27-11-12
Universiteitsdienst- FMVG
Programma van Eisen Collegezalen TU Delft
Opsteller:
N.V.J. Prenen & M. Djuričić Directie Facilitair Management & Vastgoed TU Delft
Versie: Status:
3.0 (27-11-2012) Definitief
Programma van eisen versie 3.0 definitief 27-11-2012
Pagina 1 van 10
17:21
27-11-12
Bijlage 2:
Universiteitsdienst- FMVG
Programma van eisen onderwijs- en tentamenruimten
Als basis geldt BIJLAGE GI_03 Technisch Programma van Eisen conform het Handboek FMVG. (versie 31-08-2012). Algemene eisen
Uitgangspunt moet zijn het gebruiksgemak en eenduidige bediening voor de docent. In het gehele project moet aandacht besteed worden aan schoonmaak- en onderhoudsvriendelijke oplossingen. Daar waar mogelijk wordt bestaande apparatuur/installaties hergebruikt. Kabels voor de AV-installatie dienen makkelijk vervangbaar te zijn en de kabelvoorzieningen dienen voldoende reserveruimte te hebben voor toekomstige uitbreidingen. Data en besturing bij voorkeur over UTP CAT6 bekabeling. Bouwfysische eisen Geluid
Akoestiek: - Nagalmtijd 0,5 tot 1,0 seconden over het gehele geluidsspectrum - Speech transmission index tussen 0,7 en 1,0 (= maatgevend voor de verstaanbaarheid) Licht
Verlichting: - Conform NEN12464-1 - Regelbaar tot 500 lux op werkvlak - Lichtbron bij voorkeur type T5 longlife, kleur 830 of 840 Bediening: - De verlichting dient nabij de entreedeur ingeschakeld te kunnen worden daarna vanaf de katheder handmatig regelbaar middels de AV-bediening bedientableau - Er dient in de collegezaal een bediening voor de verlichting te worden gerealiseerd zodat bij uitval van de AV-installatie de verlichting handmatig bediend kan worden - De verlichting bij de projectievlakken (forumverlichting) dient separaat schakelbaar en regelbaar te zijn. - In delen schakelbare bordverlichting (bij meer dan een krijt en/of whiteboard) - Via het KNX systeem dient alle verlichting middels een z.g. veegpuls uitschakelbaar te zijn Overige: - Lichtwering - Traptredeverlichting Amphizalen (dient onderdeel te zijn van de noodverlichtingsinstallatie) - Forumverlichting in grote zalen t.b.v. Collegerama Calamiteitenvoorzieningen: - Bij activering van de ontruimingsignaal dient de verlichting 100% in werking treden, de AV-installatie uitgeschakeld te worden en indien aanwezig de elektrisch bedienbare licht/warmtewering te openen.
Programma van eisen versie 3.0 definitief 27-11-2012
Pagina 2 van 10
17:21
27-11-12
Universiteitsdienst- FMVG
Klimaat
Ten behoeve van een minimaal energieverbruik: - Hoog rendement warmte- of koudeterugwinning. Minimaal 50-60% rendement - Koeling en verwarming bij voorkeur door middel van een koude/warme bronsysteem - Nachtvertilatie in de zomer Ventilatie: - Bij voorkeur 100% verse lucht met warmteterugwinning, gefilterd klasse EU7, inblaastemperatuur tussen 16°C en 26°C - Minimaal 20 m³/uur verse lucht per persoon en minimaal 1,1 l/s verse lucht per m² vloeroppervlak - CO2 gestuurd - Luchtsnelheid in de verblijfszone niet meer dan 0,2 m/s Luchtkwaliteit: CO2-concentratie maximaal 1200 ppm (streefwaarde is 800 ppm). Meting in de afvoer - Relatieve vochtigheid minimaal 30% Temperatuur: - Tussen 21°C (winter) en 25°C (bij 30°C buitentemperatuur), afhankelijk van de buitenluchttemperatuur. Meting in de afzuiging en op twee plaatsen in de ruimte aan een wand. Uitvoeren van warmtelast berekening per zaal. Installatiegeluid: - Maximaal 35 dB(A) Verwarming: - Indien buitenramen aanwezig zijn dienen onder deze ramen radiatoren ter compensatie van het koude vlak aanwezig te zijn, met voldoende capaciteit om bij nachtverlaging van het CV-water de zaal op een temperatuur van circa 15°C te houden Overig
Geluidwering van de gevel: - minimaal 30 dB(A) Bouwtechnische eisen
