Rondom schepping en evolutie. Nr. 05 Mei ste jaargang P verschijnt niet in augustus

Nr. 05| Mei 2008| 30ste jaargang verschijnt niet in augustus

P 408.654

Afgiftekantoor : 1050 Brussel 5 Verantw. uitgever en afzendadres : G. Liagre, Marsveldstraat 5 - 1050 Brussel

Rondom schepping en evolutie mei 2008

1

Inhoud/Uit de redactie

Uit de redactie Inhoud Woord van de voorzitter Waardig leven en sterven

3

Schriftwerk Vader, Zoon en Heilige Geest

4

In het vizier Creationisme, Evolutie of een Intelligent Ontwerp De scheppingsverhalen herlezen “Beste Ivo en Chris...”

5 8 10

Uit de synodale raad Graag uw aandacht voor

12

Uit de coördinaties Volwassenenvorming Studiefonds : Ik help een kind

13 14

Faculteit voor Protestantse Godgeleerdheid Onderzoeksopdracht Vogelaar 15 Nederlands Theologisch Tijdschrift 15 Bij de buren 15 Column God voor jongens en/of een God voor meisjes

16

Aankondigingen De eeuwige ballade van het goede einde 17 Symposium : De Nieuwe Bijbelvertaling : de standaardbijbel voor Vlaanderen ? 17 TussenRuimte. Tijdschrift voor Interculturele Theologie 18 Van hier en daar Christelijke kerkleiders Honkong oneens over Peking 2008 Bezoek aan een moskee of een synagoge Getuigenis Protestantse Omroep en Colofon

2

mei 2008

19 19 19 20

“Gentse prof krijgt 200.000 euro om evolutieleer te redden”, kopte ‘De Morgen’ al weer enige tijd geleden. “De professor moet de Vlamingen behoeden voor het creationisme en intelligent design” ging het verder. En plots mochten we het komen uitleggen in de media, want creationisme en ID waren toch typisch protestantse zaken. Vanuit de USA overgewaaid en nu ook in Europa meer en meer verspreid (met Islamitisch geld nog wel: The Atlas of Creation van Harun Yahja). Ja, in het ‘protestantse’ Nederland stond het creationisme al bijna in het leerplan. De telefoon van de bewuste professor (Johan Braeckman, Universiteit Gent) stond roodgloeiend, maar hijzelf concludeerde laconiek: “Alle media-aandacht voor mijn onderzoeksproject bevestigt alleen maar dat er behoefte aan kennis over de evolutietheorie is en dat er heel veel misverstanden over bestaan.” Wilt u meer weten: http://www.johanbraeckman.be/ documents/project_evolutietheorie.pdf Hoog tijd vonden wij als redactie van dit protestantse magazine om helderheid te verschaffen. Hoe zit het nu? En omdat een schoenmaker bij z’n leest moet blijven, vroegen we een wetenschapper (prof. dr. A. de Kruif) om nu eens uiteen te zetten hoe het zit met evolutietheorie, creationisme en Intelligent Design en een oudtestamentica (dr. D. Erbele Küster) om uit te leggen wat de bijbel nu eigenlijk zelf zegt in Genesis 1-3. We voegden daar nog bij een brief aan twee heetgebakerde studenten, die elkaar rond dit onderwerp bijna te lijf gingen en het themanummer was een feit. We hopen dat het wat misverstanden oplost en u aan hetdenken zet. Namens de redactie, Dick WURSTEN

Woord van de synodevoorzitter

Wie ben ik?

Waardig leven en sterven

Wie ben ik? Ze zeggen me vaak: je treedt uit je cel rustig blij en zeker als een burchtheer uit zijn slot.

Guy LIAGRE

Wie ben ik? Ze zeggen me vaak: je spreekt met je bewakers vrij rechtuit en vriendelijk als was je hun heer.

Het euthanasiedebat staat weer bovenaan de politieke agenda. Ook de kerken laten niet na om zich in het ethische debat te profileren. Het begon in Frankrijk met Chantal Sébire die leed aan een ongeneeslijke kanker. Een totaal vervormd en onherkenbaar gelaat, door een extreem agressieve en even zeldzame kanker (200 gevallen op de hele wereld!). Haar vraag om waardig te mogen sterven werd in extreme vorm gemediatiseerd. Ongemerkt verschoof het debat van een diep persoonlijke en existentiële vraag naar het publieke forum. Déze vrouw in déze situatie verdween met haar persoonlijk lijden achter een strikte wetgeving die er uiteraard voor gemaakt is, het algemene (publieke) doel te dienen. De rechter kon – gezien de Franse wetgeving – alleen maar weigeren. Het ethische perspectief roept voor de gelovige echter andere vragen op. Insteek van de discussie is de notie “waardig sterven”. Die impliceert ook een uitleg van wat het betekent “onwaardig” te sterven. En per definitie dus te leven. Als een mens onderweg naar de dood zijn waardigheid kan verliezen, hoe dan? Kan ik iemand anders zijn waardigheid ontzeggen? Of beter: kunnen derden mij mijn legitieme trots er te zijn (zie het schitterende gedicht van Bonhoeffer!), of de zekerheid in de dood gerechtvaardigd te zijn door mijn Heer en God, ontzeggen? Is dat – in alle verscheurdheid van het bestaan - niet de grondslag van de menselijke waardigheid? Het euthanasiedebat is een precaire kwestie en het werd in België de afgelopen jaren met zorg gevoerd. De verdere doordenking van de euthanasiewet roept echter nieuwe vragen op. Terechte vragen, die mogen en moeten worden gesteld. Het zal er in de verdere discussie echter op aankomen, de vraag naar de onherleidbare waardigheid van de mens door absolute stellingnamen niet te blokkeren. Tenslotte is dat de enige houding, die men naar mijn aanvoelen, waarlijk evangelisch kan noemen. _____________________________________ Dr. Guy LIAGRE is synodevoorzitter van de VPKB.

Wie ben ik? Ze zeggen me ook: je draagt je zwarte dagen evenwichtig en waardig als iemand die gewend is te overwinnen. Ben ik werkelijk wat anderen van mij zeggen? Of ben ik alleen wat ik weet van mijzelf: onrustig vol heimwee, ziek als een gekooide vogel snakkend naar lucht, als werd ik gewurgd hongerend naar kleuren, naar bloemen en vogels dorstend naar een woord, naar een mens dichtbij trillend van woede om willekeur, om de geringste krenking opgejaagd wachtend op iets groots machteloos bang om vrienden in den vreemde moe en te leeg om te bidden, te danken, te werken murw en bereid om van alles afscheid te nemen? Wie ben ik? De een of de ander? Ben ik nu de een en morgen de ander? Ben ik beiden tegelijk? Huichel ik voor de mensen en ben ik in mijzelf een verachtelijk huilende zwakkeling? Lijkt wat nog in mij is op een verslagen leger wanordelijk vluchtend na een verloren slag? Wie ben ik? Ik ben de speelbal van mijn eenzaam vragen. Wie ik ook ben, Gij kent mij, ik ben van U mijn God. Dietrich BONHOEFFER Dit gedicht werd gepubliceerd in “Verzet en Overgave”, de aantekeningen en brieven van Dietrich Bonhoeffer, geschreven in de gevangenis tussen 1943 en 1945. Het boek is een indrukwekkend document over de strijd van de mens die weigert zijn situatie te ondergaan als lot, die denkend en analyserend zijn weg zoekt tussen halsstarrig verzet en laffe overgave. Met de ernst en de scherpte van een ter dood veroordeelde denkt hij na over de toekomst van de mensen, over de mondigheid van de mens en de plaats van de kerk in de wereld.

mei 2008

3

Schriftwerk

Vader, Zoon en Heilige Geest. ‘Ik zal mijn geest uitgieten over al wat leeft.’ Joël 3, 1 Marc Loos

Op weg naar Pinksteren en Trinitatis - zondag Drie-eenheid - worden we opnieuw geconfronteerd met de tegenstelling tussen de godsdiensten van het boek. Joden en Moslims belijden JHWH, Allah als Eén en Enig en (er)kennen geen drie-eenheid. Sommigen denken dat christenen in feite drie goden vereren: Vader, Zoon en Heilige Geest. Er is een tijd geweest in de geschiedenis van de christelijke kunst, dat de drie ‘personen’ uitgebeeld werden als drie identieke personages, broederlijk naast elkaar op één troon gezeten of ook als één (menselijke) figuur met drie aangezichten, zo gecombineerd dat men drie monden ziet en drie neuzen, maar vier ogen en slechts twee oren. De kerk heeft het zo gek niet gemaakt, maar ze oogstte daarmee wel wat ze in de vroege concilies gezaaid had. Wij hoeven en mogen de vraag naar onze godsopvatting vanuit het Jodendom en de Islam niet angstig uit de weg gaan, zeker niet in deze multiculturele en interreligieuze tijd. Trouwens ook voor ‘Jan met het geloof ’ (de gemiddelde gelovige) blijken alle subtiliteiten rond de drieeenheid of drievuldigheid Chinees te zijn. Voor de vroege Messiaanse gemeente bestond de openbaring van God in de boodschap van trouw, gerechtigheid en barmhartigheid – van een drie-eenheid gesproken - en niet in een ondoorzichtige leer, hoe geniaal die ook mag zijn. Maar laten we ons met het oog op Pinksteren concentreren op de Heilige Geest. In de Schrift is de Geest de

