Rapportage van de yogagroep pilotstudie

Rapportage  van  de  yogagroep  pilotstudie     Gegevens  van  de  deelnemers   12  deelnemers  (11  vrouwen,  1  man)  begonnen  aan  de  yogatraining  bij  het  Centrum  Integrale   Psychiatrie.  De  gemiddelde  leeftijd  was  49,  met  een  minimum  van  22  en  een  maximum  van  70.  10   deelnemers  maakten  de  training  af.  1  deelnemer  stopte  met  de  training  vanwege  een  acute  fysieke   aandoening,  waardoor  ze  gedwongen  was  rust  te  houden  na  2  sessies.  Een  andere  deelnemer  stopte   nadat  ze  te  veel  sessies  had  gemist  vanwege  fysieke  aandoeningen  en  zich  daardoor  niet  meer  op   haar  gemak  voelde  in  de  groep.  Van  de  10  deelnemers  die  de  training  hebben  afgemaakt,  was  het   gemiddeld  aantal  bijgewoonde  sessie  7,2  (van  de  9).  2  deelnemers  waren  alle  sessies  aanwezig,  4   deelnemers  waren  8  sessies  aanwezig,  1  deelnemer  was  7  sessies  aanwezig,  2  deelnemers  waren  6   sessies  aanwezig  en  1  deelnemer  was  slechts  3  sessies  aanwezig.  De  meest  genoemde  redenen  voor   het  missen  van  een  sessie  waren  ziekte,  vermoeidheid  en  andere  verplichtingen.  5  van  de  10   deelnemers  besteedden  15-­‐30  minuten  per  dag  aan  hun  huiswerk  en  oefeningen.  4  deelnemers   besteedden  minder  dan  15  minuten  per  dag  aan  huiswerk.  1  deelnemer  besteedde  30-­‐45  minuten   per  dag  aan  huiswerk  en  oefeningen.     Van  de  10  deelnemers  die  de  training  hebben  afgerond,  was  de  gemiddelde  ziekteduur  11   jaar  en  de  gemiddelde  duur  van  de  huidige  behandeling  5  jaar.  8  van  de  10  deelnemers  hadden  een   stemmingsstoornis  als  diagnose,  voornamelijk  depressie  (5  deelnemers)  en  een  bipolaire  stoornis  (3   deelnemers).  1  deelnemer  had  in  het  verleden  een  stemmingsstoornis  (depressie)  gehad,  maar  was   nu  volledig  in  remissie,  nadat  ze  in  het  verleden  verschillende  depressieve  episodes  had   doorgemaakt.  5  van  de  10  deelnemers  hadden  meer  dan  1  diagnose  op  As  1.  4  deelnemers  waren   ook  gediagnosticeerd  met  posttraumatische  stressstoornis  en  2  deelnemers  waren  ook   gediagnosticeerd  met  een  dissociatieve  stoornis.  1  deelnemer  had  geen  diagnose  op  As  1,  maar  een   persoonlijkheidsstoornis  als  hoofddiagnose.  7  van  de  10  deelnemers  waren  eveneens   gediagnosticeerd  met  een  As  2  persoonlijkheidsstoornis,  voornamelijk  borderline   persoonlijkheidsstoornis  (N=2)  en  persoonlijkheidsstoornis  NAO  (N=2).  Van  de  deelnemers  op  dit   moment  in  behandeling  (N=9)  was  de  gemiddelde  GAF-­‐score  57.22,  met  een  minimum  van  50  en  een   maximum  van  65.       Vragenlijsten   Tabel  1  laat  de  scores  voor  en  na  de  training  zien  op  de  verschillende  vragenlijsten.  De  total  score  op   de  Depression,  Anxiety  and  Stress  Scale  (DASS)  nam  significant  af,  van  42.90  naar  34.30  (t(9)  =  3.28,   p=0.010).  Alle  subschalen  van  de  DASS  namen  af,  met  de  Stress  Scale  het  meeste  van  16.20  tot  12.30   (t(9)  =  3.88,  p=0.004).  Dit  betekent  dat  symptomen  van  depressie,  angst  en  stress  voor  de   deelnemers  na  de  training  waren  afgenomen  in  vergelijking  met  de  start  van  de  training.  De  Anstige   Arousal  Schaal  van  de  Mood  and  Anxiety  Symptom  Questionnaire  (MASQ)  nam  af  van  15.60  tot  13.70   (t(9)  =  2.17,  p=0.058).  Dit  betekent  dat  deelnemers  na  de  training  minder  symptomen  van  angstige   arousal  rapporteerden  dan  daarvoor.       De  totale  score  op  de  Affect  Control  Scale  (ACS)  nam  significant  af  van  165.50  tot  148.50  (t(9)   =  2.32,  p=0.046).  Alle  subschalen  van  de  ACS  namen  af  met  Depressie  (t(9)  =  3.41,  p=0.008)  en  Angst   (t(9)  =  4.10,  p=0.003)  het  meest.  Dit  betekent  dat  na  de  training  deelnemers  minder  geneigd  waren   hun  gevoelens  onder  controle  te  willen  houden  en  minder  bang  waren  dat  hun  gevoelens  met  hun   op  de  loop  zouden  gaan  of  niet  meer  over  zouden  gaan,  vooral  voor  depressieve  en  angstige   gevoelens.  De  Acceptance  and  Action  Questionnaire  (AAQ)  score  nam  significant  af  van  42.80  tot  