Luchttoevoer aan de onderzijde is een eis en gunstig voor afvoer van warmte in de zomer, maar vereist speciale ventilatievoorzieningen onder/bij de meubels Buitenramen dienen van isolatieglas te zijn, met een lage zonenergietoetredingsfactor Buitenlicht/warmtewering Ontgrendeling en vergrendeling deuren met toegangspas (SALTO / Keyprocessor) Beletlamp boven elke toegangsdeur of alle toegangsdeuren voorzien van een kijkglas (patrijspoort) om naar binnen te kijken. Oppervlak per studentplek: - Streefwaarde 1,0 m² FNO. (Tentamenzaal 2,85 m2) Breedte/diepte-verhouding ruimte: - 1:1 tot 1:2 Netto plafondhoogte: - 2,7 tot 3,5 m Ruimten afsluitbaar Vrije zichtlijn voor de studenten
Programma van eisen versie 3.0 definitief 27-11-2012
Pagina 3 van 10
17:21
27-11-12
Universiteitsdienst- FMVG
Brandweertechnisch
Zaalindeling met opstelling meubilair, gangpaden, rijlengten, vrije ruimte tussen stoelen, conform wettelijke eisen. (Als voorbeeld zie “Beeldstijl en technische omschrijving collegemeubilair TU Delft”) Vluchtwegen, vluchtdeuren en brand- en rookscheidingen conform wettelijke eisen. Toegepaste materialen conform wettelijke eisen. Branddetectie, blusmiddelen en ontruimingsinstallatie conform wettelijke eisen. Vluchtwegmarkering en noodverlichting conform wettelijke eisen. Interieur
De uitvoering kan per zaal verschillen en is afhankelijk van de sfeer en uitstraling van de betreffende faculteit. Denk hierbij aan meubilair, verlichting, kleur- en materiaalgebruik. (Als voorbeeld zie “Beeldstijl en technische omschrijving collegemeubilair TU Delft”) Bouwtechnische eisen
Ten behoeve van schoonmaken/houden: - Gladde vloerbedekking - Gladde bekleding van meubilair Werkplek docent (vlakke zaal)
Tafel van minimaal 120 x 80 cm; in hoogte verstelbaar Stoel conform NEN-EN 1335 (gestoffeerd, met armleuning) Kapstok In hoogte verstelbare katheder met geïntegreerde display(s) t.b.v. presentatie en bediening AV en technische installaties. Werkplek student vlakke zaal
ICT-inrichting, netwerk (vast en/of draadloos), 230 V Meubilair (in hoogte verstelbaar) Werk/schrijfblad 90 x 60 cm (in hoogte verstelbaar) Tafels verplaatsbaar Werkplek student amphizaal
ICT-inrichting, netwerk (vast en/of draadloos), 230 V Tredeverlichting Meubilair amphizaal: - rijafstand 950 mm - stoelafstand h.o.h. 550 mm - bladbreedte 500 mm - bladdiepte minimaal 380 mm - doorloopruimte 450 mm - zitting: opklapbaar - blad: opklapbaar Bij renovatie van bestaande collegezalen dient het collegemeubilair wat betreft afmetingen en doorloopruimte minimaal te voldoen aan de voorwaarden zoals gesteld door de VNG (Vereniging Nederlandse Gemeenten). Programma van eisen versie 3.0 definitief 27-11-2012
Pagina 4 van 10
17:21
27-11-12
Universiteitsdienst- FMVG
Speciale voorzieningen
Plaats voor één rolstoel werkplek (bij zalen groter dan 250 plaatsen en alle amphizalen, twee rolstoel werkplekken) Een RF (Radio Frequent) systeem met twee ontvangers per zaal voor slechthorenden Goede bereikbaarheid voor mindervaliden (zie ook Handboek voor Toegankelijkheid) Inrichting
Algemeen: - Klok - Inrichting zodanig dat meerdere presentatiemiddelen tegelijk te gebruiken zijn. - Minstens één groot bord per zaal (bij toepassen van krijtborden is een wastafel vereiste). - Het tegelijk projecteren met de beamer en gebruik van de borden moet mogelijk zijn. - Voor demonstraties gebruik maken van mobiele tafels (proefjestafel ca. 1,5 m x 0,8 m). - Achterdeuren in de zaal geschikt maken voor (niet verstorende) in- en uitloop tijdens de colleges. - Een telefoontoestel aan wand of op lessenaar. - Data en 230 V aansluiting t.b.v. het doen van de proeven (in proefjestafel).
