Outreachend werkt in Westerpark

“Outreachend” werkt in Westerpark Activerend Armoede Onderzoek in Westerpark Eindevaluatie periode mei 2008-juli 2009

mr drs Tineke Bouwes bc. Robert Schaap drs Edith Mathot drs Rosalie Metze 15 september 2009

Inhoudsopgave Voorwoord Met dank 1. Inleiding ............................................................................................................................................................. 6 2. Historie............................................................................................................................................................... 6 3. Opzet onderzoek................................................................................................................................................ 6 3.1

Aanleiding........................................................................................................................................... 6

3.2

Probleemformulering......................................................................................................................... 6

3.3

Doelen.................................................................................................................................................. 6

3.4

Onderzoeksvragen ............................................................................................................................. 6

3.5

Doelgroep ........................................................................................................................................... 6

3.6

Fasering van het onderzoek............................................................................................................... 6

3.7

Gebruikte methodieken ..................................................................................................................... 6

3.8

Hoe worden de bewoners bereikt?.................................................................................................... 6

3.9

Keuzes binnen het onderzoek............................................................................................................ 6

3.9.1

Definiëring begrip armoede in het onderzoek ................................................................................ 6

3.9.2

Samenwerking en bestanden ........................................................................................................... 6

3.9.3

Verdere keuzes die zijn gemaakt:.................................................................................................... 6

4. Resultaten en analyse........................................................................................................................................ 6 4.1

Het bereiken van de doelgroep.......................................................................................................... 6

4.2

Kerngegevens van de huishoudens ................................................................................................... 6

4.2.1

Gezinssamenstelling........................................................................................................................ 6

4.2.2

Geslacht........................................................................................................................................... 6

4.2.3

Autochtonen/ allochtonen................................................................................................................ 6

4.3

Probleemgebieden .............................................................................................................................. 6

4.3.1

Probleemgebieden per bestand ........................................................................................................ 6

4.3.2

Probleemgebieden afgezet tegen gezinssamenstelling ................................................................... 6

4.3.3

Probleemgebieden afgezet tegen buurtcombinaties......................................................................... 6

4.4

Aantal hulpvragen per gebied........................................................................................................... 6

4.5

Verwijzingen....................................................................................................................................... 6

4.6

Probleemgebieden nader uitgewerkt................................................................................................ 6

4.6.1

Financiën ......................................................................................................................................... 6

2 Eindrapport Activerend Armoede Onderzoek, september 2009 Pagina 2 van 92

4.6.2

Gezondheid ..................................................................................................................................... 6

4.6.3

Inkomen........................................................................................................................................... 6

4.6.4

Dagbesteding en zingeving ............................................................................................................. 6

4.6.5

Huisvesting...................................................................................................................................... 6

4.7

Opmerkingen over een paar van de gebruikte bestanden .............................................................. 6

4.7.1

Huis-aan-huis .................................................................................................................................. 6

4.7.2

Huis-aan-huis versus het IPW-bestand............................................................................................ 6

4.7.3

Verwijzingen en Achteraf Eropaf.................................................................................................... 6

4.7.4

DWI 65+ ........................................................................................................................................ 6

5. Signalen uit het Activerend Armoede Onderzoek .......................................................................................... 6 5.1

Tijdsinvestering................................................................................................................................. 6

5.2

Vakantiefonds..................................................................................................................................... 6

5.3

Samenwerking met andere disciplines ............................................................................................. 6

5.4

Maatwerk............................................................................................................................................ 6

5.5

Voorzieningen voor zelfstandigen en kunstenaars .......................................................................... 6

5.6

Re-integratie en sociale activering .................................................................................................... 6

6. Aanbevelingen ................................................................................................................................................... 6 7. Samenvattende conclusie .................................................................................................................................. 6 Geraadpleegde literatuur ..................................................................................................................................... 6 Bijlage 1: Samenvatting........................................................................................................................................ 6 Bijlage 2 Verloop van het onderzoek.................................................................................................................. 6 Bijlage 3: Indeling van soorten uitkeringen die inwoners van stadsdeel Westerpark ontvangen.................. 6 Bijlage 4 : Disciplines en organisaties met (deels) dezelfde doelgroep in Westerpark .................................... 6 Bijlage 5: Extra Tabellen...................................................................................................................................... 6 Bijlage 6: Tabellen van O+S................................................................................................................................. 6 Bijlage 7: Opzet Activerend Armoede Onderzoek ............................................................................................. 6 Bijlage 8: Verslag Werkconferentie Eropaf........................................................................................................ 6


Voorwoord Voor u ligt de eindrapportage van het Activerend Armoede Onderzoek in Westerpark dat heeft plaats gevonden tussen juni 2008 en juli 2009. De onderzoeksfase is hierbij afgerond. Uit het onderzoek blijkt heel duidelijk dat het bereiken van mensen die niet bekend zijn bij de hulpverlening geen eenvoudige zaak is. Wisselende benaderingen en tussentijdse aanpassingen waren noodzakelijk om zoveel mogelijk verschillende doelgroepen te bereiken. In de rapportage kunt u lezen dat deze aanpak heeft geleid tot veel informatie, inzichten en interventies. Op deze wijze zijn mensen in beeld gekomen, en waar mogelijk en wenselijk, gebleven. Echter, er zijn nog heel veel mensen niet bereikt of jammer genoeg weer uit het beeld verdwenen. Een dergelijke aanpak kost tijd, geduld, nazorg, overtuigingskracht en mankracht. Daarom heeft het stadsdeel besloten om in ieder geval in 2009 het onderzoek een vervolg te geven in de vorm van een project. Het stadsdeel heeft gekozen voor een activerend onderzoek. De keuze van het stadsdeel om de onderzoeker de mogelijkheid te geven zich in te leven in de problemen van de bewoner en bij te dragen aan het begeleiden van bewoners naar hulp, heeft ons inziens bijgedragen aan de kennis van de bewonersgroep. Daarbij is het onderzoek een zinvol middel gebleken om de maatschappelijke dienstverlening beter in te richten opdat de burgers díe ondersteuning krijgen waar ze mee vooruit komen. Wel was het zowel aan de kant van de opdrachtgever als in de uitvoering soms zoeken naar een goede balans tussen kwantiteit, van zoveel mogelijk mensen benaderen, en kwaliteit ten behoeve van het onderzoek. De outreachende en daarmee integrale aanpak is een werkwijze die de Blankenberg Stichting voor staat, en de bevindingen van het onderzoek zullen verder in ons beleid worden meegenomen. We hopen dat het onderzoek en de uitwerking ervan bijdragen aan een effectief en sociaal betrokken armoede beleid. Bert Strijker Regiomanager september 2009


Met dank Allereerst willen we Paulina Sedney danken die tot juni 2009 aan het onderzoek heeft meegewerkt. Een deel van de rapportage is van de hand van Paulina en tevens heeft ze een waardevolle bijdrage geleverd aan de ontwikkeling van de werkwijze. Dank aan de medewerkers van het stadsdeel Westerpark, Carly Banas en Rieneke Ahsmann, en het vertrouwen dat Dick Jansen (wethouder) ons heeft geschonken ten aanzien van de aanpak van het onderzoek. Ook de gesprekken met de verschillende raadsleden heeft bijgedragen aan de gevolgde koers van het onderzoek. Ook dank aan O+S in de persoon van Dr Harry Smeets voor zijn vanzelfsprekende bereidheid om cijfers te leveren voor het onderzoek. Voorts dank aan Resi Beijer, die heeft meegewerkt aan “Achteraf Eropaf” en haar enthousiasme en kennis over het metier heeft overgedragen. Jacqueline Otten van DWI heeft tijdens de huisbezoeken DWI een sociaal gezicht gegeven. De samenwerking hebben we als zeer plezierig ervaren. Dank ook aan Sevim Saruhan (opbouwwerker in de Waterval). Sevim heeft met betrekking tot de allochtone bevolkingsgroep van het begin af aan het nut van het onderzoek voor haar doelgroep gezien en in die zin ook actief bijgedragen aan het onderzoek. Annebel Maas heeft, als stagiaire vanuit de Hogeschool van Amsterdam in het kader van de minor Outreachend werken, het leerwerkonderzoek samen met Robert Schaap gedaan, waarvoor dank. Dank ook aan de collega’s van het Meldpunt Zorg en Overlast die ons zeer behulpzaam zijn geweest bij het opbouwen van een netwerk en altijd bereid waren met ons van gedachten te wisselen over gemeenschappelijke bewoners. Dank aan Bert Strijker (regio manager) die ons het vertrouwen gaf en Johan van Oijen (teammanager) die ons met zijn analytische kijk ondersteunde en op scherp stelde. En natuurlijk dank aan de baliemedewerkers die de (boze) afbellers als eersten te woord stonden en alle andere collega’s van de Blankenberg zelf, over wiens schouder we mochten meekijken en die immer bereid waren ons “bij te scholen” en met ons mee te denken, en bovendien in staat bleken hun eigen werkwijze nog eens in ogenschouw te nemen. Als laatste, zonder hen hadden we dit rapport niet kunnen schrijven, willen we de bewoners bedanken die ons te woord hebben willen staan, ons hebben uitgenodigd om binnen te komen en hun levensverhaal met ons hebben gedeeld. 15 september 2009 Robert Schaap Rosalie Metze Edith Mathot Tineke Bouwes


1. Inleiding Het Activerend Armoede Onderzoek in stadsdeel Westerpark is een onderzoeksproject dat door de Blankenberg Stichting in het kader van het armoede- en zorgbeleid in opdracht van het stadsdeel is uitgevoerd. Om zicht te krijgen op ‘stille armoede’ in Westerpark zoeken de onderzoekers contact met stadsdeelbewoners met een inkomen op of rond het bijstandsniveau om te informeren of zij gebruik willen en kunnen maken van financiële mogelijkheden die bijdragen aan een hoger inkomen. Hierbij richten de onderzoekers zich vooral op bewoners die niet in beeld zijn of die zijn uitgevallen bij de maatschappelijke dienstverlening. Verder wordt tijdens het contact met bewoners gekeken naar zaken als huisvesting, werk, vrijetijdsbesteding, (familie)netwerk, gezondheid en zingeving, met als doel zicht te krijgen op zoveel mogelijk gebieden waarop de bewoner ondersteuning kan gebruiken. De onderzoekers hebben tevens de opdracht de bewoners die het zelf niet redden te activeren en toe te leiden naar organisaties of personen die ondersteuning kunnen bieden (zowel formeel als informeel). Tijdens het onderzoek blijkt dat er bewoners zijn die bij doorvragen aangeven hun kennis en kunde te willen delen met anderen maar niet weten hoe ze dat aan moeten pakken: Mevrouw Terra is in de WAO terecht gekomen door een chronische ziekte. Ze wilde eigenlijk wel graag haar opgedane kennis en (levens)ervaring inzetten voor anderen. Vermoeidheid en onwetendheid echter, blokkeerden initiatief in die richting. Met een duwtje in de rug kwam het contact tussen de opbouwwerker en mevrouw tot stand.

De Adviescommissie Activerend Armoedebeleid1 (commissie Koopmans) formuleert in “Weg uit de armoede” (2008: 1) het belang van activerende participatie. Zowel de weg bereiden naar eigen netwerk of instanties, als het (weer) een eigen bijdrage leveren aan de maatschappij is een belangrijk onderdeel van dit Activerend Armoede Onderzoek. In juni 2008 is gestart met dit onderzoek en vanaf die tijd is geprobeerd zoveel mogelijk bewoners te bereiken, mede door de inzet van stagiaires en de samenwerking met verschillende interne en externe disciplines. Uit dit eindrapport zal blijken dat deze samenwerking een positieve bijdrage heeft geleverd aan zowel de kwantiteit als de kwaliteit van het onderzoek. Dit verslag is een eindrapportage, en het is de derde rapportage voor de Stadsdeelraad van Westerpark2. Deze eindrapportage heeft betrekking op de gehele periode van het onderzoek (juni 2008 tot juli 2009). Het verslag vangt aan met de aanleiding voor het onderzoek, een korte schets van de historie van stadsdeel Westerpark, een beschrijving van de probleemstelling, onderzoeksvragen en doelgroep, fasering van het onderzoek, gebruikte methodieken, het gebruik van verschillende

1 Deze adviescommissie is op 3 september 2008 geïnstalleerd en heeft haar adviezen schriftelijk vastgelegd in “Weg uit de Armoede” (december 2008). 2 De eerste rapportage vond plaats op 4 november 2008 in de vorm van een presentatie voor de stadsdeelraad, de tweede in de vorm van een schriftelijke tussenrapportage, waarop deze eindrapportage voortbouwt, en tevens in de vorm van een presentatie op 9 juni 2009.


bestanden en de keuzes die gemaakt zijn. Vervolgens worden de resultaten van het onderzoek beschreven en het rapport eindigt met signalen en aanbevelingen. In de bijlagen zijn een samenvatting van het gehele eindrapport, een beschrijving van het verloop van het onderzoek, de oorspronkelijke opzet van het onderzoek, het verslag van de werkconferentie Eropaf en enkele tabellen met relevante statistische gegevens opgenomen. Door het verslag heen staan tabellen ter onderbouwing van uitspraken. Hierin zijn alleen gegevens opgenomen van de bewoners met wie we gesproken hebben. Bij de bewoners met wie geen uitgebreid gesprek heeft plaatsgevonden, is geen mogelijkheid geweest om gegevens als land van herkomst (allochtoon/autochtoon), gezinsamenstelling, geslacht, type problemen etc. te verifiëren. Wij, als onderzoekers, zijn ons er van bewust dat de aantallen waarop de analyses gebaseerd worden, niet groot genoeg zijn om statistisch te generaliseren. Desondanks leveren zij waardevolle informatie op. Omdat cijfers alleen weinig vertellen over de mensen over wie het in dit onderzoek gaat, hebben wij ervoor gekozen verschillende situaties van personen kort te schetsen. De namen van de personen zijn omwille van de anonimiteit in deze illustraties gefingeerd en sommige persoonlijke omstandigheden zijn gewijzigd om de anonimiteit te waarborgen. Ontmoeting met Sandra (55 jaar): Vroeg in de ochtend staat een mevrouw voor de deur bij de maatschappelijke dienstverlening. Haar kleren verraden dat ze op straat slaapt. Ik zie dat ze iets zoekt. Ze moet nodig naar de wc en alles is nog gesloten, geeft ze aan. “Loopt u dan maar even mee naar boven”. Als ze terugkomt vraag ik of we haar ergens mee kunnen helpen. Ze geeft aan dat ze nu al lange tijd zwerft, vaak slaapt in het Westerpark en als het te koud is haar lichaam verkoopt voor een slaapplaats,maar “daar word ik toch te oud voor”. Ze zou wel eens met iemand willen praten over hoe het komt dat ze al drie jaar op straat leeft en het niet redt om daar weg te komen. Ze heeft al bij meerdere instanties aangeklopt, maar die laten het afweten. Sandra wil graag hulp om inzicht te krijgen hoe dit komt.

Enkele bewoners hebben we voor deze verslaglegging nog benaderd om na te gaan of onze interventies hebben geholpen. De gesprekken, soms verrassend, soms teleurstellend, vaak positief, zijn verwerkt in de rapportage en blijken een waardevolle aanvulling voor het onderzoek. Sandra, woont sinds december 2008 in een permanent opvanghuis. Hoewel de indicatiestelling nogal wat voeten in aarde heeft gehad om deze voor haar passend te maken, “mag ze nu blijven”. Daarbij wordt gekeken hoe de talenten van Sandra ingezet kunnen worden voor andere bewoners, want dat is wat Sandra eigenlijk echt wil. (Het zorgen voor onderdak en het verbeteren van de kwaliteit van leven, is een gezamenlijke actie geweest van het HVO-mobielteam, Leger des Heils, Kerk en Buurt, HVO-Querido en de Blankenberg Stichting/ Activerend Armoede Onderzoek.)

Op de voorpagina van dit onderzoeksrapport staat een afbeelding van een beeld dat in de Verbindingsstraat staat, de straat die de verschillende delen van Stadsdeel Westerpark met elkaar verbindt. Dit beeld symboliseert voor ons de basis van de hulpverlening, namelijk luisteren naar mensen en verbindingen leggen tussen mensen; verbindingen tussen bewoners en organisaties, tussen


buurtbewoners en tussen hulpverleners. Ook voor het Activerend Armoede Onderzoek geldt als belangrijkste doel: luisteren en verbinden.


2. Historie ‘Westerpark is een jong stadsdeel met een oude geschiedenis’ schrijft Ton Heijdra (2007) in zijn boek over de geschiedenis van Westerpark. Tot 1834 stonden langs de Spaarndammerdijk, achter de Haarlemmerpoort, alleen wat boerderijen, molens en huisjes. Na het aanleggen van de eerste spoorlijn naar Haarlem in 1839 en het graven van het Noordzeekanaal en het Westerkanaal (een nieuw kanaal naar het IJ in het verlengde van de Singelgracht en de Kostverlorenvaart) in 1876 begon de grote ommekeer. Het gebied werd aantrekkelijk voor pakhuizen en industrie. De Westergasfabriek werd gebouwd, er kwamen gebouwen voor de Gemeente Waterleidingen en een aantal fabrieken, grote silo’s en pakhuizen vestigde zich hier. Ook kwamen de Houthavens, ten noorden van de Tasmanstraat, tot stand. Voor al deze fabrieken waren arbeiders nodig en dus huisvesting en zo ontstonden aan het eind van de 19e eeuw de verschillende buurten: de Staatslieden-, Spaarndammer-, Zeehelden- en Frederik Hendrikbuurt. In 1990 zijn deze buurten samengevoegd tot het stadsdeel Westerpark (Heijdra, 2007).

De Zeeheldenbuurt De Zeeheldenbuurt is de oudste buurt van Westerpark. De eerste bebouwing van dit deel van de stad stamt al uit de 17e eeuw. Deze bebouwing bestond uit industrie zoals scheepswerven en touwslagerijen. In de 18e en 19e eeuw was het een buurt met veel bedrijvigheid. Later is de bedrijvigheid in de buurt afgenomen en is het vooral een woonbuurt geworden (Heijdra, 2007).

De Spaarndammerbuurt In de Spaarndammerbuurt werden aan het eind van de 19e eeuw woningen gebouwd voor de havenarbeiders in de nabije havens. Deze woningen werden in de stijl van de Amsterdamse school gebouwd en in tegenstelling tot de goedkope ´revolutiebouw´ in bijvoorbeeld de Staatsliedenbuurt, werd hier veel zorg besteed aan de woningen in het kader van het ´verheffen van de arbeiders´ (Heijdra, 2007).

De Staatsliedenbuurt De Staatsliedenbuurt stond vroeger ook wel bekend als de `Koperen Knopen` buurt door de grote hoeveelheid beroepsbeoefenaren in uniform (zoals tramconducteurs en politieagenten).Toen in de jaren zestig van de 20e eeuw de meer welgestelde mensen weg trokken naar de nieuwe wijken in Amsterdam-West en overloopgemeenten als Purmerend, kwamen veel woningen leeg te staan en werden grote delen van de Staatsliedenbuurt gekraakt. In de jaren tachtig stond deze buurt bekend als krakersbolwerk. Vanaf het midden van de jaren tachtig werd de buurt in hoog tempo opgeknapt (Heijdra, 2007).


De Frederik Hendrikbuurt In de Frederik Hendrikbuurt bevond zich tussen de 17e eeuw en het begin van de 20e eeuw de 'Zaagmolenbuurt'. In de 26 molens die er stonden werd hout gezaagd ten behoeve van de woningen scheepsbouw. Deze molens raakten hun functie kwijt toen de stoommachine werd uitgevonden. Nu is er nog slechts 1 molen te vinden in deze buurt: Molen De Otter langs de Kostverlorenvaart (Heijdra, 2007). In 2008 heeft Radar3 een onderzoek gedaan naar het welbevinden in Westerpark. Bevindingen zijn onder andere dat bewoners de buurt als prettig ervaren met uitzondering van de ouderen en Turkse en Marokkaanse bewoners. Zij ervaren de buurt en hun persoonlijk welbevinden minder positief. Te kleine huizen, financiële problemen en slechte gezondheid zijn de belangrijkste negatieve punten. Het huidige stadsdeel Westerpark Vandaag de dag lijkt Westerpark een gevarieerd en levendig stadsdeel waarin studenten, kunstenaars, ex-krakers en ´gewone burgers´ naast elkaar wonen. Iedereen kent tegenwoordig de Westergasfabriek en het terrein er omheen dat sinds 2003 als cultuurpark dienst doet. Ook de nieuwe Ecowijk op het voormalig terrein van het waterleidingbedrijf is een markant en uniek punt in het stadsdeel. Architectonische hoogstandjes vindt men terug in De Piramides, twee hoge woontorens op het Marcanti eiland, en in de tot woningen verbouwde graansilo´s. De waardevolle gebouwen van de Amsterdamse School zijn bewaard gebleven. Kunstenaars komen aan hun trekken in de gebouwen van de voormalige pakhuizen aan de Van Diemenstraat (Het Veem)4. Door deze opvallende punten heeft het stadsdeel niet de uitstraling van een ‘arm stadsdeel’. Men zou niet verwachten dat het stadsdeel wat betreft percentage minimahuishoudens op de vierde plek in Amsterdam staat. Verklaart de historie het huidige relatief hoge percentage minimahuishoudens? Het verdwijnen van de industrie en het wegtrekken van de meer welgestelde bewoners hebben hier uiteraard aan bijgedragen. Daarnaast verklaart de geschiedenis het grote aantal kleine woningen in het stadsdeel (de voormalige arbeiderswoningen).

3 Rouw, M., Pankras, M. (2008) De Frederik Hendrikbuurt, een onderzoek naar het welbevinden van de bewoners van de Frederik Hendrikbuurt, Radar, Amsterdam. 4 Bron: Stadsdeelgids Gemeente Amsterdam, 2009


De familie Sarban woont drie hoog met drie kleine kinderen en een poes, tegen de muizen, op een kleine tweekamerwoning. De bel doet het niet en we komen via een steile trap de kamer binnen. De heer draait regelmatig nachtdiensten, de kinderen sluipen dan overdag door het huis of zoeken hun heil bij vriendjes als vader moet slapen. De huisbaas reageert nauwelijks op klachten en mevrouw is ten einde raad. Tijdens het bezoek lopen de emoties dan ook hoog op.

De familie Sarban is geen uitzondering. Uit het onderzoek blijkt dat ruim 28% van de bezochte huishoudens huisvestingsproblemen heeft (zie figuur 5 blz. 28). De krakersperiode heeft veel invloed gehad op het huidige stadsdeel. Hoewel de buurt dankzij alle opschoonacties en stadsvernieuwing een beter imago krijgt, is de realiteit dat nog steeds 22% van de huishoudens op of onder het minimum inkomen leeft (O&S, 2008:19).


3. Opzet onderzoek 3.1 Aanleiding Om aan te geven waarom in stadsdeel Westerpark behoefte is aan een Activerend Armoede Onderzoek, vergelijken we cijfers (beperkt, voor meer informatie, zie Amsterdamse Armoedemonitor) van Westerpark met cijfers die voor de stad Amsterdam als geheel gelden. De cijfers maken duidelijk dat in stadsdeel Westerpark relatief meer mensen tot de minimahuishoudens behoren, werkloos zijn en van een uitkering leven. Voor dit onderdeel is gebruik gemaakt van de meest recente cijfers van de Dienst Onderzoek en Statistiek (O&S) van de gemeente Amsterdam. De cijfers komen uit de Armoedemonitor nr.115 en de website van O&S6. Het totaal aantal huishoudens in het stadsdeel bedraagt 21.061. Het gemiddeld besteedbaar jaarinkomen van deze huishoudens bedroeg in 2006 23.500 euro per huishouden7. Het stedelijk gemiddelde was in 2006 27.600 euro per huishouden8. Dit is dus zo’n 15% meer dan het gemiddeld besteedbaar inkomen in stadsdeel Westerpark. In 2007 blijkt 18% van de Amsterdamse huishoudens op of rond het minimum te leven (O&S, 2008: 5). Het percentage huishoudens in stadsdeel Westerpark dat in 2007 van een minimuminkomen leefde ligt hoger, op 22% (4.675 huishoudens). In 2002 waren dit nog 4.486 huishoudens, wat een stijging van 4,2% in 5 jaar betekent. Stedelijk gezien is alleen in de stadsdelen Bos en Lommer, Zuidoost en Geuzenveld-Slotermeer het percentage minima hoger dan in Westerpark (O&S, 2008: 19). Met name de Spaarndammer- en Zeeheldenbuurt hebben een relatief hoog percentage minima: 27% (O&S, 2008: 20). Onderzoek van O&S wijst verder uit dat bestaande mimina steeds moeilijker verbetering in hun situatie kunnen aanbrengen, waardoor de groep die langdurig op het minimum leeft en ook de groep minima met schulden, blijft groeien. Het werkloosheidspercentage in Westerpark is 7,3%. Ter vergelijking: de stadsdelen met het laagste percentage (3,9%) zijn ZuiderAmstel en Oud-West en het hoogste werkloosheidspercentage is te vinden in stadsdeel Geuzenveld-Slotermeer (11,3%) Het stedelijk percentage is 7%. Hier zit Westerpark dus boven, al is het niet veel9.

5 Amsterdamse Armoedemonitor nr. 11, augustus 2008 Dienst O&S . Betreft cijfers over 2007. 6 Dienst O&S website: www.os.amsterdam.nl (gekeken september 2009 7 8 9

http://www.os.amsterdam.nl/tabel/13081/ zie ook voetnoot 5 http://www.os.amsterdam.nl/feitenencijfers/kerncijfersamsterdam2009/26329 zie ook voetnoot 5 http://www.os.amsterdam.nl/feitenencijfers/26230 zie ook voetnoot 5


Wel leven in het stadsdeel relatief veel mensen van een uitkering. Het stedelijk gemiddelde is 11,8% en in het stadsdeel leven momenteel 4.621 mensen (14%) van een uitkering (voor een onderverdeling naar soorten uitkeringen zie bijlage 5, figuur 2)10. Als laatste zijn er in Westerpark relatief veel kleine woningen: 50% van alle woningen bestaat slechts uit 1 of 2 kamers. Stedelijk is dit 28%. Dit is ook de ervaring in het onderzoek, van de 145 huishoudens waarmee een uitgebreid gesprek is gevoerd, hebben er 41 (28%) een huisvestingsprobleem (zie figuur 13 t/m 15 blz. 37). Het percentage woningen in de sociale verhuur is hoger dan het stedelijk percentage (57% tegenover 49%)11. Engbersen geeft als definitie voor moderne armoede: “De structurele uitsluiting van burgers van maatschappelijke deelname, die gepaard gaat met permanente afhankelijkheid van de overheid”.12 Als kenmerken onderscheidt hij o.a.: weinig geld, sociaal isolement, gering profijt van sommige voorzieningen, permanente staatsafhankelijkheid. 3.2 Probleemformulering In het stadsdeel Westerpark zijn 4.675 huishoudens (O&S, 2008: 19) met een minimuminkomen (110% van het Wettelijk Sociaal Minimum (WSM))13. Dit getal (afkomstig uit de Armoedemonitor) is gebaseerd op het hebben van een uitkering via Wet Werk en Bijstand (WWB) en/of het gebruik maken van één of meer voorzieningen. Het aantal bewoners met een andere inkomstenbron op 110% van het WSM die geen gebruik maken van een voorziening, wordt hiermee niet zichtbaar. Over het algemeen zijn de bewoners met een WWB uitkering redelijk op de hoogte van de voorzieningen, echter de vraag is nu of er bij de andere groep bewoners met lage inkomens, huishoudens zijn die op de armoedegrens leven en geen gebruik maken van de voorzieningen (zorgmijders of bewoners die de weg niet kennen), waardoor ze echt onder de armoedegrens terecht komen. Zoals de Commissie Koopmans aangeeft is armoede niet alleen een financieel probleem, er is ook de dimensie van isolement en uitsluiting (Koopmans, 2008:13). Hoewel de gemeente Amsterdam onder andere middels de Armoedemonitor door activerend beleid probeert alle bewoners te bereiken die recht hebben op voorzieningen, vallen nog steeds bewoners buiten de boot. Daarnaast is er een groep bewoners die bij de hulpverlening uit beeld is geraakt. Het is van belang te onderzoeken wat de redenen zijn van dit “verdwijnen”. Alleen door de oorzaken aan te pakken komt de weg vrij voor een structurele verbetering. Kristel Driessens benadrukt de moeizame weg om uit langdurige armoede op te krabbelen: “Langdurig leven in 10 11 12

http://www.os.amsterdam.nl/feitenencijfers/26230 zie ook voetnoot 5 http://www.os.amsterdam.nl/feitenencijfers/26230zie ook voetnoot 5 Engbersen(1991)

13 Het armoedebeleid van de gemeente Amsterdam richt zich sinds 2006 op huishoudens meteen inkomen tot 110% van het Wettelijk Sociaal Minimum (WSM). In de jaren daarvoor lag de grens nog op 105%. Het toetsbedrag van 110% van het WSM kwam in 2007 neer opeen netto jaarinkomen van maximaal € 11.471 voor een alleenstaande en € 14.749 vooreen alleenstaande met kind(eren). Voor een stel met of zonder kinderen ligt het toetsbedrag op € 16.388.(O&S, 2008:9)


armoede en het veelvuldig ondergaan van uitsluitingprocessen, creëren kwetsuren, die slechts heel langzaam helen. Ze zorgen dat mensen de greep verliezen op het eigen leven, angstig en wantrouwig worden en de verbintenis met zichzelf, de omgeving, de maatschappij en de toekomst verliezen”(Driessens, 2006:27). 3.3

Doelen

In de aanvang van het onderzoek zijn de volgende doelen gesteld 1. Bewoners die leven op een minimuminkomen en die niet of onvoldoende worden bereikt door de reguliere hulpverlening, zijn (deels) in beeld gebracht en bereikt. Het gaat daarbij om zowel de sociale dimensie van armoede als om de materiële problematiek. 2. De dienstverlening en het outreachend werk is verbeterd, maatwerk neemt een grotere plaats in bij de hulpverlening, doorgeleiden is beter geregeld en nieuwe preventieve werkvormen zijn gevonden om de problemen van de doelgroep te helpen oplossen. 3. Signalen, knelpunten en adviezen zijn vertaald naar voorstellen voor beleid en uitvoering. 3.4

Onderzoeksvragen

De volgende vragen zijn in het onderzoek geformuleerd: 1. Wat zijn (gedeelde) kenmerken van de benaderde personen uit de doelgroep? 2. Hoe komt het dat deze mensen in deze situatie zijn gekomen en had dit eventueel voorkomen kunnen worden? (ligt de oorzaak van de armoede in de personen zelf of ligt het in de systemen en netwerken, bijvoorbeeld omdat deze niet/ niet goed doorverwijzen of samenwerken?) = Vraag naar preventie mogelijkheden. 3. Maken deze mensen voldoende gebruik van alle voorzieningen? (zo ja/nee, waarom wel/ niet?) 4. Hoe komt het dat ze niet bereikt worden door de bestaande hulp en dienstverleningsinstanties? (onvoldoende geld en middelen?, werken de huidige benaderingen om mensen te bereiken wel?) 5. Wat is extra mogelijk om dit te verbeteren? (moeten extra activiteiten worden aangeboden? Moeten activiteiten voor minder geld aangeboden worden?) 6. Hoe kunnen deze mensen, indien dit aan de orde is, geactiveerd worden? (maatwerk) 7. Hoe kan uitval uit de hulpverlening tegengegaan worden? (voorkomen van recidive) 3.5

Doelgroep

Statistisch onderzoek identificeert een aantal risicogroepen met grote kans op armoede, waaronder eenoudergezinnen, ouderen (65-plussers), jongeren (tot 18 jaar), niet-Westerse etnische minderheden (O&S, 2008; Vrooman en Hoff, 2004), personen met een laag opleidingsniveau, werklozen, en bewoners van buurten met een lage status (Vrooman en Hoff, 2004).