38.60  (t(9)  =  2.43,  p=0.038).  Dit  betekent  dat  de  deelnemers  na  afloop  van  de  training  beter  in  staat   waren  hun  emoties  te  accepteren  en  meer  het  gevoel  hadden  een  waardevol  leven  te  kunnen  leiden   met  hun  emoties.     Scores  op  de  Ruminative  Response  Scale  (RRS)  namen  licht  toe,  van  23.10  tot  23.40  (t(9)  =  -­‐ 0.27,  p=0.792),  waarbij  scores  op  de  subschaal  Reflectie  toenam  van  11.90  tot  12.60  (t(9)  =  -­‐0.60,   p=0.566)  en  scores  op  de  subschaal    Piekeren  licht  afnam,  van  11.20  tot  11.00  (t(9)  =  0.15,  p=0.881).   Dit  betekent  dat  deelnemers  na  de  training  meer  reflectieve  gedachten  hadden  over  moeilijke   gebeurtenissen  en  dingen  die  hun  overkwamen  en  niet  zozeer  meer  waren  gaan  piekeren  of  meer   negatieve  gedachten  hadden  als  ‘waarom  moet  mij  dit  overkomen’.  De  score  op  de  Penn  State  Worry   Questionnaire  (PSWQ)  nam  af  van  10.60  tot  8.90  (t(9)  =  2.12,  p=0.063).  Dit  betekent  dat  de   deelnemers  minder  neiging  hadden  om  zich  zorgen  te  maken  na  de  training,  in  vergelijking  met       Kwaliteit  van  leven  nam  significant  toe,  van  2.80  to  3.50  (t(9)  =  -­‐2.33,  p=0.045)  op  een  schaal   van  1  tot  5.  Ook  de  gerapporteerde  kwaliteit  van  de  eigen  gezondheid  nam  toe  van  2.60  tot  3.10  (t(9)   =  -­‐2.24,  p=0.052),  op  een  schaal  van  1  tot  5.  De  totale  kwaliteit  van  fysiek  welbevinden  nam  toe  van   20.30  tot  23.40  (t(9)  =  -­‐2.21,  p=0.054).  Scores  op  de  RYFF  Psychological  Wellbeing  Questionnaire   namen  toe  van  69.60  tot  73.20  (t(9)  =  -­‐1.50,  p=0.169).  Alle  subschalen,  behalve  1,  namen  toe,  met   het  ervaren  van  positieve  relaties  het  meest,  van  11.10  tot  12.60  (t(9)  =  -­‐2.76,  p=0.022).  De  subschaal   het  ervaren  van  een  doel  in  het  leven  nam  significant  af,  van  12.70  tot  11.20  (t(9)  =  2.29,  p=0.048).   Dit  betekent  dat  over  het  geheel  genomen  het  psychologische  welzijn  van  de  deelnemers  toenam  na   de  training,  maar  dat  ze  minder  een  duidelijk  doel  in  hun  leven  ervoeren.     Lichaamsbewustzijn,  gemeten  met  de  Scale  of  Body  Connection  (SBC),  de  Bewustzijn  Schaal,   nam  licht  toe  van  43.00  tot  44.70  (t(9)  =  -­‐1.58,  p=0.148).  Lichaamsbewustzijn,  gemeten  met  de   Multidimentional  Assessment  of  Interoceptive  Awareness  (MAIA)  nam  toe  van  29.50  tot  33.40  (t(9)  =   -­‐2.83,  p=0.020).  De  subschalen  Niet  Afleidbaarheid,  van  5.00  tot  5.60  (t(9)  =  -­‐2.71,  p=0.024)  en   Vertrouwen,  van  8.60  tot  10.70  (t(9)  =  -­‐2.97,  p=0.016)  namen  het  sterkste  toe.  Dit  betekent  dat   lichaamsbewustzijn  over  het  geheel  toenam  na  de  training,  vooral  vanwege  een  toename  van  niet   afleidbaarheid  en  vertrouwen  in  het  eigen  lichaam  en  lichamelijke  sensaties  en  gevoelens.     Tabel  1.  Scores  voor  en  na  de  training  (gemiddelde,  standaarddeviatie)  op  diverse  variabelen,  met   paired  samples  t-­‐test.   Variabele   Voor  training  (gem,  SD)   Na  training  (gem,  SD)   t-­‐test   DASS              Totaal   42.90  (9.48)   34.30  (9.37)   t(9)  =  3.28,  p=0.010*        Depressie   14.50  (5.28)   11.30  (3.86)   t(9)  =  2.15,  p=0.060        Angst   12.20  (2.44)   10.70  (3.30)   t(9)  =  2.24,  p=0.052        Stress   16.20  (3.29)   12.30  (3.27)   t(9)  =  3.88,  p=0.004*   ASC              Totaal   165.50  (25.13)   148.50  (26.68)   t(9)  =  2.32,  p=0.046*        Boosheid   32.30  (4.62)   31.40  (7.76)   t(9)  =  0.34,  p=0.740        Positieve  emoties   48.60  (10.08)   45.30  (9.04)   t(9)  =  1.22,  p=0.253        Depressie   34.70  (6.85)   29.10  (6.47)   t(9)  =  3.41,  p=0.008*        Angst   49.90  (8.46)   42.70  (9.91)   t(9)  =  4.10,  p=0.003*   MASQ              Angstige  arousal   15.60  (3.81)   13.70  (2.45)   t(9)  =  2.17,  p=0.058  

