remonstrants maandblad jaargang 22 nr. 11 februari 2011 Gemeenten in actie

remonstrants maandblad jaargang 22 nr. 11 februari 2011

Gemeenten in actie

van de redactie

Gemeenten in actie Dit nummer van AdRem is gewijd aan: de gemeente. De Remonstranten komen geregeld in het nieuws als landelijk kerkgenootschap. We hebben niet te klagen over aandacht voor onze landelijke projecten en initiatieven. Veel minder vaak komt voor het voetlicht wat er gebeurt in de lokale geloofsgemeenschappen. Toch zijn die gemeenten niet minder belangrijk dan wat er zich op het landelijk niveau afspeelt. In de gemeenten krijgt het kerk-zijn van de Remonstranten concreet vorm. Daar wordt ook voor anderen dan de eigen leden en vrienden duidelijk wat dat remonstrant-zijn precies inhoudt. Met dit nummer wil de redactie de schijnwerpers richten op het lokale werk. Aan de gemeenten is gevraagd door te geven wat zij op dit moment of in het recente verleden aan bijzondere activiteiten hebben ontplooid. Uit de veelheid van inzendingen heeft de redactie er een aantal geselecteerd en beschreven. Ter aanvulling heeft Laura van Asselt nog weer eens alle bladen doorgelezen en daar verslag van uitgebracht, en schrijft professor Marius van Leeuwen over de liturgie zoals die in remonstrantse

gemeenten gestalte pleegt te krijgen. Om niet te vergeten dat er ook nog andere christenen zijn, treft u verslagen aan van de grote Europese Taizé-jongerenconferentie die in de week na Kerst in Rotterdam plaatsvond en de beloofde terugblik op de Nationale Synode. Dr. E.P. Meijering zat in de organisatie en was erbij, ook al deden de remonstranten dan officieel niet mee. Op 26 maart vindt de bijeenkomst ‘Bruggenbouwers in gesprek’ plaats in de remonstrantse kerk NaardenBussum. Een ontmoetingsdag georganiseerd door de Taakgroepen Europese Contacten en Vrede. Lees nu in AdRem enkele korte gesprekken met de hoofdsprekers. Dan weet u dat u op deze dag niet mag ontbreken. 

•

Bert Dicou Hoofredacteur AdRem

Het volgende nummer van AdRem verschijnt op 10 maart 2011.

in dit nummer onder meer:  3 Agenda

15 Uit de bladen

 4 Remonstranten en ‘het liturgische’

16 Bruggen bouwen

 6 Gemeenten in actie

18 Overweging

12 Taizé aan de maas

19 Miniatuur

14 Meedoen is belangrijk

20 Het gezicht van...

colofon Redactie: Carla Bierlaagh, Bert Dicou (hoofdredacteur), Michel Peters (eindredacteur), Sigrid Coenradie, Martijn Junte, Marianne Waling-Huijsen. Redactieadres: AdRem, p/a Nieuwegracht 27 a, 3512 LC Utrecht, tel. 030-2316970, [email protected] Administratie (adreswijzigingen en andere mutaties): info@remonstranten. org, of via boven­staand redactie­adres. ING 4088342 t.n.v. AdRem Utrecht Website: www.remonstranten.org Kosten: gratis voor remonstranten, 30,- euro per jaar voor nietremonstranten. Advertentie­tarieven op aanvraag. Ontwerp: Marjorie Specht, www.ontwerpkantoor.nl Uitgave: Boekencentrum Uitgevers Druk: Koninklijke BDU Barneveld ISSN 0925-238X © Niets uit deze uitgave mag worden overgenomen zonder voorafgaande toestemming van de redactie.

agenda 13 februari 2011 Nelleke Wentges-Viëtor in Het Vermoeden Nelleke Wentges-Viëtor, lid van de CoZa, is op 13 februari om 11.00 uur de gast van Annemieke Schrijver in Het Vermoeden van de IKON. 15 februari 2011 Mijn kijk op God. Johan Goud in gesprek met Joost Zwagerman. Toegang: 7,50 euro per avond. Adres: Remonstrantse kerk, Laan van Meerdervoort 955, Den Haag. Voor verdere informatie tel: (ma. t/m vr. van 9 – 12 uur): 070-325 07 79 of e-mail: [email protected] Noteert u ook alvast 15 maart: Marjoleine de Vos. 5 maart 2011 God, what’s next? Deze derde jongerendag van de Jongerengemeente Arminius gaat plaatsvinden in de Geertekerk, Remonstrantse Kerk Utrecht, Geertekerkhof 23 van 11.00 tot 17.00 uur. Na een liturgische opening zal theatermaker Kees van der Zwaard spelen met vragen als: Kunnen we in de 21e eeuw nog wat met God? Of heeft hij zijn langste tijd gehad? What’s next, what’s more, what’s new? Workshops: Psalmen rappen met Peter Zandberg, filosoferen over de onttroonde waarheid met Yvonne Hiemstra, bibliodrama met Kees van der Zwaard, mindfulness met Roel Vredenbregt, religie in de schilderijen van Van Gogh met Mark van der Laan. Deelname is 7,50 euro. Aanmelden kan tot 1 maart via jonge.remonstranten@ remonstranten.org of kijk op onze website voor meer informatie: www.remonstranten.org/arminius.

Kijk op http://www.apgen.nl/klaarvoorhetleven Een initiatief van het Apostolisch Genootschap - een vrijzinnig religieuze organisatie - in samenwerking met andere vrijzinnig gelovigen, waaronder de remonstranten. 12 maart 2011 Regionale ontmoetings- en oefendag voor contactleden in Naarden-Bussum Het thema voor deze dag is: Aangeboden: contact. Over de  toekomst van het contactledenwerk. Zijn er straks nog genoeg contactleden die dit werk kunnen doen? Er zijn vier inleiders o.l.v. dagvoorzitter Koen Holtzapffel, predikant te Rotterdam. In de middag zijn er gespreksgroepen. Kosten: 10,- euro (incl. koffie, thee, lunch), te betalen ter plaatse. Opgave voor deze dag tot uiterlijk 25 februari 2011 bij het landelijk bureau Remonstranten, Nieuwegracht 27a, 3512 LC Utrecht, of per e-mail naar [email protected]. 26 maart 2011 Ontmoetingsdag ‘Bruggenbouwers in gesprek’ Organisatie: Nederlandse tak IARF en Taakgroepen Europese Contacten en Vrede. Sprekers: Zainab Al Touraihi LLB en dr. Toine van Teeffelen. Plaats en tijd: remonstrantse kerk Naarden-Bussum, Koningskade 2b Bussum, van 10.00 tot 16.00 uur. Zie interview in AdRem en www.remonstranten.org Kosten (inclusief koffie, thee en soep) zijn 10,- euro. Lunch zelf meebrengen. Opgave: vóór 10 maart 2001 bij het landelijk bureau remonstranten, [email protected] tel. 030-2316970. Informatie bij Onno Oeseburg, tel 035-6783777, [email protected] 29 maart 2011 Hoe leef je met de dood? Christa Anbeek vertelt over haar boek ‘Overlevingskunst’ Plaats en tijd: Geertekerk, Geertekerk 23, 3511 XC Utrecht, 20.00 uur (gratis). Christa Anbeek, Overlevingskunst. Leven met de dood van een dierbare. Ten Have, Kampen 2010, 197 blz. Prijs 17,90. Het boek is verkrijgbaar in de boekwinkel.

9 april Beraadsdag ‘Uit de kunst ‘ De landelijke vrijzinnige beraadsdag, georganiseerd door doopsgezinden, remonstranten, de VVP en de NPB, vindt plaats van op 9 april van 10 tot 16.30 uur in de Nicolaikerk Utrecht en het Utrechts Centraal Museum. Hoofdspreker is Hans den Hartog Jager, bekend van het AVRO’s kunstuur en schrijver van boeken als Zelf God worden – over zijn fascinaties voor kunst, kijken en interpre­tatie. Naast de hoofdspreker verzorgen vele bekende en minder bekende personen uit de vrijzinnigheid programma­ onderdelen. Opgave en programma: www.beraadsdag.nl 12 maart 2011 Klaar voor het leven? Symposium over zingeving in de opvoeding van pubers Hoe kun je als ouder in contact komen met je puber(s) over andere dan de ervaringen en praktische zaken van alle dag?  Datum en plaats: 12 maart 2011 in Zwolle.

6 - 8 mei 2011 Mannenretraite op de Hoorneboeg Bijeenkomst van vrijdagmiddag tot en met zondag­middag. Programma volgt. De kosten zijn 190,- euro. Opgeven bij landelijk bureau, [email protected]. jaargang 22 nr. 11 februari 2011   3

foto: Flickr, Sonja Trpovski

thema gemeenten

Remonstranten Prof.dr. Marius van Leeuwen hield een inleiding op de liturgiedag 2010 in Arnhem. Hieronder treft u zijn tekst aan. Vanuit hun geschiedenis hebben remonstranten het niet gemakkelijk gehad met ‘het liturgische’. Die houding komt voort uit het calvinisme en is mede gestempeld door het negentiende-eeuwse modernisme. Dat maakt hen op dit punt dubbel argwanend.

Modernisme  In het calvinisme was alleen Gods Woord heilig. Heilige plaatsen, dingen en tijden: ze werden terzijde geschoven. Liturgie was hoogstens de omlijsting van de prediking van het Woord. Dat er een beweging door de kerkdienst heen gaat, louterend, of toeleidend naar heilige momenten, daar moesten de calvinisten niet veel van hebben. Ze noemden het al gauw‘magie. En dat er een beweging door het jaar heen gaat, toeleidend naar grote feesten waarop de heilsgeheimen van het geloof werden gevierd, vonden zij al even verdacht. Het kerkelijk jaar schaften ze af. Het was immers zaak élke zondag voluit het evangelie te laten klinken. De ene zondag was niet anders dan de andere. Het modernisme deed daar, eind 19de eeuw, nog een schepje bovenop. Het woord bleef centraal staan: de leerzame, weldoordachte preek. Liturgie was niet meer dan een sober programma daaromheen. Maar juist wat in het calvinisme het heiligst was: de Schrift, verloor bij 4   adrem remonstrants maandblad

de modernen veel van die glans. Zij erkenden immers de ontdekkingen van de kritische bijbelwetenschap, en die maakte van de bijbel meer en meer een verzameling menselijke geschriften. Soms las men in de kerk ook uit andere boeken voor. En hier en daar schafte men Doop en Avondmaal af: men zag ze als verouderde symbolen.

Liturgievernieuwing  Al met al: het liturgisch besef was tot in de 20ste eeuw bij remonstranten weinig ontwikkeld. Maar vanaf de jaren dertig begon men meer en meer te beseffen hoe schraal het allemaal was, hoe eenzijdig verbaal, cerebraal. Men ging op zoek naar meer ‘kleur’ in de diensten, meer ritueel, meer heilig licht en donker: een rijkere liturgie. Waarin uitte zich dat? De stilte kreeg (onder Quakerse invloed) een belangrijke plaats in de diensten: een woordeloos moment van inkeer, verstilling. Het Antwoordlied werd een vast element: ‘Tot U, Heer, is ons hart gericht’. Dat was nieuw: naast psalmen, liederen

Men ging op zoek naar meer ‘kleur’ in de diensten, meer ritueel, meer heilig licht en donker: een rijkere liturgie. een weerkerend liturgisch gezang. Er werden fraaie liturgische teksten opgesteld, ‘verantwoordingen’ bij ‘plechtigheden’ zoals Doop en Avondmaal.