4

mei 2008

scheppende kracht waarmee God Israël en via Israël de hele mensheid en schepping tot bestemming wil brengen. De Geest is geen uitvinding van het Nieuwe (tweede) Testament. Het zet de lijn gewoon door met evenementen (Handelingen) en woorden van openbreken naar vele volken. Petrus begint zijn toespraak op Pinksteren met het bovenvermelde citaat van de profeet Joel. God schenkt zijn Geest aan alle volken zonder onderscheid. Gods Geest is Gods waarmerk voor zijn universele liefde. Pinksteren wil juist een oproep zijn tot openheid en dialoog met andere culturen, andere volken en andere kerken en religies. De Heilige Geest die bedoeld is om de eenheid van de gemeente te bewerken en te bewaren mag geen oorzaak van scheuring en verdeeldheid zijn, integendeel. Wie de Zoon en de Geest opsluit in dogma’s, met behulp van filosofische spitstechnologie of in religieuze betweterij, of in de kerk, heeft meer weg van een bange blanke (christen-) man dan van een Geestgedreven wereldburger. De Geest is de globalisering van Gods liefde en solidariteit. “Ik zal mijn geest uitgieten”: laat het maar een flinke stortbui worden. ________________________________________ ds. Marc LOOS is predikant te Gent-Noord.

In het vizier : Rondom schepping en evolutie

Creationisme, Evolutie of een Intelligent Ontwerp? De redactie heeft mij gevraagd of ik iets wilde schrijven over creationisme en evolutie. Hoe moet je daar nu als Christen tegenaan kijken en hoe denk je er zelf over? Vanuit mijn achtergrond, enerzijds als diensthoofd van een grote dierenkliniek en van een onderzoeksgroep die zich bezig houdt met voortplanting (en meer in het bijzonder met eicellen, spermacellen, embryo’s en stamcellen) en anderzijds als lid van de VPKB, dacht men dat ik daar waarschijnlijk wel eens over zou hebben nagedacht en dat het voor de lezers van dit tijdschrift interessant zou kunnen zijn, kennis te nemen van mijn standpunt in deze... Ik heb na enige bedenktijd daar toch ja op gezegd, wel wetende dat het niet zo eenvoudig is om met betrekking tot de aangebrachte problematiek een duidelijke stelling in te nemen. Aart DE KRUIF

Een stukje recente geschiedenis Vanouds heeft de mens geloofd dat God alles geschapen had. De wereld en het uitspansel staken zo mooi (volmaakt?) in elkaar dat daarover geen twijfel bestond. Er zullen natuurlijk altijd wel enkele twijfelaars, of ongelovigen, geweest zijn maar de eerste echte twijfel op wat grotere schaal begon op te komen in de 18e eeuw, zette zich sterk door in de tweede helft van de 19e eeuw en vierde haar triomfen in de laatste decennia. Slechts weinigen in onze Westerse wereld geloven nog dat God de wereld en het heelal in 6 dagen geschapen heeft, min of meer zoals dat in de Bijbel staat beschreven. Omdat dit Creationisme voor veel Christenen “een verloren paradijs” is en de zuivere evolutietheorie God niet nodig heeft om onze aanwezigheid op aarde te verklaren, hebben zij een soort tussenvorm bedacht: het Intelligente Ontwerp. Daarbij gaan zij ervan uit dat God (of iets) de evolutie stuurt en wel (hopelijk toch) op een intelligente manier.

Een stukje oeroude geschiedenis Veruit de meeste wetenschappers en daartoe behoort bijna iedereen die een natuurwetenschappelijke studie

achter de rug heeft, denken dat het heelal na zoiets als een oerknal ongeveer 14 miljard jaar geleden ontstaan is. Na deze oerknal zijn de sterren en zijn ook de andere hemellichamen tot ontwikkeling gekomen en dat heeft mede geresulteerd in ons zonnestelsel met de planeten waaronder de aarde. Het leven op onze planeet is pas veel later tot ontwikkeling gekomen. Daartoe moesten eerst in de loop van miljarden jaren de juiste omstandigheden ontstaan. Ongeveer een kleine miljard jaar geleden heeft zich dan voor het eerst een zeer eenvoudige levensvorm ontwikkeld. Door evolutie is daaruit in de loop van miljoenen jaren al het andere leven voort gekomen. Vooral in de laatste 400 miljoen jaar zijn er betrekkelijk snelle veranderingen opgetreden waarbij de levensvormen steeds ingewikkelder werden. Na de planten, vissen, amfibieën, reptielen (dinosaurussen) en de vogels hebben uiteindelijk ook de zoogdieren zich kunnen ontwikkelen. Deze dieren hebben hun kans gekregen door het uitsterven van de dinosaurussen, zo’n 65 miljoen jaar geleden, waarschijnlijk tengevolge van een enorme meteorietinslag op de aarde. De mens heeft zich enkele miljoenen jaren geleden afgesplitst van de grote groep der primaten (apen etc.). Deze “diersoort” heeft zich vervolgens na een groot aantal tussenstappen, zoals de homo habilis (die voorwerpen gebruikte) en homo erectus (die rechtop liep), ontwikkeld tot de huidige mens, de homo sapiens (met een complex brein). De tegenwoordige mens is dus een zeer “recent” verschijnsel en is pas zo’n 200.000 jaar oud. Uitgezet op de ontstaansschaal van het heelal is dat eigenlijk verwaarloosbaar (de laatste seconde van 70.000 seconden!).

mei 2008

5

In het vizier : Rondom schepping en evolutie De Evolutietheorie Als je het bovenstaande goed op je laat inwerken en daar ernstig over nadenkt dan is zo’n lange tijdschaal iets dat een mens zich zeer moeilijk voor kan stellen. Honderd jaar is voor ons al lang, duizend jaar is nog veel langer, 100.000 jaar is al onvoorstelbaar en 1 miljoen jaar, laat staan 1 miljard jaar, ligt buiten ons voorstellingsvermogen. Veel mensen kunnen dan ook niet begrijpen dat we daar überhaupt iets over kunnen weten. Toch is dat wel het geval. Met de moderne analysemethoden en dateringstechnieken is het inderdaad mogelijk om met een vrij grote mate van zekerheid te kunnen berekenen wanneer de oerknal heeft plaats gehad, wanneer het eerste leven is ontstaan en wanneer de eerste mensen zich van de apen hebben afgesplitst. Zo staat ook min of meer vast dat alle moderne mensen afstammen van een zevental oermoeders die ongeveer 40.000 jaar geleden hebben geleefd. Dit heeft men gevonden door het erfelijk materiaal (DNA) van een groot aantal mensen te analyseren. Het valt te verwachten dat over onze afstamming in de nabije toekomst nog veel meer bekend zal worden omdat het onderzoek daarnaar nog maar in de kinderschoenen staat. De evolutietheorie stelt dat de bovengeschetste ontwikkelingen over het algemeen geleidelijk zijn verlopen maar dat er soms ook sprongsgewijze veranderingen zijn opgetreden, veroorzaakt door plotseling optredende ernstige verstoringen in het milieu (bijv. de inslag van een meteoriet of een vulkaanuitbarsting) van de op dat moment aanwezige levensvormen. Volgens de evolutietheorie is (een) God daarbij niet nodig. Het gaat om een natuurlijke selectie. Alle evolutionaire veranderingen verlopen toevallig. Het toeval speelt een werkelijk allesoverheersende rol. Een bijzondere van buiten komende kracht (tenzij een meteoriet of iets dergelijks) of schepper is dus absoluut niet nodig. De evolutie van de verschillende levensvorDarwin men verloopt volledig autonoom en wordt niet gestuurd tenzij door toevallige gebeurtenissen.

Het Creationisme Diametraal daar tegenover staat het creationisme. Deze theorie berust op wat er in de Bijbel (of een ander heilig boek) staat, namelijk dat God de wereld in 6 dagen heeft geschapen en daarmee uit. Om de grootste pro-

6

mei 2008

blemen die met deze opvatting gepaard gaan, zoals waar komen de dinosaurusbotten, die overal op aarde worden gevonden, vandaan en hoe moet de grote hoeveelheid aan geologische bevindingen worden uitgelegd die aantonen dat de aarde al heel lang bestaat, probeert men de 6 dagen uit te breiden naar 6 perioden. Eén dag is in Gods ogen immers als 1000 jaar of misschien zelfs 1 miljoen jaar? Maar zelfs dan bestaan er nog dermate grote verschillen tussen de wetenschappelijke bevindingen en het bijbelse scheppingsverhaal dat het creationisme geen enkel been heeft om op te staan. Het bijbelverhaal ook maar enigszins letterlijk nemen heeft dus geen enkele zin en is niets anders dan een achterhoedegevecht.

