Professioneel omgaan met risico s

Professioneel omgaan met risico's

11/10/2012

Professioneel omgaan met risico’s Juridisch onderzoek naar de aansprakelijkheid van private non-profit voorzieningen met de focus op jeugdhulp en kinderopvang Vlaams Welzijnsverbond 10 oktober 2012 Katrien Herbots Ellen Van Grunderbeek Prof. dr. Johan Put Instituut voor Sociaal Recht KU Leuven

Opbouw 1. Algemene situering 2. Burgerrechtelijke aansprakelijkheid 3. Strafrechtelijke aansprakelijkheid 4. Reflecties vanuit een breder perspectief

Vlaams Welzijnsverbond 10 oktober 2012

1


11/10/2012

Algemene situering: aanleiding tot het onderzoek • Verander(en)de zorgcontext en controlemaatschappij o

o

Maatschappij en cliënt stellen steeds hogere eisen aan de professionals in de zorgsector De vereiste competenties en de invulling van gepast handelen is onderhevig aan evolutie

• Professional in de hulpverlening o o

Risico’s zijn inherent aan de job Onzekerheid en kwetsbaarheid

Algemene situering: afbakening van het onderzoek • Kinderopvang en jeugdhulp: o

Sectoren • • • • •

o o

Bijzondere jeugdbijstand Zorg voor minderjarigen met een handicap Centra integrale gezinszorg Centra kinderzorg en gezinsondersteuning Kinderopvang

Minderjarige cliënt & ouders Private initiatieven met de focus op vzw’s


2


11/10/2012

Algemene situering: focus van het onderzoek • Focus: aansprakelijkheid = aanspreekbaar zijn voor je daden o Burgerrechtelijke aansprakelijkheid • Contractueel • Buitencontractueel

Strafrechtelijke aansprakelijkheid o Zijdelings: andere vraagstukken (verzekering, schadevergoeding, bewijs, samenloop) • Doelgroep: medewerkers, bestuurders, directie, stagiairs… die op hun professionaliteit worden aangesproken o NIET: aansprakelijkheid minderjarige / ouders overheidsaansprakelijkheid o

Algemene situering: doelstelling van het onderzoek • Juridisch kader aanreiken o o

In perspectief kunnen plaatsen Theoretische duiding van de rechtsfiguren, steeds in te kleuren aan de hand van de specifieke casus en hulpverleningssituatie • Juridische regeling is per definitie abstract • Geen voorspelling / uitspraak over concrete gevallen

• Vooral ‘microvlak’ (hulpverleningssituatie) Ook van belang is: o ‘mesovlak’: integriteits- en risicobeleid voorzieningen o ‘macrovlak’: sturings- en ondersteuningsbeleid overheid


3


11/10/2012

Begripsduiding aansprakelijkheid • Aansprakelijkheid: aanspreekbaar zijn voor je daden • Drie grote vormen o

o

In het burgerlijk recht • Contractuele aansprakelijkheid • Buitencontractuele aansprakelijkheid => Burgerrechtelijke aansprakelijkheid In het strafrecht: strafrechtelijke aansprakelijkheid



4


11/10/2012

Burgerrechtelijke aansprakelijkheid: vooraf • Jeugdhulp en kinderopvang als verzameltermen • Voor elke vorm van burgerrechtelijke aansprakelijkheid: o

o

Fout: invulling afhankelijk van al dan niet bestaan contract Schade • Materieel • Moreel

o

Oorzakelijk verband • tussen fout en schade • wanneer de feiten aantonen dat de schade – zoals deze zich heeft voorgedaan – zonder de fout niet of niet in dezelfde omvang zou zijn voorgekomen

Burgerrechtelijke aansprakelijkheid: toepassingsgeval Kaatje, een driejarige kleuter, wordt opgevangen in een centrum voor kinder- en gezinsondersteuning (CKG). De voorziening heeft de structuur van een vzw. Het personeelsbestand bestaat uit de directrice, twee stafmedewerkers en zes begeleiders. Tijdens een uitstap loopt Kaatje weg en wordt ze het slachtoffer van een verkeersongeval. Op dat moment was één begeleider aanwezig.