Programma van eisen versie 3.0 definitief 27-11-2012
Pagina 5 van 10
17:21
27-11-12
Universiteitsdienst- FMVG
Audiovisueel / ICT
De functionele eisen die aan de audiovisuele systemen worden gesteld komen voort uit de verwachting van de gebruikers van deze audiovisuele systemen. Belangrijk hierin is een onderscheid te maken tussen functionaliteit en techniek. Leidend is de functionaliteit die wordt verwacht door de gebruiker, volgend is de techniek die de functionaliteit beschikbaar maakt voor de gebruiker. Vanuit functionaliteit zijn er de volgende invalshoeken: - Communicatie tussen docent en student - Onderwijsmethoden / kennisoverdracht - Locatie / setting van docent en studenten - Bediening. De docent draagt kennis over aan de student, hierbij is evident dat de docent en één of meerdere studenten met elkaar kunnen communiceren. Deze communicatie kan plaatsvinden op verschillende manieren, de docent kiest hierbij de meest effectieve methode om kennis over te dragen. Met deze methoden bedoelen we de verschillende onderwijsmethoden die de docent tot zijn beschikking heeft. Of een docent de onderwijsmethode effectief kan toepassen hangt af van de omgeving waarin deze wordt toegepast, de ruimte(indeling) en middelen die nodig zijn voor de methode moeten in de juiste vorm beschikbaar zijn. Communicatie De communicatie tussen de docent en de studenten vindt plaats middels verbale en non-verbale communicatie. Het is van belang dat deze beide communicatievormen goed functioneren in de verschillende lesvormen en collegezalen. Verbale communicatie Uitgangspunt is dat de docent goed verstaanbaar moet zijn op alle zitplaatsen in de collegezaal. Verschillende factoren zijn van invloed op deze ‘spraakverstaanbaarheid’. Ten eerste de akoestiek van de ruimte bij verschillende bezettingsgraden. Ten tweede de omgevingsgeluiden in de zaal. De studenten zelf produceren omgevingsgeluid dat door medestudenten als storend kan worden ervaren. In iedere collegezaal zal een geluidsinstallatie worden toegepast bestaande uit tenminste twee microfoons voor docenten (gelijktijdig gebruik) en luidspreker(s) voor de weergave van het geluid in de collegezaal. Wanneer een student een vraag stelt is het van belang dat ook de docent de student goed verstaat en dat ook de medestudenten de vraag goed verstaan. Hiertoe dient een draadloze handheld microfoon te worden ingezet. Afhankelijk van de basis akoestiek van de ruimte zijn hiervoor mogelijk aanvullende maatregelen nodig om de verstaanbaarheid voor de docent te garanderen. Slechthorenden voorziening Voor slechthorenden geldt in het algemeen dat in de kwaliteit van het geluid zeer bepalend is voor de mate waarin versterking nodig is en zelfs zinvol is. Slechthorenden hebben veel last van bijgeluiden in directe omgeving maar ook de bijgeluiden via spraakversterking en slechthorenden voorziening worden meegestuurd. Belangrijk is dus de zaalakoestiek die ervoor moet zorgen dat deze geluiden minimaal zijn. In een collegezaal hebben slechthorenden (maar Programma van eisen versie 3.0 definitief 27-11-2012
Pagina 6 van 10
17:21
27-11-12
Universiteitsdienst- FMVG
