Richard Branson
Gaat niet bestaat niet
Woord vooraf: een overzicht Ik heb de eerste editie van dit boek, dat onder de titel Screw It, Let’s Do It verscheen, oorspronkelijk op uitnodiging geschreven voor de leescampagne World Book Day 2006. Het idee was een onderhoudend, inspirerend boekje te maken voor beginnende lezers, zodat ze sneller een boek zouden pakken en meer zouden gaan lezen. Deze eerste editie was een veel groter succes dan ik ooit had durven dromen. Het lag overal ter wereld in de boekhandel en werd een bestseller in Australië en Zuid-Afrika, waar het op zeker moment zelfs het bestverkochte boek was. Het deed me heel veel genoegen dat het boek zo enthousiast werd ontvangen. Veel mensen schreven me dat het hen enorm had gestimuleerd en geïnspireerd. Ik ontdekte ook dat het een veel groter publiek had bereikt dan de beginnende lezers voor wie het geschreven was. Een jaar later werd me gevraagd of ik een bewerkte en uitgebreide versie voor een groter publiek wilde schrijven. In de nieuwe versie, nu onder de titel Gaat niet bestaat niet, tref je naast al mijn oorspronkelijke levenslessen ook nieuwe aan die op de toekomst gericht zijn. Hoewel ik me nooit aan de regels heb gehouden, heb ik al doende bij elke stap toch de nodige lessen geleerd. Dat begon al thuis, toen ik nog kind was, en dat bleef zo toen ik op de middelbare school zat en als tiener het blad Student oprichtte. Ik leer nog steeds 7
Gaat niet bestaat niet
en hoop daar nooit mee op te houden. Mijn leven lang heb ik veel profijt gehad van deze lessen en ik hoop dat je in dit boek iets van je gading vindt dat je inspireert. In de pers worden mijn Virgin-compagnons en ik ‘buitenbeentjes in het paradijs’ genoemd, misschien omdat ik twee tropische eilanden bezit, eentje in het Caribisch gebied en een voor de kust van Noord-Australië. Er kan geen twijfel over bestaan dat wij de zaken meestal wat onconventioneler aanpakken dan de meeste bedrijven; voor mij werkt dat nu eenmaal. Ik werk veel en ik maak veel plezier. Ik geloof in doelen. Het is nooit verkeerd een droom te hebben, maar ik blijf altijd mijn verstand gebruiken. Ik ga niet zitten fantaseren en dagdromen over iets wat onmogelijk is. Ik bepaal mijn doelen en bedenk dan hoe ik die kan bereiken. Alles wat ik in het leven wil doen, wil ik goed doen, en niet halfhartig. Op school had ik moeite met lezen en schrijven. In die tijd was dyslexie nog niet bekend en mijn onderwijzers dachten dat ik lui was. Daarom probeerde ik zo veel mogelijk uit mijn hoofd te leren. Ik heb nu een heel goed geheugen, dat een van mijn grootste steunpilaren is geworden bij het zakendoen. Er is heel veel veranderd sinds ik in 1967 Virgin oprichtte. We zijn klein begonnen en groot geworden. Soms lijkt het tempo van onze expansie in al die branches en ondernemingen, van cola tot wijn, bruidsjaponnen en mobiele telefoons, boeken, strips, tekenfilms, creditcards, vliegtuigen, treinen en zelfs ruimtereizen, ronduit ongelooflijk. Niets lijkt onmogelijk of te groot om aan te pakken. Virgin omarmt mijn leuze Screw It, Let’s Do It van harte en ik zie altijd met veel genoegen hoe enthousiast en energiek ons team bezig is. Als we met een nieuw idee aan de slag gaan en dat in praktijk brengen, geniet ik. Maar inmiddels zijn we in een nieuw millennium aangekomen, 8
Woord vooraf
