Postbus l 3430 AA Bezoekadres Martlnbaan NN Bank Nederlandse Gemeenten

Postbus l 3430 AA Bezoekadres Martlnbaan 2 3439 NN www.nleuwegein.nl Bank Nederlandse Gemeenten 28 50 04 387

Nieuwegein

Stadswinkel / Burgerzaken Contactpersoon R.W.A.Kruger Telefoon (030) 607 15 13 Fax (030) 609 00 90 E-mail [email protected]

Ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties Onderdeel CZW/KOA Postbus 20011 2500 EA DEN HAAG

Datum 23 augustus 2005 Uw kenmerk 2005-0000081563 Kenmerk 2005 /15856 Onderwerp Evaluatie experiment SWS 2005 Nieuwegein

OVERZONDEN 2 6 AUG. Z005

Geachte heer of mevrouw, De gemeente Nieuwegein heeft in februari 2005 gereageerd op de uitnodiging van de minister voor Bestuurlijke Vernieuwing en Koninkrijksrelaties (BVK) om bij het landelijk referendum over het Europees grondwettelijk verdrag op l juni 2005, evenals bij de verkiezing van het Europees Parlement in 2004, wederom deel te nemen aan het experiment "Stemmen in een willekeurig stemlokaal" (SWS). Op l april 2005 heeft de minister voor BVK ingestemd met de herhaling van het experiment SWS in de gemeente Nieuwegein. Hierbij bieden wij u een evaluatierapportage aan over het uitgevoerde experiment. Deze rapportage heeft tot doel een beeld te geven over het verloop en de resultaten van de voorbereiding en uitvoering van het herhaalde experiment binnen onze gemeente Kort samengevat kan worden geconstateerd, dat evenals vorig jaar bij de verkiezing van het: Europees Parlement, het experiment als geslaagd kan worden beschouwd. Het oordeel over deze wijze van organiseren en uitvoeren van het referendum, is zowel vanuit de gemeentelijke organisatie, als vanuit de kiezers en de leden van de stembureaus, overwegend positief. In de evaluatierapportage wordt vanuit drie invalshoeken gekeken naar de ervaringen van betrokkenen bij het experiment "stemmen in een willekeurig stemlokaal": • 1. De ervaringen van de gemeentelijke organisatie In de voorliggende brief worden de "binnengemeentelijke" ervaringen van het bureau Burgerzaken bij de voorbereiding, de gemaakte keuzen, de organisatie, de uitvoering, etc. van het experiment, uitgewerkt en toegelicht. iv.;O Go

Nieuwegein

Bladnummer 2/8 Kenmerk 2005 /15856 Onderwerp Evaluatie experiment SW5 2005 Nieuwegein

• 2. De ervaringen van de Nieuwegeinse kiezers Dit deel van de evaluatie geeft de mening weer van de kiezer. Er is hiertoe steekproef van 1000 Nieuwegeiners getrokken uit het kiesgerechtigdenbestand van de gemeente. Deze personen zijn kort na de verkiezing telefonisch of schriftelijk geënquêteerd. De resultaten van dit onderzoek, dat is uitgevoerd door DIMENSUS beleidsonderzoek te Breda, zijn vastgelegd in het als bijlage bij deze brief gevoegde rapport. •

3. De ervaringen van de voorzitters en leden van de 36 Nieuwegeinse stembureaus Direct na afloop van het referendum op l juni 2005, zijn de 144 stembureauleden door middel van een schriftelijke enquête bevraagd over hun ervaringen met de voorbereiding en uitvoering van het experiment SWS. De resultaten van deze enquête zijn eveneens verwerkt in het als bijlage bij deze brief gevoegde rapport "Stemmen in een willekeurig stemlokaal in Nieuwegein; 2e meting juni 2005" Ad. l De ervaringen van de gemeentelijke organisatie

Reeds tijdens de voorbereiding en de uitvoering van dit tweede experiment SWS in Nieuwegein, zijn binnen het bureau Burgerzaken een aantal gegevens verzameld. Dit om tijdig te kunnen "voorsorteren" op de evaluatie fase, c.q.-rapportage. Hierna zal worden ingegaan op de ervaringen binnen de Nieuwegeinse organisatie ten aanzien van de volgende onderdelen van het experiment: - Ontwikkelen stempas - Ontwikkelen Register van Ingehouden Stempassen (RIS) - Voorlichtingscampagne - Uitreiken (vervangende) stempassen - Uitbrengen van de stem - Financiën - Overige evaluatiegegevens

De ontwikkeling van de stempas Bij de uitvoering van het experiment SWS is geen gebruik gemaakt van het bij verkiezingen voorgeschreven standaardmodel oproepingskaart. In de plaats hiervan is gekomen de zogenoemde stempas: een afwijkend model oproepingskaart, voorzien een aantal echtheids- / beveiligingskenmerken. De stempas is vervaardigd conform daartoe specifiek door het ministerie opgestelde eisen. In Nieuwegein isrbij het referendum wederom de keuze gemaakt voor toepassing van de stempas vaiï) Communisis security products. ^:'

h)

C) O in

Nieuwegein

Bladnummer 3/8 Kenmerk 2005 /15856 onderwerp

Evaluatie experiment 5WS 2005 Nieuwegein

Bij het tot stand komen van deze keuze hebben de navolgende overwegingen en rol gespeeld: • Een aantal van de echtheidskenmerken kan relatief eenvoudig, direct, betrouwbaar en zonder speciale hulpmiddelen worden gecontroleerd door de stembureauleden. Dit betreft met name het aangebrachte hologram, het watermerk en de toegepaste chemisch reactieve druktechniek. • Bij twijfel over de echtheid kan relatief snel binnen de gemeente door burgerzaken een "2e-lijns" controle plaats vinden op de aanwezige U. V. oplichtende vezels in het papier, de reliëf security lijnstructuur en de geprinte barcode. • De ervaringen met dit model stempas bij de verkiezing van het Europees Parlement in 2004 waren positief. Er is daarom, mede uit een oogpunt van continuïteit, voor gekozen deze "lijn" ook in 2005 voort te zetten. De stembureauleden konden bij het referendum goed uit de voeten met de te controleren echtheidskenmerken. Er zijn geen opmerkingen of klachten vernomen ten aanzien van de herkenbaarheid van deze kenmerken. Bij de productie van de stempas en het printen van de aangeleverde kiezersgegevens op de stempas, is er voor gekozen om de praktische begeleiding en coördinatie van de uitvoering daarvan te leggen bij het bedrijf dat de vanuit de gemeente aangeleverde bestanden met persoonsgegevens op de stempassen print (fa.Cendris). Hierdoor konden de contacten over het gehele productieproces van de stempas vanuit de gemeente met één accountmanager plaats vinden. Er zijn tijdens het productieproces geen problemen opgetreden. Niet voor wat betreft de druk- en printechnische aangelegenheden en ook niet ten aanzien van afstemming, planning, transport en aflevering.

De ontwikkeling van het Register Ingehouden Stempassen (RIS) In het "reguliere" stemproces wordt bij een verkiezing of een referendum gebruik gemaakt van een register met gegevens uit de gemeentelijke basisadministratie personen (GBA). Per stemlokaal 1300 totlSOO namen van kiezers. De gegevens van de oproepingskaart worden door het stembureau in het register geverifieerd. In het register wordt aangetekend dat een kiezer gestemd heeft. Bij het experiment SWS zou in Nieuwegein de toepassing van een dergelijk "positief" register hebben betekent, dat het register voor ieder stembureau 47.037 namerV (het aantal kiesgerechtigden voor dit referendum) bevat, hetgeen praktisch werkbaar is. Daarom is bij het experiment SWS wederom gebruik gemaakt van één

Nieuwegein

Bladnummer 4/8 Kenmerk 2005 /15856 onderwerp Evaluatie experiment SWS 2005 Nieuwegein

"negatief" Register van Ingehouden Stempassen: het RIS. In dit register zijn alleen de gegevens van vervallen of ongeldig verklaarde stempassen opgenomen. In Nieuwegein is voor wat betreft het RIS, gekozen voor "vulling", c.q. bijhouding van het RIS in een Excel-bestand. Dit betekent dat, mede tegen de achtergrond van de verwachting dat het RIS aanzienlijk minder kiezersgegevens bevat als het gebruikelijke "positieve" register, dat het RIS handmatig is gevuld en bijgehouden. Voor de bijhouding van het RIS zijn binnen het bureau Burgerzaken drie medewerkers aangewezen en geautoriseerd. Enerzijds om bij uitval eikaars taak te kunnen overnemen en de vereiste continuïteit in de bijhouding te kunnen waarborgen, anderzijds om de oorzaak en herkomst van onverhoopte fouten of tekortkomingen in het RIS te kunnen traceren en niet in de laatste plaats om binnen de afdeling duidelijk aanspreekpunten te hebben voor het doorgeven van mutaties. Kiezers zijn in Nieuwegein tot en met de dag vóór de verkiezing (31 mei 2005) in de gelegenheid gesteld op het gemeentehuis een vervangende stempas te verkrijgen. Voorlichtingscampagne De communicatiestrategie vanuit de gemeente Nieuwegein is er in de aanloop naar het referendum over de Europese Grondwet primair op gericht geweest de kiezer op de hoogte te brengen van het feit dat zij in Nieuwegein bij wijze van experiment wederom zelf een keuze kunnen maken in welk stembureau zij op l juni 2005 hun stem uitbrengen. De communicatie is daarbij niet in de eerste plaats gericht op het "de kiezer over de streep trekken te gaan stemmen." Dit betekent dat de gemeente in algemene zin niet meer dan de gebruikelijke inspanning heeft geleverd voor het promoten van deelname aan de verkiezing. Voor wat betreft dit laatste is gebruik gemaakt van de door de rijksoverheid beschikbaar gestelde promotie- en communicatiemiddelen als de grondwetkrant en folders, en is in de gemeentelijke informatie verwezen naar informatiebronnen als www.ukomttochook.nl. www.referendumeuropeseQrondwet.nl. e.d. In de gemeentelijke communicatie over het referendum en het experiment SWS, is er van uit gegaan dat de tijd tussen het moment van "herinnerd worden" en het moment van "actie", c.q. het uitbrengen van de stem, niet te lang zou moeten zijn. Om die reden is een relatief korte, geconcentreerde communicatieperiode van twee en een halve week gehanteerd. Het startsein voor deze actieperiode lag op woensdag 11 mei 2005, met een hl uitgebreide informatiepagina in het plaatselijke huis-aan-huisblad. ^ Vanaf deze datum zijn de verschillende communicatiemiddelen ten behoeve van Hét ('JO experiment SWS ingezet. Bovendien ontvingen alle kiesgerechtigden op zaterdag 14