ook de niet-slechthorenden) veel last van het door studenten geproduceerde omgevingsgeluid, dit wordt alleen door extra akoestische maatregelen in de zaal ondervangen. In elke collegezaal dient een slechthorenden voorziening te worden gerealiseerd. De uitvoeringsvorm van deze slechthorenden voorziening zal moeten worden gestandaardiseerd voor de TU Delft zodat het gebruik van deze installatie voor de gebruikers per ruimte identiek is. Een (strategische) keuze is gemaakt omtrent de uitvoeringsvorm van de slechthorenden voorziening aangezien deze uitvoeringsvorm consequenties heeft voor het beheer en de uitgifte van apparatuur aan de gebruikers van het systeem. Hieronder wordt op hoofdlijnen de (strategische) keuze beschreven: RF systeem Het RF (Radio Frequent) systeem bestaat uit een RF zender per collegezaal. Deze RF zender is gekoppeld met de geluidsinstallatie en stuurt het geluidsignaal als radiofrequent signaal de zaal in. De ontvanger kan op meerdere manieren zijn uitgevoerd. Nadeel van dit systeem is dat de ontvangers beheerd en uitgegeven moeten worden. Non-verbale communicatie Wanneer een college wordt gegeven aan één groep studenten in de collegezaal zullen er geen aanvullende voorzieningen nodig zijn voor het mogelijk maken van non-verbale communicatie. In het geval dat colleges ook van buiten de collegezaal worden gevolgd, bijvoorbeeld vanuit een overloopzaal, zal de non verbale communicatie aan beide kanten door middel van camera’s en schermen moeten worden ondersteund. Naast het koppelen van collegezalen op de campus van de TU Delft zelf, dienen de collegezalen ook geschikt te zijn om met locaties buiten de campus te kunnen koppelen. Hiervoor zullen de audiovisuele voorzieningen binnen de collegezalen worden gekoppeld met videoconferentie apparatuur voor de transmissie van beeld en geluid over en weer. In de collegezalen worden de volgende apparatuur geplaatst om non verbale communicatie te ondersteunen: -
Bestuurbare camera voor het registreren van de docent Bestuurbare camera voor het registreren van één of meerdere studenten Algemene overzicht camera Weergave van het camerabeeld via de presentatieschermen;
Programma van eisen versie 3.0 definitief 27-11-2012
Pagina 7 van 10
17:21
27-11-12
Universiteitsdienst- FMVG
Onderwijsmethoden / kennisoverdracht Gebaseerd op de gegevens over het huidige gebruik van de diverse onderwijsmiddelen in collegezalen beschrijft dit hoofdstuk de functionaliteit die nodig is om optimaal de kennis over te dragen. De middelen die nu en in de toekomst worden ingezet voor deze kennisoverdracht zullen blijven ontwikkelen. De huidige trend is dat methoden van onderwijs op alle niveaus in het onderwijs steeds interactiever worden. De voorzieningen die worden gerealiseerd in de collegezalen dienen deze trends te ondersteunen en zo universeel mogelijk te zijn als het gaat om nieuwe toekomstige ontwikkelingen. Schrijven In de oudere collegezalen staat het krijtbord centraal, in minder oude zalen is het krijtbord inmiddels vervangen door een whiteboard. In vrijwel alle situaties maakt de docent gebruik van de mogelijkheid schrijvend zijn kennis over te dragen. Krijtborden of whiteboards in de huidige vorm nemen een belangrijke plaats in op het podium van de docent. Daarnaast kennen ze beiden een groot nadeel en dat is dat ze in de huidige uitvoeringsvorm niet gecombineerd kunnen worden met de middelen die nodig zijn voor andere in deze paragraaf benoemde onderwijsvormen. De functionaliteit van het schrijven zal in nieuwe collegezalen in een vorm moeten terugkomen die wat betreft het gebruik overeenkomt met huidige functionaliteit, maar ook multifunctioneel inzetbaar is in combinatie met andere onderwijsvormen. Daarnaast dient zowel met echte inkt als met ‘digitale’ inkt te kunnen worden geschreven. Er dient in de nieuwe inrichting van de collegezalen onderscheid te worden