AAQ              Totaal   42.80  (11.04)   38.60  (13.14)   t(9)  =  2.43,  p=0.038*   RRS              Totaal   23.10  (3.35)   23.40  (2.17)   t(9)  =  -­‐0.27,  p=0.792        Reflectie   11.90  (2.33)   12.60  (2.59)   t(9)  =  -­‐0.60,  p=0.566        Piekeren   11.20  (2.20)   11.00  (2.58)   t(9)  =  0.15,  p=0.881   PSWQ              Totaal   10.60  (2.84)   8.90  (3.78)   t(9)  =  2.12,  p=0.063   WHOQOL              Kwaliteit  van  leven   2.80  (1.03)   3.50  (0.85)   t(9)  =  -­‐2.33,  p=0.045*        Kwaliteit  van  gezondheid   2.60  (0.97)   3.10  (0.74)   t(9)  =  -­‐2.24,  p=0.052        Totaal  fysiek  welbevinden   20.30  (5.58)   23.40  (5.78)   t(9)  =  -­‐2.21,  p=0.054   RYFF  Wellbeing              Totaal   69.60  (10.75)   73.20  (11.70)   t(9)  =  -­‐1.50,  p=0.169        Positieve  relaties   11.10  (2.73)   12.60  (3.10)   t(9)  =  -­‐2.76,  p=0.022*        Autonomie   12.10  (1.91)   13.30  (2.87)   t(9)  =  -­‐1.81,  p=0.104        Omgevingsmanagement   9.80  (3.43)   10.90  (3.60)   t(9)  =  -­‐1.32,  p=0.221        Persoonlijke  groei   14.80  (1.48)   15.40  (1.58)   t(9)  =  -­‐1.50,  p=0.168        Doel  in  leven   12.70  (2.54)   11.20  (1.99)   t(9)  =  2.29,  p=0.048*      Zelf-­‐acceptatie   9.10  (2.77)   9.80  (3.01)   t(9)  =  -­‐0.76,  p=0.466   SBC              Totaal   43.00  (3.37)   44.70  (3.23)   t(9)  =  -­‐1.58,  p=0.148   MAIA              Totaal   29.50  (4.72)   33.40  (4.65)   t(9)  =  -­‐2.83,  p=0.020*        Niet  afleidbaar   5.00  (0.82)   5.60  (1.07)   t(9)  =  -­‐2.71,  p=0.024*        Niet  zorgen  maken   3.20  (0.79)   3.30  (0.48)   t(9)  =  -­‐0.43,  p=0.678        Regulatie  van  aandacht   3.20  (0.79)   3.50  (0.53)   t(9)  =  -­‐1.41,  p=0.193        Zelfregulatie   9.50  (2.07)   10.30  (2.11)   t(9)  =  -­‐0.92,  p=0.380        Vertrouwen   8.60  (2.41)   10.70  (2.00)   t(9)  =  -­‐2.97,  p=0.016*   Noot.  Significante  verschillen  zijn  aangegeven  met  een  *     Tabel  2  laat  de  scores  voor  en  na  de  training  zien  op  verschillende  affect  items.  Positief  affect  nam   over  het  geheel  genomen  toe,  met  significante  veranderingen  in  het  voelen  van  ontspanning,  van   43.78  tot  68.67  (t(8)  =  -­‐3.41,  p=0.009),  het  voelen  van  energie,  van  36.33  tot  66.67  (t(8)  =  -­‐4.97,   p=0.001),  het  voelen  van  tevredenheid,  van  38.11  tot  63.56  (t(8)  =  -­‐3.13,  p=0.014)  en  het  voelen  van   opgewektheid,  van  32.33  tot  64.33  (t(8)  =  -­‐3.81,  p=0.005).  Negatief  affect  nam  over  het  geheel   genomen  af,  met  significante  veranderingen  in  het  voelen  van  somberheid,  van  50.33  tot  22.00  (t(8)   =  3.46,  p=0.009),  het  voelen  van  prikkelbaarheid,  van  52.22  tot  28.11  (t(8)  =  2.64,  p=0.030)  en  het   voelen  van  vermoeidheid,  van  69.56  tot  43.89  (t(8)  =  3.25,  p=0.012).              

Tabel  2.  Scores  voor  en  na  de  training  (gemiddelde,  standaarddeviatie)  op  diverse  affect  items,  met   paired  samples  t-­‐test.   Affect  item   Pre  training  (mean,  SD)   Post  training  (mean,  SD)   t-­‐test   Ik  voelde  me  ontspannen   43.78  (22.55)   68.67  (25.19)   t(8)  =  -­‐3.41,  p=0.009*   Ik  voelde  me  somber   50.33  (25.84)   22.00  (20.21)   t(8)  =  3.46,  p=0.009*   Ik  voelde  me  energiek   36.33  (26.17)   66.67  (16.91)   t(8)  =  -­‐4.97,  p=0.001*   Ik  voelde  me  angstig   43.56  (28.08)   24.67  (27.79)   t(8)  =  1.69,  p=0.129   Ik  voelde  me  enthousiast   40.67  (29.08)   70.11  (18.92)   t(8)  =  -­‐2.24,  p=0.055   Ik  voelde  me  onrustig   62.22  (28.03)   46.00  (28.04)   t(8)  =  1.35,  p=0.214   Ik  voelde  me  tevreden   38.11  (22.39)   63.56  (20.73)   t(8)  =  -­‐3.13,  p=0.014*   Ik  voelde  me  prikkelbaar     52.22  (25.64)   28.11  (28.27)   t(8)  =  2.64,  p=0.030*   Ik  voelde  me  kalm   36.89  (26.19)   52.78  (26.54)   t(8)  =  -­‐1.33,  p=0.220   I  Ik  voelde  me  lusteloos     44.78  (33.71)   20.00  (31.59)   t(8)  =  1.89,  p=0.095   Ik  voelde  me  vrolijk   32.33  (23.21)   64.33  (16.79)   t(8)  =  -­‐3.81,  p=0.005*   Ik  voelde  me  moe   69.56  (23.65)   43.89  (30.63)   t(8)  =  3.25,  p=0.012*   Noot.  Significante  verschillen  zijn  aangegeven  met  een  *     Inhoud  van  de  training   Deelnemers  beoordeelden  de  gehele  training  met  een  8.7  (op  een  schaal  van  1-­‐10)  met  een   minimum  van  8  en  een  maximum  van  9.  Alle  deelnemers  vonden  de  training  niet  te  moeilijk  en  ook   niet  te  makkelijk,  maar  goed  om  te  volgen  en  uit  te  voeren.  8  deelnemers  vonden  de  lengte  van  de   training  goed,  niet  te  lang  en  niet  te  kort.  2  deelnemers  vonden  de  training  te  kort  en  hadden  graag   gezien  dat  de  training  langer  dan  9  weken  had  geduurd.  Alle  deelnemers  zouden  de  training  aan   iemand  anders  aanraden.  Tabel  1  laat  de  gemiddelde  beoordeling  zien  van  het  nut  van  de  sessies   voor  de  deelnemers  (op  een  schaal  van  1  tot  4,  lopend  van  niet  nuttig  [1],  een  beetje  nuttig  [2],   nuttig  [3]  tot  erg  nuttig  [4]).  Deelnemers  beoordeelden  de  sessies  van  nuttig  tot  erg  nuttig.  Sessie  5   over  het  huidige  moment,  acceptatie  en  nieuwsgierigheid  werd  als  het  meest  nuttig  beoordeeld,   gevolgd  door  sessie  6  over  mindfulness  en  het  observeren  van  (automatische)  gedachten  en   patronen,  sessie  7  over  zelfobservatie  zonder  oordeel  en  compassie  en  sessie  9  over  het  mee  naar   huis  nemen.     Tabel  3.  Gemiddelde  beoordeling  van  de  sessies   Sessies  en  thema’s   Gemiddelde   beoordeling  (1-­‐4)   Sessie  1:  introductie;  zelfzorg;  zijn  waar  je  bent  op  dit  moment   3.40   Sessie  2:  het  hebben  van  een  lichaam;  je  lichaam  bewegen;  je  lichaam  bewonen   3.40   Sessie  3:  gegrond  zijn;  gecentreerd  zijn   3.20   Sessie  4:  sensaties  en  emoties;  moeilijke  gevoelens  en  pijn;  omgaan  met  stress     3.20   Sessie  5:  het  huidige  moment;  acceptatie;  nieuwsgierigheid   3.80   Sessie  6:  mindfulness;  het  observeren  van  (automatische)  gedachten  en  patronen   3.60   Sessie  7:  zelfobservatie  zonder  oordeel;  compassie   3.60   Sessie  8:  overgave  versus  controle;  keuzes  maken   3.10   Sessie  9:  neem  het  mee  naar  huis   3.60    

