Opleiding Duurzaam Gebouw: Binnenhuispolluenten: hoe ze te beperken? Leefmilieu Brussel Impact van de materialen op de binnenhuispolluenten: Technische aspecten en reglementering Pascale Steenhoudt CSTC/WTCB
Inhoud 1. Kwaliteit van de binnenlucht: impact op de gezondheid 2. VOS-emissies van bouwmaterialen
3. Strategie voor beoordeling van de VOS-emissies 4. Technieken voor monsterneming en meting 5. Normen, regelgeving en etiketten
3/12/2014 - Page 2
1.
Kwaliteit van de binnenlucht: impact op de gezondheid Zorgwekkend sinds jaar en dag … In 1896 liet dokter Galtier-Boissière, om ongezonde leefomstandigheden te bestrijden, pamfletten over hygiëne publiceren om het volk op te voeden. Hij stond toen al stil bij de kwaliteit van de binnenlucht.
http://zedlande.free.fr/album/planches/de%20l%27eau%20de%20l%27air%20de%20la%20lumiere.jpg 3/12/2014 - Page 3
1. Kwaliteit van de binnenlucht: impact op de gezondheid Bron: http://www.howstuffworks.com/
Minstens 4 goede redenen om ons vandaag zorgen te maken:
-
De lucht die wij inademen, is vuiler binnen dan buiten → Leemten in de regelgeving (binnen = privésfeer) → Slecht verluchte, oververwarmde woningen gebouwd met materialen die de lucht vervuilen → Een gebrek aan informatie over de risico’s die bepaalde producten of praktijken meebrengen.
-
Wij brengen 70 tot 90% van onze tijd binnenshuis door en ademen 15 m³ lucht in per dag
-
De toename van bepaalde pathologieën (astma, allergieën, …) houdt rechtstreeks verband met de binnenomgeving
-
De vergaring van nieuwe gegevens over de concentratie van polluenten in afgesloten omgevingen volstaat ruimschoots om de alarmbel te luiden en concrete regelgevende maatregelen voor te stellen.
3/12/2014 - Page 4
1.
Kwaliteit van de binnenlucht: impact op de gezondheid Wat zijn de belangrijkste binnenhuispolluenten? Biologische polluenten
Besmettelijke stoffen (legionnella- en andere bacteriën, virussen) Allergenen (mijten, schimmels, huisdieren, enz.)
Fijne deeltjes Vezels
Pollen, sporen, rook Wol voor isolatie, bekledingsmaterialen, asbest, textiel
Radioactief gas
Radon
Chemische polluenten
VOS (formaldehyde, organische solventen, glycolethers, koolwaterstoffen, enz.) CO, CO2, NOx, SO2, Pb, ozon, pesticiden
VOS = Vluchtige Organische Stof VOS → Organische stoffen (C-H-O): C6 tot C16 vluchtig op kamertemperatuur. Bv. benzeen ZVOS (zeer vluchtig) → organische verbindingen die vluchtiger zijn dan een VOS (< C6). Bv. formaldehyde SVOS (semi-vluchtige): → organische verbindingen die niet-vluchtig zijn op kamertemperatuur (C16-C22), maar vluchtig bij contact met een hittebron. Bv. ftalaten, PAK Tot vandaag zijn al meer dan 900 verschillende VOS’en gedetecteerd in de binnenlucht van gebouwen
Bron: NBN EN ISO 16000-5
3/12/2014 - Page 5
1.
Kwaliteit van de binnenlucht: impact op de gezondheid Tal van pathologieën houden verband met de kwaliteit van de binnenlucht
Fysische factoren: ventilatie, verlichting, temperatuur, hygrometrie, lawaai Bron: EnVIE Co-ordination Action on Indoor Air Quality and Health Effects 2009
WGO 1982: Concept van het “Sick Building Syndrome” (SBS) Complexe symptomatologie die verband houdt met de bezetting van de lokalen en die een groep personen treft die in eenzelfde gebouw verblijft
Chemische factoren: vluchtige organische stoffen (VOS), tabak, CO en CO2, stikstofdioxide, ozon Biologische factoren: schimmels en bacteriën Persoonlijke en psychologische factoren: werkorganisatie en omstandigheden, sociale status, persoonlijke situatie
3/12/2014 - Page 6
1.
Kwaliteit van de binnenlucht: impact op de gezondheid
De kwaliteit van de binnenlucht is hoofdzakelijk het resultaat van drie factoren:
- de kwaliteit van de buitenlucht, - de ventilatieomstandigheden, - de bronnen van vervuiling die aanwezig zijn in de binnenomgeving. Niet te verwaarlozen bronnen van VOS door hun diversiteit en hun algemeen gebruik Mogelijkheid om binnenhuisvervuiling in gebouwen te verminderen door keuze van minder vervuilende materialen.
© Olivier GOKA
Zie NBN EN ISO 16000-1: 2007 3/12/2014 - Page 7
1.
Kwaliteit van de binnenlucht: impact op de gezondheid
Uittreksel uit het proefschrift van Alodie Blondel, Rijsel 2010 (Bron: Cité des Sciences: http://www.cite-sciences.fr)
3/12/2014 - Page 8
1.