Tendensen  In de jaren zestig, zeventig zette die liturgievernieuwing door, onder invloed van een ‘liturgische beweging’ die alom door de kerken ging. In verschillende remonstrantse gemeentes werkte die vernieuwing overigens in verschillend tempo door. Ik noem een paar tendensen. Oude liturgische patronen werden herontdekt. Zo werden we ons ervan bewust dat de dienst van Woord en Tafel de oervorm van christelijke liturgie is. We vieren dan wel niet wekelijks de Maaltijd, maar dat hij tot het grond­patroon van de eredienst behoort erkenden we. In de Basisliturgie (remonstrants Liturgiekatern 1996) is de ‘maaltijd van brood en wijn’ dan ook tussen vierkante haken opgenomen: men hoeft hem niet altijd te vieren, maar hij hoort wel in de standaardliturgie. En wanneer men hem weglaat, dan blijft een aantal elementen die er rondom zijn gegroepeerd (mededelingen, collecte, voorbeden) op hun plaats in deze orde van dienst. Oude patronen werden herontdekt. Dat gold ook voor de gang door het jaar,

dienst, heette welkom, ontstak de kaars. Bijbellezingen werden door gemeenteleden gedaan. Leden van de diaconale commissie kregen liturgische taken: zij kondigden een collecte aan, assisteerden bij de Maaltijd, deden een voorbede. Er kwam opnieuw aandacht voor de dingen en de ruimte. Kaarsen kregen weer een plek – de Basisliturgie begint met ‘ontsteken van licht’. Liturgische kleuren doken op, wisselend met de periodes van het kerkelijk jaar. Hier en daar werd de ruimte herordend. Soms ontstond er ruimte – letterlijk en figuurlijk – voor beweging, dans, of voor een Onzevader met gebaren… Maar het scheelde ook al veel wanneer stoelen, die eerst als in een lezingzaal in rijtjes achter elkaar stonden, meer in een kring werden gezet: dat nodigde uit tot meer interactie.

Toerusting  Er was en is kortom heel wat in beweging. Meer mensen dan vroeger zijn betrokken bij voorbereiding en ‘uitvoering’ van de eredienst. Dan is het goed om te weten waarmee je met z’n allen bezig bent. En als zo velen hun bijdrage leveren is het zaak een zekere toerusting te organiseren, training en scholing. Immers …

en ‘het liturgische’ van zondag naar zondag, van feest naar feest: er kwam weer aandacht voor het ‘kerkelijk jaar’. In verschillende gemeentes ging men de daarbij behorende leesroosters weer volgen. Zo had er ook een herwaardering plaats van de klassieke liederenschat van de kerk. Het Liedboek voor de Kerken (1973) kwam in de plaats van de remonstrantse Liederenbundel. Het reikte oude liederen aan uit vele christelijke tradities, en nieuwe bijbelliederen, meestal geschreven in een idioom dat sterk beïnvloed was door de ‘tale Kanaäns’. Maar naast die, in de beste zin van het woord, traditionele liederen, zocht men naar liederen in een modernere taal. Die spanning tussen oude en nieuwe taal is er ook verder in de liturgie: soms komt liturgievernieuwing neer op het in ere herstellen van oude formuleringen, soms zoekt men het in heel nieuwe bewoordingen. Nog een ontwikkeling: lang was de eredienst een eenzijdig gebeuren, een solo-optreden van de predikant. Dat moest anders kunnen, dialogischer. Hoe kon de gemeente meer ‘aan het woord (Woord) komen’? Men ging votum en groet in wisseling zeggen: voorganger – allen. Het Onze Vader werd voortaan vaak samen uitgesproken of gezongen. Er kwamen acclamaties voor de gemeente, tussen de gebeden door. Een kerkenraadslid opende de

Het is zo jammer als een lezing onverstaanbaar is. Of wél verstaanbaar, maar zó gelezen dat het een onbegrepen en onbegrijpelijke oude tekst blijft. Het is zo jammer als de dienst begint met ‘Goedemorgen, dames en heren’ – goed bedoelde woorden van het dienstdoend kerkenraadslid, maar het kan klinken alsof het de vergadering van de roeiclub betreft. Het is zo jammer als de stilte aan het begin van de dienst wordt doorbroken door luid gekletter van een verkeerd soort schoenen op de stenen vloer: een lid van de liturgiecommissie gaat de kaars aansteken (als het erg tegenzit doet zij het met de rug naar de kerk toe…). Het is zo jammer als, nadat een palmpaasdienst is afgerond met ‘Heden ‘hosanna’, morgen ‘kruisigt hem’ (gezang 173; daarna moet je eigenlijk allemaal stil de kerk uitgaan, de Stille week in), iemand roept dat de aanwezigen nog even moeten gaan zitten: de koster jubileert en zal door de voorzitter worden toegesproken; in de kortste keren wordt het ‘Lang zal hij leven’ ingezet… Zo kan ik nog wel even doorgaan. Ik wil maar zeggen: bezinning op waar we mee bezig zijn is nodig, evenals toerusting, training. De godsdienstoefening (mooi woord voor eredienst!) vraagt om oefening. Daarom zijn we hier vandaag. Ik hoop dat het een inspirerende, nuttige dag wordt. 

•

jaargang 22 nr. 11 februari 2011   5

thema gemeenten

n e t n e e m Ge

Delft presentie

Redactie Michel Peters

Amsterdam digitaal Als eerste remonstrantse kerk biedt Vrijburg sinds kort de mogelijkheid aan om kerkdiensten digitaal (terug) te zien op internet. Dit kan live, op de zondagochtend, of na afloop. Diensten worden in principe één jaar opgeslagen op de site. Om deze uitzendingen mogelijk te maken zijn er drie camera’s geïnstalleerd in de kerk. De camera’s zijn gericht op de predikant, de organist en van achter in de kerkzaal op de kerkgangers. De camera’s zijn zo ingesteld dat gemeenteleden niet herkenbaar in beeld verschijnen. Bij de ingang van de kerk is een bord geplaatst, waar gewezen wordt op de opname van de dienst. Een groep enthousiaste vrijwilligers draagt er zorg voor om van de ene op de andere camera over te schakelen op het juiste moment. Zij hebben daarvoor een training gevolgd. De bediening van de camera’s levert interessante discussies op. Welke camera mag er bijvoorbeeld worden gebruikt tijdens het gebed: de camera die gericht is op de predikant, of de camera die de gemeente in gebed opneemt? Of is het beter om één van de camera’s te richten op een glas-in-lood raam? Op 14 november vond de try-out plaats, tijdens de dienst waarin politicus Ahmed Marcouch gastvoorganger was. ’s Middags stonden beelden van de opname op de websites van een aantal landelijke dagbladen. Sinds januari worden diensten uitgezonden. Als u interesse hebt voor het bekijken van diensten kunt u een password aanvragen bij onze webmaster. Zijn gegevens staan op de website, www. vrijburg.nl. Er is veel belangstelling voor dit initiatief. Oudere leden die fysiek niet meer in staat zijn om naar de kerk te komen kunnen langs deze weg alsnog de diensten mee beleven. Dat geldt ook voor bezoekers van de website die de diensten niet kunnen bezoeken door afstand. Mensen die willen uitslapen kunnen de dienst ’s middags terugzien. En de predikant wordt dankzij de opnames in de gelegenheid gesteld om eens kritisch te kijken naar zijn eigen presentatie. Allemaal winst punten voor een gemeente die zich aanpast aan de veranderende tijd!  Ds Joost Röselaers

•

6   adrem remonstrants maandblad

  n i

De remonstrantse kerk in Delft bevindt zich als voormalige schuilkerk in fysieke en mentale zin wat op afstand van de wereld. Dat moest maar eens veranderen, bedacht Berteke Peereboom. Tien jaar geleden startte zij en enkele andere gemeenteleden het project ‘Kom door de poort’ in een poging om de kerk letterlijk te openen naar de wereld toe. Eerst tijdens de markt op donderdagmorgen; de gedachte was dat mensen die behoefte hadden aan contact langs zouden kunnen komen, maar dat sloeg niet aan. Nu op zaterdag- en zondagmiddagen in de zomermaanden. Dan komen er gemiddeld zo’n dertig mensen per middag. Vaak worden er CD’s gedraaid of speelt de organist op het orgel. Ook zijn er exposities van jonge amateurkunstenaars. In april zijn het vooral toeristen, later in de zomer komen met name wandelaars of mensen die in de kerk getrouwd zijn. Een van de gastheren, nu gepensioneerd, had voor zijn werk veel in het buitenland gereisd. Hij was in het verre verleden voorzitter van de Kerkenraad geweest, maar was nu een weinig actief gemeentelid geworden. Hij zei: ‘wat ik nou zo leuk vind aan dit werk, dat ik mijn talen nog eens spreek!’ Er ligt bij de ingang van de kerk informatie in 3 talen (engels, frans en duits) over het gebouw en orgel. Op de voorgevel en op het gebouw zelf zijn plaquettes aangebracht die de historie van de remonstranten vermelden. Er is wel een poging gedaan om de kerk als een soort stiltecentrum met bezinnende teksten open te stellen, maar in praktijk bleek dat de mensen toch liever rondliepen. Vol enthousiasme vertellen de vrijwilligers dan over het gebouw en het remonstrantse gedachtegoed. ‘Een van onze bezoekers werd door het enthousiaste verhaal uiteindelijk vriendin van onze gemeente; zij is nu voorzitter van de Kerkenraad! Maar over het algemeen levert het werk geen aanwas op hoor’, zegt Berteke blijgemoed, ‘een enkele keer zien we iemand nog terug in een dienst. We gaan door omdat we als remonstranten van ons willen laten horen. Wat me nog het meeste bij is gebleven in al die jaren is toen we iemand over de vloer kregen die bij ons was gedoopt, maar daarna nooit meer terug was geweest. Nu kwam deze vrouw met haar kinderen langs om het doopregister te bekijken. Dat was een bijzonder moment.’

