k e linh e tT i j d s c h r i f tv o o rZ e e g e s c h i e d en i s.D e z eb r i e v en ,d i en o o i td ep l a a t sv an r i z eP a p e r sv anh e ta r ch i e fv anh e tB r i t s e b e s t emm in gh ebb enb e r e i k t ,b e ru s t enind eP H i g hC o u r to fA dm i r a l t y.A l sm a r i t i emh i s t o r i cu sh ebb enE l seni k ,n e ta l se ena an t a land e r e ond e r z o e k e r s ,a lind ej a r ent a ch t i ga c t i e fg eb ru i kg em a a k tv and e z ec o l l e c t i e ,b i jh e t ond e r z o e kv o o ron z ed i s s e r t a t i e so v e rd eV e r en i gd eO o s t Ind i s ch eC omp a gn i e(VOC ) ,d i e in1 9 8 8en1 9 9 8v e r s ch en en .D eon t s lu i t in gv anh e ta r ch i e fb l e e fond e rw e rpv ang e sp r e kin d ej a r enn e g en t i g .R ondd ee euww i s s e l in gkw ame enenand e rine ens t r o om v e r sn e l l in g . T o enE l s(d i ed et e rmS a i l in gL e t t e r sh e e f tb ed a ch t )eni kh e r en i gdw e rd ena l sc o l l e g a ’ sin h e tm an a g em en tv and eK on in k l i j k eB ib l i o th e e k( ind ep e r i od e1 9 9 9 200 4 )d e edz i chd e ju i s t eg e l e g enh e idv o o r .H e tv o lh oud enw i e rpz i jnv ru ch t ena f . H i e r a ang in g enc on s t ru c t i e v eg e sp r e k k en m e tW imv anD r imm e l en ,a l g em e end i r e c t eu r v and eK on in k l i j k eB ib l i o th e e k ,en M a a r t env anB o v en ,d i r e c t eu rv anh e tN a t i on a a l A r ch i e f ,v o o r a f .O o kk ond enw i jd i r e c tr e k en enopd es t eunv and eL e id s eUn i v e r s i t e i tin d ep e r s o onv anF emm eG a a s t r a ,h o o g l e r a a rm a r i t i em eh i s t o r i e .N ae ena an t a lv e r k enn end e b e z o e k ena anh e tEn g e l s ea r ch i e fh e e f td eK on in k l i j k eB ib l i o th e e kb e g in200 5e en ond e r z o e k sp r o g r amm aop g e z e t .M e tp r o j e c t l e id e rE l sb e thKw an t(d i eh a l v e rw e g eh e t p r o j e c tw e rdop g e v o l gdd o o rIn g eb o r gV e rh eu l )w e rde enp l anv o o re enin v en t a r i s e r end ond e r z o e ka anh e tp ap i e rt o e v e r t r ouwd .E eng en e r eu z esub s id i ev and eS am enw e r k en d e M a r i t i em eF on d s en m a a k t eh e tm o g e l i j kh i s t o r i cu sR o e l o fv anG e ld e r ,t e v en sr ed a c t eu rv an NRCH an d e l s b l a d,v o o re enh a l fj a a rt ed e t a ch e r enn a a rK ew .Z ok onind ep e r i od em e i t /mn o v emb e r200 5h e tn od i g eond e r z o e kw o rd eng ed a ann a a rom v an geng l ob a l einh oud r i z eP a p e r s.R o e l o fw e rdind i ep e r i od ep r a k t i s chond e r s t eundd o o rV in c en tE l s t a k , v and eP m ed ew e r k e rv anh e td i r e c t i e s e c r e t a r i a a tv and eK on in k l i j kB ib l i o th e e k . H e tp r o j e c tk end etw e eb e g e l e id in g s c omm i s s i e s .D ee e r s t ec omm i s s i ew e rdv o o r g e z e t en d o o rM a r t inB o s s enb r o e k ,d i r e c t eu rC o l l e c t i e senD i en s t v e r l en in gv and eK on in k l i j k e B ib l i o th e e k .L ed enw a r enn a a s tE l sb e thKw an t ,In g eb o r gV e rh eu lenond e r g e t e k end e , G e r r i td eB ru in(n am en sh e tN a t i on a a lA r ch i e f )enF emm eG a a s t r a(n am en sd eL e id s e Un i v e r s i t e i t ) .D etw e ed ec omm i s s i eb e s t ondu i td eh e r enR o g a a r ,V anL enn epenV and e r L a anv and eS am enw e r k end eM a r i t i em eF ond s en .D e z ef ond s enb e s t a anu i th e tF ond s D i r e c t i ed e rO o s t e r s ch eH and e lenR e ed e r i j en ,h e t Ond e r s t eun in g s f ond sN a t i on a a l In s t i tuu tv o o rS ch e ep v a a r tenS ch e ep sb ouw ,h e tD o ru sR i j k e r sF ond s ,h e tAdm i r a a lv an K in sb e r g enF ond senh e tV ad e r l and s chF ond st e ra anm o ed i g in gv an ’ s -L and sZ e ed i en s t . B e id ec omm i s s i e s ,d i eh e tc on c ep t r app o r tv anR o e l o fv anc omm en t a a rh ebb env o o r z i en , h add ene enz e e ra c t i e v einb r en ginh e tS a i l in gL e t t e r s -p r o j e c t .
5
Ik wil alle betrokkenen bij het Sailing Letters-project hartelijk danken voor hun inspanningen. In het bijzonder natuurlijk Roelof van Gelder, wiens uitstekende rapport hopelijk tot een vervolg van het project zal leiden. Een speciaal woord van dank richt ik tot Alistair Hanson van The National Archives, die ons in Kew met raad en daad heeft bijgestaan. Perry Moree Directeur Bedrijfsvoering Koninklijke Bibliotheek
6
7
8
In l e id in g S ind sd er e ch t sh i s t o r i cu sS .W .P .C .B r aun iu sin1 9 80inh e tT i j d s c h r i f tv o o rZ e e g e s c h i e d en i s e ena r t i k e lpub l i c e e rd eond e rd et i t e l ‘H e t l e v env and ez e v en t i end e e euw s ez e em an :v a l s e r om an t i e ko fw e r k e l i j kh e id ? ’ ,w a sin N ed e r l and sm a r i t i em -h i s t o r i s ch ek r in g enb e k endd a t z i chinh e tP u b l i cR e c o r dO f f i c e(PRO )inC h an c e r yL an et eL ond ene enbu i t en g ew o on 1 H e th e e t t ed eP r i z eP a p e r senh e tz oue enonm e t e l i j k eh o e v e e l in t e r e s s an ta r ch i e fb e v ond . h e id N ed e r l and s eb r i e v enb e v a t t end i ed eEn g e l s enine enp e r i od ev anb i jn atw e ee euw en h add ena an g e t r o f f enopd o o rh eng e k a ap t eN ed e r l and s es ch ep en .D e z eb r i e v enb e v ond en z i chinh e tom v an g r i j k ea r ch i e fv anh e tH i g hC o u r to fA dm i r a l t y(HCA ) .H o ew e lB r aun iu s e i g en l i j kopz o e kw a sn a a ri e t sand e r sen m a a re enf r a c t i eond e ro g enh e e f tg eh ad-v o o r n am e l i j kz e v en t i end e e euw sm a t e r i a a l,z a gh i jonm idd e l l i j kh e tb e l an gv and i ta r ch i e fin . H i jg a fe enk o r to v e r z i ch tv anw a th i jh adg e v ond en ,v o e gd ea anz i jna r t i k e lt r an s c r ip t i e s t o ev ana ch tb r i e v enenb e s l o o tz i jna r t i k e lm e td eopm e r k in gd a th e td em o e i t ew a a rdz ou z i jnd e z eb r onw e t en s ch app e l i j kt eon t s lu i t en .A l l e enopd i em an i e rz ou ‘d ee ch t ew e r k e l i j k h e id ’a ch t e rd er om an t i e kv anh e tN ed e r l and s ez e em an sb e s t a ankunn enw o rd enon thu ld .2 Inm idd e l sz i jnw e2 5j a a rv e rd e r ,h e tP u b l i cR e c o r dO f f i c eh e e tT h eN a t i on a lA r c h i v e s(TNA ) enb e v ind tz i chn i e t l an g e rinC h an c e r yL an em a a rbu i t enL ond eninK ew ,env ant i jdt o t t i jdh ebb en N ed e r l and s eh i s t o r i c ien N e e r l and i c ie enb l i kg ew o rp enopd e l env and e z e P r i z eP a p e r s. O o kz i jnen k e l epub l i c a t i e sv e r s ch en en ,w a a rb i jg eb ru i ki sg em a a k tv an 3 H e tp r ob l e emv o o re l k eond e r z o e k e rb l e e fe ch t e rd a tn i e tdu id e l i j k b r i e v enu i th e t HCA . w a sh o e v e e lN ed e r l and sm a t e r i a a ld i ta r ch i e fnue i g en l i j kb e v a t t e . In200 5w e rdinh e tk ad e rv anh e tp r o j e c tS a i l in gL e t t e r se enin v en t a r i sg em a a k tv and i t a r ch i e fm a t e r i a a l .D i tr app o r tb e s ch r i j f ta anp a kenr e su l t a t env and ein v en t a r i s a t i e .H e t k om td a a rm e et e g em o e ta and ew en st o ton t s lu i t in gv anh e t HCA a r ch i e fd i eB r aun iu sa l e enkw a r te euwg e l ed enu i t t eend i einand e r ew o o rd end o o rP . J .M o r e eind ev i j fd es t e l l in g 4 D a a rn a a s tb e v a td i tr app o r ten k e l ea anb e v e l in g env o o r v anz i jnp r o e f s ch r i f tw e rdh e rh a a ld . g eb ru i kv and ea an g e t r o f f enb r onn env o o rn ad e rw e t en s ch app e l i j kond e r z o e k . A l l e r e e r s tv o l g th i e re enin l e id in goph e tv e r s ch i jn s e lk a ap v a a r tend er o ld i eh e tH i g hC o u r t o fA dm i r a l t yd a a r insp e e ld e .N i e ta l l e enomd eh i s t o r i s ch ec on t e x tend ea a rdv and e z e b r i e v ent ev e rdu id e l i j k en ,m a a ro o komt ev e r k l a r enw a a r omz einEn g e l andt e r e ch tz i jn g e k om en . B r aun iu s . B r aun iu s ,p .1 5 . 3 B i j v o o rb e e ld :V anE i j c kv an H e s l in g a1 9 8 8 ;D i l l o ;M o r e e1 9 9 8 ; M o r e e200 2 ;V an M e g en200 1 , 200 2 ,200 3 ;D e k k e r . Om s t r e e k s1 9 8 8z i jnen k e l ed e l env anh e ta r ch i e fop m i c r o f i lmv a s t g e l e gd (N a t i on a a lA r ch i e f ,D en H a a g :f i lm sn o .40 5 1t o t40 5 4en4 1 60 ) . 4 B r aun iu s ,p .1 3 : ‘…m e eni kd a th e td em o e i t ew a a rdi sd e z eb r onw e t en s ch app e l i j ka ant eb o r en ’ . M o r e e1 9 9 8 : ‘H e tv e rd i en ta anb e v e l in gomh e tN ed e r l and s eb r onn enm a t e r i a a lind e“p r i z ep ap e r s ”in h e ta r ch i e fv anh e tH i g hC o u r to fA dm i r a l t yinh e tP u b l i cR e c o r dO f f i c et eL ond en ,en m e tn am ed ein d ez e v en t i end eena ch t t i end ee euw enond e r s ch ep t eb r i e v env anenn a a rW e s t -en O o s t Ind i ë z o r g vu ld i gt e l a t enin v en t a r i s e r enent eon t s lu i t env o o rond e r z o e k e r s ’ . 1 2
9
1 .K a ap v a a r t KAPER SENP IRATEN
D eb r i e v end i ed eh o o fd r o lsp e l enind i tond e r z o e k ,z i jna l l es l a ch t o f f e rv and eEn g e l s e k a ap v a a r t .T e g e l i j k e r t i jdd an k enz i jju i s thun l an g eo v e r l e v in g s t i jda and i e z e l fd ek a ap v a a r t . K a ap v a a r ti si e t sand e r sd anp i r a t e r i j ,w a a rm e eh e tv a a kw o rd tv e rw a rd .K a ap v a a r ti se en d o o rd eo v e rh e idg e r e g e ld eeng e s an c t i on e e rd ev o rmv anp a r t i cu l i e r eo o r l o g s v a a r t .E en k ap e rw a se ens ch ipp e rd i ev ano v e rh e id sw e g eh e tr e ch tk r e e gomv i j and e l i j k es ch ep enbu i t t em a k en .D eo v e rh e idv e r s t r e k t ed a a r t o eint i jd env ano o r l o gk ap e rb r i e v en ,o o kw e l c omm i s s i eb r i e v eng en o emd ,w a a r inn auw k eu r i gs t ondom s ch r e v enw i e ,w a a r ,b inn enw e l k e t i jd sp ann eent e g enw e l k es ch ep env anw e l k en a t i e sm o ch tw o rd enop g e t r ed en .In N ed e r l andw e rd end ek ap e rb r i e v enu i t g e g e v enn am en sd eS t a t en -G en e r a a lo fn am en sd e s t adh oud e r ,inz i jnfun c t i ev ank ap i t e in g en e r a a l .D eu i t v o e r in g l a ginh and env and ev i j f adm i r a l i t e i t en . E en v oud i gg e s t e ldw a sd eg an gv anz a k ena l sv o l g t :d ee i g en a a rv ane ens ch ipv r o e ge en k ap e rb r i e fa anenb e t a a ld e ,w ann e e rz i jnv e r z o e k–n aond e r z o e kn a a rz i jnp e r s o on ,z i jn s ch ipenz i jno f f i c i e r en– ,w e rdin g ew i l l i gde enb o r g s om .D es ch ipp e rz o ch td eb em ann in g b i j e enenv o o r z a gh e ts ch ipv an l e e f t o ch t ,b ew ap en in gen mun i t i e ,zw a a id eh e ts ch ipu i ten w a ch t t eopd eb eh oud ent e ru g k e e rm e te eno fm e e rv e r o v e rd e ,o fz o a l sd a th e e t t e , ‘p r i j s g em a a k t e ’o f ‘ g en om en ’s ch ep en .N at e ru g k e e rm o e s tw o rd enb ep a a ldo fd ek ap in g w a sv e r l op env o l g en sd eind ek ap e rb r i e fom s ch r e v enr e g e l s .Ind i end i th e tg e v a lw a s ,w e rd h e ts ch ipt o t ‘ g o ed ep r i j s ’v e r k l a a rdenk oninp r in c ip ed ebu i tw o rd env e rd e e ldtu s s end e e i g en a a rv anh e ts ch ipend eop v a r end en .D eb em ann in gk r e e ge end e e ld a tg e r e l a t e e rdw a s a anr an g . D i ta l l e si se eng eh e e land e r eb e z i gh e idd anp i r a t e r i j .K a ap v a a r tw a sv ano v e rh e id sw e g e g e r e g l em en t e e rd ,p i r a t e r i jn i e t .P i r a t en–a fh an k e l i j kv and er e g i ow a a rz eop e r e e rd eno o k w e l ‘ v r i jbu i t e r s ’ , ‘ f i l ibu s t e r s ’o f ‘b o e k an i e r s ’g en o emd– ,h and e ld enope i g enh ou t j e , e r k end eng e eng e z a gens t e ld enz i chbu i t end ew e t .Z i jw a r env o g e l v r i j ,t e rw i j lk ap e r s b inn end ew e top e r e e rd en .G e v an g enp i r a t enw a ch t t ed es t r op .K ap e r sw a r end o o r g a an s z e e l i ed ent e rk o op v a a rd i j ,d i et i jd e l i j ke eno o r l o g s t a a ku i t o e f end enen ,a l sz eg e lu kh add en , sn e lg e ldv e rd i end eneninv r ed e s t i jdw e e rhunoud et a k enopn am en . K a ap v a a r tw a se enin t e rn a t i on a a lv e r s ch i jn s e lend ep r o c edu r e sv e r l i ep enind ev e r s ch i l l end e l and en m ino fm e e rh e t z e l fd e .E enfund am en t e e lp r ob l e emd e edz i chv o o rb i jd ev r a a go f e enn eu t r a a ls ch ipz on i e tg e k a ap td ant o chw e la an g eh oud en m o ch tw o rd en .N ed e r l and s t ondoph e ts t andpun td a te enn eu t r a a ls ch ipn i e tm o ch tw o rd ena an g eh oud en :o o kd e l ad in gd i end et ew o rd enb e s ch ouwda l sn eu t r a a l .D e z er e g e l ‘ v r i js ch ip ,v r i jg o ed ’h add en o o kd eEn g e l s ene r k endine env e rd r a gd a tz i jin1 6 7 4m e td eR epub l i e kh add eng e s l o t en . W e lw a r eno o r l o g s g o ed e r enz o a l sk an onn en ,k o g e l senk ru i th i e r v anu i t g e s l o t en ,m a a rind e p r a k t i j kb l e v ene ra l t i jdp r ob l em enb e s t a ano v e rd ev r a a gw a tnup r e c i e sv e r s t a an m o ch t w o rd enond e rd e z e ‘ c on t r ab and e ’ .Ind ea ch t t i end ee euwb e g onn end eEn g e l s ent et o rn en a and er e g e l ‘ v r i js ch ip ,v r i jg o ed ’ .M e ts t e ed sg r o t e r er e g e lm a a th i e ld enz eo o kn eu t r a l e s ch ep ena anomt ein sp e c t e r eno fe rg o ed e r ena anb o o rdw a r end i ev o o re enn a t i eb e s t emd
10
w a r enw a a rz em e eino o r l o gw a r en .Z oh ebb enz i jt i jd en sd eO o s t en r i j k s eSu c c e s s i eO o r l o g ( t o enEn g e l andend eR epub l i e kb ond g en o t enw a r en ) ,d eZ e v en j a r i g eO o r l o genind e e e r s t ej a r env and eAm e r i k a an s eV r i jh e id s o o r l o gh ond e rd enn eu t r a l eN ed e r l and s es ch ep en op g eb r a ch t . e tEn g e l si se en W ezu l l enon sh i e rv e rd e rm e td eEn g e l s ek a ap v a a r tb e z i gh oud en .5Inh k ap e re enp r i v a t e e r ,enh e e td ek ap e rb r i e f l e t t e ro fc omm i s s i on o fl e t t e ro fm a r q u e .E en k ap e rv e r k r e e gdu sd an k z i jd i eb r i e f ,u i t g e v a a rd i gdd o o rd eAdm i r a l t y ,h e tr e ch tomop s ch ep ent ej a g en ,h ent ek ap enena l sbu i tn a a rd ee i g enh a v ent ev o e r en .En g e l s ek ap e r s w a r env o o r a la c t i e find eN o o rd z e e .H e tK an a a lw a se enu i t s t e k end efu i k .V e rd e rv o e r enz e ind eW e s t Ind i s ch ew a t e r enenopd eA t l an t i s ch eO c e a an . HETPROCE SVAN HETKAPENEN HETKAAPPROCE S
