Parkmanagement: Van, voor en door bedrijven

jaargang 2, december 2003

4 Magazine over duurzaam beheer van bedrijventerreinen

Beveiligen kan op meer niveaus Een veilig gevoel versus beveiliging Parkmanagement: Van, voor en door bedrijven

In dit nummer…

4

Beveiligen kan op meer niveaus

6

Parkmanagement volgens…

8

AccoN Accountants en Adviseurs

Hans Bierens, projectmanager bedrijventerrein RIVU

Draagvlak en kwaliteit

10

Lokaal Verhaal

12

Grontmij

15

Parkconsult:

18

Business Park Management vanuit de basis

Eein veilig gevoel versus beveiliging

Duurzame bedrijventerreinen zorgen voor duurzame winst

Column ‘P en P’: Burgemeester Koetje over Twenterand in ontwikkeling

Eerst de taart en dan de slagroom Bij het ontwikkelen van bedrijvenparken vanuit een duurzaam beheer moet vanuit het niets de totale opbouw en realisatie van een goed geoutilleerde vestigingslocaties voor vele ondernemingen worden geschapen. Ondernemers besluiten in veel gevallen voor vestiging op een bedrijvenpark op basis van de verwachtingen die worden geschetst door de gemeente of de projectontwikkelaar. Met name in de beginfase van een bedrijvenpark komt het wel voor dat ondernemers knelpunten ervaren omdat de weginfrastructuur nog niet gereed is of de bewegwijzering op zich laat wachten. Als dergelijke knelpunten zich bij een nieuw bedrijvenpark opeenstapelen, wordt soms eerder gesproken van bouwputmanagement, dan van parkmanagement. Ondernemers die een bijdrage betalen voor parkmanagement verwachten dat in ieder geval het basispakket (zoals collectieve beveiliging, onderhoud en beheer) goed geregeld is. Ondernemers die zich vestigen op een in aanleg zijnd bedrijvenpark hebben het meeste last van de kinderziekten die zich onvermijdelijk voordoen. Van belang hierbij is dat de ondernemersvereniging strak de vinger aan de pols houdt voor wat betreft de overeengekomen planning van werkzaamheden. Namens de al gevestigde bedrijven dient het bestuur van de parkmanagementvereniging de ontwikkelingen kritisch te blijven volgen. Functioneert de collectieve beveiliging naar behoren? Hoe wordt dat getoetst? Waarom treedt er vertraging op in de aanleg van de wegen? Wie is verantwoordelijk voor het te laat bestellen van de borden voor de bewegwijzering? Wat wordt er gedaan aan illegale puinstort? Zo zijn er in de praktijk tientallen vragen die ondernemers stellen. In het totaalplaatje voor parkmanagement zit doorgaans ook het aanbieden van mantelcontracten aan de gevestigde bedrijven. Dit gaat van gemaksdiensten tot en met reïntegratie van werkzoekenden. Vanzelfsprekend kunnen dergelijke zaken interessant zijn voor ondernemers. Het aanbieden van deze diensten levert in de beginfase echter vaak veel frustratie op. Ondernemers bij wie meermalen wordt ingebroken, willen terecht eerst de collectieve beveiliging op orde hebben. Bij parkmanagement is de betrokkenheid van de ondernemers een cruciaal onderdeel van het geheel. Voor hen is van belang dat de basisstructuur goed wordt neergezet en gaat functioneren. Daarna kunnen ook bijkomende zaken worden opgepakt. Drs. Ton Sels, Directeur Sels Advies & Secretariaat B.V. Redactie BusinessPark magazine

Foto voorpagina: Veiligheid is één van de belangrijkste thema's op bedrijvenparken.

BusinessPark magazine verschijnt viermaal per jaar als platform van ontwikkelingen op het gebied van parkmanagement en duurzaam beheer van bedrijventerreinen. Doelgroep: BusinessPark magazine wordt in controlled circulation verzonden aan gemeente- en provinciebesturen en gemeentelijke en provinciale diensten EZ en RO en aan besturen van lokale bedrijvenkringen. Oplage: 3.000 exemplaren

Uitgave en management Sels Advies & Secretariaat B.V. Redactie Drs. M.E.H. Koop Drs. A.A. Sels Drs. L.J. van de Wal Drs. J.N.W. Zoet

Eindredactie en coördinatie Bureau Koop & Koot Delft Vormgeving en productie Santbergen Grafische Vormgeving & DTP, Den Haag Fotografie Marcel Cornelissen Druk en handling De Tekstarchitect, Amsterdam Aan dit magazine werkten mee Drs. M.E.H. Koop Drs. C.J.G.M. de Vet Drs. L.J. van de Wal Redactiesecretariaat Sels Advies & Secretariaat B.V. Postbus 21328 3001 AH Rotterdam Tel.: 010 – 205 24 35 Fax: 010 – 205 24 33 E-mail: [email protected]

@

Beveiligen kan op meer Flexibilisering van werktijden en veranderingen in omvang en samenstelling hebben de aanpak van veiligheidsvraagstukken veranderd. Het zijn niet de enige factoren, maar wel een belangrijke aanleiding voor ondernemers om zich hierin te verdiepen. Hierbij kan onderscheid worden gemaakt tussen organisatorische en fysieke beveiliging.

De inrichting van de bedrijventerreinen is in de afgelopen jaren op een andere manier vormgegeven. De ‘oude industrieterreinen’ waren een samenvoegsel van bedrijven met als doel de individuele ondernemer zo efficiënt mogelijk zijn bedrijf te laten runnen. In het verleden werd dus minder gekeken naar een echte win-winsituatie voor de ondernemers die gezamenlijk gevestigd zijn op een bedrijventerrein. In de laatste jaren is steeds duidelijker geworden dat deze ondernemers dezelfde problematieken ondervinden zoals infrastructuur, veiligheid en de behoefte aan dienstverlening. Om de problemen gemeenschappelijk aan te pakken en om vernieuwende zaken ter hand te nemen, zijn ondernemers zich gaan verenigen. De bedrijventerreinen van vandaag worden dan ook ingericht om ‘gelijksoortige ondernemingen’ bij elkaar te laten vestigen, zodat de ondernemers ook in staat zijn om bepaalde dienstverleningen op de bedrijventerreinen op elkaar af te stemmen. Pyramide

Door de grootte en samenstelling van de bedrijventerreinen maar zeker ook

door de flexibilisering van de werktijden is er op de bedrijventerreinen veel veranderd. De vraag is dan op welke wijze de ontstane veiligheidsvraagstukken kunnen worden opgepakt. Hier is een onderscheid te maken in organisatorische aspecten en fysieke beveiliging. Bij de organisatorische aspecten is de eerste vraag of de ondernemers gezamenlijk beslissen om deze activiteiten uit te besteden aan een parkmanagement organisatie. Om het veiligheidsaspect op de bedrijventerreinen optimaal aan te pakken, is het absoluut noodzakelijk dat de ondernemers zich verenigen. Er kan dan een gezamenlijk wensen- en eisenpakket samengesteld worden voor veiligheidsaandachtsge-

