Algemene Commissie Administratieve Lastenverlichting Burgers (ACALB)
Route naar meer merkbare (!) lastenreducties Advies aan het nieuwe kabinet
Coördinatieorgaan Samenwerkende Ouderenorganisaties (CSO) Landelijke Cliëntenraad (LCR) Nederlandse Patiënten Consumenten Federatie (NPCF) Vereniging Nederlandse Organisaties Vrijwilligerswerk (NOV) Chronisch zieken en Gehandicapten Raad Nederland (CG-Raad)
Februari 2007
Inhoud
1. Inleiding Route naar meer merkbare (!) lastenreducties 2. Over de Algemene Commissie Administratieve Lasten Burgers 3. De doelstelling wordt gehaald, maar… 4. Hoe verder naar merkbare lastenreducties 5. De aanpak: offensief voor integrale reductievoorstellen 6. Tot slot
2
1. Inleiding
Eén van de doelstellingen uit het Hoofdlijnenakkoord van het kabinet Balkenende II was om vóór eind 2007 de administratieve lasten voor burgers met 25 procent te verminderen. Deze doelstelling wordt gehaald. Dat is verheugend. De ondertekenaars van deze notitie – vertegenwoordigd in de Algemene Commissie Administratieve Lasten Burgers (ACALB) – hebben daar een wezenlijke bijdrage aan geleverd. Ook in de komende kabinetsperiode zijn wij graag bereid om ons te blijven inspannen voor dit doel. Die extra inspanning is en blijft nodig, óók van overheidswege, omdat naar onze overtuiging nog meer en betere resultaten haalbaar zijn. Daarmee doelen wij vooral op merkbare lastenverlichtingen. Het overheidsprogramma om lastenreducties te behalen droeg in de afgelopen jaren veelal het karakter/imago van een kwantitatieve exercitie: er werden wel regels geschrapt, maar in de praktijk merkten burgers daar weinig van. In de afgelopen maanden zijn wél meer concrete, merkbare resultaten geboekt. En: er zijn genoeg acties/pilots en ideeën over waarvan mag worden verwacht dat die eveneens merkbare lastenverlichtingen kunnen opleveren. Maar die kunnen wel een extra duw in de rug gebruiken. Onze organisaties willen daar in een nieuwe termijn van de ACALB graag aan blijven meewerken. In deze notitie zetten CSO, LCR, NPCF, CG-Raad en NOV in het kort de ontwikkelingen en onze ervaringen met de Algemene Commissie Administratieve Lasten Burgers op een rijtje. De notitie eindigt met een aantal voorstellen voor de verdere route naar merkbare lastenreducties.
3
2. Over de Algemene Commissie Administratieve Lasten Burgers
Om de doelstelling uit het Hoofdlijnenakkoord te behalen (-25 procent administratieve lasten voor burgers vóór eind 2007), stelde het ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties het programma Administratieve Lastenreductie Burgers op. Om ervaringen met administratieve lastendruk van burgers in te brengen, werd in november 2004 de Algemene Commissie Administratieve Lasten Burgers ingesteld. Hierin zijn het Coördinatieorgaan Samenwerkende Ouderenorganisaties (CSO), de Landelijke Cliëntenraad (LCR), de Nederlandse Patiënten Consumenten Federatie (NPCF) en de vereniging Nederlandse Organisaties Vrijwilligerswerk (NOV) vertegenwoordigd. Oorspronkelijk maakte ook de Consumentenbond deel uit van de commissie.
De Algemene Commissie is ingesteld door de minister voor Bestuurlijke Vernieuwing en Koninkrijksrelaties, met de volgende hoofdtaken:
het inbrengen van ervaringen van groepen burgers met administratieve lastendruk in de dagelijkse praktijk;
aangeven bij welke groepen burgers regels van diverse ministeries en (zelfstandige) bestuursorganen samenkomen en welke onduidelijkheden, dubbelingen en tegenstrijdigheden daarvan het gevolg zijn;
overleg met de minister voor Bestuurlijke Vernieuwing en Koninkrijksrelaties over de beste en meest effectieve manier om de administratieve lastenreductie te bereiken.