Ondanks deze hier voor beschreven risicogroepen hebben we in het onderzoek gekozen voor alle bewoners van het stadsdeel Westerpark tussen 18 en 75 jaar met een inkomen tot 130% van het bijstandsniveau zonder zicht op duurzame inkomensverbetering (studenten zijn uitgesloten). Hierbij wordt extra aandacht besteed aan het bereiken van ouderen en eenoudergezinnen. De grens van 75 jaar is genomen vanwege de reguliere preventieve huisbezoeken door DWI bij bewoners van 75 jaar en ouder. Uitzonderingen zijn gemaakt in het geval van bewoners die in het bestand met een onvolledige AOW voorkomen, en bij verwijzingen. Mevrouw Kamark, net 75 geworden, woont samen met haar zoon van 41 op drie hoog. Mevrouw is in het kader van het DWI-bestand eerder bezocht, maar was toen niet thuis. Haar man is kort geleden overleden. Nu heeft de opbouwwerker verzocht mi j onderzoeker) samen met haar op huisbezoek te gaan. Ze maakt zich, zo blijkt, niet voor niets, ernstig zorgen over de situatie. Het inkomen van mevrouw is mede door overlijden van haar man gedaald tot ver onder het minimum, mevrouw loopt met een rollator, de trap is dus moeilijk, en mevrouw maakt zich ernstig zorgen over haar zoon, die ziek is en eigenlijk niet alleen kan wonen. Mevrouw zit nog volop in het rouwproces. Door samenwerking van Maatschappelijk Werk, een medewerker van DWI en een medewerker van Markant, kunnen de problemen worden aangepakt.

De inkomensgrens van 130% van WSM is gekozen in verband met de armoedeval14. In de praktijk is deze bovengrens echter niet eenduidig omdat sommige bestanden die we hanteren uitgaan van een lager percentage: 105% (bestand van O&S (2004)), 110% (Armoedemonitor) en 120% (IPW-bestand en DWI-bestand). In stadsdeel Westerpark bestaat 42% van de minimahuishoudens (697 huishoudens) uit eenoudergezinnen. Hiermee zijn de eenoudergezinnen de koploper wat betreft minimahuishoudens. Als naar leeftijdscategorieën wordt gekeken, scoren 65 plussers met 744 huishoudens het hoogst (38%) (Bron: DiA, bewerking O&S, peildatum april 2008). Voor verdere informatie, zie bijlage 6. Hoewel het onderzoek alle bewoners van Westerpark betreft, is extra geprobeerd de eenoudergezinnen en de 65 plussers te bereiken. 3.6

Fasering van het onderzoek

1: Oriëntatiefase en informatiefase Tijdens deze fase worden bezoeken afgelegd aan organisaties en contactpersonen, onderzoeksvragen worden geformuleerd, het registratiesysteem wordt aangepast, voorlichting wordt gegeven, de onderzoekers lezen relevante literatuur en artikelen etc. Daarnaast wordt gezocht naar manieren om de doelgroep te bereiken. 2. Huisbezoeken

14 Als het inkomen iets boven het WSM is kunnen bewoners geen aanspraak maken op de voorliggende voorzieningen en andere faciliteiten. Dit kan betekenen dat bewoners een lager inkomen hebben dan wanneer ze een inkomen hebben op bijstandsniveau. Dit is de zogenaamde armoedeval.


Tijdens de tweede fase van het onderzoek worden gedurende tien maanden zo veel mogelijk huisbezoeken afgelegd. Dit gebeurt in duo’s van twee onderzoekers of een onderzoeker en een hulpverlener. Voor het onderzoek is 1 fte beschikbaar, verdeeld over twee tot vier onderzoekers. 3. Monitoring van de bewoners en het maken van de eindrapportage Monitoring houdt in dat de bewoner na 2 á 3 maanden wordt benaderd en gevraagd naar zijn of haar tevredenheid over de dienstverlening en de stand van zaken. Daarnaast worden de verzamelde gegevens uitgewerkt en geanalyseerd ten behoeve van het eindrapport. 3.7 •

Gebruikte methodieken Outreachend werken. Voor dit onderzoek is gekozen voor een outreachende (en daarmee integrale) manier van werken. Naast het “eropaf gaan”, het mensen opzoeken, is het ook een wijze van denken. Concreet betekent dit voor het onderzoek het letterlijk opzoeken van bewoners die niet in beeld zijn, of uit beeld zijn geraakt. Daarnaast wordt uitgegaan van de leefwereld en de belevingswereld van de bewoner. Outreachend werken is een werkwijze waarin contact krijgen en houden met de cliënt centraal staat.

•

Integraal werken. Integraal werken betekent dat de problematiek waaraan gewerkt wordt, in de volledige context wordt gezien. Dat vraagt een aanpak waarbij over de eigen grenzen wordt heengekeken. Er wordt veel samengewerkt met andere partners en geprobeerd de bewoners toe te leiden naar de reguliere hulp en dienstverlening. Daarbij is ‘warm’ overdragen en terugkoppelen een belangrijk onderdeel. Niet het probleem dat wij signaleren wordt aangepakt, maar het probleem dat de bewoner als probleem ervaart, is leidend.

•

Oplossingsgericht werken. Er wordt niet vanuit problemen maar vanuit oplossingen gewerkt. Dit vergt soms veel creativiteit zoals in het geval van Sandra die in de inleiding wordt besproken.

•

Het leveren van maatwerk. Om de verschillende risicogroepen te bereiken worden verschillende bestanden gebruikt. Ook de wijze waarop de bewoner geholpen wil en kan worden kan uit hele diverse zaken bestaan.

Mevrouw Kamark geeft aan naast financiële ondersteuning (aanvullende bijstand en Regeling chronisch zieken) ook behoefte te hebben aan ondersteuning bij het verwerken van de dood van haar man. Sandra vertelt dat ze een dak boven haar hoofd wil maar ook graag haar kennis, kunde en ervaringen wil delen met anderen. Zelf is dat haar niet gelukt. En de heer Klein van 82 wil zo graag nog één keer samen met zijn zieke vrouw vissen.

Ook de commissie Koopmans heeft maatwerk als één van de aanbevelingen in haar rapport genoemd.15

15 “Weg uit de Armoede” (2008: 17)


3.8

Hoe worden de bewoners bereikt?

Zeker niet iedere respondent in dit onderzoek staat ‘opeens’ voor de deur, zoals Sandra die in de inleiding wordt beschreven. Wij proberen op allerlei verschillende manieren aan respondenten met de diverse achtergronden te komen. Hierdoor hebben we te maken met meerdere instroombestanden die hieronder beschreven worden.

•

Het DWI-bestand is een bestand van de DWI dat bestaat uit 106 personen van 65+ met

een onvolledige AOW. Deze bewoners worden om die reden samen met een contactpersoon van DWI bezocht. DWI kijkt bij deze bezoeken voornamelijk of de AOW een aanvulling behoeft, of mensen chronisch ziek zijn in verband met de Regeling chronisch zieken, en of mensen gebruik maken van het Plusvoorziening 65+ en recht hebben op de voorziening Bijzondere Bijstand, een regeling waarbij een kapotte tv of koelkast kan worden vergoed. Mevrouw Klein zit stokstijf op de bank, doortrokken van de ziekte van Parkinson en een voortschrijdende dementie. Haar echtgenoot doet het woord. Hij, met hartfalen en andere ernstige gezondheidsproblemen, zorgt voor haar. Ze zijn al 40 jaar samen en ”dan laat je iemand toch niet in de steek”. De familie zien ze, op een nichtje na, niet meer. De Thuiszorg wast mevrouw en komt 3 uur in de week als “oppas”, zodat de heer even weg kan. De grote wens van meneer Klein is af en toe een adempauze te nemen, en samen een week weg te zijn in een huisje aan een sloot om te vissen, want dat was de grote passie. Maar ja, er is geen geld, want de kosten die ze maken door haar ziekte zijn hoog. En dan blijft het nog moeilijk, want“hoe organiseer ik dat dan allemaal met de zorg?”.

•

Het IPW-bestand bestaat uit 1700 bewoners, in de leeftijdscategorie van 18 tot 65 jaar, die een inkomen hebben op of rond het minimum.

(120% van het minimuminkomen)16. Met dit bestand hopen we bewoners te bereiken die een uitkering hebben, of een inkomen op bijstandsniveau. De commissie Koopmans maakt zich ernstige zorgen over de “working poor”, de mensen die werken of een uitkering hebben via de UWV en die aldoor maar niet boven het bijstandsniveau uitkomen (Koopmans, 2008:20). De cijfers in dit bestand zijn afkomstig van de Rijksoverheid en dateren uit 2005. De gegevens van O&S17 op buurtniveau worden naast het IPW-bestand gelegd en de gebieden met het hoogste aantal minima worden het eerst bezocht door 2 medewerkers van het Armoede Onderzoek.. Moeder en vader Roché, met dochter van 4 en een kleine op komst, werken beiden als zelfstandigen. Ze kunnen de touwtjes net aan elkaar knopen, maar eigenlijk is hun driekamerwoning te klein om beiden thuis te werken.

16 Bestandsvergelijking gemeenten en Belastingen (2007): door gegevensuitwisseling tussen het Inlichtingenbureau en de Sociale Verzekeringsbank (SVB), de Belastingdienst en een aantal zorgverzekeraars, krijgen gemeenten deze groep mensen in beeld, zodat gemeenten gericht actie kunnen ondernemen. 17 O&S heeft speciaal voor dit onderzoek gegevens gegenereerd van minimahuishoudens op klein buurtniveau. Het zijn gegevens uit 2004. Volgens O&S is er wat betreft deze informatie niet zo heel veel gewijzigd. Recentere gegevens zijn er van minimahuishoudens op buurtniveau niet bij O&S voorhanden.


Het lukt hen niet een werkplek te vinden die ze kunnen betalen, zeker nu er door de economische situatie minder opdrachten zijn. Hun wens? Ze zouden blij zijn met een goedkope werkruimte en met kwijtschelding van de gemeentebelasting.

•

Het Ouderenkartotheek-bestand is een koppeling tussen de Ouderenkartotheek en een bestand

van O&S18, waarbij procentueel is berekend hoeveel mensen met een minimum inkomen per buurt wonen. In de buurten waar het percentage minimuminkomens hoog is, is een vergelijking gemaakt met de Ouderenkartotheek. Ook deze bewoners worden bezocht door twee medewerkers van het Activerend Armoede Onderzoek. In het begin van het onderzoek is bij gebrek aan instroom met name van deze koppeling gebruik gemaakt. Meneer Stolp (71 jaar) zit op ons te wachten. Hij maakt een zenuwachtige indruk; praat veel, springt van de hak op de tak, loopt de hele tijd op en neer en rookt de ene sigaret na de andere. Hij woont sinds kort in Westerpark. Gordijnen ontbreken en de verhuisdozen staan nog door het hele huis, hij komt er niet aan toe om ze uit te pakken. De administratie ligt verspreid over de vloer. Hij heeft niemand die hem daarbij kan helpen, ja een ver nichtje, maar die belt niet meer terug. Wij mogen niks voor hem betekenen. Nou ja, misschien wel met de lekkende kraan want daar wordt hij gek van.

•

Het Vroeg Eropaf/IPW-bestand is een koppeling van het IPW-bestand met het bestand van

Vroeg Eropaf. Vroeg Eropaf is een werkwijze naar aanleiding van een stedelijke regeling waarbij bij alle mensen met een huurschuld van meer dan twee maanden contact wordt gezocht door de maatschappelijke dienstverlening. Afhankelijk van de situatie wordt bij deze bewoners op huisbezoek gegaan door de Schuldhulpverlening. Als dit bewoners zijn uit het IPW-bestand gaat de Schuldhulpverlening samen met het Activerend Armoede Onderzoek op huisbezoek. De heer Vroeg heeft 2 maanden de huur niet betaald en staat op de IPW-lijst, reden voor het Vroeg Eropaf-team om samen met het Activerend Armoede Onderzoek op huisbezoek te gaan. Meneer vertelt dat hij het de afgelopen vier maanden als ZZP-er19 heeft kunnen uitzingen maar nu is het geld op. Als zijn 12-jarige zoon een paar dagen per week bij hem is, leent hij geld bij vrienden. Er is zicht op een nieuwe opdracht, maar dat laat langer op zich wachten dan verwacht. Als de corporatie nog even geduld heeft zal het hem lukken! (Na het huisbezoek heeft de schuldhulpverlener onderhandeld met de woningcorporatie, de heer kreeg hierdoor uitstel van betaling. Inmiddels, 3 maanden later, heeft meneer Vroeg toch een WWB uitkering. Hij wilde dit eigenlijk niet, maar de verwachte opdracht liet te lang op zich wachten, en hij heeft zowel de openstaande als de lopende huur betaald).

•

Het Achteraf Eropaf-bestand is een bestand van mensen die bij de Schuldhulpverlening zijn

18 Zie voetnoot 17 19ZZP-er= zelfstandige zonder personeel


uitgevallen. Bedoeling is na te gaan wat de oorzaak is van de uitval en de bewoner indien gewenst weer binnen de hulpverlening te krijgen. De aanpak gaat in nauwe samenwerking met de Schuldhulpverlening. Frederieke is lerares. Zij heeft zich al twee keer aangemeld bij bureau schuldhulp en is beide keren, na een aantal gesprekken, niet meer op de afspraak verschenen. Tijdens het huisbezoek ontmoeten we een ernstig zieke depressieve vrouw die zich geen raad weet met de situatie. Haar vak kan zij door haar ziekte (voorlopig) niet meer uitoefenen, maar zij wil zich wel graag laten omscholen. Dat kan zij doen in deze periode. Echter, de UWV vindt Frederieke te ziek, daarom komt zij niet in aanmerking voor een re-integratietraject. Haar inkomen (WAO) is onder bijstandsniveau, maar voor een aanvulling is zij bij de DWI weggestuurd. Er zijn schulden: een hoge tandartsrekening (de medicijnen hebben haar gebit aangetast), een al in het verleden afgesloten lening die zij door de inkomensdaling niet kan aflossen, en een huurachterstand. De ziekte heeft Frederieke ernstig geïsoleerd, haar familie woont in het buitenland.

•

Verwezen bewoners die zijn voornamelijk aangemeld naar aanleiding van

het afleggen van verschillende bezoeken aan organisaties in en rond Westerpark die met de doelgroep in aanraking komen (Steunpunt Wonen, het opbouwwerk, Z&O etc.), en door het geven van voorlichting aan verschillende doelgroepen. Afhankelijk van de verwijzer kan het zijn dat samen met de verwijzer op huisbezoek wordt gegaan. Mevrouw Miriam, alleenstaande moeder met nog één inwonende dochter (de jongste) van 18 jaar. Haar dochter heeft een kleine studietoelage en mevrouw heeft een uitkering via DWI. Met Miriams gezondheid gaat het niet zo goed: een paar jaar geleden is kanker geconstateerd en in november .j.l. heeft ze een hartinfarct gehad. Als oudste dochter van een groot gezin heeft Miriam vroeger de taken van haar ziekelijke moeder overgenomen en daardoor zelf geen opleiding genoten. Daarom wil ze dat haar jongste dochter koste wat kost het gymnasium goed afrondt. Maar hoe doe je dat met een uitkering? Een lening bij Primeline voor een inboedel, zodat de dochter zich niet hoeft te schamen voor haar vriendinnen? Wanneer haar dochter meegaat met een schooluitje betekent dat bezuinigen op het eten, de sportschool kost geld dus dat kan niet, enzovoort. Alles staat in het teken van de studie. Mevrouw heeft met haar andere kinderen niet zo’n goed contact (meer), heeft de gevolgen van de kanker nog niet verwerkt, neemt nauwelijks deel aan het leven buitenshuis en is heel erg geïsoleerd.

•

De bewoners die op eigen initiatief zijn gekomen, de mensen die door

publiciteit zelf initiatief nemen en contact zoeken, doen dit bijvoorbeeld naar aanleiding van een verhaal over het Activerend Armoede Onderzoek in De Kijk op Westerpark20. Zij worden bezocht door het Activerend Armoede Onderzoek en waar nodig een andere discipline. De heer Yeter komt langs en wil graag een afspraak maken. Wanneer de huisbezoekers bij hem thuis (een tweekamer woning) komen, is zijn vrouw in de keuken aan het poetsen, rent de tweeling van 4 jaar door het huis en zit het dochtertje van 6 op school. Meneer, de enige kostwinnaar in het gezin, zit in de ziektewet. Hij heeft

20 Kijk op Westerpark, augustus/september 2008, pagina 11.


onmin gehad met zijn werkgever en deze verzuimt nu op tijd salaris te storten. De heer Yeter heeft een advocaat ingeschakeld en die is bezig om het loon van meneer bij zijn werkgever op te eisen. Het gezin heeft nauwelijks iets te eten, er is alleen wat Turks brood, een blikje van het een of ander en een trosje tomaten. Soms kan hier en daar bij vrienden en familie geld worden geleend, maar dat netwerk raakt nu uitgeput. Meneer is ten einde raad.

•

Tenslotte bewoners via het Huis-aan-huis project, een deelproject van het Activerend

Armoede Onderzoek dat plaatsvindt in de Spaarndammer- en de Frederik Hendrikbuurt. Voor dit project zijn de O&S gegevens gekoppeld aan het IPW-bestand en worden de postcodes met de hoogste percentages minima (30- 66%) aangeschreven. Deze mensen worden bezocht door twee onderzoekers van het Armoede onderzoek. De buurvrouw van de heer van Zessen belt naar de Blankenberg Stichting. Meneer had de brief ontvangen waarin het huisbezoek aangekondigd werd, maar op het aangegeven tijdstip heeft hij ons niet langs zien komen. Hij is doof en hoort de bel niet, maar als hij bezoek verwacht gaat hij voor het raam op de uitkijk zitten. Blijkbaar heeft hij ons precies gemist. Hij heeft dan wel een nee/nee-sticker op zijn brievenbus maar daarmee wil hij voorkomen dat hij reclame en huis-aan-huisbladen in de bus krijgt; niet dat hij hulp kan krijgen met het aanvragen van huurtoeslag. Dat is eigenlijk het enige wat hij wil op dit moment. Doordat hij doof is, kan hij zelf geen contact met ons zoeken, maar zijn buurvrouw is zo aardig om dit voor hem te doen. Zij belt ons om te zeggen dat hij graag wil dat we alsnog langskomen en we maken een nieuwe afspraak. Tijdens het huisbezoek blijkt inderdaad dat hij alleen hulp wil bij de huurtoeslag. We benoemen wel dat het vast lastig is dat hij moeilijk kan communiceren en of hij daar geen hulp bij wil, maar dat wijst hij resoluut af.

3.9

Keuzes binnen het onderzoek

De keuzes ten aanzien van de aanpak van het onderzoek zijn gemaakt in samenwerking met de beleidsmedewerkers van het stadsdeel. 3.9.1

Definiëring begrip armoede in het onderzoek

Armoede wordt in dit onderzoek primaire materieel gedefinieerd ( zie doelgroep: 3.5 pagina 14). Dit neemt niet weg dat we ons, als onderzoekers, zeer bewust zijn van de gevolgen die met name langdurig leven in armoede teweeg brengen. De uitsluitingprocessen en kwetsuren kunnen we niet een, twee, drie aanpakken en wegnemen,, maar we proberen er zoveel mogelijk rekening mee te houden en waar mogelijk, binnen de beperkte tijd die we hebben, acties op te ondernemen. 3.9.2

Samenwerking en bestanden

Het DWI-bestand leidt tot een samenwerking tussen DWI en het Activerend Armoede Onderzoek Tegelijkertijd is prioriteit gegeven aan het IPW-bestand, waardoor bewoners uit het DWI-bestand die niet thuis waren slechts één keer zijn benaderd. Aanvankelijk was het de bedoeling de mensen die niet thuis waren nogmaals aan te schrijven.


3.9.3 •

Verdere keuzes die zijn gemaakt: Met betrekking tot het IPW-bestand en de Huis-aan-huis bezoeken is de focus aanvankelijk gericht op de Frederik Hendrikbuurt, dit onder andere naar aanleiding van onderzoek van Radar21, daarna op buurten waarin procentueel de meeste minimahuishoudens zijn;

•

Vanwege de win-win situatie op zowel het gebied van de efficiëntie als het gebruik van elkaars deskundigheid is gekozen voor voortzetting van, en samenwerking met, Vroeg Eropaf;

•

Gedurende het hele onderzoek zijn bewoners die verwezen zijn en op eigen initiatief aankloppen bezocht;

•

Bij uitvoering van het Huis-aan-huis proefproject is gekozen voor de Frederik Hendrik- en Spaarndammerbuurt, met name vanwege de verschillen in het aantal voorzieningen in de buurt,

•

Een specifieke keuze is gemaakt ten aanzien van bewoners met een nee/nee-sticker. Bij aanvang van dit deelproject werd er geen brief in de bus gedaan, omdat van deze personen geen namen bekend waren en we onze brief onder de categorie ‘ongeadresseerd reclamedrukwerk’ schaarden. Gedurende het project hebben we hier verder over nagedacht en bij de bezochte bewoners navraag gedaan over wat ze ervan hadden gevonden deze brief te ontvangen als ze een nee/nee-sticker hadden gehad. Vrijwel alle bewoners aan wie deze vraag is gesteld, antwoordden dat ze graag de brief hadden ontvangen en een huisbezoek hadden gewild, ook al zouden ze een nee/nee-sticker hebben gehad. Naar aanleiding van deze reacties is besloten ook bij bewoners met nee/nee-stickers een huisbezoek aan te kondigen

21 Rouw, M., Pankras, M. (2008) De Frederik Hendrikbuurt, een onderzoek naar het welbevinden van de bewoners van de Frederik Hendrikbuurt, Radar, Amsterdam (of zie voetnoot 3)


4. Resultaten en analyse In dit onderdeel worden de resultaten van het onderzoek beschreven. Uit de cijfers zal blijken dat het gebruik van de verschillende bestanden bijgedragen heeft aan de kwantiteit van het onderzoek, maar zeker ook aan de kwaliteit. De verschillende bestanden blijken verschillende accenten te hebben met betrekking tot, bijvoorbeeld, de doelgroep. Door het IPW-bestand krijgt het onderzoek meer toegang tot de doelgroepen oudere kunstenaars en kleine zelfstandigen en de problemen die deze groepen hebben. Bij de Huis-aan-huis bezoeken treffen we zeer uiteenlopende doelgroepen: bewoners van verschillende leeftijden, autochtoon en allochtoon, alleenstaanden, gezinnen, zelfstandigen en ook eenoudergezinnen die bij het IPW-bestand vrijwel ontbreken. Het DWI-bestand en de Ouderenkartotheek geven ingang tot de ouderen (één van de risicogroepen) en leiden tot veel interventies. In die zin werpt deze aanpak haar vruchten af. We gaan in paragraaf 4.1 eerst in op de aantallen bezochte en daadwerkelijk bereikte huishoudens. Vervolgens geven we, in paragraaf 4.2, weer hoe de samenstelling van de huishoudens waarmee contact is geweest, eruit ziet. We kijken naar gezinssamenstelling, geslacht en autochtonen/ allochtonen. In paragraaf 4.3 analyseren we de probleemgebieden van de bezochte huishoudens, ingedeeld per gebruikt bestand, gezinssamenstelling en postcodegebied. Het vierde onderdeel is een overzicht van hulpvragen, ingedeeld per postcodegebied. In paragraaf 4.5 richten we ons op de interne en externe verwijzingen die naar aanleiding van de huisbezoeken zijn gedaan. Paragraaf 4.6 gaat dieper in op de verschillende probleemgebieden. De laatste paragraaf van dit hoofdstuk, 4.7 licht enkele resultaten uit de verschillende bestanden nog extra toe. Om de grafiek en figuren in dit hoofdstuk te illustreren, zijn enkele resultaten in tekstvorm weergegeven. 4.1 Het bereiken van de doelgroep In figuur 1 op de volgende pagina staat weergegeven hoeveel mensen vanuit de verschillende bestanden benaderd zijn en wat het resultaat hiervan is.


Figuur 1: Aantal systemen in het onderzoek + cijfers m.b.t. contactgegevens Wel Ver-

%

Overge

Type

Bena-

huisd/

bestand

derd

overled en

contact,

bleven

Gesprek

huishou

Contact

wil niet/

A

B

of niet

dens

%

%

maar

Totaal

C

(hb en

nodig

%

Later

%

Deed niet

nog bena

D

open

deren

tel.)

EL HB

DERS

90

35

0

39%

27

184

40,

7

26%

46

DWI 65 +

106

16

IPW

185

1

Vroeg Eropaf/IPW

10

0

10

1

0

10%

Achteraf Eropaf

18

3

15

6

1

47%

22

30%

62

25%

93

1

10%

5

69%

26

29%

2

51%

82

46%

9

2

20%

7

70%

1

33%

12

80%

3

20%

0

17

81%

4

19%

0

92%

1

4%

1

Ouderenkarthothk

29

8

21

12

0

57%

5

24%

Verwezen

26

1

25

11

5

64%

7

28%

23

Eigen Initiatief

4

0

4

4

0

100%

0

0%

4

0%

0

0%

0

Huis-aan-huis

237

0

237

33

1

14%

63

27%

97

41%

140

59%

0

Totaal

615

29

586

142

14

27%

154

26%

310

53%

263

45%

13

Toelichting fig.1: A betreft het percentage huisbezoeken en contacten elders afgezet tegen het aantal overgebleven huishoudens per bestand . B betreft het percentage huishoudens dat heeft afgebeld omdat ze niet willen of niet tot de doelgroep behoren, afgezet tegen het aantal overgebleven huishoudens per bestand. C betreft het percentage huishoudens waarmee ofwel telefonisch, ofwel als huisbezoek contact is geweest afgezet tegen het aantal overgebleven huishoudens per bestand. D betreft het percentage huishoudens dat niet thuis is aangetroffen afgezet tegen het aantal overgebleven huishoudens per bestand.

Gesprek

Benaderd

Gesprek

Benaderd

Gesprek

Benaderd

Gesprek

Benaderd

Gesprek

Benaderd

Gesprek

Benaderd

Gesprek

Benaderd

Gesprek

1 31 48 7 19 0 106

Benaderd

Buurt Houthavens Spaarndammer, Zeehelden Staatslieden Centrale markt Frederik Hendrik Overig Totaal Totaal gesprekken in %

Gesprek

Benaderd

Bestand

1 10 12 47 18 61 0 16 4 51 0 0 35 185 33%

4 7 9 6 10 0 36 19%

0 4 3 0 3 0 10

0 0 0 0 1 0 1 10%

1 2 4 2 5 4 18

1 0 2 0 2 2 7 39%

0 0 27 1 0 1 29

0 0 10 1 0 1 12 41%

1 5 12 3 2 3 26

0 2 8 3 1 2 16 62%

0 0 2 1 0 1 4

0 0 2 1 0 1 4 100%

0 64 0 0 173 0 237

0 9 0 0 25 0 34 14%

13 153 157 30 253 9 615

6 30 49 11 43 6 145 24%

Toelichting figuur 2: Verhuisde of overleden bewoners zijn in dit figuur meegerekend, percentages verschillen daarom met figuur 1.

22 11 bewoners (uit het IPW-bestand) van het totaal aantal overgebleven huishoudens hebben we uitgebreid aan de deur gesproken, maar bij geen van deze mensen is hulp nodig. In de volgende tabellen gaan we daarom uit van 145 huishoudens die we in kaart hebben kunnen brengen.


Gesprek Totaal gesprekken in %

Totaal

Huis-aan-huis

Eigen initiatief

Verwezen

Ouderenkartotheek

Achteraf Eropaf

Vroeg Eropaf/IPW

IPW

DWI+

Figuur 2: Het aantal huisbezoeken en contacten elders afgezet tegen het totaal aantal benaderde huishoudens per bestand.