waarin de oude ideeën dat de industrie op de allereerste plaats komt en dat ieder zijn eigen hachje moet redden aan het veranderen zijn. Nu de wetenschap zulke enorme sprongen heeft gemaakt en we steeds meer begrijpen van het functioneren van de aarde en het heelal, realiseren we ons steeds meer dat alles met elkaar verbonden is; niets staat op zichzelf of gaat geheel zijn eigen gang. Elke handeling heeft een bepaald gevolg. Daarom is het naar mijn idee heel belangrijk te weten hoe Virgin in de eenentwintigste eeuw zal functioneren. Op wereldniveau heeft het gedrag van mensen, bedrijfssectoren en ondernemingen directe effecten op onze wereld, die vaak op lange termijn doorwerken. Als de mensheid een fout maakt, kan dat rampzalig uitpakken. Op persoonlijk niveau gezien biedt Virgin werk aan meer dan 50.000 mensen, wier inkomen in gevaar komt als we niet succesvol blijven in alle branches waarin we ons een plaats hebben verworven. Als zakenman wil ik natuurlijk altijd verder en succesvol zijn, en soms lijkt de goedkopere optie bij de fabricage van een product inderdaad de betere. Maar een van mijn stelregels is: doe geen kwaad. Ik heb het idee dat ik, naast mijn verantwoordelijkheid als bestuursvoorzitter van een van de succesvolste en meest innovatieve bedrijven ter wereld, de verantwoordelijkheid en de plicht heb ervoor zorg te dragen dat we geen kwaad doen. Ik beschouw het daarbij als een gegeven dat alles wat we doen effect heeft op iets of iemand, waar ook ter wereld. Ik voel me al heel lang aangetrokken tot de Gaia-theorie, een hypothese die ruim veertig jaar geleden werd geformuleerd door James Lovelock. Volgens deze theorie is de aarde een levend organisme, een soort cel, en is alles wat voor het bestaan van de aarde nodig is, in de aarde zelf opgeslagen, net zoals in een cel. Verder ge9
Gaat niet bestaat niet
looft professor Lovelock dat de aarde in staat is zichzelf te herstellen van toegebrachte schade. Maar zelfs in de Gaia-theorie geldt dat er een moment komt waarop de schade niet meer ongedaan te maken is. Milieuwetenschappers hebben ons gewaarschuwd dat er door de snelle industrialisatie en de grootschalige ontbossing van het regenwoud zoveel co2 in de atmosfeer is gekomen dat er een wereldwijde opwarmingscyclus is ontstaan die tot de ondergang van de meeste levensvormen op aarde kan leiden. Dit proces is nú gaande. We moeten het milieu vooropstellen om te kunnen overleven. Als kapitalistisch ondernemer werd ik met een grimmige vraag geconfronteerd: bracht ik schade toe? Uit zorgvuldig onderzoek bleek me dat het mogelijk was zowel kapitalist te blijven als mijn lang gekoesterde milieufilosofie te blijven omarmen. Door te onderzoeken hoe Virgin nieuwe brandstoffen kon ontwikkelen om de co2-uitstoot te verminderen, konden we een bijdrage leveren aan het tot staan brengen van de opwarming van de aarde. We konden ook stappen ondernemen om het milieubesef in onze ondernemingen te vergroten. Ik bedacht het woord ‘Gaia-kapitalisme’ als grondbeginsel, een pakkende term die het pad voorwaarts aanduidt. Ik ben tot het besef gekomen dat ook grootschalige industriële ondernemingen niet per se slecht hoeven te zijn. Uiteraard willen we allemaal een koelkast hebben, autorijden, in de trein en het vliegtuig stappen en gewoon een druk en toch bevredigend leven leiden. Maar tegelijkertijd moeten we ons realiseren hoe onze activiteiten het milieu schaden. Ik geloof dat grote bedrijven als Virgin voorop moeten gaan in een holistische benadering, die enerzijds creatieve ondernemingen schept en in stand houdt en anderzijds een bijdrage levert aan het natuurlijke evenwicht en zo min mogelijk schade toebrengt. 10
Woord vooraf