Het Intelligente Ontwerp Deze theorie ter verklaring van “het zijn” bevindt zich ergens tussen beide, hiervoor besproken, theorieën in. Ze is enkele tientallen jaren geleden opgekomen vanuit overwegend christelijke hoek omdat er steeds meer bewijzen kwamen voor de juistheid van de evolutietheorie en voor het niet met de werkelijkheid overeenstemmende Genesisverhaal en een strikt vasthouden aan het creationisme wetenschappelijk gezien geen enkele zin meer bleek te hebben. Teneinde God toch nog een rol(letje) te kunnen toebedelen in het geheel van de evolutie werd geponeerd dat de evolutie niet uitsluitend volgens het toeval verloopt maar gestuurd wordt door een hogere macht (God). De verhalen in Genesis zouden dan geïnterpreteerd moeten worden als een soort superkorte samenvatting van dit sturingsproces, opgeschreven door mensen die uiterst beperkt waren in hun kennis... Het zal duidelijk zijn dat de theorie van het intelligente ontwerp bijzonder aantrekkelijk is voor mensen die in (een) God (wensen te) geloven. Het creationisme biedt wetenschappelijk gezien immers geen enkel perspectief meer en de evolutieleer heeft geen God nodig. Met de theorie van een intelligent ontwerp kunnen beide worden verzoend: de evolutie wordt gestuurd door God. De grote vraag is natuurlijk, kan wetenschappelijk ook worden bewezen dat de evolutie wordt gestuurd. Heel kort samengevat is de vraag: berust alles op toeval (evolutieleer) of is er sprake van sturing? Over deze vraag worden momenteel diepgaande en soms zelfs emotionele discussies gevoerd door felle

In het vizier : Rondom schepping en evolutie voorstanders en heftige tegenstanders. De voorstanders van de zuivere evolutieleer beweren dat er geen enkel bewijs is voor sturing en dat het intelligente ontwerp gewoon een flauwe manier is om God toch nog via een achterpoortje binnen te halen. De voorstanders van het intelligente ontwerp hebben ook hun argumenten zoals “vele biologische processen zitten zo ingewikkeld in elkaar dat het niet mogelijk is dat dat allemaal toevallig en/of geleidelijk is ontstaan” en “als je berekent hoe groot de kans is dat er zich in de loop van de evolutie ergens in het heelal een mens zou hebben ontwikkeld, deze kans vrijwel 0 is”. De discussie zal voorlopig nog wel even doorgaan!

Mijn persoonlijk standpunt Hierboven heb ik zo objectief mogelijk geprobeerd weer te geven wat de verschillende standpunten inhouden en wat zoal de voors en tegens zijn van de besproken theorieën. Als Christen geloof ik dat er meer is dan toeval alleen. Ik kan mij gewoon niet voorstellen dat alles en dan ook werkelijk alles alleen maar op toeval berust. Volgens mij is dat een veel te simpele voorstelling van de werkelijkheid. We moeten ons zeer goed realiseren dat ons kennen slechts uiterst beperkt is. We denken wel dat we al veel weten, maar vergeleken met dat wat er te weten valt, stelt ons huidig kennisniveau nog niets voor! Onze kennis groeit met het uur en dat gaat steeds sneller, exponentieel zoals dat zo treffend wordt verwoord. Als men zich daarvan bewust is, zou dat moeten leiden tot een grote mate van bescheidenheid. Bovendien is het maar de vraag of wij met “weten” alles kunnen verklaren. Zijn zaken als liefde, altruïsme, normbesef en geweten niet meer dan hormonen, voortplantingsdrang, soortbehoud en instinct? Daarnaast blijken er in de natuurwetenschappen nog zovele fundamentele vragen niet te zijn opgelost en komen er nog zoveel nieuwe bij dat ook dat een reden is om zich af te vragen of alles wel op zuiver toeval berust. Oppervlakkig kan er van alles verklaard worden maar op fundamenteel gebied is het heel wat moeilijker; zo heeft men nu al 10 dimensies nodig om bepaalde natuurverschijnselen te kunnen verklaren. Ons menselijk voorstellingsvermogen gaat niet verder dan 4 (3 ruimtelijke en tijd) . Men weet al heel veel over wat er na de oerknal gebeurde maar het hoe en wat en het waarom van de oerknal is nog volledig duister. Kreten als “materie en antimaterie” en “een heelal en een antiheelal” verhullen ons enorm gebrek aan kennis en bevattingsvermogen. Mogelijk zijn onze hersenen, zelfs die van de slimste mens, gewoon niet in staat om alles te begrijpen. Is er niet een extra dimensie aanwezig achter

de realiteit van elke dag? En als we eerlijk zijn moeten we dan niet toegeven dat we over de echte existentiële vragen nog steeds geen antwoord hebben, dat we er alleen een meer materialistische kijk op hebben dan onze voorouders? Daarom is er voor mij geen absolute tegenstelling tussen “kennis” (steeds meer materiële feiten) en “geloof ” (in die extra dimensie). Ook in mijn persoonlijk werk, met eicellen, spermacellen en embryo’s zie ik een wondere wereld die ik steeds dieper probeer te doorgronden maar die naarmate ik mij er meer in verdiep steeds ingewikkelder wordt en steeds meer vragen oproept... Bovendien maakt ieder mens in zijn leven dingen mee waarvan je niet eenvoudigweg kunt stellen “dat is alleen maar toeval”. Je “weet” in zo’n geval dat dat niet toevallig kan zijn maar dat er meer achter zit. Ook al kun je dat niet wetenschappelijk bewijzen. De consequentie van die gedachtengang, dat dus niet alles toeval is en dat niet alles te kennen is, is natuurlijk dat er dan ruimte komt voor iets anders. Dat iets anders kan men God noemen. Dat is wat ik doe. Maar voor mij is God veel meer dan een anonieme stuwende oerkracht van het heelal en het leven. Het is een persoonlijke God die zich heeft doen kennen in de bijbelverhalen, in Jezus en in “het ruisen van de wind”! Prof. dr. dr. h.c. Aart DE KRUIF Faculteit Diergeneeskunde Universiteit Gent

Kantoren te huur (39m², 35m², 2 x 17,5m²) voor vzw’s bij Protestantse Solidariteit Brogniezstraat te Anderlecht 10 min. te voet van het station Brussel-Zuid Contact: Eric JEHIN 02/510.61.80

mei 2008

7

In het vizier : Rondom schepping en evolutie

De scheppingsverhalen herlezen Dorothea ERBELE-KÜSTER

De scheppingsverhalen in het meervoud! De Hebreeuwse Bijbel, in christelijke kringen veeleer bekend als het Oude Testament, opent met twee scheppingsverhalen. Het is blijkbaar niet voldoende om op één manier te vertellen hoe Gods schepping – de wereld – in elkaar zit. In onze hoofden en voorstellingen zijn beide vaak met elkaar vermengd. Misschien omdat we ons gewoon maar één begin kunnen voorstellen. Maar vertellen de scheppingsteksten in Genesis 1 en Genesis 2-3 eigenlijk wel iets over “het” begin ? Hierna lees ik beide verhalen als aparte stukken, zodat we het specifieke van ieder verhaal kunnen vaststellen. Beide verhalen verklaren namelijk elk iets anders en reageren op verschillende situaties en vragen – dus in dit geval op de vragen van de schrijvers! Wij zullen zien of het ook onze vragen zijn of hoe deze teksten ons uitnodigen tot een veranderde visie op de wereld. Ik belicht vooral drie kenmerken: de vorm van de teksten, de verhouding tussen de mensen (in het bijzonder tussen de geslachten) en de verhouding tussen mens en dier.

Genesis 1, een hymnische en wetenschappelijke tekst Genesis 1 is een gestructureerde tekst : zeven keer komen we bijvoorbeeld het afsluitende refrein tegen : ”het was avond en morgen”. Genesis 1 heeft, naast hymnische, ook wetenschappelijke elementen. In Genesis 1: 11-12 moet de aarde zaad voortbrengen en de planten ontwikkelen hun vrucht. Er wordt toegevoegd naar hun aard. De gedachte houdt in dat het levende gewoon uit eigen kracht weer leven voortbrengt. Genesis 1 deelt de planten en dieren in verschillende soorten in. De dieren worden onderverdeeld volgens de ruimte waarin ze leven: die van de lucht en die van het water (die op de vijfde dag geschapen worden) en die op de aarde (die samen met de mens op de zesde dag geschapen worden).

8

mei 2008

Deze manier van wetenschappelijke indeling hebben de schrijvers geleerd bij de grote geleerden in Babylon in de ballingschap (zesde eeuw voor Christus), waar de tekst ontstond.

Genesis 2 en 3 als wijsheidsliteratuur Anders dan Genesis 1, dat een kosmische visie heeft, speelt Genesis 2 zich af in een tuin. Genesis 2 tot 3 legt zaken uit, die Genesis 1 niet bespreekt, zoals de vraag naar de dood, het seksuele verlangen en de mogelijkheid om te kiezen, om goed en kwaad te onderscheiden. Op deze vragen, die wij ook in de wijsheidsliteratuur tegenkomen, reageert Genesis 2 met een verhalende scheppingstekst. Genesis 2 tot 3 sluit nauw aan bij algemene menselijke ervaringen, zoals zijn stoffelijkheid en de ervaringen van landbouwers bij het bewerken van de aarde. Zij/wij zien werkende moeders en kinderen sterven rond de geboorte. Na het eten van de verboden vrucht door het eerste mensenpaar kunnen zij onderscheid maken tussen goed en kwaad en toch levert die kennis vaak niet meer op dan een dilemma. Bij dit soort ervaringen sluit Genesis 2 aan.