5


11/10/2012

Burgerrechtelijke aansprakelijkheid: toepassingsgeval • Bestaat er een overeenkomst tussen het CKG en (de ouders van) Kaatje?

• Kan het CKG - als voorziening – contractueel aansprakelijk gesteld worden?

• Kan het CKG persoonlijk aansprakelijk gesteld worden? • Kan het CKG kwalitatief aansprakelijk gesteld worden? • Kan de begeleider persoonlijke aansprakelijkheid oplopen?

Burgerrechtelijke aansprakelijkheid: overzicht 1. Contractuele aansprakelijkheid 2. Buitencontractuele aansprakelijkheid o o

Persoonlijke aansprakelijkheid Aansprakelijkheid voor andermans daad

3. Andere vraagstukken


6


11/10/2012

Burgerrechtelijke aansprakelijkheid: contractuele aansprakelijkheid • Voorwaarde: contract tussen cliënt en voorziening o o o

Geldige overeenkomst Handelingsbekwame partijen Vrije instemming

• Welzijnsrelaties: hulpverleningsovereenkomst o

Specifieke invulling naargelang de sector • Vrijwillige jeugdbijstand: handelingsplan • Gehandicaptenzorg: protocol van verblijf, behandeling en begeleiding én een individuele dienstverleningsovereenkomst • CIG: hulpverleningsprogramma • CKG: ondersteuningsplan • Kinderopvang: schriftelijke overeenkomst

Burgerrechtelijke aansprakelijkheid: contractuele aansprakelijkheid • Knelpunten: toestemmingsvereiste en positie van de contractspartijen

• Toestemmingsvereiste: is er sprake van een vrije toestemming? o Vrijwillige >< gedwongen hulpverlening o Wettelijke verplichting tot contracteren o Erkennings- en subsidienormen


7


11/10/2012

Burgerrechtelijke aansprakelijkheid: contractuele aansprakelijkheid • Positie van de contractspartijen: positie van de minderjarige en de vzw? o Minderjarige: • Handelingsonbekwaam, contracteert via vertegenwoordiger (ouders, voogd…) • Bepaalde strekking: minderjarige kan zelf contracteren • •

Persoonlijk karakter van de hulpverleningsrelatie Parallellisme met gezondheidszorg en onderwijs

• Positie ouders: • •

o

Als vertegenwoordiger Als zelfstandige contractspartij (naast de minderjarige)

Vzw: • Via natuurlijke persoon-vertegenwoordiger • Medewerkers: in naam en voor rekening van

Burgerrechtelijke aansprakelijkheid: contractuele aansprakelijkheid • Contractuele aansprakelijkheid: genuanceerd antwoord o o

Meestal akkoord voorhanden Juridisch afdwingbare overeenkomst? • Verschillende stellingen 1. Geen afdwingbare overeenkomst wanneer er een wettelijke verplichting tot contracteren bestaat 2. “Protocol”: praktische en algemene afspraken die niet juridisch afdwingbaar zijn 3. Uitsplitsing verplichtingen hulpverleningsovereenkomst: resultaatsverbintenissen >< inspanningsverbintenissen

: binnen team, met directie… concreet aftoetsen wie met wie een contract sluit


8


11/10/2012

Burgerrechtelijke aansprakelijkheid: contractuele aansprakelijkheid - Kaatje • Bestaat er een overeenkomst tussen het CKG en (de ouders van) Kaatje?

• Kunnen de ouders naast de hoedanigheid van vertegenwoordiger ook zelfstandige contractspartij zijn?

• Kan de begeleider contractueel aansprakelijk gehouden worden?





9


11/10/2012

Burgerrechtelijke aansprakelijkheid: persoonlijke aansprakelijkheid • Artikel 1382-1383 BW: “Elke daad van de mens, waardoor aan een ander schade wordt veroorzaakt, verplicht degene door wiens schuld de schade is ontstaan, deze te vergoeden. (…) ook voor die welke hij door zijn nalatigheid of door zijn onvoorzichtigheid heeft veroorzaakt”.