Tabel  4  laat  de  gemiddelde  beoordeling  zien  van  het  nut  van  de  verschillende  oefeningen  en   onderwerpen  gedurende  de  training  (op  een  schaal  van  1  tot  4,  lopend  van  niet  nuttig  [1],  een  beetje   nuttig  [2],  nuttig  [3]  tot  erg  nuttig  [4]).  Deelnemers  vonden  de  opdrachten  om  elke  dag  een  moment   de  nemen  om  stil  te  staan  en  op  te  merken  wat  er  gebeurde  het  meest  nuttig,  gevolgd  door  de   yogahoudingen,  ademhalingsoefeningen  en  de  staande  body  scan.  Schrijven  over  de  eigen   ervaringen  en  het  delen  van  ervaringen  in  een  klein  groepje  of  in  de  gehele  groep  werd  als  het  minst   nuttig  beoordeeld.       Tabel  4.  Gemiddelde  beoordeling  van  de  oefeningen  en  informatie.   Oefeningen  en  informatie   Gemiddelde   beoordeling  (1-­‐4)   Openingsmeditatie   3.40   Ademhalingsoefeningen   3.60   Staande  bodyscan   3.60   Informatie  over  de  thema’s   3.50   Yogahoudingen   3.60   Thuis  oefenen  met  de  yogahoudingen   3.20   Thuis  een  moment  nemen  om  stilt  te  staan  en  op  te  merken   3.90   Ervaringen  delen  in  een  klein  groepje   2.80   Schrijven  over  ervaringen   2.40   Ervaringen  delen  in  de  hele  groep   2.60     Tabel  5  laat  de  beoordeling  zien  van  in  hoeverre  de  deelnemers  vonden  dat  de  onderwerpen  en   oefeningen  behandeld  werden  gedurende  de  training  en  als  huiswerk.  De  meeste  onderwerpen   kwamen  volgens  de  deelnemers  voldoende  aan  bod.  Informatie  over  omgaan  met  stress,  oefeningen   om  bij  jezelf  te  blijven  en  ethische  principes  kwamen  te  weinig  aan  bod,  volgens  3  deelnemers.  Het   delen  van  ervaringen  in  de  hele  groep  kwam  te  veel  aan  bod,  volgens  3  deelnemers.     Tabel  5.  Beoordeling  van  in  hoeverre  onderwerpen  en  oefeningen  voldoende  aan  bod  kwamen   (weergegeven  met  aantal  deelnemers).   Onderwerp  /  oefeningen   Genoeg   Te  weinig   Te  veel   Niet  ingevuld   Yoga  filosofie   9   1   0   0   Yogahoudingen   8   1   0   1   Ademhalingsoefeningen   8   2   0   0   Meditatie   10   0   0   0   Mindfulness  oefeningen   8   1   1   0   Informatie  over  de  werking  van  het  lichaam   7   2   0   1   Informatie  over  omgaan  met  stress   7   3   0   0   Oefeningen  om  stevig  op  de  grond  te  staan   8   2   0   0   Oefeningen  om  bij  jezelf  te  blijven   7   3   0   0   Oefeningen  om  zelfacceptatie  en  compassie   8   2   0   0   te  ontwikkelen   Yogaoefeningen  als  huiswerk   10   0   0   0            