•

e i t c a   arminius god – what’s next? Eind oktober 2009 had ik voor de eerste keer de jongerendag van Arminius georganiseerd. In de remonstrantse kerk in Rotterdam stond het thema ’Kiezen maakt gelukkig?!’ centraal en samen met de D66-politicus Boris van der Ham gingen jongeren in gesprek over hun keuzes. Ik wilde daarna eigenlijk alle organisatorische rompslomp van me laten afglijden, toen Japke me vroeg voor de kerkenraad van Arminius. Toch weer met liefde er in gestapt. Welkom terug, organisatorische rompslomp! Inmiddels vervul ik alweer een jaar de functie van PR binnen de kerkenraad en ben ik druk bezig met het organiseren van een derde jongerendag, deze keer met het thema ‘God – what’s next?’. We geven de jongerendag een luchtig tintje. Tegenwoordig is religie onder de jeugd niet meer zo ‘hip’ en vanzelfsprekend als het vroeger is geweest. Daarom opent cabaretier Kees van der Zwaard de dag met theater: een luchtig verhaal over God, geloof, de toekomst en alles wat daarna komt. Vervolgens kan iedereen zich binnen verschillende workshops verder verdiepen in het thema. Bijvoorbeeld een workshop mindfullness, of creatief doen met bibliodrama. Maar er kan ook gedebatteerd worden, bijvoorbeeld over het afbeelden van bijbelse taferelen in de kunst. Of je leert psalmen te rappen! Verder staan er voor het komende jaar alweer genoeg nieuwe activiteiten op de agenda. We gaan in februari naar Amsterdam om de schilderijen van Peter Kattenberg over Dante’s Divina Comedia te bekijken, in maart zal in Utrecht dan eindelijk de derde jongerendag plaatsvinden, in april gaan we naar Hoorn de paaswake bijwonen, met Pinksteren gaan we weer zeilen en in juni zal op de Hoorneboeg het jaarlijkse juniweekend gehouden worden. We zijn zelfs alweer druk aan het plannen voor een kloosterweekend in oktober! Tijdens mijn eerste jaar als kerkenraadslid heb ik mezelf een stukje beter leren kennen: ik kan niet zonder mijn organisatorische rompslomp! Mijn vrije tijd vul ik graag met vergaderingen, besprekingen en dingen regelen. Daarnaast vind ik het ook nog eens erg leuk om nieuwe jonge mensen te ontmoeten en leer ik elke keer wel wat nieuws over het geloof. Iedereen doet dat bij Arminius namelijk op zijn of

haar eigen manier en ik vind het prachtig om te zien hoe iedereen daar zijn of haar invulling aan geeft. En ieders visie wordt gerespecteerd. Bij Arminius voel ik me thuis en kan ik zijn en geloven zoals ik ben.  Matti Gortemaker

•

Haarlem filosofie Vijf jaar lang al draait onder de vleugels van de remonstrantse kerk in Haarlem het Filosofisch Café. ‘Er zijn veel mensen die wel bezinning zoeken, maar niet op zondagochtend in een kerk. Voor hen voorziet het filosofisch café in een behoefte’, zegt initiatiefneemster Marianne Waling-Huijsen. Minimaal 22 tot ruim 100 mensen kwamen steeds af op filosofen van naam. Een vaste kern van gemeenteleden neemt deel, maar ook veel mensen van buiten die specifiek op een onderwerp af komen. ‘Ik herinner me nog een lezing door Johan Goud over de dood in de verschillende religieuze tradities’, zegt Marianne, ‘toen kwamen veel begrafenisondernemers. Désanne van Brederode verbond het thema van de maand van de filosofie VRIJHEID met populisme. De kerk zat toen zo’n beetje vol.’ In oktober belichtte dr. Heidi S.C.A. Muijen de filosofie van de levenskunst aan de hand van het thema levensgeluk. In november inspireerde Ilco van der Linde de aanwezigen rondom het thema Spiritualiteit en praktisch idealisme. Het programma voor 2011 belooft weer veel ‘denkvermogen’ aan te boren. In het nieuwe jaar staat eerst Maartje Schermer op het programma over allerlei vormen van mensverbetering; ‘de maakbare mens: zijn er morele grenzen’. In april komt dan Erik van Praag spreken over het thema duurzaamheid. In het tweede deel van de bijeenkomst gaan de deelnemers steeds in gesprek over wat de input van de spreker betekent voor ieders eigen leven. De deelnemers krijgen bij binnenkomst altijd een toegangskaartje uitgereikt met een aantal vragen of stellingen, zodat men zelf al kan na denken over het onderwerp. Drie jaar achter elkaar is ook een ‘diner pensant’ georganiseerd, maar toen het de laatste keer moeilijk was om mensen te werven is dat initiatief een zachte dood gestorven. Marianne: ‘We werken nauw samen met de filosofische boekhandel Spijkerman in Haarlem en het Instituut voor Filosofie, die allerlei jaargang 22 nr. 11 februari 2011   7

thema gemeenten

filosofische cursussen verzorgt in de remonstrantse kerk. Over en weer wijzen wij op elkaars activiteiten en bevelen wij interessante boeken aan als men zich verder wil verdiepen in dat thema. In de maand van de filosofie in april 2011, organiseren we gezamenlijk een programma dat past bij het thema van die maand, ‘Het echte leven: Over feiten, fictie en reality.’ Met al deze activiteiten hebben we ons hier in de stad op de kaart gezet als filosofisch trefpunt.’ 

•

hengelo ontmoeting In 1983 gebeurde er in Hengelo iets, wat voor mij grote gevolgen had voor de jaren er na. Ds. Koster had in de Raad van Kerken voorgesteld om eens duidelijk aandacht te besteden aan de niet-nederlanders, die in onze stad woonden. De Raad vond het prima, maar dan moest hij het voortouw nemen. Twee raadsleden gingen spontaan meedoen; de remonstrantse kerkenraad gaf ds. Koster de vrijheid om zich er helemaal aan te wijden. Na een jaar voorbereiding vond de Week van de Vreemdeling plaats: een grote interculturele happening, waar veel vrijwilligers aan meewerkten. De meeste aangeschreven culturele verenigingen hadden positief gereageerd. Vooral de Islamitische Vereniging heeft zich geweldig ingezet. In hun centrum, een school, werd een grote tentoonstelling opgezet. Alle deelnemende landen kregen een eigen ruimte om die in te richten met kenmerkende zaken uit hun cultuur. Een hele week was die tentoonstelling elke dag open voor scholen en andere bezoekers, ’s morgens, ’s middags en ’s avonds. Een groot aantal vrijwilligers uit allerlei Hengelose kerken en verenigingen werd ingeroosterd om mensen te ontvangen en rond te leiden. Ik was er één van. Ik ontmoette de meest interessante mensen. Vlak naast de tentoonstelling van de moslims was de ruimte voor de Syrisch Orthodoxen. Ze hebben elkaar veel dingen geleerd en veel met elkaar opgetrokken. Dat heb ik met blijdschap aangezien. Tijdens een politieke avond in het gemeentehuis werd gediscussieerd over de opvang van vreemdelingen en de kansen die ze kregen. De week werd afgesloten met een feestavond, waar allerlei volksdansen uitgevoerd werden. Ik werd die avond welkom geheten door een forse zwarte man, die me heel hartelijk de weg wees. Bij mezelf dacht ik: als er een Koninkrijk van God is, dan moet het zoiets zijn. Vlak na deze week werd mij gevraagd om onze gemeente te vertegenwoordigen in de Raad van Kerken. Ik heb meteen ja gezegd en toen de vraag kwam, of

8   adrem remonstrants maandblad

er weer zo’n week georganiseerd kon worden, heb ik me er in gestort. Na een jaar vroegen ze om nog een week. Die mocht niet meer Week van de Vreemdeling heten! Horen ze er nu nog niet bij? Het werd: Week van de Ontmoeting. Deze drie weken hebben erg bijgedragen aan mijn kijk op mensen en ik denk ook, dat het mede aan deze weken te danken is, dat er nog steeds een vrij goede verstandhouding is tussen allochtone en autochtone Hengeloërs.  Eef Huiskamp-Boessenkool

•

gouda het mensbeeld in de kabbala Bij de Federatie in Gouda (doopsgezinden, remonstranten en vrijzinnig protestanten) leest een groep al enige jaren boeken die een Joods mystiek licht laten schijnen op de bijbel, op onze wereld en onszelf. Andries Hoitsma, die deze groep leidt, beantwoordt enkele vragen. Wat voor leesgroep is het? We startten enkele jaren geleden met deze groep. Inmiddels hebben we 2 boeken gelezen. Die beide boeken hebben we zelfs 2 keer gelezen. Steeds ontdekken we nieuwe dingen. Het is een vorm van ‘close reading’. Nadat we gezamenlijk een gedeelte hebben gelezen staan we stil bij de tekst. De groep telt zo’n 10 enthousiaste deelnemers. Om de 14 dagen komen we bij elkaar. Binnenkort starten we met het boek ‘Het mensbeeld in de kabbala’. Wat maakt deze benadering bijzonder? We laten ons leiden door wat de overlevering over een onderwerp vertelt: dat maakt het bijzonder! Het Hebreeuwse woord ‘kabbala’ betekent ook ‘overlevering’. De kabbala is volgens het Jodendom een vanaf het oerbegin overgeleverd weten van het wezen der dingen. De boeken die we lezen (van Weinreb) maken de overlevering, kabbala voor ons moderne mensen toegankelijk. Dat kan een geheel nieuw licht werpen op de bijbelverhalen en daarmee op wie we als mens zijn. Kunt u iets vertellen over het nieuwe boek: ‘Het mensbeeld in de Kabbala’? Het boek toont ons wat de innerlijke betekenis van de verhalen in de bijbel kan zijn. Het laat zien wat de betekenis voor het verborgen wezen in ons eigen leven is. Uiterst simpel en kristalhelder komt zo het beeld van de wezenlijke mens in zijn eeuwige structuur tevoorschijn. Dit mensbeeld, dus ook zijn zelfbeeld, brengt ons tot het besef wie en wat we in wezen zijn en waartoe we als mens bestemd en in staat zijn. Meer informatie: [email protected] of telefoon 0182 - 52 50 22.

•

Ge

e i t c a   n i n e t n e me

zwolle feest De Remonstrantse gemeente Zwolle viert feest dit jaar omdat ze honderd jaar bestaat. 12 en 13 februari is het feestweekend. Op zaterdag organiseert de jubileumcommissie een groot feest voor leden, vrienden (79 in getal) en belangstellenden (20 mensen). Ook oud-leden zijn van harte welkom. Kees Posthumus houdt er een inleiding over de zondvloed – waarvan is afgesproken dat hij pas na afloop komt. Er vindt heus variété plaats over de gemeente en de Kerkenraad zingt een lied met een passende tekst. Op zondag wordt het serieus. Dan is er een herdenkingsdienst waarvoor bestuurders van de CoZa, van andere kerken in Zwolle en van de burgerlijke gemeente worden uitgenodigd. Na afloop drinkt men een goed glas. Ten slotte wordt er een boom geplant en aangeboden aan de burgerlijke gemeente. In Zwolle bestaat daar zelfs een speciaal bosje voor. Publiciteit hoort er vanzelfsprekend bij want het feest moet ook uitstraling hebben in Zwolle. Men werkt aan een live-interview met de voorzitter door de lokale Zwolse radio-omroep en aan een artikel in het dagblad de Stentor. Een onderzoekster heeft in de afgelopen periode bovendien de archieven van de kerk uitgespit. Over de resultaten van dat onder zoek schrijft zij een artikel in het Zwols Historisch Tijdschrift. Nellie Beukema-Kremer, tweede secretaris, vertelt nog wel een redelijk opmerkelijk feit. Bijna de helft van de periode dat de kerk bestaat, functioneert er ook al een groep van het Remonstrants Vrouwen Contact. Zeven­ enveertig jaar om precies te zijn. Dit is een hechte groep van 21 vrouwen die helemaal zelfvoorzienend is. Lief en leed wordt er gedeeld. Om beurten houdt iemand een inleiding of leest een gedicht voor, waarover dan gesproken wordt. Een keer per jaar houdt de predikant een inleiding. 