Burgerrechtelijke aansprakelijkheid: persoonlijke aansprakelijkheid • Fout: toerekenbare onrechtmatigheid o

Onrechtmatigheid: • Schending van een wettelijke norm (bv. schuldig hulpverzuim, slagen en verwondingen) • Schending van de zorgvuldigheidsnorm (handelen zoals een “goede huisvader”)

o

Toerekenbaar: draagwijdte van daden kunnen inschatten • Aansprakelijkheidsbeperking personeelsleden, stagiairs, vrijwilligers • Aansprakelijkheid vzw


10


11/10/2012

Burgerrechtelijke aansprakelijkheid: persoonlijke aansprakelijkheid • Aansprakelijkheidsbeperking personeelsleden, stagiairs, vrijwilligers o

Personeelsleden: • o.b.v. arbeidsovereenkomst: in beginsel niet aansprakelijk • 3 uitzonderingen: • • •

Bedrog: bewust en gewilde miskenning van een na te leven verplichting Zware fout: verwaarlozing van de meest essentiële voorzichtigheidsregels Herhaalde lichte fout: gebrek aan beroepsernst

Vrijwilligers: idem (o.b.v. vrijwilligerswet) o Stagiairs: niet van toepassing • Vzw: o

o

Vzw aansprakelijk voor fouten begaan door orgaan/aangestelde (vb. bestuurder)

o

organen/aangestelden in beginsel niet aansprakelijk

Schematische voorstelling ZORGVULDIGHEIDSNORM

RECHTVAAR DIGHEIDSGROND

TOEREKENBAARHEID

FOUT

SCHADE

ONRECHTMATIGE GEDRAGING

SCHULDBEKWAAM

OORZAKELIJK VERBAND

WETTELIJKE NORM

PERSOONLIJKE AANSPRAKELIJKHEID


11


11/10/2012

Burgerrechtelijke aansprakelijkheid: persoonlijke aansprakelijkheid • Toepassingen o

Overtreding van een wettelijke norm • Strafrechtelijke misdrijven: slagen en verwondingen, schuldig hulpverzuim… • Verplichtingen in Erkenningsbesluiten: klachtenprocedure, sluiten van verzekeringen…

o

Overtreding van de zorgvuldigheidsnorm • • • •

Gebrekkig toezicht Onzorgvuldige organisatie van toezicht Niet treffen van nodige voorzorgen …





12


11/10/2012

Burgerrechtelijke aansprakelijkheid: aansprakelijkheid voor andermans daad • Aansprakelijkheid voor iets of iemand anders of kwalitatieve aansprakelijkheid

• Twee relevante vormen: o o

Aansprakelijkheid van de onderwijzer voor een leerling Aansprakelijkheid van de aansteller voor een aangestelde

Burgerrechtelijke aansprakelijkheid: aansprakelijkheid voor andermans daad • Aansprakelijkheid van de onderwijzer voor een leerling o

Theoretisch kader: • Onderwijzer: alle vormen van kennisoverdracht, oa. van maatschappelijke aard (ruim!) • Geniet aansprakelijkheidsbeperking • Weerlegbaar vermoeden van aansprakelijkheid: bewijs voldoende toezicht + onrechtmatigheid niet te voorkomen (goede huisvader-criterium)

o

Toepassing: aansprakelijkheid als onderwijzer aanvaard wanneer het gaat om: • Eigen maken van morele en sociale structuren voor re-integratie • Aanleren leefregels in home herinschakeling jonge personen met een handicap


13


11/10/2012

Burgerrechtelijke aansprakelijkheid: aansprakelijkheid voor andermans daad • Aansprakelijkheid van de aansteller voor een aangestelde o

Theoretisch kader: • Aansteller-aangestelde: bestaan arbeidsovereenkomst (WG-WN) • Geen aansprakelijkheidsbeperking • Geen tegenbewijs mogelijk voor begane onrechtmatigheid

o

Toepassing: aansprakelijkheid als aansteller aanvaard wanneer het gaat om: • Kinderdagverblijf aansprakelijk voor fout hulppersoon • Dienst opvanggezinnen OCMW aansprakelijk voor een aangestelde onthaalmoeder





14


11/10/2012

Burgerrechtelijke aansprakelijkheid: andere vraagstukken • Bewijs o o

o

Benadeelde moet onrechtmatigheid aantonen Contractuele fout > overtreding wettelijke norm > overtreding zorgvuldigheidsnorm Hoe: • alle middelen van recht • Wat met dossierstukken?