O O ui

Nieuwegein //

5/8 Kenmerk

2005/15856

onderwerp Evaluatie experiment SWS 2005 Nieuwegein

mei 2005, tegelijk met een door de rijksoverheid geproduceerde en verspreide folder over het referendum, hun persoonlijke stempas, tezamen met een folder over het experiment "stemmen in een willekeurig stembureau in Nieuwegein". In deze laatste folder was tevens informatie opgenomen over de geografische ligging en de adressen van de 36 Nieuwegeinse stembureaus. Een exemplaar van de stempas en de folder is als bijlage bij deze rapportage gevoegd. Samengevat zijn bij de communicatie rond het experiment SWS in Nieuwegein de volgende middelen ingezet: Bestaande middelen; - de gemeentepagina in de Molenkruier (plaatselijke huis-aan-huis blad) - de gemeentelijke website - infocentrum in het gemeentehuis - AIS TV Krant (kabelkrant) - Huisnet (intern) - Reguliere bestuurlijke informatievoorziening en -overleggen (intern) Specifieke middelen: - Officiële openbare bekendmakingen referendum - Persoonlijk stempas met de Nieuwegeinse folder over het referendum. - Persberichten aan lokale, regionale en landelijke pers - Grondwetkrant en folders rijksoverheid - Verwijzing naar (overheids)sites over het referendum - Instructiebijeenkomsten voor leden stembureaus, inclusief schriftelijk informatiepakket (intern) Gedurende de weken, direct voorafgaand aan de dag van het referendum, zijn naar aanleiding van de hierboven weergegeven communicatieactiviteiten, slechts enkele (telefonische) verzoeken om nadere informatie bij bureau Burgerzaken ontvangen. Het uitreiken van (vervangende) stempassen Op 14 mei 2005 zijn 47.037 stempassen aan de Nieuwegeinse kiesgerechtigden uitgereikt. De stembescheiden zijn in gesloten enveloppe via TPG-post aan de kiezer verzonden. De enveloppe bevatte: - de persoonlijke stempas - een folder met daarin opgenomen informatie over het experiment SWSH alsmede een plattegrond van Nieuwegein met de situering van de 36 ^ stembureaus binnen de gemeente en de adressen van deze stembureaus

Nieuwegein

Bladnummer

6/8

Kenmerk 2005 /15856 Onderwerp Evaluatie experiment SWS 2005 Nieuwegein

Voorafgaand aan de verzending van de stembescheiden hebben zich voor wat betreft de planning en de aanlevering daarvan, geen noemenswaardige problemen voorgedaan. Afgifte van een vervangende pas is door de hiervoor aangewezen medewerkers van Burgerzaken direct verwerkt in het Register Ingehouden Stempassen (RIS) Het RIS in Nieuwegein bevatte op de dag van het referendum 136 namen van kiezers. De reden van vervanging c.q. ongeldig-verklaring van de stempassen is weergegeven in onderstaand overzicht: Vervangen door kiezerspas Vervangen door volmachtbewijs Vervangen door briefstembewijs Vervangende stempas verstrekt Ongeldig verklaarde stempas wegens overlijden of ontbreken kiesgerechtigdheid

92 18

20

Ongeldig verklaard wegens vastgestelde ontvreemding of andere reden van onrechtmatig in omloop zijn De gemeente ontving een aantal oproepingen onbestelbaar retour. Dit betrof een bij verkiezingen gebruikelijk aantal kiezers, dat als gevolg van verzuimde aangifte van verhuizing, danwei verhuizing na de datum van de kandidaatstelling toch een oproeping op het in de GBA geregistreerde adres ontving. Er is naar aanleiding hiervan waar nodig onderzoek gestart naar de actuele en correcte adreshouding van betrokkenen. Het uitbrengen van de stem In Nieuwegein bedroeg het opkomstpercentage bij het referendum 65,71%. Er zijn bij het referendum 30.726 geldige stemmen uitgebracht. Van alle stemgerechtigden die daadwerkelijk hun stem uitbrachten, hebben 4757 kiezers( 15,48%) gebruik gemaakt van de mogelijkheid hun stem (te laten) uitbrengen in een ander dan het "eigen" stembureau. Van deze kiezers hebben er 3878 (12,62%), persoonlijk hun stem in een ander stembureau uitgebracht, terwijl voor 879 kiezers (2,86 %)in een ander dan het ([ "eigen " stembureau een volmachtstem is uitgebracht. 03 K.J»

G O f-n

Nieuwegein

Bladnummer 7/8 Kenmerk 2005 /15856 Onderwerp Evaluatie experiment SWS 2005 Nieuwegein

Gedurende de verkiezingsdag zijn in ieder stembureau de aantallen stemmers vanuit een "ander" stembureau en het aantal uitgebrachte volmachtstemmen van "nieteigen" kiezers bijgehouden. Dit feitelijk vastgestelde aantal, c.q. percentage stemmers tijdens de verkiezingsdag, komt in grote lijn overeen met het percentage van de enquête, welke direct na de verkiezing is gehouden op basis van een representatieve steekproef uit het kiezersbestand, (zie ook bijgaande rapportage hierover) Voor het uitbrengen van de stem is in Nieuwegein bij het referendum naast de gebruikelijke 35 stembureaus, speciaal in verband met het experiment SWS, een extra stembureau ingericht in het overdekte winkelcentrum Cityplaza. Onder het motto: "maak het u gemakkelijk en breng tijdens het winkelen gelijk even uw stem uit", hebben 491 kiezers van deze mogelijkheid gebruik gemaakt. Er is door de stembureaus melding gemaakt van 2 gevallen waarin kiezers wegens het ontbreken van een legitimatie niet hebben kunnen stemmen. 21 personen hebben op de dag van het referendum geprobeerd een vervangende stempas te krijgen in het stemlokaal. Financiën Ten opzichte van de organisatie- en uitvoeringskosten voor een gemiddelde "gewone" verkiezing in de gemeente Nieuwegein, heeft het referendum voor de Europese Grondwet, inclusief de uitvoering van het experiment SWS, tot hogere kosten geleid. Deze kostenverhoging wordt veroorzaakt door: •

•

• • •

Instelling en inrichting van een extra stembureau in het winkelcentrum Cityplaza (apparatuur, presentiegelden, plaatsing en inrichting stand/stembureau) Werkelijke kosten 2005: €.4.500.- * Hogere kosten voor de aanschaf het en verzendklaar maken van stembescheiden (stempas, opmaak, bewerking en envelopperen) Werkelijke kosten 2005: €.6.200,- * Ontwerp- en drukkosten kleurenfolder Werkelijke kosten 2005: €.2.550.- * Hogere portokosten voor verzending stembescheiden aan kiezers Werkelijke kosten 2005: €.16.000.- * Kosten onderzoekbureau i.v.m. enquêteren, evaluatie ''^ Werkelijke kosten 2005: €.7.728.- * (waarvan €. 4.703.- zal worden vergoed vanuit BZK) «

* bedragen excl.BTW

t-O

O O

Nieuwegein

Bladnummer 8/8 Kenmerk 2005 /15856 onderwerp Evaluatie experiment SWS 2005 Nieuwegein

De directe "out of pocket"- kosten voor het organiseren van het referendum Over de Europese Grondwet, inclusief de bovengenoemde kostenverhogende factoren, bedragen in Nieuwegein €.79.960.-. Deze kosten zullen kunnen worden opgevangen binnen de door de rijksoverheid ter beschikking gestelde vergoeding. Voor Nieuwegein is dit een bedrag van €. 81.900.In de bovengenoemde kosten voor de organisatie en uitvoering van het referendum, zijn niet opgenomen de kapitaallasten voor toekomstige vervanging van stemmachines. Ook de personele kosten welke in het eerste halfjaar 2005 binnen bureau Burgerzaken zijn gemaakt voor de voorbereiding, organisatie en uitvoering van dit referendum (€.39.945.-) maken geen onderdeel uit van dit bedrag. De benodigde uren zijn binnen de personeelsformatie van Burgerzaken vrij gemaakt door het verleggen van prioriteiten en waar mogelijk opschorting en verschuiving van geplande taken. De totale kosten voor de organisatie van het referendum inclusief de personeelslasten van Burgerzaken bedragen derhalve €.120.845.- . Tegen deze achtergrond is de vanuit het ministerie ter beschikking gestelde vergoeding dan ook niet toereikend om de in Nieuwegein gemaakte kosten volledig te dekken. Wij vertrouwen er op u met deze evaluatierapportage naar behoren te hebben geïnformeerd. Voor eventuele vragen of opmerkingen kunt u rechtstreeks contact opnemen met de heer Rob Kruger, chef Burgerzaken, tel.030-6071513.

Met vriendelijke groet, burgemeester en wethouders,

drs. P.C.M, van Elteren Secretaris

'drs. C.M. de Vos Burgemeester

Bijlagen Diverse

O* M O

o f 11

De stembureaus op een rij gezet en in kaart gebracht 13. DeVeldrakker

Heemraadsweide 5

14.

RK. basisschool Lucas

Heemraadsweide 11

15.

Buurtcentrum Feniks

Nedereindseweg 401

16.

PC. basisschool Prinses Margriet

Aardbeïgaarde 4-6

17.

Openbare basisschool De Meander

Morelgaarde 15

18.

Openbare basisschool De Krullevaar

Groenling 13

19.

Buurthuis De Brink

Parelduiker 13

20.

Scholengemeenschap Anna van Rijn

Ingang Flamingo

21.

Dependance openb. basisschool De Zuiderkroon

Deldenseschans 2

22.

De Evenaar Zuid, ingang Zegveldseschans

Deventerschans 2

23. Buurtcentrum 'l Dok

Hoornseschans 101

24.

Openbare basisschool De Zuiderkroon

Graaf Dirkiaan 2

25.

PC. basisschool Maurits

Kastanjestraat A

26.

Buurtcentrum De Spil

Ratelaar 100

27.

Congres- en Partycentrum 'tVeerhuis

Nijemonde 4

28.

Verzorgingshuis Vreeswijk

Lekboulevard 10

29.

SKPON (v/h Geref.school Het Kompas)

Prins Hendriklaan 27

30.

Buurthuis Vreeswijk

Fort Vreeswijk 2

31.

Regionaal Psychiatrisch Centrum

Rembrandthage 77

32.

PC. basisschool Kon. Juliana

Aert de Geldertiage 5

33.

Buurtcentrum De Boog

Thorbeckepark 183

34. Gemeenschapsruimte 'Boerderij Bos'

Jemen Boschhage 4

35.