46% 20% 31% 37% 17% 67% 24%

Van het aantal benaderde huishoudens, is het percentage bewoners dat de deur niet open doet aanzienlijk (45%, kolom D). Uitschieter is hier het Vroeg Eropaf-bestand, hier blijft bij 70% van de bewoners de deur gesloten. Bij het IPW-bestand wordt circa 1 op de 4 mensen (26%) thuis getroffen. Bij de Huis-aan-huis bezoeken is dat ongeveer 1 op de 7 (14%). Kolom C maakt duidelijk dat de kans dat bewoners binnen de doelgroep vallen bij de Huis-aanhuis bezoeken kleiner is dan bij het IWP-bestand. Dit is te verklaren doordat de enige richtlijn voor de Huis-aan-huis selectie tijdens Huis-aan-huis bezoek is geweest dat er in de buurt een hoog percentage minimahuishoudens zijn (zie voor vergelijking IPW en Huis-aan-huis kopje “Huis-aan-huis versus IPW”, 4.7.2 blz. 38). Kolom A wijst uit dat bij de twee “ouderen“ bestanden een substantieel aantal bewoners thuis getroffen is. Bij het DWI-bestand is dit 39% en bij de ouderenkarthotheek 57%. Waarschijnlijk zou bij een tweede aankondiging de score nog hoger zijn geweest. Bij de bewoners die verwezen zijn is 64% thuis en bij de bewoners die op eigen initiatief komen is dit 100%, hetgeen voor zich spreekt. Naast dat mensen de deur niet open doen, bellen mensen af, bij de Blankenberg Stichting en enkelen bij de DWI of het Stadsdeel. In figuur 1 zijn alleen de bewoners opgenomen die afbelden naar de Blankenberg Stichting. Over het geheel genomen neemt ruim 1 op de 4 bewoners (26%) bewoners contact op om aan te geven dat zij geen behoefte hebben om deel te nemen aan het Activerend Armoede Onderzoek. Vooral de mensen uit de bestanden van Achteraf Eropaf (33%) en DWI-65+ (30%) zoeken contact om het aangekondigde huisbezoek af te zeggen. De bewoners uit het Vroeg Eropaf-bestand nemen nauwelijks contact op om een aangekondigd huisbezoek af te zeggen. Dit gebeurde slechts 1 op de 10 keer. De groep ‘afbellers’ lijkt grofweg in twee categorieën opgedeeld te kunnen worden. De eerste groep ‘afbellers’ wil niet. Ze behoren niet tot de doelgroep of behoren wel tot de doelgroep, maar geven aan geen tijd of behoefte te hebben om mee te werken aan het onderzoek. De tweede groep afbellers wil in beginsel geen gesprek. Sommigen willen na telefonisch contact toch een afspraak, of het telefoongesprek geeft al zoveel informatie over en weer dat dit voor het moment voldoende is. Zij vinden het over het algemeen wel een goed initiatief en de adviezen die telefonisch worden gegeven zijn ze van plan op te volgen. Door het contact weten ze de Blankenberg Stichting te vinden indien ze wel ondersteuning nodig hebben. Sommige bewoners bellen boos of geagiteerd op, een deel van deze bewoners wil geen telefoonnummer achterlaten. Van de bewoners die we zelf spreken en aan wie we uitleg kunnen geven, is er een enkeling (<5) die vasthoudt aan de gedachte dat het ongepast is bewoners op deze wijze te benaderen. De oorzaak van de kritiek is veelal ingegeven door het feit dat bewoners op een ‘lijst’ staan: Het voelt als:“Big Brother is watching you”. In figuur 1 (pagina 23 ) wordt aangegeven met hoeveel bewoners sowieso contact is geweest. De laagste score is bij Vroeg Eropaf (20%), voor de huis aan huisbezoeken is dit 41%. Met bijna 3 op


de 4 bewoners in het DWI-bestand is contact geweest (69%), en de Ouderenkartotheek scoort nog hoger, namelijk 81%. Naast voorgaande resultaten, vallen een aantal dingen op bij het bereiken van de bewoners. Ten eerste wijst de ervaring met het IPW-bestand uit dat bewoners in de Houthavens moeilijk “te vinden” zijn. Er zijn wel brievenbussen aanwezig, maar geen adresaanduidingen. Daarbij zorgt navraag bij buurtbewoners voor een privacyprobleem. Om deze bewoners toch te vinden is een vervolgbrief in de bus gedaan. Bewoners hebben hier niet op gereageerd. Wat ook opvalt is dat relatief weinig mensen in de Frederik Hendrikbuurt thuis zijn getroffen, namelijk 17% (zie figuur 2, blz. 23). 4.2 Kerngegevens van de huishoudens In onderstaande tabellen wordt dieper ingegaan op de kenmerken van de doelgroep gericht op de gezinssamenstelling, het geslacht en autochtonen/ allochtonen. 4.2.1

Gezinssamenstelling

Figuur 3: Samenstelling huishoudens op basis van afgelegde huisbezoeken per bestand Samenstelling bezochte huishoudens

(Echt)

Alleenstaand

%

Alleenstaande ouders

%

DWI 65 +

35

13

37%

2

6%

15

43%

5

14%

IPW

36

28

78%

3

8%

1

3%

4

11%

Vroeg Eropaf/IPW

1

0

0%

1

10%

0

0%

0

0%

Achteraf Eropaf

7

4

57%

2

29%

0

0%

1

14%

Ouderenkarthotheek

12

7

58%

0

0%

4

33%

1

8%

Verwezen

16

4

25%

4

25%

2

12%

6

38%

Eigen Initiatief

4

3

75%

0

0%

0

0%

1

25%

Huis aan huis

34

21

62%

7

21%

2

5%

4

12%

Totaal

145

80

55%

19

13%

24

17%

22

15%

paar

%

(Echt)

Totaal

paar met kinderen

%

Type bestand

Meer dan de helft van het totaal aantal bezochte huishoudens bestaat uit eenpersoonshuishoudens (55%). Uit cijfers van O&S (zie bijlage 6, tabel 6) blijkt dat in april 2008 23% van de minimahuishoudens in Westerpark alleenstaanden betreft23, deze groep wordt dus relatief vaak bereikt. Opvallend is het beperkte aantal eenoudergezinnen (13%), terwijl zij wel tot de meest kwetsbare doelgroep behoren. De cijfers van O&S wijzen uit dat in april 2008 42% van de minimahuishoudens eenoudergezinnen betrof24. De meeste eenoudergezinnen zijn bereikt via de Huis-aan-huis bezoeken, namelijk bij 7 van de 34 bezoeken (21%), en in die zin draagt dit bestand bij aan het bereiken van deze

23 DIA, bewerking O+S, peildatum april 2008, Tabel 6 Minima per buurt naar huishoudtype. Gepercenteerd op het totaal aantal huishoudens van dat type binnen de buurt 24 Zie voetnoot 23


doelgroep. Opvallend is het grote aantal alleenstaanden in het IPW-bestand (78%, 28 van de 36 bezoeken) en bij de Huis-aan-huis bezoeken (62%, 21 van de 34 bezoeken). Bij het DWI-bestand zijn meer echtparen (57%) dan eenpersoonshuishoudens (37%) bereikt. Dit kan liggen aan het feit dat het gaat om een bestand met een onvolledige AOW, waarin relatief veel jonge ouderen zitten. 4.2.2

Geslacht

Figuur 4: Geslacht alleenstaande personen per bestand op basis van de afgelegde huisbezoeken. Geslacht

Totaal

man

%

vrouw

%

DWI 65 +

13

8

62%

5

38%

IPW

28

16

57%

12

43%

0

0

0%

0

0%

Achteraf Eropaf

4

2

50%

2

50%

Ouderenkarth.

7

4

57%

3

43%

Verwezen

4

2

50%

2

50%

Eigen initiatief

3

2

67%

1

33%

Huis aan huis

21

14

67%

7

33%

Totaal

80

48

60%

32

40%

alleenstaanden Type bestand

Vroeg Eropaf/ IPW

In totaal zijn 80 alleenstaanden bezocht. Dit is 55% van het totaal aantal huisbezoeken (145). Er zijn bij alleenstaanden iets meer mannen (48) dan vrouwen (32) bereikt. Per bestand is de verhouding ongeveer gelijk aan het gemiddelde vrouwen (40%) en mannen (60%). 4.2.3

Autochtonen/ allochtonen

Grafiek 1 Verhouding tussen allochtone en autochtone huishoudens per bestand 40

35

30

12 16

25 Aantal 20

28

Allochtoon Autochtoon

15 24 3

10

12

18

2

5

9

7

5

4

0 1

0 DWI 65 +

IPW

Vroeg Eropaf/ IPW

3 1

Achteraf Eropaf

Ouderenkartotheek

Verwezen

Eigen Initiatief Huis aan huis

Bestanden

Grafiek 1: Aantal huishoudens van allochtone – autochtone afkomst per bestand, op basis van de afgelegde huisbezoeken/contacten op bureau. Toelichting: In navolging van O+S is voor dit onderzoek uitgegaan van het volgende:


‘Iemand is allochtoon wanneer tenminste een van zijn/haar ouders in het buitenland is geboren25. Hoewel niet bij iedereen helemaal duidelijk is de bovenstaande tabel daarop gebaseerd.

Van de 145 bewoners waar uitgebreid mee is gesproken is 48% autochtoon en 52% allochtoon. De verhouding in het DWI-bestand is 20% autochtoon tegenover 80% allochtoon. Gezien het feit dat het bestand is gebaseerd op 65+ huishoudens met een onvolledige AOW is dit begrijpelijk26. De autochtone bewoners uit het DWI-bestand hebben veelal een periode in het buitenland doorgebracht en toen geen belasting in Nederland betaald. Dat het aantal “verwezen” bewoners voor een groot deel bestaat uit allochtone huishoudens wordt ingegeven door de voorlichtingen die zijn gegeven in buurthuis de Waterval27. Voor meer informatie, zie figuur 1 in bijlage 5. Verder kwamen we tijdens de huisbezoeken analfabeten en mensen die de Nederlandse taal niet beheersen tegen, zowel onder mensen van allochtone, als van autochtone afkomst (precieze aantallen ontbreken). Deze mensen lijken vooral ondersteuning te zoeken binnen hun eigen kring voor het doen van de administratie en in een aantal gevallen is de administratie mede daardoor een puinhoop geworden. In sommige gevallen geven respondenten aan dat dit een van de redenen is waardoor ze in grotere (financiële) problemen zijn gekomen. De heer Pit, bijvoorbeeld, kan niet lezen en schrijven en wordt daarmee geholpen door zijn dochter en een oude schoolvriend. Het wordt er niet beter op: de dochter sluit een regeling af voor een schuld die de heer niet gemaakt heeft, maar een fout is geweest van de betreffende organisatie en de vriend levert de verkeerde papieren bij DWI in.

De vraag doet zich voor of het, zeker gezien het groeiend aantal ouderen van allochtone afkomst, wenselijk zou zijn het preventief huisbezoek al te doen vanaf 65 jaar. 4.3 Probleemgebieden Hieronder komen de probleemgebieden28 van de bezochte bewoners aan bod. We bekijken de probleemgebieden per gebruikt bestand, bij de verschillende gezinssamenstellingen en per buurtcombinaties.

25 www.os.amsterdam.nl (gezien mei 2009) 26 Om recht te hebben op een volledige AOW moet iemand 50 jaar in Nederland belasting hebben betaald..

27 Bij buurthuis De Waterval wordt veel groepswerk gedaan met allochtonen. Hier is voorlichting gegeven door het Activerend Armoede Onderzoek, wat verwijzingen opleverde. 28

Onder probleemgebied wordt verstaan een gebied met sociaal en of economische problemen. In dit rapport worden de afzonderlijke sociaal of economische onderwerpen aangeduid als probleemgebied.


4.3.1

Probleemgebieden per bestand

80%

DWI+

0 100%

6

12

7 94%

Verwezen

75% 3

3

4

76%

Huis aan huis

17

26

34

77%

Totaal

145 112

91

2

7

14

82

8%

23% 33

12

Aantal problemen

%

%

Overig

15% 5

3

25

13

9%

17%

41

25% 1

0

28%

50

0%

21%

5 10%

Vrije tijd

%

Familie

%

Huisvesting

1

31% 5

1

15%

25

6%

25%

2 6%

12% 18

38

%

Zingeving

Netwerk

%

%

1

8 26%

4

8% 1

1

50%

34

8%

25%

6 25%

24%

9 63%

2

0 26%

1

29% 2

0

38%

2

0%

8%

5 13%

0%

2 50%

1

2 50%

4

0% 0

0

42%

92

0%

57%

5 8%

13%

3

12 75%

3

3 19%

0

31% 11

5

71%

86

14%

0%

0

25%

0

3 0%

23% 8

8%

10

43%

6% 2

28%

0

3

14% 5

0%

43%

0%

75%

15

16 Eigen initiatief

0

5 58%

6%

0%

71%

23% 8

2

1

1

5 50%

9% 3

28%

100%

71%

7

7 Ouderenkarthotk

42%

0%

1

1

3% 1

15

19 100%

Achteraf Eropaf

9% 3

53%

26

36 Vroeg Eropaf/ IPW

Werk

80% 28

72%

IPW

%

28

Gezondheid

Financiën

35

%

Totaal

Probleemgebied per huishouden

Figuur 5: Aangegeven probleemgebied per huishouden per bestand op basis van de afgelegde huisbezoeken

384

Er zijn in totaal 384 problemen aangegeven. Dit betekent op de 145 huishoudens gemiddeld 2,6 problemen. Financiële problemen spannen, begrijpelijk, de kroon met een aantal van 112. Van de bezochte bewoners heeft dus 77% problemen met geld. Opvallend is echter ook dat meer dan de helft van de bezochte bewoners te kampen heeft met gezondheidsproblematiek. Bij de ouderen is dit te verwachten (80% bij het DWI-bestand en 53% bij de Ouderenkartotheek), maar opvallend is dat er ook bij andere bestanden veel medische problemen spelen (63% gemiddeld). 26 huishoudens (18%) hebben problemen met zingeving en vrije tijd gezamenlijk. Met deze bewoners zijn we nagegaan of wij iets zouden kunnen betekenen: Petra, een vrouw van 35, kan haar beroep niet meer uitoefenen, maar heeft wel veel mogelijkheden. Ze wil graag iets bijdragen aan Stadsdeel Westerpark, maar kent geen mensen die haar op weg zouden kunnen helpen. Gezien haar creatieve beroep zal ze zeker iets bij kunnen dragen.

4.3.2 Probleemgebieden afgezet tegen gezinssamenstelling

Eenouder (19) Tweeouder (22) Echtpaar (24) Totaal 145

%

%

%

%

25%

20

25%

55

68.8%

44

55%

8

10%

5

6.3%

9

11.3%

16.25% 21.1%

6

31.6%

8

42.1%

18

94.7%

14

73.7%

3

15.8%

4

21.1%

9

47.4%

4

45.5%

9

40.9%

20

90.9%

14

63.6%

2

9.1%

2

9.1%

1

4.5%

0

5

20.8%

1

4.2%

19

79.2%

19

79.2%

1

4.2%

1

4.2%

6

25%

1

41

28.3%

38

26.2% 112

77.3%

91

62.8%

14

25

17.2%

18

8.3%

25%

194

2.4

%

13

10

12

20

%

20

9.7%

Overig

Netwerk

Familie

Vrije tijd

Zingeving

Gezondheid %

Gem. per gezinstype

%

Totaal

% Alleenstaand (80)

Financiën

Huisvesting

Werk

Figuur 6: Gezinssamenstelling van de bezochte huishoudens afgezet tegen de probleemgebieden.

0% 4.5% 12.4%

4

21.1%

70

3.7

2

9.1%

60

2.7

7

29.2%

60

2.5

33

22.8%

384 2.6

Toelichting figuur 6: Dikgedrukt verticaal: totale aantallen probleemgebieden per gezinssamenstelling. Dikgedrukt horizontaal: aantal keer dat een bepaald probleemgebied voorkwam in absolute aantallen en percentages.


Wanneer de probleemgebieden worden afgezet tegen gezinssamenstelling, valt met name het aantal aangegeven problemen bij de eenoudergezinnen op. Waar er per huishouden gemiddeld 2,6 problemen zijn, heeft een eenoudergezin gemiddeld 3,7 problemen. Verder valt op dat van de 41 gezinnen met kinderen er 38 te maken hebben met problemen op financieel gebied, dit is 92,7%. Tevens laat figuur 6 zien dat de gezinnen met kinderen relatief vaakl problemen ondervinden in de categorieën huisvesting en werk, respectievelijk 39% en 41%. De 24 echtparen (zonder thuiswonende kinderen) waar uitgebreid contact mee is geweest, scoren hoog op het probleemgebied gezondheid, 79%. Dit valt onder andere te verklaren doordat er relatief veel ‘oudere’ echtparen zijn bereikt vanuit het DWI-bestand en de Ouderenkarthotheek. De groep alleenstaanden heeft over de hele linie genomen gemiddeld de minste problemen, namelijk 2,4 problemen per alleenstaande tegenover het gemiddelde van 2,6 problemen per huishouden. 4.3.3

Probleemgebieden afgezet tegen buurtcombinaties Werk

%

Financiën

%

Gezondheid

%

Zingeving

%

Familie

%

Netwerk

%

Overig

%

Totaal aantal problemen per buurt

Gem. aantal probleemgebieden per buurt

%

%

4

66.7%

1

16.7%

5

83.3%

3

50%

2

33.3%

1 16.7%

3

50%

1

16.7%

3

50%

23

3.8

Spaarndammer/Zeehelden (31)

10

32%

8

26%

27

87%

20

65%

2

6.45%

4

13%

10

32%

3

9.7%

8

25.8%

92

3.0

Staatslieden (50)

16

32%

14

28%

38

76%

34

68%

4

8%

3

6%

6

12%

5

10%

8

16%

128

2.6

Centrale markt (11)

2

18.2%

2

18.2%

9

81.8%

6

54.5%

2

18.2%

2 18.2%

2

18.2%

1

9.1%

2

18.2%

28

2.5

Frederik Hendrik (42)

7

16.7%

12

28.6%

30

71.4%

23

54.8%

3

7.1%

2

4.8%

2

4.8%

7

16.7%

10

23.8%

96

2.3

Overig (5)

2

40%

1

20%

3

60%

5

100%

1

20%

0

0%

2

40%

1

20%

2

40%

17

3.4

41

28.3%

38

26.2% 112

77.3%

91

62.8%

14

9.7%

12

8.3%

25

17.2%

18

12.4%

33

22.8% 384

2.6

Vrije tijd

Huisvesting

Figuur 7: Probleemgebieden van de bezochte huishoudens afgezet tegen de buurt waar ze wonen

Aantal huisbezoeken per buurt Houthavens (6)

Totaal aantal huisbezoeken:145

Toelichting figuur 7: De percentages zijn bepaald door het aantal huishoudens met problemen te delen door het totaal aantal bezochte huishoudens in de buurt (staat er tussen haakjes achter). De categorie ‘Overig’ zijn bewoners die net buiten Westerpark , of die verhuisd zijn.

Financiële problemen doen zich vooral in de Spaarndammer- en Zeeheldenbuurt voor. In deze buurten geeft 87% van de huishoudens aan problemen te hebben op dit gebied, dit ligt zo’n 10% boven het gemiddelde van 77,3%. Gezondheidsklachten komen met name voor in de Staatsliedenbuurt (68%) en de Spaarndammeren Zeeheldenbuurt (65%). De categorie ‘Overig’ scoort hier zelfs 100% op het gebied van


gezondheidsklachten. Echter, gezien het aantal huishoudens (5) en de spreiding hiervan is het moeilijk om hier conclusies aan te verbinden. Wat betreft het gemiddeld aantal problemen per buurt is te zien dat de Houthavens hier de kroon spannen met 3,8 problemen per huishouden, gevolgd door ‘Overig’ en de Spaarndammer- en Zeeheldenbuurt met respectievelijk 3,4 en 3 problemen per huishouden tegenover het gemiddelde van 2,6 problemen per huishouden. 4.4 Aantal hulpvragen per gebied Hulpvragen betreffen in dit onderzoek: vragen die door bewoner en onderzoeker gezamenlijk zijn geformuleerd.

Vroeg Eropaf/ IPW

Achteraf Eropaf

Ouderenkarthotkeek

Verwezen

Eigen initiatief

Huis aan huis

Totaal aantal Hulpvragen

IPW

Aantal Huishoudens

DWI+

Aantal Huishoudens

Buurt

35

36

1

7

12

16

4

34

Gemmideld aantal hulpvragen per buurt

Figuur 8: Aantal hulpvragen per huishouden afgezet naar buurt en bestand

6

4

9

0

6

0

0

0

0

19

3,2

Spaarndammer/Zeehelden

31

27

26

0

0

0

3

0

17

73

2,4

Staatslieden

50

45

17

0

2

18

26

10

0

118

2,4

Centrale markt

11

0

11

0

0

0

9

1

0

21

1,9

Frederik Hendrik

42

5

16

1

4

0

2

0

43

71

1,7

Overig

5

0

0

0

8

0

6

2

0

16

3,2

Totaal

145

81

79

1

20

18

46

13

60

318

2,2

2,3

2,2

1,0

2,9

1,5

2,9

3,3

1,8

Houthavens

Gemiddeld aantal hulpvragen per bestand

De 145 huishoudens waar een gesprek mee is geweest, hebben in totaal 318 hulpvragen. Per huishouden betekent dit dat er gemiddeld 2,2 hulpvragen zijn. De huishoudens die zijn “verwezen” of “zichzelf hebben aangemeld” bij het Activerend Armoede Onderzoek hebben bovengemiddeld veel hulpvragen, respectievelijk 2,9 en 3,3. Dit is te verklaren doordat bewoners pas worden doorverwezen of zichzelf aanmelden wanneer zij één of meerdere hulvragen hebben. Tevens valt uit figuur 8 op te maken dat de huishoudens uit het Achteraf Eropaf-bestand meer hulpvragen (2,9) hebben dan gemiddeld (2,2). De bewoners uit deze groep hebben geen contact meer met de hulp- en dienstverlening, terwijl daar gezien het aantal hulpvragen wel aanleiding voor lijkt.


4.5 Verwijzingen Op de volgende pagina worden gegevens over verwijzingen naar verschillende disciplines binnen en buiten de Blankenberg Stichting weergegeven. Figuur 9: Acties naar aanleiding van de afgelegde huisbezoeken: interne en externe doorverwijzingen. Type bestand

To

Interne doorverwijzingen

To

taal

Externe doorverwijzingen

To

taal SR

MW

SHV

OW

taal

P

O

D

A

Z&O

O

O

R

V

W

E

E

I

MB

P

V

HV

B

V

R

E

.

I

W I

G

R

A

R

B

G

K

DWI+

35

10

2

1

4

5

1

23

0

0

0

0

4

4

IPW

36

13

6

3

0

5

2

29

5

0

1

0

9

15

1

0

0

0

0

0

0

0

0

0

0

0

0

0

Achteraf Eropaf

7

3

2

3

0

2

2

12

2

3

3

0

0

8

Ouderenkarthotk

12

2

0

0

2

0

0

4

0

1

2

0

2

5

Verwezen

16

11

5

5

5

1

3

30

0

0

0

0

5

5

Eigen initiatief

4

2

1

1

0

1

0

5

1

1

0

0

1

3

Huis aan huis

34

9

1

2

0

3

1

16

4

0

0

0

10

14

Totaal

145

50

17

15

11

17

9

119

12

5

6

0

31

54

34.5

11.7

10.3

7.6

11.7

6.2

82.1

8.3

3.4

4.1

0

21.4

37.2

Vroeg Eropaf/ IPW

Percentages C

Toelichting figuur 9: Kolom A geeft het totaal aantal interne verwijzingen per bestand. Kolom B geeft het totaal aantal externe verwijzingen per bestand. Percentages C geeft percentages van het totaal aantal verwijzingen per discipline, afgezet tegen het totaal aantal bezochte bewoners, bewoners kunnen naar meerdere disciplines worden doorverwezen.

Wat opvalt, is dat er meer dan twee keer zoveel interne als externe verwijzingen zijn gedaan, respectievelijk 82% en 37%. Het feit dat het Activerend Armoede Onderzoek geografisch gezien is ondergebracht bij de Blankenberg Stichting, maakt deze interne doorverwijzing gemakkelijker. Verder blijken de bewoners die bereikt worden door het Activerend Armoede Onderzoek vaak veel ondersteuning te kunnen gebruiken. Bij een aantal mensen zijn er op verschillende gebieden problemen, waardoor dus ondersteuning vaak uit heel verschillende disciplines ingezet moet worden, bijvoorbeeld Markant voor mantelzorgondersteuning, voor ondersteuning bij financiën de Sociaal Raadslieden, en een fondsaanvraag voor vakantiegeld. (Vervolg blz. 17) Dit speelt bijvoorbeeld in de situatie van de heer Klein. Nu, een paar maanden later: meneer komt opgetogen langs bij de Blankenberg Stichting en vertelt dat een medewerker van Markant eenmaal per week een dag op zijn vrouw komt ‘passen’, waardoor hij tijd voor zichzelf heeft. “En”, benadrukt meneer,”het is zo’n goede, ik durf echt even weg”. Verder is de Regeling chronisch zieken opgestart, de reis naar Renesse is dankzij een vakantiefonds geregeld en het paar denkt na over een Eigen Kracht Conferentie 29om de familierelaties te herstellen en de omgeving meer bij de zorg te betrekken.

29

In een Eigen kracht Conferentie (EKC) ) worden alle belangrijke personen rond een cliënt en zijn gezin samengebracht om een plan uit te werken. In zo’n plan staat wat de familie zelf zal doen – de ‘eigen krachten’ die ze wil inzetten – en waarvoor ze een beroep wil doen op professionele hulp zie verder www.eigen-kracht.nl


De meeste interne doorverwijzingen gaan naar de Sociaal Raadslieden (34,5%). De problemen waar de bewoners zelf het meeste last van hebben, zijn vaak van financiële aard en zijn te verlichten door de aanvraag van extra voorzieningen. 4.6 Probleemgebieden nader uitgewerkt In dit onderdeel zullen de probleemgebieden30, waar de bereikte bewoners mee kampen, afzonderlijk worden behandeld. Uit de cijfers komt duidelijk naar voren dat er huishoudens zijn met meer dan één probleem. De 145 huishoudens hebben in totaal 384 problemen (zie figuur 7, blz. 30). 4.6.1

Financiën

Welke (financiële) voorzieningen worden nauwelijks gebruikt door bewoners die daar wel recht op hebben? Van de mensen die bezocht zijn, vult een redelijk deel geen belastingaangifte in (hierover zijn geen exacte aantallen bekend). Bij sommige is het vermoeden dat ze hier financieel veel laten liggen. Dit wordt vooral duidelijk bij degenen die na doorverwijzing de Sociaal Raadslieden hebben bezocht. Ook komt dan in een aantal gevallen naar voren dat andere financiële regelingen als afbetalingen of fraudeschulden niet altijd kloppen en dat na een gesprek met de Sociaal Raadslieden vaak weer ademruimte kan worden geboden.

Het Meldpunt Zorg en Overlast verwijst mevrouw de Vries door naar het Activerend Armoede Onderzoek. De medewerker van het meldpunt is met mevrouw mee naar huis gegaan omdat de ratten haar uit huis joegen; mevrouw durfde niet meer alleen naar binnen. De medewerker zag dat er veel meer aan de hand was en verzocht het onderzoek mevrouw te bezoeken. Tijdens het gesprek met mevrouw de Vries kwamen veel problemen naar boven, onder andere dat mevrouw al jaren beslag heeft op haar inkomen vanwege een schuld bij DWI. Ze had al meer dan 6 jaar geen vakantiegeld gehad. Een bezoek aan de raadsvrouw heeft o.a. direct geleid tot opheffing van het beslag, en een bedrag van meer dan duizend euro na teruggave van de belasting. Nu na 5 maanden kan mevrouw dankzij haar betere financiële positie mee met de uitstapjes van Straat en Dijk. Verder heeft mevrouw het Maatschappelijk Werk vaarwel gezegd want door de betere financiële positie zijn de donkere wolken ook vrijwel van de lucht . Wel is mevrouw blij dat de vakantie is afgelopen want ze kan dan tenminste weer naar “haar cluppies”. En gelukkig, de ratten/muizen zijn sinds de gaten gedicht zijn niet meer teruggekomen. Eén ding is niet gelukt, daar gaan we weer achterheen.

30

Zie noot 28 pagina 27


Figuur 10: Acties SR/ DWI na doorverwijzing Activerend Armoede Onderzoek op basis van de afgelegde huisbezoeken. To

Overig

belasting

Gemeente

Kwijtschelding

aangifte

Belasting

zieken

Reg. chron.

het inkomen

Bijzondere

Aanvulling op

Acties SR

taal

Bijstand

Type bestand

DWI+

35

8

14

23

8

3

7

IPW

36

1

0

3

9

4

5

1

0

0

0

0

0

0

Achteraf Eropaf

7

0

1

1

0

1

3

Ouderenkarthotk

12

0

0

0

1

1

1

Verwezen

16

0

1

1

5

0

4

Eigen initiatief

4

1

1

1

1

1

3

Huis aan huis

34

4

0

5

7

5

4

Totaal

145

14

17

34

31

15

27

Vroeg Eropaf/ IPW

Bij het bestand van de Ouderenkartotheek lijkt het logisch dat er veel bewoners zijn met gezondheidsproblemen die recht hebben op een Regeling chronisch zieken. Uit de tabel blijkt dit echter bij niemand aangevraagd te zijn. Dit komt omdat dit bestand aan het begin van het onderzoek is gebruikt. Zowel wij als onderzoekers, als de Sociaal Raadslieden, waren toen nog niet volledig op de hoogte van de mogelijkheden van de regeling. Wij veronderstelden dat deze regeling meer restricties kende dan in werkelijkheid het geval was. Door de samenwerking met Jaqueline Otten van DWI leerden wij de mogelijkheden van de regeling goed kennen, waarna deze vaker is aangevraagd en toegekend. 4.6.2

Gezondheid

Uit figuur 5 op pagina 28 blijkt dat gemiddeld 63% van de bezochte huishoudens problemen met de gezondheid kent. Voor het DWI-bestand bedraagt dit percentage zelfs 80%. Diabetes, hartfalen en artroseachtige klachten komen veel voor, daarbij hebben vooral vrouwen vaak overgewicht. In het DWI-bestand zijn de mannen vaak vroegtijdig gestopt met werken vanwege ziekte en in de WAO beland. Tijdens veel huisbezoeken wordt daarom een Regeling chronisch zieken aangevraagd. Figuur 11: Acties DWI naar aanleiding van huisbezoeken 65+ met onvolledige AOW, Huis-aan-huis bezoeken en bezoeken bij het IPW-bestand. Huisbezoeken

Totaal

Regeling

totaal

Huisbezoeken

Chron.