H o ew e la r t i k e lb r i e v env an N ed e r l and s es ch ep enu i td ru k k e l i j kb ep a a ld end a td eop v a r end en z i cht e g enk ap e r sm o e s t env e rd ed i g en ,v e r l i eph e tk ap end o o r g a an sr e l a t i e fo rd e l i j k . W ann e e r ,z os t a a tine end e r g e l i j k eb r i e f ,en i g ev i j and eno fz e e r o v e r se ens ch ipa fh and i g t r a ch t ent em a k en , ‘ s o ob e l o v enw yL y fenL e e v end a a rb yopt es e t t enene enS ch ipen G o edv o o rs o od an i gg ew e ldeno v e r l a s tm e tG od t shu lpt eb e s ch e rm en ’ .D ea fw e z i gh e id v ang ew e ldi st ev e r k l a r enu i td er e g e l sv o o rh e tk a ap g ed r a g ,z o a l sd i ew a r enom s ch r e v enin d ev e r s ch i l l end eP r i z eA c t s.D eg e v an g en en m o ch t enn i e truwb eh and e ldw o rd enene r m o ch t–a ldu se enb ep a l in gu i t1 7 80– ,g e ensp r a k ez i jnv an ‘ v i o l en c et om a l ep r i s on e r s ,o r 6 D a a rk om tb i jd a td ek ap e r sh e th add eng emun top ind e c en c yt of em a l ep r i s on e r s ’ . k o op v a a rd i j s ch ep en .D i ew a r enn i e to f l i ch tb ew ap enden m a a k t eng e enk an st e g ene en g o edb ew ap endk ap e r s ch ip ,d a tb i jv o o r k eu ron v e rh o ed sa an v i e l .Sn e lh e idenv e r r a s s in g w a r end ev o o rw a a rd env o o re eng e s l a a gd ek ap e r a c t i e .Z e k e ra anh e tb e g inv ane eno o r l o g w a r end es l a ch t o f f e r se rn i e tv anopd eh o o g t ed a th e to o r l o gw a s .V and i eonw e t endh e id h ebb enk ap e r sd o o r g a an su i t s t e k endg eb ru i kkunn en m a k en .K ap e r s ,t en s l o t t e ,h add eno o k g e enb e l an gb i jg ew e ld .H e tw a s lu c r a t i e v e re ens ch ipon g eh a v endinh and ent ek r i j g en , omd a th e tz om e e ropz oub r en g en . S om sg e e f te ens ch e ep s j ou rn a a le enind ru kv and eg an gv anz a k ent i jd en sh e tk ap en . H o ew e lind i ej ou rn a l ene enn eu t r a l e ,f e i t e l i j k et o ono v e rh e e r s t ,k an m ent o chv a a kd e s t emm in gp r o e v env and es tuu rm and i ez i jns ch ips l a ch t o f f e rv ane enk ap e rz a gw o rd en : g e enk an on g ebu ld e renw ap en g e k l e t t e r ,e e rd e rg e l a t enh e id ,e v en tu e e le en m a ch t e l o z e v e r on tw a a rd i g in g .E ens tuu rm anv anh e tN ed e r l and s ek ap e r s ch ipAn tw e r p sW e l v a r en,d a t z e l fg e k a ap tw e rd ,v a t t eh e tind ev o l g end er e g e l ss am en : ‘ t entw a a l fu r enz a a g enw i jtw e e k o t t e r sentw e ev e r g a t t[ f r e g a t t en ]v and ew a lk om enenw i jn a am enon sv o l kw e e r omen m e end eh e tt eon t l o op en ;d o gz i j l i ep enon sh a r topens ch o o t end ek o o g e l so v e ron ss ch ip 7 O v e r i g en s v ane env and ek o t t e r s .S t r e e k enon sv l a geng a a v eon so v e ra and eSw a an ’ . b l i j k th e te rnuo o kw e e rn i e ta l t i jdz a ch t z inn i ga ant o et eg a an .K ap e r se i s t eng e ld ,b r a k en d ehu t t enop enenz o ch t enz i che enw e gn a a rk o s tb a a rh ed enens t e r k ed r an k .D ek o opm an H a rm anu sF r an k eb i j v o o rb e e ld ,d i ez i cht i jd en sd eV i e rd eEn g e l s eO o r l o gope ens ch ipv an V o o re eng o ed ein l e id in gopd eEn g e l s ek a ap v a a r tz i eS t a r k e y .Z i eo o kK o r t ew e g200 6 . S t a r k e y ,p .7 2 . 7 HCA30 / 7 4 5 . 5 6
1 1
Su r in am en a a rS in tEu s t a t iu sb e v ond ,m o e s tn ak ap in gond e rb ed r e i g in gv an ‘ e enb l o o t e h ouw e r ’z i jng e lda f g e v en .8 W a sh e t ‘ s ch ipe enm a a lg en om en ,d ankw ame eno f f i c i e rv anh e tk ap e r s ch ipa anb o o rd .H i j w a sd e ‘p r i j sm e e s t e r ’ ,d i eh e tc omm and oo v e rn am .H i jv e r z o ch td es ch ipp e rv anh e t bu i t g em a a k t es ch ipenen k e l ev anz i jn m an s ch app eno v e rt eg a anoph e tk ap e r s ch ip . Om g e k e e rdkw am ene rb em ann in g s l ed env and ek ap e roph e tg e k a ap t es ch ip .D ek ap e r s n am end ea anw e z i g ep ap i e r eninb e s l a g ,in sp e c t e e rd end e l ad in gend a a rn aw e rdo fw e l v e rd e rg e k ru i s t ,o fm enz e t t ek o e r sn a a rd ethu i sh a v en ,n a a rB r i s t o l ,L i v e rp o o l ,P l ym ou th , C o r ko fn a a rw e l k eB r i t s eh a v end ano o k .E enm a a lg e a r r i v e e rd ,w a sh e ta l l e rm in s te enz a a k v and ebu i tv e r k op enend eopb r en g s tv e rd e l en .E rm o e s te e r s tn o ge enju r id i s ch ew e g w o rd enb ew and e ldd i e l an gk onz i jn .Z e l f sz o l an gd a td eb em ann in gs om sa lw e e rg e ru im e t i jdw e e ropz e ew a s ,v o o rd a te re enu i t sp r a a kp l a a t sv ond .D eA dm i r a l t y,d i ed ek ap e rb r i e f h adu i t g e g e v en ,m o e s tn am e l i j ke e r s tb ep a l eno fh e ts ch ipt e r e ch tg en om enw a s ,o fh e t and e r sg e z e gd ,e en ‘ g o ed ep r i j s ’w a s .D ein s t an t i ed i ez o r gd r o e gv o o rd eju r id i s ch e a fw i k k e l in gw a sh e tH i g hC o u r to fA dm i r a l t y.K a ap v a a r tw a se enr i s i c o v o l l ein v e s t e r in gv o o r d ee i g en a r en ,e eng e v a a r l i j ks o o r ts ch e ep v a a r t ,w a a rw e l i sw a a rg r o t eopb r en g s t ent e g en o v e r k ond ens t a an ,m a a rw a a ro o kg edu lde env e r e i s t ew a s .
T h eC o u r tint h eD in in gH a l l ,D o c t o r s ’C omm on s .F r omt h ed r aw in gb yR ow l an d s on . In :E . S .R o s c o e ,Ah i s t o r yo ft h eEn g l i s hP r i z eC o u r t .L ond on1 9 2 4 . V anE i j ck1982 ,p .102 .
8
1 2
2 .H e tH i ghC ou r to fAdm i r a l t y GE SCH IEDEN I SENTAKEN
D eju r id i s ch er e g l em en t e r in g ,d ec on t r o l eopend ea fh and e l in gv anp r i v a t e e r in gv i e lin G r o o t -B r i t t ann i ëond e rh e tH i g hC o u r to fA dm i r a l t y.D i th o fd a t e e r tu i td ev e e r t i end ee euw enh i e ldz i chb e z i gm e tg e v a l l env anp i r a t e r i j ,k a ap v a a r t ,b e r g in g s a c t i e sena an v a r in g en .N a d eR e s t au r a t i ein1 6 60w e rdh e th o fg e sp l i t s tintw e ea fd e l in g en :h e tIn s t an c eC o u r tenh e t P r i z eC o u r t. H e te e r s t eh o fb eh and e ld ec omm e r c i ë l ec on f l i c t en ,a an v a r in g en ,s t r and in g en enon en i gh ed entu s s enb em ann in g s l ed eneno f f i c i e r enen / o fe i g en a r en .H e ttw e ed eh o fh ad t o tt a a kd ek a ap v a a r tt er e g e l en ,t ec on t r o l e r enend e l e g i t im i t e i tv ane enbu i tt eb ep a l en . D a th i e ldind a td e l ed env and i th o fd ee i g en a r env ank ap e r s ch ep ens c r e end en ,d eb o r g r e g e ld enend ek ap e rb r i e fop s t e ld eenu i t r e i k t en .T entw e ed em o e s th e th o fn ae l k ek ap in g v a s t s t e l l eno fh e te eng e r e ch t v a a rd i gdg e v a lb e t r o f ,o fh e ta an g em e r k tk onw o rd ena l s ‘ a i g hC o u r t g o odand l aw fu l lp r i z e ’ .D a a rg in ge enu i t v o e r i gond e r z o e ka anv o o r a f .H e tH w i ld ep r e c i e sw e t end o o rw i e ,w ann e e r ,w a a renond e rw e l k eom s t and i gh ed enh e t b e t r e f f end es ch ipw a sbu i t g em a a k t .V o o r t sm o e s t ena l l ed e t a i l sv anh e ts ch ipb e k endz i jn . W a tw a sh e tv o o re ens ch ip ,w i ew a sd ee i g en a a r ,w i ew a r end eo f f i c i e r en ,v anw a a rw a sh e t v e r t r o k k enenw a tw a sh a a rb e s t emm in g ?H adh e tond e rw e gand e r eh a v en sa an g ed a an , w a a ru i tb e s t ondd e l ad in g ,w a a rw a sd i ev ana f k om s t i genv o o rw i ew a sd i eb e s t emd ?A l d e z eg e g e v en sd i end ene rt o eomv a s tt es t e l l eno fh e te eng o ed ebu i tw a s .Ind i end i t n am e l i j kn i e tz oz ouz i jn ,end ek ap e ron r e ch tm a t i gh adg eh and e ld ,d ank onb e s l o t en w o rd end a th e ts ch ipw e e rw e rdv r i j g e g e v en .B i j v o o rb e e ldw ann e e rh e te ens ch ipv ane en b e v r i end en a t i ew a s .W ann e e rd ek ap e rb i jh e tn em env ane env i j and e l i j ks ch ip on r e ch tm a t i gh adg eh and e ld ,o fw ann e e re enp r i v é s ch ipe env i j and e l i j ks ch iph ad g en om enz ond e rd a td ek ap i t e ininh e tb e z i tw a sv ane enc omm i s s i eb r i e f ,v e r v i e ld e opb r en g s ta and es t a a t . Omt o te enu i t sp r a a kt ekunn enk om enh adh e tH i g hC o u r to fA dm i r a l t yb ew i j sm a t e r i a a l n od i g .D a tb e s t ondt ene e r s t eu i td ev e r k l a r in g env and ek ap e r senu i tu i t v o e r i g ev e rh o r en v anop v a r end env anh e tg e k a ap t es ch ip .D i ev e rh o r enk r e g enind ea ch t t i end ee euwe en s t and a a rd k a r a k t e renb e s t ond enu i t e ind e l i j ku i t3 4g ed e t a i l l e e rd ev r a g en ,d i eing ed ru k t e v o rmt e rb e s ch i k k in gs t ond env and eond e r v r a g e r s–tw e ec omm i s s i on e r sv anh e tH i g h C o u r t.D a a rn a a s td i end ena l sb ew i j sm a t e r i a a ld ea anb o o rda an g e t r o f f ens ch e ep sp ap i e r en , v r a ch tp ap i e r en ,d ep e r s o on l i j k ep ap i e r env anop v a r end enenp o s t .U i t e r a a rdv e r s ch i ld end e a an g e t r o f f end o cum en t enp e rs ch ip .E ene en v oud i g ev i s s e r sp in kh adn i e tv e e lm e e ra an b o o rdd ane enj ou rn a a l ,e enz e eb r i e f ,w a tr e k en in g enene enp a a ra an t e k enb o e k j e s .A an b o o rdv ane ens ch ipn a a rd eO o s to fd eW e s to fope eno o r l o g s s ch ipb e v ond enz i che ch t e r g r o t eh o e v e e lh ed ens ch e ep sp ap i e r en ,k a a r t en ,v r a ch tp ap i e r enenb r i e v en . B i jh e tp r o c e sw e rdinh e te en v oud i g s t eg e v a lv a s t g e s t e ldd a te enk ap e rt e r e ch tenz ond e r g ew e lde ens ch ipv ane env i j and e l i j k en a t i eh adbu i t g em a a k t ,v o l g en sd eind ek ap e rb r i e f om s ch r e v enr e g e l s .P a sd an m o ch t ens ch ipen l ad in gw o rd eng e v e i ldenk ond eopb r en g s t w o rd env e rd e e ld . C omp l i c a t i e st r ad enopw ann e e rt i jd en sh e tp r o c e stw e eo fm e e rk ap e r s ch ep ene l k a a rd e bu i tb e tw i s t t en .O fw ann e e rd ee i g en a a rv anh e ts ch ipd er e ch tm a t i gh e idv and ek ap in g a an v o ch t .O fw ann e e re enk o opm and i ee env r a ch th ad m e e g e v enz i jn l ad in gt e ru g e i s t e .
1 3
T e g ene enu i t sp r a a kk on m eninb e r o epg a an .D e z ez o g eh e t en ‘ c on t e s t edp r i z e s ’v ond en p l a a t sv o o rh e tH i g hC o u r to fA p p e a l sf o rP r i z e s. H e tv a s t s t e l l env and er e ch tm a t i gh e idv and ebu i tw a sdu sb i je l ks ch ipe enh e e lp r o c e s , w a a re enr eu s a ch t i g ep ap i e rw in k e lb i jkw amk i j k en .V o o r a linp e r i od e sk o r tn ah e t u i tb r e k env ane eno o r l o gm a a k t eh e tH i g hC o u r to v e ru r enomd ev e l ep r o c e s s ena ft e w i k k e l en .D eju r id i s ch ea fh and e l in gk on m a and endu r enens l e ep t ez i ching e c omp l i c e e rd e g e v a l l en–v o o r a lw ann e e re ra an z i en l i j k es omm eng e ld m e ew a r eng em o e id–j a r env o o r t . D eop v a r end env e rb l e v enin tu s s enine eng e v an g en i s .S om sw e rd enz eg e ru i ldt e g en En g e l s ek r i j g s g e v an g en eninh e tv i j and e l i j k e l and .V a a km o e s t enz ehunt i jdu i t z i t t ent o td e o o r l o gw a sa f g e l op en . S ch ep env and eN a v yn am enp e rd e f in i t i eo o kv i j and e l i j k es ch ep eninb e s l a g .O o kind e z e g e v a l l enk ond eb em ann in ge end e e lv and ebu i tv e r k r i j g en .D ea fh and e l in gd a a r v anw e rd e v en e en sg e r e g e ldd o o rh e tH i g hC o u r to fA dm i r a l t y. H e tz a ldu id e l i j kz i jnd a td i ta l l e sv e e ladm in i s t r a t i em e tz i ch m e eb r a ch t .E enh e e l l e g e rv an H i g hC o u r tamb t en a r enh ade re enb a ana an ,d a a rn a a s tv e r s ch a f t eh e tw e r kenin k om s t en a anad v o c a t en ,n o t a r i s s en ,b o e kh oud e r s ,k l e r k en ,k op i i s t enenv e r t a l e r sv and ebu i t en l and s e d o cum en t en .D e z ep e r s on en ,d i edu sa l l enp r o f i t e e rd env and ek ap e r i j -bu r e au c r a t i e , w o ond enn i e ta l l e eninL ond en ,m a a ro o kinv e r r eh a v en s t ed enbu i t enEn g e l and , w a a r v and a anb e t r ouwb a r ea k t e sg e l e v e rd m o e s t enw o rd en . AANTALLENGEKAAPTESCHEPEN
D eEn g e l s ek a ap v a a r tg a a tt e ru gt o td e l a t em idd e l e euw enenv e rdw e en l an g z am e rh andin d en e g en t i end ee euw .M e td eP r i z eA c tv an1 9 4 8w e rdk a ap v a a r td e f in i t i e fa f g e s ch a f t . Ind e z ep e r i od ew a sEn g e l andv r i jw e la l t i jdino o r l o gm e td ee eno fand e r en a t i e ,entu s s en 1 7 7 6en1 7 8 3m e td eop s t and i g eAm e r i k a an s ek o l on i ën .H e ti sn i e tg em a k k e l i j komt e s ch a t t enh o e v e e ls ch ep end eEn g e l s enind i ee euw enh ebb eng e k a ap t .M e tn am eo v e rd e v i j f t i end eenz e s t i end ee euwon tb r e k ene x a c t eg e g e v en s .M a a rm enk anv e i l i gs t e l l end a th e t n i e tomh ond e rd ens ch ep eng a a t ,n i e tomdu i z end en ,m a a romt i endu i z end en .H e t in v en t a r i s e r endond e r z o e kr i ch t t ez i cha l l e enopd eN ed e r l and s es ch ep en .D ej a ch tv an En g e l s ek ap e r sop N ed e r l and s es ch ep enend eg e v o l g end a a r v anz i jnn o o i tg o edond e r z o ch t . M enk anw e lsp r e k env ane enb l ind ev l e kind eg e s ch i ed s ch r i j v in g .S l e ch t sb i jb en ad e r in gi s v a s tt es t e l l en ,z o a l sh i e r ond e rz a lb l i j k en ,h o e v e e lN ed e r l and s es ch ep end eEn g e l s e p r i v a t e e r send eN a v yh ebb eng en om en . V o o rd ee e r s t ed r i eEn g e l s eo o r l o g enw o rd enen k e l ec i j f e r sr e g e lm a t i gg en o emd .Z eg a an t e ru gope enb o e kv and eB r i t s eh i s t o r i cu sR a lphD a v i s .Inz i jnT h eR i s eo ft h eEn g l i s h S h i p p in gIn d u s t r y(L ond en1 9 6 2 )g e e f th i jv o o rd i ed r i eo o r l o g end ev o l g end ea an t a l l en : 1000t o t1 700 ,5 2 2en500 .D e z ea an t a l l enz i jnind e l i t e r a tuu re ene i g en l e v eng a an l e id en , a v i sh e e f tz ev i ae enin g ew i k k e ld er ed en e r in ga f g e l e idv ane en m a a rz i jnt e r e ch tb e tw i s t .9D b e r e k en in gv anS amu e lP ep y su i t1 6 9 2 .Inw e r k e l i j kh e ids ch r e e fP ep y sa l l e en m a a rd a th i j v ane enk o opm anh adg eh o o rdd a td e z ed a ch td a td eEn g e l s enind et o enu i t g e v o ch t en o o r l o gm e tF r an k r i j ktw e em a a lz o v e e lF r an s enh add eng e k a ap ta l sz i jind r i eo o r l o g env an R omm e l s e ,p .1 8en2 8 .