Om het veiligheidsaspect op de bedrijventerreinen optimaal aan te pakken, is het absoluut noodzakelijk dat de ondernemers zich verenigen. bieden. Daarnaast is zo een betere communicatie mogelijk met het openbaar bestuur, gemeente, politie, brandweer, etc. Het is vanzelfsprekend dat er een eenduidige rapportage plaatsvindt tussen de collectieve stichting en de facilitaire ondersteunende leveranciers.

niveaus Het is van essentieel belang dat alle bedrijven op het terrein participeren in de opgerichte stichting. Het is wel van essentieel belang dat alle bedrijven op het terrein participeren in de opgerichte stichting. De ondernemers moeten het collectieve belang inzien van een gecentraliseerde aanpak. Zo vindt er ook een rechtvaardige verdeling plaats van de kosten. De fysieke veiligheidsaspecten op een bedrijventerrein zijn in diverse schillen onder te verdelen. Het gaat dan om het object ofwel het gebouw, het terrein behorende bij de onderneming, het bedrijventerrein zelf, de vestigingsplaats en de regio. Elke schil vraagt een specifieke beveiligingsaanpak en de veiligheidsvoorzieningen dienen op elkaar afgestemd te worden. De elementen die deel uitmaken van de beveiliging van de diverse schillen, worden benoemd in de veiligheidspiramide. In chronologische volgorde zijn dat organisatorische maatregelen, bouwkundige voorzieningen, elektronische maatregelen, inzet van mensen. Informatie en rapportering is onlosmakelijk verbonden met alle maatregelen.

Succesfactoren De succesfactoren voor een goed veiligheidsbeleid binnen bovengenoemde beveiligingsschillen en de -onderdelen zijn de volgende: • De juiste maatregelen nemen, zowel door de individuele ondernemers als door de gezamenlijke deelnemers op het bedrijventerrein. Te denken valt aan elektrische beveiliging in samenhang met mechanische beveiliging, maar ook verlichting, groenvoorziening, flexibele surveillance-inzet, etcetera. • Samenwerking tussen individuele deelnemers en samenwerking met andere bedrijventerreinen in de regio. • Samenwerking met het openbaar bestuur voor de juiste afstemming over wie wat doet op welk moment. • Meten en rapporteren. Dat is zowel de incidenten rapportage, maar zeker ook de veiligheidsperceptie (gevoelens van veiligheid) meten bij zowel de deelnemers als de medewerkers bij de bedrijven. • Flexibiliteit. Zowel de deelnemers als de collectieve stichting en het beveiligingsbedrijf moeten bereid zijn in te spelen op veranderde situaties. Per tijdvak zal er dus een risico-analyse moeten plaatsvinden waarop de inzet en/of de technische voorzieningen moeten worden aangepast. Als alle succesfactoren volledig worden ingevuld dan is er sprake van een op de toekomst voorbereide integrale veiligheidszorg op bedrijventerreinen.

Hans Bierens

BusinessPark magazine nodigt in elke uitgave een voorzitter van een lokale ondernemersvereniging, of een deskundige, uit zijn of haar mening te geven over duurzaam beheer van bedrijvenparken. Daarbij wordt gevraagd deze ontwikkeling te beschrijven vanuit de ervaring in de eigen omgeving.

PARKMANAGEMENT VOLGENS… Hans Bierens, projectmanager bedrijventerrein RIVU

Van, voor en door bedrijven Het bedrijventerrein De Rietvelden – De Vutter (RIVU) ligt aan de westzijde van ’s-Hertogenbosch. De Rietvelden dateert uit eind jaren vijftig begin zestig. Het deel De Vutter van begin jaren zeventig. Het is een bedrijventerrein van 290 ha waarop categorie 5-activiteiten mogelijk zijn. Er zijn circa 400 bedrijven (10.000 arbeidsplaatsen) gevestigd van zeer uiteenlopende aard zoals voedingsen genotmiddelen en procesindustrie, handel, transport en logistiek. Het Samenwerkingsverband RIVU is verantwoordelijk voor de duurzame revitalisering waarmee het terrein een boegbeeldfunctie vervult.

De gemeente had in 1986 behoefte aan één aanspreekpunt voor de gevestigde bedrijven en ondernemers hadden behoefte aan samenwerking. Zo ontstond het Samenwerkingsverband RIVU. Aanvankelijk met de gebruikelijke business to business activiteiten, inloopborrels en andere bijeenkomsten. Begin jaren negentig nam de vereniging samen met de gemeente het initiatief voor een onderzoek naar de bodemkwaliteit, herziening van het bestemmingsplan, verbetering van de openbare ruimte en de bouw van een

weg-watercontainerterminal. Dit leidde tot een behoefte en kansen voor verdergaande samenwerking. In 1996 kreeg dit vorm in het project Duurzame Revitalisering RIVU: met project- en parkmanagement een beter evenwicht tussen milieu, economie en ruimte stimuleren. Provincie en Kamer van Koophandel sloten zich enthousiast aan. Vasthoudend aan de basisgedachte dat het om bedrijven zelf gaat, is aan de bedrijven zelf gevraagd aan te geven welke kansen en mogelijkheden zij zagen. Dit resulteerde in 1997 in een Masterplan, het spoorboekje voor de aanpak. Daarbij is geconstateerd dat profesionalisering van de aanpak nodig is. In dat zelfde jaar is – aanvankelijk part time – Hans Bierens als projectmanager aangetrokken. "Mijn eerste taak was om bedrijven enthousiast te maken om hun ervaring en kennis te gaan delen met hun collega bedrijven," stelt Bierens. Die oproep sloeg aan waardoor in 1998 zes (later negen) werkgroepen van start zijn gegaan. Voorzitter van de werkgroep is een RIVU-ondernemer. Leden zijn de deskundige vertegenwoordigers van de bedrijven waarbij de gemeente direct ook is gaan deelnemen.

Vestigingsklimaat

Belangrijk doel van het project is om door herstructurering het verblijfsen vestigingsklimaat op het terrein te verbeteren. Dit vraagt een lange adem. Om draagvlak te behouden, zijn naast de lange termijn, korte termijnsuccessen nagestreefd in de vorm van raamafspraken: inzameling van reststoffen, telecommunicatie, kantoorartikelen, elektriciteit e.d.

"Het gaat om het belang van de ondernemer. Je moet hem daar zelf bij blijven betrekken." Ondernemers kunnen daarmee hun contributie variërend van 350,-tot 4.000,--, afhankelijk van het aantal medewerkers, eenvoudig terugverdienen. Om die raamafspraken te maken, is in 1999 de Stichting RiVu opgericht. Een Stichting die samenwerkte met de vereniging maar haar eigen deelnemersbijdrage vroeg. Voor de helder-

heid en om de krachten te bundelen, is met ingang van 2003 besloten alle activiteiten (werkgroepen, raamcontracten) onder de vereniging te brengen. Leden hebben nu één aanspreekpunt: de directeur/parkmanager. Kansen

Bierens stelt dat de kracht van de samenwerking ook ligt in de aanpak van potentiële kansen voor het terrein. Het parkmanagement kan daarbij in de relatie naar de overheid een bemiddelende rol vervullen. Zo heeft RIVU samen met gemeente en provincie gewerkt aan een interim-beleid voor geluid en een geluidbeheersysteem. Een monitormodel wordt voor de derde maal toegepast om indicatief de milieupotentie van het terrein te meten. Het crisisbeheersingsmodel Concris, waarmee bedrijven beter voorbereid zijn op calamiteiten in eigen bedrijf én bij de buurman, wordt opgeschaald naar bedrijfsterreinniveau. Op personeelsgebied is een Human Facility Centre opgezet.