Huiswerk  om  het  geleerde  in  je  leven  te   8   2   0   0   integreren   Ervaringen  uitwisselen  in  een  kleine  groep   7   1   2   0   Ervaringen  uitwisselen  in  de  hele  groep   7   0   3   0   Ethische  principes  over  hoe  omgaan  met   6   3   0   1   jezelf   Ethische  principes  over  hoe  omgaan  je   6   3   0   1   omgeving  of  anderen     Andere  reacties  van  de  deelnemers  op  de  training  waren:   • “Ik  vond  het  een  ontzettend  fijne  training.  De  hoeveelheid  achtergrondinformatie  was  erg  prettig   en  heeft  geresulteerd  in  een  compact  naslagwerkje.  Daarnaast  waren  de  bijeenkomsten  erg   gestructureerd  wat  ik  ook  als  bijzonder  prettig  heb  ervaren.  Er  was  sprake  van  een  goede  balans   tussen  verschillende  delen  van  de  bijeenkomst.  Echter  heb  ik  de  duur  van  elke  bijeenkomst  vaak   als  lang  en  misschien  vermoeiend  ervaren.”   • “Bijzonder  respectvol,  open  en  vriendelijk  begeleid.”   • “Liever  eerst  oefening  en  dan  informatie,  omdat  ik  dan  meer  land  en  rustig  word  na  een  uur,   zodat  ik  meer  helder  en  geconcentreerder  de  informatie  in  mij  op  kan  nemen.”   • “De  begeleiding  heb  ik  als  prettig  ervaren,  vertrouwen  gevend  en  rustig,  vooral  zorgvuldig.”   • “Ik  vind  de  thema's  mooi  en  zorgvuldig  gekozen.  ik  vind  het  belangrijk  om  te  kiezen  voor   positieve  psychologie.  ik  heb  in  de  groep  ervaren  dat  ik  mijn  leerervaringen  niet  altijd  heb   kunnen  delen  omdat  ik  de  ruimte  niet  voelde.”   • “De  sessies  waren  naar  mijn  idee  iets  te  lang,  1,5  uur  was  voldoende  geweest  denk  ik.”   • “De  vorm  en  inhoud  was  evenwichtig  van  opzet.”   • “Soms  vond  ik  de  mindfulnessfactor  wel  erg  hoog.”     Van  de  10  deelnemers  hadden  er  7  eerder  een  mindfulness  training  gevolgd.  Ieder  van  hen  vond  de   yoga  training  een  aanvulling  van  de  trainingen  die  ze  eerder  hadden  gevolgd.  Opmerkingen  hierover   waren:  “hier  was  ruimte  voor  compassie”,  “de  beweging  van  je  lichaam  zorgt  voor  een  extra  effect”,   “deze  training  vond  ik  zinvoller  omdat  er  meer  beweging  in  zit”  en  “in  deze  training  waren  meer  yoga   oefeningen  en  er  waren  meer  aanpassingen  voor  b.v.  mensen  met  hoge  bloeddruk  en  mensen  die   last  hadden  van  knieën    of  ander  ongemak”.  7  deelnemers  hadden  eerder  een  compassietraining   gevolgd  en  allen  van  hen  vonden  de  yogatraining  een  aanvulling  van  de  compassietraining.   Opmerkingen  waren:  “dit  gaf  mij  meer  handvaten  over  hoe  om  te  gaan  of  verder  te  gaan,  meer   gegrond,  duidelijker”,  “ik  vind  het  fijn  dat  het  lichaam  een  grote  duidelijke  factor  is,  bij  het  bewegen,   dat  je  dan  erop  gewezen  word  wat  je  fysieke  grenzen  zijn  en  dat  te  voelen  en  ervaren  en  daarin   uitgenodigd  wordt  om  mild  mee  om  te  springen”,  “met  yoga  ben  ik  meer  in  mijn  lichaam  en  minder   in  mijn  hoofd  zodat  het  makkelijker  word  om  dan  compassie  toe  te  passen”,  “Meer  voelen  wat  er   gebeurt  en  daardoor  meer  acceptatie  van  voelen  en  denken,  meer  zelfcompassie”  en  veel  meer   daadwerkelijke  yoga,  de  combinatie  vind  ik  heel  prettig”.       8  deelnemers  beantwoorden  de  vraag  of  de  training  een  aanvulling  was  op  hun  behandeling  bij  het   Centrum  Integrale  Psychiatrie  en  allen  van  hen  antwoordden  “ja”.  Opmerkingen  waren:  “het  heeft   mijn  poging  tot  bewuster  leven,  komen  tot  (zelf)acceptatie  en  de  kunst  van  het  loslaten  zonder  

twijfel  gestimuleerd”,  “geeft  me  inzicht  in  mijn  staat  van  zijn,  geeft  me  handvaten,  geeft  me  rust”,   “deze  oefeningen  gaven  me  meer  energie,  en  kalmte”,  “de  gesprekken  en  andere  trainingen  zijn  toch   meer  cognitief,  yoga  doet  meer  met  mijn  gevoelen  bewustzijn”,  “voor  mij  is  het  deels  een  nuttige  en   zeer  gewaardeerde  herhaling  van  wat  het  geleerde  bij  MFN  en  Comp.Tr.,  maar  ook  een  aanvulling,   omdat  de  aanpak  heel  helder  is,  waardoor  je  de  visie/oefeningen  makkelijker  in  je  leven  kan   integreren”,  “bewuster  zijn  in  waar  je  nu  staat  en  met  stress  om  gaat”  en  “meer  aanvullende  yoga,   yoga  oefeningen  voor  mensen  die  een  fysieke  beperking  hebben,  andere  yoga  vormen”.       Deelnemers  hadden  ook  een  paar  opmerkingen  om  de  training  te  verbeteren:   • “Het  was  een  beetje  vervelend  dat  er  een  paar  keer  een  week  uitviel.  Ik  raakte  hierdoor  wat   verbondenheid  kwijt  en  moest  na  elke  pauze  weer  wat  wennen.  Het  zou  prettiger  zijn  als  er  iets   minder  uitval  van  trainingen  was  geweest  ondanks  dat  dit  natuurlijk  onverhoopt  gewoon  zo  kan   zijn.”   • “Ik  wil  dit  gewoon  nog  een  keer  doen,  ondanks  de  uitleg  hoe  je  de  oefeningen  moet  doen,  voel  ik   mij  gewoon  zekerder  bij  herhaling  en  in  de  toekomst  herhaal  bijeenkomsten  voor  yoga  gegeven   door  medecursisten  net  zoals  bij  mindfulness  en  compassie  wat  ik  zelf  soms  geef  samen  met  nog   wat  andere  ex  cursisten  van  mindfulness  en  compassie.”   • “Mijn  leerervaringen  hadden  meer  ruimte  kunnen  krijgen.  De  ervaringen  richten  zich  op   verbetering  en  verdieping  van  het  eerder  geleerde.”   • “Voor  mij  zou  de  pauze  iets  langer  mogen  en  het  uitwisselen  van  ervaringen  in  een  groep  een   stuk  minder.”     De  trainer   Deelnemers  beoordeelden  de  trainer  met  een  8.40  (met  een  minimum  van  7  en  een  maximum  van   9).  Opmerkingen  waren:   • “Haar  respectvolle  omgang  met  cliënten  en  ook  haar  persoonlijke  verhalen  over  hoe  zij  een   situatie  benaderd  maken  het  heel  laagdrempelig.  En  ik  vind  het  belangrijk  dat  het  aspect  waar   yoga  vandaan  komt  achtergrond  gedachtengoed  van  deze  bewegingsleer  erg  zinvol  en  gewoon   haar  enthousiasme  om  yoga  te  geven  is  erg  fijn  dat  enthousiasmeert  mij  dan  ook  weer.”   • “Het  was  voor  ons  allemaal  nieuw  in  deze  setting  en  het  is  fijn  dat  Nina  sommige  op-­‐  en   aanmerkingen  over  de  snelheid  van  het  geven  van  de  yoga  heeft  opgepikt.  Dat  was  erg  fijn  dan   weet  je  als  cliënt  dat  je  gehoord  word  en  dat  je  mening  wordt  gerespecteerd.”   • “Zorgvuldig,  betrokken  en  deskundig.  Rustig  en  helder.”   • “Zeer  zorgvuldig  in  alle  voorwaarden  die  ze  creëerde.”   • “Ik  ervaar  haar  als  open  en  zorgvuldig.  zowel  in  voorbereiding/  materialen  /  tijdens  de   yogatraining.”   • “Rust,  duidelijk,  begripvol,  attent.”   • “Ze  kan  goed  uitleggen,  luisteren,  de  yoga  oefeningen  die  fysiek  te  zwaar  waren  voor  sommige   mensen  om  te  buigen  naar  wat  simpelere  oefeningen.”   • “Tienen  zijn  voor  "alles"  weters,  zo  stelt  Nina  zich  niet  op.”   • “In  de  loop  van  de  training  ging  het  veel  beter,  maar  de  eerste  paar  keren  vloog  ze  zo  snel  door   de  oefeningen  en  aan  te  nemen  houdingen  aan  dat  ik  het  echt  niet  kon  bijbenen.  Ik  heb  hier  iets   van  gezegd  en  de  keren  daarop  ging  het  heel  veel  beter.”    