9
1 4
d eN ed e r l and e r sh add eng en om en .10D a v i sh e e f tz e l f sg e enkw an t i t a t i e fond e r z o e kind e a r ch i e v env and eH i g hC o u r to fA dm i r a l t yg ed a an .V o o r a ld ea an t a l l env and eE e r s t e En g e l s eO o r l o gk l in k enon g e l o o fw a a rd i g .D ea r ch i e v env anh e tH i g hC o u r tw i j z en a l l e rm in s topz o v e e lg e k a ap t es ch ep en ;opd ed o o rD a v i sg eb ru i k t e l i j s tv o o rd eTw e ed e En g e l s eO o r l o gk om env e e lF r an s e ,Sp a an s e ,Zw e ed s eenD e en s en am env o o r .D ea an t a l l en v and ed r i ee e r s t eEn g e l s eO o r l o g en m o e t end ano o km e tv o o r z i ch t i gh e idw o rd en i g h g eh an t e e rd .D eand e r ec i j f e r sb e ru s t enope i g ent e l l in g enind ein v en t a r i s s env anh e tH C o u r to fA dm i r a l t y .
P e r i od e :
H o e v e e lh e idg en om ens ch ep en :
V o o r sp e lt o td eE e r s t eEn g e l s eO o r l o g( 1 6 4 7 1 6 5 2 ) E e r s t eEn g e l s eO o r l o g( 1 6 5 2 1 6 5 4 ) Tw e ed eEn g e l s eO o r l o g( 1 6 6 5 1 6 6 7 ) D e rd eEn g e l s eO o r l o g( 1 6 7 2 1 6 7 4 ) O o s t en r i j k s eSu c c e s s i eO o r l o g( 1 7 3 9 1 7 4 8 ) Z e v en j a r i g eO o r l o g( 1 7 5 6 1 7 6 3 ) Am e r i k a an s e On a fh an k e l i j kh e id s o o r l o g enV i e rd eEn g e l s eO o r l o g( 1 7 7 6 1 7 8 4 ) N ap o l e on t i s ch eT i jd : 1 7 9 3 1 80 3 1 80 3 1 8 1 3
3 8 3( v o l g en sG r o en v e ld )11 1 .0001 . 700( v o l g en sD a v i s ) 4 50( v o l g en sR omm e l s e )12 500( v o l g en sD a v i s ) 1 3 4 1 9 1 4 2 3 5 1 6 30 5
H i e rb i jm o e tw o rd ena an g e t e k endd a td i tm in imum a an t a l l enz i jn .E rz i jns ch ep eng e k a ap t z ond e rd a te rr e g l em en t a i r ea k t e so v e rz i jnop g em a a k t ;e rz i jno o kd o cum en t enw e g g e r a a k t . O o kz e g g end ea an t a l l enn i e tv e e lo v e rd et o t a l es ch ad ed i ed eN ed e r l and s ee c on om i ed o o r d e z ek ap in g enh e e f tg e l ed en .T ene e r s t eg a ana ch t e rd e z eg e t a l l ena l l e r l e is o o r t ens ch ep en s chu i l ,v anon a an z i en l i j k ev i s s e r s ch ep ent o tr e t ou r s ch ep env and eVOC .T entw e ed ez i jne r int i jd env ano o r l o gv anu i tN ed e r l ands ch ep enu i t g e r e edd i eond e rn eu t r a l e-d o o r g a an s D e en s eo fP ru i s i s ch e-v l a gz i jng a anv a r en ,m a a rd i et o chd o o rEn g e l s ek ap e r so f m a r in e s ch ep enz i jnop g eb r a ch t .
Ad v e r t en t i ev o o rd eTw e eG e b r o e d e r sinE x e t e rF l y in g P o s t,Ap r i l1 7 8 1 . D a v i s ,p .5 1enT ann e r ,p .2 7 1 . G r o en v e ld ,t ab e lI . 12 R omm e l s e ,p .2 7en2 8 . 10 11
1 5
3 .H e ta r ch i e fv anh e tH i ghC ou r to fAdm i r a l t y HETARCH IEF
D ev o o rb e r e id in g env ane enz a a kv o o rh e tP r i z eC o u r t( in v en t a r i s a t i ev anh e ts ch ip , v e rh o r env and eb em ann in g ,v e r t a l in gv and ea an g e t r o f f enp ap i e r en )k ond enp l a a t s v ind en ind eh a v enw a a rh e tg e k a ap t es ch ipw e rdop g eb r a ch t .D ez a a kz e l fsp e e ld ein D o c t o r ’ s C omm on sinL ond en ,d ev e s t i g in gv and ec i v i e l r e ch t e l i j k eju r i s t en ,t enzu id env anS t .P a u l ’ s C a t h e d r a l.D ea r ch i e v enw e rda an v an k e l i j kb ew a a rdind e T ow e ro fL on d on .In1 8 5 6en1 8 5 7 u b l i cR e c o r dO f f i c e.Ind ej a r enn e g en t i gv and etw in t i g s t e w e rd enz eo v e r g eb r a ch tn a a rh e tP e euwt en s l o t t ev ondd ev e rhu i z in gn a a rT h eN a t i on a lA r c h i v e s(TNA )inK ewp l a a t s .G e z i en d et i en t a l l eno o r l o g end i ed eEn g e l s enh ebb eng e v o e rdend et i endu i z end ens ch ep end i ez e h ebb eng e k a ap t ,z a lh e tdu id e l i j kz i jnd a th e ta r ch i e fv anh e tH i g hC ou r to f A dm i r a l t yh ond e rddu i z end ens tu k k enom v a tenh ond e rd en m e t e r s l an gi s .H e ta r ch i e fi s op enb a a r ,a li sv o o rb ep a a ld eond e rd e l ens ch r i f t e l i j k et o e s t emm in gn od i gomz et e r a adp l e g en . e p a r tm en t sd i eb e s t a anu i ts e r i e s( v r o e g e r D ea r ch i e v env anTNAz i jnond e r v e rd e e ldind c l a s s e sg eh e t en ) .D es e r i e sz i jnf o rm e e lw e e rond e r v e rd e e ldins u b s e r i e s ,s u b s u b s e r i e s ,p i e c e s eni t em s .M a a rv o o rh e tp r a k t i s ch eg eb ru i ki sh e ta l l e enn od i gt ew e t end a td e d e p a r tm en t s w o rd ena an g edu id m e t l e t t e r send es e r i e sm e tnumm e r s .D es e r i e sz i jnz e l fo o kw e e r op g ed e e ld ;d e z enumm e r sv e rw i j z enn a a ra r ch i e fd o z en . HCA30 / 3 1 1b i j v o o rb e e ldv e rw i j s t n a a ra r ch i e fd o o s3 1 1v and es e r i e s30v anh e td e p a r tm en tHCA . H e ta r ch i e fv anh e tH i g hC o u r to fA dm i r a l t yi sé énd e p a r tm en t(HCA ) ,op g ed e e ldin6 5 13 V o o rh e tp r o j e c tS a i l in gL e t t e r sw a r en ,z ow a sg eb l e k enu i te e rd e r eond e r z o e k env an s e r i e s . ond e rand e r eP . J .M o r e eenv anE . S .v anE i j c kv an H e s l in g a ,d es e r i e s HCA30 ,3 2en4 9 r e l e v an t . D e z ed r i es e r i e sb e v a t t ena r ch i v a l i ab e t r e f f end eg e k a ap t es ch ep en ,m a a rz i jnond e r l in g a fw i j k endv anom v an geninh oud .O o kd ew i j z ev anin v en t a r i s a t i ei sv e r s ch i l l end . HCA30 b e v a t1 .0 4 8numm e r s , HCA3 21 . 8 4 9en HCA4 910 6 .Int o t a a lb e s t a and e z ed r i es e r i e sdu s u i t3 .00 3numm e r s .E l kv and e z enumm e r sv e rw i j s tn a a re en ,tw e e ,d r i eo fz e l f sm e e rd o z en enh e tt o t a a lv and e z ed r i es e r i e som v a tn a a rs ch a t t in g4 .000d o z en .Inh e td ep o ts t a and e z e d o z env e r sp r e idop g e s l a g en( f o rm a a tp l a a t s in g ) ,w a a rb i jd enum e r i e k ev o l g o rd en i e ti s a an g eh oud en . D einh oudv and ed o z eni sn i e tun i f o rm .W i ee enw i l l e k eu r i g ed o o su i te env and e g en o emd e HCAs e r i e sa an v r a a g t ,k anw o rd eng e c on f r on t e e rd m e te ench a o t i s ch es t ap e l g e s ch eu rd eeng e k r eu k e ld ep ap e r a s s enl o s ,g ebund e ldo fop g e r o ld,en v e l opp en , g e v ouw eno fu i t g e v ouw enb r i e v en ,d ru kw e r k ,n o t i t i eb o e k j e s ,sn ipp e r s , l in t en ,s tu k j e st ouw , b r i e f j e sena an t e k en in g env antw in t i g s t e e euw s ea r ch i v a r i s s eno fond e r z o e k e r s ,a lo fn i e t v e r r o e s t ep ap e r c l ip s , l a k z e g e l s ,a l l e sa f k om s t i gv anv e r s ch i l l end es ch ep enu i tv e r s ch i l l end e l and enena l l e so v e rd e k tm e te endunn em a a rh a rdn e k k i g e l a a gs t o f . D en a amH i g hC o u r to fA dm i r a l t yb l e e fb e s t a ant o t1 8 7 5eni st o env e r and e rd ,d ea r ch i e v env anh e t h o fb l e v enb ew a a rdond e rd eoud en a am .D ea r ch i e v en l op ent o t1 9 9 5 .
13
1 6
Andere dozen daarentegen kunnen vol zitten met keurig geordende dossiers bestaande uit processtukken, scheepspapieren en eventueel brieven, geordend op scheepsnaam, alles bijeengehouden door een lint of een stuk touw. Dat is vooral het geval bij het achttiendeeeuwse materiaal. Maar ook al is het materiaal min of meer geordend, dan nog is het niet uniform. Van het ene schip is een enkel processtuk bewaard, van een ander schip resteren dozen met honderden stukken. Soms zijn de stukken van één schip bij elkaar opgeborgen, soms ook zijn ze verspreid over verscheidene inventarisnummers. Omdat aan boord van schepen ook documenten (journalen, brieven, cognossementen etc.) van andere schepen aanwezig konden zijn, kost het vaak moeite om vast te stellen om welk schip het nu eigenlijk gaat. Ten slotte: de dossiers zijn niet op nationaliteit opgeborgen, maar bijvoorbeeld op periode, of op scheepsnaam, zodat men dus Franse, Spaanse, Deense en Nederlandse dossiers door elkaar aantreft. DE INVENTARISATIE
Is de wijze van opbergen niet uniform, de bestaande inventarisatie van het HCA-archief is dat al helemaal niet. Binnen de series is een chronologische onderverdeling op oorlog aangebracht. Sommige oorlogsperiodes zijn gedetailleerd geïnventariseerd (op piece- of zelfs op item-niveau), andere globaal. Sommige delen zijn geïnventariseerd op type document en daarbinnen chronologisch of ook wel op nationaliteit. Ook zijn binnen bepaalde periodes de archieven alfabetisch op scheepsnaam beschreven, soms met de nationaliteit van de gekaapte schepen erbij, maar soms ook niet. Andere delen zijn weer geordend op de plaats waar de schepen zijn gekaapt. De inventarisatie zelf verschilt dus per periode, de inventarissen zelf, catalogues, indexes of calendars genaamd, wijken ook onderling van elkaar af. Er zijn oude handgeschreven inventarissen, er bestaan klappers met daarin uitgetypte inventarissen en tenslotte is er ook de online catalogue van TNA die, ondanks de geavanceerde techniek, niet per definitie de meest recente informatie bevat en dus zeer verraderlijk is. Anders gezegd: wie alleen de online catalogue raadpleegt, kan informatie missen die wel in oudere papieren catalogues zit, maar die nog niet zijn ingevoerd. Tenslotte dient nog te worden opgemerkt dat de nationaliteitstoeschrijvingen in de inventarissen niet altijd betrouwbaar zijn. Regelmatig blijken in een inventaris als ‘Dutch’ omschreven schepen helemaal niet Nederlands te zijn, maar Duits, Deens of zelfs Frans. Het is waarschijnlijk dat ook het omgekeerde het geval is.
17
4 .H e tond e r z o e k DOELENU ITVOER ING
H e td o e lv anh e tond e r z o e kv o o rS a i l in gL e t t e r sw a se eng l ob a l ein v en t a r i s a t i et em a k env an d einh e ta r ch i e fv anh e tH i g hC o u r to fA dm i r a l t ya anw e z i g eN ed e r l and s eb r i e v en .D a a r v o o r w a r en ,z o a l sh i e rb o v ena la an g e g e v en ,d es e r i e s HCA30 ,3 2en4 9r e l e v an t .Ind e d e t a ch e r in g s o v e r e en k om s ttu s s end eK on in k l i j k eB i b l i o t h e e kenNRCH an d e l s b l a dend e n ad e r ew e r k a f sp r a a k( ap r i l200 5 )s t a a td ano o kd a td e z es e r i e sond e r z o ch tm o e s t enw o rd en . V a s tz ou m o e t enk om ent es t a anh o e v e e lN ed e r l and s eb r i e v ene ra anw e z i gz i jn ,u i tw e l k e p e r i od ez ed a t e r en ,v anu i tw e l k ep l a a t s enz ev e r s tuu rdw a r enenw a a rh e en ,ent o tw e l k e t yp ens ch e ep v a a r td es ch ep end i ed e z eb r i e v ena anb o o rdh ebb eng eh ad ,g e r e k endkunn en w o rd en .O o km o e s tw o rd enb ep a a ldh o ed ev e rh oud in gp a r t i cu l i e r e / z a k e l i j k eb r i e fw a s . HCA30 ,3 2en4 9om v a t t ens am en3 .00 3a r ch i e fnumm e r s .V an9 1 7a r ch i e fnumm e r sw e rd v a s t g e s t e ldopg r ondv and eond e r s ch e id enin d e x e senc a t a l o g u e sd a tz em o g e l i j kN ed e r l and s m a t e r i a a lb e v a t t en .V ane ena an t a lh i e r ond e rv a l l end enumm e r sw a sd a tn i e tz e k e romd a t z ew o rd enom s ch r e v ena l s ‘m i s c e l l an e ou s ’o f ‘un id en t i f i ed ’ .D i enumm e r sz i jno o k ond e r z o ch t .D e9 1 7a r ch i e fnumm e r sv e rw e z enint o t a a ln a a r1 . 1 20d o z en .D e z ed o z enz i jn a l l eb e k e k en .Inon g e v e e rdu i z endd o z enb e v ond enz i chind e rd a ada r ch i e f s tu k k en b e t r e f f end eN ed e r l and s es ch ep en .H e tN ed e r l and s ea r ch i e fm a t e r i a a lv an70 4d o z eni s v e rw e r k tine env o o rd i tp r o j e c td o o rd eKBon tw o rp end a t ab a s e .D a tg eb eu rd ea l l e en w ann e e re rb r i e v ena anw e z i gw a r eno fand e rin t e r e s s an tN ed e r l and sm a t e r i a a l .Inand e r e g e v a l l en( c a .300 )w a sh e tm a t e r i a a lz osumm i e renz ouh e tz o v e e lt i jdk o s t enomh e tt e id en t i f i c e r eneng ed e t a i l l e e rdind ed a t ab a s eopt en em end a td a a r v ani sa f g e z i en .In30 4v an d e70 4ind ed a t ab a s ev e rw e r k t ed o z enw e rd eno o kb r i e v ena an g e t r o f f en .