Ingezet wordt op versterking van de transport en logistieke functie. Voor de toekomst zijn deze en andere (deel-)projecten in nieuw Masterplan 2003 – 2005 vastgelegd. Het Samenwerkingsverband RIVU heeft aangegeven haar voortrekkersrol te willen blijven spelen en nieuwe innovatieve projecten samen met de bedrijven op te willen pakken. Voor het parkmanagement blijft de uitdaging om een evenwicht te vinden in de

korte en lange termijn successen. "De bottum up-aanpak blijft uitgangspunt, omdat dit zich in de praktijk heeft bewezen," zegt Bierens stellig. "Het gaat om het belang van de ondernemer. Je moet hem daar zelf dan bij blijven betrekken." Voor meer informatie: Samenwerkingsverband RIVU. Telefoon 073 – 621 86 95. www.rivu.nl

advertentie

Sels Advies & Secretariaat B.V. Secretariaten met gevoel voor ondernemen √ √ √ √

lokale ondernemersverenigingen businessparkmanagement maatschappelijk ondernemen onderwijs en arbeidsmarkt

WTC Rotterdam, kantoor 278 Tel: 010 – 205 24 34/35 Fax: 010 – 205 24 33 Postbus 21328, 3001 AH Rotterdam Contactpersonen: drs. Ton Sels en drs. Jeffrey Zoet

www.sels.nl

Mr. C.M.H. Cohen

In een serie van vier artikelen besteedt AccoN aandacht aan parkmanagement. In de eerste bijdrage stonden het sociale en juridische kader van parkmanagement centraal. De tweede bijdrage gaat over de beheersing van het proces om een optimaal parkmanagement te realiseren.

Draagvlak en kwaliteit Het welslagen van een project is afhankelijk van twee nauw met elkaar samenhangende factoren: kwaliteit en draagvlak. Wanneer één van beide factoren niets voorstelt, ofwel nul is, dan is het product ook nul. Het project zal dan niet kunnen slagen. Om tot een succesvol parkmanagement te komen, is daarom een optimale beheersing van het proces noodzakelijk. Zowel de ondernemers als de overheid zullen in één oogopslag de voordelen moeten herkennen. Voor de overheid gaat het om rendement, herstructurering en kwaliteitsbeheersing voor de toekomst. Voor de ondernemer gaat het dan uiteraard om risicobeheersing, kostenbesparing en optimalisatie van bedrijfsresultaten.

Wanneer men op een goede manier met parkmanagement aan de slag wil, dan is steeds de eerste vraag hoe een heldere processtructuur er uit ziet. Hoe kan het proces, van binnenuit, optimaal worden beheerst. Aan de buitenkant heeft men te maken met mensen (ondernemers), de overheid en de mogelijkheid om verschillende, helaas beperkte, instrumenten in te zetten om het gewenste resultaat te bereiken. Welke instrumenten kunnen nu worden ingezet om het proces zo te laten verlopen dat het doel, optimaal parkmanagement, kan worden bereikt? De beheersing van het totale proces rust op een aantal peilers: • Inzet juridisch instrumentarium • Regionale beheersing • Inrichting van een heldere organisatiestructuur • Waarborgen van kwaliteit.

waarborgen van kwaliteit

inrichten heldere organisatiestructuur

regionale beheersing

inzet juridisch instrumentarium

BUSINESSPARKMANAGEMENT

Inzet juridisch instrumentarium

Wanneer we in een helikopter stappen en opstijgen en vervolgens in een rustig tempo over Nederland vliegen, kan geconstateerd worden dat een areaal bedrijventerrein met een ruimtebeslag van meer dan 10.000 hectare geherstructureerd moet worden. Vanuit diezelfde helikopter kunnen we zien dat op een aantal bedrijventerreinen nieuw gerealiseerde kantoorruimte reeds langere tijd wordt aangeboden. In de eerste bijdrage van AccoN is overwogen dat er wel verschillende juridische instrumenten bestaan die enige hulp kunnen bieden bij de realisatie van parkmanagement: • Koopovereenkomst met kettingbeding • Erfpacht • Mandeligheid • Oprichting van vereniging • Oprichting van stichting. Toereikend zijn die instrumenten echter niet. Voor de overheid is daarom misschien de tijd wel rijp om, juist nu ook zij wordt geconfronteerd met minder gunstige tijden, faciliterend te werken. De overheid kan een uitbreiding bieden aan het bestaande juridisch instrumentarium. Het huidige juridisch instrumentarium schiet namelijk te kort omdat het bij herstructurering van bestaande bedrijventerreinen niet mogelijk is deelname aan een organisatievorm juridisch af te dwingen. Terwijl bij het afdwingen van deelname aan een organisatievorm bij nieuwe bedrijventerreinen steeds het risico bestaat dat de ondernemers de entree-eisen te hoog vinden en hun heil zullen zoeken op een locatie waar de eisen niet gelden. Denkbaar is bijvoorbeeld dat de overheid de ondernemers mee laat delen in de kostenbesparing die voor de overheid ontstaat indien door initiatieven van de gezamenlijke ondernemers de door de overheid gewenste doelen

De overheid kan een uitbreiding bieden aan het bestaande juridisch instrumentarium. worden bereikt. Juist het mee laten delen in die extra voordelen, naast de voordelen die parkmanagement al vanuit haar basis biedt, kan dit een extra ´trigger´ zijn voor ondernemers om te participeren in het parkmanagement. Al deze voordelen kunnen freeridergedrag terugdringen. Gedraagt een ondernemer zich toch als freerider, dan loopt hij het door de overheid extra geboden voordeel mis. Regionale beheersing

De overheid kan, indien zij op deze wijze participeert, sturend optreden en ook aandacht geven aan andere beleidsdoelen. Daarbij kan gedacht worden aan de ruimte voor de natuur, recreatie en wonen enerzijds en alle aandacht voor een extra impuls voor de economie anderzijds. De overheid zal prioriteiten aan kunnen brengen door een regionale beheersing. Oprichten van een heldere organisatiestructuur

Ondernemers zullen geïnteresseerd zijn in parkmanagement indien zij de voordelen zien. Om het parkmanagement werkelijk succesvol te laten zijn, is het essentieel dat bekend is hoe de lijnen lopen. Het moet bijvoorbeeld niet zo zijn dat het heel moeilijk is voor de ondernemer om duidelijke

… een vast aanspreekpunt dat garant staat voor tijdige, efficiënte en kwalitatief hoogwaardige dienstverlening.