Virgin is hiertoe in staat omdat het een particuliere onderneming is. Ik geloof er niet in alles volgens het boekje te doen. Waar ik maar kan, zal ik zaken veranderen als die verbetering brengen, en ik zal in mijn werk een voorbeeld proberen te zijn. Ik ben daarin beïnvloed door een groot aantal rechtschapen, briljante mensen. Behalve door James Lovelock ben ik geïnspireerd door de ideeën van mijn familielid Sir Peter Scott, die voor zijn dood het Wereld Natuur Fonds heeft opgericht; door Jonathan Porritt, medeoprichter van Forum for the Future (en oprichter van Greenpeace); de Australische wetenschapper en milieuactivist Tim Flannery, die in zijn baanbrekende boek De weermakers stelt dat wij allemaal het wereldklimaat in positieve zin kunnen beïnvloeden; en Al Gore, die het tot zijn missie heeft gemaakt met zijn film An Inconvenient Truth en het boek Een ongemakkelijke waarheid de boodschap over te brengen dat de wereld op de rand van een milieuramp balanceert. Mijn nieuwe doel in het leven is te werken aan het reduceren van de co2-uitstoot. Daarom zullen we de komende maanden en jaren bij Virgin elke wetenschappelijke vooruitgang en elke nieuwe ontwikkeling bestuderen, en daar misschien zelf ook mee komen. Dat zal moeten leiden tot een organischer en holistischer vorm van zakendoen. De toekomst is werkelijk buitengewoon boeiend. We staan mogelijk op de drempel van een wedergeboorte, niet alleen in de manier waarop we allemaal leven, maar ook in onze ondernemingszin en inventiviteit. In het kader daarvan hebben we Virgin Unite opgericht als liefdadigheidsstichting om een netwerk van door burgers opgezette charitatieve instellingen te ondersteunen die zowel op lokaal als op mondiaal niveau invloed kunnen uitoefenen. We stimuleren onze medewerkers en klanten om vrijwillige bijdragen te leveren, en op 11
Gaat niet bestaat niet
die manier boeken we op veel gebieden echt resultaat, met name als het om bijzonder complexe problemen gaat, zoals malaria, aids, hiv en tbc. Voorlichting is hierbij essentieel, en Virgin heeft zich altijd sterk gemaakt voor goede doelen en wil jongeren via Virgin Unite ondersteunen, maar zou graag zien dat we meer betrokken raken bij innovatieve onderwijsideeën. Ik heb al een School of Enterprise opgericht aan de ciba-universiteit in Zuid-Afrika en ga een reizende internationale universiteit met een uit tenten bestaande campus opzetten. Ik geloof ook dat we minder aan politiek moeten doen en wijsheid meer moeten laten prevaleren, en daarom is de oprichting van een Raad van Ouderen, die desgevraagd advies zal geven aan wereldleiders, een essentieel element in mijn voorwaartse pad. Ik ben vereerd dat Nelson Mandela zich bereid heeft verklaard de oprichter te zijn. Toen ik aan het begin van mijn loopbaan stond, lag alles veel meer vast. Je carrièrepad lag vast en was vaak hetzelfde als dat van je vader. De meeste moeders bleven als vanzelfsprekend thuis. Tegenwoordig ligt niets meer vast; het leven kan één lang gevecht zijn. Je moet nu je prioriteiten bepalen als je iets wilt bereiken. De beste les die ik geleerd heb was om gewoon aan de slag te gaan en iets gewoon te doen, ongeacht wat het is en hoe moeilijk en afschrikwekkend het ook lijkt. In de woorden van de oude Griek Plato: ‘Het begin is het belangrijkste deel van elk werk.’ En de Chinezen zeggen: ‘Een reis van duizend kilometer begint met één stap.’ Als je naar het einde kijkt, naar al die kilometers die je nog moet afleggen en alle gevaren die je loopt, zet je die eerste stap misschien nooit. Ongeacht wat je in het leven ook wilt bereiken, als je geen poging waagt, zul je je doel niet bereiken. Zet die eerste stap. Er zullen veel problemen op je weg komen. 12
Woord vooraf
Mogelijk krijg je met serieuze tegenslag te maken, maar uiteindelijk zul je je doel bereiken. Veel succes! Richard Branson
13
1
Doe het gewoon!