Verhouding tussen de geslachten In Genesis 2 boetseert God in de tuin de eerste mens (adam) uit het stof van de aarde (Hebreeuws adamah). Het Hebreeuwse woord “adam” betekent dus “aardmens” en wordt in dit hoofdstuk niet als naam gebruikt. De eerste mens is volgens dit verhaal zonder geslacht. Pas als de mens de vrouw ziet, die uit zijn zijde genomen is, ontstaat de geslachtelijke differentiatie en de Eros tussen man en vrouw. Verderop in Genesis 3 wordt een onderscheid tussen de sociale taken van vrouwen en mannen gemaakt. Genesis 3 weerspiegelt de situatie uit de tijd dat de schrijver het verhaal heeft geschreven. Het verhaal projecteert een historische patriarchale structuur, een bepaalde vorm van werken, op het begin van de wereld, waarbij vrouwen en mannen de akker bebouwden en vrouwen kinderen baarden. Iets wat contextueel is, wordt daardoor verklaard èn tegelijk gelegitimeerd. Daartegenover staat een andere visie in het eerste scheppingsverhaal. Genesis 1 maakt alleen een onderscheid tussen de biologische geslachten en verbindt daar geen onderscheid in sociale rol aan. Er is in Genesis 1:27

In het vizier : Rondom schepping en evolutie sprake van “mannelijk en vrouwelijk” en niet zoals sommige vertalingen het lezen, van “man en vrouw”: de mensen zijn volgens Genesis 1 mannelijk en vrouwelijk naar Gods beeld geschapen. God spreekt in het meervoud tot zichzelf: “Laat ons mensen maken naar onze gelijkenis” (Genesis 1:26). Er bestaat een pluraliteit in God, die zich weerspiegelt in de twee geslachten:”God schiep de mens als zijn evenbeeld, als evenbeeld van God schiep hij hem, mannelijk en vrouwelijk schiep hij de mensen” (Genesis 1:27). Dat houdt volgens Genesis 1: 26-28 de opdracht in, de aarde te onderwerpen en zich te vermenigvuldigen. Mannen en vrouwen hebben deze taken samen. Het is niet zo dat de vrouwen voor de voortplanting moeten zorgen en de mannen de heerschappij moeten voeren. Er wordt geen specifiek sociaal rolpatroon aan de vrouw of de man toegekend. Noch in Genesis 2 noch in Genesis 1 is sprake van een ondergeschiktheid van het ene geslacht aan het andere. Man en vrouw zijn partners.

Relatie tussen mens en dier Tegenwoordig hebben mensen in de stad vaak geen contact met (levende!) dieren, maar voor de mensen uit het oude Israël was hun lot nauw verbonden met dat van de dieren. Terwijl wij vaak het onderscheid tussen mens en dier beklemtonen, worden de dieren in Genesis 1 en 2 in een nauwe relatie tot de mens geschetst. De dieren zijn “levende wezens”. Zij hebben net zoals de mensen levensadem. Dier en mens worden gezegend (Gen. 1:20.22). Zij moeten vruchtbaar zijn en zich vermenigvuldigen, een opdracht die een stuk verder herhaald wordt in verband met de mensen (Genesis 1:28). We lezen de toevoeging, dat de mensen naar Gods beeld geschapen worden. Voor de buurvolken, zoals de Egyptenaren, was God aanwezig in het godsbeeld. En de farao was dan de plaatsvervanger van God. Hij had de opdracht Gods gerechtigheid te verspreiden. In Genesis 1 is er sprake van “democratisering”: wij met zijn allen in onze pluraliteit, als mannelijke en vrouwelijke mensen, zijn Gods beeld en vertegenwoordigen God. Dat houdt een opdracht in. We zouden het “ecologische ethiek” kunnen noemen ! Is het voeren van deze heerschappij verbonden met gewelddadige aspecten? Mensen en dieren zijn al vanaf hun ontstaansgeschiedenis, zoals Genesis 1 en Genesis 2 aangeven, op elkaar betrokken. De mensen staan in verband met de planten, de natuur en de dieren. Hoe dan ook, de heerschappij houdt niet in, het doden van dieren als voedsel voor de mens: “Hierbij geef ik alle zaadvormende gewassen op de hele aardbodem aan jullie en alle bomen met zaaddragende vruchten; zij zullen jullie tot voedsel dienen (Genesis 1:29). Pas na het verhaal van de zondvloed in Genesis 9 wordt het vegetarisme opgeheven.

De heerschappij van de mensen over de dieren ligt in Genesis 1 daarom veeleer in de overwinning van de bedreiging, die de wilde dieren voor de mensen vormen. Vandaag lijkt die mij in de meeste situaties omgedraaid : wij bedreigen de dieren en hun levenswereld door onze dagelijkse manier van leven, eten, (be)bouwen.

De scheppingsverhalen vandaag herlezen Als we de Hebreeuwse Bijbel openslaan, wordt ons dus twee keer het ontstaan van de wereld verteld omdat elk verhaal iets anders aan de orde wil stellen met betrekking tot die wereld. Terwijl Genesis 1 de kosmos bezingt en de schoonheid van de wereld prijst (het refrein: “en het was goed en mooi”) komen in Genesis 2 tot 3 algemeen menselijke vragen, zoals de “dood” aan de orde. In Genesis 1 worden eerst de dieren en dan de mensen geschapen en in Genesis 2 is de volgorde omgedraaid. Bij de volgorde gaat het dus niet om een evolutionaire ontwikkeling van de wereld, maar om verschillende visies op de wederzijdse verhouding tussen mens en dier. In Genesis 1 worden de dieren van het land op dezelfde dag als de mensen geschapen. Zij delen de levensruimte en de zegen. Volgens Genesis 2 worden de dieren geschapen vanuit de wens van God om de eenzaamheid van de mens te overwinnen. De scheppingsverhalen beschrijven dus niet hoe de wereld ontstaan is, maar het zijn verhalen over de opzet van de wereld in haar geheel. Het zijn daarom geen mythes over het verleden, maar verhalen over het “hier en nu”; ze houden een visie in. Genesis 1 nodigt uit om in te stemmen in het refrein “het is goed” en waarborgt Gods zegen over de wereld. De schepping wordt daar afgesloten met “het rusten van God op de zevende dag” en zijn zegen over die dag. Het draait dus niet om efficiëntie, maar God heeft duurzaamheid voor ogen. Het scheppingsverhaal is op de toekomst gericht, op ons, op de zevende dag die gezegend is. _______________________________________ prof. dr. Dorothea ERBELE-KÜSTER, hoogleraar Oude Testament Faculteit voor Protestantse Godgeleerdheid Brussel

mei 2008

9

In het vizier : Rondom schepping en evolutie

Chris en Ivo (twee hartstochtelijke “debaters”) gaan geen onderwerp uit de weg. Zo waren ze onlangs in discussie over het onderwerp dat ook het thema is van dit nummer van Kerkmozaïek. De gemoederen raakten danig verhit. Dick Wursten was erbij en schreef hen de volgende ochtend een brief.

Beste Ivo en Chris, Dat ging er gisteravond wel even heftig aan toe tussen jullie, zeg. Ik vond zelfs dat jullie de grens van het fatsoen overschreden, toen jullie elkaar van alles en nog wat naar het hoofd begonnen te slingeren, toen jullie het hadden over de invloed van de evolutietheorie op de moraal. Chris, als ik het me goed herinner, was jij een hele redenering aan het opzetten over dat je “God” nodig hebt om de moraal op te grondvesten en dat mensen die ontkennen dat er een “Schepper” is eigenlijk vanzelf materialist worden enz. En toen Ivo, blijkbaar geprikkeld, jou onderbrak en dat kortweg ontkende, toen riep jij: “Ja, dat zeg je nou wel, dat dat niet zo is, maar zonder Darwin zou Hitler er nooit geweest zijn!”, waarop Ivo meteen terugsloeg: “en zonder eeuwen van christelijk antisemitisme de holocaust ook niet!” In de chaos die daarna ontstond was alle redelijkheid zoek. Ik hoorde alleen nog maar kreten: “recht van de sterkste”, “natuurlijke selectie”, “Nietzsche”, “Übermensch” en aan de andere kant: “kruistochten”, “heksenprocessen”, “discriminatie” en “Leviticus 16”. Jammer genoeg hadden we toen de gelegenheid niet meer om daar nog op door te gaan, omdat de haan al had gekraaid. Daarom dat ik er nu even op terugkom, gewoon, per ouderwetse brief. Het lijkt me namelijk dat jullie een heel wezenlijk punt hebben aangeraakt (“waardoor wordt het menselijk handelen aangedreven?” of: “Hoe komt de mens tot ethische of onethische oordelen?”), maar op een totaal verkeerde manier; sterker nog: terwijl jullie morele oordelen velden over de ander was jullie spreken zelf immoreel geworden. Ja, sorry dat ik het zo hard zeg, maar ik meen het. Jullie deden namelijk precies wat Socrates de sofisten altijd verweten heeft: jullie redeneerden niet om de waarheid te laten zegevieren, of de kwestie zelf recht te doen, maar gebruikten rhetorische kunstgrepen om je eigen gelijk te halen; en dat ook nog op de goedkoopst mogelijke manier: door de ander zwart te maken. Alsof je daardoor zelf wit wordt. En trouwens: Jullie weten heel goed, dat die beschuldigingen die jullie elkaar toeriepen naast de kwestie waren, minstens in die zin dat ze geen recht deden aan de mening die de ander naar voren wilde brengen. Bovendien waren het hele domme veralgemeniseringen, simplismen. En zoals ik jullie al zo vaak heb gezegd: simplismen zijn hoofdzonden in de redeneerkunde. En dat is zo jammer, want de onderliggende kwestie (“waardoor wordt ons handelen aangedreven?”) was een prachtkans geweest om elkaar nader te komen. Het nadenken daarover is namelijk niet alleen een interessant onderwerp, maar één van de dingen die typisch is voor de mens. Misschien is dat wel precies wat