werkafspraken te maken met de verschillende dienstverleners binnen het park. Het opzetten van een heldere organisatiestructuur waarbij een parkmanager het centrale aanspreekpunt is voor alle aangelegenheden, biedt een besparing van tijd en kosten. Via één centraal punt worden alle diensten aangeboden. De één-loket-gedachte spreekt ondernemers altijd aan omdat zij daarmee steeds te maken hebben met een vast aanspreekpunt dat garant staat voor tijdige, efficiënte en kwalitatief hoogwaardige dienstverlening. Waarborgen van kwaliteit

De eerste drie beschreven peilers zijn vooral gericht op het juridisch verankeren of het extra aanmoedigen van creëren van draagvlak bij ondernemers en overheid. Zij dragen indirect echter ook bij aan de tweede voorwaarde voor het welslagen van het project, namelijk het waarborgen van de kwaliteit. De ondernemers zullen nooit enthousiast worden wanneer het via parkmanagement aangeboden dienstenpakket niet correspondeert met de wensen van de ondernemer. Bovendien zal het parkmanagement voor de ondernemers minder interessant worden, ze kunnen er zelfs ´last van krijgen´ wanneer de geboden kwaliteit van de dienstverlening niet het gewenste niveau heeft. Om het proces optimaal te sturen, is een analyse van de door de ondernemers gewenste dienstverlening noodzakelijk. Misschien gaat de gewenste dienstverlening wel véél verder dan het tot nu toe gebruikelijke pakket? Vervolgens is een voortdurende toets op een borging van kwaliteit essentieel. Dit toezicht kan vanuit het centrale loket worden geboden door een actieve rol van de parkmanager.

Mr. C.M.H. Cohen Directeur Juridisch Advies AccoN Accountants en Adviseurs

LOKAAL VERHAAL Businessparkmanagement vanuit de basis Vertel uw lokaal verhaal

Cursussen en congressen

Deze ruimte in Business Park Magazine is gereserveerd

Ook voor de komende maanden staan er weer de nodige congressen en cursussen op het programma. Onderwerpen zijn onder andere parkmanagement en bodemsanering. Op www.bedrijventerreinen.ez.nl onder agenda kunt u een overzicht vinden met relevante congressen en cursussen.

voor berichten en nieuws over de praktijk van en ontwikkelingen op het gebied van parkmanagement. Heeft u als ondernemersvereniging nieuws te melden of bent u als gemeentebestuur met interessante initiatieven bezig? Laat het ons weten. U bent van harte uitgenodigd uw bericht te zenden aan:

Bedrijfsgebouwen, een uitdaging voor architectuur

Redactie BusinessPark magazine

@

Postbus 21328, 3001 AH Rotterdam

fotootje VAi? JdJ

E-mailen kan ook: [email protected]

Vernieuwde Novem-website duurzame bedrijventerreinen

Novem heeft haar website over duurzame bedrijventerreinen verbeterd en verrijkt. Het vernieuwde www.dbt.novem.nl is een portaal voor bedrijven en gemeenten die op zoek zijn naar kennis en ervaring over het duurzaam (her)ontwikkelen van bedrijventerreinen. De belangrijkste verbetering is de ontsluiting van informatie over alle ruim 200 door Novem gesubsidieerde verduurzamingsprojecten uit de afgelopen 4 jaar. U vindt op de vernieuwde website: • kant en klare documenten uit de praktijk; • informatie over de verschillende fases in het verduurzamingsproces; • best practices: boegbeelden; • overzicht van relevante Nederlandse en Europese subsidieregelingen; • bestellen en downloaden van publicaties. Meer informatie: Novem-contactpersoon: webmaster Sven Hamelink, [email protected] Telefoon 030 - 214 72 74.

Het Vlaams Architectuurinstituut (VAi) ondersteunt kwaliteitsvolle bedrijfsarchitectuur. Daarom organiseert het VAi in de herfst van 2003 een aantal rondleidingen langs bedrijfsgebouwen in West-Vlaanderen en in de regio Aalst. Bovendien heeft dit instituut een publicatie over de problematiek van de bedrijfsgebouwen uitgegeven. In deze brochure belicht het VAi bedrijfsgebouwen vanuit vier invalshoeken: economie, geschiedenis van het nederzettingspatroon, ontwerp en beleid. Meer informatie: • www.vai.be • contactpersoon VAi: Saskia Kloosterboer [email protected] Telefoon 0032 – 32 42 89 70 • de publicatie Achtergrond #1 Bedrijfsgebouwen, een uitdaging voor architectuur is te bestellen via de website of VAi-contactpersoon.

@

Daniëlle Klijn van Arcadis

@

Heeft de wetenschap kijk op de praktijk?

Vorm middels de volgende uitgave uw eigen mening! Prof. Dr. T.J.M. Spit, verbonden als hoogleraar Planologie aan de Faculteit Geowetenschappen van de Universiteit Utrecht zal in het eerste BusinessPark magazine van 2004 de relatie tussen businessparkmanagement en ruimtelijke ordening bespreken. Het blijkt een ingewikkelde relatie die tevens steeds ingewikkelder gaat worden. Het speelveld voor businessparkmanagers lijkt in die context echter steeds meer uitdagingen te bieden voor diegenen die echt geïnteresseerd zijn in het sturingsvraagstuk van ruimtelijke ontwikkelingen. U leest er uitgebreid over in het volgende Magazine.

Uitreiking certificaten

Meer dan honderd ambtenaren, bestuurders, adviseurs en ondernemers hadden zich opgegeven voor de Praktijkdag Duurzame Bedrijventerreinen op 13 november jl. Plaats van bijeenkomst: de Statenzaal in het Provinciehuis, Den Haag. De opzet van de dag was te laten zien wat je wel en vooral niet moet doen om van woorden tot daden te komen. De interactiviteit speelde hierbij een grote rol: veel kennis en ervaring kon worden uitgewisseld. Voor een aantal aanwezigen brak een belangrijk moment aan toen zij door de gedeputeerde Economische Zaken provincie ZuidHolland, dr. J.W.A. van Dijk, in de schijnwerper werden geroepen. Na zijn speech ‘de vrijblijvendheid voorbij’ richtte de heer Van Dijk zich tot de cursisten die met succes de leergang duurzaam economisch ruimtegebruik hebben gevolgd om vervolgens de certificaten uit te reiken. De opleiding is verzorgd door INHOLLAND, samen met haar partners ECORYS-Kolpron, Grontmij, Sels Advies & Secretariaat.

Bijeenkomst ‘Het virtuele bedrijvenpark’

Op donderdag 12 februari 2004 organiseren Digital Port Rotterdam en MKB-Rotterdam in samenwerking met Hogeschool INHOLLAND een bijeenkomst over digitale toepassingen op en voor bedrijvenparken. Tijdens korte presentaties zullen thema’s als veiligheid, samenwerking tussen bedrijven en de digitale infrastructuur worden toegelicht.