•

waddinxveen bij blijven Over Waddinxveen hoor je niet zo veel in de remonstrantse wandelgangen. Toch gebeurt er veel in deze kleine gemeente van 80 zielen (50 leden, 20 vrienden en nog een aantal belangstellenden). Sinds kort met nieuwe predikant Joep de Valk. Annet van Zoelen, voorzitter van de Kerkenraad, spreekt enthousiast over de activiteiten. ‘BijBlijven’ is een regionaal kerkblad dat samen met de omliggende gemeenten wordt uitgegeven. Zes maal per jaar komt het uit. Sinds kort bestaat ook de digitale nieuwsbrief ‘Bij Blijven’. ‘Wij hebben maar eens per twee weken een viering’, zegt Annet, met actuele informatie over concerten of begrafenissen waren we dan altijd te laat. Nu gaat dat beter.’ Een tweede opmerkelijke initiatief is het jaarlijkse

bezoek aan een andere remonstrantse gemeente in het begin van het kerkelijke seizoen. Aanleiding was het onderzoek ‘Kansen voor kleine kerken’ van Koen Holtz­apffel, al weer zo’n tien jaar geleden uitgevoerd. In zijn advies werd aangegeven dat het belangrijk is voor kleine gemeenschappen om ook andere dingen te doen samen en dat het stimulerend werkt om niet alleen naar binnen gericht te zijn. ‘Dus gaan wij altijd met zijn allen op pad’, zegt Annet, ‘heel gezellig. Dit jaar zijn we naar Leiden geweest. Na de dienst, hadden we een lunch en we zijn toen ’s middags naar de Hortus Botanicus gegaan. Het sociale aspect van het samen kerk-zijn wordt zo versterkt, daar hebben veel van onze oudere mensen behoefte aan’. Tenslotte is de kerstmarkt die een keer per twee jaar wordt gehouden het vermelden waard. Daarmee sprokkelt men een deel van de 30.000 euro bij elkaar die de restauratie van het orgel kost. Ook Monumentenzorg en een grote bank dragen daar aan bij. De kerk is dan leeg, overal staan kramen met eten en drinken en kramen van bedrijven die sponsoren. Een meneer van 83 brengt het oliebollenbeslag naar de kerk, enkele dames bakken heerlijke taarten, iedereen doet mee, echt een feest.’ 

•

hoorn kerk met stip Kerken met Stip is een project van het protestants en k­atholiek justitiepastoraat. Veel kerken steunen het initiatief. Gedetineerden ervaren in de bajes soms de kracht van het geloof, en ook hoe dat je leven kan veranderen. Tot de dag van de invrijheidstelling aanbreekt... hoe gaat het dan verder? De kerk is geen reclasseringsinstelling, maar het eigene van de kerk is dat zij mensen -geestelijk gesproken- een dak boven het hoofd kan bieden. En, zij biedt een gemeenschap, waarbinnen je als mens gerespecteerd wordt. De doopsgezinde – remonstrantse kerk in Hoorn is een van de zestig Kerken met Stip die er op het moment bestaan, officieel bekrachtigd door de kerkbestuur. Joke Dil is met twee andere leden actief voor deze ex-gedetineerden. Een keer per zes weken gaan ze naar de bajes om te assisteren bij de viering daar. De sportzaal omtoveren tot kerkzaal, mensen welkom heten, een stuk uit de bijbel lezen in het Nederlands, Engels of Spaans, na afloop eens een praatje maken. Joke: ‘Sommige mensen hebben geen behoe­fte aan contact, anderen vinden het leuk om met ons te praten. Ik vraag nooit naar de reden van hun verblijf. Het is mooi werk, vind ik. Mensen moeten een  kans krijgen om terug te komen in de maatschappij.’ De tweede poot onder het initiatief is het openstellen van de kerk voor ex-gedetineerden en hen godsdienstig én sociaal een dak boven het hoofd te bieden. Tot nu toe is er nog geen ex-gedetineerde naar de kerk gekomen, ‘maar we staan er open voor’, zegt Joke. ‘Sinds eind 2009 bouwen we relaties in de gevangenis op, misschien moet het contact daar eerst groeien voordat mensen naar onze kerk durven te komen.’ 

•

jaargang 22 nr. 11 februari 2011   9

thema gemeenten

leeuwarden zintuigen Kerkbezoekers in de remonstrantse gemeente Leeuwarden vielen op 12 december vorig jaar middenin een multimediale dienst. Het thema was ‘Uit de kunst’, het jaarthema van de Remonstrantse Broederschap. Zij werden verrast door een meditatie over geloven en belijden met beelden en muziek. In het groot werden diverse glas-in-lood-ramen uit kerken in binnen- en buitenland getoond. Daarbij werden muziekstukken gedraaid van Enaudi, Pärt (Tabula Rasa), Satie, Mompou en liturgische gezangen uit Chevetonge. Ankerpunten waren steeds passages uit de remonstrantse geloofsbelijdenis die ook geprojecteerd werden. Als bijbeltekst werd Matth. 6:6, 25-28 en 34 gelezen, een ethische rede waarin ‘vertrouwen’ de boodschap is. ‘Stilte, muziek en beelden bieden we jullie aan’, sprak de voorganger uit, ‘en de remonstrantse belijdenis die woorden geeft aan waar wij als mens mee worstelen, woorden geeft aan wat we als mens kunnen betekenen en woorden geeft aan wat God met ons voor heeft. [...] Reflecteren, associëren, visualiseren, ieder op haar of zijn eigen wijze. Werkwoorden die werken als er rust en ruimte is om onszelf zo op het spoor te komen. We zullen straks aan de hand van lichtbeelden door vensters kijken, symbolen die kleur en klank doen ervaren en een mogelijk spontane stroom van oproepen van innerlijke beelden, die je kunt bekijken, even vasthouden en weer loslaten. Misschien ontstaat een inzicht, misschien een moment van ontspanning, misschien een moment van innerlijke vrede en acceptatie.’ 

•

nijmegen onderweg Vorig jaar september maakte een aantal mensen uit onze gemeente een voettocht van Nijmegen naar Kevelaer, een bedevaartsoord in Duitsland, dat vroeger onder het bisdom Roermond viel. Zij deden dit samen met een groep uit de Evangelische Friedensgemeinde Kelsterbach, een stad in de buurt van Frankfurt, waarmee onze gemeente al vele jaren vriendschappelijke banden onderhoudt. De tocht maakte deel uit van de pelgrimsroute in de richting Santiago de Compostella en werd voorafgegaan door een dienst in de Jacobskapel, in de oude benedenstad van Nijmegen. Vanuit deze vijftiende-eeuwse kapel zijn heel wat gelovigen en geloofzoekenden op weg gegaan, nadat ze daar de zegen hadden ontvangen. Zo ging het ook met de groep van ongeveer vijfentwintig pelgrims die op die septembermorgen vertrok. Onze predikant en de dominee uit Duitsland, die ooit werkte in de remonstrantse gemeente in Amsterdam en goed Nederlands spreekt, zegenden tijdens die uitzenddienst niet alleen de deelnemers, maar ook hun pelgrimsstaf. Onderweg werden in kapellen en kleine kerken een aantal malen per dag diensten gehouden, want het doel van de tocht was, naast het bevorderen van vriendschap en verbondenheid met onze Duitse gasten, 10   adrem remonstrants maandblad

bezinning en verdieping. Op initiatief van de Duitse predikant werden delen van de tocht zwijgend afgelegd. In een huisje aan de poort van een Brits oorlogskerkhof in het Reichswald werd ook een dienst gehouden en daarna werd het als een groot voorrecht gevoeld om na die momenten van bezinning levend en wel verder te kunnen wandelen. Met recht kunnen we stellen dat onze gemeente – want velen die niet meeliepen, leefden die vier dagen intens met de pelgrims mee – onderweg was. ‘Onderweg’, zoals ons Doopsgezinde-Remonstrantse gemeenteblad heet. Want in het Lukasevangelie staat: ‘Brandde ons hart niet toen hij onderweg met ons sprak en de Schriften voor ons ontsloot?’  Nelleke Viëtor

•

rotterdam arminius in de steigers Het kerkgebouw aan de Westersingel/Museumpark in Rotterdam staat in de steigers. De toren is al gereed, met een nieuw dak, nieuwe ornamenten, veel nieuw voegwerk. De nieuwe fundering kwam begin 2010 klaar, met 187 nieuw geboorde palen en een nieuwe kelderruimte. Ook in technisch opzicht een geweldig werk. Enige dakdelen, een nieuwe entree met reusachtige glazen panelen en een vanaf de straat zichtbare lift. Dat is allemaal gebeurd. Het uit 1895 daterende rijksmonument, ontwerp van Evers en Stok, verkeerde in bouwkundig zeer slechte staat. Met diverse scheuren, met veel achterstallig onderhoud en met de noodzaak om zowel ornamenten als de daken te vernieuwen. Waarbij ook nog voorzieningen om het gebruik te verbeteren dienen te worden aangebracht. Van een lichtinstallatie tot en met een lift. Nog steeds gebruikt als kerkgebouw voor de Rotterdamse remonstranten, maar nu ook als ‘podium voor kunst, cultuur en debat.’ Met succes, want er blijft door het uitgebreide gebruik geld over voor de restauratie en vernieuwing. Wat nu klaar en onder handen is kost ruim 5 miljoen euro, waarvan 3 miljoen euro door rijkssubsidie en 1,3 miljoen euro door bijdrage van de gemeente Rotterdam worden gedekt. De gemeente betaalde ook een groot deel van de kosten van het voorbereidende onderzoek. Met al dat geld zijn de fundering en zijn alle gevels en dakdelen van het kerkgebouw gerenoveerd. Wat nog te doen blijft is het bijgebouw, de voormalige kosterwoning. Hiervoor is subsidie aangevraagd. Een aantal zaken binnen in het gebouw, nieuwe toiletten, een keuken, glazen overkapping e.a. staan ook nog op de verlanglijst. Dan zijn we nog wel een paar miljoen verder. Om het orgel maar niet te vergeten. Of de aanlichting en het voorterrein. Het gebouw is in 2004 voor 1,- euro in eigendom overgegaan naar de Stichting kerkgebouw Museumpark, opererend onder de naar ‘Arminius’. Na een lange voorbereidingstijd werd begin 2009 een begin gemaakt met de vernieuwing

Ge

e i t c a   n i n e t n e me

van de fundering en begin 2010 met de renovatie van het gebouw. Al die tijd zaten de Rotterdamse remonstranten in de stank, tocht en vooral veel stof. Het ergste stof is wel voorbij, zegt men. De stichting denkt nu wel over de helft te zijn. Maar het renovatiewerk gaat dit hele jaar nog wel door. Hopelijk daarna ook nog. Op 4 februari wordt het hoogste punt gevierd: het terugplaatsen van de ook vernieuwde windvaan, het schip, door wethouder Laan. In de loop van dit jaar zullen vernieuwde mozaïeken en beelden volgen, aan de glas in lood ramen wordt druk gewerkt. Grote inspanningen, veel geld, veel stof, veel bijdragen van overheden, van particulieren en van fondsen. Dat alles leidt tot prachtige vernieuwingen van oude zaken en het aanbrengen van noodzakelijke nieuwe. Het zorgt voor een gebouw dat monumentaal was, is en blijft. Voor de remonstranten en voor Rotterdam.  George van Gent