4
3. De doelstelling wordt gehaald, maar…
De reductiedoelstelling voor eind 2007 wordt ‘statistisch’ gehaald. De maatregelen uit de eerste en tweede serie reductievoorstellen van de departementen leiden eind 2007 tot een netto lastenvermindering van 25,7 miljoen uur (26%) en 326 miljoen euro kosten (26%). Maar burgers - in het bijzonder de gehandicapten en chronisch zieken, ouderen, uitkeringsgerechtigden en vrijwilligers - merkten daar weinig van. Hiervoor zijn diverse verklaringen, die door ACALB al eerder onder de aandacht van de minister van BZK zijn gebracht1. Hier volgt een korte uiteenzetting: 1. Definitie en merkbaarheid Een deel van de verklaring voor de geringe merkbaarheid van lastenverlichtingen, zit in de wijze waarop naar administratieve lasten wordt gekeken. Het Programma Administratieve Lastenreductie Burgers hanteert een ‘strakke’ definitie, waarin de lastenvermindering vanwege de rijksoverheid centraal staat. Door deze definitie zo strak te hanteren, is het programma meer een operatie om de administratieve lasten van de overheid te verminderen dan die van de burgers. Bij sommige reducties wordt te weinig rekening gehouden met werkelijke effecten op of voor de doelgroepen. Het gaat dan bijvoorbeeld om lastenvermindering van zaken waarvan burgers feitelijk weinig of geen last ondervinden/ervaren. Een andere reden voor de geringe merkbaarheid is dat (merkbare!) reducties door burgers/doelgroepen niet altijd als zodanig worden ervaren. In de afgelopen kabinetsperiode zijn op belangrijke maatschappelijke terreinen ingrijpende wijzigingen doorgevoerd (werk en inkomen, zorg, kinderopvang, volkshuisvesting/huur, welzijn). Sommige van deze wijzigingen brachten op onderdelen lastenreducties met zich mee. Tegelijk werd een groot beroep op de eigen verantwoordelijkheid van burgers gedaan; zij moeten steeds vaker zelf belangrijke keuzes maken. Zulke veranderingen voelen als een verzwaring. Verder stellen wij vast dat de rijksoverheid de lastenreductie wel weet te realiseren, maar dat veel beleid wordt gedecentraliseerd. Lasten komen dan via de provincie of gemeente vaak weer bij de burgers terug. Overigens valt hierin wel een kentering te bespeuren. Met name de gemeenten zijn momenteel zeer alert op het thema lastenvermindering.
1
Rapportage ‘Op weg naar werkelijke oplossingen’, Programma Administratieve Lastenreductie Burgers, mei 2006; voortgangsrapportage ‘De burger centraal’, mei 2006.