%

DWI 65+

35

23

66%

Huis aan huis

34

5

15%

IPW

36

3

8%

zieken


In het IPW-bestand is slechts voor 8% een beroep gedaan op deze regeling. In de IPW-lijst echter komen relatief veel ‘zieke mensen’ voor (zie figuur 5, blz. 28: 53% heeft gezondheidsproblemen). Bij veel van deze mensen is alleen geen aanleiding gezien de Regeling chronisch zieken aan te vragen, ook omdat bij deze bewoners meer psychische dan lichamelijke problemen spelen. Daarnaast maakt een deel van deze mensen al gebruik van deze regeling. Ook bij de Huis-aan-huis bezoeken komen we percentueel veel mensen met gezondheidsproblemen tegen (precies de helft van de thuis getroffen bewoners), en niet alleen bij 65plussers maar ook in de leeftijdscategorie van 31-50 jaar. Deze mensen zijn vaak minder mobiel en werken niet, waardoor de kans groter is dat we ze thuis treffen. We vermoeden dat een deel van de mensen die wij bereiken belast is met een psychiatrische stoornis of een lichtverstandelijke beperking. Het is moeilijk hier een uitspraak over te doen, omdat we geen diagnose kunnen stellen. Sommige bewoners hebben een psychiater of maken gebruik van voorzieningen in de verstandelijke gehandicaptenzorg. Bij anderen is alleen sprake van een sterk vermoeden. 4.6.3

Inkomen

Van de 145 bewoners waarmee uitgebreid is gesproken, zijn er 42 (29%) die betaalde arbeid verrichten, hetzij in loondienst, hetzij als kleine zelfstandige of kunstenaar. De AOW is met 37% de voornaamste inkomstenbron van de bewoners waar contact mee is geweest. Gezien het aantal 65-plussers is dit niet opmerkelijk. 29,7% van de huishoudens ontvangt Bijstand of hebben WAO als voornaamste inkomstenbron. Bij de Huis-aan-huis bezoeken treffen we veel mensen die in de Bijstand of de WAO zitten, namelijk de helft. De overige bewoners werken, of ontvangen AOW. Een enkeling werkt als zelfstandige en/of is kunstenaar.

35

IPW

0

36

2

1

0

7

1

12

0

16

8

0% 6%

7

Verwezen

4

1

34

13

145

25

1

18

37%

13%

20

0

0%

0

1

3

% 0% 8% 0%

14%

0% 0

0

0%

0% 0

0%

0

0%

0%

1

25%

0%

2

6%

0

0% 25%

1

0 1

0

0

0

14%

Kunstenaar

%

Overig

Vermogen

% 0%

0%

24% 8

12%

6%

0

0

2

0%

2

14%

0%

6%

17

%

Loondienst

%

Zelfstandig 0

0%

2

0

0%

1 0%

0%

0%

0

29%

0 0%

0

0%

0

2 0%

0

0

0%

14%

0%

0

8

0% 22%

0

0 0%

0

100%

0%

0

0% 36%

1

0

4

13

0%

12%

53

%

Pensioen

AOW

% 6%

0

1

0

0

12%

0%

0

0%

12% 4

17%

1

0%

0%

100%

25%

38%

Huis aan huis

0

0%

12 31%

0

0

0 0%

5

3% 0%

14%

0 50%

1

100%

0

1

25%

Eigen initiatief

35

0%

0%

Ouderenkarthotk

0% 19%

0 14%

Achteraf Eropaf

%

WAO 0

0%

Vroeg Eropaf/ IPW

Totaal

%

Bijstand

Hoofdinkomen per bestand DWI+

Totaal

Figuur 12: Hoofdinkomen per huishouden afgezet tegen bestand.

3% 1

1%

6

4%

5

3%


Opmerkelijk is dat bij de groep WAO’ers die een kleine aanvulling kunnen aanvragen op hun WAO (maar dit vaak niet willen in verband met “rompslomp”, of door DWI worden weggezonden, voor €10,- is dat de moeite niet) een paar keer is gebleken dat hun echtgenotes graag willen werken, maar daar toch onvoldoende zelf de weg in vinden. De aanvulling op de WAO zou deze (voornamelijk allochtone) vrouwen de gelegenheid kunnen bieden via een integratietraject van DWI door middel van scholing wel werk te vinden. De rompslomp voor “een paar euro”, wordt dan gecompenseerd door deze extra mogelijkheden, naast de mogelijkheid die er dan komt om in de collectieve ziekteverzekering van DWI te komen. Op deze mogelijkheden worden mensen onvoldoende gewezen. Overigens, ook al lijkt het kwaliteit op te leveren, wanneer men hier op gewezen wordt, wordt voor deze weg niet snel gekozen. 4.6.4

Dagbesteding en zingeving

Oudere Turkse en Marokkaanse vrouwen leven vaak geïsoleerd van de buitenwereld. Ze geven aan geen gebruik te willen maken van voorzieningen in de buurt als een buurthuis; ze zorgen voor de kinderen en de kleinkinderen, doen de huishouding of vinden zichzelf hiervoor te “oud”. Sommigen zijn al wel van deze mogelijkheden op de hoogte. De jonge Marokkaanse en Turkse vrouwen uit het onderzoek maken wel veel gebruik van buurthuisfaciliteiten, maar zij komen in gedrang met het 1€-beleid waarbij ze een euro moeten betalen voor de koffie en om mee te kunnen doen aan een groepsactiviteit. Voor een deel van hen is het betalen van een euro te veel “als ik moet kiezen tussen een pak melk voor mijn kinderen en een euro zodat ik mee kan doen aan groepsbijeenkomsten bij het buurthuis, dan kies ik voor de kinderen”. Hierdoor is de groep jonge vrouwen die naar het buurthuis gaat aan het inkrimpen. Volgens de opbouwwerker, betreft dit vooral de Marokkaanse vrouwen. Over het algemeen stellen de meeste bezochte mensen het op prijs dat ook gekeken wordt naar onderwerpen die naar de gehele mens kijken, zoals bij het onderwerp zingeving. Het zijn vooral de kunstenaars die hierbij aangeven dat zingeving erg belangrijk is, een kunstenaar expliciteert: ‘Ik heb geen geld maar ben niet arm’. Bij de bezochte allochtone bewoners, en dan voornamelijk Turkse en Marokkaanse bewoners, vallen onder zingeving voornamelijk het gezin en religie.


4.6.5

Huisvesting

Na de financiën en gezondheid is huisvesting het grootste probleemgebied. Bewoners ervaren vooral problemen met de grootte en kwaliteit van de woningen.

Huisvestingsproblemen per gezinssamenstelling

Huisvesting

%

Aantal huisvestingsproblemen per buurt

Huisvesting

%

Huisvesting

Huisvestingproblemen per bestand

Totaal

Figuur 13: Aantal huisvestingsproblemen afgezet naar bestand. Figuur 14: Aantal huisvestingsproblemen per buurt. Figuur 15: Aantal huisvestingsproblemen afgezet naar gezinssamenstelling.

% 23%

DWI+

35

8 28%

IPW

36

10

Houthavens (6) Spaarndammer/zeehelden (31)

4

66.7%

Alleenstaand (80)

10

32.3%

Eenouder (19)

Staatslieden (50)

16

32%

Centrale markt (11)

2

18.2%

Frederik Hendrik (42)

7

16.7%

Overig (5)

2

40%

41

28,3%

20

25%

6

31.6%

10

45.5%

5

20.8%

0%

Vroeg Eropaf/ IPW

1

0

Tweeouder (22)

71%

Achteraf Eropaf

7

5

Echtpaar (24)

42%

Ouderenkarthotk

12

5

145

41

28,3%

38%

Verwezen

16

6 50%

Eigen initiatief

4

2

Totaal aantal huisbezoeken:145

15%

Huis aan huis

34

5

145

41

28%

Totaal

Wat hier opvalt is dat vooral de gezinnen met kinderen problemen ondervinden wat betreft de huisvesting. Van de gezinnen met kinderen ervaart 39% problemen op het gebied van huisvesting. Wanneer de huisvestingsproblematiek per buurt wordt bekeken, dan springen vooral de Houthavens hieruit. De bereikte bewoners in de Houthavens hebben o.a. klachten over het Binnenwaterbeheer en het bereik en de bejegening ervan. Het betreft hier echter slechts enkele huishoudens waarmee een uitgebreid gesprek is geweest en is in die zin niet representatief. Overigens heeft naar aanleiding van deze klacht een zeer constructief gesprek plaats gevonden met het Binnenwaterbeheer. Daarnaast valt op dat in de Spaarndammer- en Zeeheldenbuurt alsmede in de Staatsliedenbuurt circa één op de drie bewoners problemen ondervindt op het gebied van huisvesting. Wel zijn veel bewoners positief over de buurt, voornamelijk in de Spaarndammerbuurt voelen mensen zich thuis. Van de Frederik Hendrikbuurt wordt gewaardeerd dat het dicht bij de Jordaan is. 4.7 Opmerkingen over een paar van de gebruikte bestanden Vanwege het feit dat er zulke verschillende bestanden worden gebruikt, zijn er een paar kort uitgelicht. 4.7.1

Huis-aan-huis

Omdat het aanvankelijk niet de bedoeling was Huis-aan-huis te bezoeken, lijkt het op zijn plaats de Huis-aan-huis bezoeken nader toe te lichten.


De resultaten van het Huis-aan-huis aanbellen variëren. We schreven aan het einde van de onderzoeksperiode, gezien het beperkte aantal bewoners dat we thuis troffen, 10 bewoners per dagdeel aan. Soms waren er 4 bewoners thuis, en dan drong de tijd, soms deed niemand de deur open. Sommige dagen in de vakantietijd hadden we veel respons, soms nul. Er was geen peil op te trekken. In totaal zijn 34 huishoudens bezocht (14%) van het totale aantal benaderde bewoners ( in het Huisaan-huisbestand), en hebben we met nog 63 andere bewoners contact gehad (27%). De afbellers bestaan uit bewoners die niet tot de doelgroep behoren, bijvoorbeeld doordat ze een te hoog inkomen hebben of student zijn. We hebben, zoals verwacht, mensen bereikt die niet op één van de andere lijsten staan. Sommigen hadden al contact (gehad) met de Blankenberg Stichting of andere hulpverlenende instanties, maar de meesten niet. Wat betreft de doelgroep die we in het Huis-aan-huis bestand aantreffen, zijn er enkele kleine verschillen met andere bestanden. Eén van de redenen om Huis-aan-huis te gaan, is dat we met de andere bestanden weinig eenoudergezinnen troffen. Hoewel het grootste aandeel bestaat uit alleenstaanden, 21 van de 34 huishoudens, zijn ook 7 eenoudergezinnen bereikt en daarmee voor het totale bestand het grootste aandeel. Zoals gezegd komen we meer mensen tegen die wat inkomen betreft niet binnen de doelgroep vallen. De mensen die wel een inkomen rond bijstandsniveau hebben, komen wat persoonskenmerken betreft gemiddeld overeen met de thuisgetroffen personen uit de andere bestanden. Voordeel van de Huis-aan-huis methode is dat er geen mensen buiten de boot vallen omdat ze niet op een lijst staan. Nadeel is dat relatief meer mensen die niet binnen de doelgroep vallen, worden benaderd. De reacties op de Huis-aan-huis bezoeken zijn over het algemeen positief. Van de bewoners die we thuis hebben getroffen (34 in totaal) vindt bijna iedereen de manier van contact leggen positief. Een enkeling heeft de brief niet ontvangen of niet gelezen en heeft hier geen mening over, maar over het feit dat we langskomen om onze hulp aan te bieden is iedereen enthousiast. Ook de bewoners die hebben afgebeld of waar aan de deur contact mee is geweest, zonder dat het echt heeft geleid tot een uitgebreid gesprek, zijn bijna allemaal positief over de manier van contact leggen en het initiatief op zich. Eén verontwaardigde reactie van een man die boven aan de trap bleef staan, was: ‘U kunt toch niet zomaar langs komen!?’ deze reactie is echter een uitzondering en komt overeen met de reactie van “de afbellers”(zie kopje 4.1 blz. 22 ). Een voordeel van het afleggen van een bezoek aan iederéén in een straat, is dat mensen zich minder aangetast voelen in hun privacy. Er is geen lijst waar hun namen op staan, iedereen in de straat wordt op dezelfde manier benaderd. De bewoners uit het IPW-bestand die afbellen en wat verontwaardigd zijn over het feit dat ze “op een lijst staan” hebben we deze methode voorgelegd en zij vinden de Huis-aan-huis benadering duidelijk minder stigmatiserend.


4.7.2

Huis-aan-huis versus het IPW-bestand

Om een beter beeld te krijgen van de voors en tegens van het Huis-aan-huis bestand (237 huishoudens benaderd) en het IPWbestand (185 huishoudens overgebleven) hebben we een paar onderdelen met elkaar vergeleken. Uiteindelijk zijn er met 36 huishoudens uit het IPW-bestand intensieve gesprekken geweest en bij het Huis-aan-huis-bestand met 34 huishoudens. Contacten Bij de Huis-aan-huis bezoeken worden aanzienlijk minder bewoners thuisgetroffen (14%) dan bij het IPW-bestand (26 %). Bij de Huis-aan-huis benadering is het percentage afbellers (27%) vrijwel gelijk aan het IPW-bestand (25%). Dit maakt dat per saldo meer bewoners bereikt worden via het IPWbestand (51% ) dan via het Huis-aan-huis-bestand (41%) (zie figuur 1 blz. 23). Doelgroep In het Huis-aan-huis-bestand komen we naast veel eenpersoonshuishoudens, 21 ( 62%) betrekkelijk veel eenoudergezinnen tegen, namelijk 7 (21%). Ter vergelijking: bij het IPW-bestand bestaat 78% (28) uit eenpersoonshuishoudens en 8% (3) uit eenoudergezinnen. Bij het IPW-bestand meldt een redelijk aantal bewoners 46 (25%) zich af omdat ze niet willen meewerken, veelal omdat ze een hoger inkomen hebben ten opzichte van 2005. Ook bij de Huis-aanhuis bezoeken melden bewoners zich af, dat zijn er 63 (27%), voornamelijk omdat ze niet binnen de doelgroep vallen onder andere vanwege een te hoog inkomen of omdat ze studeren. Dit valt te verwachten aangezien iedereen in een (deel van een) straat aangeschreven wordt. Verder valt op dat bij het IPW-bestand meer kleine zelfstandigen en kunstenaars bereikt worden dan middels de Huis-aan-huis bezoeken. Figuur 16: Aantal kunstenaars en zelfstandigen in het IPW en Huis-aan-huis-bestand op basis van de afgelegde huisbezoeken. Bestand To% Zelfstan % Kunste digen

taal

naars

IPW

36

3

8%

13

36%

Huis aan huis

34

1

3%

2

6%

De kleine zelfstandigen en kunstenaars die we spreken, zijn niet op de hoogte van het feit dat ze aanspraak kunnen maken op voorzieningen als de Stadspas en de Langdurigheidtoeslag. De heer Krop (sinds 11 jaar kleine zelfstandige): “Als je een eigen bedrijf hebt en 80 uur werkt maar weinig verdient dan heb je nergens recht op. Maar mijn buurvrouw die een uitkering krijgt en de hele dag niks doet die krijgt een koelkast van DWI!”.


Ook het feit dat ze geen aanspraak kunnen maken op kwijtschelding van de gemeentebelasting wordt als een probleem ervaren. Verder maakt deze groep nauwelijks gebruik van huurtoeslag. Dit heeft onder andere te maken met het feit dat zij van tevoren niet weten hoeveel ze verdienen in een jaar en bang zijn dat ze dan aan het einde van het jaar de huurtoeslag terug moeten betalen vanwege een te hoog inkomen. De heer Martens heeft een eenmanszaak als houtbewerker en de zaken gaan de ene keer beter dan de andere. Een paar jaar geleden heeft hij huurtoeslag aangevraagd en een periode lang gekregen. Maar helaas moest hij dit weer terug betalen omdat hij er geen recht op bleek te hebben. Ten tijde van het huisbezoek was hij net klaar met de afbetaling hiervan. Hij heeft het helemaal gehad met huurtoeslag en andere regelingen waar hij misschien voor in aanmerking zou kunnen komen.

Ten slotte geeft een aantal van de bezochte kunstenaars aan dat het aanvragen van de Wwik31 voor hen geen optie is omdat ze de aanvraag te omslachtig vinden, en omdat ze ook hier vrezen dat ze terug moeten betalen als aan het einde van het jaar meer verdiend blijkt te zijn, dan verwacht. Probleemgebieden De probleemgebieden bij Huis-aan-huis en IPW vertonen enig verschil.

Totaal

Financiën

%

Gezondheid

%

Werk

%

Netwerk

%

Zingeving

%

Huisvesting

%

Familie

%

Vrije tijd

%

Overig

%

Aantal problemen

Figuur 17: Vergelijking probleemgebied tussen het IPW-bestand en Huis-aan-huis-bestand. Probleemgebieden IPWbestand vs. Huis-aanhuis-bestand

IPW

36

26

72%

19

53%

15

42%

1

3%

2

6%

10

28%

3

8%

5

14%

11

31%

92

huis aan huis

34

26

76%

17

50%

9

26%

8

24%

2

6%

5

15%

7

21%

3

9%

5

15%

82

Totaal

70

52

74%

36

51%

24

34%

9

13%

4

6%

15

21%

10

14%

8

11%

16

23%

174

Het aantal problemen met betrekking tot werk is bij het IPW-bestand groter (15 van de 36) dan het aantal in het Huis-aan-huis-bestand (9 van de 34). Opvallend is het verschil met betrekking tot het probleemgebied netwerk/ familie , “de sociale armoede”. Dit wordt in het IPW-bestand slechts 4 keer (van de 36) als probleem genoemd, terwijl de bewoners in het Huis-aan-huis-bestand 15 keer (bijna de helft) aangeven dat er problemen zijn. Wellicht heeft dit te maken met het grote aantal mensen in een uitkering (zie figuur 12 pag. 34.). Uit de cijfers blijkt dat alle huishoudens met netwerkproblemen in het Huis-aan-huis-bestand een vorm van een uitkering genieten.

31 Wwik: Wet werk en inkomen kunstenaars


100%

8

100%

oblemen

inkomen

1*

24%

tov

3%

8

problemen

1

34

hhnetwerk

36

Huis-aan-huis

(WAO,

Netwerkpr

IPW (36)

Uitkering

totaal

WWB,WW Percentage

Figuur18 netwerkproblemen afgezet tegen bron van inkomen . Bestand %

(34) Toelichting figuur 18 * persoon zit in remigratietraject

Op het gebied van ‘huisvesting’ worden in het IPW-bestand meer problemen aangetroffen dan in het Huis-aan-huis-bestand. Mogelijk is dit verschil te verklaren doordat er bij de huis-aan-huis-aanpak alleen in de Frederik Hendrik- en de Spaarndammerbuurt onderzoek is gedaan, terwijl de huishoudens uit het IPW-bestand over heel Westerpark zijn verspreid. Het gemiddelde aantal problemen in beide bestanden scheelt niet veel. De huishoudens uit het IPW-bestand hebben gemiddeld 2,6 problemen (92 op de 36 huishoudens) tegenover een gemiddelde van 2,4 problemen (82 op de 34 huishoudens) in het Huis-aan-huis bestand. 4.7.3

Verwijzingen en Achteraf Eropaf

Dit zijn twee bestanden waarbij een andere doelgroep wordt bereikt dan bij de overige bestanden, namelijk de bewoners die hulpverlening hebben gehad, maar zijn uitgevallen (Achteraf Eropaf) en bewoners die wel bekend zijn bij andere organisaties, dus daarmee contact hebben. Hieronder worden redenen beschreven waarom bewoners uit deze bestanden zijn uitgevallen bij de hulpverlening. Een opmerking hierbij is dat we deze redenen bij deze doelgroepen zijn tegen gekomen, maar dat ze ook voor de andere doelgroepen kunnen gelden. Een van de redenen waarom mensen afhaken, zo blijkt uit de contacten met de bewoners, is dat de professional niet het probleem heeft aangepakt waarmee de bewoner zat, maar het probleem waarvan de professional dacht dat het moest worden aangepakt. Bernard is samen met zijn dochter dakloos geworden. “Toen wilde ik graag geholpen worden. Ik wilde mijn dochter er zo graag voor behoeden dat we op straat zouden worden gezet. Zelfs de jeugdzorg heeft dit niet tegen kunnen houden”.

Deze bewoners zijn weer moeilijk op de rails te krijgen, ze zijn het vertrouwen in de hulpverlening kwijt,“ze kunnen toch niets doen”. Om dit vertrouwen terug te winnen worden soms wat onorthodoxe acties ingezet. Deze acties en het monitoren ervan kosten tijd. Door gebrek aan tijd, vervallen de onderzoekers soms in het gedrag van de hulpverleners, namelijk dat er te lange tijd tussen de toegezegde actie en de daadwerkelijke uitvoering zit. Overigens wilde Bernard inderdaad niets meer met de hulpverlening te maken hebben, hij wilde alleen maar zijn zegje doen voor het onderzoek en verdween weer. Hij wilde zelfs niet aangeven waar hij nu woont.


Een andere belangrijke reden dat bewoners uit de hulpverlening vallen is de “complexiteit” van bijvoorbeeld de Schuldhulpverlening. De hoeveelheid criteria om in een saneringstraject te komen vormt vaak een blokkade en regelmatig is er ook sprake van een taalprobleem. Bij een deel van de groep bewoners die verwezen zijn, is het opvallend dat allochtone vrouwen in het gezin niet op de hoogte zijn van de financiën. Ze willen het graag zelf regelen, maar kunnen vaak niet goed lezen en zijn afhankelijk van de echtgenoot. Door gebrek aan kennis lopen ze veel financiële tegemoetkomingen mis. “Neen”, zei Samira,” geen idee of we in de collectieve verzekering zitten”. En terwijl we de zaken probeerden op een rij te zetten, hetgeen lastig is zonder inhoudelijke kennis, zei Samira, “en mijn man zegt als je iets krijgt, dan moet je het later weer terug betalen, dat heeft hij gehoord van een vriend en daarom wil hij niet mee hiernaar toe. Maar ik weet niet meer hoe ik de touwtjes aan elkaar moet knopen!” Met behulp van Maatschappelijk Werk, probeert Samira zich staande te houden en met behulp van een Regeling chronisch zieken en wat geld uit het Noodfonds heeft Samira weer iets meer adem.

4.7.4

DWI 65+

De keuze om met DWI op stap te gaan, is weloverwogen tot stand gekomen en het bleek alras een goede keuze. De korte lijnen en de snelle afspraken die gemaakt kunnen worden tijdens het lopen van het ene naar het andere huis, leiden tot een effectieve samenwerking. Hoewel de leeftijdsgrens zich in eerste instantie beperkte tot 75 jaar, hebben we dat bij de DWI-lijst losgelaten. Figuur 19: Aantal hulpvragen uit DWI-bestand afgezet tegen leeftijdsgroepen 65 t/m 74 jaar en 75+. DWI+

Aantal huishoudens

65-74 jaar 75+ Totaal

Aantal Hulpvragen Gemiddeld aantal hulpvragen

28

63

2,25

7

18

2,57

35

81

2,31

In totaal zijn 106 bewoners benaderd (hiervan bleven 90 huishoudens over vanwege overlijden en verhuizing) waarvan 35 bewoners zijn bezocht. Daaruit zijn 81 hulpvragen voort gekomen, waarvan 63 hulpvragen bij 28 bewoners tussen de 65 en 75jaar, een gemiddelde van 2,3 hulpvragen per persoon. De 7 bewoners van 75 jaar of ouder hebben bij elkaar 18 hulpvragen, een gemiddelde van 2,6 per persoon. Figuur 20: Leeftijdsgroepen 65 t/m 74 jaar en 75+uit DWI-bestand, onderverdeeld in aut-/ allochtoon, afgezet tegen aangevraagde voorzieningen. Leeftijdsgroep

Totaal huishoudens Regeling Chron. Zieken

%

Aanvullende bijstand (WWB)

%

Autochtoon 65-74

3

2

67%

1

33%

Allochtoon 65-74

25

16

64%

11

44%

Autochtoon 75+

4

2

50%

1

25%

Allochtoon 75+

3

3

100%

1

33%

35

23

66%

14

40%

Totaal

Toelichting figuur 20: Aanvullende bijstand (WWB) betreft de aanvulling op een onvolledige AOW-uitkering.


Voor 66% van de bewoners uit het DWI-bestand is de Regeling chronisch zieken aangevraagd. Voor de bewoners uit alle bestanden tezamen (145) is de Regeling chronisch zieken 34 keer aangevraagd (23%). Aanvullende Bijstand wordt verstrekt als bewoners een onvolledige AOW hebben en het inkomen niet of onvoldoende aangevuld wordt door een pensioenuitkering. Om deze reden is het begrijpelijk dat Aanvullende Bijstand vooral bij allochtone huishoudens wordt aangevraagd. Het feit dat er in 40% van het totaal aantal huishoudens in het DWI-bestand een aanvraag Aanvullende Bijstand en in 66% een Regeling chronisch zieken is aangevraagd, bewijst dat bewoners de weg naar DWI onvoldoende zelf vinden. Het is de vraag, nu er een grotere toestroom van allochtone 65 plussers komt, of de preventieve huisbezoeken, die nu plaatsvinden als bewoners 75 worden, eerder moeten worden aangeboden.


5. Signalen uit het Activerend Armoede Onderzoek Hieronder komen signalen aan de orde die wij tijdens het onderzoek hebben opgevangen of zijn tegengekomen. Het zijn geen ‘harde’ onderzoeksresultaten, vandaar dat we ze apart benoemen. 5.1

Tijdsinvestering

Tijdens het onderzoek is gebleken dat bepaalde zaken meer tijd kosten dan van tevoren werd verwacht. Om zorgvuldig te werk te gaan en kwaliteit te bieden is tijd (en dus voldoende medewerkers) nodig. Bovendien is het noodzakelijk met 2 personen op huisbezoek te gaan. Een bezoek aan een hele boze, explosieve bewoner met een psychiatrisch verleden heeft bevestigd dat het onverantwoordelijk is een huisbezoek alleen af te leggen. Overigens is in deze zaak contact opgenomen met de (ex) psychiater en het Meldpunt Zorg en Overlast.

•

Het dossieronderzoek dat voorafgaat aan het huisbezoek is tijdrovend. In principe wordt bij alle bewoners van wie we de naam weten van te voren dossieronderzoek gedaan. Als iemand recent contact heeft gehad met een hulpverlener, wordt de mogelijkheid tot een huisbezoek met de betreffende hulpverlener besproken.

•

Daarnaast kost administratie en registreren tijd. Er zijn 615 brieven de deur uitgegaan en bij de Huis-aan-huis bezoeken moest eerst buurtonderzoek worden gedaan in verband met de adressen. Alle stappen die worden ondernomen door het Activerend Armoede Onderzoek worden geregistreerd. Omdat er in het begin geen adequaat registratiesysteem was voor het Activerend Armoede Onderzoek, is een “schaduwlijst” bijgehouden in Excel. Deze lijst bleek nuttig voor het berekenen van percentages en het houden van overzicht, daarom is deze tot het einde van het onderzoek bijgehouden, naast het registratiesysteem van de Blankenberg Stichting.

•

Uit de cijfers komt duidelijk naar voren dat er bij meerdere huishoudens sprake is van complexe problematiek: 145 huishoudens met 384 problemen (zie figuur 5 blz. 28). Het activerende deel en de monitoring in het Armoede Onderzoek kosten derhalve tijd. Dit illustreren we aan de hand van Frederieke uit het Achteraf Eropaf bestand. In haar geval is contact gezocht met veel verschillende partijen: DWI, Schuldhulpverlening, Raadslieden, Meldpunt Zorg en Overlast, Diaconie en Maatschappelijk Werk. Verder zijn mogelijkheden onderzocht met betrekking tot taalonderwijs.

Met Frederieke gaat het inmiddels veel beter (zie aanbeveling 10, blz. 51). Dat heeft wel enige voeten in aarde gehad. Na het huisbezoek is een collectieve ziektekostenverzekering aangevraagd en eerst wel, toen niet en toen weer wel, toegekend. Vanwege de eerdere bejegening van DWI die tot niets had geleid, is de contactpersoon van de Blankenberg Stichting van DWI meegegaan op huisbezoek. Er is direct een Regeling chronisch zieken tot stand gekomen en een aanzet gemaakt voor aanvullende bijstand. Met extra geld kon de


huurschuld worden afgelost. Verder is overlegd met een raadsman, schuldhulpverlener en Maatschappelijk Werker, hetgeen geresulteerd heeft in een fonds voor de tandartsschuld, en het continueren van het schuldhulptraject. Frederieke heeft zelf via internet een opleiding gevonden waarvan zij denkt dat zij deze kan gebruiken voor de omscholing. Een vrijwilliger is bereid gevonden één keer per week handen spandiensten te verstrekken (Frederieke was zo ziek dat zij de deur niet meer uitkon). De inzet van een “vreemde” heeft Frederieke het laatste zetje gegeven om de knoop door te hakken en gesteund door alle ontwikkelingen heeft zij besloten haar omgeving over haar problemen in te lichten. Dit heeft geresulteerd in hulp van alle kanten: er is werk in het vooruitzicht gesteld, gezelschap en hulp als ze de deur niet uitkan, financiële steun en hulp bij omscholing.

5.2

Vakantiefonds

De Blankenberg Stichting maakt voor uitzonderlijke, schrijnende gevallen aanspraak op een (particulier) vakantiefonds. Het vakantiefonds heeft echter een beperkte omvang. Vorig jaar (2008) konden de aanvragen nog verwerkt worden, dit jaar (2009) was voor de zomervakantie het budget al overschreden. De vader van Suze woont ver weg. Hij is terminaal en doof en roept alleen maar door de telefoon “wanneer kom je nou”. Suze heeft haar vader al jaren niet meer gezien. Ze heeft twee (zeer laag) betaalde banen om rond te kunnen komen, één ‘s avonds laat en één ‘s morgens vroeg. Haar dochter studeert en daar wordt alles voor opzij gezet, voor een betere toekomst. Met alle kosten kan Suze niet genoeg opzij leggen om naar haar vader te gaan. Om deze reden is een aanvraag bij het vakantiefonds gedaan, maar tevergeefs, het geld was op. Suze is er (nog) niet in geslaagd geld te verzamelen en haar vader te bezoeken.

Het Fonds Bijzondere Noden Amsterdam is niet voor vakantie bestemd, en verder zijn er geen fondsen die hierin zouden kunnen voorzien.