•

schoonhoven plankenkoorts Een tijdje geleden zijn wij in de gemeente Schoonhoven een actie begonnen om onze rotte vloer te kunnen gaan repareren of vervangen. We hebben deze de ‘Actie Plankenkoorts’ genoemd (want onze vloer was ziek). Ieder gemeentelid of vriend kon zijn of haar diensten (in de goede zin van het woord natuurlijk) aanbieden. Deze aanbiedingen zouden dan als prijzen dienen voor een verloting die wij gehouden hebben voor de vloer. Zo was er een lid die aanbood om een etentje voor twee te verzorgen. Er werden taarten gebakken, boodschappen gedaan en uitjes geregeld. Om deze actie te starten en vorm te geven had ik als voorbeeld mijzelf beschikbaar gesteld om als glazenwasser te fungeren bij degene die de prijs zou winnen. Een aantal weken na de prijsuitreiking kwam ik dus bij een vrouwelijk gemeentelid terecht. Ik moet eerlijk bekennen: van glazen wassen is niets terecht gekomen. We hebben een heerlijk kopje thee genuttigd en zij deelde mij mee dat zij al een glazenwasser had, maar dat zij wel een ander klusje voor mij wist (want ik wilde toch wel wat voor de prijs doen). Zij vroeg mij of ik een lamp kon vervangen in een spotje aan het plafond. Op zich niet zo’n probleem, ware het niet dat zij woont in een prachtig herenhuis aan de stadsgracht van Schoonhoven. Die herenhuizen hebben best wel hoge plafonds en hier raken we het probleem. Je kon er nauwelijks bij. We gingen samen een grote huishoudtrap halen om dit klusje te klaren. Uiteindelijk zweefde ik tussen hemel en aarde, want ik moest op de bovenste rand van de trap gaan staan. Bijna stortte ik als Lucifer ter aarde. Het is gelukkig gelukt en ik ben weer met beide benen op de grond terecht gekomen. Hans van der Waal

•

utrecht contact ‘Werelden van verschil - de ontmoeting‘ is het jaarthema van de remonstrantse gemeente Utrecht. In het kader van gemeenteopbouw focussen we dit jaar op het nader leren kennen van elkaar als gemeenteleden en aangezien we open in de samenleving willen staan wordt het project volgend seizoen uitgebreid met ontmoetingen over de kerkmuren heen. Ruim 100 gemeenteleden hebben zich aangemeld om ‘gekoppeld’ te worden aan een onbekend gemeentelid zoveel mogelijk in de buurt om in een periode van twee weken tot twee maanden één of meerdere keren elkaar te ontmoeten. Er is geprobeerd ook mensen van verschillende leeftijden aan elkaar te koppelen in het kader van ‘jong(er) ontmoet oud(er)’. Er kan uitgewisseld worden over wat ieder bindt aan de Geertekerk of over welke ontmoetingen in iemands leven van grote invloed zijn geweest. Er kan geluisterd worden naar muziek, gekeken naar film, er kan samen gewandeld worden. Ook kan de weg van de fantasie bewandeld worden: welke tien personen uit heden of verleden zou je uitnodigen voor een maaltijd en waarom. Het project is gaande dus de resultaten zijn nog niet bekend. Wel komen mij flarden van ervaringen ter ore. Sommige deelnemers schreven ter kennismaking de ander een fragment uit hun dagboek, er worden afspraken gemaakt om elkaar te ontmoeten in de stad, sommige deelnemers blijken oude banden te hebben die hernieuwd kunnen worden. Soms is er ook sprake van teleurstelling, de één maakt de verwachtingen van de ander niet of niet geheel waar. De voorbereiding met de contactleden die een belangrijke rol spelen om mensen te enthou­ siasmeren deel te nemen, de aandacht voor het project in de kerkdiensten en in het kerkblad hebben geleid tot een groot aantal deelnemers. Opvallend is dat er een aantal ‘oude getrouwen’ bij zit , maar dat juist ook mensen deelnemen die niet veel contacten binnen de gemeente hebben. Verrast ben ik zeker door de onverwachte uitwerking, iemand zei: ‘ik let nu meer op het huis van die ander als ik langsloop terwijl ik vroeger niet gekeken zou hebben’, het roept een alertheid, een vrolijkheid en een onverwachte activiteit op. ‘Buiten dat ik het al een gewelEen ander schreef me:  dig leuk plan vond, is het resultaat eender. Zo zou je dus gewoon iedereen van de straat moeten kunnen plukken. Helaas zal dat niet altijd goed gaan. Maar ik heb het erg goed getroffen. We hebben al een keer afgesproken op de koffie. En toen werd het donker. Volgende keer gaan we verder. Werelden van verschil die elkaar ontmoeten, mooi!’.  Corrie van Egmond

•

jaargang 22 nr. 11 februari 2011   11

reportage

Enkele weken geleden, tussen Kerst en Oud en Nieuw 2010, kwamen jongeren uit heel Europa naar Rotterdam voor de traditionele eindejaarsbijeenkomst van de Taizébeweging. Bert Dicou was met een jongerengroep uit Hoorn van de partij en ook enkele jonge remonstranten van Arminius namen deel.

Taizé

aan de Maas

Sinds een jaar of wat organiseer ik samen met een doopsgezinde collega en een jongerenwerkster reizen naar Taizé. Het zijn reizen van een week. Taizé is de naam van een petieterig Bourgondische dorpje, maar vooral de naam van de oecumenische gemeenschap die daar sinds de Tweede Wereldoorlog huist. De communiteit bestaat uit zo’n 70 broeders, protestant en katholiek door elkaar. Zij ontvangen ’s zomers iedere week vele duizenden gasten, overwegend jongeren. Het grootste deel van de bezoekers is tussen de 15 en 25 jaar. Door de dag heen gaan die met elkaar in gesprek over geloofsonderwerpen en levensvragen. Drie keer per dag stroomt de enorme kerk vol met zomaar zo’n twee- tot drieduizend jongeren voor de gebedsviering. De vieringen hebben een open karakter. Geen preek, weinig gesproken woord, alleen een korte bijbeltekst in vele talen. De kerkgangers zitten op de grond, op een piepklein plekje voor zichzelf. De viering bestaat met name uit zang: korte liederen, herhalend gezongen, in het Frans, Engels, Latijn, Kroatisch, Zweeds, Russisch. Het duurt niet lang of je kent de liederen en als vanzelf veranderen ze in een gebed, afwisselend vrolijk, meditatief, smekend, dankbaar. Midden in de dienst is er een lange stilte, in te vullen naar eigen inzicht, met gebed, met gedachten over de dag, of met zomaar een beetje rondkijken.

Relevantie  Iedere winter komen de broeders van Taizé naar een stad ergens in Europa. Er wordt dan een zelfde programma opgezet als in Taizé zelf, met vieringen, workshops, ontmoetingen, verdieping. De bedoeling is duidelijk: de broeders van Taizé hebben een boodschap voor de wereld, het gaat niet om spiritueel relaxen op het Franse platteland. Met een stel van onze Noordhollandse Taizégangers gingen we natuurlijk naar Rotterdam. Gezellig met 30.000 anderen, van wie 20.000 uit andere landen, verbleven we in de Ahoy-hallen. Daar werden de vieringen gehouden en werd het eten uitgedeeld. Tussendoor gingen we naar één van de vele Rotterdamse kerken die ingeschakeld waren om daar een workshop te volgen. 12   adrem remonstrants maandblad

Moeiteloos schakelden we over van uitgelaten vrolijk naar serieus en weer terug.

Verzoening  Kernwoorden van de spiritualiteit van Taizé zijn verzoening, openheid en solidariteit. De oprichter, frère Roger (Roger Schütz), begon de communiteit in de oorlogsjaren. Hij wilde werken aan vrede en verzoening tussen de naties. In de oorlogsjaren ving hij joodse vluchtelingen op. Direct na de oorlog ondersteunde hij net zo goed Duitse krijsgevangenen. Hij wilde ook de godsdienstige tegenstellingen verzoenen: als protestants theoloog was hij zich bewust van de waarde van de katholieke traditie en hij meende dat het mogelijk moest zijn de verschillende tradities bijeen te brengen. De vieringen zijn helemaal gericht op het bevorderen van openheid voor wat God ons wil aanbieden: Zijn liefde, die ons verzoent met onszelf en die ons uitnodigt ons verbonden te weten met de mensen om ons heen, van welke natie of welk geloof dan ook. Die verbondenheid loopt als vanzelf uit op de derde kernwaarde, die van de solidariteit. Overal ter wereld vestigen zich kleine groepjes broeders in de meest verpauperde delen van de grote steden.

Aansprekend  Ik had het erg naar mijn zin in Rotter-dam. Vieringen, in twee hallen tegelijk, met een paar honderd keer zoveel kerkgangers als in de gemiddelde remonstrantse dienst, en dan ook nog eens bijna tien minuten samen stil zijn. De Taizé-spiritualiteit is eenvoudig, open, oecumenisch en direct aansprekend. Voor remonstranten verrijkend omdat bij ons de nadruk ietsje eenzijdig op het hoofd ligt, terwijl het hart niet minder belangrijk is. De vreugde, het plezier van het geloof. En de eenvoud van Taizé helpt ons herinneren dat de boodschap van het evangelie eigenlijk een heel simpele is: stel jezelf open voor Gods liefde en leef ernaar. 

•

Bert Dicou Predikant van de doopsgezinde-remonstrantse kerk in Hoorn

Een kleine delegatie van het bestuur van Arminius stond woensdagmiddag 29 december 2010 vol verwachting op Rotterdam Centraal. Het was druk op het station. We vroegen ons af of dit de normale stroom van forenzen was, of dat er achter elke muts en sjaal een Taizé-jongere verstopt kon zitten. In de metro richting Ahoy wisten we in ieder geval zeker dat we ons tussen de jongeren uit heel de wereld bevonden: de hele weg naar Ahoy werden we al vanuit verschillende kanten toegezongen.