10

mei 2008

In het vizier : Rondom schepping en evolutie

mensen van de dieren onderscheidt. Dieren kunnen heel veel, en vertonen in hun gedrag heel veel “menselijke” trekken (vinden wij), maar één ding doen ze in elk geval niet: bewust reflecteren op hun gedrag en daar met elkaar over discussiëren: wat is goed, wat is fout, wat is zinvol wat niet? En een gelovige en een ongelovige verschillen daarin veel minder van elkaar dan ze in debatten vaak suggereren. Ik weet niet Chris, waarom jij zo opeens met die zware beschuldiging aan het adres van Darwin (en dus impliciet aan het adres van Ivo) kwam, maar door het zo scherp te stellen, gaf je in elk geval jezelf bloot. Jij gelooft dus dat als je “God” overboord zet, het gedaan is met de beschaving. Dat zegt meer over jou, dan over Ivo; net als die verwante one-liner: “als je niet gelooft in God, dan heeft het leven geen zin meer”. Dat zijn eerder getuigenissen van de eigen onzekerheid (en angst?) dan aanbevelingen van het geloof. Tegelijk liet ook jij, Ivo, in je hart kijken, toen je in de tegenaanval ging en de christenheid (vergeef me de vergelijking:) overlaadde met alle zonden van Sodom en Gomorra. Jij weet ook wel dat wat er in de geschiedenis van Europa is misgegaan, heus niet alleen tot de christelijke ideologie is terug te brengen. Dat is teveel eer. Er waren wel meer spelers in het spel. Juist een ‘non-believer’ als jij zou moeten weten dat historische processen altijd ongelooflijk gecompliceerd zijn. Zondebokken aanwijzen is een verdringingsmechanisme. Dat betekent dus dat jij die vraag eigenlijk aan jezelf zou moeten stellen: hoe komt het toch dat de mensen het er zo beroerd van afbrengen? Die vraag is het volgens mij, die jullie samen bindt als mens: want ons aller overleven hangt toch wel een beetje af van de manier waarop wij met dit soort vaststellingen omgaan. Jullie bezorgdheid om de toekomst als mens delen jullie met elkaar. Ik zou eigenlijk willen voorstellen, dat we volgende week, als we elkaar weer zien, dat we dan daarover eens met elkaar praten. Niet dus over waar het leven vandaan komt, maar wat wij er mee doen. Niet over de oorsprong van de soorten, maar hoe wij als mens ons verder denken te ontwikkelen. En laten we daarbij een paar dingen afspreken. We gaan elkaar niet meer aanvallen op standpunten die de ander helemaal niet inneemt. Dus Chris, wil jij Ivo alstublieft niet meer benaderen als een nihilist, enkel en alleen omdat hij niet gelooft. En Ivo wil jij Chris niet opzadelen met de verantwoordelijkheid voor alles wat er ooit in naam van het christendom is beweerd of gedaan, enkel en alleen omdat hij gelovig is. En laten we ook afspreken dat we niet gaan discussieren om de tegenstander het zwijgen op te leggen, maar juist om hem uit z’n tent te lokken, zodat hij al zijn argumenten op tafel kan leggen, echt alle, tot de laatste en diepste toe om die dan gezamenlijk op hun waarde te beproeven. Dan komen we misschien ergens. Oh ja, daar hoort natuurlijk ook dit bij: dat we er ons uiterste best voor doen om onze eigen argumenten zo te formuleren dat de ander ze tenminste begrijpen kan. Voilà, beste Chris en Ivo, dat moest ik toch nog even kwijt. Dick Wursten P.S. “Het is net zo plezierig om zich te laten weerleggen als je iets onwaars hebt beweerd, als dat het genoegen schenkt om een ander te weerleggen, als dié er naast zit. Zelf word ik trouwens liever weerlegd dan dat ik anderen weerleg, want ik kan de gedachte niet verdragen dat ik zou blijven vasthouden aan een verkeerde mening over iets, terwijl ik de gelegenheid zou hebben gehad om die mening te laten corrigeren.” (Socrates, Gorgias 1:105)

Socrates in het Louvre

mei 2008

11

Uit de synodale raad

Graag uw aandacht voor... Dr. Arjan Plaisier benoemd tot scriba Protestantse Kerk Nederland dinsdag 15 april 2008 De generale synode van de Protestantse Kerk in Nederland heeft dr. Arjan Plaisier uit Amersfoort benoemd tot nieuwe scriba (algemeen secretaris). Plaisier (51) volgt zijn naamgenoot dr. Bas Plaisier op, die op 6 juni afscheid neemt. De benoeming van dr. A.J. Plaisier geldt voor vier jaar. Als scriba gaat hij deel uit maken van het dagelijks bestuur (moderamen) van de synode. Dr. A.J. Plaisier studeerde theologie in Utrecht. Van 1986 tot en met 1992 was hij als docent dogmatiek en filosofie verbonden aan de Theologische Hogeschool voor OostIndonesië in Ujung Pandang. In 1996 promoveerde Plaisier op een studie naar de antropologie van Pascal en Nietzsche. Van 1993 tot 2003 was hij gemeentepredikant in Leersum. Momenteel is Plaisier voorganger van de hervormde gemeente (in de Protestantse Kerk) “De Brug” te Amersfoort. Arjan Plaisier is getrouwd en heeft vijf kinderen.De Protestantse Kerk in Nederland heeft ruim twee miljoen leden, in 1800 plaatselijke gemeenten. De Generale Synode is het hoogste bestuursorgaan van de kerk en bestaat uit 154 leden, gekozen uit de gemeenten van de kerk.

Functie SPEP-verantwoordelijke binnenkort vacant Dr. Eleazar TWAGIRAYESU, huidig verantwoordelijke voor de Service Protestant d’Education Permanente werd zondag 20 april jl. verkozen tot predikant van de gemeente Seraing-Centre. Concreet betekent dit dat hij een aantal lopende dossiers afrondt en vanaf 1 september 2008 zijn taak als predikant in de gemeente opneemt. Vanaf 1 september is de functie van SPEP-verantwoordelijke dus vacant.

Genk vacant vanaf 1 september Ds. Dick WURSTEN heeft besloten om einde augustus 2008 een punt te zetten achter het predikambt in een gemeente en zich full-time in te zetten in het onderwijs. Dit heeft tot gevolg dat de gemeente Genk, waar hij nu verantwoordelijk is, vacant wordt per 1 september a.s.

12

mei 2008

Synodezitting op 17 mei 2008 Zoals eerder aangekondigd vindt de volgende synodezitting plaats op 17 mei 2008 in de gemeente SOWBrussel, Nieuwe Graanmarkt 8 - 1000 Brussel. Op de agenda staan volgende documenten : • naar een geactualiseerd mandaat van de commissie voor het predikambt; • predikant worden in de VPKB - proponentschap en begeleiding; • profiel van predikant in de VPKB. Daarnaast vinden er ook verkiezingen plaats voor de functie van synodevoorzitter en van leden in werkgroepen en commissies. Als enige kandidaat voor het voorzitterschap van de synodale raad is dr. Guy LIAGRE aangetreden.

Christine VAN BELLE 25 jaar dienst Op 9 mei 2008 is het juist 25 jaar geleden dat mevr. Christine DEWAEGE-VAN BELLE in dienst genomen werd op het synodebureau van de VPKB. Een dag dus om mevr. van Belle bijzonder in de bloemetjes te zetten. Zij is er als secretaresse verantwoordelijk voor het bureau protestants godsdienstonderwijs. In de loop der jaren is de situatie van het protestants godsdienstonderwijs heel wat veranderd. Vooral met de oprichting van de ARPEE onderging het werk van Christine van Belle gevoelige veranderingen. We hopen dat ze nog lang haar werk in goede gezondheid zal kunnen voortzetten.