5.3

Samenwerking met andere disciplines

Samen op huisbezoek gaan met andere disciplines en organisaties blijkt erg effectief en efficiënt. Een voorbeeld hiervan is het gezamenlijke project met DWI, maar ook de huisbezoeken met Maatschappelijk Werk, Schuldhulpverlening, Sociaal Raadslieden, ambulante (GGZ) hulpverleners, en het opbouwwerk, werpen hun vruchten af. Iedere discipline heeft haar eigen expertise, een gezamenlijk huisbezoek beperkt verwijzingen en dus de ruis daaromheen, en bovendien kunnen er op deze manier meer huisbezoeken worden afgelegd. Verder geldt dat onderzoek op een locatie waar allerlei verschillende disciplines gehuisvest zijn, zoals in ons geval op de Koperen Knoop, werkt. De fysieke nabijheid zorgt ervoor dat regelmatig contact, afstemming en overdracht plaats vindt tussen de onderzoekers en de hulp– en dienstverleners. Soms worden gesprekken bijvoorbeeld ‘toevallig’ bij het kopieerapparaat gestart. Deze nabijheid zorgt bovendien voor andere positieve ontwikkelingen, bijvoorbeeld dat het gezamenlijke project met DWI


heeft geleid tot een nieuwe samenwerking. Het ouderenwerk en de Maatschappelijk Werkers gaan nu ook met DWI op huisbezoek, en er liggen korte lijnen met de Schuldhulpverlening. Het onderzoek wijst uit dat het niet vanzelfsprekend is dat hulp- en dienstverleners elkaar weten te vinden. Er zijn instanties waar vaker gebruik van gemaakt zou kunnen worden in het kader van de werkzaamheden met de doelgroep. Te denken valt aan opbouwwerkers, het mobiele team van HvO-Querido, Kerk en buurt, en anderen. De setting van het Activerend Armoede Onderzoek binnen de Blankenberg Stichting heeft als voordeel dat de registratie van de andere disciplines beschikbaar is. Dit vereenvoudigt sterk het dossieronderzoek en met name ten aanzien van de mogelijkheid tot monitoring van de door de onderzoekers geïnitieerde interventie. Bij vragen met betrekking tot de ondernomen acties zijn de lijnen heel kort. Een laatste opmerking met betrekking tot samenwerking, is dat naar aanleiding van gezamenlijk overleg tussen verschillende disciplines behandelplannen zijn aangepast. Door de verschillende kennis waarover iedere discipline beschikt, kunnen hulpverleners en onderzoekers elkaar aanvullen en zo betere hulp verlenen. Frederieke uit het Achteraf Eropaf-bestand is hiervan een goed voorbeeld (zie aanbeveling 10 pagina 51). 5.4

Maatwerk

De onderzoekers is opgevallen dat het niet vanzelfsprekend is dat aandacht besteed wordt aan een “goede match” binnen de hulp- en dienstverlening. Tijdens het onderzoek blijkt dat het niet de gewoonte is dat door de hulp- en dienstverleners gekeken wordt welke medewerker het beste bij de bewoner past. Een “goede match” kan op langere termijn voordelen opleveren. Tijdens het onderzoek blijkt hoe belangrijk dit is, omdat sommige contacten tussen hulp- en dienstverleners en bewoners vroegtijdig afbreken doordat ze niet bij elkaar passen. Daarnaast lijkt het erop dat in sommige gevallen te weinig rekening wordt gehouden met bewoners die moeilijk te “labellen” zijn. Een klein aantal personen uit dit onderzoek blijkt niet te passen in de ‘hokjes’ van de hulp- en dienstverlening. Ze zijn bijvoorbeeld niet ‘psychiatrisch’ genoeg voor de ene instelling en té psychiatrisch voor de andere, waardoor ze soms van het kastje naar de muur worden gestuurd. Kristel Driessen noemt dit “maatzorg” (2006:19). 5.5

Voorzieningen voor zelfstandigen en kunstenaars

Uit het onderzoek komt naar voren dat sommige voorzieningen, zoals de Langdurigheidstoeslag en sinds kort de Stadspas, ook beschikbaar zijn voor kleine zelfstandigen met een inkomen op of rond het bijstandsniveau. Echter noch de hulpverleners, noch de bewoners zelf blijken hiervan op de hoogte te zijn. Hoewel zelfstandigen uit het onderzoek aangeven graag gebruik te willen maken van de kwijtschelding gemeentebelasting behoort dit niet tot de mogelijkheden. De vraag is waarom


kwijtschelding van gemeentebelasting niet net als de andere voorzieningen afhankelijk gemaakt wordt van de hoogte van het inkomen, dus onafhankelijk van de bron van inkomsten. Een onkostenpost minder draagt er toe bij dat zelfstandigen het hoofd beter boven water kunnen houden. Kunstenaars kunnen aanspraak maken op goedkope ateliers. Kleine zelfstandigen hebben dit voordeel niet. 5.6

Re-integratie en sociale activering

Ten aanzien van re-integratie en sociale activering drie korte opmerkingen: In één geval vond de medewerker van het UWV de bewoner te ziek om deel te nemen aan een re-integratie- of omscholingstraject. De bewoner kreeg hierdoor het gevoel niet meer deel te nemen aan de maatschappij, met alle gevolgen van dien. Een andere bewoner vertelde dat hij 20 jaar een uitkering had genoten en nu “gedwongen” was aan een activeringsprogramma deel te nemen, om zijn uitkering veilig te stellen. Zijn leven heeft door het werk een positieve wending genomen. Hij voelt zich weer gewaardeerd en het heeft hem uit zijn kleine wereld gehaald: “hadden ze dit maar 20 jaar eerder gedaan, dan had ik nu een gewone baan gehad”. Op eigen kracht was het hem in 20 jaar niet gelukt een baan te bemachtigen. Het bereik van DWI ten aanzien van de niet uitkeringsgerechtigden (Nuggers)32 is beperkt. De Nuggers echter kunnen ook aanspraak maken op het sociaal activeringsbeleid van DWI, dit is nog onvoldoende bekend.

32

Nuggers zijn bewoners met een inkomen op bijstandsniveau, maar zijn geen klant van DWI. Hun inkomen bestaat bijvoorbeeld uit een

WAO uitkering of een inkomen uit werk.


6. Aanbevelingen Het onderzoek heeft veel kennis opgeleverd. De verworven kennis heeft geleid tot de volgende aanbevelingen: A. Ten aanzien van de maatschappelijke dienstverlening: 1)

Verder ontwikkelen van het outreachend werken binnen de maatschappelijke

dienstverlening: • Gedacht kan worden aan de inzet van nieuwe producten bij de reguliere hulp- en dienstverlening. Achteraf Eropaf kan bij alle mensen die uitvallen (dus niet alleen bij schuldhulpverlening, maar bij ook het Maatschappelijk Werk, de Sociaal Raadslieden etc.) worden ingezet. Daarnaast kan door de invoering van casemanagement voorkomen worden dat mensen uitvallen.

• Het aanbieden van (bij)scholingsmiddagen over integrale hulpverlening en outreachend werken. Deze geven medewerkers van verschillende disciplines de kans samen na te denken over de meest effectieve en efficiënte manier van integraal werken, die goed aansluit bij de bestaande manier van werken en de visies die over integraal werken bestaan.

•

Door blijven gaan met voorlichten, zowel in persoon als schriftelijk. Zoveel mogelijk mensen bekend maken met het Activerend Armoede Onderzoek en de werkwijze. Door het verspreiden van eerdere rapportages van het onderzoek zijn er zeker bij de Blankenberg Stichting zelf medewerkers geweest die zo enthousiast waren over de werkwijze en resultaten, dat ze daardoor geïnspireerd zijn geraakt en nu veel eerder het gesprek aangaan met collega’s om voor een hopeloos lijkende zaak toch nog een modus te vinden waarop de zaak weer wat meer perspectief krijgt.

2) Onderhouden en opbouwen van het netwerk. Ons advies is om netwerkoverleggen structureel te maken, waardering ketenpartners beter te implementeren, contactpersonen in te stellen, en een en ander vast te leggen in het HKZbeleid. Een goed netwerk is van essentieel belang om integraal en outreachend te kunnen werken. Door verloop van medewerkers en gebrek aan tijd, kan de aandacht voor het netwerk verslappen. Bovendien wringt het ook met de steeds strakkere output gerichte financiering. Toch is het voor de kwaliteit van de hulp- en dienstverlening noodzakelijk er tijd voor in te ruimen.


3)

In het aannamebeleid van de maatschappelijke dienstverlening focussen op medewerkers die integraal en outreachend kunnen werken en denken

B. Specifieke aanbevelingen: De specifieke aanbevelingen betreffen niet direct de stadsdeelraad of de maatschappelijke dienstverlening alleen, maar zowel de stadsdeelraad als de maatschappelijke dienstverlening kunnen ondersteuning bieden bij de verwezenlijking. 4)

Structurele samenwerking met DWI •

Vaste contactpersonen van DWI voor de maatschappelijke dienstverlening.(aanvulling op aanbeveling 2). Door de nauwe samenwerking met DWI is de contactpersoon nu ook aanspreekbaar voor de collega’s van de Blankenberg Stichting. Dit bespaart energie, tijd en irritatie en levert vooral kwaliteit op voor de klant.

•

In het kader van armoedebeleid zou dit kunnen resulteren in gezamenlijke huisbezoeken. Uiteraard geen gezamenlijke huisbezoeken als er sprake is van controle en handhaving van de kant van het DWI.

•

Meer samenwerking ten aanzien van het sociaal activeringsbeleid. Het bereik van DWI ten aanzien van de niet uitkeringsgerechtigden (Nuggers)33 is beperkt. De Nuggers echter kunnen ook aanspraak maken op een sociaal activeringsbeleid via DWI, dit is nog onvoldoende bekend. Een nauwe samenwerking met de maatschappelijke dienstverlening zou aanzienlijk meer activeringstrajecten, en dus mogelijkheden voor de bewoners, kunnen opleveren.

5)

Preventieve huisbezoeken vanaf 65 jaar

Preventieve huisbezoeken eerder inzetten is mede noodzakelijk door het groeiend aantal allochtone ouderen die onvoldoende de wegen kennen en deels een onvolledige AOW hebben. Het afleggen van huisbezoeken in samenwerking met DWI verdient sterk de voorkeur.

C. Voor de stadsdeelraad 6)

Het is wenselijk het onderzoek voort te zetten in projectvorm vooral gericht op moeilijk

bereikbare groepen, die nog (voor een deel) buiten beeld zijn gebleven. Om het bereik van deze groepen te bevorderen is het van belang: •

Toegang te krijgen tot een recenter IPW-bestand. Bij voorkeur een bestand niet ouder dan uit 2007. In dit jaar is namelijk de huur- en de zorgtoeslag ondergebracht bij de Belastingdienst,

33

Zie voetnoot 32


en zullen de meeste mensen met een minimahuishouden voorkomen in een door de Belastingdienst gekoppeld bestand. •

Naast bovenstaande ook meer tijd te investeren in het vinden van mogelijke ingangen tot eenoudergezinnen die leven in stille armoede. Hierbij kan gedacht worden aan (nog) meer de aandacht te richten op scholen, consultatiebureaus etc.

•

In samenwerking met het stadsdeel blijven nadenken over de meest effectieve en efficiënte manier van het bereiken van de doelgroep. Alle mogelijkheden die het stadsdeel in dit kader heeft, blijven benutten (bestanden, publiciteitsmogelijkheden etc.).Wellicht kan ook O+S daarbij een nog actieve rol spelen.

7)

Gezien de beperkte financiële middelen is het wenselijk dat de maatschappelijke dienstverlening en het stadsdeel gezamenlijk prioriteiten formuleren. Het leveren van zowel kwantiteit als kwaliteit heeft de prioriteit maar zal niet altijd samen kunnen gaan. Daarom aangaande dit punt enkele aanbevelingen •

Monitoren van de interventies: In de praktijk blijkt dat toch nogal eens zaken blijven liggen bij zowel de bewoners zelf, door schaamte, weerzin, gebrek aan motivatie, zorgmijdend karakter etc., als bij de professionals waarnaar verwezen is, door tijdgebrek, verkeerde interpretatie van de hulpvraag etc. Als het mis gaat, kan de bewoner zich nog meer gaan afzetten tegen de hulp- en dienstverlening en kan men (weer) uit het zicht verdwijnen. Dit kan voorkomen worden door met deze bewoners na een bepaalde periode nog een keer contact op te nemen en na te gaan hoe het gaat, of men tevreden is over het vervolg, wat verdere wensen zijn etc.

Mevrouw Boek komt in aanmerking voor aanvullende bijstand en voor een Plusvoorziening. Verder is de kans groot dat zij belasting terug kan krijgen. Bij navraag bleek dat zij na ons bezoek niets had ondernomen, terwijl zij wel een groot probleem had met haar kwartaalkrediet. De papieren had ze in een la gestopt, het lukte haar gewoon niet ze ter hand te nemen, en bij de gedachte om naar de sociaal raadslieden te gaan werd zij zenuwachtig. Als we geen contact hadden opgenomen, zou zij hoogstwaarschijnlijk op termijn in de problemen zijn geraakt. De sociaal raadsman stelde zelf voor om mevrouw thuis op te zoeken. Echt een outreachende houding, die zowel efficiënt is, als kwaliteit oplevert.

Preventieactiviteiten: Het geven van voorlichting, het ordenen van papieren en het geven van

•

budgetcursussen zijn van groot belang en moeten ook prioriteit krijgen. De cursus “Papier hier” waar bewoners leren hun administratie te ordenen, blijkt een zeer succesvolle aanpak. Door de grote toeloop, hetgeen op zich natuurlijk toe te juichen valt, ontstaat er soms een wachtlijst. Soms duurt doorverwijzing te lang door gebrek aan capaciteit.

•

Ruimte voor debat over ethische en morele kwesties: Met verschillende organisaties en disciplines (ook op beleidsniveau) een aantal structurele thema’s uitwerken waar outreachend


werk mee in aanraking komt, zoals privacy van bewoners, veiligheid van medewerkers en het gebruik van de discretionaire ruimte34 van de hulpverlener, zoals bij de Eropafwerkconferentie op dinsdag 9 juni ’09 (Verslag zie bijlage 8)35. 8)

Bij vervolg traject schriftelijke bijlage bij aankondigingsbrief van het stadsdeel continueren De brief van het stadsdeel werd als duidelijke aanvulling op de Blankenberg brief gezien, deze gaf het belang van het onderzoek aan. Als het geen onderzoek meer is maar een project, is het wenselijk hier iets anders op te bedenken.

9)

Een vakantiefonds Voorziening creëren voor zeer schrijnende gevallen, die alleen aangevraagd kan worden op voorspraak van de hulpverlening.

10)

Ondersteuning van de stadsdeelraad om het gebruik van voorzieningen te verhogen en daarvoor een structuur aanleggen. •

Sociaal Raadslieden bijvoorbeeld laten registreren welke voorzieningen een bewoner heeft aangevraagd en hem/haar jaarlijks hieraan herinneren.

•

Aandacht besteden aan de BackOffice. Outreachend werken is zeker in het begin tijdrovend, en kan alleen als daar middelen tegenover staan. Op termijn levert het waarschijnlijk tijd op omdat het recidive inperkt. In ieder geval vindt er verbetering van de kwaliteit plaats.

•

Specifieke maatregelen voor kleine zelfstandigen. Een mogelijkheid bijvoorbeeld voor kwijtschelding van gemeentebelastingen en, hoewel discutabel, steun in het verkrijgen van goedkopere werken winkelruimtes.

•

Aandacht blijven houden voor de kwetsbare burger vanuit de overheid. Op de begroting een post reserveren. Dit geld is o.a. bestemd voor een aparte tak bij de maatschappelijke dienstverlening: Armoede preventie. De preventie kan op allerlei manieren worden uitgevoerd in samenwerking en afstemming met de andere disciplines en andere organisaties.

34 Discretionaire ruimte: ‘de niet ingevuld en soms toegeëigende ruimte tussen vastgesteld en toegepast beleid, tussen de letter en de geest van de wet’, Witte, L. (2006) Methodisch werken in de sociaaljuridische hulp-en dienstverlening. Bohn Stafleu van Loghum, Amsterdam 35 Samen met het stadsdeel Westerpark en de Stichting Eropaf! organiseerde het Activerend Armoede Onderzoek de werkconferentie ‘Outreachend werken, of: eropaf gaan’. Hierbij kwamen in workshops allerlei thema’s naar voren zoals privacy, netwerken, multi-probleem gezinnen en nieuwe rollen van de hulpverlening die aan de hand van casussen van onder andere samenwerkingspartners van het Activerend Armoede Onderzoek werden verduidelijkt.


•

Pleiten bij de Centrale Stad voor het oprekken van de armoedegrens tot 120% van het WSM. Dat voorkomt dat bewoners die voortdurend op een laag inkomen zitten in de armoedeval terecht komen.

•

Tot slot een zeer belangrijke aanbeveling aan de stadsdeelraad: Zorg dat de loketten: ZeS, Zorg en Overlast, Wijksteunpunt Wonen, opbouwwerk, en maatschappelijke dienstverlening op één locatie zijn gehuisvest. De korte lijnen en het zo belangrijke afstemmen in de wandelgangen of tijdens de afwas zijn onmisbaar bij integraal en efficiënt werken. Het samen lunchen geeft kennis en inzicht in elkaars werkzaamheden, en het zomaar even bij elkaar binnen lopen gaat zo makkelijk, zo snel.

Met Frederieke was het zeker minder goed verlopen als de lijnen niet zo kort waren geweest. De regievoering is als een estafettestokje gehanteerd, en een gesprek van twee minuten bij het kopieerapparaat heeft de hulpverlening weer op gang gebracht. Frederieke heeft met een steuntje in de rug de eigen veerkracht terug gevonden en heeft een soort “Eigen Kracht Conferentie” doorgemaakt. Driekwart jaar geleden was het niet denkbaar dat: er zicht is op een nieuwe loopbaan, nu het met de gezondheid een stuk beter gaat, de depressie overwonnen lijkt, de schulden voor een deel dankzij hulp zijn opgelost, zij daardoor weer gewoon naar de tandarts kan, en de schulden als het zo doorgaat daadwerkelijk binnen afzienbare tijd helemaal zijn afgelost. Een soort Eigen-kracht aanpak heeft geleid tot mentale en fysieke ondersteuning, het inkomen is gerepareerd, en zij heeft een ander huis gevonden waardoor zij rustig aan de studie kan, die nodig is voor de omscholing, zonder geschreeuw en getier van de buurman. Last but not least heeft Frederieke er weer zin in. Wat dit voor gevolgen heeft kunnen we vanwege de privacy niet uit de doeken doen, maar het is mooi. Een en ander was mogelijk door een gezamenlijke aanpak van Frederieke, het Sociaal Raadsliedenwerk, de Schuldhulpverlening, het Maatschappelijk Werk, het Meldpunt Zorg en Overlast, de DWI, de afdeling preventie, de Diaconie en het Activerend Armoede Onderzoek.


7. Samenvattende conclusie De onderzoeksvragen vormen de leidraad van de conclusie. Naast het beantwoorden van de vragen valt er nog veel meer te concluderen. We hebben er mede vanwege de lengte voor gekozen deze conclusies te verwoorden in de aanbevelingen in hoofdstuk 6. Van het totaal aantal aangekondigde huisbezoeken (615) van juli 2008 tot en met juli 2009 zijn 145 bewoners (24%) bereid gevonden tot het voeren van een uitgebreid gesprek. Bovendien zijn nog meer mensen, voornamelijk de bewoners die afbelden, bereikt. Hierin werd zoveel mogelijk informatie gegeven, onder andere over het doel van het onderzoek, het aanbod en de bereikbaarheid van de Blankenberg Stichting, en informatie over voor de bewoner relevante (financiële)voorzieningen. Sinds december 2008 is dankzij de beschikbaarheid van verschillende bestanden (DWI-bestand, en IPWbestand) volop ingezet op het bereiken van de bewoners in de “armste” buurten van Westerpark. Naast deze bestanden zijn bewoners bezocht die verwezen zijn door andere disciplines, bewoners die zelf initiatief hebben genomen naar aanleiding van P.R., een selectie vanuit de Ouderenkartotheek, en bewoners die uitgevallen zijn bij de hulpverlening. In mei is ook gestart met Huis-aan-huis bezoeken. Door het gebruik van verschillende bestanden worden verschillende typen bewoners bereikt (ouderen en jongeren, gezinnen en alleenstaanden, mannen en vrouwen, allochtonen en autochtonen etc.), en specifieke groepen komen naar voren: 65+ (DWI en Ouderenkartotheek), kleine zelfstandigen waar onder kunstenaars (IPW) en eenoudergezinnen (huis-aan-huis). Kenmerken van de benaderde personen uit de doelgroep (eerste onderzoeksvraag) worden beperkt zichtbaar. De bevindingen in het onderzoek bevestigen de genoemde risicogroepen in de inleiding, de eenoudergezinnen en de 65 plussers blijken de kwetsbare bewoners. Wat betreft het aantal problemen hebben de alleenstaanden iets minder problemen per huishouden (2,4) dan het gemiddelde (2,6). Daarentegen zitten de eenoudergezinnen behoorlijk boven het gemiddelde, namelijk 3,7 problemen per huishouden. Verder valt op dat van de 41 gezinnen met kinderen er 38 te maken hebben met problemen op financieel gebied, dit is 92,7%. Tevens ondervinden de gezinnen met kinderen relatief veel problemen in de categorieën huisvesting en werk, respectievelijk 39% en 41% (figuur 6, blz. 29). Tussen de diverse buurten worden enkele verschillen duidelijk: Financiële problemen doen zich vooral in de Spaarndammer- en Zeeheldenbuurt voor. In deze buurten geeft 87% van de huishoudens aan problemen te hebben op dit gebied, dit ligt zo’n 10% boven het gemiddelde van 77,3%. Gezondheidsklachten komen met name voor in de Staatsliedenbuurt (68%) en de Spaarndammer- en Zeeheldenbuurt (65%). Wat betreft het gemiddelde aantal problemen per buurt is te zien dat de Houthavens hier de kroon spannen met 3,8 problemen per huishouden, gevolgd door de Spaarndammer- en Zeeheldenbuurt met respectievelijk 3,4 problemen per huishouden tegenover het gemiddelde van 2,6 problemen per huishouden. De redenen waardoor bewoners in de financiële problemen zijn geraakt (tweede onderzoeksvraag) zijn divers. Het spreekt voor zich, gezien het DWI-bestand, dat bij de allochtone 65


plussers meer financiële problemen voorkomen dan bij de autochtone groep. De bewoners wonen nog geen 50 jaar in Nederland waardoor ze een onvolledige AOW hebben. Over het algemeen is hun arbeidsverleden niet zodanig dat de AOW aangevuld wordt met een riant pensioen. Als er al een pensioen is, is het vaak niet meer dan een paar honderd euro per maand, waarbij ze net op of een fractie boven het minimum inkomen uitkomen. Bij veel van de bewoners is sprake van gezondheidsklachten, bij gemiddeld 63% van het aantal bezochte bewoners. Daardoor hebben ze of een beperkte baan of een uitkering. Overigens kan dit beeld vertekend zijn, omdat meer mensen met gezondheidsproblemen veelal thuis zijn en dus eerder aangetroffen worden. Een deel van de bewoners maakt onvoldoende gebruik van de voorzieningen (derde onderzoeksvraag). Het onderzoek toont aan dat bij een aanzienlijk deel van de bereikte bewoners sprake is van meerdere problemen op verschillende gebieden: financieel, gezondheid, werk, dagbesteding en (familie)netwerk. De bewoners hebben de weg naar de hulpverlening nog niet gevonden. De onderzoekers verwijzen daardoor veel bewoners door, zowel intern naar Schuldhulpverlening, Sociaal Raadslieden, Maatschappelijk Werk, ouderenwerk etc. als extern, naar de ambulante (GGZ) hulpverlening, Markant, DWI, HVO-Querido, het opbouwwerk, de Eigen-kracht Centrale etc. Het meest wordt doorverwezen naar de Sociaal Raadslieden, zij krijgen een behoorlijke extra instroom door het Activerend Armoede Onderzoek. Zij worden vooral ingeschakeld voor het aanvragen van huur- en zorgtoeslag, het aangeven van inkomstenbelasting van de afgelopen jaren, en het aanvragen van voorzieningen zoals de Langdurigheidstoeslag, de Regeling chronisch zieken en de Bijzondere Bijstand. Deze voorzieningen kunnen bewoners relatief makkelijk meer financiële ademruimte geven. Bewoners hebben vaak geen idee op welke voorzieningen ze recht hebben en door de mare dat de kans groot is dat als je al gebruik maakt van een voorziening, je het vervolgens moet terug betalen, maakt een deel van de bewoners geen aanspraak op mogelijke voorzieningen. Sommige bewoners nemen de eerste stap richting Sociaal Raadslieden wel, maar de papieren rompslomp maakt dat ze uitvallen. Een deel van de bewoners kan de moed niet opbrengen of vindt het vernederend om überhaupt hulp in te roepen. Soms is het gewoon een keuze, het immateriële wordt als waardevoller beschouwd dan het materiële, dit wordt met name duidelijk bij de kleine zelfstandigen en de kunstenaars. Hoewel de financiële ruimte beperkt is, voelen bewoners zich zeker niet “arm”. De hulp- en dienstverlening bereikt niet alle bewoners. Het kan ook zijn dat bewoners gedurende de hulpverlening uitvallen (t.a.v vierde en zevende onderzoeksvraag). Outreachend werken is nog niet de maatstaf van de hulpverlening. Bewoners die beschroomd zijn hulp in te roepen of die psychisch zodanig in de problemen zitten dat ze niet in staat zijn hulp in te roepen worden niet altijd bereikt. Het hangt voorts ten aanzien van uitval heel erg van de hulpverlener af of hij/zij bewoners actief benadert als ze niet verschijnen op de (vervolg) afspraak en of hulpverleners de zaken integraal aanpakken.


Wat is extra mogelijk om dit te verbeteren (vijfde onderzoeksvraag)? Uitval en daarmee ook vaak recidive kan tegen gegaan worden door meer aandacht te besteden aan het winnen van vertrouwen bij de klant. Dit kan onder andere door het probleem dat de klant aangeeft op te pakken en niet het probleem dat de hulpverlener denkt dat de klant heeft. Dit maakt dat een bewoner zich gehoord voelt en er zal meer ruimte komen om ook de andere problemen aan te pakken. Een integrale aanpak, de klant in zijn geheel en in zijn systeem zien, is een “must”. Daar hoort het over de eigen grenzen heen kijken bij en het creatief omgaan met problemen en de handelingsruimte innemen die de professional heeft. Dit kan bijdragen aan het (her)winnen van vertrouwen van de klant in de hulpverlening. De presentie methode, zorgen aanwezig te zijn wanneer de klant dat vraagt, kan hierbij helpen. Ook zinvol zijn de gezamenlijke huisbezoeken met verschillende disciplines. De aanwezigheid van een medewerker van DWI, schuldhulpverlening, ambulante (GGZ) hulpverlening, of het Maatschappelijk Werk tijdens de huisbezoeken, zorgt ervoor dat problemen waar de bewoner mee kampt direct worden aangepakt, door ter plekke met de bewoner bepaalde voorzieningen aan te vragen, ‘warm’ door te verwijzen etc. Verder toont het onderzoek aan dat de inzet van medewerkers met dezelfde culturele achtergrond bij allochtone bewoners een meerwaarde heeft. De onderzoekers zijn meerdere keren op huisbezoek gegaan met de Turkse Maatschappelijk Werker en hebben contact gelegd met de Spaanstalige Maatschappelijk Werker, wanneer taal en cultuur in het contact een barrière vormen. Het is soms moeilijk de instroom te verwerken. Het is niet wenselijk de bereikte bewoners (lang) te laten wachten. Wanneer zij zijn doorverwezen, worden zij direct door de hulpverlener waarnaar is doorverwezen, geholpen. Dit geldt echter voor meer projecten (Vroeg Eropaf, MSS, etc.) en daardoor kan de BackOffice in de problemen komen. Hier is tot nu toe met de ingezette formatie van het onderzoek te weinig rekening mee gehouden. Warm overdragen en terugkoppelen gebeurt wel, maar zou standaard moeten zijn. Dit kost in het begin tijd, maar uiteindelijk levert het tijd op, omdat er geen dingen dubbel worden gedaan en de kans op uitvallen kleiner wordt. Beter voorkomen dan genezen geldt ook in deze. Gezien de ervaringen met het DWI 65+bestand is aan te raden de preventieve huisbezoeken meteen na pensionering aan te vangen, in plaats van bij een leeftijd van 75 + . Verder kan een voortzetting van de Vroeg Eropaf en Achteraf Eropaf benadering voorkomen dat mensen (dieper) in de problemen raken. Het aanbieden van onder andere budgetcursussen waarbij ook aandacht besteed wordt aan het ‘empoweren’ van de bewoner, kan een bijdrage leveren aan het voorkomen van (grotere) financiële problemen. Zeker ook de samenwerking met andere organisaties is van groot belang voor het uiteindelijke resultaat van de hulpverlening. Echter een deel van de bewoners zal van hulp verstoken blijven. Zelfs tijdens het Armoede Onderzoek, met redelijk ‘opdringende’ methodes, is gebleken dat het moeilijk is de echte zorgmijders te bereiken. Ondanks de inzet van verschillende bestanden is slechts een deel bereikt: mensen bellen af of doen de deur niet open. Het winnen van vertrouwen, ook in de buurt, heeft tijd nodig.


Bewoners activeren (zesde onderzoeksvraag) kan vooral door aandacht te besteden aan het versterken van hun eigen positie en het netwerk om hen heen. Dit kan door te helpen met het oplossen van de problemen zodat ze het licht weer zien, “de donkere wolken zijn weg”, maar ook door mensen aan te spreken op hun kennis en kunde en ze weer middels bijvoorbeeld vrijwilligerswerk te betrekken bij de maatschappij. Een Eigen-Kracht Conferentie kan daar heel goed bij helpen.

Tenslotte Hoewel geen antwoord op een onderzoeksvraag kan onderstaande niet ontbreken in de conclusie. De keuze om het Activerend Armoede Onderzoek in een dienstencentrum te plaatsen, waar naast de verschillende disciplines van de Blankenberg Stichting ook Loket ZeS, het Meldpunt Zorg en Overlast, het Wijksteunpunt Wonen, en de buurtconciërges aanwezig zijn, en waar andere organisaties, zoals Markant, spreekuur houden, heeft veel voordelen. De lijnen zijn kort, in de wandelgangen worden consulten gehouden of gevraagd, men kent elkaar, er is inzage in de registratie, en de contacten en de outreachende werkwijze worden spelenderwijs overgedragen.