Jong Arminius meets Taizé Arminius had zich eerst aangemeld als vrijwilliger voor Taizé. We wilden graag helpen en andere jongeren ont­ moeten. Een unieke kans: de (Nederlandse) jeugd op de hoogte mogen brengen van het bestaan van Arminius! Helaas voor ons werd Taizé overspoeld met vrijwilligers en hadden ze ons uiteindelijk niet nodig. Toen besloten we om zelf maar eens een kijkje te nemen op deze pelgrimstocht van vertrouwen. Van alle kanten zagen we Ahoy langzaam volstromen voor het middaggebed. We gingen bovenaan zitten, zodat we alles goed konden zien. We zaten naast een vrouw wier kinderen al jaren naar Taizé gaan. Ze vertelde dat ze verschillende logés had en al wekenlang de diensten in de Schotse Kerk had bezocht. De liederen kende ze inmiddels allemaal uit haar hoofd. Wij waren helaas zo ver nog niet. Er stond in het programmaboekje niet aangegeven wanneer welk lied gezongen werd. Wanneer ons eindelijk duidelijk werd welk lied iedereen meezong, was het nummer alweer voorbij. Dit deed echter niet af aan de sfeer die in de hallen van Ahoy hing: tijdens de gebeden, die in alle mogelijke talen werden opgezegd, kwam er een soort rust over ons heen. Het was indrukwekkend om te zien hoe zo veel jongeren bij elkaar kunnen komen en zo’n diepe stilte kunnen handhaven. Na het middaggebed kwam de grootste opgaaf van de dag: naar welke workshop willen we? We konden uit ver-

schrikkelijk veel kiezen. We besloten uiteindelijk naar de moskee te gaan. De titel van de workshop klonk veelbelovend: ‘moslims en christenen in gesprek: wat kunnen we van elkaar leren?’ We waren inderdaad wel erg benieuwd naar de gang van zaken binnen de islam. En we hadden ook nog nooit een moskee van binnen gezien! Tijdens de reis ernaartoe bleek al dat wij niet de enigen waren die nog nooit een moskee van binnen hadden gezien. Er bleven maar jongeren komen, waardoor we enkel een rondleiding konden krijgen door de moskee. Daar leerden we onder andere dat moslims vijf keer per dag bidden en dat de mannen en vrouwen alleen maar gescheiden zitten omdat de mannen anders afgeleid kunnen raken van al dat vrouwelijk schoon. Met het moskeebezoek kwam ons dagje Taizé alweer tot een eind. We hadden onze eigen kleine pelgrimstocht, die voornamelijk bestond uit het gebruikmaken van de verschillende vervoersmiddelen die Rotterdam rijk is. Toch hebben we een fijne eerste indruk kunnen opdoen van Taizé en wellicht dat we volgend jaar met Arminius als activiteit de pelgrimstocht van vertrouwen naar Madrid kunnen maken!

•

Matti Gortemaker Voorzitter jongerengemeente Arminius

jaargang 22 nr. 11 februari 2011   13

nationale synode

De Nationale Synode is een oecumenisch initiatief uit gematigd rechtzinnige en evangelicale hoek met een uitgestoken hand naar de vrijzinnige kerken. Van de vrijzinnige kerken deed uiteindelijk niemand mee, maar van de echt zware kerken ook niet. Dr. E.P. Meijering was er wel. Hij zat zelfs in de stuurgroep. Hij werd in een vroeg stadium gevraagd als lid voor het contact met de vrijzinnigen. AdRem vroeg hem naar zijn mening over het afhaken van de remonstranten en zijn ervaringen op de synode.

is belangrijk

Meedoen

Dr. E.P. Meijering over de Nationale Synode in Dordrecht Een betreurenswaardig afhaken ‘Dat de Remonstrant­se Broederschap heeft afgehaakt heb ik betreurd. Ik vond hun voorstel om bij aanvang van de synode iets te zeggen over hun ervaringen in het verleden redelijk. Binnen de organisatie was een groep mensen die genegen was hierop in te gaan, enkele anderen waren er tegen. Ze vonden dat meer iets voor de synode in 2018. Tijdens de nationale synode zou immers geen enkele kerk spreektijd krijgen. De remonstranten zouden tijdens een forum hun standpunt uiteen kunnen zetten. Uiteindelijk kreeg deze groep zijn zin en is de Broederschap mede om deze reden afgehaakt. Dat het zo gelopen is, is te wijten aan een communica­ tiefout. Met het tegenvoorstel was mijns inziens ook weinig mis. De remonstranten zouden volwaardig en gelijkwaardig deelnemen. Er was gelegenheid om van hun solidariteit met de voorvaderen te getuigen. Ik vind het ook bij het vrijzinnig christelijke karakter van het kerkgenootschap passen. Het is jammer dat het anders is gelopen. Al hebben de remonstranten uiteindelijk afgezegd, het leek mij juist en niet meer dan logisch om mee te doen. Ik zat immers in de stuurgroep en als je iets mede organiseert, ja, dan wil ik ook meedoen. Bovendien was er vanuit de Broederschap geen enkel bezwaar. Het werd ook niet van me verwacht, of zo, dat ik afzegde.’ Hartelijk en in een goede sfeer  ‘Dat het vooral gematigd orthodoxe en evangelicale deelnemers waren, was wel merkbaar bij de geloofsgesprekken. Als de re­monstranten hadden meegedaan hadden die zich nog best even moeten inspannen. Wat daar gezegd werd zal hen over het algemeen weinig vertrouwd in de oren hebben geklonken. Anderzijds werd me opnieuw duidelijk dat de vroegere midden-orthodoxie nu echt vrijzinnig is geworden. Ze zijn voor veel mensen uit zware kerken gewoon een aantrekkelijk alternatief. Daardoor gaat er toch minder aantrekkingskracht uit van de Remonstrantse Broederschap. Als ik dan toch een kritisch punt wil noemen is het dat sommige verhalen wel erg persoonlijk waren. Je kunt je afvragen of een persoonlijk bekeringsverhaal wel op een synode thuishoort. Daar moet 14   adrem remonstrants maandblad

volgens mij bij een evaluatie goed naar gekeken worden. Maar voorop staat dat alles in een goede onderlinge sfeer verliep en iedereen erg hartelijk was. Daarbij is opvallend dat de tegenstellingen van een generatie geleden, tussen Nederlands Gereformeerden, Christelijk Gereformeerden, en wat nog meer, echt niet meer bestaan.’

Meedoen  ‘Het was goed geweest als de remonstranten hadden mee gedaan. Een algemeen religieuze koers is volgens mij een doodlopende weg. Al begrijp ik dat ervoor gekozen wordt nu de vrijzinnig-christelijke koers niet echt uitzonderlijk meer is. Ik geloof echter niet dat er leden mee gewonnen worden. H.J. Heering stelde ergens: ‘De beste bijdrage van de vrijzinnigheid ligt in een luisterende herinterpretatie.’ Daar kan ik me helemaal in vinden. Meedoen dus, zo niet als groep, dan wel individueel. Als er meer remonstranten hadden meegedaan was de inhoud van de geloofsgesprekken gevarieerder geweest. Ik hoop dat dit in 2018, dan is er een vervolg gepland, het geval zal zijn. Al zal ik dan niet in een voorbereidingsgroep zitten, daarvoor vind ik me tegen die tijd te oud. Vóór 2018 zal trouwens ook nog het een en ander als voorlopig vervolg worden georganiseerd. Daarvoor zullen remonstranten worden uitgenodigd, en ik heb goede hoop dat er dan ook remonstranten zullen zijn die – met volledige steun van de Broederschap – daaraan mee willen doen.’

•

Martijn Junte Lid van de redactie van AdRem Prof.dr. Meijering (links).

thema gemeenten

Bij het doornemen van de november/decembernummers van de bladen valt op hoeveel lezingen er in het najaarsseizoen worden gehouden.

kerk

Uit de bladen De gemeente Naarden-Bussum heeft in november twee interessante avonden georganiseerd. In een serie over de bindende en ontwrichtende werking van religie in de samenleving verwelkomde zij eerst prof. Paul Cliteur. In zijn boek The secular outlook stelt hij dat godsdiensten ons verdeeld houden en om die reden de moraal los moet komen te staan van de godsdienst. Op de tweede avond maakte ds Ruben van Zwieten zijn opwachting. Hij leidt een rekruteringsbureau voor jonge afgestudeerden en is daarnaast als predikant verbonden aan de Stichting Zingeving en Zuidas te Amsterdam. Hij is van mening dat de bijbel nodig is voor een appel op medemenselijkheid en dat het verstaan van de bijbel een kritische houding bevordert t.a.v. het huidige groei- en systeemdenken. In deze serie hield prof. James Kennedy overigens ook al een lezing in september. In Zwolle kwam prof. Cees den Heyer een avond langs om te spreken over de vrijdenkers in de IJsseldelta. In een persoonlijk en informatief verhaal lichtte hij toe dat zijn eigen verlichting begon toen hij de bijbel wérkelijk las. Na eigen onderzoek kwam hij er achter dat veel dogma’s niet als zodanig in de bijbel terug te vinden zijn. In Gouda ligt in januari een lezing in het verschiet over het boek Altijd mazzel van Maurice Swirc. Hoe ziet het dagelijks leven van joden eruit aan het begin van de eenentwintigste eeuw?, is het thema van dat boek. Om een antwoord op die vraag te krijgen reist Swirc in zijn boek naar tien landen. In november bezocht kunsthistorica Karin Braamhorst de gemeente om onder grote belangstelling een lezing te houden over de figuur van Maria Magdalena. In Nijmegen kwam ds Jan Roelof Nienhuis vertellen over de koran. Ook nam hij een aantal teksten uit de bijbel en de koran door, waarbij hij de overeenkomstige thema’s en personen aanstipte. In Arnhem een lezingencyclus met als titel: waarom de bijbel – en hoe? Een veelstemmige zoektocht: de archeologie van de ene god. In januari wordt

de avond verzorgd door dr Meindert Dijkstra die als docent Oude Testament heeft gewerkt aan de universiteiten van Cairo en Utrecht. Zijn onderzoek spitst zich toe op het snijvlak van de oudoosterse culturen, de godsdienstgeschiedenis, de vergelijkende godsdienstwetenschap en de archeologie. Even geen lezingen, maar films. Daar is men in Hoorn druk mee en het is een succes zo te lezen. De film Lourdes werd gezamenlijk bekeken en das Leben der Anderen staat nog op de agenda. De predikanten Berkvens en Alblas zijn met een ware tour langs de gemeenten bezig om overal te vertellen over hun boek De catechismus van de compassie. En dat doen ze met succes, want waar ze geweest zijn, wordt enthousiast verslag gedaan en ook het boek wordt gretig gelezen en positief gerecenseerd. Het einde van de lezingen is nog niet in zicht: Twente heeft nog een paar mooie op stapel staan van ds Johan Goud en drs Liesbeth Eugelink en Klaas Hendrikse komt nog naar Leiden om te vertellen dat God niet bestaat. Maar er stond meer in de bladen: aankondigingen van de vele kerstvieringen, kerstspelen- en musicals, adventmaaltijden, kerstontbijten. Voor jong of juist voor oud, voor jongeren, voor de rondom 40 jaar kring. Er was weer voor ieder wat wils. Wat uit de bladen spreekt is in ieder geval de zin om met elkaar te vieren. En om met elkaar te zoeken naar vragen en antwoorden over het geloof, om elkaar daarin te ontmoeten. Maar ook om met elkaar mee te leven. Dat komt bijvoorbeeld ook tot uitdrukking in de in memoria van overleden gemeenteleden die in de bladen te lezen zijn. En zo blijven de bladen het verbindende element in de gemeente. Met dank aan alle vrijwilligers die zich er voor inzetten om er elke keer weer iets moois van te maken.