Interreligieuze Raad België In 2007 werd overgegaan tot de oprichting van de Interreligieuze Raad van religieuze leiders in België. Verschillende levensbeschouwingen namen aan dit overleg deel. Het definitieve mandaat werd onlangs goedgekeurd en een voorlopig bestuur benoemd. Deze IRB wil een dialoogplatform bieden voor de vertegenwoordigers op het hoogste niveau. Met name gemeenschappelijke vragen over interreligieuze en interculturele cohabitatie in België staan op de discussie-agenda. De ProtestantsEvangelische Gemeenschap is vertegenwoordigd door de heren Guy LIAGRE en Francis RENNEBOOG.

Communautaire coördinatie : volwassenenvorming

Volwassenenvorming Vreemdgaan als deugd Vormingplus Antwerpen Frederik De Merodestraat 36 in Berchem 2 donderdagen, van 1930 tot 22.00u. op 8 en 15 mei 2008 Een hoofddoekenverbod achter het loket, lessen over creationisme op school, protest tegen de legalisering van het homohuwelijk, aparte scholen… De levensbeschouwelijke diversiteit brengt heel wat vragen en conflicten mee voor onze samenleving. Sommigen stellen actief pluralisme als oplossing voor : niet gewoon naast elkaar leven, maar de ander actief leren kennen en samen naar een oplossing zoeken. Met andere woorden: vreemdgaan als deugd. Twee avonden maken we kennis met deze theorie en toetsen we haar aan actuele vraagstukken uit de praktijk. Begeleiding : Rosalie Heens en Remi Verwimp Inschrijven : Vormingplus Antwerpen tel. 03/230.03.33 Deelnameprijs: € 12

_______________________________________

Evolutie, Schepping, Intelligent Ontwerp de visie van een filosoof en een theoloog VOC Mechelen, Guldenstraat 27 in Mechelen donderdag 22 mei 2008, van 20.00 tot 22u30u Eens is het begonnen. Daar kunnen filosofen en theologen het over eens zijn. Maar hoe is het begonnen ? Was het een grandioos toeval ? Is er sprake van een vernuftig plan ? Zijn het scheppingsverhaal en de evolutietheorie onverenigbaar ? Veronderstelt schepping een intelligent ontwerp of wordt er toch iets anders bedoeld ? Telkens komt deze discussie tussen de theologie en de filosofie terug. Een discussie die terug gaat op de

verhouding geloof en wetenschap. En uiteindelijk ook op vragen stuit over de mens en zijn wereld(beeld). Sprekers: Edwin Delen, Jean Paul Van Bendegem Begeleiding: Eefje van der Linden Vzw Motief i.s.m. VPKB Mechelen, VOC Mechelen, Vormingplus Mechelen Deelnameprijs: Gratis _______________________________________

Islam voor beginners Huldenberg dienstencentrum 23 en 30 juni van 13u30 tot 16u30 Moslims maken deel uit van onze samenleving. De laatste jaren worden ze met argusogen gevolgd. Hun cultuur en religie is voor veel mensen vreemd en dat leidt tot misverstanden en conflicten. De islamitische gemeenschap wordt vaak erg karikaturaal voorgesteld en onze beeldvorming er rond berust op cliché’s. Een beter begrip van deze groep begint bij een betere kennis van hun cultuur en hun achtergrond. Daar hoort de islam als religie ook bij. Deze cursus richt zich tot iedereen die meer wil weten over de islam. We geven basisinformatie over de islam en leggen de link met de actuele Belgische context. Elke bijeenkomst is er gelegenheid om vragen te stellen en van gedachten te wisselen. De reeks vormt één geheel maar de middagen zijn ook apart te volgen. Begeleiding: Khadija Aznag, Paul De Greef, Hanna Mampuys Datum: 23 juni en 30 juni, van 13.30 tot 16.30u Organisatie: Vzw Motief i.s.m. Vormingplus Oost-Brabant Inschrijven: Vormingplus Oost-Brabant: tel.: 016/52.59.00, [email protected] Deelnameprijs: € 6 (streefprijs) / € 5 (minimumprijs) per avond. De prijzen kwamen tot stand in overleg met vormingplus OostBrabant

mei 2008

13

Coördinatie Kerk en Wereld : Ik help een kind

Studiefonds : Ik help een kind Uit dit studiefonds ontvangen jongeren van onze partnerkerk, de Presbyteriaanse Kerk (EPR) steun voor hun middelbare studies. Velen hebben onze steun heel hard nodig omdat er veel zeer arme jongeren zijn in Rwanda, die geen familie hebben die de kosten van hun opleiding kunnen betalen. De hoogte van de steun is afhankelijk van de kosten van schoolgeld, -materialen en -uniform. Maar vooral of een jongere bij familie kan wonen of op een internaat van de school moet verblijven. We kregen uit Rwanda de lijst met namen van 307 jongeren, die dit jaar gesteund worden uit dit studiefonds. In 2007 was dat 295. We willen ervoor zorgen dat we al deze jongeren tot het einde van hun middelbare schooltijd kunnen blijven steunen.

Nieuwsblad nr.7 In april is er een nieuwe uitgave verschenen van het Nieuwsblad met meer informatie over het Studiefonds “Ik help een kind”.

Postzegels Gooit u gebruikte postzegels niet weg, maar doe ze in de daarvoor bestemde doos in uw kerk of geef ze af op het Synodebureau, Marsveldstraat 5 te Brussel onder vermelding van “Ik help een kind”. Jaarlijks brengt dit een kleine 1.000 € op. Greet HESLINGA

Contactpersoon: Boven: mevr. Thérèse Gasenge op bezoek bij jongeren, die gesteund worden.

Bezoek contactpersoon partnerkerk in Rwanda Van 15-29 april was onze contactpersoon van de EPR, mevr. Thérèse Gasenge onze gast in België. De werkgroep wilde hiermee het tienjarig jubileum van het studiefonds extra onderstrepen. Vele donateurs konden met haar kennis maken op de AKV in Oostmalle.

14

mei 2008

Jean Lenders Tel. 03-666.24.99 E-mail: [email protected] U kunt uw bijdrage storten op: Rek. nr. 125.9302045.30 van Protestantse Solidariteit, Brogniezstraat 46, B-1070 Brussel o.v.v. ‘Ik help een kind” (Fiscaal attest vanaf 30 Euro)

Uit de Faculteit

Faculteit voor Protestantse Godgeleerdheid Onderzoeksopdracht Vogelaar

Bij de buren

Huub Vogelaar, docent oecumenica en missiologie aan de FPG, is sinds 1 april 2008 belast met een evaluatie van het Global Christian Forum (GCF). Hij doet deze opdracht samen met dr. Greetje Witte-Rang voor Centrum IIMO in Utrecht. Het GCF heeft als taak een nieuwe oecumenische ‘open ruimte’ te creëren. Voor de 21ste eeuw wil het Forum alternatieve vormen van samenwerking tussen kerken stimuleren, waarbij een brede waaier van christelijke kerken en interkerkelijke organisaties is betrokken. Het idee voor een Forum werd midden in de jaren ‘90 gelanceerd vanuit de Wereldraad van Kerken, omdat duidelijk werd dat met name de evangelicalen en pentecostalen niet of nauwelijks participeerden in de bestaande oecumenische bewegingen. Mede om dit isolement te doorbreken werd het GCF opgericht. Afgevaardigden uit bijna alle christelijke families hebben elkaar sinds 1998 diverse malen ontmoet om gezamenlijke belangen te bespreken en over sociale en ethische vragen te discussiëren. Na deze reeks van regionale ontmoetingen werd in november 2007 het eerste Global Christian Forum in Kenia gehouden. 50% van de 300 deelnemers kwam uit evangelicale en pinksterkerken, de andere helft bestond uit rooms-katholieken, orthodoxen en protestanten

Wie op de hoogte wil blijven van diverse activiteiten van de Faculteit Godgeleerdheid van de KULeuven kan terecht bij Ethische Perspectieven, orgaan van het overleg-centrum voor ethiek, dat dikwijls samenwerkt met de Radboud Universiteit Nijmegen. In de maarteditie van 2008 geeft Marianne Moyaert bijvoorbeeld een proeve van een theologische hermeneutiek van het verhaal van de toren van Babel en breekt Herman De Dijn, schrijvend over medisch-technologische pretenties en bioethiek, (weer) een lans voor het taboe. Emailadres: [email protected]

Nederlands Theologisch Tijdschrift Het NTT van februari 2008 heeft een interessant artikel over de islam en het integratiedebat (in Nederland weliswaar). Het is geschreven door Sipko Vellenga, godsdienst-socioloog bij de opleiding Religiestudies van de Universiteit van Amsterdam. NTT (momenteel met twee redactieleden van de FPG, Peter Tomson en Jurjen Wiersma) kan worden besteld bij uitgeverij Boekencentrum in Zoetermeer (tel. 0031-79-361.54.81). Een los nummer kost € 14,- excl. porto.