• Schadevergoedingsaspecten o o

Beroep op de rechter, al dan niet BP-stelling Integrale vergoeding, te bepalen in concreto

Burgerrechtelijke aansprakelijkheid: andere vraagstukken • Aansprakelijkheidsverzekering o

o

o

Dekking bieden tegen alle vordering tot vergoeding wegens voorvallen van schade Maatschappelijke relevantie: voorwaarde voor risicovolle activiteiten Verschillende types • • • •

Voor werknemers: beroepsaansprakelijkheid Voor bestuurders: bestuurdersaansprakelijkheid Voor vrijwilligers: burgerlijke aansprakelijkheidsverzekering Voor stagiairs: schoolverzekering


15


11/10/2012

Burgerrechtelijke aansprakelijkheid: andere vraagstukken • Samenloop: 3 vormen o o o

Eén persoon, één gedraging, meerdere vorderingen? Meerdere schadeverwekkers, meerdere vorderingen? Meerdere schadelijders?

Burgerrechtelijke aansprakelijkheid: opnieuw naar Kaatje • Kan het CKG persoonlijk aansprakelijk gesteld worden? • Kan het CKG kwalitatief aansprakelijk gesteld worden? • Kan de begeleider persoonlijke aansprakelijkheid oplopen? • Vindt de aansprakelijkheidsbeperking van artikel 18 WAO toepassing?


16


11/10/2012


Strafrechtelijke aansprakelijkheid • Fout = overtreding van Strafwetboek en bijzondere strafrechtelijke bepalingen in andere wetten o

Bv. Wet Bescherming Persoonsgegevens, Sociaal Strafwetboek

• Schade ≠ noodzakelijk • Openbaar Ministerie dagvaardt (niet slachtoffer)


17


11/10/2012

Strafrechtelijke aansprakelijkheid: wie aanspreken? Wannes (10 jaar) heeft autismespectrumstoornissen gecombineerd met een ernstige verstandelijke handicap. Sinds een aantal jaren verblijft hij in een residentiële voorziening. De laatste tijd heeft Wannes veel woedeaanvallen. Bij de laatste aanval werd het Rik, de begeleider van de leefgroep, te veel. Aan zijn tussenkomst heeft Wannes blauwe plekken op armen, benen, en bovenlichaam en twee gekneusde ribben overgehouden.

Strafrechtelijke aansprakelijkheid: wie aanspreken? • Kan Rik, als werknemer, worden gedagvaard voor slagen en verwondingen?

• Vervult de voorziening een aansprakelijke rol?


18


11/10/2012

Strafrechtelijke aansprakelijkheid: wie aanspreken? • Natuurlijke persoon o

iedereen die een strafbaar feit begaat

o

ongeacht leeftijd, statuut, verstandelijke vermogens

bv. minderjarige, vrijwilliger, mentaal gehandicapte persoon

• Rechtspersoon o

een juridische entiteit bv. vzw, nv, bvba…

o

voor misdrijven die verband houden met zijn activiteiten of voor zijn rekening werden gepleegd (materieel element), én

o

opzettelijke beslissing of nalatigheid, in oorzakelijk verband met misdrijf (moreel element)

Strafrechtelijke aansprakelijkheid: wie aanspreken? • Onderlinge verhouding individuele verantwoordelijkheid en strafrechtelijke verantwoordelijkheid van vzw o decumul als regel: persoon OF vzw • i.g.v. onopzettelijke fout van persoon: wie zwaarste fout heeft begaan • vzw indien natuurlijke persoon binnen structuren niet kan worden geïdentificeerd • vzw indien geïdentificeerde persoon niet aan bron van misdrijf ligt o

cumul als uitzondering: persoon EN vzw • persoon die strafbaar feit pleegde, is gekend, en • deze persoon heeft de fout wetens en willens begaan, en • vzw is zelf strafrechtelijk verantwoordelijk


19


11/10/2012

Strafrechtelijke aansprakelijkheid: wie aanspreken?