Geraadpleegde literatuur - Atlas Advies i.s.m. Conclusion Advies en Management (2007) Bestandsvergelijking gemeenten en Belastingdienst. - Bosma, H. (2009) Een plan van allemaal, professionals over eigen kracht. Eigen Kracht Centrale, Zwolle. - Doorn, L., van Etten, Y. en Grademan, M. (2008) Outreachend werken, handboek voor werkers in de eerste lijn, uitgeverij Coutinho, Bussum. - Driessens, K., van Regenmortel, T.(2006) Bind-kracht in armoede, leefwereld en hulpverlening, uitgeverij Lannoo nv, Leuven. - Engbersen, G. (1991). Moderne armoede: feit en fictie. Pp. 7-23. In: Sociologische Gids, 38:1. - Heijdra, T (2007), Westerpark Barren, Sparren en Koperen Knopen, uitgeverij René de Milliano, Alkmaar. - Janssen, S, (2008), Het Pauperparadijs, Een familiegeschiedenis, uitgeverij Balans, Amsterdam - Koopmans, R. et al (2008). Weg uit de armoede, vijf voorstellen voor activerend beleid tegen armoede en sociale uitsluiting, in opdracht van de gemeente Amsterdam, Amsterdam. - Kruiter, A.J. et al. (2008) De rotonde van Hamed, maatwerk voor mensen met meerdere problemen, NICIS Institute, Den Haag. - Lans, J. van der(2008) Ontregelen, de herovering van de werkvloer, uitgeverij Augustus, Amsterdam. - Lans, J. van der (2007) WMO notitie, advies aan de gemeente Amsterdam i.o.v. Dienst Zorg en Samenleving. - Pool, M. (2007) Alle dagen schuld, praktijkverhalen over armoede, uitgeverij Augustus, Amsterdam. - Rouw, M., Pankras, M. (2008) De Frederik Hendrikbuurt, een onderzoek naar het welbevinden van de bewoners van de Frederik Hendrikbuurt, Radar, Amsterdam. - Stam, M. eindredactie (2009), Outreachend werken bij dreigende huisuitzetting, Hogeschool van Amsterdam, Domein Maatschappij en Recht, Amsterdam . - Stam, M. eindredactie (2009), Een veelstemmig koor, Hogeschool van Amsterdam, Domein Maatschappij en Recht, Amsterdam. - Weggemans, H., Meiberg, L. (2009) Dringen(d) achter de voordeur, Sociaal bestek nr 3, - Wenneker, C., Nottelman, N. (2008) Armoedemonitor, nr 11, Dienst Onderzoek en Statistiek in opdracht van Dienst Werk en Inkomen, Amsterdam - Witte, L. (2006) Methodisch werken in de sociaaljuridische hulp-en dienstverlening. Bohn Stafleu van Loghum, Amsterdam Overig

- Gemeente Amsterdam, Stadsdeelgids Westerpark, Amsterdam 2009. - Kijk op Westerpark, augustus/september 2008. Gemeente Amsterdam/ stadsdeel Westerpark. - www.os.amsterdam.nl: Stadsdelen in cijfers, 2009 - Cirkel van onmacht, Systeem in Beeld, Amsterdam 2008


Bijlage 1: Samenvatting Samenvatting eindverslag Activerend Armoede Onderzoek In mei 2008 is in stadsdeel Westerpark gestart met het Activerend Armoede Onderzoek. Dit is een project waarbij gepoogd werd zicht te krijgen op ‘stille armoede’ in Westerpark. Onderzoekers zoeken contact met stadsdeelbewoners die een inkomen op of rond het bijstandniveau hebben, zij informeren of bewoners gebruik willen en kunnen maken van financiële mogelijkheden die bijdragen aan een hoger inkomen. Behalve naar financiën wordt ook gekeken naar onderwerpen als huisvesting, (familie)netwerk, gezondheid, zingeving en wensen. De bewoners worden, waar nodig en mogelijk, geactiveerd en toe geleid naar organisaties of personen die ondersteuning bieden. Aanleiding om dit onderzoek in Westerpark uit te voeren, is dat in dit stadsdeel relatief veel mensen rond de minimumgrens leven, werkloos zijn en van een uitkering leven.

Projectdoelen 1. Bewoners die leven op een minimuminkomen en die niet of onvoldoende worden bereikt door de reguliere hulpverlening, zijn (deels) in beeld gebracht en bereikt. Het gaat daarbij om zowel de sociale dimensie van armoede als om de materiële problematiek. 2. De dienstverlening en het outreachend werk is verbeterd, maatwerk neemt een grotere plaats in bij de hulpverlening, doorgeleiden is beter geregeld en nieuwe preventieve werkvormen zijn gevonden om de problemen van de doelgroep te helpen oplossen. 3. Signalen, knelpunten en adviezen zijn vertaald naar voorstellen voor beleid en uitvoering.

De onderzoeksvragen De volgende vragen zijn in het onderzoek geformuleerd: 1. Wat zijn (gedeelde) kenmerken van de benaderde personen uit de doelgroep? 2. Hoe komt het dat deze mensen in deze situatie zijn gekomen en had dit eventueel voorkomen kunnen worden? (ligt de oorzaak van de armoede in de personen zelf of ligt het in de systemen en netwerken, bijvoorbeeld omdat deze niet/ niet goed doorverwijzen of samenwerken?) = Vraag naar preventie mogelijkheden. 3. Maken deze mensen voldoende gebruik van alle voorzieningen? (zo ja/nee, waarom wel/ niet?) 4. Hoe komt het dat ze niet bereikt worden door de bestaande hulp en dienstverleningsinstanties? (onvoldoende geld en middelen?, werken de huidige benaderingen om mensen te bereiken wel?)


5. Wat is extra mogelijk om dit te verbeteren? (moeten extra activiteiten worden aangeboden? Moeten activiteiten voor minder geld aangeboden worden?) 6. Hoe kunnen deze mensen, indien dit aan de orde is, geactiveerd worden? (maatwerk) 7. Hoe kan uitval uit de hulpverlening tegengegaan worden (voorkomen van recidive)?

De doelgroep Het onderzoek richtte zich op alle bewoners van Westerpark tussen de 18 en 75 jaar met een inkomen tot 130% van het bijstandniveau zonder zicht op duurzame inkomensverbetering (wat betekent dat studenten zijn uitgesloten). Hoewel het onderzoek alle bewoners van Westerpark betreft, is extra geprobeerd de eenoudergezinnen en de 65 plussers te bereiken.

Gebruikte methodieken Binnen het Activerend Armoede Onderzoek wordt zo veel mogelijk outreachend, integraal en oplossingsgericht gewerkt. Verschillende bestanden en benaderingsmethoden zorgen ervoor dat zo veel mogelijk verschillende doelgroepen worden bereikt.

Het bereiken van de bewoners Bewoners die bij de hulpverlening niet in beeld waren zijn bereikt middels doorverwijzingen van laagdrempelige organisaties (wijkconciërges, buurtservicepunten, wijk steunpunt wonen, etc.), het koppelen van verschillende bestanden (hier gaan we in het volgende onderdeel op in) en publicaties in bijvoorbeeld wijkbladen en op de website van de gemeente. Bewoners die zijn uitgevallen bij de hulpverlening worden bereikt door middel van het ‘Achteraf Eropaf’ project (wat tevens in het volgende onderdeel wordt toegelicht).

Verschillende manieren om mensen te bereiken 1. DWI-bestand: 106 personen van 65+ met een onvolledige AOW. Huisbezoeken vonden plaats met een contactpersoon van DWI. 2. IPW-bestand: 1700 bewoners tussen de 18 en 65 jaar, die een inkomen hebben op of rond het minimum. 3. Het Ouderenkartotheek-bestand: een koppeling tussen de Ouderenkartotheek en een O&S bestand. In buurten waar het percentage bewoners met een minimuminkomen hoog is, is een koppeling gemaakt met de Ouderenkartotheek. 4. Het Vroeg Eropaf/Kartotheek-bestand: een koppeling van het IPW-bestand met het bestand van Vroeg Eropaf. 5. Het Achteraf Eropaf-bestand: dit bestaat uit mensen die bij de Schuldhulpverlening zijn uitgevallen en die opnieuw bezocht worden.


6. Bewoners die zijn verwezen door derden: voornamelijk door organisaties in en rond Westerpark die met de doelgroep in aanraking komen, en door het geven van voorlichting aan verschillende doelgroepen. 7. Bewoners die op eigen initiatief zijn gekomen: dit gebeurde meestal naar aanleiding van publiciteit omtrent het Activerend Armoede Onderzoek. 8. Het huis-aan-huis-project: gegevens van het O&S zijn gekoppeld aan het IPW-bestand en buurtcombinaties met de hoogste percentages minima zijn aangeschreven.

Verloop van het onderzoek 1. Oriëntatie en informatiefase: in deze fase wordt het netwerk benaderd, het terrein verkend, gelezen over de doelgroep en eerdere onderzoeken, en een registratiesysteem opgezet. Tevens wordt nagedacht over manieren om de doelgroep te bereiken en op zoek gegaan naar bestanden waaruit geput kan worden. 2. De huisbezoeken: bij bewoners uit de hiervoor genoemde bestanden wordt eerst gekeken of ze al bekend zijn bij de Blankenberg Stichting. Wanneer dat het geval is, wordt met de betrokken hulpverlener overlegd over vervolgacties. Wanneer bewoners nog niet bekend zijn, wordt een huisbezoek schriftelijk aangekondigd. De huisbezoeken worden afgelegd door twee onderzoekers, of door een hulpverlener en een onderzoeker. Wanneer dit nodig lijkt, kan nogmaals op huisbezoek gegaan worden. 3. Het vervolg: wanneer een bewoner verdere ondersteuning kan gebruiken, wordt deze intern (binnen de Blankenberg Stichting) of extern doorverwezen. Deze doorverwijzing geschiedt ‘warm’, de doorverwijzer praat de betrokken hulpverlener bij en is waar nodig bij de kennismaking of het vervolg aanwezig. 4. Overige activiteiten: naast het afleggen van huisbezoeken zijn we bezig geweest met het opbouwen van een netwerk in het stadsdeel, het geven van voorlichting aan doelgroepen, het vergelijken van dossiers, registratie, het inwinnen van informatie, het overdragen van informatie aan de juiste personen binnen de organisatie, het monitoren van acties, het aanvragen van fondsen voor bewoners, het mede organiseren van een Eropaf-werkconferentie, het begeleiden van een onderzoek door stagiaires en het voorbereiden van discussiemiddagen met betrekking tot outreachend en integraal werken.

Resultaten en analyse Sinds juli 2008 tot en met juli 2009 zijn in het kader van het Activerend Armoede Onderzoek in totaal 615 huisbezoeken aangekondigd, waarvan 23,3% (145 bewoners) bereid is gevonden tot het voeren van een uitgebreid gesprek. 29 Bewoners waren verhuisd of overleden. Daarnaast zijn mensen bereikt middels telefoongesprekken (voornamelijk omdat ze afbelden), hierin is zo veel mogelijk informatie


gegeven over de aard van het onderzoek en de voorzieningen in Westerpark. Hieronder worden de resultaten van het onderzoek weergegeven.

Het bereiken van de doelgroep Een relatief hoog percentage van de benaderde huishoudens wordt niet thuisgetroffen, of doet de deur niet open. Bij het IPW-bestand wordt 26% van de benaderde huishoudens bezocht, bij de Huis-aanhuis bezoeken 14%. Bij de ouderenbestanden (DWI en Kartotheek) liggen de percentages hoger, respectievelijk 39% en 57%. De verwachting is dat bij een tweede aankondiging van een huisbezoek de percentages hoger liggen. Gemiddeld belt 26% van de bewoners een aangekondigd huisbezoek af. Dit zijn ofwel bewoners die niet tot de doelgroep behoren of bewoners die geen tijd of behoefte hebben om mee te werken aan het onderzoek, ofwel mensen die in beginsel geen gesprek willen maar wel telefonisch informatie ontvangen. In sommige gevallen blijkt na het telefoongesprek toch behoefte te zijn aan een huisbezoek. De percentages bewoners waar, in welke vorm dan ook, contact mee is geweest, bedragen 20% bij Vroeg Eropaf, 41% bij de Huis-aan-huis bezoeken, 69% bij het DWI-bestand, 81% bij de Ouderenkartotheek., 80% bij Achteraf Eropaf, en 92% bij het Verwezen bestand.

Huis-aan-huis versus het IPW-bestand Bij de Huis-aan-huis benadering worden procentueel minder mensen thuis getroffen, en bellen ongeveer evenveel mensen af in vergelijking met het IPW-bestand. Per saldo worden middels het IPW-bestand dus meer mensen bereikt. Bij zowel het IPW-bestand als de Huis-aan-huis bezoeken worden veel alleenstaanden aangetroffen. Hoewel de Huis-aan-huis bezoeken minder contacten met bewoners opleveren dan het IPWbestand, worden eenoudergezinnen met het Huis-aan-huis-bestand beter bereikt dan met het IPWbestand.

Kerngegevens van de huishoudens Meer dan de helft (55%) van de bezochte huishoudens zijn eenpersoonshuishoudens. Deze alleenstaanden worden voornamelijk bereikt middels het IPW-bestand. Van de eenpersoonshuishoudens is een iets groter percentage man (60%) dan vrouw (40%). Van de 145 bewoners is 48% autochtoon en 52% allochtoon. Hoewel het een kwetsbare groep betreft, is maar een klein aantal eenoudergezinnen (13%) bereikt. De Huis-aan-huis bezoeken hebben, zoals verwacht en gehoopt, substantieel bijgedragen aan het bereiken van de eenoudergezinnen.


We zijn een aantal analfabeten en mensen die de Nederlandse taal niet beheersen tegen gekomen, zowel onder allochtonen als autochtonen. Dit is een factor die het vragen om hulp en het aanvragen van voorzieningen bemoeilijkt.

Probleemgebieden van de bewoners De volgende probleemgebieden zijn geïdentificeerd: financiën, gezondheid, werk, netwerk, zingeving, huisvesting, familie en vrije tijd. De bereikte huishoudens hebben gemiddeld 2,6 gebieden waarop ze problemen ondervinden. Met financiën heeft, begrijpelijk, maar liefst 77% problemen. Vooral de gezinnen met kinderen geven aan problemen met financiën te hebben, van de eenoudergezinnen 95% en van de meeroudergezinnen 91%. Daarnaast is er bij 63% van de bezochte huishoudens sprake van fysieke of psychische gezondheidsproblemen. Er zijn geen opvallende verschillen te identificeren tussen de verschillende buurten waar de huisbezoeken zijn afgelegd. Overal zijn financiën en gezondheid de grootste probleemgebieden.

Hulpvragen van de bewoners De hulpvragen zijn samen met de bewoner geformuleerd en zijn gekoppeld aan de bovengenoemde probleemgebieden. Financiën. Wat financiën betreft valt op dat een deel van de bezochte bewoners geen inkomensbelastingaangifte doet, terwijl zij mogelijk geld terug kunnen krijgen. In 31 gevallen is dit alsnog gedaan met de hulp van een Sociaal Raadsman/vrouw. Ook financiële regelingen en afbetalingen kloppen niet altijd. Voorzieningen die vaak door Sociaal Raadslieden worden aangevraagd zijn de Bijzondere Bijstand (14 keer), de Regeling chronisch zieken (34 keer), kwijtschelding gemeentebelasting (15 keer) en een aanvulling op het inkomen (17 keer). Overige acties zijn 27 keer ondernomen. Dit kan van alles zijn, van het aanvragen voor een fonds tot het bezwaar maken op een aflossing. Gezondheid. Met het DWI-bestand worden veel chronisch zieken bereikt. Voor hen is 23 keer de Regeling chronisch zieken aangevraagd. In de IPW-lijst komen relatief veel ‘zieke mensen’ voor, 53% heeft gezondheidsproblemen. Bij veel van deze mensen is geen aanleiding gezien om de Regeling chronisch zieken aan te vragen, omdat hier meer psychische dan lichamelijke problemen spelen. Daarnaast maakt een deel van deze mensen al gebruik van deze regeling. Bij de Huis-aanhuisbezoeken waren er meer mensen met lichamelijke klachten, onder de 65-plussers, maar ook in de leeftijdscategorie van 31 tot 50 jaar. Deze mensen zijn vaak minder mobiel en werken niet, waardoor de kans groter is dat we ze thuis treffen. Werk. Bij de Huis-aan-huis bezoeken zat meer dan de helft van de mensen die we thuis troffen in de bijstand of de WAO, hetzelfde geldt voor de mensen die op eigen initiatief contact hebben gezocht. De bewoners die zijn doorverwezen zitten relatief het meest in de bijstand en de WAO, namelijk 81%.


Van de 145 bewoners waarmee uitgebreid is gesproken, zijn er 42 (29%) die betaalde arbeid verrichten, hetzij in loondienst, hetzij als kleine zelfstandige of kunstenaar. De AOW is met 37% de voornaamste inkomstenbron, wat gezien het grote aantal 65-plussers niet opmerkelijk is. Dagbesteding en zingeving. Samen zijn de categorieën dagbesteding en zingeving voor 18% van de bewoners een probleem en ze zijn daarmee de laagst scorende probleemgebieden. Over het algemeen echter stellen de bewoners het op prijs dat ook naar zingeving gekeken wordt. Huisvesting. Na de financiën en gezondheid is huisvesting het grootste probleemgebied. Vooral de gezinnen met kinderen ondervinden problemen wat betreft de huisvesting (39%). Op buurtniveau springen vooral de Houthavens eruit. In de Spaarndammer- en Zeeheldenbuurt alsmede in de Staatsliedenbuurt heeft circa één op de drie bewoners huisvestingsproblemen.

Interne en externe verwijzingen Van de 145 huisbezoeken hebben 119 interne en 50 externe verwijzingen plaatsgevonden (dit kunnen meerdere verwijzingen voor één persoon zijn). Er wordt vooral naar de Sociaal Raadslieden doorverwezen. Van alle verwijzingen is 82,1% intern en 37,2% extern. Het feit dat het Activerend Armoede Onderzoek geografisch gezien ondergebracht is bij de Blankenberg Stichting maakt interne doorverwijzingen gemakkelijker.

Redenen van uitval bij hulpverlening Uit gesprekken met bewoners die zijn uitgevallen bij de hulpverlening blijken hier twee redenen voor te zijn. De eerste is dat de professional niet op het probleem ingaat dat de bewoner als meest prangend aangeeft, de bewoner ervaart de hulpverlening dan als aanbodgericht. De tweede is dat toegangscriteria van bijvoorbeeld Schuldhulpverlening ingewikkeld zijn en moeilijk om aan te voldoen. Hetzelfde geldt voor veel financiële regelingen waar bewoners recht op hebben. Bureaucratie weerhoudt de bewoners ervan hier achter aan te gaan.

Signalen uit het Activerend Armoede Onderzoek •

Tijdsinvestering. Allereerst is het dossieronderzoek tijdrovend, vóór de aankondiging van een huisbezoek moet in het registratiesysteem van de Blankenberg Stichting gekeken worden of de bewoner al bekend is. Daarnaast kost de registratie zelf tijd, omdat voor het onderzoek veel gegevens vastgelegd moeten worden. Als laatste gaat veel tijd zitten in het activerende monitoren en de warme overdracht. Dit is wel van belang, omdat het net voor de bewoner het duwtje in de rug kan zijn om actie te ondernemen en om na te gaan of de ingezette acties lukken.

•

Vakantiefonds. In de loop van 2009 bleek het vakantiefonds op te zijn geraakt. Bewoners die dit zeer hard nodig hebben, kunnen hier nu geen aanspraak meer op maken. De vraag is of hiervoor andere opties nodig zijn, bijvoorbeeld vanuit de gemeente.


•

Samenwerking met andere disciplines. Samen op huisbezoek met andere disciplines en organisaties blijkt erg efficiënt en effectief. Het maakt het gemakkelijker om bewoners over te dragen, zorgt voor korte lijnen en voor aanvullende deskundigheid. Daarnaast is het afleggen van huisbezoeken met twee personen noodzakelijk om veiligheidsredenen. De plaatsing van het team van het Activerend Armoede Onderzoek in het gebouw van de Blankenberg Stichting, waar ook Loket ZeS, Meldpunt Zorg en Overlast, Wijksteunpunt Wonen en de buurtconciërges aanwezig zijn, zorgt voor korte lijnen en draagt bij aan de implementatie van de outreachende en integrale werkwijze bij de andere disciplines.

•

Maatwerk.. Tijdens het onderzoek blijkt dat het niet de gewoonte is dat door de hulp- en dienstverleners gekeken wordt welke medewerker het beste bij de bewoner past. Een “goede match” kan op langere termijn voordelen opleveren waaronder een vroegtijdig afbreken voorkomen. Daarnaast wordt weinig rekening gehouden met bewoners die niet goed zijn te “labellen”. Maatzorg is noodzakelijk.

•

Voorzieningen voor kleine zelfstandigen en kunstenaars. Kleine zelfstandigen hebben op sommige voorzieningen geen recht, zoals kwijtschelding van gemeentelijke belastingen. De vraag is waarom regelingen als deze afhankelijk zijn van de inkomstenbron en niet van de hoogte van het inkomen. Een andere beperking is het gebrek aan betaalbare werkruimtes voor kleine zelfstandigen.

•

Re-integratie en sociale activering De kansen voor re-integratie en sociale activering worden nog te weinig benut. In één geval vond de medewerker van het UWV de bewoner te ziek om deel te nemen aan een re-integratie- of omscholingstraject. De bewoner kreeg hierdoor het gevoel niet meer deel te nemen aan de maatschappij, met alle gevolgen van dien. Een andere bewoner vertelde dat hij 20 jaar via een traject aan het werk is. Hij voelt zich weer gewaardeerd en het heeft hem uit zijn kleine wereld gehaald. Het bereik van DWI ten aanzien van de niet uitkeringsgerechtigden (Nuggers) is beperkt. De Nuggers echter kunnen ook aanspraak maken op het sociaal activeringsbeleid van DWI, dit is nog onvoldoende bekend.

Aanbevelingen A. Ten aanzien van de maatschappelijke dienstverlening: 1)

Verder ontwikkelen van het outreachend werken binnen de maatschappelijke dienstverlening: • Gedacht kan worden aan de inzet van nieuwe producten bij de reguliere hulp- en dienstverlening. • Het aanbieden van (bij)scholingsmiddagen over integrale hulpverlening en outreachend werken. • Door blijven gaan met voorlichten, zowel in persoon als schriftelijk.


2) Onderhouden en opbouwen van het netwerk. Ons advies is om netwerkoverleggen structureel te maken, waardering ketenpartners beter te implementeren, contactpersonen in te stellen, en een en ander vast te leggen in het HKZbeleid. 3)

In het aannamebeleid van de maatschappelijke dienstverlening focussen op medewerkers die integraal en outreachend kunnen werken en denken

B. Specifieke aanbevelingen: 4)

Structurele samenwerking met DWI • Vaste contactpersonen van DWI voor de maatschappelijke dienstverlening.(aanvulling op aanbeveling 2). •

In het kader van armoedebeleid zou dit kunnen resulteren in gezamenlijke huisbezoeken.

•

Meer samenwerking ten aanzien van het sociaal activeringsbeleid.. Preventieve huisbezoeken vanaf 65 jaar.

5)

C. Voor de stadsdeelraad: 6)

Het is wenselijk het onderzoek voort te zetten in projectvorm vooral gericht op moeilijk. bereikbare groepen, die nog (voor een deel) buiten beeld zijn gebleven. •

Toegang te krijgen tot een recenter IPW-bestand.

•

Naast bovenstaande ook meer tijd te investeren in het vinden van mogelijke ingangen tot eenoudergezinnen die leven in stille armoede.

•

In samenwerking met het stadsdeel blijven nadenken over de meest effectieve en efficiënte manier van het bereiken van de doelgroep. Gezien de beperkte financiële middelen is het wenselijk dat de maatschappelijke

7)

dienstverlening en het stadsdeel gezamenlijk prioriteiten formuleren. •

Monitoren van de interventies

•

Preventieactiviteiten

•

Ruimte voor debat over ethische en morele kwesties

8)

Bij vervolg traject schriftelijke bijlage bij aankondigingbrief van het stadsdeel continueren

9)

Een “vakantiefonds” voor echte schrijnende situaties

10)

Ondersteuning van de stadsdeelraad om het gebruik van voorzieningen te verhogen en daarvoor een structuur aanleggen. •

Sociaal Raadslieden bijvoorbeeld laten registreren welke voorzieningen een bewoner heeft aangevraagd en hem/haar jaarlijks hieraan herinneren.

•

Aandacht besteden aan de BackOffice.

•

Specifieke maatregelen voor kleine zelfstandigen.


•

Aandacht blijven houden voor de kwetsbare burger vanuit de overheid. Op de begroting een post reserveren voor armoedebeleid

•

Pleiten bij de Centrale Stad voor het oprekken van de armoedegrens tot 120% van het WSM.

Tot slot een zeer belangrijke aanbeveling aan de stadsdeelraad: •

Zorg dat de loketten: ZeS, Zorg en Overlast, Wijksteunpunt Wonen, opbouwwerk, en maatschappelijke dienstverlening op één locatie zijn gehuisvest.


Bijlage 2 Verloop van het onderzoek De eerste fase: oriëntatie en informatie In de eerste fase, de oriënterende en informatie fase, is veel tijd besteed aan het verkennen van het terrein, het inlezen en het benaderen van het netwerk. Ervaring leert dat er in stadsdeel Westerpark veel organisaties zijn die zich (voor een deel) met dezelfde doelgroep bezig houden (zie bijlage 2 voor een overzicht). Er is gezocht naar manieren om de doelgroep te bereiken, waarbij we voornamelijk hebben gekeken naar de verschillende bestanden die in het vorige onderdeel werden beschreven. Daarnaast is tijd besteed aan het opbouwen van een registratieprogramma.

De tweede fase: de huisbezoeken In de tweede fase hoopten we met het benaderen van laagdrempelige contactpersonen en organisaties verwijzingen te krijgen naar onze doelgroep. Dit gebeurde wel, maar veel te weinig. Daarnaast hebben we huisbezoeken aangekondigd bij bewoners die op de verschillende lijsten stonden, iets waarvan we verwachtten dat het een effectieve methode zou zijn. Er zijn huisbezoeken gestart naar aanleiding van een bestandskoppeling tussen gegevens van de Ouderenkartotheek en van O+S. Eind november 2008 kregen we beschikking over het DWI-bestand en begin januari 2009 konden we starten met het IPWbestand (voor uitleg, zie kopje: hoe bereik je deze bewoners?). Huis-aan-huis bezoeken leken op dat moment nog niet de gewenste methode, het leek effectiever om de bewoners van de doelgroep te bereiken door middel van aan de doelgroep gelieerde bestanden. In mei 2009 is na rijp beraad toch besloten wel Huis-aan-huis op bezoek te gaan. Dit vooral omdat een belangrijke doelgroep, namelijk de eenpersoonshuishoudens, onvoldoende werd bereikt.

Werkwijze met betrekking tot het gebruik van de bestanden: 1. Dossiervergelijking, eerst wordt gekeken of bewoners uit de verschillende bestanden al bij de Blankenberg Stichting bekend zijn. a. In het geval van “bekende” bewoners worden eerst de dossiers vergeleken en wordt met hulpverleners overlegd wat er is gebeurd en wie welke actie onderneemt, bijvoorbeeld een huisbezoek (dit kan ook samen met de hulpverlener gebeuren). b. ‘Onbekende’ bewoners krijgen een schriftelijke aankondiging met datum voor een huisbezoek, een brief van het stadsdeel is bijgesloten. De uitnodigingen met betrekking tot het DWI-bestand zijn vanuit DWI verstuurd. Afhankelijk van het bestand gaan 8-10 aankondigingen voor een huisbezoek per dagdeel de deur uit. Naar aanleiding van commentaar van de bewoners of op grond van voortschrijdend inzicht zijn wijzigingen in de brieven aangebracht.


2. Huisbezoek, in principe door 2 onderzoekers, maar zo nodig of mogelijk samen met een hulp- of dienstverlener. 3. Vervolg Wanneer dat nodig is, wordt een bewoner nogmaals bezocht, bijvoorbeeld als er nog zaken onduidelijk of incompleet zijn of wanneer meer tijd gestoken moet worden in het winnen van vertrouwen. Indien tijdens een huis- of kantoorbezoek duidelijk wordt dat een bewoner verdere ondersteuning kan gebruiken, verwijst de huisbezoeker door; intern naar de Sociaal Raadslieden, Maatschappelijk Werk, ouderenadviseurs, de sorteergroep etc., of extern naar bijvoorbeeld ambulante hulpverlening, Markant of DWI. Dit doorverwijzen geschiedt ‘warm’, wat inhoudt dat de onderzoeker de hulp-/dienstverlener bijpraat, meedenkt over mogelijke oplossingen, in sommige gevallen bij de kennismaking aanwezig is, en het contact voor een periode blijft monitoren. Vanwege tijdsdruk schiet het er soms bij in en enkele malen heeft dit geleid tot toch weer een latere interventie. Ten slotte houdt de onderzoeker (in een aantal gevallen) contact met de bewoner om te informeren hoe het verloopt. Alle informatie wordt bijgehouden in het registratiesysteem van de Blankenberg Stichting.

Overige activiteiten Gedurende de tweede fase, zijn we naast de huisbezoeken doorgegaan met:

het opbouwen van het netwerk en het leggen van netwerkverbindingen (waaronder de groep Beter Bewegen, het Leger des Heils, Schuldhulpverlening, de Sociaal Raadslieden, het Meldpunt Zorg en Overlast, de Marokkaanse raad, de moskee, Markant, de Stichting Laat Ze Maar Lachen etc.),

voorlichting geven aan doelgroepen (bijv. Marokkaanse en Turkse vrouwengroepen, de ouderen adviesraad, de Nederlandse taalcursus, het Leger des Heils ),

dossiers vergelijken, registratie, informatie inwinnen, zorgen dat de ingewonnen informatie over wordt gebracht aan de juiste personen binnen de organisatie, bewoners warm overdragen en acties monitoren, bij de bewoner betrokken hulp- en dienstverleners op de hoogte brengen en bijhouden van de ontwikkelingen,

extra activiteiten, als het aanvragen van fondsen voor bewoners (als dit spoed vereiste),

de mede-organisatie van de Eropaf-werkconferentie,

het begeleiden van het onderzoek van de stagiaires: het deelonderzoek binnen het Activerend Armoede Onderzoek is afgerond. Twee stagiaires hebben aan 10 bewoners waar een huisbezoek heeft plaatsgevonden gevraagd hoe de huisbezoeken zijn ervaren. Dit kwalitatieve onderzoek heeft interessante informatie opgeleverd met betrekking tot bejegening, privacy, identificatie, tevredenheid etc. Het onderzoeksverslag kan opgevraagd worden bij de Blankenberg Stichting.

het voorbereiden van discussiemiddagen met betrekking tot outreachend en integraal werken.