Aert de Gelderhage 7

Sporthal Galecop

36. Cityplaza (tussen 9.00 en 18.00 uur) *

Winkelcentrum Cityplaza

Referendum. Europese grondwet Ook dit keer bepaalt u zelf waar u in Nieuwegein wilt stemmen

Op woensdag 1 juni 2005 vindt het referendum plaats over de Europese grondwet. De vraag die u op tijdens dit referendum krijgt voorgelegd is: 'Sent u voor of tegen instemming door Nederland met het verdrag tot vaststelling van een grondwet voor Europa?' U kunt daarbij antwoorden met "voor" of "tegen". Net zoals vorig jaar bij de Europese verkiezingen kunt u ook dit jaar in Nieuwegein

* alle stembureaus zijn geopend van 7.30 tot 21.00 uur,

tijdens het referendum stemmen in een stemlokaal van uw keuze.

m.u.v. Cityplaza (36) Waar kan ik stemmen tijdens het referendum? Ook dit jaar maakt de gemeente het u makkelijker om te stemmen. i

Korpsgebouw Leger des Heils

Sluyterslaan 533

U bepaalt zelf in welk stemlokaal binnen Nieuwegein u uw stem g' lithrpnnpn Nipiiwprjpin hppft 3fi «rtpmhureaus. U vindt all?

Theater De Kom

Passage 100

aci eisen daarvan in deze folder. Maar u kunt er ook voor kiezen

3.

RK. basisschool de Klimop

Sluyterslaan 2-4

naar het stembureau te gaan dat staat vermeld op uw stempas.

(ingang Van Reeslaan)

Dit lokaal is het voor u dichtstbijzijnde stembureau. Speciaal voot

Irtfopunt Ouderen Nieuwegein

Richterslaan 60

dit referendum is er een extra stembureau ingericht. Dit vindt u op

5.

Buurthuis Kerkveld

Kerkveld 63 A

Gtyplaza. In het winkelcentrum komt een stembureau te staan

6.

Kerkelijk centrum 't Geinlicht

Nedereindseweg 1

waar u met uw stempas terecht kunt. Dit kan op 1 juni tussen 9.00

7.

Verzorgingshuis Zuilertstein

Diepenbrocklaan 1

en 18.00 uur. Alle stembureaus zijn geopend van 7.30 tot 21.00

8.

RK. basisschool Vroonestein

Lohengrinhof 15/17

9.

DeCimbaal

4.

Cimbaalsingel 1

10. DeGildevaart

Dasseweide 3

11.

De Evenaar; locatie Noord (voorheen De Horizon)

Dasseweide 1

12.

PC. basisschool Prinses Christina

Heemraadsweide 1

uur met uitzondering dus van Cityplaza.

Wat n> • ;ils ik f Voor dit referendum is de bekende oproept ngskaart vervangen door een persoonlijke stempas. Deze ontvangt u thuis samen met deze folder. U kunt alleen uw stem uitbrengen met deze stempas. Neemt u deze stempas dus mee. Daarnaast kan het personeel op het stembureau u vragen zich te legitimeren. Vergeet u daarom niet een geldig legitimatiebewijs (paspoort, identiteitskaart of rijbewijs) mee te nemen.

Ja, u kunt ook zelf in een andere gemeente dan Nieuwegein stemmen Het is mogelijk persoonlijk t/m 27 mei 2005 uw eigen stempas in de Stadswinkel in het gemeentehuis om te laten zetten in een landelijk geldende kiezerspas. Dit kan ook schriftelijk t/m 18 mei 2005. Stuurt u dan uw eigen stempas samen met een aanvraagformulier naar de gemeente Nieuwegein. Het aanvraagformulier is verkrijgbaar in de Stadswinke! van het gemeentehuis. Na behandeling krijgt u de landelijke kiezerspas thuisgestuurd.

Bent u uw persoonlijke stempas kwijt, dan kunt u tot en met dinsdag 31 mei 2005 tot 1 3.00 uur een duplicaat aanvragen bij het loket Burgerzaken van de Stadswinkel in het gemeentehuis. Denkt u eraan dat u zich daarbij moet kunnen legitimeren? In het verleden kon u ook op het stembureau een vervangende oproepingskaart krijgen. Dat is tijdens het referendum niet mogelijk.

Maar ook kunt u de volgende sites raadplegen: www.ukomttochook.nl www.referendumeuropesegrondwet.nl www.grondweteu.nl www. grontwetn ee.org www. bestbela ng rijk. n i www. grondweteu ropa .n l www.europa.eu.int www.europeesparlement.nl www.referendumcommissie.nl www.referendumwijzer.nl

-'-hmde'd hen kan ik dan todi stemmen? Ja, een andere Nieuwegeinse kiezer kan voor u stemmen in Nieuwegein Het is mogelijk om iemand in Nieuwegein te machtigen namens u te stemmen in Nieuwegein. U kunt hiervoor gebruik maken van het volmachtbewijs. Dit vindt u op de achterzijde van de stempas. Degene die u heeft gemachtigd, moet dan tegelijkertijd met zijn/haar eigen stem, uw stem uitbrengen. Ja, een andere Nederlandse kiezer stemt voor u Ook is het mogelijk een kiezer uit een andere Nederlandse gemeente te machtigen voor u te stemmen. U vraagt hiervoor een machtigingsformulier aan in de Stadswinkei van het gemeentehuis. Vervolgens levert u hier het ingevulde machtigingsformulier samen met uw eigen stempas in. Dit kan uiterlijk t/m 18 mei 2005. Degene die u gemachtigd heeft, ontvangt per post een bewijs waarmee hij/zij voor u kan stemmen. Tegelijkertijd met zijn/haar eigen stem moet zij/hij uw stem uitbrengen. Als gemachtigde kunt u maximaal voor twee andere kiezers stemmen naast het uitbrengen van uw eigen stem.

Waar vind ik achtergrondinformatie over het referendum Europese grondwet? Vanaf 11 april 2005 kunt u bij het Infocentrum van de Stadswinkei gemeente Nieuwegein gratis een grondwetkrant krijgen. In deze krant is (vrijwel) de gehele tekst van de Europese grondwet op tabloidformaat te lezen. Ook kunt u daar een boek over dit onderwerp komen inzien en bestellen door een kaart in te vullen. De tekst van het boek is tevens verkrijgbaar op cd-rom. Daarnaast verspreidt de onafhankelijke Referendumcommissie op 23 april 2005 in heel Nederland huis-aan-huis folders met een samenvatting over de Europese grondwet en het referendum. Tot slot kunt u met uw vragen terecht bij het informatiepunt Referendum Europese grondwet (070) 426 81 00.

Heeft u vragen over het stemmen in Nieuwegein, neemt u dan contact op met: Formulieren kunt u aanvragen bij: Gemeente Nieuwegein Stadswinkel, Loket Burgerzaken Postbus 1 30 AA Nieuwegein Tel: 030 6071251 E-mail: c. [email protected]

Gemeente Nieuwegein Stadswinkel, Loket Burgerzaken Bezoekadres: Martinbaan 2 3439 NN Nieuwegein

Openingstijden Stadswinkel gemeente Nieuwegein: maandag, dinsdag, donderdag en vrijdag van 8.30 -13.00 uur en woensdag van 8.30 - 20.00 uur. De Stadswinkel is gevestigd in het gemeentehuis aan de Martinbaan 2.

3430 AA Nieuwegein Tel: 030 6071251 E-mail: c. [email protected] Internet: www.nieuwegein.nl

Postadres: Postbus 1

De uitslagen van het referendum in Nieuwegein zullen na afloop van het referendum gepubliceerd worden op www.nieuwegein.nl en op de gemeentepagina van hutsaan-huisblad de Moienkruier.

2005

29;

STEMHAS

Met deze stempas kunt u binnen de gemeente Nieuwegein in een stembureau naar keuze uw stem uitbrengen zonder deze stempas kunt u NIET stemmen

15 823 Gemeente Nieuwegein kieskring: 8

OPROEPING voor de stemming op woensdag 1 JUNI 2005 voor het Referendum over het verdrag tot vaststelling van een grondwet voor Europa De stembureaus zijn geopend van 's ochtends half acht tot 's avonds negen uur ( m.u.v. het stembureau Gtyptaza htstbiizijnde stembureau vnor u «- Biiurtcantru» (-«niks, N«dereindsewag

geslacht v

geboortedatum 12-07-1946

Aan dhr/mevr

lb B25

U wilt een andere Nieuwegeinse kiezer machtigen in Nieuwegein voor u te stemmen: •*•!* aan de stemming kunt deelnemen, kunt u samen mei een andere Nieuwegeinse kiezer het vormacrnbewijs op de achterzijde «an deze itempas invullen, (feu gemntitigde kan een w/macntstem uitsluitend ttgelyk met de eigen stem uitbrengen) U wilt een kiezer uit een andere Nederlandse gemeente machtigen voor u te stemmen: U kunt dan eer, Tiachtiqinqs'ofmuher* indienen bi| de bureau Burgerzaken van de gemeente Nieuwegeir,, onder gelijktijdige inlevering van d«ze stempas Dit kan uiterlijk t/m 18 mei 2005 Cf en yemèihtigde kan een votmaftibtem wü'U'tend Iegelijk met de eigen stem uitbrengen J U wilt stemmen in een andere Nederlandse gemeente: U kunt dan in pe<soon t/m 27 mei 2005 deze stempat in het gemeentehuis wan Nieuwegem laten omzetten in een landeltjk geldende kiweispai U kunt dit ouk schriftelijk doen door een aanvraagformulier' in te dienen bij de bureau Burgei zaken van de gemeente Nieuwegein, onder gelijktijdige mlewfing van deze stempas. Dit kan uiterlijk t/m 18 mei 2005 ,.'*n aanwagen: Bureau Burgerzaken Gemeente Nieuwegein, Postbus 1, Ï410 AA Nieuwegein, of te! 030-6071251 of E-mail {C KcgijssentNieuwegem nil

Een samenvatting van de Europese Grondwet wordt binnenkort huis aan huis bezorgd Bij vermissing van uw stempas en voor nadere informatie

030-6071251

:Ö5

Let op: Het is strafbaar om op naam van een ander aan de verkiezing deel te nemen (art. 128 Wetboek van Strafrecht) Neem uw identificatiebewijs mee! De voorzitter van het stembureau is bevoegd van u te verlangen dat u zich legitimeert.

Volmachtbewijs

Met blokletters invullen

Paraaf stembureau

Naam gemachtigde Adres Woonplaats De germfhtirjdp verklaart zich door mede-ondertekening bereid namens de volmachtgever te stemmen en met inbegrip van dit volmachtbewijs niet meer dan twee aanwijzingen als gemachtigde te hebben aangenomen

(Handtekening volmachtgever)

(Handtekening gemachtigde)

Geef uw stempas alleen aan de gemachtigde mee nadat u zelf dit volmachtbewijs heeft ingevuld en het door u beiden is ondertekend. Een gemachtigde kan een volmachtstem uitsluitend tegelijk met de eigen stem uitbrengen.