• Delegatie van bevoegdheden o o

beheersing strafrechtelijke aansprakelijkheid duidelijke overdracht van aantal bevoegdheden aan één of meer welbepaalde personen Bv. veiligheidsbeleid

Strafrechtelijke aansprakelijkheid: wie aanspreken? • Kan Rik, als werknemer, worden gedagvaard voor slagen en verwondingen?

• Vervult de voorziening een aansprakelijke rol?


20


11/10/2012

Strafrechtelijke aansprakelijkheid: wat gaat er fout? Linda werkt al jaren als teamverantwoordelijke binnen een voorziening waar meisjes vanaf de leeftijd van 12 jaar verblijven wegens moeilijke thuissituaties, persoonlijke problemen… Ze heeft al een tijdje door dat Rob, een stagiairhulpverlener, bijzondere aandacht heeft voor Lindsey, een 13-jarige die op vrijwillige basis in de voorziening verblijft. Op een dag betrapt ze hen beiden tijdens seksuele betrekkingen op de kamer van Lindsey.

Strafrechtelijke aansprakelijkheid: wat gaat er fout? • Begaat Rob een fout wanneer Lindsey instemt met de seksuele betrekkingen?

• Is er een verschil van beoordeling indien het voorviel bij Lindsey thuis?

• Bevindt Lindsey zich in een gevaarstoestand? • Is Linda strafbaar wanneer ze hiermee niet naar het parket stapt?

• Maakt het voor een reactie van Linda een verschil uit of ze gebonden is door het beroepsgeheim?


21


11/10/2012

Strafrechtelijke aansprakelijkheid: wat gaat er fout? • Aandacht voor die misdrijven van bijzondere relevantie binnen kinderopvang/jeugdhulp: o

minderjarige cliënten

o

in meestal bijzondere posities

o

hulpverleningsplicht - opvoedingstaak - verzorgingstaak

o

vertrouwensrelatie

o

inherent risico voor knipperlichtsituaties

• Ondergebracht onder drie grote noemers o

Grensoverschrijdend gedrag en kindermishandeling

o

Schuldig hulpverzuim

o

Omgaan met vertrouwelijke informatie, i.h. bijzonder beroepsgeheim

Strafrechtelijke aansprakelijkheid: wat gaat er fout? • Grensoverschrijdend gedrag / kindermishandeling o

Aantasting integriteit: fysiek, psychisch, emotioneel, seksueel

o

Verzamelterm

o

Omvat meer dan enkel strafbare gedragingen/onthoudingen

o

Belangrijkste misdrijven: o.m. aanranding eerbaarheid, (on)opzettelijke slagen en verwondingen…

• Beschermingstechnieken ‘minderjarigheid’: o

Bestanddeel van misdrijf Bv. onthouden voedsel/verzorging

o

Verzwarende omstandigheid Bv. schuldig hulpverzuim


22


11/10/2012

Strafrechtelijke aansprakelijkheid: wat gaat er fout?

• Uitwerken van duidelijke, gekende en gedragen richtlijnen o

In arbeidsreglement: ?