gemaakt in de positie van de docent. Wanneer de docent op het bord schrijft is er geen (non-verbaal) contact mogelijk met studenten. Een functionele eis is dat indien (onderdelen van) de AV installatie onverhoopt niet functioneren er toch lesgegeven kan worden als ware het een traditioneel krijtbord of whiteboard. Interactiviteit Veelal wordt een interactief whiteboard of scherm gebruikt om schrift te digitaliseren. Daarnaast biedt interactiviteit de mogelijkheid meerdere media door elkaar te gebruiken. Steeds meer applicaties zijn beschikbaar of kunnen door docenten zelf worden ontwikkeld die specifiek bedoelt zijn voor gebruik op een interactief scherm. Bovengenoemde vormen van interactiviteit moeten in de collegezalen worden ondersteund. Presenteren In iedere collegezaal is de mogelijkheid om het computerbeeld groot weer te geven d.m.v. een HD-beamer of een array van LED-schermen. Deze functionaliteit zal gehandhaafd blijven in de nieuwe collegezalen en is beschikbaar vanaf vaste computer of laptop. Optie: Aanwijsstok Er dient een vorm van aanwijsstok te kunnen worden gebruikt. Bij voorkeur is dit een digitale aanwijsstok zodat hetgeen wordt aangewezen ook op andere locaties goed zichtbaar is.
Programma van eisen versie 3.0 definitief 27-11-2012
Pagina 8 van 10
17:21
27-11-12
Universiteitsdienst- FMVG
Optie: Documenten camera In een aantal zalen wordt een documenten camera gebruikt voor het weergeven van documenten en manuscripten die niet digitaal beschikbaar zijn, ook niet al te grote voorwerpen kunnen goed op deze wijze worden weergegeven. De documenten camera is het enige apparaat dat het mogelijk maakt gemakkelijk documenten en voorwerpen zichtbaar te maken in digitale vorm. De documenten camera wordt geplaatst nabij en aangesloten op de katheder. Bij voorkeur wordt de documenten camera houder zoveel mogelijk weggewerkt en ingebouwd in het katheder. Optie: Stemmen (Student Response Systeem) Docenten kunnen middels een presentatie de studenten opgaven / stellingen voorleggen waarop de studenten kunnen reageren via laptop/telefoon of een stemkastje. De resultaten worden verzameld en kunnen daarna direct worden gepresenteerd. Dergelijke stemsystemen zijn vaak uitgevoerd met stemkastjes die een draadloze ontvanger communiceren en de gegevens doorstuurt naar een computer. In de collegezalen zullen geen specifieke voorzieningen worden getroffen voor deze stemkastjes. Momenteel wordt student response software gebruikt. De verwachting is dat een dergelijke systeem in de vorm van een softwarepakket, toegankelijk is via een web applicatie. Studenten kunnen dan reageren d.m.v. laptop of telefoon. Optie: Microblog Er wordt gebruik gemaakt van een microblog zodat studenten die in de zaal of van buitenaf kunnen communiceren via dit blog. De levering van de software is geen onderdeel van de werkzaamheden, wel dient er op het interactieve touchscreen en op de cockpit ruimte te worden gereserveerd voor de weergave van dit blog. Optie: Aanwezigheidsregistratie Vanuit audiovisuele middelen worden geen voorzieningen getroffen voor de aanwezigheidsregistratie. Bediening De bediening van de audiovisuele en technische systemen zal plaatsvinden via een interactief touchscreen in de katheder. De bediening dient intuïtief en uniform te worden uitgevoerd in alle collegezalen van de TU Delft. Er bestaan interactieve touchscreens die met de verschillende softwarepakketten werken van interactieve schermen. Het heeft de voorkeur dat de TU Delft niet gebonden is aan