Stemmen in een willekeurig stemlokaal in Nieuwegein 2e meting, juni 2005

Rapportage: © DIMENSUS beleidsonderzoek Juli 2005

Projectnummer 173

Inhoud

Samenvatting

3

1

Inleiding

7

2

Bekendheid van en deelname aan het Referendum

9

3

Bekendheid van het experiment

11

4

Gebruik van de mogelijkheid om te stemmen in een stemlokaal naar keuze

15

5

Stempas

19

6

Ervaringen van de stembureaus

21

7

Conclusies

25

Bijlagen: I

Responsoverzicht

27

II

Vragenlijst kiezers

29

III

Vragenlijst stembureaus

33

DIMENSUS beleidsonderzoek 2005

1

„n


Samenvatting

In 2004 is in vier gemeenten, waaronder Nieuwegein, bij de verkiezingen voor het Europese parlement een experiment gestart "stemmen in een stemlokaal naar keuze". Het experiment houdt in dat de bewoners zelf kunnen bepalen in welk stemlokaal ze gaan stemmen. Bij het referendum van 2005 is deze werkwijze in Nieuwegein opnieuw gevolgd. Naar aanleiding hiervan is, net als in 2004 een evaluatieonderzoek gehouden. Er is een steekproef getrokken van 1.000 kiesgerechtigden in de gemeente. Degenen met een opvraagbaar telefoonnummer (616) zijn telefonisch benaderd voor een enquête, de overige 384 personen hebben een schriftelijke enquête gekregen. In totaal hebben 487 inwoners meegewerkt aan de enquête, waarvan 374 telefonisch (respons 65%) en 1 13 schriftelijk (respons 29%). De totale respons bedraagt 51% en dat is vergelijkbaar met 2004 (50%). Omdat het aandeel "stemmers" onder de respondenten hoger is dan gemiddeld (mensen die hebben gestemd zijn eerder geneigd om mee te doen aan een onderzoek over het referendum) is het aandeel stemmers onder de respondenten door middel van weging gelijk getrokken met het gemiddelde in Nieuwegein. Bekendheid van en deelname aan het referendum De meeste bewoners (95%) waren op de hoogte van het referendum over de Europese grondwet. Van de stemgerechtigden heeft 65% gestemd, veel meer dan bij de Europese verkiezingen van 2004 (36%). Jongeren tot 35 jaar en mensen met een lagere opleiding hebben minder vaak dan gemiddeld gestemd. Degenen die niet hebben gestemd geven hiervoor met name als reden aan dat men niet wist wat men moest stemmen, omdat men niets heeft met Europa of omdat men op vakantie was, geen tijd had of het vergeten was. Bekendheid van het experiment Van de respondenten die bekend waren met het referendum was tweederde (66%) ook bekend met de mogelijkheid om te stemmen in een stemlokaal naar keuze. Naar het totaal omgerekend is dat 63% van alle kiesgerechtigden. De bekendheid met deze mogelijkheid ligt overigens wel wat lager dan in 2004 (71%). In vergelijking met 2004 waren echter wel meer mensen (31 %) vooraf op de hoogte van het experiment (2004: 27%). Het aandeel dat via het stembiljet op de hoogte is geraakt is juist lager (35%) dan in 2004 (44%). Mensen die hebben gestemd zijn beter op de hoogte van de mogelijkheid om in een stemlokaal naar keuze te gaan stemmen dan mensen die niet hebben gestemd. Ook ouderen zijn hiervan beter op de hoogte, inwoners tot 35 jaar minder vaak dan gemiddeld. Informatie over het experiment Evenals bij de verkiezingen in 2004 zijn de meeste respondenten (49%) door de bij de stempas gevoegde informatiefolder op de hoogte gekomen van het experiment. Dit aandeel is nu overigens wel wat lager dan in 2004 (60%). Een kwart (24%) heeft de informatie uit de Molenkruier en 8% uit het Utrechts Nieuwsblad. Daarnaast heeft 8% het van horen zeggen en wist 6% dit nog van de verkiezingen van het vorig jaar.


Dit verklaart ook het hogere aandeel respondenten dat al voordat de stempassen werden toegestuurd op de hoogte was van de mogelijkheid om in een stemlokaal naar keuze te stemmen. Het informatiecentrum en de internetsite van de gemeente worden nauwelijks als informatiebron genoemd. Het merendeel (86%) van de respondenten die op de hoogte waren van het experiment vond dat men voldoende geïnformeerd was over de mogelijkheid om te stemmen in een stembureau naar keuze. En kleine 10% is hierover niet tevreden. Deze cijfers zijn vergelijkbaar met 2004. Invloed van het experiment op de deelname aan de verkiezingen De invloed van het experiment op de opkomst bij de verkiezingen is beperkt. Voor 96% van de respondenten, die op de hoogte waren van het experiment, is de keuzemogelijkheid niet van invloed geweest op het al dan stemmen. Het vorig jaar was dat ook al zo (95%). Circa 2% van degenen die nu wel hebben gestemd zouden anders niet hebben gestemd en 1% heeft nu niet gestemd en zou dat anders wel hebben gedaan. Per saldo levert het experiment dus een extra opkomst op van circa 1%. De belangrijkste redenen voor enkele respondenten om bij deze keuzemogelijkheid juist wel te gaan stemmen is de meer praktische ligging van het stemlokaal waar men nu heeft gestemd (gecombineerd met andere activiteiten, zoals werk, kinderen naar school brengen of boodschappen doen) of dat men toevallig voorbij kwam. Gebruik van een ander stemlokaal Van de respondenten die hebben gestemd en op de hoogte waren van het experiment heeft 18% ook daadwerkelijk in een ander dan hun eigen stemlokaal gestemd. Dit aandeel is wat lager dan het vorig jaar (25%). Als ook de mensen die wel zijn wezen stemmen, maar niet op de hoogte waren van de mogelijkheid om in een ander stemlokaal te stemmen worden meegeteld, dan heeft 13% van alle stemmers in een ander stemlokaal dan hun eigen gestemd. Het vorig jaar was dit nog 21%. Jongeren tot 35 jaar, die op de hoogte waren van het experiment, hebben vaker (30%) dan gemiddeld in een ander stemlokaal gestemd. Dat geldt ook voor alleenstaanden (29%) en inwonende kinderen (29%) (vaker ook de jongeren). Aangezien onder deze groep het opkomstpercentage lager is dan gemiddeld, kan de mogelijkheid voor flexibeler stemmen in deze doelgroep tot een hogere opkomst leiden. Degenen die in een ander dan hun eigen stemlokaal hebben gestemd hebben dit veelal gecombineerd met werk, bezoek aan school of boodschappen doen. Beoordeling van de mogelijkheid om in een stemlokaal naar keuze te stemmen De meeste ondervraagden (80%) vinden, net als in 2004 (82%) het een goed idee dat de mogelijkheid wordt geboden om in een ander stembureau te stemmen. Zo geeft 43% aan dat deze mogelijkheid in Nieuwegein ook bij de volgende verkiezingen zou moeten worden aangeboden (2004: 22%) en 37% dat dit experiment moet worden uitgebreid naar heel Nederland (2004: 60%). Slechts een enkeling vindt het geen goed idee. Respondenten die niet hebben gestemd zijn wat minder enthousiast (74%) over de mogelijkheid om elders te stemmen dan gemiddeld. Ook mensen van 55 jaar of ouder en lager opgeleiden vinden deze optie minder vaak (70%) dan gemiddeld een goed idee.


Duidelijkheid van de stempas De meeste respondenten (83%) vonden dat op de stempas duidelijk aangegeven was dat het een referendum betrof over de Europese Grondwet, voor 3% was dit niet duidelijk. In 2004 was voor 74% duidelijk dat het om de Europese verkiezingen ging. Voor driekwart (73%) van de respondenten was het ook duidelijk dat men zonder stempas niet kon stemmen en ook dit aandeel ligt hoger dan in 2004 (63%), 6% vond dit niet duidelijk aangegeven op de stempas. Een kleiner aandeel van de ondervraagden (53%) vond dat op de stempas duidelijk was aangegeven dat men in een stemlokaal naar keuze kon gaan stemmen voor het referendum, het vorig jaar was dit 55%. Een aanzienlijk deel (25%) vindt echter dat dit aspect niet duidelijk op de stempas is terug te vinden. Ervaringen vanuit de stembureaus Net als in 2004 vonden vrijwel alle leden van de stembureaus dat men voldoende geïnformeerd was over de nieuwe werkwijze bij het experiment "stemmen in een willekeurig stemlokaal". Ook over de organisatie van het experiment in Nieuwegein is men vrijwel unaniem zeer positief gestemd. De nieuwe stempas heeft bij de stembureaus geen problemen opgeleverd, ook niet bij het herkennen van de echtheidskenmerken. Bij een kwart (25%) van de stembureaus zijn reacties van stemmers binnengekomen over de nieuwe stempas en bij de helft (51%) hebben kiezers gereageerd op de nieuwe werkwijze. Vrijwel alle reacties zijn positief: men vindt het prettig en vooral gemakkelijk om overal in Nieuwegein te kunnen stemmen. De nieuwe manier van stemmen kostte de leden van de stembureaus over het algemeen minder tijd dan voorheen: 77% was minder tijd kwijt, vorig jaar was dat nog 70%. Bij 2 stembureaus heeft men aangegeven dat men juist meer tijd kwijt was dan voorheen en dit aandeel is, wellicht door de gewenning, fors afgenomen (2004:19%). Bij alle stembureaus vindt men het een verbetering dat de kiezers konden stemmen in een stembureau naar keuze (2004: 95%). De gedacht heerst dan ook dat de nieuwe werkwijze in de toekomst herhaald moet worden. Men schrijft de verbetering vooral toe aan de toegenomen flexibiliteit voor de kiezers: men kan zelf kiezen waar men gaat stemmen, de bereikbaarheid van het stembureau is hierdoor veel groter en men kan het gemakkelijker combineren met werk of kinderen naar school brengen. Een enkeling verwacht ook dat hierdoor de bereidheid om te stemmen groter en de opkomst hoger is. Voordelen voorde stembureaus zelf worden niet genoemd.

Conclusies De evaluatie van het experiment, waarbij de bewoners van Nieuwegein bij verkiezingen de mogelijkheid hebben om te stemmen in een stemlokaal naar keuze, wijst uit dat de nieuwe werkwijze zowel door de meeste kiezers als door de leden van de stembureaus positief wordt gewaardeerd. Men pleit voor een herhaling van deze werkwijze in Nieuwegein en zo mogelijk ook voor een uitbreiding tot heel Nederland. De nieuwe werkwijze levert bij de kiezer en bij de stembureaus niet of nauwelijks problemen op, maar biedt de kiezer meer flexibiliteit en gemak. Vooral jongeren, werkenden en mensen met kinderen hebben meer mogelijkheden om te gaan stemmen, door dit te combineren met andere activiteiten. Voor de stembureaus leidt de nieuwe manier van stemmen over het algemeen tot minder werk.