Contact De eigen website is te vinden op http://protestafac.ac.be. Het emailadres is [email protected]. FACULTEIT VOOR PROTESTANTSE GODGELEERDHEID Secretariaat: mevrouw Anne Joué Bollandistenstraat 40 B-1040 BRUSSEL (bij metrohalte Merode, Montgomery of Thieffry + 5 min. te voet) Tel..: 02-735.67.46 Fax.: 02-735.47.31

mei 2008

15

Column

God voor jongens en/of een God voor meisjes Saskia KETELAAR “Mama, eigenlijk ben ik je broer!” “Welnee jongen”. Eerlijk gezegd trapte hij met deze woorden op mijn moederhart. Op de hele wereld kunnen maar twee kinderen mij met recht mama noemen. En hij wil dat niet? “Ik ben toch je mama!” “Ja, maar God is onze Vader dus zijn wij allemaal broers en zussen. Op de menselijke manier ben ik je kindje maar op Gods manier ben ik je broer.” Die zondagochtend waren we een vogelhuisje aan het knutselen en ondertussen luisterden we naar de kerkdienst van de IKON via het internet. Ik dacht dat hij helemaal opging in het knutselen maar blijkbaar luisterde hij goed mee. ‘Broeders en zusters!”, zo sprak de dominee en mijn zoon wist het. Nu horen we bij elkaar. Nu zijn we gelijk. De dominee had een ander taalgebruik dan zijn moeder en dat gaf hem nog meer inspiratie. “Mama, eigenlijk hebben we een meisjesgod nodig”. “Een meisjesgod?” “Ah ja, mama, nu hebben we een jongensgod. ‘Onze Vader’ zeggen we, en ‘Heer’, maar we hebben toch ook Onze Moeder nodig!” Mijn moederhart was weer helemaal hersteld. Sommige mensen moeten jarenlang een weg afleggen om iets van feministische theologie onder woorden te kunnen brengen. Deze zoon voelt het gewoon als onrecht aan dat er enkel een jongensgod bestaat. Helemaal onbegrijpelijk is zijn redenering niet. Vroeger kocht je een kinderfiets of rolschaatsen. Nu is de wereld ingedeeld in speelgoed voor jongens of speelgoed voor meisjes. En zoals je in de winkel kunt kiezen tussen skeelers voor jongens of skeelers voor meisjes zo moet je toch ook kunnen kiezen tussen een God voor jongens of voor meisjes. Ik moet denken aan die prachtige woorden van Kune Biezeveld: “Je bent mijn God niet Vadergod! Ik zal met mijn broeders gaan praten, ik zal mijn zusters steunen…God wat hebben ze van je gemaakt. Je bent uitgebuit en gebruikt voor menselijke doeleinden. Ze hebben je vervormd om hun eigen macht te legitimeren… En daartegen protesteer ik. Ik zal het uitschreeuwen tot God: God wie ben je eigenlijk?”

Vlaamse Diaconale Dag 18 oktober 2008 VPKB Gent-Rabot

“Je hebt gelijk jongen. Dat hebben we nodig! We hebben ook onze Moeder nodig. En weet je, God is als een Moeder voor ons. Alleen vergeten we dat wel eens te vertellen. In de bijbel staat dat God ons draagt precies zoals onze moeder dat doet. God is Vader en Moeder tegelijk!”

Grenzeloos God is geen man maar ook geen vrouw. God is Geest identiteit en openheid: een contradictie? Over het omgaan met migranten in de gemeente en en dit jaar valt Pinksteren precies op Moederdag! Laat Haar Geest maar waaien! over de relatie met migrantenkerken. organisatie: WMGO, Motief vzw, De Open Poort

16

mei 2008

ds. Saskia KETELAAR is predikant te Geraardsbergen

Aankondigingen

Aankondigingen De eeuwige ballade van het goede einde Paul Gerhardt in zijn tijd 7 mei 2008 “Aan mijn enige zoon laat ik slechts weinige aardse goederen na...” , schreef Paul Gerhardt in zijn testament, maar aan de christenheid vermaakte deze dichter een zeer kostbare erfenis: ruim 130 liederen. Vele ervan zijn door de tijden heen levend gebleven en worden in de hele wereld gezongen: zij geven stem aan menselijk verdriet en vreugde. Zijn bekendste lied is ongetwijfeld het koraal dat de Matteüspassie van Bach samenhoudt: “O hoofd vol bloed en wonden, maar andere liederen vieren het leven (bijv. “Ga uit, o mens, en zoek uw vreugd”). Paul Gerhardt werd 400 jaar geleden geboren en is in Duitsland al aan z’n derde postzegel toe. Tijd voor een nadere kennismaking. Door ds. Dick Wursten met lichtbeelden, geluidsopnames en natuurlijk: samenzang van enkele van zijn liederen. Wanneer? woensdag 7 mei om 20u. Waar? Protestantse Kerk Boechout, O.L.V.plein Inkom: gratis (er zal een mandje staan voor giften ter bestrijding van de onkosten) Initiatief van de Oecumenische Werkgroep Boechout-Vremde en omgeving & Davidsfonds

Symposium De Nieuwe Bijbelvertaling: de standaardbijbel voor Vlaanderen? 31 mei 2008 Aanleiding voor dit symposium is het jubileum van dhr. Pascal Lauwaert, directeur van het Vlaams bijbelgenootschap, die 25 jaar in dienst is bij het Bijbelgenootschap. De jongste jaren is Pascal zeer intensief bezig geweest met de Nieuwe Bijbelvertaling en dit najaar verschijnt er - vier jaar na de introductie- de NBV studiebijbel. Reden genoeg om stil te staan bij de ontvangst en de acceptatie van de Nieuwe Bijbelvertaling en een debat te houden over de toekomst. Graag even een seintje voor 23 mei naar het kantoor van het VBG: tel. 050/79.10.21 e-mail: info@bijbelvlaanderen be Het programma ziet er als volgt uit:

• Verwelkoming en inleiding Symposium door dagvoorzitter prof. drs. Rudy Van Moere, prof OT en vice-rector FPG, Brussel • De NBV: bruikbaar in Protestantse en Evangelische erediensten in Vlaanderen? door dr. Guy Liagre, synodevoorzitter Verenigde Protestantse Kerk België, Brussel en ds. John van der Dussen, secretaris Federale

Synode van Protestantse en Evangelische kerken in België, Brussel • De NBV versus de Willibrordvertaling in Rooms Katholiek Vlaanderen? door prof. dr. Paul Kevers, directeur Vlaamse Bijbelstichting, Leuven • Een standaardisatie van de NBV: wenselijk? door prof. dr. Gie Vleugels, prof NT aan ETF, Leuven • Debat over acceptatie en standaardisatie van de NBV in Vlaanderen door moderator: drs. Rudy Van Moere met als panelleden: dr. Rieuwerd Buitenwerf (hoofd afdeling vertalen NBG), dr. Jean Bastiaens (vertaler NBV en beleidsmedewerker aartsbisdom Mechelen, dr. Paul Kevers, dr. Guy Liagre, ds. John van der Dussen en dr. Gie Vleugels • Slotwoord en uitnodiging tot feestelijke receptie naar aanleiding van jubileum Pascal Lauwaert door mevrouw Riek ten Kate, voorzitter Vlaams Bijbelgenootschap, Brugge Wanneer ? Waar ?

31 mei 2008 van 13.30 tot 16.15u. Protestantse kerk Boechout Onze Lieve Vrouweplein 2530 Boechout

mei 2008

17

Aankondiging

Tussenruimte, een nieuw tijdschrift “Wereld en zending”: het blad bestond 36 jaar. Voor ieder die betrokken was of is bij de vraagstukken van zending, werelddiakonaat of ontwikkelingssamenwerking was het blad een baken in de woelige baren van de kerkelijke of maatschappelijke ontwikkelingen. Ik herinner me zeer levendig de acties rondom bijvoorbeeld Zuidelijk Afrika en de apartheid. En toen ik als verslaggever rondliep bij de Assemblee van de Wereldraad van Kerken in Vancouver begin jaren ’80, kwam het merendeel van de duizenden gedelegeerden uit de “Derde Wereld”. De Europeanen en Amerikanen moesten er erg aan wennen, dat hun zendingsarbeid nu resulteerde in bewuste zelfstandige kerken die opriepen tot “vrede, gerechtigheid en heelheid van de schepping”, thema’s die in zwarte levens er toch wat anders uitzagen dan bij weldoorvoede blanken. De Zending is de wortel van al deze interculturele en oecumenische contacten en de daaruit voortvloeiende vragen, tot vandaag de dag “de belijdenis van Accra” toe. De thema’s zijn natuurlijk hetzelfde gebleven. Onrecht, uitbuiting en geweld blijven elke dag de voorpagina halen. Maar het lijkt er op, alsof we op een nieuwe manier met deze dingen moeten leren omgaan. Ik vermoed dat daarom Wereld en Zending plaats maakt voor een nieuw tijdschrift: Tussenruimte, tijdschrift voor interculturele theologie. Een citaat uit de colofon: “Tussenruimte ontleent zijn naam aan het besef dat tussen mensen van verschillende culturen en generaties steeds opnieuw een proces van verstaan op gang gebracht en bevorderd kan worden. Zo kan ook nieuwe ruimte ontstaan voor het evangelie, waarin mensen en culturen in hun verscheidenheid worden gerespecteerd, maar niet in hun verschil worden opgesloten”. Het eerste nummer over Religie en Sport ademt dit ook uit. De auteurs vertegenwoordigen een levensbeschouwelijke diversiteit, waar ik persoonlijk (betrokken bij weer andere bladen) uit redactionele overwegingen wat aarzelingen zou hebben. Maar misschien is dat ook de kracht van dit blad.