Geloof dat het mogelijk is Stel doelen Haal alles uit het leven Geef nooit op Bereid je goed voor Stel vertrouwen in jezelf Blijf proberen Help elkaar
Toen ik ontdekte dat mijn bijnaam bij sommige Virgin-medewerkers ‘dr. Yes’ was, vond ik dat echt grappig. Die naam hadden ze natuurlijk bedacht omdat mijn automatische reactie op een vraag, verzoek of probleem eerder positief dan negatief is. Ik heb altijd geprobeerd redenen te vinden om iets wel te doen als het een goed idee lijkt, in plaats van het niet te doen. Mijn motto is dan ook: ‘Ach wat, doe het gewoon!’ Ik weet dat veel mensen in een soort pavlovreactie ‘nee’ of ‘daar moet ik over nadenken’ zeggen als hun een vraag gesteld wordt, of het nu om iets kleins en onbeduidends of iets groots en baanbrekends gaat. Misschien zijn ze al te voorzichtig of wantrouwend tegenover nieuwe ideeën of hebben ze gewoon tijd nodig om na te 15
Gaat niet bestaat niet
denken. Maar dat is niet mijn manier om zaken aan te pakken. Als iets een goed idee is, zeg ik altijd: ‘Ja, ik zal erover nadenken,’ en dan zoek ik uit hoe dat idee te realiseren is. Natuurlijk zeg ik niet op alles uiteindelijk ja. Maar wat is erger: af en toe een vergissing begaan of jezelf afsluiten en nieuwe kansen missen? Ik geloof erin de kennis en ervaring van anderen te gebruiken en te mobiliseren, en daarom werk ik graag holistisch, in een team. Energie mobiliseren is intellectueel vermogen mobiliseren. Wat heb je eraan iemand voor een bepaalde taak te selecteren als je niet van zijn ervaring en bekwaamheden gebruikmaakt? Dat is hetzelfde als deskundigen raadplegen en vervolgens hun advies in de wind slaan. Ik vertrouw ook op mijn eigen intuïtie en vermogen bijna alles te kunnen waarop ik mijn zinnen heb gezet. Als een idee of project de moeite waard is, zal ik het als dat maar enigszins mogelijk is serieus in overweging nemen, zelfs als ik nooit zoiets heb gedaan of erover heb nagedacht. Ik zal nooit zeggen: ‘Ik kan dit niet omdat ik niet weet hoe het moet.’ Ik vraag het aan anderen, bestudeer het en vind dan een manier. Kijken, luisteren, leren – dat zijn dingen die we ons hele leven moeten blijven doen, niet alleen op school. Heel lastig zijn al die domme regeltjes die iemand om onnaspeurbare redenen heeft verzonnen. Mijn idee is dat als je bestuursorganen of commissies opricht, ze altijd wel iets nutteloos vinden om te doen. De wereld loopt over van de bureaucratie, gecreëerd door commissies met te veel tijd en een onbedwingbaar verlangen om regels te bedenken. En al die bureaucratische regels bestaan grotendeels uit een onontwarbare kluwen volstrekt nutteloos nonsensjargon. Als ik iets wil doen wat de moeite waard is – of gewoon voor de lol –, dan laat ik me niet door stomme regeltjes tegenhouden. Ik vind dan zeker een legale manier om de regels te ontwijken en het project door te zetten. Ik zeg tegen mijn mede16
Doe het gewoon
werkers: ‘Als jullie iets willen doen, doe het dan.’ Op die manier profiteren we er allemaal van. Het werk en de ideeën van de medewerkers vinden waardering, ze zijn tevreden over zichzelf en Virgin profiteert van hun inbreng en inzet. Meestal nemen mensen geen ontslag omdat ze niet genoeg betaald krijgen, maar omdat ze zich niet gewaardeerd voelen. Veel bedrijven stoppen hun personeel in een hokje: als je telefonist bent, blijf je voorgoed telefonist. Maar wij waarderen de talenten van onze medewerkers en moedigen iedereen aan flexibel en innovatief te zijn. Als je inziet dat iets een goed idee is of als er iets in je persoonlijk leven is wat je wilt doen, maar niet meteen weet hoe je je doel moet bereiken, dan moet je je niet laten weerhouden door de woordjes ‘kan niet’. Mis je de relevante ervaring om je doel te bereiken, zoek het dan in een andere richting, een andere manier om ermee verder te gaan. Er is altijd een oplossing, hoe ingewikkeld het probleem ook is. Wil je graag vliegen, ga dan naar het vliegveld als je zestien bent en schenk thee in voor de piloten. Houd je ogen open. Kijk rond en blijf leren. Je hoeft niet naar de kunstacademie om modeontwerper te worden. Ga bij een kledingbedrijf werken en pak een bezem. Werk jezelf op. Mijn moeder Eve is daar een uitstekend voorbeeld van. Toen de oorlog uitbrak, wilde ze piloot worden. Hoewel ze nooit had leren vliegen, was ze zó vastbesloten dat ze wist dat het haar zou lukken. In plaats van te blijven piekeren en dagdromen, ging ze naar het vliegveld Heston, vlak bij haar huis, en vroeg om een baan, zodat ze een voet tussen de deur had. Op haar vraag hoe groot de kans was dat ze mocht vliegen, kreeg ze te horen dat alleen mannen piloot konden worden. Ze liet zich daardoor niet afschrikken – sterker nog: ze zag het als een uitdaging. Ze wist een van de instructeurs voor zich te winnen, en hij zei tegen haar dat ze zich als man moest vermommen. 17