S e r i e s HCA30 HCA3 2 HCA4 9
a an t a la r ch i e fnumm e r s 1 .0 4 8 1 . 8 4 9 10 6
H i e r ond e rv o l g tp e rs e r i e send a a rb inn enp e rp e r i od ew a tw e rda an g e t r o f f en . HCA30
D e z es e r i e s ,b e s t a and eu i t1 .0 4 8numm e r s ,b e v a tu i t e en l op end m a t e r i a a ld a tb e t r e k k in g h e e f topd es ch ep enend ep r o c e s g an gind ez e v en t i end e ,a ch t t i end eenn e g en t i end ee euw . H e ti sd e e l sg e o rd endopt yp ed o cum en t ,d a a rb inn enopp e r i od eend a a rb inn enw e e rop n a t i on a l i t e i tv and eg e k a ap t es ch ep en .D a a rn a a s tz i jne rc a t e g o r i e ëna l s ‘ v a r i ou s ’en ‘un c l a s s i f i ed ’ .V o o rd i tond e r z o e kw a r end ec a t e g o r i e ën ‘ In t e r c ep t ed M a i l sandP ap e r s ’en ‘ Sh ip s ’B o o k sandP ap e r s ’v anb e l an g . D e z es e r i e sb e v a tr e l a t i e fv e e lz e v en t i end e e euw s eN ed e r l and s eb r i e v en . E ena an t a ld o z en(d enumm e r s HCA30 / 9 8 1 9 8 5 )b e v a t t ed o cum en t enb e t r e f f end e N ed e r l and s es ch ep end i et i jd en sd eB e l g i s ch eop s t andinEn g e l s eh a v en sa and ek e t t in g
1 8
w a r eng e l e gd .O o kd a a rh i e ldh e tH i g hC o u r tz i ch m e eb e z i g .B r i e v enw e rd end a a rb i jn i e t a an g e t r o f f en . HCA3 2
D i ta r ch i e fi sv e r r ew e gh e tg r o o t s t ev and eond e r z o ch t es e r i e s .H e tt e l t1 . 8 4 9numm e r s .H e t b e s l a a td ej a r en1 5 9 2t o t1 8 5 5 ,m a a rh e tm e r end e e lv anh e tm a t e r i a a lb e t r e f td ep e r i od e1 6 5 5 1 8 1 7 .H e ta r ch i e fi sop g ed e e ldn a a rd ev e r s ch i l l end eo o r l o g end i eind eond e rh a v i g ep e r i od e z i jng e v o e rd .D ein v en t a r i s a t i e l o op tp e ro o r l o gu i t e en . Ind i ta r ch i e fw e rd env e e lN ed e r l and s ed o s s i e r su i td eTw e ed een D e rd eEn g e l s eO o r l o g a an g e t r o f f en .T i jd en sd eO o s t en r i j k s eSu c c e s s i eO o r l o g( 1 7 3 9 1 7 4 8 ) ,t o en N ed e r l and n eu t r a a lw a s ,w e rd ent o chg e r e g e ld N ed e r l and s es ch ep end o o rd eEn g e l s eng e k a ap t .D e b a s i s g e g e v en so v e rd eind e z eo o r l o gg e k a ap t es ch ep en(HCA3 2 / 9 4 1 60 )s t a anv e rm e ldin e eng e t yp t eind e x .D es ch ep ens t a ana l f ab e t i s chopn a am ,w a a rn ad es ch ipp e r ,h e tj a a rv an k ap in g ,d en a t i on a l i t e i tenh e tt yp es ch ipw o rd tv e rm e ld .E rw e rd en1 3 4s ch ep eng e k a ap t . E rw e rd enru im1 . 300b r i e v ena an g e t r o f f en . O o kv o o rd eZ e v en j a r i g eO o r l o g( 1 7 5 6 1 7 6 3 )b e s t a a te enind e x ,a l f ab e t i s chops ch e ep sn a am . D e z eb e s l a a td enumm e r s HCA3 2 / 1 6 1 2 5 9 .Ind e z e ‘ c a l end a r ’ ,op g e s t e ldin1 9 5 6 ,v o l g tn a d es ch e ep sn a amd en a amv and es ch ipp e r ,h e tj a a rv and ek ap in gend en a t i on a l i t e i t .E r w o rd en1 7 3N ed e r l and s es ch ep eng en o emd .O o kb e s t a a te re en l i j s tv an5 9W e s t Ind i s ch e N ed e r l and s es ch ep end i ed o o rEn g e l s ek ap e r sz i jnbu i t g em a a k tind ej a r en1 7 5 7 1 7 5 8 .14Op d i e l i j s tk om ena ch t t i ens ch ep env o o rd i en i e tind eb o v en g en o emd eind e xs t a anv e rm e ld . H e tt o t a a la an t a lg e k a ap t es ch ep enind e z eo o r l o gi sdu sm in im a a l1 9 1( 1 7 3+1 8 )g ew e e s t . H e ta an t a la an g e t r o f f enb r i e v enk om top1 . 800 . T i jd en sd eV i e rd eEn g e l s eO o r l o g( 1 7 80 1 7 8 4 )m a a k t end eEn g e l s ek ap e r sz e e rv e e l N ed e r l and s es l a ch t o f f e r s .M a a ra le e rd e r ,v an a f1 7 7 6 ,b e g onn end eEn g e l s enint o en em end e m a t es ch ep env anh e tn eu t r a l eN ed e r l anda ant eh oud en .S in tEu s t a t iu sw a sn am e l i j ke en u i t e r s t lu c r a t i e fN ed e r l and ssm o k k e l c en t rumtu s s en W e s t -Eu r op aend eop s t and i g e Am e r i k an en .T o enEn g e l andin1 7 7 8o o km e tF r an k r i j kino o r l o gr a a k t e ,k ond end e N ed e r l and e r so o kg r o t ew in s t enb eh a l en m e td eh and e lopF r an k r i j k .D i ta l l e st o tg r o t e e r g e rn i sv and eB r i t t en ,d i eu i t e ind e l i j kop20d e c emb e r1 7 80d eR epub l i e kd eo o r l o g v e r k l a a rd en . Onm idd e l l i j kn ad eo o r l o g s v e r k l a r in ga an N ed e r l and ,op20d e c emb e r1 7 80 ,n amd e k a ap v a a r tinh e v i gh e idt o e .E ron t s t onde enrunopk o op v a a rd i j s ch ep enomd i eu i tt e ru s t ena l sk ap e r s ch ep en .L ond en s ein v e s t e e rd e r ssn e ld enz e l f sn a a rP o r t sm ou thome re en s ch ipt eb em a ch t i g en . ‘W ea r em adw i thj o ya tth ep r o sp e c to fa Du t ch W a r ;th et owni s fu l lo fp e op l ef r omL ond onc om ed ownt obu ysh ip sf o rp r i v a t e e r s :th e yg i v ean yp r i c e , l e t th ev e s s e lb ee v e rs osm a l l ’ ,z or app o r t e e rd ed eM o rn in gC h r on i c l ean dL on d onA d v e r t i s e ra l 15 G edu r end ed eo o r l o gw e rd en1 2 9 op2 7d e c emb e r1 7 80 ,e enw e e kn ad eo o r l o g s v e r k l a r in g . 16 D e N ed e r l and s es ch ep eng en om end o o rk ap e r sen1 9 5d o o rd eN a v y,du ss am en3 2 4 . m e e s t es l a ch t o f f e r sv i e l enind ee e r s t ed r i em a and env and eo o r l o g .H e ta an t a lg en om en K l o o s t e r ,p .2 6 1 2 6 3( on t l e enda and eN e d e r l an d s c h eJ a e r b o e k en1 7 5 8 ,p .9 2 4e . v ) . S t a r k e y ,p .20 7 . 16 S t a r k e y ,p .2 1 7 14 15
1 9
s ch ep eno v e rd e z eh e l ep e r i od ew a sg r o t e r .Ind eind e xv and i ta r ch i e fu i t1 9 6 7s t a a to o kd e n a t i on a l i t e i tv and eg e k a ap t es ch ep env e rm e ld .D e z eind e xb e t r e f t HCA3 2 / 2 60 4 9 6 .17E r e tm e r end e e lh i e r v anb e t r e f t w o rd enint o t a a l4 1 3N ed e r l and s es ch ep eng en o emd .18H s ch ep enopd eEu r op e s ev a a r t .Int o t a a lw e rd enind e z ep e r i od eru im1 7 .000 N ed e r l and s e b r i e v eng e v ond en .E eng r o t eh o e v e e lh e id m a t e r i a a lh e e f tb e t r e k k in gopd eW ICend e p a r t i cu l i e r ev a a r top W e s t Ind i ëen W e s t -A f r i k a .D em e e s t eb r i e v enw e rd ena an g e t r o f f en op W e s t Ind i ë v a a rd e r s .V e rd e ri se ena an z i en l i j k eh o e v e e lh e idb r i e v enend o cum en t en a f k om s t i gv anVOC s ch ep en .B r i e v enb inn enEu r op av e r z ond en ,v o rm ene en m ind e rh e id . D eN ap o l e on t i s ch et i jd( 1 7 9 5 1 8 1 5 ) l e v e rd ed em e e s t ep r ob l em enopb i jd ez o e k t o ch tn a a r N ed e r l and s es ch e ep sd o s s i e r sinh e ta l g em e enenn a a rb r i e v eninh e tb i j z ond e r .D e d o cum en t enz i jno o kh i e rop g eb o r g enops ch e ep sn a amina l f ab e t i s ch ev o l g o rd eond e rd e rb e s t a a te ens imp e l eind e xm e ta l l e enb e g in l e t t e r sv and e numm e r s HCA3 2 / 50 2 1 3 4 5 .19E s ch e ep sn am end i ev e rw i j z enn a a rd enumm e r sv and ed o z enw a a r ind ed o cum en t en b e t r e f f end ed i es ch ep enz i jnop g eb o r g en .D a a rn a a s tz i jne rtw e eh and g e s ch r e v en l i j s t end i e p e rj a a rend a a rb inn enw e e ra l f ab e t i s chd en am env and eg e k a ap t es ch ep enend en am en 20 D e z e l i j s t enz i jninf a c s im i l eu i t g e g e v enind er e e k sv and eL i s t& v and es ch ipp e r sg e v en . 21 In d e xS o c i e t y . W ann e e rw eh e ta an t a ls ch e ep sn am ent e l l end a td eEn g e l s enint o t a a lg en om enh ebb en t i jd en sd er e e k so o r l o g en m e tF r an k r i j kind ep e r i od e1 7 9 5 1 8 1 5 ,d ank om enw eoph e t a an t a lv an1 1 . 200 .H e tkunn ene rm ind e rz i jnomd a td ep ap i e r ens om sv e r sp r e idz i jn g e r a a k tenomd a té éns ch ipond e rtw e eo fm e e ra r ch i e fnumm e r sk anv a l l en .M a a rz e l f s w ann e e rw eh e tt o t a a lop10 .000s t e l l en ,d anb e t e k en td i td a td eEn g e l s entu s s en1 7 9 3en 1 8 1 7p e rj a a rg em idd e ldru im400s ch ep enh ebb eng en om en .V e r v o l g en sd i en tv a s t g e s t e ld t ew o rd enh o e v e e ld a a r v an N ed e r l and si s . N o chind ep ap i e r en C a t a l o g u e,n o chind eh i e rb o v eng en o emd e L i s t s,o find e on l in e c a t a l o g u ev anTNA ,w o rd td en a t i on a l i t e i tv and eg e k a ap t es ch ep ena an g e g e v en ;a l l e enb i j B i jb e s tud e r in gb l e e ke ena an t a la l sN ed e r l and sa an g em e r k t es ch ep enD e en so fDu i t st ez i jn . V anE y c k1 9 8 2 ,p .1 1 1n o em te enn o gh o g e ra an t a lv an5 3 6 . 19 N ad e z er e e k sv o l g tn o ge enr e e k s ‘C on t e s t edc a s e s ’ , ‘b e tw i s t ez a k en ’o v e rd ep e r i od e1 7 9 5 1 8 1 5 . H i e r v anb e s t a ana l l e eng e s ch r e v enin v en t a r i s s enops ch e ep sn a am : L i s to fP a p e r sinC on t e s t e dP r i z eC a u s e sw h i c ho c c u r r e dint h eY e a r s1 8 0 3an d1 8 1 0( IND10 3 2 5 ) .(HCA 3 2 / 1 3 4 6 1 7 2 8 ) .B e v a td o s s i e r sv an1 8 1 2s ch ep en . E env e r v o l gh i e r opo v e rd ep e r i od e s1 8 10 1 8 1 4( 2 2 80s ch ep en )en1 8 1 6 1 8 20(HCA2 /1 7 2 8 1 8 20 ) . B e v a td o s s i e r sv an1 80s ch ep en . 20 P r i z eP a p e r sW a r1 7 9 3 1 8 0 3( IND10 3 2 4 ,d e e l4) . HCA3 2 / 4 9 4 9 30 .B e v a t5 7 30s ch e ep sn am en .P r i z e P a p e r sW a r1 8 0 3 1 8 1 7( IND10 3 2 4 ,d e e l5 ) . HCA3 2 /9 3 1 1 3 4 5 .B e v a t1 1 2 80s ch e ep sn am en . 21 H i g hC o u r to fA dm i r a l t y .P r i z eP a p e r s(HCA 3 2 / 4 9 4 9 3 0 ) .In d e x ,1 7 9 3 1 8 0 3 .L i s t&In d e xS o c i e t y , V o l um e1 8 4,(L ond en1 9 8 2 ) . H i g hC o u r to fA dm i r a l t y .P r i z eP a p e r s(HCA 3 2 / 9 3 1 1 3 4 5 ) .In d e x ,1 8 0 3 1 8 1 7 .L i s t&In d e xS o c i e t y , V o l um e1 9 4,(L ond en1 9 8 3 ) . H e t l a a t s t ed e e ld a t l o op tv an1 80 3t o th e te indv and eo o r l o gg a a tt e ru goptw e ea l f ab e t i s ch e l i j s t en (HCA3 21 8 4 8en HCA3 21 8 4 9 ) . 17 18
20
D e en s es ch ep eni sd a th e tg e v a l .22H e ti sdu sn i e tm o g e l i j koms imp e lw e gd eN ed e r l and s e s ch ep enu i td e z edu i z end ennumm e r st ek i e z en . Omt o chz o v e e lm o g e l i j kd o s s i e r sv an N ed e r l and s es ch ep end o o rt ekunn enn em en ,i su i td i t ‘N ap o l e on t i s ch e ’b e s t ande en s e l e c t i eg em a a k tm e te enz oh o o gm o g e l i j k et r e f k an senw e lopd ev o l g end em an i e r . T ene e r s t ez i jna l l es ch ep en m e tz ow e le en N ed e r l and s en a ama l sm e te en N ed e r l and s k l in k end es ch ipp e r sn a amg e s e l e c t e e rd .D e z e l i j s tw e rdg e c omb in e e rd m e td eg e g e v en su i t h e tp r o e f s ch r i f tv anE . S .v anE i j c kv an H e s l in g a ,V anC om p a gn i en a a rk o o p v a a r d i j .D e s t e rd am s c h e e p s v e r b in d in gv and eB a t a a f s eR e p u b l i e km e td ek o l on i ëninA z i ë1 7 9 5 1 8 0 6(Am 1 9 8 8 ) .D a a r inz i jn l i j s t enop g en om env and eg e k a ap t eVOC s ch ep enenv and es ch ep end i e a anh e te indv and eVOC -p e r i od eend a a rn an a a renv anA z i ëv o e r en ,d i r e c to find i r e c t u i t g e r e edd o o rN ed e r l and e r s .D e z es ch ep env o e r ens om sond e rn eu t r a l ev l a genh add en n eu t r a l ethu i sh a v en sa l sK op enh a g eno fB r em en . D a a rn a a s tb e s t a a te re enb o e k j e ,L i s to fS h i p sint h eP o s s e s s i ono ft h eC omm i s s i on e r sf o rt h e ond en1 7 9 5 )m e te en l i j s tv an1 2 9d o o rd e C a r ean dM an a g em en to fD u t c hP r o p e r t y(L En g e l s en N ed e r l and s eg e k a ap t es ch ep en .23 D o o rc omb in a t i ev and e z ed r i e l i j s t enk one enn i euw e l i j s tw o rd enop g e s t e ld ;d i eb e v a t t e 8 2 1g e k a ap t eN ed e r l and s es ch ep enu i td ep e r i od e1 7 9 5 1 8 1 5 .D i ti se en m in imum l i j s t .H e t w e r k e l i j k ea an t a lg e k a ap t eN ed e r l and s es ch ep en m o e tg r o t e rz i jng ew e e s t .E rzu l l en on g e tw i j f e ld N ed e r l and s es ch ep enens ch ipp e r sm e tn i e t -N ed e r l and s en am enz i jng ew e e s t , d i en i e tind e l i j s tz i jnt e r e ch tg e k om en .Enb o v end i en :w a tw a se en N ed e r l and ss ch ip ?E r z i jnind e z ep e r i od et a l l o z eN ed e r l and s es ch ep enu i t g e r e edond e rn eu t r a l ev l a g .Ind i t ond e r z o e ki sd ano o ke ena an t a lD e en s eenP ru i s i s ch es ch ep enop g en om enw a a r v an du id e l i j kw a sd a tz einw e z en N ed e r l and sw a r en .D i tb e t r e f tv o o r a ls ch ep enn a a rO o s t Ind i ë .B r i e v enw e rd env o o r a la an g e t r o f f enopd es ch ep env anenn a a rA z i ë .B eh a l v eb r i e v en w a se ro o ke enr i j k eo o g s ta ans ch e ep s j ou rn a l en ,VOC adm in i s t r a t i eenp r i v é -p ap i e r en . V o o rd eW e s t l i g th e ti e t sand e r s .D ev a a r topSu r in am e ,Cu r a ç a oenS in tEu s t a t iu s l i ep s t e r kt e ru g .T o chz i jne rn o ge enp a a rs ch ep eng e v ond en(d e e l sD e en senZw e ed s )m e tn a a r o fv and eW e s tv e r z ond enb r i e v ena anb o o rd .In t e r e s s an tz i jno o kd es ch e ep sp ap i e r enen d a a r tu s s end eb r i e v env ans ch ep end i ev anenn a a rN o o rd -Am e r i k av o e r enind ep e r i od e 1 7 9 5 1 800 ,z o a l sd eI l l u s t r i o u sP r e s i d en t ,d e D e l i g h t,d e F l o r aend eAm e r i c a. D eo o g s tv o o r S a i l in gL e t t e r su i t HCA3 2b e s t a a tind et i jdg e z i enu i tc on c en t r a t i e sr ond1 7 8 1 ,1 7 9 5en 1 800 . HCA4 9
In HCA4 9b e v ind enz i chd ea r ch i e v env and eV i c e -A dm i r a l t yC o u r t s. D i tw a r enB r i t s e h o v eninbu i t en -Eu r op e s ev e s t i g in g en ,w a a rd ea fw i k k e l in gv ang e k a ap t es ch ep enp l a a t s v ond .D ea r ch i e f s tu k k enz i jnh i e rg e o rd endn a a rz e v enk o l on i e sw a a re enV i c e -A dm i r a l t y h o fw a sg e v e s t i gd .Z eb e s t r i j k end ep e r i od e1 5 9 3 1 8 7 5 ,m e te enn ad ru kop1 7 9 3 1 8 3 1 .E r b e v ind enz i chind i ta r ch i e fw e ls tu k k env an N ed e r l and s es ch ep en ,m a a rw e in i gb r i e v en . W a a r s ch i jn l i j kb e v ind enz i chbu i t en HCA30 ,3 2en4 9n o gm e e rN ed e r l and s eb r i e v enin
T o e g e v o e gdinh and s ch r i f td o o re enn i e tn ad e rg e id en t i f i c e e rd eond e r z o e k e r . A an g e t r o f f enin HCA3 2 / 60 6 .