Tabel  6  laat  de  beoordeling  zien  van  de  eigenschappen  van  de  trainer.  Deelnemers  beoordeelden  de   eigenschappen  op  een  schaal  van  1  tot  5,  lopend  van  helemaal  niet  [1],  niet  echt  [2],  neutraal  [3],  een   beetje  [4]  tot  heel  veel  [5].  Deelnemers  ervoeren  de  trainer  vooral  als  duidelijk  (5.00),  vriendelijk   (5.00),  verantwoordelijk  (5.00),  begripvol  (5.00)  en  zorgzaam  (5.00).  Andere  kwaliteiten  die  de   deelnemers  noemden,  die  niet  in  de  lijst  waren  opgenomen,  waren:  inspirerend,  ruimte  aan  cliënt   laten  voor  eigen  inbreng,  soms  iets  te  geduldig  bij  mensen  die  m.i.  te  veel  ruimte  namen,  niet   oordelend  en  accepterend.     Tabel  6.  Beoordeling  van  de  eigenschappen  van  de  yoga  trainer.   Eigenschap   Gem  (1-­‐5)   Minimum   Maximum   Duidelijk   5.00   5   5   Vriendelijk   5.00   5   5   Goed  inlevingsvermogen   4.80   4   5   Rustig   4.80   3   5   Houdt  overzicht   4.90   4   5   Enthousiast   4.70   3   5   Verantwoordelijk   5.00   5   5   Begripvol   5.00   5   5   Zorgvuldig   4.80   3   5   Zorgzaam   5.00   5   5   Authentiek   4.80   4   5   Geduldig   4.80   4   5     Ervaren  resultaten  van  de  training   Alle  deelnemers  rapporteerden  positieve  effecten  van  de  training.  Opmerkingen  waren:   • “Beter  balans  vinden,  beter  om  kunnen  gaan  met  onrust  en  onbalans,  acceptatie  bereikt,  rust   kunnen  vinden,  ruimte  voor  zelf  innemen,  mezelf  geven  wat  ik  nodig  heb,  minder  behoefte  om   me  af  te  sluiten  in  een  groep.”   • “Rust,  helderheid,  inzicht  in  mijn  staat  van  zijn,  mijn  meditaties  weer  kunnen  oppakken,  beter   zelfbeeld,  geheugen  werkt  weer  beter,  minder  slaap  medicatie,  scheiding  denken/emotie   ervaren,  afstand  van  emotie  kunnen  zien.”   • “Ik  heb  meer  ondernomen  ben  meer  onder  de  mensen  geweest,  ik  heb  mijzelf  uitgedaagd,   grenzen  gesteld  in  mijn  spirituele  beleving,  grenzen  leren  stellen  in  hoeveel  ik  aan  kan  in  een   week  en  ik  vind  het  fijn  om  deze  yoga  sessies  nog  eens  te  herhalen,  thuis  vind  ik  het  toch  een   uitdaging  om  te  doen.”   • “Soepeler  geworden.  Iets  rustiger  in  mijn  hoofd.  Iets  meer  acceptatie  en  iets  minder   'herkauwen'.”   • “Balans  in  stress  en  rustmomenten,  acceptatie  er  van.  Op  welke  niveaus  dat  te  beïnvloeden  is.”   • “Bewuster  zijn  van  lichaam,  emoties  en  gedachten  (al  had  ik  dat  ook  geleerd  bij  MFN  en  Comp.  T)   en  vooral:  bewuster  zijn  van  de  onmogelijkheid  om  constant  in  balans  te  zijn  (bij  de  yoga  oef.,  en   als  symbool  daarvan,  in  je  hele  leven.  Dát  je  uit  balans  raat  is  een  gegeven,  waar  ik  me  op  mag   richten,  is  elke  keer  opnieuw  het  evenwicht  hervinden.  Ik  hoef  me  dus  niet  druk  te  maken  over   verliezen  balans.  Daarnaast  heb  ik  geleerd,  dat  het  soms  beter  is,  iets  NIET  te  doen,  hoe  nuttig   ook,  en  ondanks  dat  ik  beloofd  heb,  aan  de  training  mee  te  doen.  Als  ik  echt  geen  energie  meer  