C) tn

Tussen de 10% en 20% van alle kiezers heeft daadwerkelijk in een ander dan hun eigen stemlokaal gestemd. Overigens zou maar een heel klein aandeel van de kiezers anders niet zijn gaan stemmen. De opkomstwinst is procentueel niet erg groot. De verwachting bij de stembureaus is wel dat het opkomstpercentage zal toenemen. Met name onder de jongeren, waar het opkomstpercentage in het algemeen lager is dan gemiddeld, maar waarvan er relatief veel in een ander stemlokaal hebben gestemd, kan de mogelijkheid voor flexibeler stemmen tot een hoger opkomstpercentage leiden. Omdat het opkomstpercentage bij het referendum sowieso veel hoger was dan bij de Europese verkiezingen van 2004, kan hier geen effect van worden gezien. Het is wel van belang dat rondom het nieuwe systeem ook bij volgende verkiezingen veel aandacht te besteden aan de publiciteit hierover. Een aanzienlijk deel van de bewoners blijkt nog niet of onvoldoende op de hoogte te zijn van de mogelijkheid om in een stembureau naar keuze te gaan stemmen. Dat geldt zowel voor de algemene publiciteit als voor de informatie op de stempas.


1

Inleiding

In 2004 is in vier gemeenten bij de verkiezingen voor het Europese parlement een experiment gestart "stemmen in een stemlokaal naar keuze". Ook de gemeente Nieuwegein heeft aan dit experiment deelgenomen. Het experiment houdt in dat de bewoners zelf kunnen bepalen in welk stemlokaal binnen Nieuwegein ze gaan stemmen. Het experiment is bedoeld om het stemmen voor de kiezers uiteindelijk te vergemakkelijken. Om te bekijken of deze aanpak aanspreekt en het stemmen voor de inwoners gemakkelijker heeft gemaakt heeft DIMENSUS in 2004 een evaluatieonderzoek uitgevoerd, waarvoor een willekeurige steekproef van de inwoners van Nieuwegein is geënquêteerd. Bij het referendum van 2 juni 2005 is deze werkwijze in Nieuwegein opnieuw gevolgd. Ook naar aanleiding van deze tweede mogelijkheid om van dit nieuwe systeem gebruik te maken is een evaluatie-onderzoek gehouden, op exact dezelfde manier als in 2004. De resultaten van dit onderzoek zijn in het voorliggende rapport verwoord. Om een goed totaalbeeld te krijgen, zijn ook de ervaringen van de leden van de stembureaus van belang. Deze zijn net als in 2004 meegenomen in dit evaluatieonderzoek. Methode van onderzoek Voor het onderzoek is een steekproef getrokken van 1.000 kiesgerechtigden in de gemeente Nieuwegein. Bij voorbaat was niet bekend wie wel of niet had gestemd. De personen in de steekproef die overeen bij KPN-opvraagbaar telefoonnummer beschikken (i.e. 616, 61%) zijn telefonisch benaderd voor een enquête, de overige 384 personen (39%) hebben een schriftelijke enquête gekregen. De leden van de stembureaus hebben een schriftelijke enquête ontvangen die ze na het sluiten van de stembus hebben ingevuld. Respons In totaal hebben 487 inwoners meegewerkt aan de enquête, waarvan 374 telefonisch (respons van 65%) en 113 schriftelijk (respons van 29%). De gemiddelde totale respons bedraagt 51% en dat is vergelijkbaar 2004 (50%). Onder de respondenten is het aandeel stemmers hoger dan gemiddeld. In totaal heeft in Nieuwegein 65% van de stemgerechtigden gestemd voor het referendum, het aandeel stemmers onder de respondenten van de telefonische enquête ligt op 83% en van de respondenten die een schriftelijke enquête hebben ingestuurd heeft 89% gestemd. Het is logisch dat mensen die hebben gestemd eerder geneigd zijn om mee te doen aan een onderzoek over het referendum dan mensen die niet hebben gestemd. Om echter een zo betrouwbaar mogelijk totaalbeeld te krijgen is het aandeel 'stemmers' onder de respondenten, naar wijze van enquêteren, gelijk getrokken aan het gemiddelde in Nieuwegein. Hiervoor heeft een weging plaatsgevonden. In bijlage 1 is een responsanalyse opgenomen.


Opzef rapportage De rapportage over het onderzoek 2005 is omwille van de vergelijkbaarheid zoveel mogelijk gelijk gehouden aan die van 2004. De resultaten worden indien mogelijk vergeleken met die van een jaar geleden en hebben betrekking op de gewogen gegevens, tn hoofdstuk 2 wordt ingegaan op de bekendheid van het Referendum en op het aandeel stemmers. Ook wordt bekeken in hoeverre het experiment invloed heeft op het al of niet stemmen door de bewoners. De bekendheid van het experiment komt aan bod in hoofdstuk 3 en de mate waarin men gebruik gemaakt heeft van de mogelijkheid om in een ander stemlokaal te stemmen in hoofdstuk 4. In dit hoofdstuk wordt ook aandacht gegeven aan hoe men tegen de mogelijkheid om in een ander stembureau te stemmen aankijkt. De stempas vormt het thema van hoofdstuk 5. De ervaringen van de stembureaus worden besproken in hoofdstuk 6. Een samenvatting van de resultaten van het onderzoek, met daarin ook de belangrijkste conclusies, is voorin opgenomen.


Bekendheid van en deelname aan het referendum

2.1

Bekendheid van en deelname aan het referendum

Figuur 2.1

Bekendheid van het referendum (juni 2005) en de Europese verkiezingen (juni 2004) en het stemgedrag, in procenten (N=556)

ja, en ik heb gt-stemd

ja, maar ik heb niet gestemd

nee

0%

10%

20%

30%

40%

50%

60%

70%

Bron: DIMENSUS beleidsonderzoek 2004, 2005

Het merendeel van de bewoners (95%) was op de hoogte van het referendum over de Europese grondwet. De bekendheid is nog iets groter dan die van de Europese verkiezingen van 10 juni 2004 (93%). De verhouding tussen stemmers en niet-stemmers is echter omgekeerd met die van 2004: Voor het referendum is 65% gaan stemmen en 30% van degenen die wel van het referendum wisten is niet gaan stemmen. Bij de verkiezingen van 2004 was dit respectievelijk 36% en 57%. Deze resultaten komen vanwege de weging overeen met het werkelijke aandeel 'stemmers' in Nieuwegein. De bekendheid van het referendum varieert naar opleidingsniveau1. Onder de respondenten die geen of een lagere opleiding hebben genoten is de bekendheid lager (9%) dan onder de mensen met een middelbare (95%) en hogere (98%) opleiding. Naar leeftijd en geslacht doen zich geen significante verschillen voor. Net als bij de Europese verkiezingen is het aandeel inwoners dat voor het referendum gestemd heeft afhankelijk van opleidingsniveau en leeftijd. Jongeren tot 35 jaar hebben vee! minder vaak gestemd (51%) dan mensen van 35 tot 55 jaar (72%) on 55-plussers (68%). Van de respondenten met een hogere opleiding heeft 71% gestemd, van de mensen met een middelbare opleiding 65% en van de mensen met een lagere opleiding 56%. tagere opleiding: geen opleiding, lager beroepsonderwijs; middelbare opleiding: middelbaar algemeen voortgezet onderwijs en middelbaar beroepsonderwjis; hogere opleiding: hoger algemeen voortgezet onderwijs, hoger beroepsonderwijs en wetenschappelijk onderwijs

.


9

2.2

Redenen om niet te gaan stemmen

Figuur 2.2

Genoemde redenen waarom men niet is gaan stemmen in 2004 en 2005 (meerdere antwoorden mogelijk), in procenten van de respondenten (N 2005=145, N 2004=320)

Wist niet wat / op wie ik moest stemmen

Europa zegt mij niets

Ik was op vakantie

Geen tijd

Ik was het vergeten

uit protest / zie Europa niet zitten

Mijn stem doet er niet toe

Persoonlijke omstandigheden

Ik was mijn stempas kwijt Wel gegaan, maar kon niet stemmen omdat ik mijn [~| 1% stempas niet bij me had / kwijt was Anders, namelijk 20", „

30%


Een kwart van de respondenten die niet voor het referendum hebben gestemd, geeft aan dat men niet wist wat men moest stemmen. In 2004 was dit aandeel (op wie men moest stemmen) iets lager (22%). Toen zei 25% dat men niet had gestemd omdat Europa niets zegt (25%), dit aandeel is nu veel kleiner (12%). Een vijfde is niet gaan stemmen omdat men op vakantie was (11%) of om een andere reden geen tijd had (8%). Zelf heeft nog een aantal mensen aangegeven niet te zijn gaan stemmen omdat men Europa als eenheid niet ziet zitten omdat het allemaal corrupt is en het alleen geld kost (4%). Net als vorig jaar heeft een enkeling aangegeven dat hij of zij de stempas is kwijtgeraakt of wel is gegaan, maar de stempas niet bij zich had.


3

Bekendheid van het experiment

3.1

Bekendheid van het experiment Figuur 3.1 Bekendheid van de mogelijkheid om in ieder willekeurig stembureau in Nieuwegein te gaan stemmen, in procenten van degenen die wisten dat de verkiezingen werden gehouden (N 2005 =461, N 2004=519) 2005

31%

2004

27%

0%

34%

35%

29%

44%

20%

60%

40%

Obekend voordat men stempas kreeg

80%

Qbekend toen men stempas kreeg

100% Dniet bekend


Tweederde (66%) van de bewoners die bekend waren met het referendum was ook bekend met de mogelijkheid om zelf te bepalen in welk stemlokaal men zou gaan stemmen. Omgerekend betekent dit dat 63% van alle kiesgerechtigden bekend was met deze mogelijkheid. De bekendheid van deze mogelijkheid is wel lager dan in 2004: een derde (34%) wist nu niet dat deze mogelijkheid bestond, in 2004 was dit 29%. Daar staat tegenover dat het aandeel dat wel al van deze mogelijkheid op de hoogte was voordat het stembiljet in de bus is iets is toegenomen (van 27% in 2004 naar 31% in 2005). Met name het aandeel dat via het stembiljet op de hoogte is geraakt van het experiment is in 2005 (35%) veel lager dan in 2004(44%). Evenals in 2004 zijn de jongeren tot 35 jaar veel minder vaak op de hoogte van de mogelijkheid om overal te kunnen stemmen: 57% was hiervan op de hoogte, iets minder aan in 2004 (64%). Van de 35 tot 55-jarigen was 67% op de hoogte en van de 55-plussers 73%. Met name het aandeel jongeren tot 35 jaar dat al voorafgaand aan het versturen van de stembiljetten bekend was met deze mogelijkheid is beduidend lager (16%) dan gemiddeld (31%). Er is geen significant verschil naar geslacht en opleiding. Mensen die hebben gestemd waren beduidend beter op de hoogte van de mogelijkheid om in een stemlokaal naar keuze te gaan stemmen (71%) dan mensen die niet hebben gestemd (55%).