22 23
2 1
h e ta r ch i e fv anh e tH i g hC o u r to fA dm i r a l t y. Opd ev e l eond e rn eu t r a l e– O o s t end s e(du s O o s t en r i j k s e ) ,P ru i s i s ch eo fD e en s e–v l a gv a r end es ch ep enz a lo o kp o s tz i jn m e e g e g e v en . A l l e ena lg edu r end ed eV i e rd eEn g e l s eO o r l o gz oud en900 N ed e r l and s es ch ep enz i jn 24 g en eu t r a l i s e e rd . V o o rz o v e re rv and e z en a t i e ss ch ep enz i jng e k a ap t ,b e s t a and a a ro o k d o s s i e r sv anend i ekunn enb r i e v enb e v a t t en .D i ed o s s i e r sz i jn-opd es ch ep env anenn a a r o o rd eN ap o l e on t i s ch et i jdk onn i e tw o rd en O o s t Ind i ën a–n i e tond e r z o ch t .25V v a s t g e s t e ldo fa l l eN ed e r l and s es ch ep enz i jnond e r z o ch t ,omd a t ,z o a l sh i e rb o v en u i t e en g e z e t ,n i e topn a t i on a l i t e i tg e z o ch tk onw o rd en .26 Z i jd e l in g sm o e th i e rn o gw o rd enop g em e r k td a te ron g e tw i j f e ldv e e lb r i e v env e r l o r enz i jn g e g a an .B i je enk ap in gw a sh e tn i e ton g eb ru i k e l i j kd a td es ch e ep sp ap i e r enend ep o s t o v e rb o o rdw e rd eng ew o rp enomd ev i j andg e enb ed r i j f s g eh e im eno fb e l a s t end m a t e r i a a lin h and ent esp e l en .Z os ch r e e fe enz e k e r eCh a r l e sB o sw e l lop20j anu a r i1 7 9 9u i tB a t a v i aa an z i jno omenb r o e rt eAm s t e rd amd a th i je ind e l i j kn ad r i ej a r ene enb r i e fv anh enon t v an g en h ad .H i jh add a a ru i tb e g r ep end a tz i jnv r i end enh emv e rw e t enn o o i te en st es ch r i j v en . M a a r ,g e e f th i jd a a r opa l sc omm en t a a r :i kh ebg e eng e l e g enh e idv o o rb i j l a t eng a anom b r i e v ent es ch r i j v enen m e et eg e v ena anAm e r i k a an s eenD e en s es ch ep en .M a a ri kh ebo o k n o o i ti e t su i th e tv ad e r l andv e rn om enomd a t ‘ v e e l eb r i e v eninEu r op aa f g e z ond enind e c r i t i qu et i jd som s t and i gh ed enz e ld eno fn imm e ra lh i e rt er e g tk om enu i tr ed en end a tz od r a d enu i t k i j kv and i en eu t r a l es ch ep enr o ep te ens ch ipv o o ru i td a ta l l ep ap i e r enenb r i e v en o v e rb o o rdw o rd eng ew o rp en ,z o a l sd ec ap t a in sv and i es ch ep end a tz e l f sv e rh a a l enen h e t g e eni kg e l o o vm a a ra lt ew a a ri s ’(HCA3 2 / 5 6 2 / 1 ) . DATABA SEEN W I JZEVAN NOTER ING
D er e su l t a t env anh e tond e r z o e kz i jnv a s t g e l e gdine end a t ab a s einA c c e s s .D e z eb e v a t g e g e v en sv an30 4s ch ep enw a a r v and ed o s s i e r sb r i e v enb e v a t t en .B o v end i enz i jng e g e v en s op g en om env an400 N ed e r l and s es ch ep enw a a r v and ed o s s i e r sg e enb r i e v enb e v a t t en ,m a a r and e r eh i s t o r i s chin t e r e s s an t ea r ch i e f s tu k k en ,z o a l ss ch e ep sp ap i e r en ,j ou rn a l en , v r a ch tb r i e v en ,k r an t en ,b o e k enenp r o c e s s tu k k en . D ev e ld end i ein g e vu ldk ond enw o rd enb e t r e f f end eb ew a a rp l a a t s ,d ep e r i od e ,h e tt yp e s ch e ep v a a r t ,d ev e r t r e kh a v en send eb e s t emm in g env and es ch ep en ,h e ta an t a la an g e t r o f f en b r i e v en( g e sp l i t s tinz a k e l i j k eenp e r s o on l i j k eb r i e v en ) ,h e ta anw e z i g ed ru kw e r k ,z a k e l i j k e s tu k k en ,s ch e ep sp ap i e r enenb i j z ond e rh ed en . V and es ch ep enind ed o s s i e r sz ond e rb r i e v en ,z i jnn i e ta l t i jda l l ev e ld env and ed a t ab a s e in g e vu ld .D i tomt i jdt esp a r en .H e tz o e k enenb e s ch r i j v env anb r i e v enh adp r i o r i t e i tb o v en h e ts y s t em a t i s chin v en t a r i s e r env ana l l ev ond s t en .D ed a t ab a s eb e v a tdu sz e k e rn i e td e V anE y c k1 9 8 2 ,p .1 10 . D e z es ch ep enk ond eng e ïd en t i f i c e e rdw o rd ena and eh andv anh e th i e rb o v ena an g eh a a ld es tud i e v anV anE i j c kv an H e s l in g a . 26 E ena r ch i e fd a td o o rt i jd g eb r e kn i e tond e r z o ch tk onw o rd en ,m a a rn ad e r eb e s tud e r in gv e rd i en ti s HCA 4 2 .D a a r inb e v ind enz i chp r o c e s s tu k k end i eb e t r e k k in gh add enopd er e ch t s g an gv o o rh e t H i g hC o u r to fA p p e a lf o rP r i z e so v e rd ep e r i od e1 6 8 9 1 8 3 3 .H i e r inb e v ind enz i cho o kb r i e v en . 24 25
2 2
v o l l ed i g eg e g e v en sv ana l l eg e k a ap t eN ed e r l and s es ch ep en .W i eg e g e v en so v e re eng e k a ap t s ch ipz o e k t ,m o e tt e rv o o rb e r e id in gind eon l in ec a t a l o g u ev anTNAz o e k enenine env an d einTNAa anw e z i g ec a t a l o g u e so fin d e x e s . D es i gn a tu r enind ed a t ab a s ev e rw i j z enn a a r HCA ,d anv o l g th e t HCAnumm e ren v e r v o l g en se ene e r s t enumm e r .D a ti se enin v en t a r i snumm e r .H e tc i j f e rd a a rn aond e r ‘T o e v o e g in gd o o s ’g e e f th e tnumm e rv and ed o o sa aneni se enb ew a a rp l a a t s a andu id in g , g e enin v en t a r i snumm e r . HCA3 2 / 3 7 8 / 2b e t e k en tdu s :d o o s2v anin v en t a r i snumm e r3 7 8 v ans e r i e s3 2v anh e td ep a r tm en t HCA .B i jh e ta an v r a g enind es tud i e z a a lv anTNAv o l s t a a t h e top g e v env anh e te e r s t enumm e r .Du sb i j v o o rb e e ld HCA3 2 / 3 7 8 .M enk r i j g td ana l l e d o z end i eond e rd i tnumm e rv a l l en . Ind ed a t ab a s ei sond e r ‘ t yp es ch e ep v a a r t ’g e enap a r tv e ldop g en om env o o rN ed e r l and s e s ch ep env anenn a a rO o s t Ind i ëu i td ep e r i od en ad a td ev a a r tv and eVOCopB a t a v i ain 1 7 9 5w a sg e s t op t .N ed e r l and s eenn eu t r a l es ch ep enn a a rB a t a v i aent e ru gu i td ep e r i od e 27 1 7 9 5 1 8 1 5z i jnop g en om eninh e tv e ld ‘VOC ’ .
Ind etw e ed eh e l f tv an200 6z a le enpub l i e k s v r i end e l i j k ev e r s i ev and e z eadm in i s t r a t i e v ed a t ab a s e b e s ch i kb a a rw o rd eng e s t e ldv i ad ew eb s i t ev anh e tp r o j e c tS a i l in gL e t t e r s : h t tp : / /www . kb .n l / s a i l in g l e t t e r s
27
2 3
5 .B e v ind in g en Ind e1 . 1 20ond e r z o ch t ed o z enw e rd end o s s i e r sa an g e t r o f f env andu i z end ens ch ep env an v e l en a t i on a l i t e i t en .D e z ed o s s i e r sb e v a t t enz e e ru i t e en l op end m a t e r i a a lenv e r s ch i l l enin om v an g ,v ane eno ftw e ea r ch i e f s tu k k ent o ttw e eo fd r i ed o z en m e th ond e rd en d o cum en t en .H o ew e ld es t ap e l s ,bund e l s ,p a k k e t t en , l o s s ep ap i e r enensn ipp e r sb i je e r s t e a anb l i ke ench a o t i s ch eind ru km a k en ,z i te rs y s t e eminend a ti so o kv an z e l f sp r e k end :h e t w a sju r id i s chb ew i j sm a t e r i a a l ,d a ts om sj a r enn ad ek ap in gn o gt e ru g g e v ond eneng eb ru i k t m o e s tkunn enw o rd en .T enb eh o e v ev and ein v en t a r i s a t i ez i jnd es tu k k enond e r v e rd e e ldin a ch tc a t e g o r i e ën .D eP r i z eP a p e r sb e s t a ann i e tu i te enr e e k sw e l g e o rd end eb r i e v en ,m a a r e e rd e ru i te enom v an g r i j k es e r i es ch e ep sd o s s i e r sw a a r inz i chs om sb r i e v enb e v ind en .D e ond e r s t a and e l i j s ti sb ed o e ldome enind ru kt eg e v env and ec on t e x tw a a rb inn end eb r i e v en w e rd ena an g e t r o f f enenomt eb en ad ru k k enh o e v e e lh i s t o r i s ch m a t e r i a a lh i e rn a a s td e b r i e v enn o gm e e rt ev ind eni s .
1 .PROCE S STUKKEN
D e z ec a t e g o r i eb e t r e f ts tu k k end i eb e t r e k k in gh ebb enopd ep r o c e s g an gb i jh e tH i g hC o u r t o fA dm i r a l t yens om so o kb e t r e f f end ed ez a k eninh o g e rb e r o ep .H i e r ond e rv a l l end e c omm i s s i eb r i e fv and ek ap e r ,d ee i sv and ek ap e romt o te enu i t sp r a a kt ek om en ,v e rh o r en v anb em ann in g s l ed env anh e tg e k a ap t es ch ip ,b e zw a a r s ch r i f t env and eg e k a ap t ep a r t i j , b e ëd i gd ev e r k l a r in g end i ea l sb ew i j sm a t e r i a a lm o e t end i en en ,t a x a t i e r app o r t env ans ch ipen l ad in g ,v e r an tw o o rd in g env and ef in an c i ë l ea fh and e l in g enent ens l o t t ed eEn g e l s e v e r t a l in g env and eh i e r ond e rt en o em en N ed e r l and s t a l i g es ch e ep sp ap i e r en ,v r a ch tp ap i e r en enb r i e v en .E enap a r t ec a t e g o r i ev o rm end ed o cum en t end i en i e tb eh o r enb i je eng e k a ap t 28 s ch ip ,m a a rb i je end o o rd eEn g e l s env e r o v e rd eN ed e r l and s ev e s t i g in g . 2 .SCHEEP SPAP IEREN
D i tz i jnd ed o cum en t end i ed ek ap i t e inond e rz i chh i e ldend i eb e t r e k k in gh ebb enops ch ip enb em ann in g .D a a r t o eb eh o r ens ch e ep sp a s s eno fs ch e ep sb r i e v en ,kw i t an t i e sv ant o l -en B i j v o o rb e e ldC o l omb o(HCA3 2 / 5 5 7 / 1 ) ,T e rn a t e(HCA3 2 / 1 8 3 2 / 2 ) ,Amb on HCA3 25 1 5 / 2 )enS in t Eu s t a t iu s(HCA3 2 / 8 5 8 / 1 ) .
28
2 4
havengelden, monsterrollen, victualiënlijsten, journalen, notariële akten, seinbrieven, commissiebrieven (indien het genomen schip zelf een kaper was) en gezondheidsverklaringen. Vaak waren ook exemplaren van de gedrukte vredestraktaten met Marokko en Algerije aanwezig en op schepen van de VOC en WIC voorgedrukt instructies voor officieren van deze compagnieën.
3. VRACHTPAPIEREN
Hieronder worden de documenten begrepen die de lading betreffen: chertepartijen (overeenkomsten ter bevrachting van een schip), ladinglijsten, cognossementen (de schriftelijke bevestiging dat een bepaalde vracht aangenomen, vervoerd en afgeleverd zal worden), rekeningen, wissels, notariële akten en stuwagelijsten (lijsten waarop staat aangegeven waar welk deel van de lading in het schip is opgeslagen). Op kleinere schepen hield de kapitein deze documenten onder zich, op grotere schepen de opperkoopman.
4. PERSOONLIJKE DOCUMENTEN
Soms werden van een opvarende - doorgaans de schipper - de privé-papieren in beslag genomen. Hiertoe kon zijn correspondentie over een aantal jaren behoren, maar ook zijn financiële administratie, journalen van eerdere reizen, schriften met navigatieoefeningen,
25
aantekenboekjes, en soms een boek. Een enkele keer komt men ook een brievenboek tegen met de kopieën van uitgaande brieven die doorgaans zakelijk van aard zijn. Ook werden literaire en wetenschappelijke pennenvruchten van opvarenden aangetroffen zoals gedichten, liedteksten, vertaalde psalmen, en verhandelingen. Een interessant voorbeeld van het laatste is het dossier van het schip Vrede waarin zich een aantal eind achttiende-eeuwse beschrijvingen van Java bevindt. Zie Bijlage 1. 5. ADMINISTRATIE VAN VESTIGINGEN OVERZEE
Schepen van de VOC, van de WIC en van particuliere eigenaren op de West-Indische vaart namen administratieve rapporten mee, personeelslijsten, inventarissen van vestigingen, forten en plantages te Batavia, Paramaribo, Essequibo, Demarary en Elmina.
6. POST
Wanneer een schip post meevoerde, werd die opgeborgen in juten zakken. Op de zakken stond de naam van het schip en die van de schipper. De zakken werden dichtgebonden en verzegeld. Na kaping werden de postzakken geopend. Sommige brieven werden gelezen en zelfs vertaald in het Engels, maar naar schatting is tien procent tot op heden nog nooit geopend.
26
7. DRUKWERK
Tussen de post en de persoonlijke papieren bevindt zich drukwerk van uiteenlopende aard: zoals kranten, almanakken, pamfletten, instructies voor VOC-, WIC- en Admiraliteitspersoneel, visitekaartjes, reclamemateriaal, papieren noodgeld van de VOC en een enkele maal een boek. In totaal werden negen boeken aangetroffen. Het zijn gebruiksboeken (navigatieboeken, boeken met gebeden voor de zeeman etc.), die ook tamelijk zeldzaam zijn (zie Bijlage 2 en 3).
8. OBJECTEN
Behalve bedrukt en beschreven papier bevinden zich in deze archieven ook objecten. Dat kunnen incidentele zaken zijn die direct met het postverkeer samenhangen. Zo werd enkele malen de postzak aangetroffen waarin de brieven werden verzonden. Regelmatig werden ook lakzegels en munten gevonden en de blikken dozen waarin belangrijke scheepspapieren als zeebrieven, commissiebrieven en seinbrieven hebben gezeten. Niet zelden waren die ook nog aanwezig.
27
T o td ep e r s o on l i j k eb e z i t t in g enb eh o o rd env e rd e rp o r t e f eu i l l e s ,a an t e k enb o e k j e s ,s l eu t e l s , e enz a km e te enr o odv e r fp o ed e r ,t e x t i e ls t a l enene enh o e v e e lh e idz ad enu i tZu id -A f r i k a (HCA3 2 / 10 4 8 / 2 ) . Ond e r z o e kin m a a r t / ap r i l200 6ind eM i l l enn i umS e a dB an k,e en d ep ed an c ev and eR o y a lB o t an i cG a r d en,h e e f tu i t g ew e z end a te end e e lv and i ez ad enn a 200j a a rn o gk i em k r a ch t i gi s .O o ke enen k e l eg ep l e t t eg an z en v e e rw e rda an g e t r o f f en ,z o a l s inh e tj ou rn a a lv ans ch ipp e rR e in t j eH end r i k s ,w i en ss ch ipd eJ on g eJ o h ann e st i jd en sd e O o s t en r i j k s eSu c c e s s i eO o r l o gw e rdg e k a ap t(HCA3 2 / 2 2 / 1 ) . H e tm e r end e e lv and e z ea r t e f a c t enz i jnu i tb eh oud s o o gpun to v e r g eb r a ch tn a a re enap a r t d e e lv anh e ta r ch i e f : HCA6 5 .O o kd i tm a t e r i a a li sinh e tk ad e rv and i tond e r z o e kb e k e k en . STAATVAN HET MATER IAAL
D es tu k k enz i jn l an gn i e ta l t i jdop t im a a lop g eb o r g en .D ed o z enz i jnv a a kt ek r apend e s tu k k enz i jnv a a kg e v ouw en ,op g e r o ldo fg e k r eu k t .H e tz e v en t i end e e euw s em a t e r i a a li sh e t m e e s tw an o rd e l i j kop g eb o r g enenh e e f to o kh e tm e e s tt e l i jd eng eh ad .In k t v r a a tk om tv o o r , 29 vu i lens t o fh e e f tz i cha anh e tp ap i e rg eh e ch t .
Z i eh e tv e r s l a gv anG e r r i td eB ru inv anz i jnb e z o e ka and i ta r ch i e fop7ap r i l200 4(B i j l a g e4 ) .
29
2 8
29
6 .D eb r i e v en NAARPER IODE
A l l e so v e r z i endi sv a s tt es t e l l end a th e ta r ch i e fv anh e tH i g hC o u r to fA dm i r a l t yz e e rr i j ken v e e l z i jd i gi send a t HCA30enn o gm e e r HCA3 2v o o rd i tond e r z o e kh e tm e e s th ebb en op g e l e v e rd .Int o t a a lz i jnin30 4v and e1 . 1 20ond e r z o ch t ed o z en3 7 . 90 6b r i e v eng e v ond en , w a a r v an1 5 . 8 70v anp a r t i cu l i e r een2 2 .0 3 6v anz a k e l i j k ea a rd . D em e e s t eb r i e v end a t e r enu i td eV i e rd eEn g e l s eO o r l o g( 4 6p r o c en t ) .O o ku i td ej a r en 1 7 9 5 1 8 1 5i sv e e lb ew a a rdg eb l e v en( 3 4p r o c en t ) .B r i e v enu i td ee e r s t ed r i eEn g e l s eo o r l o g en m a k entw a a l fp r o c en tv anh e tt o t a a lu i t .In c id en t e e lw e rde env r o e g e r eb r i e fg e v ond en .30 D a a rn a a s tw a r ene rp e r i od e sw a a r in N ed e r l andt i jd en se enEu r op e s eo o r l o gb ond g en o o t v anEn g e l andw a so fw a a r in N ed e r l andn eu t r a a lw a s .Inb e id eg e v a l l enk ond end an e v en e en sN ed e r l and s es ch ep enw o rd enop g eb r a ch t .D a tw a sond e rm e e rh e tg e v a lt i jd en s d eO o s t en r i j k s eSu c c e s s i eO o r l o g( 1 7 3 9 1 7 4 8 )end eZ e v en j a r i g eO o r l o g( 1 7 5 6 1 7 6 3 ) .
P e r i od e
A an t a lb r i e v en
E e r s t eEn g e l s eO o r l o g Tw e ed eEn g e l s eO o r l o g D e rd eEn g e l s eO o r l o g O o s t en r i j k s eSu c c e s s i eo o r l o g Z e v en j a r i g eO o r l o g V i e rd eEn g e l s eO o r l o g1 7 7 6 1 7 8 4 F r an s eT i jd1 7 9 3 1 8 1 5 And e r s
100 2 . 7 90 1 . 6 4 2 1 . 3 1 9 1 . 7 9 7 1 7 . 5 7 7 1 2 . 7 3 6 4 4
T o t a a l
3 7 . 9 0 6
44
Aan ta lb r ieven
100 2 .790 1 .642 1 .319 12 .736
1 .797
Ee rs teEnge lse Oo r log TweedeEnge lse Oo r log De rdeEnge lse Oo r log Oos ten r i jkseSuccess ieoo r log Zeven ja r ige Oo r log V ie rdeEnge lse Oo r log1776 -1784 F ranseT i jd1793 -1815 Ande rs
17 .577
J o a ch imv an O o s t e r z e eu i tC ab oV e rd en a a rAm s t e rd am ,a anju f f r ouw W i l l em in av an O o s t e r z e e ‘w o on end eopd eh o e c kv and enn i j s e ls lu i j sind ev e r gu ld ew e e r e l tt o tAm s t e rd am ’ ,2 6jun i1 6 3 8 . (HCA30 / 8 5 3 ) .
30
30
NAARTYPESCHEEPVAART
W ann e e rw ed ev ond s t enin HCA30 ,3 2en4 9n a a rt yp es ch e ep v a a r to rd en en ,d ant e k en t z i che endu id e l i j kp a t r o ona f .H o ew e ld em e e s t eg e k a ap t es ch ep en(d o o rp r i v a t e e r send o o r s ch ep env and eR o y a lN a v y)v r a ch t s ch ep enopd eEu r op e s ev a a r tz i jng ew e e s tenin m ind e r e m a t ev i s s e r s s ch ep en ,w a l v i s v a a rd e r sen N ed e r l and s ek ap e r s ,z e g td i tn i e t so v e rh e ta an t a l a an g e t r o f f enb r i e v en .D em e e s t eb r i e v enw e rd ena an g e t r o f f enops ch ep env anenn a a rd e W e s t( 6 2p r o c en t ) .D a a r opv o l g enb r i e v env anenn a a rO o s t Ind i ë ,inb e g r ep end eK a ap( 20 p r o c en t ) ,opa f s t andg e v o l gdd o o rb r i e v end i eb inn enEu r op aw e rd env e r s tuu rd .