Aanpassingen werkwijze De werkwijze is op een aantal punten aangepast. Ten eerste is de aankondigingsmethode van de huisbezoeken gewijzigd om zo meer mensen te kunnen aanschrijven per dag. Eerst werd een bepaalde tijd in de brief aangekondigd, nu is dat een dagdeel, bijvoorbeeld van 10.00u-14.00u. Hoewel minder bewonervriendelijk, kunnen meer bewoners tegelijk worden aangeschreven en wordt de tijd effectiever besteed. De brief is naar aanleiding van reacties van bewoners ook enkele keren aangepast (bijvoorbeeld door expliciet te wijzen op het feit dat het contact niet per se via een huisbezoek tot stand hoeft te komen). Voor sommige bewoners is de inzet van allochtone medewerkers nodig gebleken in verband met taal- en culturele barrières. Voor de Turkssprekende bewoners is bijvoorbeeld samen met de Turkssprekende Maatschappelijk Werker meerdere malen op huisbezoek gegaan. Voor Spaanssprekende bewoners is met de Spaanssprekende Maatschappelijk Werker contact gezocht. Ten slotte is het Huis-aan-huis proefproject gestart. De belangrijkste reden voor het uitvoeren van dit project is het bereiken van meer mensen en andere doelgroepen. Het aantal mensen dat de deur opendoet en bereid is een gesprek te voeren bij het IPW-project is lager dan geschat werd bij de start, en door huis-aan-huis aan te bellen dachten we mensen te kunnen bereiken die niet op een van de lijsten staan en niet worden doorverwezen.


Bijlage 3: Indeling van soorten uitkeringen die inwoners van stadsdeel Westerpark ontvangen WWB

1853 personen (40 %)

WWB 65+

234 personen (5 %)

IOAW IOAZ

29 personen (0,6 %)

WIA

153 personen (3,2 %)

WAO

1511 personen (33 %)

WAZ

59 personen (1,2 %)

Wajong

277 personen (6 %)

WW

505 personen (11 %)

Bron: http://www.os.amsterdam.nl/feitenencijfers/26230/ Het volgende overzicht is gebaseerd op de casus van een bewoner, welke een WAO uitkering ontving. Dit overzicht is bijgevoegd om inzichtelijk te maken wat het betekent om rond te moeten komen van een minimuminkomen. Inkomsten Uitkering UWV, WAO Zorgtoeslag Huurtoeslag

Bedrag € 839,12 € 26,00 € 107,00

Uitgaven Huur ZKV Agis Nuon

Bedrag -€ 369,75 -€ 113,35 -€ 80,00

Uitgaven Waternet AVP Lotto

Bedrag -€ 23,45 -€ 3,16 -€ 6,25

Telefoon/ internet

-€ 117,00

Wehkamp

-€ 89,00

Huur (achterstand)

-€ 65,57

Eigen bijdrage ZKV Totaal inkomen

€ 972,12

Totaal uitgaven

-€ 12,50 -€ 880,03

resteert

€ 92,09

Een opvallende uitgavenpost is hier de telefoonrekening. Waar de Nibud36 aangeeft dat de gemiddelde telefoonkosten voor een alleenstaande rond de € 46 ligt, is dat bij deze cliënt aanzienlijk

36 http://www.nibud.nl


hoger. Hierbij moet opgemerkt worden dat deze bewoner familie heeft in het buitenland waar regelmatig mee gebeld wordt. Op advies van de onderzoeker is de bewoner gaan telefoneren via internet (Skype), waardoor de telefoonkosten aanzienlijk gedaald zijn. In dit overzicht is het resterende bedrag van € 92 bestemd voor leefgeld. De bewoner heeft dit bedrag om daarvan boodschappen te doen, vervoerskosten te betalen etc. Tevens heeft deze bewoner geen tandartsverzekering. Wanneer er noodzakelijke tandartskosten gemaakt moeten worden, betekent dat voor deze bewoner dat er schulden gemaakt zullen worden, met alle gevolgen van dien.


Bijlage 4 : Disciplines en organisaties met (deels) dezelfde doelgroep in Westerpark Dit overzicht is niet uitputtend Ambulante hulpverleners Amsterdams Patiënten en Consumenten Platform (APCP) Beleidsmedewerkers stadsdeel Buurthuizen Buurtregisseurs Corporaties Deurwaarders Diaconie Dienst Werk en Inkomen (DWI) Fondsen Gemeentelijke Geneeskundige en Gezondheids Dienst (GG&GD) HvO-Querido Kerk en Buurt Kunstenaarsbond Leger des Heils Loket Zorg en Samenleven (LoketZeS) Maatschappelijk Werk Markant MEE Meldpunt Zorg en Overlast Mentrum crisisdienst Mentrum gewone dienst Migranten medewerkers Moskeeën Multiloog Opbouwwerkers Ouderen Adviseurs Preventiemedewerkers Radar School Maatschappelijk Werk Sociaal Raadslieden


Straat pastor Surinaams klachtenbureau Taalwijzer Vangnet en Advies Voedselbank Werkgevers Wijkconciërges Wijk steunpunt Wonen


Bijlage 5: Extra Tabellen Figuur 1: Aantal huishoudens van allochtone – autochtone afkomst per bestand op basis van de afgelegde huisbezoeken/contacten op bureau. Allochtoon/

Tota

Autoch

autochtoon

al

toon

DWI 65 +

35

7

20

28

80

0

IPW

36

24

67

12

33

0

1

1

100

0

0

0

Achteraf Eropaf

7

5

71

2

29

0

Ouderenkarthotheek

12

9

75

3

25

0

Verwezen

16

4

25

12

75

0

Eigen Initiatief

4

1

25

3

75

0

Huis aan huis

34

18

53

16

47

0

Totaal

145

69

48

76

52

0

Alloch

%

onbek

%

toon

end

Type bestand

Vroeg Eropaf/ IPW

Toelichting figuur 1: Voor dit onderzoek is uitgegaan van de volgende definitie: ‘Iemand is allochtoon wanneer tenminste een van zijn/haar ouders in het buitenland is geboren’37

0% 0

14%

7

1

12

0

16

8

5

4

1

25% 1

41%

Huis aan huis

34

14

145 28

20

53

23

17

0

0%

0

0%

14%

1

14%

8%

0

0%

0%

0

0%

0%

1

25%

0%

2

6%

9

6

8%

1 7 0%

0 0

19 0%

4 3%

1 6%

17

25% 1

8

40

0% 0

4%

56

0% 0

0 15%

3

0%

Totaal

6%

0

%

2

0 26%

22

6%

Kunstenaar

Vermogen

%

0

14%

6%

1 13% 0%

6% 2

16%

Loondienst

%

1

0

2

1 8%

2

6%

0

2

0%

2

29%

0%

3% 1

37%

Zelfstandig

%

Pensioen

%

0 12%

4 14%

0%

22%

2

0%

0%

0

0%

0

0 6%

8

14% 1

5

0

36%

0

100%

42%

1

14%

1

0

6%

13

0%

0%

15% 5

19%

1

3%

0

0%

100% 12

31%

43%

0

0

0

1

0%

0%

25%

Eigen initiatief

0

1

50%

3%

15

0%

14%

0%

Ouderenkarthotkeek

1

100%

%

0

22%

35

Overig

1 Achteraf Eropaf

Totaal

8

0%

Vroeg Eropaf/ IPW

Verwezen

6%

0%

AOW

2

0

%

36

6%

WAO

2

%

35

%

IPW

Bijstand

DWI+

Totaal huishoudens

Figuur 2: Inkomstenbron per bestand Inkomstenbron per bestand

5

38 3%

182

Toelichting figuur 2: Hier is geen onderscheid gemaakt tussen hoofd- en bijinkomen. Sommige bewoners genieten meer inkomstenbronnen. De combinatie AOW&Pensioen komt bijv. veel voor.

37 www.os.amsterdam.nl (gezien mei 2009)


Figuur 3: Leeftijdsgroepen 65-74 jaar en 75+ onderverdeeld in alloch-/ autochtoon uit álle bestanden, afgezet tegen

65 – 74 jaar (absolute aantallen) 65-74 jaar (procenten van totaal bezochte 65-74) 75+ (absolute aantallen)

12 All

Aut 6

6

All

Aut

14%

14%

Aut 2

Aut

0

All 5%

All

1

Aut

23

30%

8

Aut

22

70% Aut

6

0%

52% 18%

50% 14%

1

6

9

0

Aut 2

10%

All

All

Aut

All

Aut

20%

10%

10%

0%

20% 40%

Aut 3

60%

Aut

Aut

All

4

All

Aut 1

All

30% 60%

1

Aut

2%

1

2%

All

Aut 1

All 2%

All

2

4

All 1

20%

Aut 2

Aut

All

5%

9%

Aut 5%

1

All

0

0

10%

Aut 2

Aut

Totaal bezocht 10

All

4

Aut 7

11%

3 23%

All

Aut

All

2%

9%

16%

2

Aut

Overig 5

All

14%

1

1

Netwerk 6

Aut

7%

2

6

Aut

3 All

5%

90% All

Familie

2 All

64%

All

All

Vrije tijd

28 All

Aut

Aut 1

Zingeving

31 All

5%

3 All

Gezondheid

2 All

27%

2 75+ (procenten van totaal bezochte 75+)

Financiën

Werk

Huisvesting

Probleemgebied en naar leeftijd

probleemgebieden.

Aut 7%

0 All

Aut

0

0

20%

Aut

All

Aut

All

Aut

All

Aut

10%

10%

10%

0%

0%

20%

0%

0%

29

All

Aut 0

All 0%

15

66% 34% All Aut 66%

34%

All

10 Aut

1

0%

All

44 Aut

All

1

3

7

10%

30%

70%

Aut

All

Aut

10%

30%

70%

Toelichting figuur 3:All= Allochtoon, Aut= Autochtoon. Leeftijdsgroepen 65-74 jaar en 75+ uit alle bestanden samengevoegd, en afgezet tegen probleemgebied met onderscheid tussen autochtonen en allochtonen.


Bijlage 6: Tabellen van O+S Voor het onderzoek is aan O+S gevraagd de stedelijke gegevens uit de armoedemonitor weer te geven in gegevens van Stadsdeel Westerpark. Enerzijds om te vergelijken, anderzijds om de gegevens in het kader van naslag paraat te hebben. De bron is voor alle tabellen gelijk, namelijk: DIA, bewerking O+S, peildatum april 2008. Ten behoeve van de leesbaarheid zijn de aangeleverde tabellen bewerkt.

minima Buurt Houthavens

aantal

%

325

22,0


1601

27,3

Staatslieden

1554

20,7

Centrale markt

238

17,9

Frederik Hendrik

957

18,7

4675

22,0

Totaal

Tabel 1. Aantal en aandeel minimahuishoudens van alle huishoudens per buurtcombinatie

Man Buurt Houthavens

aantal

Vrouw %

aantal

%

132

15,8

233

24,0


1376

27,7

1461

29,8

Staatslieden

1309

21,4

1320

22,5

Centrale markt

215

17,4

297

21,2

Frederik Hendrik

703

18,2

697

18,3

3735

22,0

4008

23,7

Totaal

Tabel 2. Aantal en aandeel minima personen naar geslacht met een percentage op het totaal aantal mannen of vrouwen in de buurt tot 1 jaar

meer dan 3 jaar

1-3 jaar

%

aantal

4

1,2

230

70,8

91

28,0

325

100


141

8,8

253

15,8

1207

75,4

1601

100

Staatslieden

146

9,4

220

14,2

1188

76,4

1554

100

21

8,8

18

7,6

199

83,6

238

100

88

9,2

172

18,0

697

72,8

957

100

400

8,6

893

19,1

3382

72,3

4675

100

Houthavens

Centrale markt Frederik Hendrik Totaal

%

aantal

Totaal

aantal

Buurt

%

aantal

%

Tabel 3. Aantal en aandeel minimahuishoudens naar duur op het minimum

Surinamers Buurt Houthavens

aantal

%

Antillianen aantal

%

Turken aantal

%

Marokkanen

overige nietwesterse allochtonen

westerse allochtonen

autochtonen

aantal

aantal

aantal

aantal

%

%

%

%

8

27,6

4

17,4

1

7,7

3

27,3

32

26,7

52

16,6

225

23,2


222

39,2

37

40,7

58

45,3

178

46,0

216

41,3

207

22,2

683

21,1

Staatslieden

156

32,8

29

32,6

63

46,3

159

42,3

204

32,6

219

15,7

724

16,4

Centrale markt

36

38,7

3

42,9

9

36,0

39

49,4

35

39,3

20

9,6

96

11,6

Frederik Hendrik

70

35,7

9

15,5

27

33,3

105

43,0

101

28,5

167

16,6

478

15,1

492

36,2

82

30,6

158

41,3

484

44,1

588

34,3

665

17,2

2206

17,5

Totaal

Tabel 4. Aantal en aandeel minimahuishoudens per buurtcombinatie naar herkomstgroep van de oudste persoon in het huishouden, gepercenteerd op het totaal aantal huishoudens van de betreffende herkomstgroep


bijstand Buurt

aantal

Houthavens

AOW

%

aantal

anders %

aantal

Totaal %

aantal

%

19

5,8

3

0,9

303

93,2

325

100


756

47,2

258

16,1

587

36,7

1601

100

Staatslieden

720

46,3

272

17,5

562

36,2

1554

100

Centrale markt

104

43,7

50

21,0

84

35,3

238

100

Frederik Hendrik

443

46,3

156

16,3

358

37,4

957

100

2042

43,7

739

15,8

1894

40,5

4675

100

Totaal

Tabel 5. Aantal en aandeel minimahuishoudens per buurtcombinatie naar bron van inkomen

Buurt

alleenstaand

eenoudergezin

aantal

aantal

%

twee of meer volwassenen zonder kinderen twee of meer volwassenen met kinderen

%

aantal

%

aantal

%

Houthavens

295

24,1

3

15,0

25

13,2

2

4,9


949

27,5

307

46,9

180

16,9

165

23,7

Staatslieden

999

21,0

225

42,9

168

12,2

162

19,4

Centrale markt

108

17,4

55

33,1

28

11,2

47

16,1

Frederik Hendrik

690

20,4

107

36,0

97

9,8

63

14,3

3041

22,6

697

41,9

498

12,9

439

19,1

Totaal

Tabel 6 Minima per buurt naar huishoudtype. Gepercenteerd op het totaal aantal huishoudens van dat type binnen de buurt

0 tot 18 jaar Buurt

aantal

%

18 tot 65 jaar

65 jaar en ouder

aantal

aantal

Houthavens

%

%

322

22,4

3

8,1


1340

25,7

261

40,5

Staatslieden

1281

18,7

273

42,6

Centrale markt

188

15,8

50

36,2

Frederik Hendrik

800

17,4

157

31,7

3931

20,4

744

38,0

Totaal

Buurt Houthavens

aantal

%

aantal

%

aantal

%

aantal

%

aantal

%

aantal

5

1,5

315

96,9

26

8,0

4

1,2

26

8,0


237

14,8

1190

74,3

1015

63,4

196

12,2

953

59,5

24

Staatslieden

213

13,7

1183

76,1

928

59,7

180

11,6

900

57,9

48

20,2

187

78,6

160

67,2

58

24,4

174

73,1

Frederik Hendrik

106

11,1

718

75,0

562

58,7

54

5,6

540

Totaal

609

13,0

3593

76,9

2691

57,6

492

10,5

2593

Centrale markt

%

aantal

%

aantal

%

aantal

%

%

0,3

9

2,8

4

1,2

14

4,3

1,5

156

9,7

361

22,5

299

18,7

807

50,4

25

1,6

167

10,7

348

22,4

292

18,8

801

51,5

9

3,8

32

13,4

60

25,2

64

26,9

154

64,7

56,4

6

0,6

102

10,7

212

22,2

155

16,2

465

48,6

55,5

64

1,4

458

9,8

990

21,2

814

17,4

2241

47,9

Er is een percentage genomen over het totaal aantal minimahuishoudens binnen de buurt per stadsdeel.

76 Pagina 76 van 92

aantal

1

Tabel 8. Het gebruik van voorzieningen door minimahuishoudens naar buurtcombinatie per stadsdeel.

Eindrapport Activerend Armoede Onderzoek, september 2009

huishouden heeft LDT, Knipkaart of Plusvoorziening

Knipkaart

Langdurigheidstoeslag

Plusvoorziening 65+

PC regeling

Stadspas

Scholierenvergoeding

Ziektekostenverzekerin g

Kwijtschelding

Bijzondere Bijstand

Tabel 7 Aantal en aandeel minimahuishoudens per buurtcombinatie naar leeftijdscategorie van de oudste persoon

%

11

2,2

66

13,4

119

24,2

93

18,9

276

56,1

76,8

48

58,5

11

13,4

41

50,0

1

1,2

5

6,1

23

28,0

11

13,4

39

47,6

83,5

119

75,3

26

16,5

96

60,8

3

1,9

14

8,9

31

19,6

40

25,3

85

53,8

412

85,1

347

71,7

148

30,6

290

59,9

19

3,9

50

10,3

96

19,8

161

33,3

293

60,5

11,9

448

76,2

381

64,8

80

13,6

325

55,3

16

2,7

28

4,8

100

17,0

136

23,1

264

44,9

78

11,7

512

77,0

368

55,3

49

7,4

357

53,7

3

0,5

55

8,3

153

23,0

101

15,2

307

46,2

autochtonen

226

10,2

1638

74,3

1091

49,5

99

4,5

1180

53,5

11

0,5

240

10,9

468

21,2

272

12,3

977

44,3

Totaal

609

13,0

3593

76,9

2691

57,6

492

10,5

2593

55,5

64

1,4

458

9,8

990

21,2

814

17,4

2241

47,9

18 23

22,0

63

14,6

132

Marokkanen

82

16,9

overige niet-westerse allochtonen

70


aantal

%

%

aantal

%


61,8

Turken

%

Knipkaart

304

Antillianen

aantal


16,1

78,9

%

Plusvoorziening 65+ aantal

79

388

aantal

PC regeling %

68,5

22,8

%

Stadspas aantal

337

112

aantal


Ziektekostenverzekering

Kwijtschelding

Bijzondere Bijstand aantal Surinamers

aantal

Tabel 9. Het gebruik van voorzieningen door minimahuishoudens naar herkomstgroep van de oudste persoon in het huishouden per stadsdeel. Er is een percentage genomen over het totaal aantal minimahuishoudens binnen de buurt per stadsdeel.

aantal voorzieningen 0

duur op minimum

6

7

tot 1 jaar

313

79

6

2

0

0

0

0

1-3 jaar

57

582

138

90

17

7

2

0

meer dan 3 jaar

36

416

516

804

1070

445

87

8

224

813

453

649

742

160

0

0

eenoudergezin

50

70

87

98

152

179

57

4

twee of meer volwassenen zonder kinderen

72

146

63

90

100

27

0

0

twee of meer volwassenen met kinderen

60

48

57

59

93

86

32

4

387

1004

550

716

834

349

84

7

65 jaar en ouder

19

73

110

180

253

103

5

1

bijstand

94

170

255

487

672

288

71

5

AOW

18

69

110

180

253

103

5

1

anders

294

838

295

229

162

61

13

2

alleenstaand

huishoudenstype

18 tot 65 jaar leeftijd in 3 categorieën

bron van inkomen

1

2

3

4

5

Tabel 10. Het aantal voorzieningen per huishouden naar duur op minimum, huishoudtype, leeftijd en soort inkomen (Op basis van de voorzieningen: Bijzondere Bijstand, Kwijtschelding, Ziektekostenverzekering, Scholierenvergoeding, Stadspas, PC regeling, en Plusvoorziening 65+, Langdurigheidstoeslag of Knipkaart.)


%

aantal

%

bron van inkomen

duur op minimum

huishoudenstype

leeftijd in 3 categorieën

%

aantal

%

aantal

%

aantal

PC regeling

Stadspas


Ziektekostenverzekering

Kwijtschelding

Bijzondere Bijstand aantal

%

aantal

%

aantal

%

bijstand

313

15,3

1590

77,9

1677

82,1

305

14,9

1441

70,6

35

1,7

AOW'

203

27,5

597

80,8

465

62,9

11

1,5

608

82,3

2

0,3

anders

93

4,9

1406

74,2

549

29,0

176

9,3

544

28,7

27

1,4

tot 1 jaar

16

4,0

0

0,0

41

10,3

2

0,5

32

8,0

3

0,8

1-3 jaar

69

7,7

719

80,5

187

20,9

27

3,0

201

22,5

7

0,8

meer dan 3 jaar

524

15,5

2874

85,0

2463

72,8

463

13,7

2360

69,8

54

1,6

alleenstaand

392

12,9

2409

79,2

1687

55,5

3

0,1

1589

52,3

1

0,0

eenoudergezin

96

13,8

513

73,6

486

69,7

322

46,2

503

72,2

34

4,9


64

12,9

352

70,7

243

48,8

0

0,0

228

45,8

0

0,0


57

13,0

319

72,7

275

62,6

167

38,0

273

62,2

29

6,6

18 tot 65 jaar

406

10,3

2996

76,2

2226

56,6

481

12,2

1981

50,4

62

1,6

65 jaar en ouder

203

27,3

597

80,2

465

62,5

11

1,5

612

82,3

2

0,3

609

13,0

3593

76,9

2691

57,6

492

10,5

2593

55,5

64

1,4

Totaal

aantal bijstand

bron van inkomen

huishoudenstype

aantal

Totaal

aantal


%

aantal

%

0

0,0

873

42,8

496

24,3

1369

67,0

458

62,0

29

3,9

41

5,5

507

68,6

anders

0

0,0

88

4,6

277

14,6

365

19,3

tot 1 jaar

0

0,0

1

0,3

2

0,5

3

0,8

0

0,0

13

1,5

20

2,2

33

3,7

meer dan 3 jaar

458

13,5

976

28,9

792

23,4

2205

65,2

alleenstaand

331

10,9

703

23,1

322

10,6

1353

44,5

eenoudergezin

11

1,6

163

23,4

285

40,9

457

65,6


95

19,1

51

10,2

45

9,0

190

38,2


21

4,8

73

16,6

162

36,9

241

54,9

961

24,4

773

19,7

1734

44,1

458

61,6

29

3,9

41

5,5

507

68,1

458

9,8

990

21,2

814

17,4

2241

47,9

18 tot 65 jaar leeftijd in 3 categorieën

%

AOW'

1-3 jaar duur op minimum

%

Knipkaart

Plusvoorziening 65+


Tabel 11.

65 jaar en ouder

Voorzieningengebruik door minima, gepercenteerd op alle minima. Er worden hier 4 indelingen gebruikt: een indeling naar "bron van inkomen", naar "duur op het minimum" naar huishoudtype en leeftijdscategorie



2

6

7

3

288

15

8

8

2

1

0


133

294

239

338

384

180

31

2

Staatslieden

157

271

232

314

383

165

28

4

Buurt

0

Houthavens

3

4

5

Centrale markt

22

23

27

36

65

46

18

1

Frederik Hendrik

91

201

147

200

247

59

11

1

406

1077

660

896

1087

452

89

8

Totaal

Tabel 12. Aantal voorzieningen per huishouden opgesplitst naar buurtcombinatie (Op basis van de voorzieningen: Bijzondere Bijstand, Kwijtschelding, Ziektekostenverzekering, Scholierenvergoeding, Stadspas, PC regeling, en Plusvoorziening 65+, Langdurigheidstoeslag of Knipkaart.)


1

2

3

4

5

6

7

Surinamers

25

75

76

96

129

71

19

1

Antillianen

3

19

14

21

16

7

2

0

Turken

8

22

24

32

46

22

4

0

Marokkanen

19

65

66

93

121

93

23

4

overige niet-westerse allochtonen

44

142

79

116

118

71

17

1


72

157

93

116

158

63

6

0

autochtonen

235

597

308

422

499

125

18

2

Totaal

406

1077

660

896

1087

452

89

8

Tabel 13. Aantal voorzieningen per huishouden naar herkomstgroep van de oudste persoon in het huishouden. (Op basis van de voorzieningen: Bijzondere Bijstand, Kwijtschelding, Ziektekostenverzekering, Scholierenvergoeding, Stadspas, PC regeling, en Plusvoorziening 65+, Langdurigheidstoeslag of Knipkaart.)

Surinamers Aantal Houthavens

%

Antillianen Aantal

%

Turken Aantal

Marokkanen %

Aantal

%

overige nietwesterse allochtonen Aantal

%

westerse allochtonen Aantal

%

autochtonen Aantal

%

1

14,3

0

0,0

0

0,0

6

100,0

0

0,0

1

4,5

4

8,5

107

46,5

29

76,3

33

50,8

197

55,2

131

46,0

56

34,1

146

27,0

Staatslieden

58

43,6

6

37,5

32

53,3

211

60,1

109

40,2

63

22,1

124

16,4

Centrale markt

12

46,2

6

85,7

4

26,7

62

56,4

33

48,5

9

10,0

27

8,3

Frederik Hendrik

22

53,7

2

33,3

8

29,6

75

46,6

38

32,5

28

20,0

53

11,2

200

45,8

43

63,2

77

45,6

551

55,9

311

41,7

157

22,4

354

16,5


Totaal

Tabel 14. Aantallen jongeren die in een minimumhuishouden leven per buurt en uitgesplitst naar herkomstgroep. Er is gepercenteerd op het totaal aantal jongeren in de buurt van de betreffende herkomstgroep

eenoudergezin



aantal

aantal

%

aantal

41,7

1

8,3

6

50,0

12

100


431

61,7

0

0,0

268

38,3

699

100

Staatslieden

329

54,6

1

0,2

273

45,3

603

100

64

41,8

0

0,0

89

58,2

153

100

Frederik Hendrik

120

53,1

0

0,0

106

46,9

226

100

Totaal

949

56,1

2

0,1

742

43,8

1693

100

Houthavens

Centrale markt

%

%

Totaal

5

Buurt

aantal

%

Tabel 15. Het aantal minima jongeren (onder de 18 jaar) per buurtcombinatie naar huishoudtype


tot 1 jaar

meer dan 3 jaar

1-3 jaar Buurt

aantal

%

aantal

Houthavens

%

aantal

Totaal

%

aantal

%

3

25

9

75

12

100


69

9,9

106

15,2

524

75

699

100

Staatslieden

62

10,3

79

13,1

462

76,6

603

100

Centrale markt

16

10,5

4

2,6

133

86,9

153

100

Frederik Hendrik

22

9,7

41

18,1

163

72,1

226

100

169

10

233

13,8

1291

76,3

1693

100

Totaal

Tabel 16. Het aantal minima jongeren (onder de 18 jaar) per buurtcombinatie naar duur op minimum

naar Amsterdam verhuisde minima

in Amsterdam geboren minima

naar stadsdeel verhuisd (maar wel beide jaren minima)

minima geworden

aantal

%

aantal

%

aantal

Houthavens

28

7,7

1

0,3

112

30,7

12

3,3

212

58,1


80

2,8

25

0,9

262

9,2

83

2,9

2387

84,1

Staatslieden

40

1,5

20

0,8

214

8,1

62

2,4

2293

87,2

4

0,8

4

0,8

22

4,3

6

1,2

476

93

29

2,1

8

0,6

154

11

39

2,8

1170

83,6

181

2

58

1

764

9,9

202

2,6

6538

84,4

Buurt


%

aantal

%

beide jaren minima, en niet verhuisd aantal

%

Tabel 17 Instroom van minima personen uitgesplitst naar: minimapersonen die naar Amsterdam zijn verhuisd, kinderen die in een minima gezin zijn geboren, personen die minima zijn geworden in 2007, minima personen die naar het stadsdeel zijn verhuisd (maar wel daarvoor al in Amsterdam woonden en minima waren)

uit Amsterdam verhuisde minima

overleden minima

aantal

%

Houthavens

23

6,7


68

2,4

20

Staatslieden

81

3

20

Buurt


aantal

%

is geen minima meer

uit stadsdeel verhuisd (maar wel beide jaren minima)

beide jaren minima, en niet verhuisd

aantal

aantal

aantal

%

%

%

61

17,7

46

13,3

215

62,3

0,7

213

7,4

159

5,5

2407

84

0,8

192

7,2

101

3,8

2272

85,2

5

1

2

0,4

31

6

4

0,8

472

91,8

39

2,8

12

0,9

123

8,8

52

3,7

1175

83,9

216

3

54

1

620

8

362

4,6

6541

84

Tabel 18. Uitstroom van minima personen uitgesplitst naar: minimapersonen die uit Amsterdam zijn verhuisd, minima die zijn overleden, personen die geen minima meer zijn en personen die uit het stadsdeel zijn verhuisd (maar wel beide jaren minima zijn en in Amsterdam wonen).


Bijlage 7: Opzet Activerend Armoede Onderzoek Aanleiding Het stadsdeel Westerpark wil dat de notitie Armoede vanachter de voordeur zoals besproken in de Deelraad in 2008 uitgevoerd wordt. Hiervoor is onderstaand plan van aanpak uitgewerkt. De bedoeling van het Stadsdeel is om een activerend onderzoek naar armoede uit te laten voeren. Kern van de aanpak is de inzet van een medewerker die actief op zoek gaat naar probleemsituaties gerelateerd aan armoede in de buurt. Deze activerend onderzoeker gaat op zoek naar mensen die de volgende kenmerken hebben mensen die langdurig op een minimum leven. Daarbij geen zicht hebben op een (duurzame) inkomensverbetering (dus geen studenten). hierdoor zijn hun maatschappelijke participatie, hun welzijn en hun gezondheid verstoord, of deze zijn kwetsbaar Probeert hun problemen boven tafel te krijgen en te zoeken naar oplossingsrichtingen. Knelpunten worden in kaart gebracht, maar de onderzoeker probeert ook om iets aan het probleem te doen. Dat kan door zelf informatie, advies of ondersteuning te geven, maar ook door bewoners in contact te brengen met de dienstverlening. Of door instellingen met elkaar in contact te brengen die nu niet goed samenwerken. Met deze aanpak wordt beoogd om de doelgroep beter in beeld te krijgen en het aanbod beter af te stemmen op dit deel van de vraag.

Doelen Enerzijds het in beeld krijgen en direct bereiken van mensen die leven op een minimuminkomen die niet of niet voldoende worden bereikt door de reguliere hulpverlening. Het gaat daarbij om zowel de sociale dimensie van armoede als om de materiële problemen. Daaraan gekoppeld is het doel van verbeteren van de dienstverlening en outreachend werken, het leveren van maatwerk, doorgeleiden, nieuwe preventieve werkvormen vinden om hun problemen te helpen oplossen. Waarbij in het geval van sociale problemen bijvoorbeeld sociale activering en in het geval van materiële problemen inkomensreparatie en het tegen gaan van ondergebruik van inkomensverruimende maatregelen, inkomensbeheer etc., mogelijkheden zijn. Het vertalen van wat hier uit komt in signalen, knelpunten en adviezen voor beleid en uitvoering.