Ineke van den Bogert NRP geregistreerd

De bijeenkomst is met name bedoeld voor parkmanagers, bestuurders van bedrijvenparkverenigingen en gemeentelijke functionarissen die betrokken zijn bij bedrijventerreinen. ‘Het virtuele bedrijvenpark’ start op 12 februari 2004 om 15.30 uur. Plaats van handeling is het WTC te Rotterdam. Kosten voor deelname bedragen 10,- (ex. BTW) per persoon. U kunt zich aanmelden voor deze bijeenkomst bij MKB-Rotterdam. U wordt verzocht uw gegevens te mailen naar [email protected]. Internetsite: www.digitalportrotterdam.nl

@

Ineke van den Bogert van de Gemeente Alblasserdam is per 13 november 2003 geregistreerd in het Nederlandse Register van Parkmanagers (NRP).

Kees Ooms

Een veilig gevoel Door toenemende beveiligingsmaatregelen op bedrijventerreinen, krijgen deze steeds meer de aanblik van een lappendeken van oplossingen. Hoge hekken, al dan niet voorzien van schrikdraad, camera´s, beveiligers met honden, beginnen steeds meer standaardvoorzieningen op een bedrijventerrein te worden. Heras, marktleider in beveiliging van buitenruimte en buitenbeveiligingen van de meeste Nederlandse gevangenissen bundelt partijen om deze ontwikkeling te keren.

Parkmanagement pretendeert de ondernemer op een bedrijven- of kantorenterrein veel voordelen te bieden. Items als onderhoud van groen en wegen, mobiliteitsmanagement, afvalinzameling en verwerking, uniforme bewegwijzering en beveiliging behoren tot het standaard dienstenpakket. Ook als parkmanagement nog niet zijn intrede heeft gedaan, is beveiliging een veel besproken onderwerp. Surveillance en camerabeveiliging worden momenteel het meest toegepast. Een ander bekend fenomeen is het zogeheten freeridersgedrag. Hierbij draait slechts een deel van de gevestigde ondernemers op voor de kosten die gemoeid zijn bij de beveiligingsvoorzieningen. Met als gevolg dat slechts beperkte maatregelen kunnen worden genomen die afschrikking tot

doel hebben. En beveiligingsmaatregelen moeten criminelen van het terrein houden. Helaas hebben deze halve maatregelen vaak ook tot gevolg dat het terrein onaantrekkelijker wordt voor de reguliere gebruikers van het terrein. Veiligheid als belevenis

Heras wil haar expertise inzetten om het tij van halve en onaantrekkelijke maatregelen te keren en het gevoel van veiligheid en comfort terug te brengen. "De essentie zit hem in het feit dat veiligheid vooral een beleving is. In menig dorp kan een fiets nog onbeheerd worden achtergelaten, terwijl in

"Wij zien de toekomst van bedrijventerreinen meer in de juiste combinatie tussen gastvrijheid en beveiliging.” de grotere kernen de investering in sloten vaak boven die van de fiets zelf uit gaan", weet Kees Ooms adjunctdirecteur bij Heras. "Wij zien de toekomst van bedrijventerreinen meer in

versus beveiliging de juiste combinatie tussen gastvrijheid en beveiliging. Vanuit deze gedachte ontwikkelden we een nieuw concept. In een consortium hebben we de expertises van vooraanstaande aanbieders op het gebied van criminaliteitpreventie, beveiliging, techniek, ICT en parkmanagement gebundeld. Binnen het consortium neemt Grontmij een belangrijke plaats in, als het gaat om kennis en ervaring op gebied van parkmanagement en bedrijventerreinen.

Informatie Systeem (VMIS) ingezet die processen op het terrein bewaakt, volgt en aanstuurt. Vele toepassingen zijn denkbaar. Een terrein krijgt een standaard veiligheidsniveau dat optioneel uitgebreid kan worden. Dit kunnen collectieve voorzieningen zijn, maar ook individuele maatregelen. Het systeem maakt gebruik van de reeds bestaande voorzieningen en is dus multifunctioneel. De kosten voor het systeem liggen lager dan de gebruikelijke maatregelen die gebaseerd zijn op afschrikking.

Welkom in plaats van afschrikken

Volgens Ooms is het opmerkelijk dat er zoveel geld en inspanning wordt besteed aan een zeer klein type bezoekers van bedrijventerreinen. "Een heel klein aantal bezoekers heeft kwade bedoelingen, terwijl de dagelijkse gebruikers en gasten van een terrein worden opgezadeld met de kosten en de onaantrekkelijkheid die beveiligingsmaatregelen tot gevolg hebben. Wij vinden dat gebruikers en bezoekers van bedrijventerreinen zich vooral welkom en veilig moeten voelen op de locaties. Daartoe hebben wij een systeem ontwikkeld dat de veiligheid regelt. Het managen van veiligheid is gebaseerd op logica die wordt gebruikt om de processen op een terrein te bewaken en aan te sturen. Hiertoe wordt een Veiligheid Management

Veel partijen zijn actief op deze markt: beveiligingsbedrijven, leveranciers van camera- en detectiesystemen en adviesbureaus. "Deze partijen kiezen elk voor een andere aanpak. Dit heeft vooral te maken met het product dat ze in de markt zetten. Een beveiligingsbedrijf biedt surveillance, een leverancier van camera's en systemen biedt voornamelijk techniek", zegt Ooms. "Ons concept onderscheidt zich doordat het wordt ingezet ter ondersteuning van alle processen op een terrein. Toegang, logistiek, portiersdiensten, toegangscontrole, inbraakdetectie, branddetectie, snelheidscontrole; allemaal integraal in het systeem opgenomen. Onze jarenlange ervaring met deze materie komt nu samen. We zien een bedrijvenlocatie

"Dit veiligheidsconcept voorziet in de beleving dat men veilig en welkom is, het staat ten dienste van de gebruikers en bezoekers, en is in staat om te voorzien in ondersteuning van bedrijfsmatige processen welke niet binnen de core-business van de gevestigde bedrijven zijn." Meer weten? Kees Ooms, Heras adjunct directeur [email protected] Erik de Rijk, Grontmij Parkmanagement [email protected]

Manager

als een plek waar je je welkom en veilig moet voelen, zonder uit het oog te verliezen dat elke bedrijvenlocatie anders is en zijn eigen dynamiek kent." Veiligheid vanuit de bedrijvigheid