T yp es ch e ep v a a r t
z a k e l i j k
p r i v é
t o t a a l
B r i e v env anenn a a rh e tC a r a ïb i s chg eb i ed B r i e v env anenn a a rO o s t Ind i ë O v e r i gEu r op a B r i e v env anenn a a rN o o rd -Am e r i k a M idd e l l and s eZ e e Adm i r a l i t e i t O v e r i g ek o op v a a rd i j O o s t z e e W e s t -A f r i k a V i s s e r i j
1 4 . 20 5 4 . 1 60 2 . 9 6 5 5 20 4 2 6 6 4 1 5 9 7 7 2 0
9 . 2 5 1 3 . 3 3 3 1 . 2 5 2 7 40 1 5 6 3 8 9 10 6 3 6 4 3 2 2
2 3 . 4 5 6 7 . 4 9 3 4 . 2 1 7 1 . 2 60 5 8 2 4 5 3 2 6 5 1 1 3 4 5 2 2
T o t a a l
3 7 . 9 0 6
265 453 582 1 .260
113 45 22
to taa l
B r ievenvanennaa rhe tCa ra ïb ischgeb ied B r ievenvanennaa r Oos t Ind ië Ove r igEu ropa B r ievenvanennaa r Noo rd -Ame r ika
4 .217
M idde l landseZee Adm i ra l i te i t Ove r igekoopvaa rd i j Oos tzee Wes t -A f r ika 7 .493
V isse r i j 23 .456
3 1
D i tb e e ldi sg o edt ev e r k l a r en .S ch ep enopd e l an g ea f s t andh add enp o s ta anb o o rd , s ch ep enopd eEu r op e s ev a a r tm e e s t a ln i e t . Opd er e l a t i e fk o r t er e i z eninEu r op ag a fm en g e eno fw e in i gb r i e v en m e e ,omd a td ep o s to v e r l andg ew o onsn e l l e renb e t r ouwb a a rd e r w a s .E enu i t z ond e r in gi sd ep o s tb e s t emdv o o rL ond enw a a rm e eu i t e r a a rdg e en 31 D eb r i e v end i ew e rd ena an g e t r o f f enops ch ep enopd eEu r op e s e l and v e rb ind in gb e s t ond . v a a r tz i jnv r i jw e la l t i jdb r i e v enu i th e tb e z i tv and eop v a r end en . INHOUDVANDEBR IEVEN
Ind ez e v en t i end ee euww e rd enb r i e v end o o r g a an sn i e tine enen v e l opp eg e s t o k en .B r i e v en w e rd enz og e v ouw end a td eb r i e fz i jne i g enen v e l opp ew e rd .Ind ea ch t t i end ee euw kw am enen v e l opp eninzw an g .A and ev o o r k an tv and eop g e v ouw enb r i e fo fv and e en v e l ops t ondd en a amv and eg e ad r e s s e e rd em e tz i jno fh a a rad r e s .L in k sond e rw e rdd e n a amv and ek ap i t e inens om sv anz i jns ch ipg e s ch r e v en .D o o r g a an ss t ondd a a rn o ge en v a s t ef o rmu l eb i j ‘M e tv r i endd i eG odg e l e id e ’ ,o o kw e la f g e k o r ta l s ‘m v g g ’o f ‘M e tv r i en t d i eG od tb ew a e r t ’ .D eb r i e fw a sa and ea ch t e r z i jd ev e r z e g e ld m e tr od e ,e enen k e l ek e e rm e t zw a r t e l a k .V a a kw e rd en m e e rd e r eb r i e v ens am en g e v o e gdeniné énp ap i e rg e v ouw end a t d ana l sv e r z am e l en v e l opp ed i end e .N a a rs ch a t t in gt i enp r o c en tv and eb r i e v eni s on g e op end .V e r r ew e gd em e e s t eb r i e v enz i jninh e tN ed e r l and sg e s ch r e v en .M a a ro o kin h e tF r an s ,En g e l s ,Sp a an s ,P o r tu g e e s ,Du i t s ,D e en s ,G r i e k s ,J idd i s chen M a l e i sg e s ch r e v en b r i e v enk om env o o r . S l e ch t se enf r a c t i ev ana l l eg e ïn v en t a r i s e e rd eb r i e v eni so o kd a adw e r k e l i j kg e l e z en .D et i jd oma l l e st e l e z enon tb r a k ,end a tw a so o kn i e td eb ed o e l in gv anh e tp r o j e c t .T o chi sw e le en a an t a lopm e r k in g eno v e rd einh oudt em a k en .D eb r i e v env a l l enintw e eg r o ep enu i t e en , n am e l i j kinc omm e r c i ë l eeninp a r t i cu l i e r eb r i e v en .D eo v e r g an gi sd a a rb i jn i e ta l t i jde v en s ch e rp .S t e e kp r o e v enenad r e s s e r in gm a a k t end o o r g a an sw e ldu id e l i j kt o tw e l k ev and etw e e t yp end eb r i e v enb eh o o rd en . Ind ez a k e l i j k eb r i e v en m e ldd end eb r i e f s ch r i j v e r sn ad en od i g ein l e id end e b e l e e fdh e id s f r a s ena anhunp a t r o ono fa anhunf am i l i e l ed en–w ann e e rd i et o th e t z e l fd e h and e l sn e tw e r kb eh o o rd en–d es t andv anz a k enopc omm e r c i e e lg eb i ed .D e z eb r i e v en b eh and e l enin k o opp r i j z en ,v e r k o opp r i j z en ,v r a a gena anb odopd em a r k t ,b e s ch r i j v in g en v and ekw a l i t e i td e rp r odu c t en ,b e t a l in g sp r ob l em en ,b e r i ch t end i ev e r s tuu rdo f a an g e k om enz i jn( o fn i e t ) ,in f o rm a t i eo v e rh e ts ch e ep v a a r t v e r k e e rena c t i e sv an c on cu r r en t en . D ep a r t i cu l i e r eb r i e v eng e v ene enz e e rd i r e c tb e e ldv and ed a g e l i j k s ez o r g env and e b r i e f s ch r i j v e r .O o kh i e rz i jns t and a a rd f r a s e st eond e r s ch e id en .B r i e v enb e g inn end o o r g a an s m e tin f o rm a t i eo v e rd e l a a t s t eon t v an g enb e r i ch t env and eg e ad r e s s e e rd e ,o fo v e rh e t l an g e u i tb l i j v end a a r v an .V e r v o l g en sw o rd tin g e g a anopd eg e z ondh e id s t o e s t and .W ann e e rm en D eE en d r a c h t,in1 7 9 6u i tEmd enn a a rL ond env e r t r o k k en ,h adb i j v o o rb e e ld N ed e r l and s eb r i e v en a anb o o rd(HCA3 260 6 ) .D a tg o ldo o kv o o rd eIn d u s t r yd i ein1 7 9 9v anR o t t e rd amn a a rL ond en l i j ten v o e r(HCA3 2 / 7 1 3 / 2 )en ,inh e t z e l fd ej a a r ,h e tond e rD e en s ev l a gv a r end es ch ipV S p a a r z a am h e i dd a tu i tL ond enn a a rEmd env o e r(HCA3 2 / 8 8 3 / 2 ) .
31
3 2
zelf nog ‘kloeck ende gesondt’ is wordt de hoop uitgesproken dat het met de geadresseerde ook zo zal zijn. ‘Ware het anders’, zo rond men deze paragraaf doorgaans af, ‘dan zoude mij dat van harte leed doen’. De gezondheid van de briefschrijver, van het gezin en van overige familieleden maakt altijd een substantieel deel van de brief uit. In iets ruimere cirkels worden dan de situatie van de buren en de wijk genoemd. De thema’s ziekte, dood en de langdurige afwezigheid van de ander zijn vast ingrediënten. Daarnaast schrijft men wel over de economische situatie van het land, over epidemieën, overstromingen, stormen en de naderende dan wel de al uitgebroken oorlog. Brieven van overzee naar Nederland vertonen ook deze patronen, maar daar wordt natuurlijk ook aandacht besteed aan de reis, de gewenning aan en de problemen van het nieuwe land en de kennissen, of contactpersonen die men er heeft aangetroffen, of die al vertrokken of overleden zijn. Een eerste indruk is dat de gemiddelde brief meestal in mineur is gesteld. Dat is niet zo verbazingwekkend omdat de briefschrijver door grote onzekerheid wordt gekweld. Hij of zij heeft lang niets meer van de ander gehoord en weet zelfs niet of die ander nog leeft. Daarbij komen de grote gezondheidsproblemen die iedereen zelf of in zijn naaste omgeving had en de tijdens het schrijven naderende of al uitgebroken oorlog. Dat alles maakt begrijpelijk dat deze brieven doorgaans niet tot de vrolijkste behoren. Uit de brieven spreekt een machteloosheid die zich uit in berusting en in de hoop dat God uiteindelijk toch weet wat het beste is. Het bijzondere van veel brieven uit de zeventiende eeuw is dat ze zo vaak door vrouwen zijn geschreven. Daarnaast is een groot aantal brieven vermoedelijk door beroepsschrijvers geschreven, getuige het vaak fraaie handschrift en de regelmatig terugkerende vaste frases. In de achttiende eeuw treden er enkele veranderingen op. Ten eerste zijn er veel meer brieven, vooral uit de laatste drie decennia. En ten tweede is er veel meer differentiatie in de briefschrijvers en in de inhoud van de brieven. De vaste formuleringen nemen af, er is een grote variatie in onderwerpen. Van uitgebreide, persoonlijke, soms bespiegelende brieven tot qua handschrift en inhoud wat onbeholpen brieven. Vooral die laatste categorie is interessant omdat ze de expressie zijn van mensen van wie verder nauwelijks een historisch levensteken bewaard is gebleven.
33
7 .A anb e v e l in g en H e top sp o r enenr e g i s t r e r env anb r i e v env o rmd eh e th o o fdd o e lv and i tp r o j e c t .D e opb r en g s ti sbu i t env e rw a ch t in gh o o g :b i jn a3 8 .000b r i e v en .M a a rh e tr e su l t a a tv anh e t ond e r z o e ki sn o gv e e lg r o t e rw ann e e rw en i e ta l l e enn a a rd eb r i e v enk i j k en ,m a a ro o kn a a r d eo v e r i g ed o cum en t enenn a a rd ec on t e x tw a a r inz ez i jna an g e t r o f f en .M enk anin a r ch e o l o g i s ch et e rm in o l o g i esp r e k env an ‘ v ond s t c omp l e x en ’ .E ri sv o o rd ez e v en t i end een a ch t t i end ee euw ,d en eu t r a l ep e r i od e sinb e g r ep en ,n a a s td eb r i e v ene enon a f z i enb a r e h o e v e e lh i s t o r i s ch m a t e r i a a la an g e t r o f f en .D es ch e ep s j ou rn a a l s ,p a s s en ,k ap e rb r i e v en , c o gn o s s em en t en , l ad in g l i j s t en ,kw i t an t i e se t c .v o rm ens am ene en m om en t opn am ev ane en s ch ip ,z i jnb em ann in gen l ad in genv ana l l ea c t i v i t e i t end i ed a a r a ang e r e l a t e e rdz i jn :v an r ed e r s ,e i g en a r en ,b e v r a ch t e r senv e r z e k e r a a r st o td en o t a r i s s enend eon t v an g e r sd e r t o l g e ld ena ant o e .A l l e sb i je l k a a rb i ed td a te enin k i j kinh e tm a r i t i em e l e v end i en i e tm e t and e r eb r onn ent er e a l i s e r eni s .D e z eb r onn enkunn end eb a s i sv o rm env o o rs tud i e so v e r s ch e ep sb ew e g in g en ,b em ann in genv r a ch tend ew e r e ld om sp ann end ec omm e r c i ë l e n e tw e r k en .A ld i tm a t e r i a a l l i g tt ew a ch t enopn ad e rond e r z o e k .
A .W e t en s ch app e l i j kond e r z o e k LOPEND ONDERZOEK
V e r s ch e id en eond e r z o e k e r sh ebb ena lg eb ru i kg em a a k tv and eP r i z eP a p e r so fz i jnd an k z i j h e tp r o j e c tS a i l in gL e t t e r sh i e r opg e a t t end e e rd .D i tb e t r e f tn i e ta l l e en m a r i t i emh i s t o r i s ch ond e r z o e k ,m a a ro o kb i j v o o rb e e lds o c i a l eg e s ch i ed en i s ,h and e l s g e s ch i ed en i senv r ouw en g e s ch i ed en i s .H e tb e t r e f td o c t o r a a l s tud i e s ,p r om o t i e ond e r z o e k ,b i jd r a g ena ana r ch i e f g id s en , a an vu l l endond e r z o e kopk l im a t o l o g i ep r o j e c t enend i g i t a l eVOC -p r o j e c t en . SUGGE ST IE SVOOR N IEUW ONDERZOEK
E rd i en enz i chu i t e en l op end em o g e l i j kh ed env o o rond e r z o e ka an .Ine eng r o t e rv e rb and v a l tw e l l i ch to o kt ed en k ena ane enin t e rn a t i on a a lp r o j e c t :d ea anw e z i gh e idind ea r ch i e v en v anh e tH i g hC o u r to fA dm i r a l t yv ane ens ch a ta anF r an s ,Sp a an s ,P o r tu g e e s ,Zw e ed s , D e en senand e rm a t e r i a a lm a a k tc omp a r a t i e fond e r z o e kg o ed m o g e l i j k .H o eh e tm a t e r i a a l w o rd tg eb ru i k th an g tu i t e r a a rda fv and ed i s c ip l in e ,d em e th od e ,d ev r a a g s t e l in gend e in v en t i v i t e i tv and eond e r z o e k e r s .
1 .M a r i t i emh i s t o r i s chond e r z o e k A .KAAPVAART
D eP r i z eP a p e r som v a t t env e e lm e e rd ana l l e enb r i e v en .D a a r omk anw o rd eng e s t e ldd a th e t HCA a r ch i e fz e e rin t e r e s s an t ep e r sp e c t i e v enb i ed tv o o rn ad e r es tud i eo v e rd eEn g e l s e k a ap v a a r tend ein v l o edd a a r v anopd eN ed e r l and s es ch e ep v a a r t .E ena l g em en es tud i e d a a rn a a rz ouw e l k omz i jn ,m a a rv o o re end i ep e rond e r z o e k ,b ep e r k tt o té éno o r l o g , l i g g en e rn a tuu r l i j ko o km o g e l i j kh ed en .E enan tw o o rdz oug e g e v en m o e t enw o rd enopv r a g en n a a rd eom v an gv and eEn g e l s ek a ap v a a r tv o o rz o v e rd i eop N ed e r l andb e t r e k k in gh e e f t ,d e g an gv anz a k ent i jd en sh e tk ap en ,p r o c edu r e s ,d eopb r en g s t en ,d es ch ad ed i ed i td e N ed e r l and s ee c on om i eh e e f tb e r o k k endend ep o s i t i ev and eg e v an g enz e e v a r end en .
3 4
B .ACHTERGRONDVANZEEVARENDEN
U i td eb ew a a rdg eb l e v env e rh o r end i ed eEn g e l s end eg e v an g eng en om en N ed e r l and e r s a fn am en ,k om end e t a i l sn a a rv o r eno v e rd ea ch t e r g r ond env and ez e e v a r end env and e bu i t g em a a k t es ch ep en .D es ch ipp e renen k e l eand e r eop v a r end enw e rd ena l t i jdv o l g en se en s t and a a rdp r o c edu r eond e r v r a a gd .U i td i ev e rh o r enk r i j g tm ene eng o ed eind ru kv an l e e f t i jd ,h e r k om s t , l o opb a anenc a r r i è r ea l sz e em an . C .CONTACTTU S SENZEEVARENDENEN HUNFAM IL IE
V o o r a lb r i e v enu i td etw e ed e ,d e rd eenv i e rd eEn g e l s eo o r l o g end i en enz i chh i e r v o o ra an .
2 .O v e r z e e s eg e s ch i ed en i s A . HANDEL SBEWEG INGEN
D eb r i e v enb i ed end em o g e l i j kh e idomd ed a g e l i j k s ep r a k t i j kv anh and e l sb ew e g in g enin b ep a a ld ep e r i od e senopb ep a a ld er ou t e st eb e s tud e r enenc omm e r c i ë l en e tw e r k ent e r e c on s t ru e r en .Z e s t i gp r o c en tv and ea an g e t r o f f enb r i e v enw e rdv ano fn a a rW e s t Ind i ë v e r z ond en .D i tb e t e k en te ena an z i en l i j k ea an vu l l in gv and e l a cun einh e tr e l a t i e fs ch a a r s e b r onn enm a t e r i a a ld a td eh i s t o r i cu so v e rd eN ed e r l and s eA t l an t i s ch eb e t r e k k in g ent e r b e s ch i k k in gs t a a t ,z ow e lv and eW ICa l sv and ep a r t i cu l i e r ev a a r t .D ev ond s t eninK ew s lu i t eng o eda anope enr e e k sr e c en t ein i t i a t i e v enomd eg e s ch i ed en i sv and eN ed e r l and s e k e l ev o o rb e e ld env an l op end ep r o j e c t enz i jn : A t l an t i s ch ev a a r tn ad e rt eond e r z o e k en .32En •T h eA t l an t i cW o r l dan dt h eD u t c h ,1 5 0 0 2 0 0 0.D i tp r o j e c t ,g e ïn i t i e e rdd o o rh e t K on in k l i j k In s t i t u u tv o o rT a a l -L an d -enV o l k en k un d et eL e id enenh e tG em e en t e a r c h i e fAm s t e r d am, h e e f ta l sd o e la lh e tr e l e v an t ea r ch i e fm a t e r i a a lb e t r e f f end ed eN ed e r l and s ea anw e z i gh e idin h e tA t l an t i s ch eg eb i edopt esp o r enent ein v en t a r i s e r en .S a i l in gL e t t e r si sinm idd e l sind e d i g i t a l eg id sv and i tp r o j e c top g en om en . •N iN s e e(N a t i on a a lIn s t i tuu tN ed e r l and sS l a v e rn i j v e r l ed enene r f en i s ) .D i tin s t i tuu t s t imu l e e r tu i t e en l op end eond e r z o e k sp r o j e c t enn a a rd eN ed e r l and s es l a v enh and e len s l a v e rn i j . • D eb e e l d d a t a b an kS u r in am e1 5 9 9 1 7 9 5v and eUn i v e r s i t e i t sb ib l i o th e e kAm s t e rd am . B .REG IMECHANGE
D ec o r r e sp ond en t i etu s s enB a t a v i aenEu r op av anom s t r e e k s1 800k ane eng r o t er o lsp e l en b i jh e tond e r z o e ka and eUn i v e r s i t e i tL e id enn a a rR e g im eCh an g e ,d ev e r and e r in g enin b eh e e renb e s tuu rd i eop t r ad ent o end eEn g e l s end eVOC -b e z i t t in g eno v e rn am en . C .ZEEUW SEEXPAN S IE
B r i e v ena an g e t r o f f enopZ e euw s es ch ep enkunn ene eng ed e t a i l l e e rd e rb e e ldg e v env and e Z e euw s ee xp an s i einh e tA t l an t i s ch eg eb i edv an a fd ez e v en t i end ee euw( c on t a c t en m e td e W e s t ku s tv anA f r i k a ,d eA z o r en ,Su r in am eenh e tC a r a ïb i s chg eb i ed ) . V o o re enr e c en th i s t o r i o g r a f i s cho v e r z i ch tv and eg e s ch i ed s ch r i j v in go v e rN ed e r l andend e A t l an t i s ch ew e r e ldz i eEn th o v enenD en H e i j e r200 5 .