Kwaliteit van de binnenlucht: impact op de gezondheid Voorbeelden van uitgestoten polluenten en hun bronnen (NBN EN ISO 16000-1)
3/12/2014 - Page 9
1.
Kwaliteit van de binnenlucht: impact op de gezondheid Indicator van binnenluchtverontreiniging
I/O-ratio = Indoor VOC Concentration/Outdoor VOC Concentration Indien I/O-ratio > 1 Aanwezigheid van binnenhuispolluenten Voorbeeld: Concentratie van VOS (µg/m³) en I/O-ratio gemeten in Franse woningen tussen 2003 en 2005 (campagne OQAI). Opmerking: de stoffen werden gekozen op basis van de frequentie waarmee ze worden aangetroffen en/of van hun giftigheid)
Wat is de bron van deze binnenhuispolluenten??
Bron: proefschrift van Alodie Blondel, Lille, 2010 3/12/2014 - Page 10
Inhoud 1. Kwaliteit van de binnenlucht: impact op de gezondheid 2. VOS-emissies van bouwmaterialen
3. Strategie voor beoordeling van de VOS-emissies 4. Technieken voor monsterneming en meting 5. Normen, regelgeving en etiketten
3/12/2014 - Page 11
2. VOS-emissies van bouwmaterialen Voorbeeld van VOS-emissies van bepaalde bouwmaterialen 12 grote VOS-families Aromatische koolwaterstoffen (Benzeen, tolueen, xyleen, styreen) Alifatische koolwaterstoffen (alkanen) Terpenen (a-pineen, limoneen) Alifatische alcoholen (ethanol, butanol) Aromatische alcoholen (fenol)
Glycolen, ethers en glycolesters Aldehyden (Formaldehyde, acetaldehyde) Cetonen (aceton) Zuren (azijnzuur)
Chloorkoolwaterstoffen (Dichloormethaan) Esters en lactonen (vinylacetaat) Ftalaten
Bron: Järnström, Helena. Reference values for building material emissions and indoor air quality in residential buildings VOCs measured from common building materials (Wolkoff 1995).
Het is onmogelijk alle uitgestoten VOS’en te identificeren en in cijfers uit te drukken. Daarom is een pragmatische strategie voor meting van de binnenluchtvervuiling vereist.
3/12/2014 - Page 12
2. VOS-emissies van bouwmaterialen Proces van VOS-emissie door bouwmaterialen Primaire emissies
Secundaire emissies
Vrije VOS’en, rechtstreeks afgegeven door het materiaal (solventen, weekmakers, vlamvertragers, restmonomeren, biociden, enz.)
Stoffen gebonden aan het materiaal, die worden uitgestoten tijdens een proces van oxidatie, ontbinding, microbiële besmetting, enz.
Reactie in gasachtige fase met andere polluenten, ozon, NOx, enz.
Complexe interacties
Nieuwe verbindingen VOS-emissies van een linoleum, al dan niet in aanwezigheid van ozon
Onverzadigde VOS’en + O3
Veelheid van polluenten
> 900 geïdentificeerde VOS’en
VOS-concentratie Variabele die afhangt van de materialen, de temperatuur, de vochtigheid, de ventilatie, het weer, enz.
Aldhehyden, cetonen
Bron: proefschrift van Mélanie Nicolas, 2006 3/12/2014 - Page 13
2. VOS-emissies van bouwmaterialen NBN EN ISO 16000-1
Verschillende emissieprofielen van bronnen van VOS
Bron: http://www.uowm.gr/bumaproject/
De adsorptie- en desorptieverschijnselen hebben eveneens een grote impact op de concentratie van VOS’en in gebouwen.
Het adsorptievermogen hangt af van de fysieke eigenschappen van de materialen en de chemische eigenschappen van de VOS’en 3/12/2014 - Page 14
2. VOS-emissies van bouwmaterialen De structuur moet in zijn geheel in beschouwing worden genomen, en niet alleen het zichtbare materiaal.
Bron: Proefschrift van Jérôme Nicolle, 2009
3/12/2014 - Page 15
2. VOS-emissies van bouwmaterialen
Bron: ECA Report 18
De complexiteit van de emissieprocessen houdt in dat een pragmatische strategie voor meting van de binnenluchtvervuiling nodig is 3/12/2014 - Page 16
2. VOS-emissies van bouwmaterialen
Hoeveelheid Emissie van VOS µg/m²u VOS g/l
De VOS-emissies van de bouwmaterialen houden niet alleen verband met hun VOS-inhoud
Onderzoek van 26 verven met een VOSinhoud van 0 tot 150 g/l
De VOS-inhoud van een verf kan niet worden gebruikt om de VOSemissie van de verven te ramen
Bron: “Paint Volatile Organic Compound Emissions and Volatile Organic Compound Content Comparison Study”, Stephany I. Mason and Arthur Ceragioli Proceedings of Indoor Air 2011 3/12/2014 - Page 17
2. VOS-emissies van bouwmaterialen EU Decopaint Richtlijn 2004/42/EC Limietgehalte van VOS’en in verf en vernis
Het VOS-gehalte van verven en vernissen leidt tot aanzienlijke emissies van VOS in de lucht, hetgeen bijdraagt tot de lokale en grensoverschrijdende vorming van fotochemische oxidanten in de grenslaag van de troposfeer..