heb  voor  een  reeks  oefeningen/  schriftelijke  evaluatie,  kan  ik  ook  bewust  ademhalen  en  in   gedachten  evalueren.  En  als  ook  dat  niet  lukt,  dat  accepteren  en  bezien  hoe  het  de  volgende  dag   misschien  wél  kan.  Loslaten  dus  van  al  te  rigide  doen  van  aangegane  verplichtingen.”   • “Meer  rust,  bewuster  van  verschillende  niveaus:  gedachten  gevoelens  intuïtie.”   • “Dat  ik  tevredener  ben  over  mezelf  als  ik  de  oefeningen  gedaan  heb.  Ik  zit  soepeler  in  mijn  lijf  en   voel  me  iets  stabieler.”   • “Moeilijk  te  zeggen,  mediteren  zat  al  verankerd  in  mijn  dagelijkse  routine.  Ik  liep  wel  erg  tegen   mijn  eigen  fysieke  beperkingen  aan  en  heb  daardoor  geleerd  te  accepteren,  dat  het  nu  eenmaal   zo  is.  Dat  verraste  mij  wel  en  ik  weet  nu  dat  ik  zo'n  80  procent  van  de  oefeningen  niet  echt  kan   uitvoeren.  Dat  was  confronterend,  maar  uiteindelijk  gaf  het  ook  inzicht  hoe  vaak  ik  toch  over   grenzen  ga  en  dat  het  belangrijk  is  dat  ik  mij  daar  bewust  van  blijf  of  leer  zijn.”   Geen  van  de  deelnemers  rapporteerde  negatieve  effecten.     Tabel  7  laat  zien  in  hoeverre  de  deelnemers  vonden  dat  ze  bepaalde  doelen  en  intenties  hadden   behaald  na  afloop  van  de  training.  Deelnemers  beoordeelden  het  doel  of  de  intentie  op  een  schaal   van  1  tot  5,  lopend  van  helemaal  niet  [1],  niet  echt  [2],  neutraal  [3],  een  beetje  [4]  tot  heel  veel  [5].   Deelnemers  vonden  vooral  dat  de  training  hun  had  geholpen  meer  bewust  te  worden  van  hun   lichaam  (4.70),  fysieke  sensaties  in  hun  lichaam  te  kunnen  opmerken  (4.56),  gedachten  en  manieren   van  omgaan  met  zichzelf  te  kunnen  opmerken  (4.50),  een  moment  te  vinden  in  hun  dagelijks  leven   om  even  stilt  te  staan  (4.50),  voor  zichzelf  te  kunnen  zorgen  gedurende  een  yogales  (4.44),  meer  in   contact  te  zijn  met  hun  lichaam  (4.40),  beter  in  staat  te  zijn  hun  ervaringen  te  accepteren  zoals  ze  zijn   (4.40),  meer  bewust  van  hun  ervaringen  in  het  huidige  moment  te  worden  (4.40),  meer  bewust  van   de  keuzes  die  ze  maken  en  de  informatie  waarop  ze  die  keuzes  baseren  te  worden  (4.40),   vriendelijker  om  te  gaan  met  hun  lichaam  (4.40)  en  hunzelf  (4.40)  en  dat  ze  dingen  hebben  geleerd   om  hun  gezondheid  op  een  positieve  manier  te  beïnvloeden  (4.50)  alsmede  ook  hun  stemming  (4.40)   en  de  basis  hebben  geleerd  om  yogahoudingen  uit  te  voeren  (4.40).     Tabel  7.  Beoordeling  van  de  doelen  en  intenties  van  de  yogatraining.   Doel  /  intentie   Gem  (1-­‐5)   Kan  ik  goed  voor  mezelf    zorgen  gedurende  de  yogales   4.44   Ben  ik  in  staat  om  lichamelijke  sensaties  in  mijn  lichaam   4.56   op  te  merken   Ben  ik  in  staat  om  gevoelens  in  mijn  lichaam  op  te  merken   4.22   Ben  ik  in  staat  om  gedachten  en  manieren  van  omgaan   4.50   met  mezelf  opmerken   Heb  ik  oefeningen  geleerd  om  mezelf  te  kalmeren   4.30   Heb  ik  de  basis  geleerd  om  zelf  yogahoudingen  uit  te   4.40   voeren   Ben  ik  me  meer  bewust  van  mijn  lichaam   4.70   Heb  ik  meer  contact  met  mijn  lichaam   4.40   Heb  ik  geleerd  de  grenzen  van  mijn  lichaam  op  te  merken   4.11   Sta  ik  steviger  op  de  grond   4.30   Heb  ik  geleerd  de  grenzen  van  mijn  lichaam  te  accepteren   3.80   Kan  ik  mijn  emoties  makkelijker  toelaten   3.50  