32
3 5
D .KOLON IALESAMENLEV INGEN
T i jd en sd ee e r s t em a and env and eV i e rd eEn g e l s eO o r l o gz i jnv e e lN ed e r l and s es ch ep en bu i t g em a a k t .D i tb e t r o fv o o r a ls ch ep eninh e tC a r a ïb i s chg eb i ed .D es ch ep end i ein 1 7 80 1 7 8 1v anenn a a rS in tEu s t a t iu sv o e r en ,h add ene eng r o t eh o e v e e lh e idb r i e v ena an b o o rdd i es am ene eng o edb e e ldg e v env and es am en l e v in g ,n i e ta l l e enopd a te i l and ,m a a r o o kv and ep l a a t s enw a a r v and a anb r i e v enw e rd en m e e g e g e v enz o a l sP a r am a r ib o ,E s s e qu ib o , D em a r a r yenCu r a ç a o .H e t z e l fd ek ang e z e gdw o rd env and eg r o t eh o e v e e lh ed enb r i e v end i e w e rd ena an g e t r o f f enops ch ep env anenn a a rP a r am a r ib ov anom s t r e e k s1 7 9 5 .O o kv o o r B a t a v i az i jns tud i e so v e rd es am en l e v in gm o g e l i j k ,z ow e lo v e rd ep e r i od er ond1 7 9 5a l su i t d ep e r i od eom s t r e e k s1 800 .D eh ond e rd enb r i e v env anenn a a rB a t a v i aa an g e t r o f f enopd e s ch ep enV r e d eenB a t a v i aenV r o uwE s t h e rind ep e r i od e1 80 1 1 80 3g e v enb i j v o o rb e e lde en l e v end i gb e e ldv and eEu r op e s es am en l e v in ginB a t a v i a . E . OVERZEE SEGEMEEN SCHAPPENEN HUNCONTACTEN MET NEDERLAND
V anen k e l eo v e r z e e s eg em e en s ch app end i ein t en s i e v ec on t a c t en m e tN ed e r l and ond e rh i e ld enz i jnb r i e v eng e v ond end i ee enn ad e r eb e s tud e r in gm o g e l i j km a k en .H e tg a a t d a a rb i jomDu i t s eb r i e v env an H e rnhu t t e r sinSu r in am e ,1 7 9 4(HCA30 / 3 7 4en3 7 9 ) , J idd i s ch eb r i e v env anf am i l i e sinAm s t e rd amn a a rL ond enom s t r e e k s1 7 9 5(HCA3 2 / 60 6 ) enG r i e k s e ,I t a l i a an s een N ed e r l and s eb r i e v enu i tSm y rn an a a rAm s t e rd am( o . a . HCA 3 2 / 4 80 ) .
3 .E enb i o g r a f i s ch eb en ad e r in g V anen k e l ep e r s on enz i jnd ep r i v é a r ch i e v enb ew a a rdg eb l e v en ,b e s t a and eu i tb r i e v en , j ou rn a l env anv e r s ch i l l end er e i z enenz a k e l i j k ed o cum en t en .Ind i eg e v a l l eni se en b i o g r a f i s ch eb en ad e r in gm o g e l i j k .D i tg e ld tz ow e lv o o rz e e l i ed end i einEu r op av o e r ena l s v o o rz e e v a r end enn a a rd eO o s to fd eW e s t .V and eW e s t -F r i e s es ch ipp e rLu c a sP ru i j s b i j v o o rb e e ld ,z i jnt i en t a l l enb r i e v enu i td eTw e ed eEn g e l s eO o r l o gb ew a a rdg eb l e v en ,z ow e l v anz i jnv r ouwa l sv anz a k en r e l a t i e s .D ev i e rbund e l sb r i e v en( 1 80s tu k s )a ank ap i t e inEuw e K e r s j e sP r en tv anh e tf r e g a td eH e l en aen N e l e t t ai se enand e rv o o rb e e ld .H i jv o e rn a a r Sp an j eenZu id -F r an k r i j kind ep e r i od e1 7 50 1 7 5 2(HCA3 2 / 20 1 / 1 ) .O o kd ev i j f s ch e ep s j ou rn a l enend eb r i e v env anR o e l o fO f f e r t s zM e euwg e v ent e z am ene en l e v end i g in z i ch tind ed a g e l i j k s eg an gv anz a k env and ew a l v i s v a a r tu i td ej a r ent a ch t i genn e g en t i g 33 v and i e z e l fd ee euw(HCA3 2 / 6 1 2 ) .
G r o t e rn o gi sh e tp r i v é a r ch i e fv anG .A .L ’A lb an , lu i t en an toph e tVOC s ch ipS in tL a u r en s( c a1 7 9 5 1 7 9 8 ) . HCA30 / 7 6 6en HCA4 9 / 1 / 1en HCA4 9 / 1 / 2en HCA4 9 / 1 / 3 ) .N o gom v an g r i j k e rt ens l o t t e n o gi sd ec o r r e sp ond en t i eenadm in i s t r a t i ev anJ anB e k k e rT e e r l in k ,sup e r c a r g aoph e tond e r P ru i s i s ch ev l a gv a r end es ch ipH en r i ë t t e,d a tin1 80 3opd et e ru gw e gv anB a t a v i an a a rEmd en g en om enw e rd(HCA3 2 / 10 4 7 / 1 ,10 4 7 / 2 ,10 4 7 / 3 ,10 4 8 / 1 ,10 4 8 / 2 ,10 4 8 / 3 ) .
33
3 6
4 .M en t a l i t e i t s g e s ch i ed en i s O o kd em en t a l i t e i tv anw a a ru i td eb r i e v enz i jng e s ch r e v end i en tz i cha ana l s s tud i e ond e rw e rp .T ed en k env a l ta ane enb en ad e r in gw a a rb i jg e k e k enw o rd tn a a rd ew i j z e w a a r opg ehuwd ene l k a a rs ch r e v en ,n a a rd em an i e rw a a r op m en s eno v e rz i ch z e l fd a ch t en , hunid e e ëno v e rd et o e k om s tend er o lv anh e tg e l o o fint i jd env ant e g en sp o ed ,o v e rz i e k t e end o od .O o kd ein v l o edv anv o o r s ch r i f t enb o e k en m e tv o o rb e e ld env o o rh e ts ch r i j v env an b r i e v enk anh i e rb i ja an s lu i t en .D i ein v l o edi sw e lond e r z o ch tv o o rd eh o g e r ek r in g env an a f h e te indv and ea ch t t i end ee euw ,m a a rd e HCA a r ch i e v enb i ed end em o g e l i j kh e idomd a t 34 o o kt ed o env o o rv r o e g e r ep e r i od e senv o o rand e r em i l i eu s .
5 .T a a lh i s t o r i s chond e r z o e k D eb r i e v enb i ed env o l op m o g e l i j kh ed enomn a a rg r amm a t i c a l e ,s yn t a c t i s ch eenand e r e b i j z ond e rh ed ent ek i j k eninh e ts ch r i f t e l i j kt a a l g eb ru i kd a tn i e t l i t e r a i ro famb t e l i j kv an k a r a k t e ri s .O o kd es ch e ep s j ou rn a l eng e v enin z i ch tinh e tt a a l g eb ru i k . Op v a l l endi sh i e rd e m en g e lm o e sv an N ed e r l and s ,D e en senDu i t s ,e ens o o r tP l a t td eu t s ch ,ind et a a lv ane en a an t a ls ch r i j v end es tuu r l i ed en .
6 .M a t e r i ë l ecu l tuu r V ane l kg e k a ap ts ch ipw e rde enin v en t a r i sg em a a k t .D a a rb i jw e rda l l e sb e s ch r e v en :v an z e i l enen m a s t ent o th e tk l e in s t ek omm e t j ed a tz i cha anb o o rdb e v ond .S om sw a se rz e l f s e enin v en t a r i sa anb o o rd .V o o rond e r z o e k e r sn a a rd em a t e r i ë l ecu l tuu r ,h e t l e v ena anb o o rd env o o rs ch e ep s a r ch e o l o g enz i jnd i tin f o rm a t i e v eb r onn en . B .BE SCH IKBAAR STELL INGVOOR HETBREDEPUBL IEK
H o ew e ld eb r i e v env o o r a lm o g e l i j kh ed enb i ed env o o rp r o f e s s i on e e lh i s t o r i s chond e r z o e k , k ano o ke enn i e tg e sp e c i a l i s e e rdpub l i e kp r o f i j th ebb env and e z ein v en t a r i s a t i e .T ed en k en v a l ta ane ens e l e c t i eoph e tIn t e rn e tv ano r i g in e l eb r i e v en ,e ent r an s c r ip t i eene env e r t a l in g inh ed end a a g sN ed e r l and s ,a ld ann i e tg e c omb in e e rd m e td ep r e s en t a t i ev anen k e l e a r t e f a c t enomd er i j kd omv anh e t HCA a r ch i e fa l sh i s t o r i s ch eb r ont et on en .D i tz ou b i j v o o rb e e ldu i t s t e k endp a s s eninh e tk ad e rv anh e t l and e l i j k ed i g i t a l i s e r in g sp r o j e c tH e t G e h e u g env anN e d e r l an d(www . g eh eu g en v ann ed e r l and .n l ) ,o fe en m o o iond e rw e rpkunn en v o rm env o o re end i g i t a l ew eb e xp o s i t i e .O o km e te enb l o em l e z in ginb o e k v o rm m e tv i j f t i g o fh ond e rdin t e r e s s an t eb r i e v enz oue enb r e edpub l i e kkunn enw o rd enb e r e i k t .M a r i t i em e mu s e at ens l o t t e ,kunn en m e td et e k s t env anena anz e e v a r end ene ene x t r aa c c en ta anhun op s t e l l in gg e v en . C .D IG ITAL I SEREN OFST IMULEREN
A an v an k e l i j kb e s t ondh e tp l anomn aa f l o opv anf a s e1v anh e tp r o j e c tS a i l in gL e t t e r sd e b r i e v en ,o fa l th an se ena an z i en l i j kd e e l ,t ed i g i t a l i s e r enenv i aIn t e rn e top enb a a rt em a k en . Rub e r g .
34
3 7
Te denken valt bijvoorbeeld aan de collectie zeventiende-eeuwse brieven. Dit betreft een in omvang beperkte hoeveelheid brieven (circa 4.000), die vanwege de anciënniteit zeldzaam is en zich in een relatief slechte staat bevindt. Aan digitalisering en beschikbaarstelling van het specifiek Nederlandse bronnenmateriaal uit het HCA-archief zijn aanzienlijke kosten verbonden. De voorbewerking van het materiaal zal, gezien de staat van het archief, een hoge kostenpost vormen. De brieven dienen opnieuw te worden geselecteerd en geordend. Er zullen conserverende handelingen moeten worden verricht alvorens de brieven leesbaar te kunnen scannen, en omdat het materiaal de gebouwen van TNA niet mag verlaten, zal digitalisering ter plaatse moeten worden gerealiseerd. Daar komt nog eens bij dat de brievencollectie juist vanwege de historische context waarin ze bewaard is, een meerwaarde heeft. De Interne Begeleidingscommissie van Sailing Letters heeft in december 2005 vastgesteld dat het zinvol is toekomstige digitaliseringsactiviteiten te koppelen aan bestaande onderzoeksvragen. Op 21 april 2006 wordt in de Koninklijke Bibliotheek een werkconferentie georganiseerd die tot doel heeft gezamenlijk met het onderzoeksveld en de verschillende culturele instellingen vast te stellen op welke wijze dit bronnenmateriaal in de toekomst benut zal kunnen gaan worden en om een passend vervolg van het Sailing Lettersproject te formuleren. Om verder onderzoek te stimuleren, moeten de resultaten van het nu afgeronde onderzoek in brede kring bekend worden gemaakt. Een van de mogelijkheden daartoe is het inrichten van een digitaal platform in de vorm van een Sailing Letters-website. Deze website zou, behalve de inventarisatiedatabase, de mogelijkheid kunnen bieden mededelingen over lopend of voorgenomen onderzoek te publiceren, een vraag- en antwoord-faciliteit te onderhouden en publicaties en reeds gefotografeerde brieven en documenten beschikbaar te stellen. De KB heeft in begin 2006 een projectwebsite voor Sailing Letters opgezet, die de basis voor een dergelijk digitaal platform zou kunnen vormen (http://www.kb.nl/sailingletters). De beheerder of beheerders zouden een coördinerende rol kunnen spelen bij het verdere onderzoek in de HCA-archieven en bovendien – in samenwerking met TNA – er voor kunnen zorgen dat er geen stormloop op dit kwetsbare materiaal ontstaat.
38
S am en v a t t in g D eb r i e v enenand e r ed o cum en t eninh e tH i g hC o u r to fA dm i r a l t yb i ed en(n a t i on a a len in t e rn a t i on a a l )g r o t em o g e l i j kh ed env o o ru i t e en l op endh i s t o r i s chond e r z o e k ,d i eg e en en k e l eand e r eb r onb i ed t .D e3 8 .000b r i e v en m o g end ann o o i tt eb e s t emd e rp l a a t s ez i jn a an g e k om enenind i ez ind eb r i e f s ch r i j v e rend eg e ad r e s s e e rd ev e e lp e r s o on l i j k l e eden f in an c i e e ln ad e e lh ebb enb e z o r gd ,h e ti sv anu i tw e t en s ch app e l i j kp e r sp e c t i e fe ene v en z e ld z am ea l sw e l k om eb r on .E ent r a g ed i ev o o rd et i jd g en o o t ,e eng e lu kv o o rd eh i s t o r i cu s .
3 9
S umm a r y Th ea r ch i v eo fth ef o rm e rB r i t i shH i g hC o u r to fA dm i r a l t y(HCA )i ss a f e k ep ta tT h e N a t i on a lA r c h i v e s(TNA )inK ew ,n e a rL ond on .F r omth ef ou r t e en tht i l lth en in e t e en th c en tu r y ,th i sH i ghC ou r tw a so c cup i edw i thth eo r g an i s a t i onands e t t l em en to fEn g l i sh p r i v a t e e r in g .Th e HCAjud g edwh e th e rash ipw a sc ap tu r eda c c o rd in gt oth ee x i s t in gru l e s andwh e th e ri tc ou ldb ec on s id e r edas o c a l l ed ‘ g o ed ep r i j s ’(= l aw fu l lp r i z e ) .Th eC o u r t b a s edi t sjud g em en tond o cum en t s l i k eth ew r i t t ent e s t im on i e so fc r ewm emb e r so fth e c ap tu r edsh ip ,bu ta l s oonth ep ap e r sf oundonb o a rd .Th e s ec on s i s t edo fsh ip ’ sp ap e r s ,b i l l s o f l ad in g ,bu ta l s op r i v a t eandbu s in e s s l e t t e r ss en ta l on ga sm a i lw i thth ec ap tu r edsh ip . Du et oth ef a c tth a tth eB r i t i shc ap tu r edt en so fth ou s and so fsh ip sinth e i rm an yw a r sand b e c au s eth e HCAk ep taf i l eone a chsh ip ,i ti sund e r s t and ab l eth a tth ou s and so f l e t t e r s h a v eb e enp r e s e r v edinth eK ewa r c h i v e s. M an yo fth e s e l e t t e r so r i g in a t ef r om Du t chv e s s e l s , bu ta l s of r omF r en ch ,Sp an i sh ,P o r tu gu e s e ,D an i shandSw ed i shsh ip s . Th eN a t i on a lL i b r a r yo ft h eN e t h e r l an d s(KB )t o o kth ein i t i a t i v ein200 5t os t a r tth ep i l o t p r o j e c tS a i l in gL e t t e r s ,inc o op e r a t i onw i thth e D u t c hN a t i on a lA r c h i v e sandth eF a c u l t yo f fth eUn i v e r s i t yo fL e i d en.Th epu rp o s eo fth i sp r o j e c tw a st od e t e rm in e M a r i t im eH i s t o r yo th eam oun tandth en a tu r eo fth eDu t ch l e t t e r sinth e HCA a r ch i v e .Ag en e r ou sg i f to fth e Du t chS am enw e r k en d eM a r i t i em eF on d s en(=C o op e r a t in gM a r i t im eFund in g O r g an i s a t i on s )en ab l edth eKBt oh i r eh i s t o r i and rR o e l o fv anG e ld e rt oc ondu c tan in v e s t i g a t i oninK ewf r om M a yt oN o v emb e r200 5 .Anin v en t o r yo fth enumb e r s30 ,3 2 and4 9f r omth e HCA a r ch i v ew a sm ad e .V anG e ld e r ’ sr e s e a r chr e v e a l edth a tth e r ew e r e 3 8 .000Du t ch l e t t e r sw a i t in gt ob er e ad . M o s to fth e l e t t e r sd a t eb a c kt oth e l a s td e c ad e so fth eE i gh t e en thC en tu r y :th ep e r i odo f th eAm e r i c an W a ro fInd ep end en c e ,th eF ou r thAn g l o -Du t ch W a randth eN ap o l e on t i c p e r i od .M o r eth an4 .000 l e t t e r sa r ef r omth eS e v en t e en thC en tu r y ,th ep e r i odo fth ef i r s t th r e eAn g l o -Du t chEn g l i shw a r s .M o s t l e t t e r sw e r ef oundonc on qu e r edsh ip sth a ts a i l ed f r omo rt oth eW e s t Ind i e s( 6 2% ) .A l a r g ep a r to fth e l e t t e r so r i g in a t edf r omA s i ao rw a s s endth e r e( 20% ) .A m in o r i t yw a ss en tt oEu r op e and e s t in a t i on s . Th e HCA a r ch i v ei sav e r yimp o r t an ts ou r c ef o rh i s t o r i c a lr e s e a r ch .N o tju s tb e c au s eo fth e l e t t e r s ,bu ta l s odu et oth ev a r i ou so th e rm a r i t im ea r ch i v a lm a t e r i a l sf oundinth i sa r ch i v e . a i l in gL e t t e r sh a sr e su l t edinad a t ab a s eth a tw i l lb em ad ea v a i l ab l ef o r Th ep i l o tp r o j e c to fS th epub l i conth ew eb s i t eo fth eKB :www . kb .n l / s a i l in g l e t t e r s .Th em a ini t em sf r omth e d a t ab a s ea r ea l s oa v a i l ab l eth r ou ghth eon l in ec a t a l o gu eo fTNA (www .n a t i on a l a r ch i v e s . g o v .u k ) .