5
Nog een punt: naast het schrappen van regels bestaat bij de overheid en/of bij aan de overheid gerelateerde organisaties (bijvoorbeeld de Belastingdienst en inspectieorganen) de neiging om de controles te verhogen. Dan is het niet de ene maar de andere maatregel, die burgers opzadelt met extra administratieve lasten. Voor praktijkvoorbeelden en analyses van de hiervoor genoemde zaken verwijzen wij gemakshalve 2
naar de rapportages van het Meldpunt . 2. De ‘Haagse aanpak’ Een ander deel van de verklaring voor de geringe merkbaarheid is dat te weinig is en wordt vertrokken vanuit het perspectief van burgers. In de startfase van het programma Administratieve Lastenreductie Burgers zijn profielen van doelgroepen opgesteld3. In feite hadden aan de hand van deze profielen integrale reductievoorstellen moeten worden opgesteld én beoordeeld. Dit gebeurde níet: de ‘Haagse aanpak’ voorzag in reductievoorstellen per departement. De (inter)departementale verkokering en het gebrek aan integraal denken waren een belangrijke bron voor de onvrede van burgers over de administratieve lastendruk. Als gevolg hiervan werd ook te weinig gekeken naar de ‘stapeling’ van lasten voor bepaalde groepen burgers: bijvoorbeeld uitkeringsgerechtigden die ook chronisch ziek zijn, of vrijwilligers met een uitkering. Gevolgen voor ACALB Bovenstaande oorzaken hadden gevolgen voor de meerwaarde die de Consumentenbond, het CSO, de LCR, de NPCF en het NOV aan het BZK-programma hebben kunnen leveren. Het feit dat vooral vanuit de departementen werd gedacht en gewerkt (de ‘Haagse aanpak’), maakte dat er weinig inlevingsvermogen was voor de doelgroepen. Als betrokken organisaties zaten wij ‘at the end of the pipeline’. En daar bleven we. Hoewel het de taak was en is van de Algemene Commissie juist deze input te leveren, landde die vaak niet of slechts gedeeltelijk. Bij de gekozen aanpak lag grote nadruk op de coördinatie- en regierol van BZK om tóch integrale en niet verkokerde oplossingen te realiseren. De indruk is dat die rol niet werd en wordt geaccepteerd door andere departementen. Daardoor kwam de tweede rol van de Algemene Commissie (‘het signaleren waar administratieve lasten van burgers samenkomen’) vaak onvoldoende uit de verf.
2
Last van de overheid, 1e, 2e en 3e rapportage Meldpunt, analyses van de meldingen. De onderscheiden doelgroepen zijn: burgers algemeen, ouderen, chronisch zieken en gehandicapten, uitkeringsgerechtigden, vrijwilligers. 3
6
4. Hoe verder naar merkbare lastenreducties? Alvorens deze vraag te beantwoorden, is het goed om nog even stil te staan bij de aanleiding voor het programma Administratieve Lastenreductie Burgers. De aanleiding zat voornamelijk in het feit dat ‘de overheid’ niet (werkelijk) luistert, niet de goede dingen doet en op een verkeerde wijze met klanten omgaat. Kortom: de overheid was onvoldoende servicegericht en redeneerde te veel vanuit zichzelf. Sterker nog dan tot nu toe het geval was, moeten de werkelijke vragen en behoeften van de Nederlandse burgers het vertrekpunt zijn. Voor een pragmatische aanpak kan een onderverdeling in klantgroepen en thema’s worden gemaakt. De klantgroepen zijn goed gedefinieerd. De thema’s waarop zij bediend moeten worden, moeten aansluiten bij de levensgebeurtenissen van deze mensen. Pak dat dan integraal goed aan. En wees daarbij alert dat voor aangepaste, gedelegeerde of afgeschafte regelgeving géén andere administratieve lastenverzwaring (inspecties, controles) in de plaats komen. Illustratief voor een dergelijke succesvolle aanpak zijn bijvoorbeeld de ontwikkelingen op het gebied van het digitaal klantdossier, de stroomlijning van de diverse indicatiestellingen in de zorg en het niet van toepassing verklaren van de Arbo-wet op het vrijwilligerswerk. Dit laatste voorbeeld valt feitelijk niet onder de al eerder genoemde definitie van administratieve lastenreductie in dit kader, maar is wel meegeteld in de score tot nu toe. Rol ACALB: expertise effectiever benutten Als organisaties die in de ACALB zijn vertegenwoordigd, zijn wij van mening dat de aanpak die in bovengenoemde cases is gehanteerd succesvol is en dat ook kan zijn richting ketenpartners en andere beleidsvelden. Een van de zaken waarvoor de Algemene Commissie in een eventuele tweede termijn nadrukkelijk kan worden ingezet, is het benoemen/bepalen van de thema’s waarop méér of nieuwe successen kunnen worden geboekt. Onze expertise kan zo effectiever worden benut.
