Overdracht van kredietrisico in goede en slechte tijden

Overdracht van kredietrisico in goede en slechte tijden

De stormachtige toename van de handel in kredietrisico heeft de economie gestimuleerd via extra kredietverlening en lagere rentetarieven. Nederland is hierbij één van de koplopers in Europa. Als de risicotolerantie van beleggers afneemt, zoals het geval is sinds de crisis op de Amerikaanse hypotheekmarkt, werken de mechanismen andersom. Dit is recent naar voren gekomen in het opdrogen van bepaalde segmenten van de kredietrisicomarkt, waardoor financiële instellingen met risico’s blijven zitten waarvan zij dachten dat ze overdraagbaar waren. Om dit soort financiële stabiliteitsrisico’s te beheersen, heeft het risicomanagement van de betrokken instellingen de volle aandacht van DNB.


Opkomst kredietrisico-overdracht

Grafiek 1 Bancaire rentemarges in het eurogebied In basispunten

Nadat eerder dit jaar sommige verstrekkers van hypotheekleningen aan minder solide debiteuren (sub-prime mortgages) in de Verenigde Staten in de problemen kwamen, zitten nu ook beleggers in deze kredieten op de blaren. Dat het zover heeft kunnen komen, hangt samen met de hoge vlucht die het verhandelen van kredietrisico’s de afgelopen jaren heeft genomen. Door het bundelen van kredieten en/of kredietrisico’s worden beleggingsinstrumenten gecreëerd die verhandelbaar zijn op financiële markten. Bij een zogeheten securitisatie verplaatst een bank de gebundelde kredieten naar een speciale vennootschap, die op haar beurt schuldpapier uitgeeft dat gedekt wordt door de kredieten. Het schuldpapier kan op de markt worden gebracht in tranches met een verschillend risicoprofiel. Het komt ook voor dat banken kredietderivaten gebruiken, zoals credit default swaps (cds), waarmee de aan de kredietverlening verbonden risico’s worden afgedekt, terwijl de kredieten zelf op de bankbalans blijven. Beide vormen van overdracht van kredietrisico aan andere partijen is voor banken aantrekkelijk omdat ze hierdoor minder kapitaal hoeven aan te houden tegenover hun verplichtingen. Dit schept ruimte voor nieuwe kredietverlening. Ook is overdracht van uitstaande leningen voor financiële ondernemingen een manier om nieuwe middelen aan te trekken, die kunnen worden gebruikt voor kredietverlening. Vooral sommige kleinere banken gebruiken securitisatie omdat zij beperkter toegang hebben tot andere vormen van financiering dan de grootbanken. Omdat de rentemarges in het eurogebied in de afgelopen jaren zijn teruggelopen (zie Grafiek 1), is het belang van volumegroei van leningen evenals het aanboren van nieuwe financieringsbronnen voor banken groter geworden. De overdracht van kredietrisico’s heeft een impuls gekregen van technische innovaties. Computers met enorme rekenkracht en nieuwe communicatie-infrastructuur hebben de handel in zeer complexe financiële producten mogelijk gemaakt. De introductie van meer risicogebaseerde toezichtkaders, zoals Bazel ii, heeft vervolgens de banken gestimuleerd zich verder te bekwamen in hoogwaardig risicobeheer. De partijen die kredietrisico afdekken zijn veelal andere banken en institutionele beleggers, waaronder hedge funds. Ze profiteren van de mogelijkheid om hun beleggingen te diversifiëren, bijvoorbeeld door een aandeel te nemen in een portefeuille van hypotheeklenin-

40

300 250 200 150 100 50 0 jan. 03

jul.