11

Wijze waarop men wist dat men kon stemmen in een stemlokaal naar keuze

Figuur 3.2

Wijze waarop diegenen die op de hoogte waren van het experiment wisten dat zij konden stemmen in een stemlokaal naar keuze (meerdere antwoorden mogelijk), in procenten van de respondenten (N 2005 =304, N 2004=368)

Informatiefolder bij stem pas Huis-aan-huisblad 'de Molenkruier1 Van horen zeggen Utrechts Nieuwsblad Vorige verkiezingen Kabelkrant Anders

0%

10%

20%

30%

40%

50%

60%

70%


Net als bij de vorige verkiezingen zijn de meeste respondenten (49%) door de bij de stempas gevoegde informatiefolder op de hoogte gekomen van het experiment. Dit aandeel is overigens wel lager dan in 2004 (60%). Een kwart (24%) is hiermee bekend geraakt via de Molenkruier en dat was in 2004 ook zo. Circa 15% heeft het van horen zeggen, 8% heeft het gelezen in het Utrechts Nieuwsblad en 6% wist dit nog van de verkiezingen van het vorig jaar. Het informatiecentrum en de internetsite van de gemeente zijn nauwelijks genoemd. Tussen mannen en vrouwen bestaat nauwelijks verschil, noch maakt het uit of men wel of niet heeft gestemd. Jongeren tot 35 jaar zijn vaker (64%) dan gemiddeld op de hoogte gebracht door de informatiefolder bij de stempas en hebben de informatie minder vaak uit de Molenkruier (8%) of het Utrechts Nieuwsblad (1%) gehaald. Net als het vorig jaar zijn de Molenkruier (28%) en het Utrechts Nieuwsblad (10%) wel vaker dan gemiddeld als informatiebron genoemd door mensen met een lagere opleiding. Deze laatste groep heeft de informatie ook vaker dan gemiddeld uit het informele circuit (22%).

12


3.2

Beoordeling van de informatie

Figuur 3.3

Aandeel van de respondenten dat vindt dat men voldoende of onvoldoende was geïnformeerd over de mogelijkheid om te stemmen in een stemlokaal naar keuze, in procenten (N 2005 = 304 N 2004 = 368) 1

2005

86%

2004

87%

0%

20% Ovoldoende

40%

9%

5%

0 10% S /

60% Donvoldoende

80%

100%

Oweet niet


Over de hoeveelheid informatie is men net als vorig jaar zeer tevreden. De meeste respondenten die op de hoogte waren van het referendum en van het experiment hebben aangegeven voldoende te zijn geïnformeerd over de mogelijkheid om te stemmen in een stemlokaal naar keuze (86%). En kleine 10% is hierover niet tevreden. Het aandeel tevreden respondenten is zo groot dat geen significant onderscheid kan worden gemaakt tussen groepen respondenten. Diegenen die de informatie over het experiment onvoldoende vonden is gevraagd welke informatie dan werd gemist. Een derde van hen heeft informatie gemist over waar men kon stemmen / de plaats van de stemlokalen (10 respondenten l en een bijna even groot deel miste informatie over hoe men in de nieuwe situatie moet stemmen (9 respondenten). Ook informatie over de nieuwe stempas werd gemist (7 respondenten).


3.3

Invloed van het experiment op de deelname aan de verkiezingen Figuur 3.4

Invloed van het experiment op de opkomst bij het referendum, in procenten (N 2005=304, N 2004=368)

geen invloed Anders zou ik niet hebben gestemd Anders zou ik wel hebben gestemd Weet niet

0%

20%

40%

60%

80%

100%


De invloed van het experiment op de opkomst bij de verkiezingen is zeer beperkt. Voor 96% van de respondenten, die op de hoogte waren van het experiment, is deze keuzemogelijkheid niet van invloed is geweest op het al dan stemmen. Het vorig jaar was dat ook al zo (95%). Daarnaast zou 2% van de respondenten die nu wel hebben gestemd anders niet hebben gestemd en 1% juist andersom. Per saldo levert het experiment dus een bescheiden extra opkomst op van 1%. Tussen de verschillende groepen kiesgerechtigden bestaat geen significant verschil. De belangrijkste reden voor enkele respondenten om bij deze keuzemogelijkheid juist wel te gaan stemmen is de meer praktische ligging van het stemlokaal waar men nu heeft gestemd. Een ander aspect dat is genoemd is dat men toevallig voorbij kwam bij een stembureau en besloot te gaan stemmen. Diegenen die niet zijn gaan stemmen door het nieuwe systeem konden hiervoor geen redenen aangeven.


Gebruik van de mogelijkheid om te stemmen in een stemlokaal naar keuze

4.1

Gebruik van een ander stemlokaal

Figuur 4.1

Aandeel van de respondenten dat gebruik heeft gemaakt van de mogelijkheid om in een ander stemlokaal te gaan stemmen, in procenten (N 2005 = 224, N 2004 =167) 1

2005

113%

2004

25%

0%

1

78%

[4%

5°/

72%

20%

40%

60% Gwt'i

100%

80%

G niet

O weet niet


Bij de verkiez ngen voor het Europese parlement in 2004 heeft 25% van de respondenten die hebben gestemd (en op de hoogte waren van het experiment) van de mogelijkheid gebruik gemaakt om in een ander dan hun eigen stemlokaal te stemmen. Etij het referendum is dit aandeel gedaald naar 18%. Als ook de (N=91) mensen die wel zijn wezen stemmen, maar niet op de hoogte waren van de mogelijkhe d om in een ander stemlokaal te stemmen worden meegeteld, ligt het aandeel op 13% van alle stemmers. Het vorig jaar was dit nog 21%. Meer dan driekwart (78%) van de stemmers, die op de hoogte waren van het experiment heeft in het eigen stemlokaal gestemd. Een klein deel (4%) heeft aangegeven dat zij niet wisten wat het eigen stemlokaal was. Tussen mannen en vrouwen bestaat geen significant verschil. De jongeren tot 35 jaar, die op de hoogte waren van het experiment, hebben vaker (30%) dan gemiddeld in een ander stemlokaal gestemd, in de leeftijdsgroep 35 tot 55 jaar is dat 21% en onder de ouderen 11%. Ook alleenstaanden (29%) en inwonende kinderen (29%; hebben vaker in een ander stemlokaal gestemd. Mensen met een lagere opleiding hebben veel minder vaak (10%) dan gemiddeld gebruik gemaakt van deze optie, hoger opgeleiden juist iets vaker (22%).


Redenen waarom men in een ander stemlokaal gestemd heeft Figuur 4.2

Genoemde redenen waarom men gebruik heen gemaakt van een ander stemlokaal (meerdere antwoorden mogelijk), in procenten (N 2005=41, N 2004 =41*)

Dichterbij mijn huis Dichterbij mijn werk Dichterbij school kinderen Dichterbij winkels Toevallig Dichterbij familie/ \~\2% vrienden / bekenden Anders, namelijk

0%

10%

20%

30%

40%

50%

60%

Bron: DIMENSUS beleidsonderzoek 2004. 2005 * let op: kleine absolute aantallen

Voor de meeste respondenten, die elders zijn gaan stemmen, lag het andere stembureau dichter bij de woning. Ook de ligging ten opzichte van het werk (17%), school van de kinderen (9%) en winkels (7%) speelden hierbij een rol. Daarnaast geeft 7% aan dat het een toevallige keuze is geweest, omdat men er langs kwam of toch in de buurt was. In de categorie "anders namelijk" wordt niog genoemd: meer parkeermogelijkheden en gecombineerd met andere activiteiten (zoals sporten, tandartsbezoek e.d.). Er zijn geen significante verschillen aangetroffen tussen de groepen respondenten.

16


4.2

Beoordeling van de mogelijkheid om in een stemlokaal naar keuze te kunnen stemmen

Figuur 4.3

Beoordeling van de mogelijkheid om te kunnen stemmen in een stemlokaal naar keuze, in procenten (N 2005 = 486, N 2004=556)

Goed, zou volgende keer weer in Nieuwegein mogelijk moeten zijn Goed, zou uitgebreid moeten worden over heel Nederland Neutraal

Slecht idee

Weet niet / geen antwoord

0%

20%

40%

60%

80%

100%


De meeste bewoners (80%) vinden het een goed idee dat de mogelijkheid wordt geboden om in een ander stembureau te stemmen. Daarvan vindt ruim de helft dat deze mogelijkheid in Nieuwegein ook bij de volgende verkiezingen zou moeten worden aangeboden (43%) en bijna de helft (37%) dat dit experiment moet worden uitgebreid naar heel Nederland. In 2004 was het aandeel respondenten dat uitbreiding naar heel Nederland suggereerde groter (60%). Een kleine 20% van de respondenten geeft aan dat het ze niet uitmaakt en slechts een enkeling vindt het geen goed idee om de mogelijkheid te bieden om in een ander stemlokaal te gaan stemmen. Als redenen hiervoor worden aangegeven dat het er rommeliger op wordt en de controle afneemt. De respondenten die niet hebben gestemd zijn iets minder enthousiast (74% vindt het goed) over de mogelijkheid om elders te stemmen dan gemiddeld (80%) en iets vaker neutraal (21%). Een groter dan gemiddeld deel van de nietstemmers weet het niet of heeft geen mening (5%). Van degenen die wel hebben gestemd vindt 82% het een goed idee. De kiezers die dit jaar daadwerkelijk van de mogelijkheid gebruik hebben gemaakt om in een ander stemlokaal te stemmen zijn logischerwijs veel positiever (98% vindt het een goed idee) dan gemiddeld. Ouderen van 55 jaar of ouder zijn minder enthousiast (70%) over deze optie dan jongeren tot 35 jaar (87%) en 35 tot 55-jarigen (83%). Ook lager opgeleiden zijn iets minder positief (71%). Ouderen (27%) en lager opgeleiden (26%) zijn vaker neutraal over dit onderwerp.


17

18


5

De stempas

5.1

Duidelijkheid van de stempas

Figuur 5.1

Aandeel van de respondenten dat de stempas duidelijk vindt, voor verschillende aspecten, in procenten (N2005 = 430, N2004 = 519)

dat hè- om het referendum of de Europese verkiezingen ging

dat men zonder stempas niet kon stemmen

mogelijkheid dat in ieder stemlokaal h on worden gestemd

20';.