Minimum   4   4  

Maximum   5   5  

3   3  

5   5  

3   2  

5   5  

4   3   3   3   3   3  

5   5   5   5   5   5  

Voel  ik  me  minder  gespannen  als  ik  emotioneel  ben   3.90   3   5   Heb  ik  geleerd  bepaalde  emoties  meer  los  te  laten   4.30   3   5   Heb  ik  geleerd  bepaalde  gedachten  meer  los  te  laten         Kan  ik  mezelf  meer  accepteren  zoals  ik  ben   4.20   3   5   Kan  ik  mijn  ervaringen  meer  accepteren  zoals  ze  zijn   4.40   4   5   Ben  ik  me  bewuster  van  wat  ik  ervaar  van  moment  tot   4.40   3   5   moment   Ben  ik  in  staat  de  oordelen  die  ik  heb  beter  op  te  merken   4.30   3   5   Ben  ik  in  staat  op  een  minder-­‐oordelende  manier   3.00   2   5   aanwezig  te  zijn  in  het  hier  en  nu   Kan  ik  op  een  vriendelijker  manier  met  mijn  lichaam   4.40   3   5   omgaan   Kan  ik  op  een  vriendelijker  manier  met  mezelf  omgaan   4.40   3   5   Ben  ik  me  bewuster  van  keuzes  die  ik  maak  en  de   4.40   3   5   informatie  waarop  ik  deze  keuzes  baseer   Ben  ik  in  staat  een  intentie  te  zetten  en  mijn  gehechtheid   3.90   3   5   aan  het  resultaat  op  te  merken   Ben  ik  in  staat  een  intentie  te  zetten  en  mijn  gehechtheid   3.50   3   5   aan  het  resultaat  los  te  laten   Heb  ik  geleerd  momenten  te  vinden  in  mijn  dagelijks  leven   3.90   2   5   om  yoga  te  doen   Heb  ik  geleerd  momenten  te  vinden  in  mijn  dagelijks  leven   4.50   3   5   om  even  stil  te  staan   Heb  ik  dingen  geleerd  waarmee  ik  mijn  stemming  positief   4.40   3   5   kan  beïnvloeden   Heb  ik  dingen  geleerd  waarmee  ik  mijn  gezondheid   4.50   3   5   positief  kan  beïnvloeden     Alle  deelnemers  willen  doorgaan  met  wat  ze  geleerd  hebben  in  de  training.  Ze  gaven  hierover  het   volgende  aan:   • “Ik  wil  één  keer  per  week  naar  een  yogabijeenkomst.  Verder  wil  ik  yoga  oefeningen  doen   wanneer  ik  hier  behoefte  aan  heb.  Yoga  is  op  deze  manier  genoeg  in  mijn  geïntegreerd  voor  het   moment.  Een  veilige  basis  om  dagelijks  op  terug  te  vallen  wanneer  ik  dat  prettig  vind.”   • “Yoga  een  vaste  plaats  geven  in  mijn  leven.  Vast  tijdstip  zoeken  thuis  en  mindfullnes  bijwonen  in   een  groep.”   • “Deze  yoga  oefeningen  erin  houden  en  gebruiken  wanneer  ik  energie  nodig  heb  en  proberen   dagelijks  de  balansoefeningen  te  doen.”   • “Nodig  om  een  groep  te  zoeken  in  mijn  buurt.”   • “Ik  heb  het  plan  om  uit  te  kijken  naar  een  volgende  training  om  te  leren  en  de  oefeningen  te   blijven  uitvoeren.”   • “Ik  wil  proberen,  dagelijks  oefeningen  te  doen.  Dit  deed  ik  al  nav  de  MFN  en  CompTr.,  maar  vaak   dacht  ik:  'Ach,  ik  kan  wel  zonder'.  Ik  besef  nu  weer  heel  goed,  dat  deze  oefeningen  even   noodzakelijk  en  goed  voor  me  zijn  als  eten  en    rustig  ademhalen.”   • “Ik  hoop  dat  er  nog  een  groep  komt,  die  zou  ik  volledig  mee  willen  doen.”  

• • •

“Iedere  dag  oefeningen  doen,  alleen  thuis.  Af  en  toe  met  een  groep  bij  de  Mindfulness   terugkombijeenkomsten.”   “Dagelijkse  meditatieve  ademhaling.”   “Nou  ik  zou  best  yoga  willen  blijven  doen,  maar  vrees  dat  er  geen  yoga  school  bestaat  die  zich  zal   aanpassen  aan  mijn  eigen  fysieke  beperkingen.  Maar  goed,  dat  is  dan  ook  wens  die  ik  naar  de   kosmos  stuur  en  wie  weet…”  

  Deelname  aan  het  onderzoek   De  meeste  deelnemers  vonden  het  leuk  om  aan  het  onderzoek  deel  te  nemen.  Ze  zeiden  hierover:   • “Ik  vind  dit  onderzoek  absoluut  de  moeite  waard  om  aan  deel  te  nemen,  omdat  ik  denk  dat  yoga   een  meer  prominente  plek  zou  mogen  krijgen  binnen  het  behandelaanbod  van  de  GGZ.  Als   deelname  aan  een  onderzoek  hieraan  bijdraagt,  dan  doe  ik  dat  graag.”   • “Oké”   • “Eerste  stukje  (tests)  bij  Wilma  interessant.”   • “Fijn  om  een  bijdrage  te  kunnen  leveren.”   • “Heel  erg  fijn.”   • “Prettig,  wel  moeilijk  vol  te  houden  door  mijn  eigen  gemoedstoestand.”   • “Een  voorrecht  om  mee  te  mogen  doen,  leuk,  leerzaam  en  het  smaakt  naar  meer...”   • “Een  "rijke"  ervaring.”   • “Super,  had  het  echt  niet  willen  missen.”   • “Prima”     Over  het  doen  van  de  tests  en  het  invullen  van  de  vragenlijsten  rapporteerden  de  deelnemers  het   volgende:   • “Geen  probleem.”   • “Noodzakelijk.”   • “Ik  ben  tegen  dit  soort  onderzoeken  je  wordt  geperst  in  een  keurslijf  om  efficiënt  en   kwantificeerbare  antwoorden  te  geven  dat  past  niet  in  mijn  wereldbeeld  omdat  ik  dan  niet   duidelijk  in  mijn  eigen  woorden  kan  zeggen  hoe  ik  er  tegenover  sta.”   • “Erg  inspannend.”   • “Kost  tijd  en  moeite.”   • “Neutraal.”   • “Vraag  me  af  wat  sommige  testen  moeten  uitwijzen,  maar  niet  storend  ervaren.”   • “Boeiend.”   • “Hoort  erbij  /  prima.”   • “Prima  hoor,  goede  balans  tussen  investeren  en  ontvangen.”     Ten  slotte  gaven  deelnemers  nog  enkele  suggesties  om  het  onderzoek  te  verbeteren:   • “Lijsten  thuis  laten  invullen  op  computer.”   • “Meer  openvragen  meer  ruimte  voor  situatieschetsen  voorbeelden  en  aan  ons  vragen  hoe  yoga   in  een  bepaalde  situatie  in  de  bus  etc.  in  grote  ruimtes  voor  een  uitvoering  zou  kunnen  helpen.”   • “CIP  moet  gewoon  wat  praktischer  worden  en  meer  aan  reclame  doen  en  werven.  Er  zijn  veel   mensen  gebaat  bij  hun  benadering  en  omgaan  met  cliënten  waar  andere  instellingen  nog  een   puntje  aan  kunnen  zuigen  dat  zeg  ik  als  veteraan  in  de  geestelijke  gezondheidszorg.”  

• • •  

“Graag  na  b.v.  een  half  jaar  of  eerder  een  terugkombijeenkomst  om  te  kijken  hoe  het  er  voor   staat  met  yoga  beoefening  van  de  deelnemers.”   “Via  cliëntenbelangen  Lentis  wil  ik  graag  meedenken  aan/over  de  inbedding  van  yoga  binnen  het   behandelcircuit.”   “Op  Lentisweb  zetten!!!”