één van de leveranciers van interactieve software. De TU Delft wil, gebruik kunnen maken van verschillende pakketten. Het is van belang dat de docent niet verdwaald in menu’s en het vertrouwen in de bediening verliest. De menustructuur zal worden geprogrammeerd vanuit de positie en benadering van de docent. Het touchscreen zal worden gebruikt voor de bediening van: - De algemene-, forum- en bordverlichting (schakelen en dimmen) - Beletlamp en tredeverlichting (automatisch) - Bediening AV installatie - Bediening licht/warmtewering - Selecteren bronnen, bestemmingen Daarnaast krijgt de AV installatie ook input vanuit de volgende gebouwinstallaties: - Veegpuls vanuit gebouwbeheersysteem - Koppeling met brandmeld en/of ontruimingsinstallatie Programma van eisen versie 3.0 definitief 27-11-2012
Pagina 9 van 10
17:21
27-11-12
Universiteitsdienst- FMVG
Naast de bediening via het touchscreen zal het licht ook in en uit te schakelen zijn bij elke entree van de collegezaal middels een lichtschakelaar en een aanwezigheidsdetectornabij de hoofdentree. Indien het de docent niet lukt om via het bedieningspaneel de instellingen goed voor elkaar te krijgen dient het mogelijk te zijn dat de docent contact kan opnemen met het servicepunt d.m.v. een telefoon. Locatie van docent en studenten De functionaliteit die in de eerdere paragrafen is grotendeels gebaseerd op het gebruik binnen één collegezaal. Op dit moment worden collegezalen vanwege ruimtegebrek al veelvuldig gekoppeld om zo aan een grotere groep studenten college te kunnen geven. Daarnaast volgen studenten de colleges al vanuit willekeurige plekken waarbij de interactiviteit en functionaliteit die er is binnen één collegezaal vanzelfsprekend zo veel mogelijk wordt benaderd. Het moet ook mogelijk zijn colleges achteraf te bekijken, de colleges worden opgenomen en beschikbaar gesteld aan de studenten via Collegerama Live (zie Collegerama). Een voorwaarde voor de bovengenoemde functionaliteit is dat alle communicatie en kennisoverdracht die plaatsvindt tijdens een college digitaal moet worden verstuurd en vastgelegd zodat deze beschikbaar is. Koppelen van collegezalen De AV-installaties van de collegezalen dienen voorbereid te zijn voor het koppelen van andere collegezalen via het ICT netwerk van de TU Delft d.m.v. een nog te realiseren centrale AVcontrolroom. Hierdoor is het mogelijk grotere groepen, verdeeld over meerdere zalen, in een keer een te interactief college te laten volgen. Collegerama Collegerama is de benaming van het systeem dat de TU Delft gebruikt om colleges te registreren en te publiceren op het web. De onderwijszalen die worden gerenoveerd moeten allen geschikt zijn om te kunnen koppelen aan een los te plaatsen Collegerama systeem. Collegerama biedt ook de functionaliteit voor studenten om colleges live en online te kunnen volgen. Videoconferencing Met behulp van videoconferentie apparatuur dient het mogelijk te zijn collegezalen van de TU Delft en collegezalen elders (in 3TU verband) te koppelen. Deze functionaliteit valt gedeeltelijk samen met de voorzieningen die al voor Collegerama worden getroffen. De videoconferentie apparatuur dient op strategische locaties (lokaal) te worden opgesteld en zal zoveel mogelijk gebruik maken van de AV-voorzieningen die al in de zalen aanwezig zijn (b.v. microfoons, speakers en aanwezige camera’s). Aanbevelingen voor gebouwbeheer
Bewegwijzering: - naar zaal - voor rolstoelers
Programma van eisen versie 3.0 definitief 27-11-2012
Pagina 10 van 10
17:21