Rentemarge op 5-jaars huishoudenskrediet

jan. 04

jul.

jan. 05

jul.

jan. 06

jul.

jan. 07

Rentemarge op 5-jaars bedrijfskrediet

Toelichting: op basis van het verschil tussen 5-jaars bancaire rentetarieven en 5-jaars staatsobligatie (Bron: ecb).

gen zonder die zelf te hebben verstrekt. Hierdoor kan kredietrisico-overdracht specialisatie in het bankbedrijf bevorderen: banken krijgen de mogelijkheid zich toe te leggen op specifieke markten, zoals de hypotheekmarkt, en de bijbehorende dienstverlening. Tegelijkertijd kunnen ze door kredietrisico-overdracht een gediversifieerde portefeuille van leningen behouden. De toename van het gebruik van instrumenten voor kredietrisico-overdracht is een algemeen verschijnsel in de geïndustrialiseerde wereld. In het eerste kwartaal van dit jaar, toen de marktomstandigheden nog gunstig waren, werd mondiaal een recordbedrag aan met onderpand gedekt schuldpapier (collateralised debt obligations, cdo) uitgegeven van in totaal eur 180 miljard. Ook de securitisatie-activiteiten van Nederlandse financiële ondernemingen zijn de laatste jaren sterk toegenomen (grafiek 2). Nederland loopt hierin binnen Europa voorop. Het leeuwendeel van de Nederlandse securitisaties betreft hypotheekleningen; inmiddels is ruim 20% van de Nederlandse hypotheekschuld gesecuritiseerd. Kredietrisico’s op bedrijfsleningen worden doorgaans overgedragen via kredietderivaten. Eind 2006 hadden de drie Nederlandse grootbanken ruim eur 700 miljard kredietprotectie gekocht en voor ongeveer hetzelfde bedrag verkocht. Dit is een omvang van bijna een kwart van de geconsolideerde balans van het Nederlandse bankwezen.

DNB

/ Kwartaalbericht september 2007


Grafiek 2 Nederlandse securitisatiemarkt Activa van Special Purpose Vehicles, eur miljoen 200 160 120 80 40 0 96

Hypotheken

97

98

99

00

01

02

03

04

05

06

Overige activa

Bron: dnb.

Grotere fluctuaties in kredieten, rentes en vermogensprijzen Zoals aangegeven, zijn securitisatie en andere vormen van overdracht van kredietrisico’s bevorderlijk voor de groei van de bancaire kredietverlening. Tegelijkertijd kan dit verschijnsel de golfbeweging in de kredietcyclus versterken. Zo heeft kredietrisico-overdracht zich de afgelopen jaren vooral ontwikkeld in landen met een lage rente en een sterke huizenprijsstijging (naast Nederland ook in Spanje, Italië en Ierland). Dit komt enerzijds doordat een sterke huizenmarkt en een lage rente veel aanbod genereren van hypotheken die banken kunnen securitiseren, anderzijds doordat institutionele beleggers willen meeprofiteren van de sterke huizenmarkt en op zoek gaan naar hogere rendementen. Zo zullen pensioenfondsen in een omgeving met lage rentes op zoek gaan naar alternatieve beleggingen met voldoende rendement om de pensioenen op langere termijn zoveel mogelijk waardevast te laten zijn. Deze alternatieve beleggingen gaan veelal gepaard met meer risico. De grote vraag van beleggers naar gesecuritiseerde hypotheekleningen versterkt aldus het positieve effect van de lage rente op de bancaire kredietgroei. Dit jaagt de huizenmarkt verder op. Andersom, zoals nu het geval lijkt in de vs, loopt bij een stijgende rente en een afkoelende huizenmarkt de vraag van beleggers naar gesecuritiseerde hypotheekleningen terug, wat een extra rem kan zetten op de bancaire kredietgroei. De

DNB


toch al afkoelende huizenmarkt wordt hierdoor extra geremd. Kredietrisico-overdracht kan ook gevolgen hebben voor de doorwerking van de marktrentes naar de rentes op bankleningen. Bedenk in dit verband dat de overdracht van kredietrisico de minimum kapitaaleis verlaagt die de toezichthouder aan de banken oplegt, en daarmee de kosten (na aftrek van de kosten om de risico’s af te dekken) van additionele kredietverlening kan verminderen. In een competitieve omgeving zullen de banken de lagere kosten doorgeven aan hun cliënten en de renteopslag bij kredietverlening reduceren. Ook hier kan een versterkend effect optreden, omdat de daling van de bancaire rentemarges banken ertoe aanzet om gebruik te maken van instrumenten voor overdracht van kredietrisico’s, wat op haar beurt bijdraagt aan de daling van de rentemarges. Met lagere rentemarges zullen banken sneller geneigd zijn om schommelingen in de marktrente door te geven in de rentetarieven. In de vs zijn er duidelijke aanwijzingen dat de doorwerking van renteveranderingen door de centrale bank sterker wordt naarmate banken meer kredietrisico’s overdragen. In het eurogebied is dit effect vooralsnog beperkt, gegeven het relatief bescheiden volume van de desbetreffende markten. Een recente ecb studie1 toont evenwel aan dat de samenhang tussen marktrentes die door monetair beleid worden beïnvloed en bancaire rentes sterker is in lidstaten waar banken relatief veel kredietrisico’s overdragen.