7
5. De aanpak: offensief voor integrale reductievoorstellen Wat de deelnemers aan ACALB betreft, wordt de aanpak in een eventuele tweede termijn gekenmerkt door een offensief voor integrale reductievoorstellen, met als belangrijkste uitgangspunten en voorwaarden:
•
Geen (inter)departementale verkokering Als voor een thema twee of meer ministeries aan de lat staan, levert één van die ministeries de eindverantwoordelijke projectleider. De projectleider bepaalt met alle belanghebbende organisaties de scope van het project (doelstelling, uitvoering, resultaat). De betreffende minister is op zijn niveau verantwoordelijk voor het resultaat van dit project en kan hierop worden aangesproken door de minister van BZK (als regisseur en coördinator van het programma Administratieve Lastenreductie Burgers).
•
Een aangepaste definitie van het begrip administratieve lastenvermindering Stel een definitie op die recht doet aan de beleving van administratieve lasten vanuit het perspectief van burgers. Ga in de aangepaste definitie niet alleen uit van de rijksoverheid en zbo’s, maar ruim daarin ook plaats in voor provinciale en gemeentelijke overheden.
•
Toets nieuwe of gewijzigde wetten op overbodige lastenverzwaring Het vorige kabinet heeft een veel werk verzet aan administratieve lastenverlichting. Tot nu toe keek men vooral gekeken naar bestaande wet- en regelgeving, maar de overheid werkt ook aan nieuwe wet- en regelgeving. Onderwerp die nieuwe wetsontwerpen aan een toets, die duidelijk maakt of de nieuwe wet geen overbodige lastenverzwaring met zich meebrengt. Ook kan de rijksoverheid gemeenten stimuleren hetzelfde te doen met lokale wet- en regelgeving, bijvoorbeeld met een stimuleringsregeling .
•
Licht reductievoorstellen door op merkbaarheid Hierbij kan gebruik worden gemaakt van de Kafkabrigade. De Kafkabrigade begint bij de doelgroepen en betrekt de doelgroepen er ook bij. Zó haal je de ervaring van buiten naar binnen. Naast de beoordeling van de huidige voorstellen kunnen óók aanvullende reductievoorstellen worden ingebracht die zoden aan de dijk zetten.
•
Benut expertise binnen ACALB Leden van de Algemene Commissie kunnen door de rijksoverheid/ministeries, maar bijvoorbeeld ook door de Kafkabrigade worden ingezet en geraadpleegd. Door de profielmatige/thematische aanpak kan ACALB juist doen waarvoor ze is ingezet: het benutten van haar expertise en praktijkkennis van specifieke groepen burgers.
8
•
Benut de e-mogelijkheden De digitalisering van bestanden maakt het mogelijk gegevens eenmalig in te voeren en binnen een maatschappelijk veld voor meerdere doeleinden te gebruiken. Maak vaart met dergelijke doelgroepoverstijgende alternatieven, die alle groepen burgers ten goede komen.
9
6. Tot slot De hiervoor geschetste aanpak rekent af met de benadering vanuit het perspectief van de departementen. Volgens de nieuwe aanpak blijft de realisatie van administratieve lastenverlichting geen zaak van BZK alléén. Meer ministers dragen hierin (eind)verantwoordelijkheid. Op deze wijze kunnen de leden van ACALB ook in de komende jaren volop de inzet en inbreng leveren die bij de instelling van de commissie werd verlangd. Zoals aan het begin van deze notitie al is gesteld, willen wij ons daarvoor in de komende kabinetsperiode weer graag inspannen.
Utrecht, dagtekening
Coördinatieorgaan Samenwerkende Ouderenorganisaties (CSO) C. Vermolen
Landelijke Cliëntenraad (LCR) J. Laurier
Nederlandse Patiënten Consumenten Federatie (NPCF) I. van Bennekom
Vereniging Nederlandse Organisaties Vrijwilligerswerk (NOV) R. Hetem
10