De terreingebruikers geven het terrein gezamenlijk zijn eigen dynamiek. Zo beïnvloeden logistieke bewegingen voor het ene bedrijf de omstandigheden waarbinnen de andere bedrijven kunnen functioneren. Meerwaarde wordt gegenereerd door deze processen te optimaliseren en hiermee de omstandigheden voor de overige vervolg op pagina 14

vervolg van pagina 13

bedrijven te optimaliseren." Zo is ook de aantrekkelijkheid van een bedrijf voor criminelen, van invloed op de veiligheid en veiligheidsbeleving van de omgeving. "Er is dus geen standaard voor het toepassen van middelen, maar wel een standaard voor beheer van veiligheid" zegt Ooms "Ondernemers zullen zich altijd afvragen: wat levert het mij op? Krijg ik waar voor mijn geld? Wij zien het geheel, benaderd vanuit het totaal van individuele ondernemingen. Iedereen is even belangrijk, maar heeft niet altijd evenveel invloed op de omgeving." Alvorens bedrijven zich vestigen is de inrichting van terreinen meestal door

de overheid geïnitieerd. Hier kan tevens extra winst behaald worden wanneer het systeem direct wordt geïntegreerd. Daarnaast bepaalt de overheid of een terrein totaal afgesloten mag worden of dat het openbaar is en niet dicht mag. Naast het feit dat het onwenselijk is, is door het publieke karakter van de meeste bedrijventerreinen, de locatie als zwaar versterkte bunker niet realiseerbaar en daarmee evenmin wenselijk. De brug tussen ontwerp, planvorming en aanleg enerzijds en de exploitatie anderzijds wordt mede vormgegeven door Grontmij, één van de vooraanstaande partijen in Nederland op dit gebied. "Wij zien in de samenwerking met Grontmij dat het systeem in geval

van een integrale aanpak naadloos past in de optimale inrichting van een (collectief ) bedrijventerrein" "Alles dat wij buiten kunnen houden, kan binnen geen schade opleveren." Ooms benadrukt dat tijd een cruciale factor is binnen deze gedachte. Detecteren en adequaat reageren zijn hierbij essentieel. Door de regie te hebben over dit proces kan beschikbare tijd optimaal worden benut.

(Deze tekst is geschreven en geredigeerd buiten de verantwoordelijkheid en deskundigheid van de redactie van BusinessPark magazine.)

Heras Heras is 50 jaar actief, werkt regionaal, is altijd dicht bij de klant. Vanuit een grondige situatie-analyse biedt Heras integrale buitenbeveiliging concepten aan, bestaande uit organisatorische bouwkundige en elektronische maatregelen. Of het nu gaat om een woonhuis of een gevangenis, de medewerkers van Heras hebben altijd een maatwerkoplossing. Turn-key zonder dat u er enig omkijken naar heeft.

advertentie

Park

management

Het bedrijventerrein als onderneming

hjGrontmij

advertentorial

Parkconsult: Duurzame bedrijventerreinen zorgen voor duurzame winst

Parkconsult is onderdeel van de Maecon Groep BV en ontstaan uit een samenwerking van Maecon Advies BV en ABEC Beheer BV. Beide organisaties hebben hun sporen verdiend met de uitvoering van parkmanagement op bedrijventerreinen. De naam Parkconsult is de kortst mogelijke samenvatting van zowel het takenpakket als het competentieprofiel van de organisatie. Huub Wiermans heeft als geregistreerd Businessparkmanager (NRP) internationale management-ervaring opgedaan bij wereldwijd opererende organisaties. Ook Jan Lautenslager is als ervaren manager in het bedrijfsleven, maar ook als parkmanager door de wol geverfd.

Door het samengaan van de kwaliteiten van de beide managers binnen Parkconsult kunnen er grotere projecten worden aangepakt. Eén van de vele voordelen van deze schaalvergroting is het bedingen van gunstigere tarieven voor bijvoorbeeld collectieve afvalverwerking. Een ander voordeel is dat individuele bedrijven voortaan te maken hebben met een ‘één-loket-

functie’ voor alle vragen over overheidscommunicatie en beheerkwesties. Parkconsult = Parkmanagement

Parkmanagement schept de voorwaarden voor realisatie en beheer van kwalitatief hoogwaardige bedrijfslocaties. Voor Parkconsult is dit geen onderdeel van het takenpakket of een strategisch product, maar ‘core business’. Management van bedrijventerreinen vereist allereerst de volledige concentratie van een professionele partner. Op dit ogenblik beheert Parkconsult negen bedrijventerreinen. De kwalitatieve groei van deze bedrijventerreinen is een voorwaarde om de toekomst te omarmen. Goed geoutilleerde bedrijventerreinen vervullen een ambassadeursfunctie voor gemeente en regio. Uiteraard neemt Parkconsult deze functie serieus. Parkconsult heeft ondervonden dat de economische waarde van goed gestructureerde en geherstructureerde bedrijventerreinen op zijn minst constant blijft maar meestal stijgt. Parkconsult als slagvaardige speler tussen bedrijven en overheid

De behoefte aan goed opgeleide parkmanagers wordt als onderwerp geregeld onder de aandacht gebracht in

BusinessPark magazine. Dat is ook niet verwonderlijk. Het Ministerie van Economische Zaken heeft immers het duurzame beheer van bedrijventerreinen tot een wezenlijk speerpunt van de overheid verklaard. Duurzaamheid

Goed geoutilleerde bedrijventerreinen vervullen een ambassadeursfunctie voor gemeente en regio. bij bedrijventerreinen betreft de efficiënte wijze waarop met ruimtegebruik wordt omgegaan met inbegrip van respect voor energie en grondstoffen. Economie en milieu worden als twee communicerende vaten gezien en niet als elkaars tegenpolen. De samenwerking tussen bedrijven onderling en tussen bedrijven en de overheid is onontbeerlijk en noodzakelijk. Parkconsult vormt een communicatieve schakel tussen zowel publieke als private partijen. vervolg op pagina 17

De juiste krachten bundelen leidt tot succes Uw kracht als ondernemer schuilt in specifieke marktkennis, commerciële ervaring en een prima financieel inzicht. Kwaliteiten die de dagelijkse vitamines zijn om succesvolle zakelijke prestaties te kunnen en blijven leveren. Toenemende regelgeving binnen diverse marktsectoren vereist bedrijfskundige en specialistische ondersteuning om uw onderneming het juiste gewicht binnen uw branche mee te geven. Vanuit haar kantorennetwerk biedt AccoN Accountants & Adviseurs een uitgebreid dienstenpakket. Gecombineerd met uw kennis en ervaring zorgt dit er voor dat uw doelstellingen worden gehaald. AccoN is actief vanuit 22 kantoren in 5 provincies. AccoN biedt: • Accountancy • Belastingadvies • Consultancy

Contactadres Meander 725 6825 ME Arnhem Tel. 026-384 23 84

• Agrarisch Advies • Bedrijfsadvies • Subsidieadvies

• Juridisch Advies

www.accon.nl

Zicht op uw zaak

vervolg van pagina 15

Het Ministerie van Economische Zaken wijst in zijn nota’s en beleidsstukken steevast op de noodzaak van samenwerking tussen bedrijven en overheid. Door een goed geolied samenspel van de publieke en private partijen zijn duurzame winsten te boeken. Op het gebied van energie, personen- en goederenvervoer, afval, grondstoffen, veiligheid en imago zijn innovatieve oplossingen een vereiste. Oplossingen die de grenzen van disciplines overstijgen en die op de lange termijn vruchten afwerpen. Want parkmanagement is geen quick-win, maar een gestructureerde werkwijze waarbij er actief gestuurd wordt op inrichting, beheer en uitgifte van bedrijventerreinen. En dat is blijvende winst. Huub Wiermans en Jan Lautenslager