18

mei 2008

Waarom zou een orthodoxe katholiek mij niet kunnen confronteren met gedachten over “sport als religie” (waar trouwens ons redactielid Dick Wursten ook over schrijft) en waarom zou ik niet wat op kunnen steken van sportprojecten onder jongeren met als doel te evangeliseren: “Sommige jongeren nodigen hier God voor het eerst uit in hun hart”. Kortom, een onbevangen nummer, met verrassende invalshoeken, maar waarin ik nog niet helemaal de relatie met de voorganger Wereld en Zending in terugvind. Eerder zie ik overeenkomsten met de themanummers van onze eigen De Open Poort, ook wat betreft opmaak en lay out. Want dat valt aan dit nieuwe tijdschrift op. Een handzaam formaat, korte en heldere artikelen, een forse letter, creatief van opmaak met slechts één steunkleur en prettige illustraties; op het eerste gezicht een toegankelijk en open blad. De behoeftige aan diepgang vindt één wat langer artikel over Het gebed van de sporter en dat blijkt een ongepubliceerde lezing te zijn van een hoogleraar “Exercise and Sport Science”. Het blad gaat vier keer per jaar verschijnen en de volgende thema’s worden: Religie en Geweld, Religie en Pelgrimage en Religie en Rampen. Mijn indruk is, dat het blad het heel goed zou kunnen doen bij jongeren. Maar ook voor hen die wel weer eens op andere gedachten willen worden gebracht zonder allerlei bijna academische beweringen door te moeten ploegen, is dit een prettig tijdschrift. Evenals de Open Poort leent Tussenruimte zich voor de voorbereiding van gesprekken in (kerkelijke) groepen. Jaap Hansum, die namens de VPKB in de redactie zit, vertelde me dat de oplaagambities van het tijdschrift beperkt zijn en dat lijkt me gezond. Bijna alle tijdschriften hebben het moeilijk, maar het is te hopen dat dit nieuwe tijdschrift in België en Nederland vaste voet onder de grond krijgt. Abonnementen kosten nu € 34,- i.p.v. € 36,50. Maar een proefabonnement (€ 12,50) van twee nummers aanvragen kan ook natuurlijk: [email protected] of [email protected]. Ruud FOPPEN Mediaconsulent VPKB

Van hier en daar

Van hier en daar Christelijke kerkleiders Honkong oneens over Peking 2008

BRUSSEL (KerkNet/Kipa-Apic/ENI/Asianews) De Olympische Spelen in Peking zorgen voor verdeeldheid onder de christelijke kerkleiders in Hongkong. De baptistische universiteitsdocent Chan Sze-Chi stelt dat de Spelen een profane activiteit zijn en zeker niet het stempel van ‘heilig’ mogen krijgen, ook al zijn Chinezen bijzonder trots dat deze Spelen in hun land worden georganiseerd. Bidden voor het welslagen van de Spelen beschouwt hij als strijdig met het derde gebod, dat verbiedt de naam van God ijdel te gebruiken. Sze-Chi meent voorts dat een boycot vanwege de mensenrechtenschendingen weinig zin heeft en gelooft niet dat die enig effect zal hebben op het beleid van de Chinese leiders. De protestantse leider David Wu Chi Wai vindt dan weer dat een boycot alleen afbreuk doet aan de Olympische gedachte: “Ik maak er uiteraard geen enkel bezwaar tegen dat wordt gestreden voor de rechten van individuen en de democratie, maar dit soort acties moeten plaatsvinden binnen een gepast kader. Sport moet sport blijven en wij mogen daar geen andere elementen mee vermengen.” Wu Chi Wai vraagt zich af of het dan niet nuttiger is de Spelen van 2012 in Londen te boycotten omdat Groot-Brittannië troepen stuurde naar Irak. Verschillende christelijke tijdschriften in Hongkong hebben intussen wel tot een boycot opgeroepen, terwijl kardinaal Zen Ze-kiun in Peking aangedrongen heeft een einde te maken aan het gebruik van geweld tegen Chinese actievoerders, omdat het daarmee zelf de Spelen in gevaar brengt. “Wij hopen dat deze wereldgebeurtenis door niets verstoord wordt en hopen dat iedereen, inclusief de regering, een inspanning levert om geweld en storingen te verhinderen”, aldus de kardinaal. (Kerknet)

Bezoek aan een moskee of een synagoge KMS Antwerpen nodigt alle belangstellenden uit voor een bezoek aan een moskee of synagoge. Iedereen welkom! De bijdrage in de onkosten bedraagt 1 euro per persoon, ter plaatse te betalen! Vooraf inschrijven! • 30 april 2008: bezoek aan de Moskee Islamitisch en Cultureel Centrum van Hoboken, Achturendagstraat 16a te 2660 Hoboken met toelichting over de structuur van islamitische eredienst in Vlaanderen en recente evoluties. Met medewerking van UMIVPA (Unie van moskeeën en islamitische verenigingen in de provincie Antwerpen). Aanvang om 20 uur. • 8 mei 2008: bezoek aan de Arrahmane moskee, Bentelstraat 67 te 2300 Turnhout met toelichting over de structuur van islamitische eredienst in Vlaanderen en recente evoluties (met medewerking van UMIVPA (Unie van moskeeën en islamitische verenigingen in de provincie Antwerpen). Aanvang om 20 uur. • 13 mei 2008: bezoek aan de Synagoge Shomre Hadas, Israëlitische Gemeente van Antwerpen, Terliststraat 35 2018 Antwerpen, en kennismaken met de aspecten van een orthodox joods geloven. Aanvang om 20 uur. Inschrijven: meldt (liefst 10 dagen vooraf) het gewenste bezoek, het aantal deelnemers en een contactpersoon, aan KMS Antwerpen, via e-post:[email protected]. (Kerknet). _______________________________________

Getuigenis In onthaalcentrum De Pelgrim te Scherpenheuvel getuigt Geert Nys over zijn leven als beeldend kunstenaar, gekluisterd aan een rolstoel. Doorheen alles is hij een ‘levenskunstenaar’ geworden. Aan de hand van zijn kunstwerken nodigt hij uit tot meditatie. Afspraak op 21 mei om 20 uur. Bijdrage: 5 euro. Informatie en inschrijving via telefoon 013/35.56.40, e-mail [email protected]. (Kerknet).

mei 2008

19

Colofon Verantwoordelijke uitgever Dr. Guy Liagre

Protestantse Radio- & TV-uitzendingen

Redactieteam Judith van Vooren Bea Smetryns-Baetens Ernst Veen Dick Wursten

Redactieadres:

Programma-Informatie mei 2008 VRT over Radio 1 op woensdag om 20.03 productie Frank MARIVOET

28 mei

Mens voor de mensen zijn : ervaring met God Bijbel voor vandaag Een huis op de rots (Matteüs 7 : 15-27)

TV-Erediensten: VRT “één” op zondag om 10.00u. productie Lena DEMEESTER 11 mei

Eurovisie-Pinksterviering vanuit de Frauenkirche in Dresden (DE) Vertaling en begeleiding : Frank Marivoet

In juli en augustus zijn er géén protestantse uitzendingen op radio en televisie. Contact: Frank Marivoet, C. Meunierstraat 85/0002, 3000 Leuven Web-Site: http://www.vpkb.be/pro

20

Web-site Internet: http://www.protestanet.be/VPKB

Radio:

14 mei

Marsveldstraat 5 - 1050 Brussel tel.: +32-(0)2-511 44 71 fax.: +32-(0)2-511 28 90 E-mail: [email protected]

Prijzen Kerkmozaïek • • •

Individueel abonnement: 15,00 Euro Groepsabonnement: 12,50 Euro (vanaf minimum 5 exemplaren naar éénzelfde adres) Steunabonnement: 20,00 Euro

Storten kan op rekeningnummer 068-0715800-64 van de Verenigde Protestantse Kerk in België, Marsveldstraat 5, 1050 Brussel. IBAN BE29 0680 7158 0064 BIC GKCCBEBB De redactie behoudt zich het recht voor om bepaalde artikelen niet te publiceren, indien nodig in te korten en/of redactioneel te bewerken. Zij is niet verantwoordelijk voor de inhoud van de artikelen en slechts ten dele voor de stijl. Organisaties en tijdschriften, niet behorend tot de VPKB, die artikelen uit het maandblad Kerkmozaïek geheel of gedeeltelijk wensen over te nemen of te bewerken, dienen dit schriftelijk aan te vragen op het redactieadres.

Sluitingsdatum volgende Kerkmozaïek : 14 mei 2008. Creatie cover: Drukkerij N. de Jonge n.v., 1000 Brussel

mei 2008