41


zich kenmerken door volatielere balansen en winstgevendheid.

Risico’s voor financiële stabiliteit Stabiliteit banken De overdracht van kredietrisico verschaft de betrokken financiële ondernemingen weliswaar meer flexibiliteit in hun bedrijfsvoering, maar uiteindelijk kan een hoger risicoprofiel optreden. Een belangrijke oorzaak hiervan is dat door verruimde mogelijkheden voor risicobeheer en financiering de banken in de regel minder kapitaal en liquide middelen gaan aanhouden. Tevens kan kredietrisico-overdracht de neiging versterken om risicovollere en minder liquide kredieten te verstrekken omdat wordt verondersteld dat de onderliggende risico’s kunnen worden afgestoten. Dit deed zich voor op de Amerikaanse markt voor risicovolle (sub-prime) hypotheekleningen, die een vlucht namen door de mogelijkheid ze te verhandelen (zie het hoofdstuk Financiële Stabiliteit, Kwartaalbericht juni 2007). Ten slotte kan de verhandelbaarheid van krediet leiden tot het afzwakken van het risicobeheer van uitstaande leningen, omdat kredietverstrekkers menen minder gevoelig te zijn voor kredietrisico’s. Verschillende studies bevestigen dat kredietrisico-overdracht gepaard kan gaan met hogere risico’s voor banken.2 Ook voor Nederlandse banken is niet uitgesloten dat actievere securitisatie van leningen samengaat met een hoger risicoprofiel (grafiek 3). Dit valt echter niet helemaal los te zien van de omvang van de betrokken banken: deels gaat het om kleinere banken die in verhouding tot hun balanstotaal meer securitiseren dan grote banken en Grafiek 3 Credit rating banken en securitisatie Aa2

Credit rating

Aa3

A1

A2

0 0,0

0,1

0,2

0,3

0,4

Securitisatie Toelichting: Credit rating Moody’s (voor vijf Nederlandse banken, gemiddelde 1996-2006). Securitisatie is cumulatieve omvang transacties periode 1996-2006 in verhouding tot totale activa bank. Bron: dnb.

42

Andere sectoren Hoewel niet-gereguleerde partijen als hedge funds belangrijke spelers zijn in de kredietderivatenhandel (met een aandeel van circa 30% volgens de British Bankers’ Association), doen de Nederlandse banken die kredietrisico verhandelen vooral zaken met andere banken, meestal grote buitenlandse zakenbanken. Verzekeraars en pensioenfondsen spelen een rol als belegger in gesecuritiseerde activa, waarbij ze kredietrisico beschouwen als alternatieve beleggingscategorie. Vooralsnog zijn deze beleggingen van Nederlandse pensioenfondsen en verzekeraars bescheiden, maar er is een stijgende tendens merkbaar. Een voorbeeld is de krediettranche die abn-amro eerder dit jaar aan pggm verkocht. Om de stabiliteitsrisico’s van dergelijke transacties te beheersen, is het van belang dat (niet-bancaire) instellingen die kredietrisicoprotectie bieden, over voldoende geavanceerde systemen beschikken om de risico’s te kunnen beheersen. Anders zouden deze kredietrisico’s terecht kunnen komen bij potentieel kwetsbare partijen, wat een negatieve invloed kan hebben op de stabiliteit van het financiële stelsel. Dit is des te belangrijker indien de risico-overdracht voortvloeit uit verschillen in sectorale toezichtraamwerken of in risicotolerantie. Systeem als geheel Overdracht van kredietrisico tussen sectoren kan bijdragen aan efficiëntere risicospreiding in het financiële stelsel. Dit is het geval als risico’s terecht komen bij partijen die ze beter kunnen dragen dan andere. De toegenomen spreiding van risico’s kan deels verklaren waarom het stelsel de afgelopen jaren zo veerkrachtig heeft gereageerd op schokken, zoals de scherpe correctie van de Chinese aandelenbeurzen dit voorjaar. De schaduwzijde van de risicospreiding is dat risico’s zich ook verplaatsen buiten de gereguleerde sectoren, waarmee het financiële stelsel minder transparant wordt en op voorhand minder duidelijk is waar in een stress-situatie de verliezen zullen optreden. Deze onzekerheid vormde een belangrijk ingrediënt van de recente turbulentie op de kredietmarkten. Het verlies aan transparantie compliceert ook de monetaire analyse, een van de twee pijlers onder het monetaire beleid van de ecb. Zo verlagen securitisaties het volume van kredieten op de bankbalansen, waardoor de door banken gerapporteerde kredietgroei neerwaarts wordt vertekend.3 Naar schatting is de werkelijke groei van door banken verstrekte kredieDNB