Parkconsult, een kwalitatieve investering in duurzame winst

De ervaring bij tal van projecten op gebied van parkmanagement heeft geleerd dat kwalitatieve investeringen het meest lonend zijn. Dit kan echter

De samenwerking tussen bedrijven onderling en tussen bedrijven en de overheid is onontbeerlijk en noodzakelijk. enkel worden bereikt wanneer er sprake is van cohesie binnen de groep van ondernemers op een bedrijventerrein. Dit gevoel van gebondenheid aan een specifiek terrein en de daarbij horende faciliteiten moet in een procesgang worden bewerkstelligd. Ondernemers enthousiasmeren voor een collectieve aanpak van problemen en kansen behoort tot een vast ritueel bij Parkconsult. Het oprichten van een ondernemersvereniging is de mogelijkheid om het draagvlak voor collectiviteit te vergroten. Ook het opzetten van een gezamenlijk beveiligingstraject is voor een ondernemer op een bedrij-

venpark erg belangrijk. Parkconsult zorgt hierbij voor de collectieve organisatie van facilitaire zaken. Daarmee is niet alleen de uitstraling van het terrein gediend, maar ook en vooral die van de ondernemers en het milieu. ‘Kennis is macht’, luidt een oud beproefd gezegde. Omdat Parkconsult ervan uitgaat dat gedeelde kennis het gezamenlijke belang dient, worden er naar behoefte opleidingen aangeboden en georganiseerd die het algemene kennispeil verhogen. Andere collectieve faciliteiten betreffen kinderopvang, centrale copyshop, afvalverwerking en groenonderhoud. Parkconsult werkt naar oplossingen toe. Niet door lijvige rapporten, maar door actie. Parkconsult handelt met een concrete doelstelling voor ogen:

duurzame winst voor alle partijen. Parkconsult… uw partner in parkmanagement en… vakwerk in duurzaamheid.

Voor meer informatie kunt u terecht bij: Parkconsult/Maecon Consultants Ing. H.Wiermans Postbus 306 6400 AH Heerlen E-mail: [email protected] Mobile: 06-54968639 (Deze tekst is geschreven en geredigeerd buiten de verantwoordelijkheid en deskundigheid van de redactie van BusinessPark magazine.)

Met Parkconsult op weg naar duurzame winst Al vanaf het eerste nummer van BusinessParkmagazine heeft de lezer kennis kunnen nemen van de dynamische wereld van parkmanagement. Een wereld waarin sleutelwoorden als duurzaamheid, economische ontwikkeling en relatiebeheer veelvuldig aan de orde komen. En dat is ook niet verwonderlijk. Een magazine dat duurzaam beheer van bedrijventerreinen als centraal thema heeft, hoort deze wezenlijke ingrediënten van parkmanagement te bespreken. Bovendien vormen zij het credo van Parkconsult in Parkstad Limburg, uitgedragen door twee ervaren managers Huub Wiermans en Jan Lautenslager.

Column ‘P en P’

Twenterand in ontwikkeling In het prachtige Sallandse en Twentse land ligt de nieuwe gemeente Twenterand. Twenterand voegt in feite de kenmerken van beide regio’s samen; in onze gemeente vindt u zowel het mooie natuurschoon als de industriële bedrijvigheid. Momenteel is Twenterand volop in ontwikkeling met beide aspecten. Zo willen we een verdiepingsslag maken met het gemeentelijk beleid over Recreatie en Toerisme en is Twenterand als programmagemeente voor het Investeringsbudget Stedelijke Vernieuwing volop aan de slag met de peiler ‘werken’. Deze peiler moet een kwaliteitsimpuls geven aan het werken in de gemeente Twenterand. Hierbij kunt u denken aan een gevarieerd aanbod van bedrijven uit verschillende sectoren, voldoende huizen voor nieuwe inwoners en ook aan het verbeteren van de kwaliteit van de bedrijventerreinen. In dit kader is Twenterand volop in ontwikkeling met parkmanagement. Het bedrijventerrein Linderflier in de kern Vroomshoop is hier een goed voorbeeld van. In 1998 is gestart met een revitaliseringsactie voor het Linderflier. Dit heeft ervoor gezorgd dat dit bedrijventerrein er nu keurig bijligt. Parkmanagement is een logische volgende stap in dit proces. De gemeente streeft naar parkmanagement op twee niveaus. Het eerste niveau betreft zaken als openbare ruimte, riolering, wegen, trottoirs, voorterreinen etc. Het tweede niveau betreft collectieve diensten en faciliteiten zoals stroominkoop, beveiliging, vervoer en afvalverwijdering. Hierover is nog

discussie met de ondernemers op het Linderflier, omdat zij parkmanagement zien als instrument voor alleen het eerste niveau. Daarom moeten de betrokken partijen nog bepalen wat er precies wel en niet onder parkmanagement moet worden verstaan. Er is overeenstemming over een basispakket dat bestaat uit beheer van openbare ruimte, infrastructuur, parkeerplaatsen en riolering. De mogelijkheden om ook een aantal collectieve voorzieningen onder de paraplu van parkmanagement te brengen zoals terreinbeveiliging, afvalverwijdering en ICT-voorzieningen staan nog ter discussie. Het belangrijkste van parkmanagement is dat het een verantwoordelijkheid is van zowel ondernemers als gemeenten. Immers, openbare ruimte is een zaak van gedeelde betrokkenheid. Je zou kunnen zeggen dat het een win-win situatie is: een goed onderhouden en representatief bedrijventerrein is een belangrijk reclame-instrument voor zowel ondernemers als gemeenten. Wat wij hebben geleerd uit de periode van revitalisering en voorbereiding van het concept parkmanagement is dat communicatie zeer belangrijk is. Je moet op tijd met alle betrokkenen in gesprek gaan om gezamenlijk de contouren van het parkmanagement uit te stippelen en hieraan invulling te geven. Draagvlak is zo belangrijk, omdat zowel de private als de publieke sector door goede afspraken tot een win-win situatie kunnen komen. Drs. Helmer Koetje, Burgemeester van Twenterand

3TPIMHMRK&YWMRIWWTEVO1EREKIQIRX :SSV[EXFIXVIJXªTEVOQEREKIQIRX«SRHIVWGLIMHIR[MN HVMIRMZIEYW E  4EVOQEREKIQIRXSQOIRRMWZERLIXXVENIGXZER ZSSVFIVIMHMRKXSXFIWPYMXZSVQMRKSTXIHSIRIRHI FIWPYMXZSVQMRK^IPJ WXVEXIKMI F  4EVOQEREKIQIRXSQMQTPIQIRXEXMIXVENIGXIRKSIHXI OYRRIRYMXZSIVIRFIKIPIMHIRSJFIWXYVIR TVSGIW G  4EVOQEREKIQIRXSQHIHEKIPMNOWI[IVO^EEQLIHIRXI OYRRIRYMXZSIVIR YMXZSIVMRK 3R^ISTPIMHMRKVMGLX^MGLST^S[IPWXVEXIKMIEPWTVSGIW EIRF  (ISTPIMHMRKMWQSHYPEMVSTKIFSY[HIRSQZEXHVMI I\GYVWMIWIRIIRRIX[IVOIRHMWGYWWMIFMNIIROSQWX 'IRXVEEPWXEEXLIXWGLVMNZIRZERIIRTSWMXMSRTETIVIRHI STPIMHMRK[SVHXEJKIWPSXIRQIXLIXZIVHIHMKIRZERHMX TSWMXMSRTETIV (ISTPIMHMRKKIIJXVIGLXSTXSIPEXMRKXSXLIX2IHIVPERHW 6IKMWXIVZSSV4EVOQEREKIVW