•

Laura van Asselt Remonstrants predikant in Leiden jaargang 22 nr. 11 februari 2011   15

ontmoetingsdag Europese Contacten

Bruggen De Taakgroepen Europese Contacten en Vrede van de remonstranten organiseren weer een ‘Ontmoetingsdag Europese Contacten’ op 26 maart 2011 in de remonstrantse kerk in Naarden-Bussum. Het thema is ‘Bruggenbouwers in gesprek’. In de agendarubriek op de voorgaande pagina treft u alle feitelijke informatie over deze dag aan. In dit artikel lichten de hoofdsprekers Zainab Al – Touraihi en Toine van Teeffelen al een tip van de sluier op over hun benadering van het thema ‘bruggen bouwen’. Een interessante aftrap van wat een veelbelovende dag lijkt te gaan worden. Toine van Teeffelen  ‘Ik ben werkzaam bij het Arab Educational Institute, een nietgouvernementele Palestijnse organisatie in Bethlehem (West Bank, Palestina) die verbonden is met Pax Christi. Ik kwam hier oorspronkelijk om voor korte tijd aan een universiteit hier te werken maar besloot te blijven nadat ik mijn Palestijnse vrouw Mary aan de universiteit van Bethlehem leerde kennen, in 1994. Bij het Arab Educational Institute werk ik vooral aan het opzetten en begeleiden van projekten voor Palestijnse jongeren, vrouwen en leerkrachten in een gebied dat veel last heeft van reisproblemen en de afscheidingsmuur die door Israel op Palestijns grondgebied is gebouwd. Met mijn achtergrond als antropoloog en gids ben ik verder geïnteresseerd in het ontwikkelen van culturele toeristische programma’s in de West Bank, ook omdat ik het belangrijk vind dat er meer buitenlanders zoals Nederlanders de Palestijnse werkelijkheid van binnen­ uit leren kennen. Het Arab Educational Institute doet veel rond het begrip “soemoed” of standvastigheid, veerkracht, hoop. Soemoed betekent dat de Palestijnen hier de innerlijke kracht ontwikkelen om in hun land te blijven onder moeilijke omstandigheden, geweldloos verzet plegen tegen de bezetting die hier nog steeds voelbaar is, maar tegelijk de vreugde in hun leven niet verliezen. Soemoed is voor ons ook een manier om bruggen te bouwen, want het is een diep menselijk begrip. Bruggen naar buitenlanders maar in onze context ook naar Israeli’s die in mensenrechtenorganisaties of in de (in Israel op het moment kleine) vredesbeweging aktief zijn. Optimistisch ben ik niet: het is niet waarschijnlijk dat in de nabije toekomst er een doorbraak in de relaties tussen Palestijnen en Israeli’s op komst is. De tweestatenoplossing raakt verder weg met de voortgaande bouw van nederzettingen in de West Bank en Oost-Jeruzalem. Tegelijk komt een andere oplossing niet naderbij. Een situatie van feitelijke apartheid en gettoisering van de West Bank en Gaza lijkt waarschijnlijk. Tegelijk blijf ik hoop-

16   adrem remonstrants maandblad

vol. Optimisme is niet hetzelfde als hoop. Hoop is juist het menselijk streven naar humaniteit ondanks moeilijke omstandigheden. Hoop is een ‘ondanks’ – begrip. Bij onderwijs in deze omstandigheden is het essentieel om niet je ogen te sluiten voor de harde werkelijkheid, maar wel de innerlijke kracht van mensen te zien en te tonen. In een weblog probeer ik elke twee weken wat hiervan door te laten schemeren (www.unitedcivilians.nl), onder meer vanuit de ervaringen van mijn echtgenote en Palestijns- Nederlandse kinderen van 8 en 13 jaar. Belangrijk ook is om goede moslim-christelijke relaties te behouden. In Bethlehem hebben we een grote christelijke minderheid die vanouds samenleeft met moslims. Vanuit dat besef van het behoud van inter-religieus samenleven demonstreerde ik een paar weken geleden samen met Israeli’s van Nederlandse afkomst en collega’s die onder Palestijnen werken, tegen de aanwezigheid van Geert Wilders in Tel Aviv. Op de conferentie van de remonstranten zal ik spreken over het soemoed begrip en dan met name de bruggenbouwende kanten ervan, het thema van de conferentie. Ik ben geïnteresseerd hoe mijn gesprekspartner Zainab Al-Touraihi aankijkt tegen principes van hoop en veerkracht in het Midden-Oosten en in Nederland tegen de achtergrond van de noodzaak van inter-religieus samen­ leven. Misschien heeft zij een invulling van soemoed waar wij in de Palestijnse context van kunnen leren.’

Zainab Al - Touraihi  Zainab Al – Touraihi is juriste, afgestudeerd aan de Leidse Universiteit. Eerder studeer­ de zij Internationale betrekkingen in Frankrijk. Zij is voorvechtster van mensenrechten, speciaal die van vrouwen en allochtonen. Daarnaast houdt zij zich bezig met interreligieuze dialoog op nationaal en internationaal terrein. Zij werkt op het moment als secretaris van het CMO, Contactorgaan Moslims Overheid. Daarnaast schrijft zij aan een proef-

bouwen schrift over communicatie als middel om conflicten tussen de vrijheid van godsdienst en de vrijheid van meningsuiting, en met name de emoties die daarbij los komen, te reguleren. Uitgangspunt zijn de ‘Deense cartoons’. Zij doet onderzoek in Frankrijk, Nederland, Engeland, India en Libanon om te zien waar de communicatie ontspoort als beide grondrechten botsen. Haar inzet is dat het onderzoek een handleiding oplevert voor opiniemakers, religieuze leiders en politici hoe om te gaan met conflicten. Communicatie is dus het sleutelwoord als het gaat om het bouwen van bruggen tussen moslims en christenen in Nederland. Zainab: ‘Mensen kennen elkaar te slecht. Dat geldt voor christenen richting moslims, maar ook andersom. Voor moslims die hier komen wonen is het veelal ook nieuw dat zij christelijke buren hebben. Door structurele ontmoeting kunnen de vooroordelen over en weer verdwijnen. Religieuze leiders kunnen hierbij het voortouw nemen. Met veel plezier kijk ik terug op een reis van Nederlandse religieuze leiders naar Caïro, waaraan ik mocht deelnemen. Aanleiding was het uitkomen van de film Fitna van Geert Wilders. Daar hebben wij

uitgedragen dat christenen en moslims in Nederland helemaal geen vijanden zijn van elkaar, maar dat de religies juist sterker staan door samen te werken. Religieuze leiders en gelovigen moeten zich niet gek laten maken door de media. Wij zijn allemaal burgers van Nederland met dezelfde grondrechten, dat is het uitgangspunt. Door de onbekendheid met elkaar ontstaan spanningen, in een vroeg stadium moet je daarop inspelen.’ Wat zegt u tegen mensen die de islam als een bedreiging voor Nederland zien? Zainab: ‘Iedereen mag vinden wat hij of zij wil, en ook op een eigen voorkeurspartij stemmen. Maar ik geef altijd aan dat dé islam en dé moslims niet bestaan. Binnen de islam bestaat een stroming die radicaal en gewelddadig is. Dat geweld keur ik af, iedere vrome moslim keurt dat af. Met geweld valt nooit iets op te lossen. Als je dialoog wilt voeren moet je het woord gebruiken, de pen, de computer, wat dan ook. Iemand die vijand is van democratie en van de vrijheidsrechten die daarbinnen geformuleerd zijn, is ook mijn vijand.’ 

•

Michel Peters Coördinator communicatie bij de remonstranten

’t Rentmeestertje GOEDE VOORNEMENS Een nieuw jaar. Wat zijn Uw goede voornemens? Wist U dat we in Nederland een ecologische voet­ afdruk hebben van 4.4 ha? Dat betekent dat de gemiddelde Nederlander met zijn leefpatroon 4.4 ha in beslag neemt. Er is maar 2.2 ha beschikbaar voor iedere wereldburger. Met onze levenswijze hebben we dus twee aardes nodig en die zijn er niet. We moeten onze levenspatronen dus aanpassen. Een nieuw jaar, een goede gelegenheid om een nieuwe start te maken en om ons af te vragen hoe je je ecologische voetafdruk kunt verminderen. Er zijn talloze manieren om daaraan te werken. Denk eens aan spaarlampen, apparaten niet in een stand by-stand zetten, de temperatuur in huis een graadje lager, groene stroom vragen van je

leverancier, het isoleren van het huis, denk eens over zonne­panelen, gebruik vaker de fiets en het openbaar vervoer. Dit zijn maar enkele voorbeelden van de talloze mogelijkheden die er zijn om bewuster om te gaan met de planeet die wij als rentmeester ter beschikking gesteld hebben gekregen. ’t Rentmeestertje komt uit de koker van de taakgroep Duurzame Ontwikkeling. Voor een nadere uitwerking en toelichting zie de website www.remonstranten.org onder de buttonbalk ‘Remonstranten geven/DuO’, rechts op de homepage. Contactpersoon: Casper Ebeling Koning tel. 06 54 95 1911, [email protected]

overweging

Z

Een lach en een traan in de gemeenschap

 gemeentes

Een aantal jaren geleden vroeg een nieuwe collega op een conventsbijeenkomst aan mij: ‘In welke gemeente werk je?’ Ik vertelde haar toen iets over mijn vrij uitgestrekte werkgebied. De reactie was: ‘Je zult maar voorganger in een aantal Z-gemeentes zijn’. Ik moest even nadenken over deze gevatte en juiste constatering. Wat zijn dat voor bijzondere gemeentes, ‘Z-gemeentes?’ ‘Z-gemeentes’ zijn gemeentes, die een zekere overeenkomst met elkaar hebben. De namen van de gemeentes beginnen allemaal met een ‘Z’. Een andere overeenkomst is, dat ze binnen de Broederschap alle drie kleine gemeentes vormen. Daarnaast zijn het allemaal kleine vrijzinnige oases, die in een vaak wat orthodoxe omgeving hun plek gevonden hebben en die plek jarenlang hebben weten vast te houden. Ze bungelen met hun ´Z’ onder aan het alfabet, maar zijn daardoor zeker niet de minst betekenisvolle. ‘Z-gemeentes’, het zijn: Zoetermeer, Zevenhuizen (een voormalige Remonstrantse gemeente, nu VVP) en Zwammerdam. De volgorde van de namen duidt ook de volgorde van de omvang aan.

Communio  Zwammerdam is de kleinste van die drie. Maar ik zeg er direct bij: een zeer oude, dappere gemeente; een geloofsgemeenschap, waarin alles gebeurt wat in elke andere gemeente ook plaats kan vinden. In deze ‘Z-gemeentes’ speelt het begrip gemeenschap, communio, een belangrijke rol. Communio, gemeenschap, dat wat je gemeenschappelijk hebt, dat wat je met elkaar deelt. Dat waar je met elkaar om lacht en grient, zoals Toon Hermans dat kon zeggen over echte vriendschap, over een ware communio. De kleine aanstelling in Zwammerdam bevatte ook het geven van godsdienstlessen op de openbare school. In januari 1984 nam ik die taak over van de hervormde predikant, die de leerlingen er op gewezen had, dat in het nieuwe jaar een andere dominee kwam. Het was en is daar gewoonte, dat de drie kerken uit het dorp de godsdienstlessen verzorgden. Na enkele weken zei een leerling uit (toen nog) klas vier: ‘juf wanneer komt nou eens die echte dominee?’ Ik had toen echt wat tijd en argumenten nodig om te vertellen, dat vrouwen ook dominee konden zijn en ook godsdienstlessen gaven. En dan te bedenken, dat ik al de zesde vrouwelijke predikant in dat kleine dorp was, waar iedereen alles van elkaar wist, maar waar de kerken weinig van elkaar wisten! Gemeenschap, er voor elkaar zijn, dat ervoer ik in Zwammerdam.