40
41
L i t e r a tuu r B r aun iu s ,S .W .P .C .B r aun iu s ‘H e t l e v env and ez e v en t i end e e euw s ez e em an :v a l s e r om an t i e ko fw e r k e l i j kh e id ? ’ .InT i j d s c h r i f tv o o rZ e e g e s c h i e d en i s40 / 4 1( 1 9 80 ) ,p .1 1 2 2 B ru i jn1 9 7 5 ,J .R .B ru i jn , ‘K a ap v a a r tind etw e ed eend e rd eEn g e l s eo o r l o g ’inB i j d r a g enen m e d e d e l in g enb e t r e f f en d ed eg e s c h i e d en i sd e rN e d e r l an d en90 ,( 1 9 7 5 ) ,p .40 8 4 2 9 B ru i jn1 9 7 8 ,J .R .B ru i jn , ‘Du t chp r i v a t e e r in gdu r in gth eS e c ondandTh i rdAn g l o -Du t ch c t aH i s t o r i a eN e e r l an d i c a eX I ,p .7 9 9 3(D en H a a g1 9 7 8 ) W a r s ’in A D a v i s ,R a lphD a v i s ,T h eR i s eo ft h eEn g l i s hS h i p p in gIn d u s t r y(L ond en1 9 6 2 ) D e k k e r ,Rud o l fD e k k e r , ‘B r i e v enu i tz e e .D ec o r r e sp ond en t i ev anen m e tN ed e r l and s e z e e v a r end enind e1 7d een1 8d ee euw ’ .InS p i e g e lH i s t o r i a e l ,3 / 4( 40 )200 5 ,p . 1 2 4 1 30 D i l l o ,In g r idG .D i l l o ,D en a d a g env and eV e r en i g d eO o s t in d i s c h eC om p a gn i e ,1 7 8 3 1 7 9 5 (Am s t e rd am1 9 9 2 ) En th o v enenD en H e i j e r ,V i c t o rEn th o v enen H en kd en H e i j e r , ‘N ed e r l andend e A t l an t i s ch ew e r e ld ,1 600 1 800 .E enh i s t o r i o g r a f i s cho v e r z i ch t ’ .InT i j d s c h r i f tv o o r Z e e g e s c h i e d en i s2 4( 200 5 )2 ,p . 1 4 7 1 6 6 V anE i j c kv an H e s l in g a1 9 8 2 , ‘D ev l a gd e k td e l ad in g .D eN ed e r l and s ek o op v a a rd i jind e V i e rd eEn g e l s eo o r l o g ’ .InT i j d s c h r i f tv o o rZ e e g e s c h i e d en i s,2( 1 9 8 2 ) ,p . 10 2 1 1 3 V anE i j c kv an H e s l in g a1 9 8 8 ,E . S .v anE y c kv an H e s l in g a ,V anc om p a gn i en a a rk o o p v a a r d i j . D es c h e e p v a a r t v e r b in d in gv and eB a t a a f s eR e p u b l i e km e td ek o l on i ëninA z i ë1 7 9 5 1 8 0 6. (Am s t e rd am1 9 8 8 ) a t a l o g u sv and eh an d s c h r i f t eninw e s t e r s et a l en ,t o e b e h o r en d ea an D eG r a a f ,H . J .d eG r a a f ,C h e tK on in k l i j kIn s t i t u u tv o o rT a a l ,L an d -enV o l k en k un d e(D en H a a g1 9 6 3 ) G r o en v e ld ,S .G r o en v e ld , ‘Th eEn g l i shC i v i lW a ra saC au s eo fth eF i r s tAn g l o -Du t ch h eH i s t o r i c a lJ o u rn a l30( 1 9 8 7 )p .5 4 1 5 6 6 W a r ,1 6 40 1 6 5 2 ’ ,in T K l o o s t e r ,W .W .K l o o s t e r ,I l l i c i tR i c h e s .D u t c hT r a d eint h eC a r i b b e an ,1 6 4 8 1 7 9 5(L e id en 1 9 9 8 ) a p e r b l o e denk o o pm an s g e e s t . ‘L e g a l ez e e r o o f ’d o o rd ee e uw en K o r t ew e g ,J o k eE .K o r t ew e g ,K h e en(Am s t e rd am200 6 ) V an M e g en200 1 ,N e t t yv an M e g en , ‘K o s tgh ys e l v e r l e e s en ,i c km e eni c ks oud euw e lm e e r s ch r i j v en ’ .C ond i t i on e l eb i j z inn eninn i e t l i t e r a i r ez e v en t i end e e euw s eb r i e v en ’in T i j d s c h r i f tv o o rN e d e r l an d s eT a a l -enL e t t e r k un d e1 1 7( 200 1 ) ,p .2 7 7 2 9 3
4 2
Van Megen 2002, Netty van Megen, ‘Voornamelijke verwijzingen van de derde persoon in zeventiende-eeuwse brieven’. In Nederlandse Taalkunde 7 (2002), p. 264-285 Van Megen 2002, Netty van Megen, ‘”Ick wilde wel een dagh met ul prate’: Persoonlijke voornaamwoorden in zeventiende-eeuwse brieven”’. In: J-Albert-Balászi en A.A. Sneller (red.): Parallellen; Károli-studies II. Hongaarse bijdragen tot de Neerlandistiek (2002), p. 149-165 Van Megen 2003, Netty van Megen, ‘“Ick leer nu moij lesen en schrijven als ul sien kan”. Zeventiende-eeuwse brieven van en aan zeevarenden uit het archief van het High Court of Admiralty.’ In Tijdschrift voor Zeegeschiedenis 22 (2003) 2, p. 147-156 Moree 1998, Perry Moree, ‘Met vriend die God geleide’. Het Nederlands-Aziatisch postvervoer ten tijde van de Verenigde Oost-Indische Compagnie (Zutphen 1998) Moree 2002, Perry Moree mmv Ingrid Dillo, Vibeke Roeper en Theo Timmer, Kikkertje Lief. Brieven van Aagje Luijtsen, geschreven tussen 1776 en 1780 aan Harmannus Kikkert, stuurman in dienst van de VOC (Texel 2002) Rommelse, Gijs Rommelse ‘English privateering against the Dutch Republic during the second Anglo-Dutch war (1664-1667), in Tijdschrift voor Zeegeschiedenis 22 (2003) 1, p. 17-31 Ruberg, Willemijn Ruberg, Conventionele correspondentie. Briefcultuur van de Nederlandse elite, 1770-1850 (Nijmegen 2005) Starkey, David J. Starkey, British Privateering Enterprize in the Eighteenth Century (Exeter 1990) Tanner, J.R. Tanner (ed.) Samuel Pepys’s Naval Minutes (Londen 1926)
43
B i j l a g e1- M anu s c r ip t en (HCA3 2 / 1 8 3 7p a r t2 ) , Bund e lm e tt e k s t eno v e rJ a v a ;h e tr e g i s t e rh i e r opi sg e a c c o rd e e rdd o o rN .W a t e r l o o , S em a r an g3n o v emb e r1 80 2 .V o l g en sd i tr e g i s t e rz a t enb i jd e z ez end in g : 1 . E eng ed e e l t ed e r ‘N a tuu r l i j k eH i s t o r i ev anJ a v a ’ . A anw e z i gi sh e tm s .C a1 50b l z .4 on e t s ch r i f tb e g inn end em e th e th o o fd s tu k ‘O o r sp r on g d e sn a am s ’ .G e enau t eu r sn a am . 2 . E enb o e kg e t i t e ld ‘B a t a v i ad eH o o fd s t adv an N ed e r l and sO o s tInd i en ’ . N i e ta anw e z i g . 3 . 'K o r tv e rh a a lv and eno o r sp r on gv and en l a a t s t eJ a v a s ch en O o r l o g ' . A anw e z i gm e td ea an t e k en in gopd ee e r s t eb l z . :D e z ep ap i e r enh e e f tm eng e v ond enond e r d ea an t e k en in g env and eH e e rG ou v .N :H a r t s in gh !D o gi sm e tv e e l eand e r enen a an t e k en in g env e rm e e rd e r td o o rV .B .[=v anB o e kh o l t z ] ,1 7 8 1 .1 4 2b l z .2 o . D et e k s tg a a to v e rd eo o r l o gv an1 7 4 1 . Inh e tK ITLVb e v ind tz i che enk op i ez ond e rd ea an t e k en in g en .Z i eD eG r a a f ,p .9 3 . 4 . ‘P e r i od i c qu ev e rh and e l in go v e rd eo o r z a a kd e rz e ed e r ttw in t i g ,m a a rb e s ond e rz e ed e r td e l a a t s t ev i j f fj a a r ent o en e em end eg eb r e ka anR i j s topJ a v a ’ . N o ga anw e z i g ;ond e r t e k endd o o rB o e kh o l t z ,6 4b l z .4 o . 5 . ‘K o r t eg e s ch i ed en i sv and eP r e an g e r ’ . N o ga anw e z i g ,g e s ch r e v end o o rB o e kh o l t z ,S em a r an g ,1 7 9 6 ,4 2b l z .4 o . 6 . ‘E en i g eK o r t eA anm e r k in g enw a a r g en om enin ’ td o o r r e i z ed e rJ a c c a t r a s s eenP r e an g e r L and en ’ ,d o o rV anB o e kh o l z ,1 7 9 6 ,2 5b l z .4 o . 7 ‘B e r i ch tv and eB an j e rm a s s in g s ch eb o o v en l and en ,b e g inn end ed en4d enJu l i jAnn o1 7 90 t o td ene e r s t enap r i l1 7 9 1in g ed i en td o o rd env a and r i gJ oh anF r an sH a r tm an ’ . N o ga anw e z i g ,8 4b l z .2 o . Z i e :F . J .H a r tm an , ‘B e s ch r i j v in gv ane en ent o g tn a a rd eb o v en l and env anB an j e rm a s s in g en z . ,inh e tj a a r1 7 90 ’InK r on i j kv anh e tH i s t o r i s chG en o o t s ch apt eU t r e ch t ,20 ej r g .1 8 6 4 8 . 1 3s tu k sa f t e k en in g end e rB r am in s ch eRu in e sopJ a v aene enk a a r tv anB and a . N i e ta anw e z i g . 4 4
Daarnaast nog: 'Eenige aanteekeningen, & opmerkingen over de inrigting, kleeding, waapen Rusting der Cavallerij etc.' door F. van Boekholtz, 1781, 124 blz, 2o. Kladschrift. Los hiervan: Delen van een scheepsjournaal, 1795. Nederlandse vertaling van de overgave van Ternate aan de Engelsen, juni 1801 N.B. Francois van Boekholtz was voor 1798 gouverneur van Banda. Hij publiceerde: ‘Uittreksels uit eenige aantekeningen nopens den Javaan in het oostelijk gedeelte van het eiland Java’ in Verhandelingen van het Bataviaasch genootschap van Kunsten en Wetenschappen, 8e deel, 1e stuk, 1816, tweede druk 1826. In de bibliotheek van het KITLV te Leiden bevinden zich aantekeningen betreffende Java door F. van Boeckholtz (zie De Graaf, p.73). Brieven van hem bevinden zich in HCA 32/1837, o.a. aan de heren Jacob Temmink en Cornelis van Twist te Amsterdam, gedateerd Batavia,12 februari 1799. Waterloo was soldijboekhouder HCA 30/379 Met het schip de Illustrious President van Paramaribo naar Amsterdam werd in 1795 meegezonden: Een ‘amplificatie’ in handschrift van het boek ‘De verhandeling van den landbouw, in de Colonie Surinamen’, ondertekend door A. Blom. Blom was de auteur van Verhandeling van den landbouw, in de colonie Suriname, volgens een negentien-jaarige ondervinding zamengesteld. In orde gebragt en met de noodige ophelderingen en bewysredenen voorzien door Floris Visscher Heshuyzen (Haarlem 1786 en Amsterdam 1787)
45
B i j l a g e2-B o e k en 1 . ‘V e rb e t e r tenV e rm e e rd e r tSp e c i e -B o e c k ’d o o rL od ew i j c kd eB ru yn(Am s t e rd am ,c a .1 6 7 5 b i jM a r cu sD o o rn i c k ) . HCA3 2 / 1 8 2 7 / 2 STCNn o em ttw e eed i t i e s . 2 . ‘N ed e r l an t sS e e -R e ch t en ,a v a r y enenb od em e r y en ’(Am s t e rd am1 7 6 4 ) ,v i e rd ed ru k . HCA3 2 / 1 5 1 1 / 1 STCN :1e x .UBU(Lqu 7 4 5 : 1 ) .O o kin N SA(N 2 4 ) 3 . ‘G r o o t eCh r i s t e l y k eZ e e v a a r t ’(Am s t e rd am1 7 7 6 )v anAd am W e s t e rm an Opd ep e r k am en t enb andh e ts t emp e lv and eVOC ,k am e rA . HCA30 / 7 2 1 1e x . ind eb ib l i o th e e kv and eVU . 4 . ‘E enk o r tb e g r ypv ana l l eL an g s -endw a r s -c ou r s en ’(Am s t e rd amz . j . )b i jJ oh ann e sv an K eu l en Ine enp e r k am en t enb andg eb ond en m e te enand e rz e em an sh andb o e k j e ,w a a r v and e t i t e lp a g in aon tb r e e k t .D i ti se enin c omp l e e te x emp l a a rv an H e tG r a adb o e kv anC l a a sJ an s z . V o o gh t . HCA3 2 / 4 6 6(m ap1 ) M o g e l i j kid en t i e km e te x emp l a r enind eUBL e id en( 1 6 8 4 )o fin Mu s eumB o e rh a a v e( 1 6 8 6 ) 5 . ‘W e e -K l a g ed e rH e y l i g eno v e rd eB i t t e rh e ydv anS i on sE l end e /d o o rGu i l e lmu sS a ld enu s . B ed i en e rd e s… . . /tw e ed ed ru k /U t r e ch t[ 1 6 6 5 ]/b i jJ a c obv an D o e y enb o r ch . HCA30 / 7 4 4 STCN :v i e re x . 6 . ‘N i euwV e rb e t e r tG r a ad -B o e k . ’ ,op g e s t e ldd o o rC . J .V o o ch t ,(Am s t e rd am ,z . j . )b i j J oh ann e sv anK eu l en .G eb ond eninp e r k am en t . HCA3 2 / 2 5 6 N SAK l8 1 -0 4 4 7 . ‘D eGu ld eSp i e g e l ;d e rR e g t l in i s ch eD r i eh o e k en ’d o o rJ oh ann e sv and e rB o o t(M idd e lbu r g z . j . ) ,4 8b l z . HCA3 2 / 2 5 6
4 6
8. Mozes Ensheim, ‘Sjelosja chidot: al ta’angoet po’ale batel; Rasje tevot B T L beliart, tarok, lombre. LischOk AmarTi meholal lefak. (Metz 1787). HCA 32/606) De vertaling luidt ongeveer: ‘Drie raadsels betreffende de geneugten van lanterfanten. De beginletters (zijn) B T L: biljart, tarot, l’hombre. [in het jaar] ‘Van het lachen moet ik zeggen: hets is dwas….. Volgens de kleine telling.’. Dit is een zeldzaam Hebreeuws boekje over gokken, kaartspelen en jodendom Geen verblijfplaats bekend.
47
B i j l a g e3-K r an t en E x emp l a r env and ev o l g end ek r an t enenp e r i od i e k enw e rd ena an g e t r o f f en : A l t on a i s c h e rM e r c u r i u s Am s t e r d am s c h eD in s d a e g s c h eC o u r an t Am s t e r d am s eC o u r an t B o e k z a e ld e rG e l e e r d eW a e r e l d D a g v e r h a a ld e rV e r h an d e l in g env anh e tV e r t e g enw o o r d i g en dL i c h a am D eE u r o p i s c h eS t a a t s s e c r e t a r i s E x t r a -D a g v e r h a a ld e rh an d e l in g env and eN a t i on a a l eV e r g a a d e r in g G a z e t t ed e l aM a r t in i q u e G o u d a s c h eC o u r an t H a a r l em s eC o u r an t H a e g s eD on d e r d a e g s eP o s t t y d in g e H am b u r g i s c h eN e u eZ e i t un g H o l l an d s c h eW e e k l y k s c h eN i e uw sV e r t e l d e r L e y d s eC o u r an t M e r c u r ed eF r an c e M e r c u r eH i s t o r i q u ee tC r i t i q u e M i d d e l b u r g s eC o u r an t N e d e r l an d s c h eP o s t -R y d e r( o . a .inp l an o v e l l en ) N o o r d -H o l l an d s c h eC o u r an t N o u v e l l e sP o l i t i q u e s O p r e c h t eH a e r l em s c h eC o u r an t O p r e c h t eH a e r l em s eS a t e r d a e g s eC o u r an t R o t t e r d am s eC o u r an t S t a a t -un dG e l e h r t eZ e i t un g S u r in a am s c h eC o u r an t U t r e c h t s eC o u r an t
4 8
B i j l a g e4 V e r s l a gc ond i t i on e l es t a a tv anh e ta r ch i e f ALGEMEEN A .VERPAKK ING
D ea r ch i e v enz i jnv e e l a linbund e l sop g e s l a g eninv i e r k an t e( 30 x 30cm ,1 4cmh o o g )d o z en v o o r z i env ani j z e r enn i e t j e s .D e z eb e r g in gv e r o o r z a a k tm e ch an i s ch es ch ad ev anw e g eh e tf e i t d a td ebund e l sd i v e r s ef o rm a t enh ebb enend eb e r g in gn i e tp a s s endi s . D eb r i e v enz i jnz e e rs t r a kg e v ouw en ,v o o rn am e l i j komd a tinb r i e v ena anp e r s on enand e r e b r i e v enw a r enin g e s l o t en m e th e tv e r z o e kd e z ed o o rt ez end en .H i e rd o o rk ane rs ch ad e op t r ed en ,v o o r a la anh e tdunn eenkw e t sb a r ep ap i e r . D ev e rp a k k in gb e v a tm e t a a ld e l en .D a a rn a a s ti se rtw i j f e lo fh e tv e rp a k k in g sm a t e r i a a l zuu r v r i ji s .B o v end i enon tb r e e k tom s l a gp ap i e romd eob j e c t en .Ind ed o s s i e r sk om en p ap e r c l ip senn i e t j e sv o o r ,s om sv e r r o e s t . B .VER SCH I JN ING SVORMEN
Inh e ta r ch i e fw e rd end eg eb ru i k e l i j k ev e r s ch i jn in g s v o rm ena an g e t r o f f en : •l an g s t e e kb and en • ind eb r e ed t eg e v ouw enp ap i e r( l a a r s v ouw ) •l inn enp o s t z a k k en • m e t a l enb r i e v end o o s j e s C .SCHADEVORMEN
Inh e ta r ch i e fz i jnd ev o l g end es ch ad e v o rm ena an g e t r o f f en : • In k t v r a a t • Vu i lens t o fopd ebu i t en z i jd enenr and env and ep ap i e r en • K ap o t t ew a sen l a k z e g e l s • M e ch an i s ch es ch ad e( e z e l s o r en ,v e r k e e rdg e v ouw enp ap i e r ,b e s ch ad i gd er and end o o r on t o e r e i k end ev e rp a k k in g ) • M e ch an i s ch ev e r k l e v in g
C on c lu s i e A .EER STECON SERVER ING SMAATREGELEN
D eb r i e v end i en ent ew o rd eng e v l a k t ,z od a tr a adp l e g in gz ond e rh e tt o eb r en g env ans ch ad e k anp l a a t s v ind en .P ap e r c l ip sd i en ent ew o rd env e rw i jd e rd . O v e r i g en si sg eb l e k end a td eSp a an s eenF r an s ep ap i e r enins l e ch t e r es t a a tz i jnen m e e ren e rn s t i g e r l i jd ena anin k t v r a a t .D i ti st ew i j t ena anh e tf e i td a th e tH o l l and s ep ap i e rind i e p e r i od ev anb e t e r ekw a l i t e i tw a senh e tSp a an s eenF r an s ep ap i e rdunn e ri s ,w a a rd o o rd e in k t v r a a tm e e rs ch ad et o eb r en g t(w an t :m e e rin k ten m ind e rbu f f e rd o o rp ap i e r ) .
4 9
B. ALGEMENE OPMERKINGEN EN OBSERVATIES B.1. SURVEILLANCE
• De dienstverlening en de surveillance in The National Archives zijn zeer adequaat. • De controle op het meegenomen schrijfpapier was consequent. • Er werden ondersteuningsmodellen aangereikt ten behoeve van het raadplegen van delen en boeken. B.2. KLIMATOLOGISCHE OMSTANDIGHEDEN
De airco werkte niet of slecht. Gevoelsmatig was de RV laag. B.3. VERPAKKING
De archiefstukken zijn niet op ideale wijze verpakt. Het verpakkingsmateriaal biedt onvoldoende bescherming. (Verslag: Gerrit de Bruin, conserveringsdeskundige Nationaal Archief, Werkbezoek aan The National Archives op 5-7 april 2004).
50