407<

60%

80%

100%

Bron: DIMEN3US beleidsonderzoek 2004, 2005

Om het mogelijk te maken om in een ander stemlokaal te kunnen stemmen moest de oproepingskaart worden aangepast, wat heeft geleid tot een nieuwe stempas. Deze is het vorig jaar geïntroduceerd bij de Europese verkiezingen. Voor de meeste respondenten (83%) was op de stempas duidelijk aangegeven dat het ginc om het referendum over de Europese Grondwet. Het vorig jaar vond 74% het duidelijk dat het om de Europese verkiezingen ging. Voor maar 3% was dit niet duidelijk, de overige 14% heeft hierover geen mening gegeven. Voor driekwart (73%) van de respondenten was het duidelijk dat men zonder de stempas niet kon stemmen en ook dit aandeel ligt hoger dan in 2004 (63%). Van de respondenten vond 6% dit niet duidelijk aangegeven op de stempas en een vijfde (21%) heeft geen mening gegeven. Iets meer dan de helft (53%) van de respondenten vindt dat op de stempas duidelijk is aangegeven dat men in een stemlokaal naar keuze kon gaan stemmen voor het referendum, het vorig jaar was dit aandeel vergelijkbaar (55%). Een Kwart (25%) van de respondenten vindt dat dit aspect niet duidelijk op de stempas is terug te vinden en 22% heeft geen mening gegeven. •


19

De respondenten die gestemd hebben voor het referendum zijn over alle aspecten van de duidelijkheid van de stempas iets positiever dan de nietstemmers, maar de verschillen zijn niet groot. Er is nauwelijks verschil in mening tussen degenen die gebruik hebben gemaakt van de mogelijkheid om in een ander stemlokaal te stemmen en degenen die dit niet hebben gedaan. Ook tussen mannen en vrouwen bestaat niet of nauwelijks verschil. In tegenstelling tot vorig jaar zijn de ouderen (55+) minder tevreden over de duidelijkheid van de stempas dan de jongeren tot 35 jaar en de 35 tot 55-jarigen als het gaat om de informatie over de verkiezingen of het feit dat men zonder de stempas niet kon stemmen. Dat geldt ook voor mensen men een lager opleidingsniveau Wat betreft de mogelijkheid om in een ander stemlokaal te stemmen verschilt de mening niet of nauwelijks tussen de leeftijdsgroepen en de opleidingsniveaus.

20


6

Ervaringen van de leden van de stembureaus

6.1

Informatie over en organisatie van de nieuwe werkwijze Figuur 6.1

Aandeel van de respondenten dat vindt dat men voldoende was geïnformeerd over de nieuwe werkwijze, in procenten (N2005 = 35, A/2004 = 37)

1

1

|rö

97%

2005

• 100%

2004

0%

20%

40%

60% O voldoende

100%

80% Donvoldoende


Net als in 2004 vonden vrijwel alle leden van de stembureaus dat men voldoende geïnformeerc was over de nieuwe werkwijze bij het experiment "stemmen in een willekeurig stemlokaal". Bij één stembureau was men het hier niet mee eens.

Figuur 6.2

Beoordeling van de organisatie van het experiment in Nieuwegein, in procenten (A/2005 = 35, A/2004 = 37) l

2005

97%

Wl

2004

97%

Ï°X

0%

20%

40% • positief

60% O neutraal

100%

80% O negatief


Ook over de organisatie van het experiment in Nieuwegein is men bij de stembureaus overwegend positief gestemd. Net als in 2004 neemt één stembureau hierover een neutraal standpunt in. Genoemde suggesties voor verbetering zijr: meer publiciteit (veel mensen blijken niet op de hoogte) en niet nog documentatie opsturen als men de presentielijst heeft getekend.

DIMENSUS beleidsondsrzoek 2005

21

6.2

Problemen en reacties Net als het vorig jaar heeft de nieuwe stempas bij de stembureaus geen problemen opgeleverd bij het herkennen van de echtheidskenmerken.

Figuur 6.3

Aandeel van de stembureaus waar reacties kwamen van de kiezers op nieuwe stempas en op de nieuwe wijze van stemmen volgens de stembureaus, in procenten (A/2005 = 35, N2004 = 37)

nieuwe stempas

nieuwe wijze van stemmen

72,2°} 0%

20%

40%

60%

80%


Bij een kwart van de stembureaus zijn reacties van stemmers binnen gekomen over de nieuwe stempas. Het vorig jaar was dit 21%. De reacties die hierbij zijn genoemd, hebben (net als vorig jaar) echter vrijwel allemaal betrekking op het nieuwe systeem van stemmen en niet zozeer op de stempas. Eén respondent heeft aangegeven de stempas mooi te vinden en een andere respondent gaf aan dat niet alle EU-landen op de stempas genoteerd waren. Het aantal reacties op het nieuwe systeem van stemmen is net als in 2004 groter. Bij de helft (51%) van de stembureaus hebben kiezers hierop gereageerd. Bij vrijwel alle stembureaus zijn deze reacties positief: men vindt het prettig en gemakkelijk om overal in Nieuwegein te kunnen stemmen. Een enkele keer is gezegd dat de controle daardoor moeilijker zou worden en dat niet het meest logische stembureau op de stempas was aangegeven. Ook vindt één respondent het jammer dat het stembureau geen nieuwe pas kan aanmaken als de kiezer de pas is kwijtgeraakt, maar dit heeft geen relatie met het experiment. In totaal hebben bij de 35 stembureaus 21 personen gevraagd of ze op het stemlokaal een vervangende stempas konden krijgen. Van 2 personen is bij de stembureaus bekend dat ze niet hebben kunnen stemmen omdat ze geen geldig legitimatiebewijs hebben kunnen tonen.

22


K H)%

6.3

Benodigde extra tijd

Figuur 6.4

Aandeel van de leden van de stembureaus dat meer of minder tijd kwijt is geweest, in procenten (N2005 = 35, N2004=37)

77%

2005 2004 1 0%

20%

| 6%

17%

70% —..L

11% |

40%

60%

O minder tijd

19%

80% O evenveel tijd

100%

D meer tijd

Bron: DIMENS JS beleidsonderzoek 2004, 2005

De nieuwe manier van stemmen kostte de leden van de stembureaus over het algemeen m nder tijd dan voorheen. Meer dan driekwart (77%) was minder tijd kwijt, vorig jaar was dat nog 70%. Bij twee stembureaus (6%) heeft men aangegeven dat men juist meer tijd kwijt was dan voorheen en dit aandeel is, wellicht door de gewenning, fors afgenomen (2004: 19%). Bij de overige 17% (6 stembureaus) vond men dat er geen verschil was in benodigde tijd. Degenen die meer tijd kwijt waren hebben aangegeven dat dit het gevolg is van het turven van mensen. Dit argument is het vorig jaar ook genoemd. Het vorig jaar is men ook meer tijd kwijt geweest omdat de kiezers zelf de stempas niet hadden losgescheurd. Dit keer is hier niet op gewezen.

6.4

Beoordeling van het nieuwe systeem

Figuur 6.5

Mate waarin de stembureaus het nieuwe systeem als een verbetering zien, in procenten (N2005 = 35, A/2004 =37) l

l

100%

2005

95%

2004

5% l

0%

20%

40%

60% O verbetering


DIMENSUS beleidsoncerzoek 2005

80%

100%

O geen verbetering

—

23

Bij alle stembureaus vindt men het een verbetering dat de kiezers konden stemmen in een stembureau naar keuze. Het vorig jaar was dit 95%. Men schrijft de verbetering vooral toe aan de toegenomen flexibiliteit voor de kiezers: men kan zelf kiezen waar men gaat stemmen, de bereikbaarheid van het stembureau is hierdoor veel groter is en men kan het gemakkelijker combineren met werk of kinderen naar school brengen. Deze argumenten werden ook het vorig jaar naar voren gebracht. Een enkeling verwacht ook dat hierdoor de bereidheid om te stemmen groter en de opkomst hoger is. Voordelen voor de stembureaus zelf worden niet genoemd.

Figuur 6.6

Aandeel van de stembureaus dat vindt dat deze werkwijze wel of niet herhaald zou moeten worden in de toekomst, in procenten (N2005 = 35, A/2004 =37)

1 2005 |

100%

2004 |

(i0/

97<>

1 0%

20%

40%

60% l ja, herhaling

80%

100%

D nee, geen herhaling


Bij alle stembureaus heerst dan ook de gedacht dat de nieuwe werkwijze in de toekomst herhaald moet worden. De argumenten die hiervoor worden aangedragen komen overeen met die van de beoordeling van het systeem: het is klantvriendelijk en vergroot de flexibiliteit, bovendien verloopt het goed. Men verwacht ook dat het systeem tot een verhoging van de opkomst leidt.

24


Conclusies

De evaluatie van het experiment, waarbij de bewoners van Nieuwegein bij verkiezingen de mogelijkheid hebben om te stemmen in een stemlokaal naar keuze, wijst uit dat de nieuwe werkwijze in het algemeen, zowel door de kiezers als door de leden van de stembureaus positief wordt gewaardeerd. Men pleit voor een herhaling van deze werkwijze in Nieuwegein en zo mogelijk een uitbreiding tot heel Nederland. De nieuwe werkwijze levert bij de kiezer en bij de stembureaus niet of nauwelijks problemen op. De nieuwe werkwijze biedt vooral voor jongeren, werkenden en mensen met kinderen meer mogelijkheden om te gaan stemmen. Ze kunnen het stemmen gemakkelijker combineren met andere activiteiten. Tussen de 10% en 20% van de kiezers heeft ook daadwerkelijk gebruik gemaakt van deze mogelijkheid. Overigens zou maar een heel klein aandeel van de kiezers anders niet zijn gaan stemmen. Voor de stembureaus leidt de nieuwe manier van stemmen over het algemeen tot minder werk. De verwachting bij de stembureaus is dat het opkomstpercentage zal toenemen. Met name onder de jongeren, waar het opkomstpercentage in het algemeen lager is dan gemiddeld, maar waarvan er relatief veel in een ander stemlokaal hebben gestemd, kan de mogelijkheid voor flexibeler stemmen tot een hoger opkomstpercentage leiden. Omdat het opkomstpercentage bij het referendum sowieso veel hoger was dan bij de Europese verkiezingen van 2004 kan hier nog geen effect van worden gezien. Het is wel van belang dat rondom het nieuwe systeem ook bij volgende verkiezingen een goede publiciteit wordt gevoerd. Een aanzienlijk deel van de bewoners blijkt nog niet of onvoldoende op de hoogte te zijn van de mogelijkheid om in een stembureau naar keuze te gaan stemmen. Dat geldt zowel voor de algemene publiciteit als voor de informatie op de stempas.

tw'


25 Q

Bijlage l Responsoverzicht Steekproef en respons telefonische enquête Bruto Steekproef Waarvan ruis: - persoon woont er niet (meer) - afgesloten nummer/ bedrijf/ fax - taalprobleem - te oud - op vakantie - doof / gehandicapt / ernstig ziek Totaal ruis: Netto steekproef Waarvan: - niet bereikt - weigering - respons totaal

616

8 8 3 5

10 3 37 579

100,0%

138 67

3,8% 11,6% 64,6%

374

Steekproef en respons schriftelijke enquête Bruto Steekproef - teruggestuurde enquêtes - respons

384 113

29,4%

Steekproef en respons totaal Netto Steekproef2 - aantal enquêtes - respons

963 487

50,5%

Bij de schriftelijke enquête is alleen de bruto steekproef bekend.