18   adrem remonstrants maandblad

Kerstmis  Een van de hoogtepunten in het kerkelijke, maar ook ‘gewone’ leven van velen, was de Kerstmaaltijd bij de remonstranten. Dat kleine, oude kerkje, verscholen achter een rijtje huizen, liggend aan de Rijn, had een zekere aantrekkingskracht. Mensen van binnen en buiten de kerk namen als een eenheid deel aan deze bijzondere vorm van gemeenschap, van communio zijn. Zestig, zeventig mensen zaten aan de u-vormig opgestelde tafels of namen in de kerkbanken plaats. Af en toe hadden we een ‘echte’ kerststal met os en ezel en de bijzondere ouders met hun kindje. Hoe ‘echt’ dat was? Na het door

wanneer komt nou eens die echte dominee? mij voorgelezen vrije kerstverhaal, jaarlijks beschenen door een zeer bijzonder leeslampje en steevast met een kind op schoot, vroeg het meisje dat op mijn schoot zat heel serieus: ‘dominee Ruth, mag ik nu even met Jezus spelen?’ U kunt het antwoord raden. De inspiratie voor de volgende kerstmaaltijd was al geboren! En dan die andere kerstdiensten, waarin tot twee maal toe een ‘echt’ kerstkind aanwezig was om gedoopt te worden. Deze bijzondere gebeurtenissen waren de reden dat een van de dopelingen van niet-nederlandse afkomst later (2010) zou zeggen: ‘Kerst is van Nederland...’ Ook dit jaar waren de kerstdopelingen van destijds weer in Nederland om hier hun kerstfeest te vieren. De drie kleine gemeenschappen houden nog steeds stand, laten hun vrijzinnig geluid nog steeds horen, proberen met andere geloofsgemeenschappen op gezette tijden een wat grotere communio te vormen, alleen in elke gemeente is een andere voorganger.

•

Ruth Thieme-Tiesing Remonstrants emeritus - predikant

miniatuur

Arbeidsvoorwaarden Het moet niet gekker worden! Voor het tweede achtereenvolgende jaar werd ik door weersomstandigheden gedwongen op kerstavond af te reizen naar Rotterdam om er zeker van te zijn dat ik voor de dienst op kerstmorgen op tijd zou zijn. De receptioniste van het hotel herkende mij: ‘ach, u bent de dominee van hiernaast! Is het weer zover?’ Inderdaad, het was weer zover en ik vond er niets aan! Hoewel ik zonder moeite een herberg had gevonden om de kerstnacht door te brengen, leuk vond ik die hele inschrijvingsexercitie allerminst. Die Quirinius krijg ik nog met zijn volksstelling. Het moet maar geen gewoonte worden! Want de geschiedenis herhaalde zich tot in de kleinste details. Het was precies een jaar geleden, de middag van 24 december 2009. Toen bedacht een consortium van weermannen en NS-voorlichters een nieuwe versie van Assepoester. U weet wel, het prachtige sprookje van Charles Perrault, geleend van de Romeinse schrijver Strabo, over het arme meisje Cendrillon (Cinderella) dat precies om middernacht uit het koninklijke bal verdwijnt, met achterlating van haar betoverde glazen muiltje. De nieuwe versie luidde: wie vandaag, 24 december, niet voor middernacht op zijn bestemming aankomt, komt er voorlopig niet. Ik had net zoveel keuze als Cendrillon. Tegen kwaadaardige weer- en NS-feeën heeft een gewoon mens geen verweer. Ik reisde dus noodgedwongen naar Rotterdam af waar ik

mij in dezelfde verlaten herberg inschreef. Gelukkig gaf de collega die in de kerstnachtdienst voorging mij geestelijk onderdak. Ik kreeg het voorrecht het kerstverhaal en het evangelie te mogen lezen. En toen werd het toch een goede kerstnacht en, de volgende dag, een goede kerstochtend. Toen al overwoog ik om de bond van predikanten te verzoeken nieuwe CAO-onderhandelingen te openen, met als inzet van de Grote Baas fatsoenlijke vervoersmogelijkheden af te dwingen. Helaas heb ik dat door pure luiheid nagelaten. Resultaat: niets bleek dit jaar nog geregeld. Sterker nog: ik moest mij dit jaar wederom in een Rotterdamse herberg op kerstavond inschrijven! Dezelfde collega bood mij opnieuw geestelijk onderdak (waarvoor dank). Maar ook hem trof het lot: net voor aanvang van de kerstnachtdienst ging het grote orgel stuk, met als resultaat veel te laag geïntoneerde kerstliederen. Dankzij de professiona­ liteit van de organist werd de zaak alsnog gered! Het moet niet gekker worden. Als de arbeidsvoorwaarden van predikanten in de loop van het komend jaar niet verbeterd worden (wat reeds aangekondigd is), stel ik voor dat wij gewoon gaan staken! En dan kijken wie de langste adem heeft.

•

Christiane Berkvens-Stevelinck Predikant remonstrantse gemeenten Rotterdam en Breda

Ter versterking van het team op het landelijk bureau in Utrecht zijn wij op zoek naar een zelfstandige, initiatiefrijke, sensitieve en servicegerichte

P & O  - adviseur m/ v 0,4 fte Taken en verantwoordelijkheden

Wij bieden

• I mplementeren van het besluit om over te gaan tot een “landelijk dienstverband” voor predikanten • Ondersteunen en adviseren van lokale kerken­raden, predikanten en landelijke orga­nisatie op het gebied van personeelszaken • Ontwikkelen en implementeren van instru­men­ten m.b.t. loopbaan­begeleiding, opleidings­trajecten, deskundigheidsbevorde­ring, functio­neringsgesprekken, verzuimbeleid en begeleiding van vacatures in gemeenten

• Een functie in een kerkgenootschap dat graag nieuwe wegen bewandelt • Een informele werksfeer en aardige collega’s • Een functie waarin ruimte is voor initiatieven en visie • Salaris conform schaal 10 – kerkelijk werk

Vereisten

• Afgeronde HBO-opleiding P&A • Ten minste 3 jaar aantoonbare werkervaring op het gebied van personeelszaken • Affiniteit met de Remonstranten

Tom Mikkers (algemeen secretaris) Sollicitaties per e-mail voor 15 februari 2011 ovv vacature adviseur p&o aan [email protected] tel. 030 23 16 970 www.remonstranten.org

Meer informatie bij

voor een vrij en verdraagzaam christendom

jaargang 22 nr. 11 februari 2011   19

het gezicht van... Twente. Daar moest ik de nieuwe omzetbelasting, de BTW, helpen invoeren. In datzelfde jaar sloot ik me met mijn vrouw Hanneke en vier kinderen aan bij onze RG Twente, waar ik gelijk secretaris mocht zijn. Na Enschede ging ik in 1974 vanwege verplaatsingen, in Hilversum wonen. Daar woon ik nog steeds. Ik was er bij de RG vele jaren penningmeester of secretaris. Van 1983 tot 1987 zat ik in de COZA. Personele zaken, als financiële regelingen, de naderende nieuwe kerkorde staan me nog voor de geest. Denk aan de Levensverbintenissen.

Rob Tuk Afkomst  Geboren in 1939 in een vrijzinnig milieu. Thuis werd voorgelezen uit De familie de Bloeme van Mien Labberton. Groeide op in Voorburg in de NPB-gemeenschap, met zondagschool voor de kinderen. Daarna de Welpen bij de Vrije Vogels en later de JG van de VCJC. Met spelen van Kerstspel in kerkdiensten en optreden in volksdansgroepen. We hadden een jeugdzaal onder de kerk. Daar leerden we als vanzelfsprekend vrijzinnigheid ervaren met vrijheid, verdraagzaamheid en zonder dogmatisme. Opleiding  Eerst de HBS, daarna van 1957 tot 1962 studie aan de Rijksbelastingacademie in Rotterdam. Dat was toen de opleiding voor Inspecteur bij het Ministerie van Financiën. In die tijd ook VCSB bestuurslid. Onze Remonstrantse predikant ds J. F. van Royen leidde er een paar kringen waaraan ik deelnam. Dat bracht me tot het besluit in 1961 tot de Broederschap toe te treden op geschreven geloofsbelijdenis. Dat is nu dus bijna 50 jaar geleden.

Werk en gezin  Het inspecteurswerk plaatste mij na vijf jaar zwerven in 1968 voor een zestal jaren vast in

Hilversum  Mijn hele leven dus vooral bestuurlijkorganisatorisch actief geweest in de kerk, nu nog als secretaris/penningmeester in Hilversum. Na mijn pensionering in 2000 is het gelukt een juridische vorm voor het samenwerkingsverband te ontwerpen die thans nog steeds als vereniging van rechtspersonen onder de naam Vrijzinnige Geloofsgemeenschap Hilversum functioneert (NPB-VH, Remonstrant en Doopsgezind). In een samenwerkingsgemeente verwatert waar de aparte groep voor staat. Landelijke organisatie heeft dan een belangrijke inhoudelijke rol, de vele goede remonstrantse publicaties zijn een hulpmiddel. Bij kleiner wordende gemeenschappen heb ik een regionale oplossing voor ogen, die het eigene van elke denominatie kan waarborgen en een optimaal gezamenlijk functioneren kan bevorderen. Inspiratie  Inspiratie vind ik in de oude geschiedenis van Christendom met zijn wortels in Sumerië en zijn uitwerking ook in de Gnostiek. Maar ook bij Eckhart Tolle. En de Happinez ligt bij mij op tafel. Onze nieuwe remonstrantse geloofsbelijdenis is in zijn opzet uniek. Doorgeven van de ‘boodschap’ vind ik de belangrijkste beweegreden om me in te zetten. De latere generaties moeten in ieder geval de gelegenheid krijgen kennis te nemen van, en in te groeien in, de boodschappen uit het verleden. Om vervolgens een eigen invulling te geven. Karen Armstrong wijst ons weer eens op de kernboodschap van het Christendom ‘Wat U niet wilt dat u geschiedt, doe dat ook een ander niet’. Het herinnerde me aan de godsdienstlessen op school. Het boekje Compassie is een vondst en inspiratiebron. 

•

Redactie Michel Peters

Bent u geïnteresseerd in religie of spiritualiteit? Ontdek nu een nieuwe wereld! Zoekt u? • nieuwe gezichtspunten • boeiende beschouwingen • nieuwe wegen • inspirerende lezingen • verdieping en verrijking

Wat kunt u verwachten: • één of meerdaagse cursussen • elk half jaar een nieuw programma • fascinerende sprekers • uitstekende accommodatie • een ‘onvergetelijke’ ervaring

Kijk eens op onze website: www.leeftocht.nl en vraag de folder aan. Of stuur een briefkaart aan: “Leeftocht”, Antwoordnummer 10003, 2740 VB Waddinxveen.

20   adrem remonstrants maandblad

Leeftocht voor Onderweg