 1SHYPIW (EXYQ 3RHIV[IVTIR JIF -RXVSHYGXMIKIFMIHWQEREKIQIRX  -RPIMHMRKFYWMRIWWTEVOQEREKIQIRX  6IKMSREPI6YMQXIPMNOI3VHIRMRK JIF %GXSVIRFMRRIRKIFMIHWQEREKIQIRX  6SPQEVOXIRVSPSZIVLIMH  7EQIR [IVOMRKWZSVQIR QEEVX &ILSIJXIR/VEGLXIRZIPHEREP]WI  3QKIZMRKWEREP]WI QEEVX %QFMXMI ETVMP ,IVWXVYGXYVIVMRK ETVMP )\GYVWMI8LIQELEEPFEEVLIMHIR  7;38EREP]WI ETVMP 6MWMGSEREP]WI*MRERGMIIPQEREKIQIRX  ZEWXKSIHQEREKIQIRX QIM :MWMIIRWXVEXIKMI QIM )\GYVWMI&I^SIOFIHVMNZIRXIVVIMR 8SIPEXMRKWIMWIR ,&3RMZIEY (YYVSTPIMHMRK qqRNEEV -RZIWXIVMRK E 0SGEXMI .EEVFIYVW9XVIGLX 'YVWYWXMNHIR *MPIZVMIRHIPMNOSRKIZIIVXYWWIR  IRYYVSTHSRHIVHEKIR /[EPMXIMXWKEVERXMI 4IVQERIRXIIZEPYEXMI  VIKMWXVEXMIFMN74,&3 (SGIRXIR ;MNFIWGLMOOIRSZIVLSSK  KIO[EPM´GIIVHIHSGIRXIRYMXHI  YRMZIVWMXEMVI[IVIPHIRLIX  FIHVMNJWPIZIRSE HVW,8MQQIVQERW1EREKMRKTEVXRIV)'36=7/SPTVSQ 4VSJHV8.17TMX9RMZIVWMXIMX9XVIGLXJEGYPXIMX  6YMQXIPMNOI3VHIRMRK HVW4014I\ 0MH)YVSTIIW4EVPIQIRX ):4   )GSRSQMWGL&IPIMH

:SSV[MIMWHI^ITSWX,&3STPIMHMRK&YWMRIWWTEVO QEREKIQIRXQIXREQIKIWGLMOX# ˆ &IPIMHWQIHI[IVOIVWZERKIQIIRXIPMNOISRX[MOOIPMRKW FIHVMNZIRKVSRHFIHVMNZIREJHIPMRKIRIGSRSQMWGLI ^EOIRVYMQXIPMNOISVHIRMRKIRQMPMIYIRHEEVEER KIVIPEXIIVHIEJHIPMRKIRZERTVSZMRGMIWIRKIQIIRXIR ˆ 1IHI[IVOIVWZERTVMZEXIMRWXERXMIWHMI^MGLQIX REQIVMGLXIRST HISRX[MOOIPMRKZER FIHVMNZIRIR OERXSSVXIVVIMRIR ˆ 1IHI[IVOIVWZERSVKERMWEXMIWEPW[IVOKIZIVW ZIVIRMKMRKIRSRHIVRIQIVW OVMRKIR /EQIVWZER /SSTLERHIPSRX[MOOIPMRKWQEEXWGLETTMNIRIR WSSVXKIPMNOIMRWXIPPMRKIR ˆ &IPIMHWQIHI[IVOIVWFMNHISZIVLIMHHMI^MGLVMGLXIR STKIFMIHWSRX[MOOIPMRK QIXREQIFIHVMNZIRIR OERXSSVXIVVIMRIR ˆ 1IHI[IVOIVWZERTVMZEXIEHZMIWFYVIEY«WHMII\TIVXMWI PIZIVIRZSSVIRSZIVKIFMIHWSRX[MOOIPMRKIR TEVOQEREKIQIRX

NYRM NYRM WITX WITX  SOX SOX  RSZ RSZ HIG HIG

8LIQEVIOIRIRIRXIOIRIR 2IX[IVOFMNIIROSQWX 1EREKIRIRTVSGIWQEREKIQIRX 1EREKIQIRXZEEVHMKLIHIR3RHIVLERHIPIR MRXIVEGXMIIRPSFF] (VEEKZPEOGVItIVIRVIPEXMIFILIIV 6EEQSZIVIIROSQWXIR'SRXVEGXIVIRMROSST QEREKIQIRXIRGSPPIGXMIZIMROSST 9MXZSIVMRK4VSKVEQQIVIR1SRMXSVIR )\GYVWMI 1EVOIXMRK )\EQIR

-RWGLVMNZIR#(S[RPSEHLIXMRWGLVMNZMRKWJSVQYPMIVZER SR^I[IFWMXISJFIP (I^ISTPIMHMRKMWIIRKI^EQIRPMNOMRMXMEXMIJZER

[[[IGSV]WGSQ

[[[KVSRXQMNRP 3%,3 !$6)%3 ¬3%#2%4!2)!!4¬"6

[[[WIPWRP

[[[%GEHIQ]-2,300%2(RP

[[[FYWMRIWWTEVOQEREKIQIRXGSQ

(ISTPIMHMRK+IFMIHWQEREKIQIRXSQZEXIIR EERXEPWEQIRLERKIRHIEJWXYHIIVZEVMERXIRST TSWX,&3RMZIEY (IZEVMERXIR^MNR&YWMRIWWTEVOQEREKIQIRX ;MNOSRX[MOOIPMRK4PEXXIPERHWZIVRMIY[MRKIR +IFMIHWFVERHMRK

3TPIMHMRK &YWMRIWWTEVO 1EREKIQIRX

(IEJWXYHIIVZEVMERX&YWMRIWWTEVOQEREKIQIRX KEEXSTJIFVYEVMZSSVHIHIVHI OIIVZERWXEVX,IXRMIY[IZERHI^IGYVWYW MWHEXIIREERXEPQSHYPIWKI^EQIRPMNO^EP [SVHIRKIKIZIRQIXHIEJWXYHIIVZEVMERX ;MNOSRX[MOOIPMRK(I^ISTPIMHMRKWXEVXZSSVHI IIVWXIOIIVIZIRIIRWSTJIFVYEVM (IYMX[MWWIPMRKZERIVZEVMRKIROIRRMW EPWQIHIHIRIX[IVOKIHEGLXIWXEERGIRXVEEP EGLXIVHMXZIVRMIY[IRHIGSRGITX