27

Kenmerken van de respons (na weging) 1

Geslacht

Vrouw Man onbekend Totaal

Abs. 267 217 2 486

Respons % 55,2 44,8

populatie % 51,1 48,9

100,0

100,0

respons % 24,2 39,9 35,9

populatie % 27,7 41,0 31,3

100,0

100,0

respons % 92,3 7,7

populatie % 89,6 10,4

100,0

Leeftijd

Abs. Tot 35 jaar 35 tot 55 jaar 55 + onbekend Totaal

117 192 173 4 486

Huishoudenssamenstelling

onbekend

Abs. 445 37 4

Totaal

486

100,0

Abs. 110 192

respons % 23,2 40,4 36,3

Hoofd of partner Inwonend kind

Opleidingscategorieen'

Lager Middelbaar

Hoger onbekend Totaal

172 11 486

100,0

Tijdsbesteding

Werkend Niet werkend onbekend Totaal

Abs. 249 226 11 486

respons % 52,4 47,6 100,0

lagere opleiding: geen opleiding, lager beroepsonderwijs; middelbare opleiding: middelbaar algemeen voortgezet onderwijs en middelbaar beroepsonderwjis; hogere opleiding: hoger algemeen voortgezet onderwijs, hoger beroepsonderwijs en wetenschappelijk onderwijs

28


Bijlage II Vragenlijst kiezers A. Vragen over het Referendum voor de Europese Grondwet

1. Wist u dat er afgelopen woensdag, 1 juni, het Referendum werd gehouden voor de Europese Grondwet? En zo ja, heeft u ook gestemd? l l Ja, en ik heb ook gestemd Ga door naar vraag 3 l""l Ja, maar ik heb niet gestemd l~l Nee Ga door naar vraag 13 2. Waarom heeft u niet gestemd? U mag hier meerdere antwoorden aankruisen! l l Wel gegaan, maar kon niet stemmen omdat ik mijn stempas niet bij me had / kwijt was l l Wist niet op wie ik moest stemmen l l Europa zegt mij niets dl Mijn stem doet er niet toe ö Ik was het vergeten l l Ik was mijn stempas kwijt C] Ik was op vakantie D Anders, namelijk 3. Wist u dat u bij dit referendum zelf kon bepalen in welk stemlokaal u stemde binnen Nieuwegein? l l Ja, dat wist ik al voordat ik de stempas kreeg l l Ja, dat wist ik toen ik de stempas kreeg l l Nee Ga door naar vraag 10 4. Op welke wijze(n) wist u dat u kon stemmen in een stemlokaal naar keuze? U mag hier meerdere antwoorden aankruisen! l l Informatiefolder bij de stempas l l Huis-aan-huisblad 'de Molenkruier' ö Utrechts Nieuwsblad D Kabelkrant (AIS TV-krant) l l Internetsite van gemeente Nieuwegein (www.nieuwegein.nl) l l Infocentrum in gemeentehuis l l Van horen zeggen l~l Bekendheid door de vorige Europese verkiezingen l~l Anders, namelijk 5. Vindt u dat u voldoende geïnformeerd bent over de mogelijkheid om te stemmen in een stemlokaal naar keuze? l l Ja Ga door naar vraag 7 D Nee


29 '•tn

6. Welke informatie miste u? U mag hier meerdere antwoorden aankruisen! 0 Informatie over waar gestemd kan worden / plaats van de stemlokalen d Informatie over de nieuwe stempas l~l Informatie over hoe je in de nieuwe situatie stemt ö Wat te doen als de stempas kwijt is 1 l Waarom Nieuwegein aan dit experiment mee doet l l Anders, namelijk 7. Heeft de mogelijkheid om in een stemlokaal naar keuze te gaan stemmen invloed gehad op uw keus om wel of niet te gaan stemmen? Ander stemlokaal lag Ja, ik zou anders niet gestemd hebben, omdat [ praktischer voor mij dan eigen stemlokaal Kwam toevallig langs stemlokaal waar ik kon stemmen Door de extra publiciteit wist ik dat er verkiezingen waren Anders, namelijk,

Ja, ik zou anders wel gestemd hebben, omdat

L]

Ik kon geen vervangende stempas krijgen in mijn stemlokaal l l Ik begreep niet goed waar ik nu heen moest l l Ik begreep de nieuwe stempas niet goed O Anders, namelijk,

D Nee Indien u op woensdag 1 juni niet gestemd hebt kunt u verder gaan met vraag 10 8. Heeft u gebruik gemaakt van de mogelijkheid om in een ander stemlokaal te stemmen? D Ja d Nee Ga door naar vraag 10 l l Ik weet niet wat mijn "eigen" stemlokaal is Ga door naar vraag 10 9. Waarom heeft u in een ander stemlokaal gestemd? U mag hier meerdere antwoorden aankruisen! O Dichterbij mijn huis 0 Dichterbij mijn werk Q Dichterbij school kinderen ö Dichterbij winkels 1 l Dichterbij familie / vrienden / bekenden ö Anders, namelijk

30


10. De oude oproepingskaart (uitnodiging om te gaan stemmen) moest aangepast worden om het mogelijk te maken dat u voor het Referendum over de Europese Grondwet kon stemmen in een stemlokaal naar keuze. Gaf de nieuwe stempas duidelijk aan dat het om het referendum ging? D Ja D Nee D Weet niet 11. Gaf de nieuwe stempas duidelijk aan dat u zonder deze pas niet kon stemmen? D Ja l l Nee D Weet niet 12. Gaf de nieuwe stempas duidelijk aan dat u in ieder stemlokaal binnen Nieuwegein kon stemmen?

D Ja D Nee l l Weet niet 13. Wat vindt u van de mogelijkheid om bij verkiezingen te kunnen stemmen in een stemlokaal naar keuze? l l Goed, bij volgende verkiezing zou Nieuwegein het weer moeten doen l l Goed, het zou uitgebreid moet worden over heel Nederland PI Niet goed / niet slecht / het maakt mij niets uit D Slecht, omdat f~1 Weet niet

B. Vragen over uzelf

De laatste paar vragen gaan over uzelf

14. Bent u een man of vrouw? l l Man l l Vrouw 15. Wat is uw leeftijd?

16. Hoe is uw huishouden samengesteld? l l Ik woon alleen

dl Ik woon alleen (zonder partner) met kinderen l l l l l l l l d

Ik ben gehuwd / woon samen zonder thuiswonende kinderen Ik ben gehuwd / woon samen met thuiswonende kinderen Ik woon bij mijn ouder(s) / verzorger(s) Ik woon ik een studentenhuis / woongroep Anders, namelijk


31

17. Wat is uw hoogst voltooide opleiding? Q Geen opleiding, lager onderwijs, basisonderwijs f"l Lager beroepsonderwijs, Voorbereidend beroepsonderwijs (LBO, VBO, Ambachtsschool, huishoudschool, LTS, LHNO, LEAO, LAS, etc.) Q Middelbaar algemeen voortgezet onderwijs (MAVO, MULO, etc.) f"! Middelbaar beroepsonderwijs (MTS, UTS, MEAO, INAS, Kleuterleidster, etc.) f"l Hoger algemeen voortgezet onderwijs (HAVO, VWO, HBS, Gymnasium, Lyceum, etc.) f~l Hoger beroepsonderwijs (HBO, HTS, HEAO, Lerarenopleiding, Sociale Academie, etc.) O Wetenschappelijk onderwijs 18. Welke situatie is voor u het meest van toepassing? CD Ik heb een baan in loondienst, eigen bedrijf of praktijk Q Ik ben student, scholier, stagiair f! Ik ben huisvrouw / huisman PI Ik ben werkloos en zoek een baan van minder dan 12 uur per week Q Ik ben werkloos en zoek een baan voor 12 uur of meer per week Q Ik ben arbeidsongeschikt / invalide zonder baan Ö Ik ben gepensioneerd/heb AOW/VUT, rentenier O Anders, namelijk

19. Opmerkingen Heeft u nog opmerkingen over de vragenlijst of meer algemene opmerkingen dan kunt u deze hieronder kwijt.

32


Bijlage III Vragenlijst stembureaus Vragenlijst stembureau

1. Vindt u dat u voldoende geïnformeerd was over de nieuwe werkwijze bij het experiment "stemmen in een willekeurig stemlokaal"? O Ja Ga door naar vraag 3 D Nee 2. Welke informatie miste u?

3. Bent u positief of negatief over de manier waarop het experiment georganiseerd is?

ö Positief l l Niet positief of negatief / neutraal l~l Negatief 4. Wat zou er verbeterd kunnen worden aan de organisatie van het experiment?

5. Leverde de nieuwe stempas problemen op bij het herkennen van de echtheidskenmerken?

D Nee i~l Ja, namelijk

6. Welke reacties kwamen er van 'stemmers' over de nieuwe stempas? O Geen ö De volgende reacties werden geuit: Graag tevens aangeven hoe veel keer een specifieke reactie ongeveer voorkwam

7. Welke reacties kwamen er van 'stemmers' over de nieuwe wijze van stemmen?

ö Geen l l De volgende reacties werden geuit: Graag tevens aangeven hoe veel keer een specifieke reactie ongeveer voorkwam


8. Bent u tijdens dit referendum meer tijd kwijt geweest per stemmer dan anders? C] Nee, minder Ga door naar vraag 10 l~l Nee, ongeveer even veel tijd Ga door naar vraag 10 D Ja 9. Hoe komt het dat u meer tijd kwijt was per stemmer?

10. Vindt u het een verbetering dat mensen nu konden stemmen in een stemlokaal naar keuze?

ö Ja, omdat

d Nee, omdat

11. Zou deze werkwijze in de toekomst herhaald moeten worden? l~l Ja, omdat

l l Nee, omdat

12. Feitelijke gegevens Indien van toepassing, verzoeken wij u hieronder de volgende gegevens in te vullen: * Aantal kiezers dat heeft geprobeerd een vervangende stempas te krijgen in het stemlokaal op de dag van de stemming: * Aantal mensen dat niet heeft kunnen stemmen wegens het niet tonen van een geldig legitimatiebewijs 13. Opmerkingen

Heeft u nog opmerkingen over de vragenlijst of meer algemene opmerkingen dan kunt u deze hieronder kwijt.

34


Postbus l 3430 AA Bezoekadres Martlnbaan NN Bank Nederlandse Gemeenten

Recommend Documents