• Benoemen van grensoverschrijdend gedrag o

Sluitende omschrijving is niet mogelijk

o

Wél werken aan bewustwording, eenvormigheid, verantwoord handelen…

Strafrechtelijke aansprakelijkheid: wat gaat er fout? • Schuldig hulpverzuim o

Plicht tot hulpverlening aan persoon in nood

o

Ernstig, groot en actueel gevaar

o

Zelf vastgesteld of vernomen

o

Hulp bieden: • zelf, • via derden (intern, externe hulpverleners, parket)

o

Verstrengde hulpverleningsplicht: • minderjarigen • kwetsbare personen

o

Beoordeling door rechter: achteraf


23


11/10/2012

Strafrechtelijke aansprakelijkheid: wat gaat er fout? • Specifieke link met kinderopvang/jeugdhulp o

Beoordeling van geboden hulp • competentie en werkcontext mee in rekening genomen

o

Mogelijks belangenconflict voor zij gebonden door beroepsgeheim • delicate evenwichtsoefening

• indicaties bij afweging: • Wettelijke toelating tot spreken • Sectorale ‘good pratices’ ter ondersteuning bij afweging • Ondersteuning op organisatieniveau • …

Strafrechtelijke aansprakelijkheid: wat gaat er fout? • Omgaan met vertrouwelijke informatie o

Discretieplicht

o

Wet Bescherming Persoonsgegevens

o

Beroepsgeheim

• Beroepsgeheim o

Zwijgplicht gebonden aan een vertrouwensrelatie

o

Géén keuze, wettelijk bepaald • Medische beroepen opgesomd in artikel 458 Strafwetboek • Restcategorie in artikel 458 Strafwetboek: noodzakelijke vertrouwensfiguur • Bijzondere wettelijke bepalingen • Bv. bijzondere jeugdbijstand, integrale jeugdhulp


24


11/10/2012

Strafrechtelijke aansprakelijkheid: wat gaat er fout? • Schending o

Informatie aan derden

o

Met opzet

o

Persoon is of kan worden geïdentificeerd

• Toelaatbare doorbreking o

Bijzondere categorieën van derden • Ouders • Leidinggevenden

o

Verontrustende situaties Bv. noodtoestand, spreekrecht, cliënt is slachtoffer

o

Interne en externe overlegmomenten Bv. gezamenlijk en gedeeld beroepsgeheim, instemming

Strafrechtelijke aansprakelijkheid: wat gaat er fout?

• Van weten naar handelen o o

Abstract – juridisch kader Instrumenten tot omkadering • Opleiding • Doet beroep op vaardigheden, competenties, intern beleid…van drager beroepsgeheim,voorziening Bv. bespreekbaar maken op organisatieniveau: ook, én zeker, wanneer een grens werd overschreden

• ruimte tot dialoog met andere actoren in werkveld Aandacht en respect voor elkaar standpunten, perspectieven, finaliteiten

• …


25


11/10/2012

Strafrechtelijke aansprakelijkheid: wat gaat er fout? • Begaat Rob een fout wanneer Lindsey instemt met de seksuele betrekkingen?

• Is er een verschil van beoordeling indien het voorviel bij Lindsey thuis?

• Bevindt Lindsey zich in een gevaarstoestand? • Is Linda strafbaar wanneer ze hiermee niet naar het parket stapt?

• Maakt het voor een reactie van Linda een verschil uit of ze gebonden is door het beroepsgeheim?



26


11/10/2012

Reflecties: integriteitsbeleid • Besproken aansprakelijkheidsvormen bieden een juridisch antwoord

• Ingebed in een breder perspectief o

Juridische handvatten: • • • •

Tuchtrecht Deontologie Arbeidsrecht Welzijnsrecht

Reflecties: integriteitsbeleid o

Niet-juridische handvatten: integriteits- en risicobeleid • Omkaderingsinstrumenten Bekendmaken van good practices Vormingsprogramma’s • Aanspreekpunten • Inter- en supravisie • … • •

• Professionele houding nastreven op alle niveaus • • • • • •

Individueel Teamverband Sectoren Koepels Overheid …


27


11/10/2012

Voor wie meer wil weten…

K. HERBOTS, E. ANKAERT, E. VAN GRUNDERBEEK en J. PUT, Professioneel omgaan met risico’s. Juridisch onderzoek naar de aansprakelijkheid van private non-profit voorzieningen met de focus op de jeugdhulp en de kinderopvang, Brussel, Politeia, 2012, vii + 130 p.

Bedankt voor jullie aandacht!


28

Professioneel omgaan met risico s

Recommend Documents