Doelgroep: De doelgroep waar het onderzoek zich op richt zijn mensen die langdurig op een minimum leven. Daarbij geen zicht hebben op een (duurzame) inkomensverbetering (dus geen studenten). Mensen waarbij hierdoor hun maatschappelijke participatie, hun welzijn en hun gezondheid verstoord zijn, kwetsbaar zijn of in gevaar kunnen komen. Mensen met een illegale verblijfsstatus worden niet in het onderzoek betrokken (dit laatste is een keuze van de politiek)

De plaats Wat de Blankenberg Stichting betreft, past dit onderzoek zowel bij het loket als bij de BackOffice. Het stadsdeel heeft geen duidelijke voorkeur om het project op te hangen aan het loket of aan de BackOffice. Gezien onze inschatting van de aard van de te verwachten problematiek en soort cliënten kiest de Blankenberg Stichting voor een verbinding met de BackOffice. De combinatie van expertise op het gebied van psychosociale hulpverlening en materiële dienstverlening en regelgeving is hier sterker vertegenwoordigd dan in het loket.

Aanpak: Wij zien in het onderzoek drie onderdelen waaraan tegelijkertijd gewerkt kan worden en waarin antwoord gegeven wordt op de volgende vragen: zijn mensen voldoende in beeld bij organisaties en voorzieningen die aanwezig zijn en zo nee, waarom niet? worden deze voorzieningen voldoende benut (het mogelijk ondergebruik van inkomensverruimende maatregelen bijvoorbeeld) en zo nee, waarom niet? hoe kunnen de voorzieningen met hun aanbod voldoende cq. beter aansluiten bij de (latente) vraag.

Fase 1: oriëntatie en informatie verzamelen Terreinverkenning, informatie verzamelen, contacten leggen met relevante organisaties om de doelgroep in beeld te krijgen, afspraken met DWI, koppeling aan MSS etc. Deze fase duurt twee maanden. Buurtanalyse op basis van gegevens van O&S. (kiezen van de buurten in overleg met de beleidsmedewerker stadsdeel Koppeling aan gegevensbestanden van DWI, Belastingdienst, Maatschappelijke dienstverlening, andere dienstverleningsinstanties, zelforganisaties, Meldpunt Zorg en Overlast, scholen, etc. Selecties maken op basis van deze cliëntgegevens. Verwijzing/melding kwetsbare situaties, probleemcliënten via Maatschappelijke dienstverlening, zelforganisaties, Meldpunt Zorg en Overlast, scholen, etc.


Vindplaatsen (kleine organisaties/ zelforganisaties/ integratieproject/ kerk en buurt/ IJsterk/ OGGZ/ loket Zorg en Overlast) gebruiken om mensen op te sporen die tot de doelgroep behoren. Verwijzingen vanuit het recent gestarte aanbel project van buurtbeheer i.s.m. ROC (Jet van de Biggelaar). Door verschillende soorten organisaties en bestandsbronnen te benutten wordt diversiteit (diversiteit is hier niet per se mee bereikt: Gaat ons om verschil in kernmerken van de doelgroep, bv. bijstandsmoeders, of alleenstaande mannen, of families, dat soort diversiteit zoeken we naar, zodat we hopelijk veel verschillende conclusies kunnen trekken over mogelijke werkvormen die aansluiten bij de doelgroep) binnen de te onderzoeken doelgroep gegenereerd. Beschikbare voorzieningen worden geïnventariseerd en in beeld gebracht IS wat ons betreft niet nodig, staat al in de Armoedemonitor DWI, wel interessant als het gaat om de inventarisatie van voorzieningen waar een cliënt gebruik van maakt, of zou kunnen maken. (dus per cliënt, maar dit dan onderdeel van het maatwerk waarschijnlijk).

Fase 2: outreachende aanpak In de tweede fase worden burgers actief benaderd. In eerste instantie via verschillende vindplaatsen, zoals zelforganisaties, Effe bij moeder An etc. Als deze aanpak niet voldoende oplevert worden er gericht een aantal huisbezoeken uitgevoerd (we willen de huisbezoeken aan laten sluiten op de stedelijke aanpak Achter de Voordeur, hier moeten we het eventueel nog een keer over hebben) . Deze fase duurt vier maanden: Benaderen van geselecteerde personen. Mogelijk via tussenpersonen. Contact leggen en vertouwen winnen van mensen. Voorkomen dat weerstand wordt opgeroepen. De problemen worden in kaart gebracht en door middel van maatwerk en een integrale aanpak worden oplossingen voorgesteld. (dit resulteert in een soort plan van aanpak per cliënt) Samen met benaderde personen worden voorgestelde oplossingen gerealiseerd Onderzoek naar de oorzaken zijn waardoor een persoon in deze omstandigheden is geraakt. Vertalen naar gemeenschappelijke oorzaken en signalen

Fase 3: onderzoek en analyse Rapportage en beleidsadvisering. Deze fase duurt maximaal een maand: Door het nader onderzoek van geregistreerd werk wordt een antwoord gezocht voor de onderzoeksvragen (trendsignaleren) Het schrijven van een eindverslag.

Onderzoeksvragen Op de volgende vragen wordt getracht een antwoord te geven: Wat zijn (gedeelde) kenmerken van de benaderde personen uit de doelgroep?


Hoe komt het dat deze mensen in deze situatie zijn gekomen en had dit eventueel voorkomen kunnen worden? (ligt de oorzaak van de armoede in de personen zelf of ligt het in de systemen en netwerken, bijvoorbeeld omdat deze niet/ niet goed doorverwijzen of samenwerken?) = Vraag naar preventie mogelijkheden Maken deze mensen voldoende gebruik van alle voorzieningen? (zo ja/nee, waarom wel/ niet?) Hoe komt het dat ze niet bereikt worden door de bestaande hulp en dienstverleningsinstanties? (onvoldoende geld en middelen?, werken de huidige benaderingen om mensen te bereiken wel?) Wat is er extra mogelijk om dit te verbeteren? (moeten er extra activiteiten worden aangeboden? Moeten activiteiten voor minder geld aangeboden worden?) Hoe kunnen deze mensen, indien dit aan de orde is, geactiveerd worden? (maatwerk)

Voorwaarden Wij zijn afhankelijk van de medewerking van de verschillende instellingen. We zijn zelf niet in staat om daadwerkelijk gegevens uit diverse computerbestanden aan elkaar te koppelen. Wel kunnen gegevens worden gecheckt of vergeleken. (het stadsdeel heeft een faciliterende rol in dit proces) Qua resultaten zal het vooral een kwalitatief onderzoek zijn dat problemen signaleert en oplossingsrichtingen geeft. Het onderzoek zal geen ‘harde’ gegevens over armoede in Westerpark opleveren.

Inzet personeel en kosten Een actieonderzoeker valt salarisniveau 9. Het is moeilijk om te bekijken hoeveel tijd voor het onderzoek nodig is. De aangegeven duur van het onderzoek is gesteld op 8 maanden. Uitgaande van 32 uur per week komt dat op: onderzoeker 32 uur (8 maanden)

€ 39.837

activiteiten budget

€ 2.500 € 42.337

NB: Bij het activiteitenbudget denken we aan zaken als folders, aangeklede bijeenkomsten om de doelgroep te ontmoeten etc.

Planning Het onderzoek en de aanpak wordt besproken met de Blankenberg Stichting. Een aangepaste opzet wordt voor 18 maart ’08 geschreven (dit stuk) en voorgelegd ter bespreking aan de project groep Blankenberg Stichting en Stadsdeel Westerpark. Op basis van deze opzet wordt een profiel opgesteld van de gewenste hulpverlener/actieonderzoeker. Hier wordt eerst interne en indien nodig vervolgens een externe wervingsprocedure voor gestart. Streven is om 1 mei 2008 te kunnen starten met het onderzoek dat loopt tot en met december 2008.


Uitvoering van het eerste deel duurt 8 maanden tot oktober 2008. De hulpverlener/onderzoeker koppelt geregeld terug aan de Blankenberg Stichting en het stadsdeel over hoe het onderzoek vordert en wat de ontwikkelingen zijn. Fase 1: oriëntatie en informatie verzamelen duurt 2 maanden. Fase 2: outreachende aanpak duurt 4 maanden Fase 3: onderzoek en analyse duurt een maand In augustus wordt van de hulpverlener/actieonderzoeker verwacht dat deze mondeling tussentijds rapporteert over de stand van zaken van het onderzoek. (tussenrapportage in september en regelmatig contact en informatie-uitwisseling met de beleidsmedewerker van het stadsdeel, zodat n.a.v. het resultaat eventueel bijsturing tijdig mogelijk is). In november presenteert de actieonderzoeker een tweede tussenrapportage aan de Raad (in overleg met de beleidsmedewerker welzijn). Het eventuele tweede deel van het onderzoek zal, na akkoord van het stadsdeel, lopen van januari tot en met juli 2009


Bijlage 8: Verslag Werkconferentie Eropaf

Verslag van de werkconferentie ‘Eropaf!/ Outreachend werken in Westerpark’ door medewerkers van het Activerend Armoede Onderzoek

“Zit u naast iemand die u kent? Breng hier dan verandering in door naast iemand anders te gaan zitten, en maak nu kennis met de nieuwe onbekende naast u”. Deze opdracht zette de toon voor de werkconferentie ´Eropaf!/Outreachend werken in Westerpark´ in het Polanentheater op 9 juni j.l . De conferentie stond in het teken van kennis maken met allerlei verschillende organisaties en personen die outreachend werken in Westerpark, wat zorgde voor een groot en gemêleerd publiek dat bestond uit hulp- en dienstverleners, vrijwilligers, personen uit zelforganisaties, ambtenaren, onderzoekers, leidinggevenden, en projectmanagers. Na een heldere en amusante inleiding van dagvoorzitter Jos van der Lans, voorzitter van stichting Eropaf, vertelde Dick Jansen, wethouder in Westerpark, waarom Eropaf! uitgevoerd wordt in stadsdeel Westerpark. Op een flap-over tekende hij wat later vele malen werd aangehaald als ‘de stipjes van Dick’: stippen die personen uitbeeldden, sommigen met cirkels van sociale contacten eromheen, en sommigen zonder enig sociaal netwerk. Bij Eropaf! gaat het om die stipjes zonder cirkel, mensen waar we weinig vanaf weten en waar het misschien wel niet goed mee gaat. Hoe komen we daar achter? De werkconferentie stond in het teken van het bespreken van manieren waarop deze geïsoleerde mensen bereikt kunnen worden. Carolien de Jong, penningmeester van de stichting Eropaf!, werd vervolgens geïntroduceerd, maar zij werd al vrijsnel onderbroken door ‘Maatschappelijk Werkster’ Joan (van theatergroep Kapok). Joan schetste de situatie dat ze op het punt stond aan te bellen bij een mevrouw over wie ze van de buren heeft gehoord dat ze een huurachterstand heeft. Ze wist niet wat ze moest zeggen wanneer deze mevrouw de deur open zou doen en vroeg daarom het publiek om hulp. Een suggestie uit het publiek: vertellen wie je bent en hoe je aan de melding komt, vragen of je binnen mag komen omdat dat gemakkelijker praat. Andere deelnemers vonden echter dat Joan te snel aan de deur stond, dat eerst via andere wegen contact gezocht moest worden en dat een melding van een buurvrouw niet voldoende is om op huisbezoek te gaan. De actie van Joan maakte veel los in het publiek, en de aanwezigen lieten hun meningen horen, vaak gebaseerd op eigen ervaringen. Marc Räkers bijvoorbeeld lichtte vanuit zijn ervaringen met De Vliegende Hollander (team van HVO-Querido en het Leger des heils dat in crisissituaties huisuitzettingen probeerde te voorkomen) toe dat ze, wanneer ze een bericht van


huisuitzetting kregen, er naartoe gingen en vanuit een oprecht gevoel zeiden dat ze zich zorgen maakten. Bijna alle deuren gingen vervolgens open. Na dit theatrale intermezzo kon Carolien de Jong haar verhaal vertellen. Eerst ging zij kort in op wat outreachend werken voor haar in de praktijk betekent en hoe het werkt: het is een hefboom voor het mogelijk maken van zinvolle hulpverlening, het is antibureaucratisch, hulpverleners maken direct contact met cliënten, ze kijken vanuit de burger en ze hebben handelingsruimte (nodig). Hulpverleners doen dit door zich ongevraagd met mensen te bemoeien uit preventief oogpunt, te proberen mensen te bereiken, meerdere partijen te betrekken en snel te anticiperen. Het is geen onomstreden methodiek. Niet iedereen moet zomaar huisbezoeken gaan afleggen, er moet goed nagedacht worden over wanneer een huisbezoek wel of niet gelegitimeerd en zinvol is. Na deze uitleg gaf ze een overzicht van de verschillende Outreachende projecten in Amsterdam, onder andere Eropaf Basic, het preventief huisbezoek 65+ (varieert tussen 65+, 70+ en 75+, afhankelijk van het stadsdeel), Eigen kracht conferenties, BTR (een project voor risicojongeren), de ontruimingszeef, Vroegmelden, SIP (sociaal investeringsplan, vraaggericht Huis-aan-huis bezoeken afleggen), continu onderzoek door de Hogeschool van Amsterdam, 8 tot 8 aanpak voor vroegtijdig schoolverlaters, VIG (vroegtijdige interventie in gezinnen), Daklozen veldwerk, onder andere Skaeve Huse, MSS (maatschappelijke steunstructuren), en 80 + 20 > 100 (grote diensten in Amsterdam werken samen aan verbeteringen in het sociale domein). Na dit overzicht sprak Jos van der Lans met een aantal personen die in het stadsdeel Westerpark outreachend bezig zijn. Door deze korte interviews werd niet alleen de diversiteit aan outreachende activiteiten in Westerpark benadrukt, maar ook de noodzaak van maatwerk en het belang van goede samenwerkingspartners kwam naar voren. Peter van Loon (ambulant SPV’er) beet de spits af: hij zoekt vanuit zijn werk voor Mentrum mensen in een sociaal isolement op. Hij gaat veel bij mensen langs en heeft veelvuldig contacten met organisaties in de buurt. Wanneer hij iemand in beeld krijgt van wie hij een sociaal isolement vermoedt, verzamelt hij informatie bij andere hulpverlenenden om er achter te komen of deze persoon bekend is. Hij brengt de leefsituatie in beeld en kijkt of iemand zaken heeft die hij/zij wil veranderen. Daarna volgde Sevim Saruhan (sociaal cultureel werkster): ze werkt in buurtcentrum de Waterval en houdt zich voornamelijk bezig met participatie en emancipatie. Ze heeft onder andere een toneelgroep samengesteld uit allochtone vrouwen die momenteel met de voorstelling ‘Stroomstoring’ op de planken staan. Het is een voorstelling, met als voertaal Nederlands, over verlies en vluchten waarin de vrouwen hun eigen verhalen speelden. Dit project heeft voor de vrouwen veel betekend, het was onder andere goed voor hun kennis van de Nederlandse taal, hun zelfstandigheid en hun begrip van culturele verschillen. Ook Jaqueline Otten (DWI) werd geïnterviewd: zij stuurt het armoedeonderzoek binnen het ouderenwerk aan. Vanuit DWI worden alle 65-plussers thuis bezocht. Het bezoek aan huis blijkt een


veilige omgeving te zijn, er komt veel boven tafel. Als er problemen zijn worden die aangepakt, ook vitale ouderen kunnen vaak op bepaalde gebieden advies gebruiken. Bovendien heeft DWI in het kader van het Activerend Armoede Onderzoek samen met de Blankenberg Stichting huisbezoeken afgelegd bij mensen met een onvolledige AOW. Deze actie was zeer geslaagd, de samenwerking resulteerde in een scala van acties ten behoeve van de bewoners en last but not least een nog betere samenwerking tussen Blankenberg Stichting en DWI. Tenslotte kwamen Tineke Bouwes en Remedios Herter (Blankenberg Stichting) aan het woord: Remedios is school Maatschappelijk Werkster. Ze komt zo veel mogelijk bij mensen thuis, probeert eerst het vertrouwen van ouders te winnen door gesprekken op school te voeren. Ze heeft veel contact met Vangnet Jeugd, de samenwerking met hen is zeer belangrijk en verloopt goed. Ze gaat niet alleen op ouders en hun kinderen af, maar ook op andere organisaties. Tineke voert het activerend armoedeonderzoek in Westerpark uit vanuit de Blankenberg Stichting. In opdracht van het stadsdeel brengt ze mensen met problemen in kaart (gericht op onder andere lage inkomens en het niet gebruik maken van voorzieningen). Ze doen dit door overal op zoek te gaan naar mensen met problemen: op straat, bij zelforganisaties, in restaurants voor dak- en thuislozen, in het IPW-bestand (een bestand van de Belastingdienst waar mensen met lage inkomens terug te vinden zijn). Na het plenaire gedeelte gingen de aanwezigen uiteen in kleinere groepen om één van de vier workshops bij te wonen, zodat met elkaar thema´s op het gebied van outreachend werken besproken konden worden.

Workshop Vroeg Eropaf! Een rolwisseling?

Bij deze workshop zijn 17 deelnemers aanwezig, variërend van een deurwaarder tot een medewerkster van Effe bij moeder An. Jan Siebols (Dienst Werk en Inkomen) leidde de workshop in door te vertellen over de veranderende rol van de woningcorporaties. De klassieke rol van de corporaties is aan het verschuiven naar een meer sociale rol. De corporaties werken bijvoorbeeld mee aan Vroeg Eropaf, waarbij samen met de maatschappelijke dienstverlening getracht wordt preventief huisuitzettingen te voorkomen. Deze manier van werken is de gemeente momenteel aan het uitbreiden naar NUON en Agis. Het idee hierachter is dat huisuitzettingen, wanbetaling van gas en electra of zorgverzekering een collectief probleem vormen voor de samenleving: niet alleen de betreffende persoon, maar ook de samenleving heeft er ´last´ van. De nadruk komt steeds meer te liggen op preventie en ook vanuit de landelijke politiek wordt hier geld voor vrij gemaakt.


Daarna vertelde Jeroen Rous (Amsterdamse Federatie van Woningcorporaties) iets over de geschiedenis van de bemoeizorg, en legde de link met het huidige Vroeg Eropaf: ook hierbij gaat men immers bij de mensen op huisbezoek om te inventariseren waarom de huur niet op tijd betaald wordt en of er nog andere dingen aan de hand zijn. Hij benadrukte dat de woningcorporaties graag willen voorkomen dat mensen hun huis uit worden gezet. Ook hij ziet dit als collectief probleem voor de samenleving. Aan de andere kant kunnen de corporaties niet altijd coulant zijn. Hierna kregen we het perspectief van deurwaarder Jeroen Boudewijn (Van der Hoeden en Mulder) te horen. Hij sprak zijn angst uit voor het verdwijnen van Eropaf doordat de focus nu op Vroeg Eropaf ligt. Wanneer iemand in het kader van Vroeg Eropaf bezocht wordt en later weer een betalingsachterstand krijgt, wordt vanuit de corporaties gezegd dat deze persoon zijn kans al gehad heeft. Dit zou in de toekomst weer tot meer uitzettingen kunnen leiden. Deze vrees werd gedeeld door Marie-José Wijkmans, schuldhulpverleenster (Blankenberg Stichting). Zij pleitte voor een tweede kans voor mensen na het mislukken van Vroeg Eropaf. Jan Siebols benadrukte dat het vanuit de gemeente zeker niet de bedoeling is dat Eropaf ingeruild wordt voor Vroeg Eropaf. Het gaat uiteindelijk om het effect: minder huisuitzettingen. Dat dat het doel is, daar waren alle partijen het over eens. Na deze inleidende korte presentaties was er ruimte voor vragen en discussie. De aanwezigen gebruikten deze ruimte in eerste instantie om vragen te stellen over ieders discipline en werkwijze, waardoor de vragen vooral praktisch waren. Aan Marie-José werd bijvoorbeeld gevraagd of inkomensbeheer altijd verplicht is wanneer iemand na een Vroeg Eropaf melding een schuldentraject ingaat. Zij legde uit dat het per geval bekeken wordt, maar dat inkomensbeheer wel de voorkeur heeft. De woningcorporaties willen immers de garantie dat er voortaan betaald wordt. Vervolgens werd de discussie normatiever van aard nadat een van de aanwezigen opmerkte dat het goed is wanneer er af en toe iemand op straat wordt gezet. Als voortaan alle ontruimingen voorkomen zouden worden, hebben verhuurders geen stok meer achter de deur om hun huurders te laten betalen. Tenslotte rondde Jeroen Rous de middag af door een korte samenvatting te geven. Dat de middag stof tot discussie heeft gegeven, bleek uit het feit dat na de workshop de gesprekken in kleine groepjes spontaan voortgezet werden.

Workshop Multi Problem Gezinnen (MPG)

Deze workshop werd voorgezeten door Carolien de Jong (Stichting Eropaf). Ook bij deze workshop was het publiek divers, aanwezige organisaties waren: Altra, Arkin, Eigen Haard, Herbron,


Blankenberg Stichting, stadsdeel Westerpark en de Moskee. Tijdens de workshop werd stil gestaan bij de nieuwe opzet om met MPG om te gaan. Alvorens naar de huidige situatie werd gekeken, werd een blik in het verleden geworpen. Wat opviel is dat er veel parallellen zijn tussen de vroegere en de huidige situatie waardoor duidelijk werd dat de problemen die spelen bij MPG van alle tijden zijn. De huidige aanpak is echter nieuw. De indeling in Amsterdam van de circa 2000 gezinnen waar sprake is van meervoudige problematiek, is als volgt: 1) MPG 1 is de grootste groep (ca. 98%), dit zijn de zogenoemde ‘risicogezinnen’, 2) MPG-2 en MPG-3 gezinnen, dit zijn de gezinnen die hulpverlening ontvangen, en 3) MPG-4 gezinnen bestaan uit gezinnen waarbij de kinderen politiële of justitiële contacten hebben, dit zijn er ca. 200 in Amsterdam. Vooral grote gezinnen (meer dan 5 kinderen) vallen onder MPG. Daarna ging Carolien in op de werkwijze: allereerst wordt een multidisciplinair overleg gevoerd, waarbij alle professionals betrokken bij het gezin samenkomen. Één persoon wordt aangewezen die de regie gaat voeren over de hulpverlening, de zogenoemde 'gezinsmanager'. De gezinsmanager is meestal de hulpverlener die te maken heeft met de dominante hulpvraag en/of het gezin regelmatig ziet. Hij/zij ziet toe op de uitvoering van het hulpverleningsplan, en wanneer zaken niet volgens plan verlopen heeft hij/zij de taak om orde op zaken te stellen. Wanneer de gezinsmanager onvoldoende grip op de zaak heeft komt de gezinscoördinator om de hoek kijken. In Westerpark is dat Johan v.d. Terp. Vervolgens ging Carolien na in hoeverre de nieuwe manier van werken wordt toegepast in Westerpark. Onder de deelnemers bleek al enige ervaring met de opzet. Bij het bespreken hiervan kwamen een paar punten naar voren, bijvoorbeeld dat de focus nu nog teveel bij het kind ligt, terwijl voor een succesvolle MPG-aanpak meer aandacht voor de ouders zou moeten zijn. Tevens kwam naar voren dat het van belang is dat bij een multidisciplinair overleg alle partijen aanwezig zijn of vertegenwoordigd worden. Een aanwezige merkte op dat zij deelnam aan een multidisciplinair overleg, waarbij het DWI ontbrak, terwijl hun aanwezigheid in dat specifieke geval zeer wenselijk was. Carolien erkende dat het nog niet altijd lukt om alle partijen rond tafel te krijgen. Vooral grote partijen als DWI, Vangnet&Advies en GGZ worden bij de multidisciplinaire overleggen gemist.

Workshop Privacy nader beschouwd, het Activerend Armoede Onderzoek

‘Hoe bereik je de mensen die niet bekend zijn bij hulp- en dienstverlenende instanties maar die wel ondersteuning kunnen gebruiken om hun situatie te verbeteren?’,‘wat mag wel en wat niet als het gaat om het bereiken van deze mensen?’,‘wat leeft er bij de mensen om wie het gaat als het gaat om de grenzen van privacy?’, en concreter: ‘mag je als hulpverlener familie inschakelen, terwijl een persoon


niks meer met zijn familie te maken wil hebben?’ Dit is een greep uit de gestelde vragen tijdens de workshop Privacy nader beschouwd, het Activerend Armoede Onderzoek, die werd voorgezeten door Tineke Bouwes (Activerend Armoede Onderzoek), Sevim Saruhan (Sociaal Cultureel werker IJsterk), Peter van Loon (SPV-er Mentrum) Dat dit een belangrijk thema is voor velen bleek uit de grootte, nieuwe stoelen moesten worden aangedragen, en de gemêleerdheid van het publiek, dat bestond uit hulp- en dienstverleners, leidinggevenden, vrijwilligers, personen uit zelforganisaties, ambtenaren, onderzoekers, en projectmanagers die op de een of andere manier betrokken zijn bij het onderwerp. Opvallend was dat door de verschillende achtergronden van het publiek het noodzakelijk bleek een aantal begrippen voor elkaar te verduidelijken om spraakverwarring te voorkomen. De eerste discussie ging daarom ook over het benoemen van de personen die het betreft, uiteindelijk kwam de groep gezamenlijk op de termen ‘bewoner’ en gewoon ‘persoon’ of ‘mens’. Daarna bediscussieerden de deelnemers of outreachend werken altijd betekent dat je achter die voordeur komt en uiteindelijk vonden de aanwezigen van niet, en ze kwamen tot een herdefiniëring waarin duidelijk werd dat het gaat om een attitude waarbij men naast of dichtbij de bewoner gaat staan, samen met de bewoner hobbels neemt. Dat je niet verwacht dat iemand in een bepaald protocol past maar dat je naar de persoon kijkt en luistert om te ontdekken wat of wie iemand echt nodig heeft. Nadat de meest belangrijke begrippen waren verhelderd en in sommige gevallen gezamenlijk geherdefinieerd ging de discussie over het thema Privacy van start. Op welke manier kun je bij bewoners terecht komen die niet gevonden willen worden? De eerste reactie hierop was de vraag of de betreffende personen zitten te wachten op een huisbezoek. Jacqueline Otten (DWI) vertelde over haar ervaringen met huisbezoeken die samen met de Blankenberg Stichting in het kader van het Activerend Armoede Onderzoek werden uitgevoerd, bij bewoners van 65-plus met onvolledige AOW waarbij de huisbezoeken werden aangekondigd door een brief. Over het algemeen zijn bezochte bewoners eerst wat voorzichtig maar daarna blij met het bezoek, er kan vaak veel gedaan worden voor de mensen omdat ze ziek zijn of onvoldoende inkomen hebben. Uit het publiek werd opgemerkt dat het scheelt als je iets komt brengen en niet komt handhaven. Toch blijkt uit de praktijk van het Activerend Armoede Onderzoek dat een aankondiging voor een huisbezoek voor sommige bewoners kan aanvoelen als schending van privacy, ondanks het feit dat het koppelen van bestanden binnen de kaders van de wet gebeurt. En dat maakt het lastig, want je kunt niet van te voren overzien hoe mensen reageren. Dit werd bevestigd door de verschillende reacties uit het publiek: wat de één wel acceptabel vindt, vindt de ander niet kunnen. Duidelijk werd dat professionals echt vraaggericht te werk moeten gaan, niet volgens vragen die gestuurd worden door protocollen, niet door mensen in hokjes te plaatsen, maar door echt te luisteren naar mensen, en door te vragen wie of wat personen nodig hebben.


Na de workshops kwam iedereen plenair bij elkaar voor een afsluiting. Deze werd verzorgd door acteurs van theatergroep Kapok, die een hoorspel lieten ‘zien’ waarin twee buren over hun relatie met de hulpverlening praatten. Hun boodschap was: hulpverlening is als een zwarte markt, je gaat nooit met lege handen naar huis maar je komt nooit thuis met precies dat wat je wilde hebben en thuis moet je maar zien wat je er mee doet. De vraag was: is dit een karikatuur of de realiteit? Uit de casus kwam naar voren dat cliënten gaan ‘shoppen’ bij de hulpverlening, bijvoorbeeld dat ze hulpverleners gebruiken om meerdere koelkasten per jaar te bemachtigen en te verpatsen. Dit werd herkend, men vond dat het verzuimen van het leveren van maatwerk het shoppen in de hand werkt. Het moet duidelijk zijn wie de regie voert, nu zijn teveel verschillende organisaties betrokken. Samenwerken komt soms neer op elkaar tegenwerken. Hulpverleners moeten meer beslissingsbevoegdheden krijgen zodat ze urgente zaken sneller kunnen oppakken. Het verhaal over de casemanager in Enschede (een hulpverlener die mandaat krijgt van zo’n 24 instellingen om naar zijn of haar goeddunken te handelen) wordt als voorbeeld genomen. Het mandaat dat deze hulpverleners krijgen is geen juridisch mandaat, de werkzaamheid van deze structuur zit in de samenwerking tussen de betrokken organisaties. Het werkt het beste wanneer je op persoonlijk niveau zaken met elkaar regelt, het sluiten van zogenaamde ‘gelegenheidscoalities’. De laatste, afsluitende woorden werden gesproken door Dick Jansen. Hij gaf aan dat we toe moeten naar eerst handelen, en vervolgens controleren of deze handeling juist was. Hierdoor kunnen urgente zaken sneller in werking gezet worden. Op het moment kunnen hulpverleners en instanties elkaar te moeilijk vinden, het duurt vaak te lang voordat er duidelijkheid is. Om deze situatie te verbeteren zijn bijeenkomsten zoals deze werkconferentie belangrijk. En Dick Jansen zelf kan zo nu en dan als breekijzer gebruikt worden, maar alleen als het echt noodzakelijk is… Tijdens de afsluitende borrel bleek dat één van de doelen van de conferentie sowieso is bereikt. Er werden kaartjes en telefoonnummers uitgewisseld, afspraken gemaakt, en er werd druk nagepraat over de tijdens de middag besproken onderwerpen door mensen die elkaar voor de bijeenkomst nog nooit hadden gezien.

Verslaglegging van de middag door: Robert Schaap, Paulina Sedney, Edith Mathot en Rosalie Metze (Blankenberg Stichting, Activerend Armoede Onderzoek) en Max Huber (HvA). Amsterdam, juni 2009


Outreachend werkt in Westerpark

Recommend Documents