ten in het eurogebied 1 procentpunt hoger dan uit de statistieken blijkt. Aangezien Nederland een hoger securitisatievolume kent dan de meeste andere Europese landen, is het verschil in ons land ongeveer 2 procentpunt. Momenteel werkt het Eurosysteem aan nieuwe rapportagekaders om betere statistieken te krijgen over de omvang van kredietrisico-overdracht en de invloed ervan op de gerapporteerde bancaire kredietgroei. Een ander gevolg van de krediethandel is dat financiële ondernemingen, met name banken, afhankelijker zijn geworden van de kredietmarkten voor hun inkomsten en balansen liquiditeitsmanagement. Het risico hiervan is dat bij een omslag in de marktomstandigheden en een oplopende risicoaversie bij beleggers de banken blijven zitten met risico’s waarvan werd verondersteld dat ze konden worden overgedragen. Dit is temeer een risico omdat de markten voor nieuwe financiële instrumenten, zoals gestructureerde kredietproducten, nog relatief illiquide zijn. Hierdoor kan het bij een omslag in de kredietcyclus moeilijker worden om deze instrumenten te verhandelen en kunnen scherpe prijsreacties optreden. Dit risico heeft zich deze zomer gemanifesteerd in de vorm van de hevige turbulentie op de financiële markten, inclusief het opdrogen van liquiditeit op segmenten van de kredietmarkt (zie het dnb ‘Overzicht Financiële Stabiliteit’, september 2007). Sommige financiële ondernemingen met exposures op deze markten zijn hierdoor geconfronteerd met waardeverliezen en liquiditeitsspanningen. Ook om dergelijke stabiliteitsrisico’s te beheersen, bevordert dnb adequaat risicomanagement bij financiële ondernemingen. Het steeds meer risico-georienteerde karakter van het toezicht levert daaraan een belangrijke bijdrage. 1 R. Gropp, C.K. Sorensen en J. Lichtenberger (2007) The dynamics of bank spreads and financial structure, ECB Working Paper, no. 714. 2 Zie bijvoorbeeld Froot, K.A., en J. C. Stein (1998) Risk management, capital budgeting, and capital structure policy for financial institutions: An integrated approach, The Journal of Financial Economics, no. 47, 55-82 en Cebenoyan, A.S. en P. E. Strahan (2004) Risk management, capital structure and lending at banks, Journal of Banking and Finance, no. 28, 19-43 en Instefjord (2005) Risk and hedging: do credit derivatives increase bank risk? Journal of Banking and Finance, no. 29, 333-345. 3 Zie ook dnb (2002) Onderschatte kredietgroei door toenemende securitisaties, Statistisch Bulletin, december 2002, en dnb (2005) Special purpose vehicles: einde aan de groei? Statistisch Bulletin, juni 2005.

DNB


43

Overdracht van kredietrisico in goede en slechte tijden

Recommend Documents