Etikettering Onder toezicht van de lidstaten VOS limietwaarden uitgedrukt in g/l
Source: “Paint Volatile Organic Compound Emissions and Volatile Organic Compound Content Comparison Study”, Stephany I. Mason and Arthur Ceragioli Proceedings of Indoor Air 2011 3/12/2014 - Page 18
2. VOS-emissies van bouwmaterialen BUMA Database met emissiewaarden voor bouwmaterialen http://www.uowm.gr/bumaproject/ The project aspires to gain a better understanding of the sources of hazardous compounds existing in the indoor environment. The outputs of the BUMA project will be subsequently used by policy makers, health professionals and building material producers in the enlarged European Union.
3/12/2014 - Page 19
Inhoud 1. Kwaliteit van de binnenlucht: impact op de gezondheid 2. VOS-emissies van bouwmaterialen
3. Strategie voor beoordeling van de VOS-emissies 4. Methodes voor monsterneming en meting 5. Normen, regelgeving en etiketten
3/12/2014 - Page 20
3.
Strategie voor beoordeling van de VOS-emissies Elementen die in aanmerking moeten worden genomen om de impact van de bouwmaterialen op de kwaliteit van de binnenlucht te beoordelen
Veelheid van uitgestoten organische stoffen Sommige ervan zijn gevaarlijk voor de gezondheid, andere zijn onschadelijk Vanaf welke concentratie is een stof gevaarlijk voor de gezondheid?
Welke VOS’en moeten in aanmerking worden genomen?
De uitgestoten stoffen hangen niet alleen af van de bestanddelen van het materiaal. Ze worden uitgestoten door het oppervlak (verdamping, desorptie, convectie) en door de massa van het materiaal (door diffusie) De emissies van materialen zijn doorlopend en hangen af van hun fysische en chemische kenmerken, de temperatuur, de relatieve vochtigheid en de snelheid van de lucht aan de oppervlakte van het materiaal De uitgestoten stoffen reageren onderling of met andere omgevende stoffen (afkomstig uit de buitenlucht of andere bronnen van binnenhuisvervuiling) om nieuwe verbindingen te vormen die giftiger of minder giftig zijn. De materialen stoten andere stoffen af tijdens een oxidatieproces bijvoorbeeld.
Welke procedure(s) moet(en) worden toegepast om rekening te houden met al deze
elementen?
3/12/2014 - Page 21
3.
Strategie voor beoordeling van de VOS-emissies Europees project INDEX - 2005 (Critical Appraisal of the Setting and Implementation on Indoor Exposure Limits in EU- 2005) Opstelling, voor binnenomgevingen, van een lijst van prioritaire chemische stoffen waarvoor een regelgeving kan worden voorzien
Criteria voor selectie van de stoffen 1. Een individuele chemische stof zijn 2. Emissiebronnen hebben in gebouwen 3. Een gekende gezondheidsimpact hebben 4. Nog niet het voorwerp zijn van een richtlijn of reglement Uiteindelijke hiërarchische indeling van bestudeerde stoffen
Lood, kwik Belangrijkste blootstellingsomgeving is niet de binnenlucht Pentachloorfenol Voorwerp van gebruiksreglementering voor materialen voor binnen
Aceton, decaan, ethylbenzeen, fenol, propylbenzeen, trimethylbenzeen Geen zorg over gezondheidseffecten bij vandaag gemeten concentratieniveaus
3/12/2014 - Page 22
3.
Strategie voor beoordeling van de VOS-emissies Concept van de richtwaarden → LCI-waarde = Lowest Concentration of Interest Concentratie in de lucht van een chemische stof onder dewelke in principe geen gezondheidseffect, geen hinder of geen ander belangrijk onrechtstreeks gezondheidseffect wordt verwacht
De stoffen met een LCI-waarde (~180 comp.) worden “assessable compounds” genoemd Basis: Waarden voorgesteld in het Europese INDEX–project (EC, 2005) Waarden aanbevolen door de WGO voor omgevingslucht (WGO,2000) Geharmoniseerde waarden van rapport nr. 29 van de ECA (JRC) (2013) Waarden van de AgBB (Duitsland)
De Ri- ratio is de verhouding tussen de concentratie van een vluchtige organische stof (Ci) die wordt uitgestoten door een materiaal in standaardomstandigheden en de LCI-waarde die overeenkomt met deze verbinding (LCIi). Indien Ri = Ci/LCIi < 1 geen gezondheidseffect te vrezen 3/12/2014 - Page 23
3.
Strategie voor beoordeling van de VOS-emissies
Voorbeelden van LCI
Bron: AgBB 3/12/2014 - Page 24
3.
Strategie voor beoordeling van de VOS-emissies Het concept van de TVOC TVOC = Total Volatile Organic Compounds TVOS is de som van de gekwantificeerde geïdentificeerde en niet-geïdentificeerde VOS’en met de responsfactor van tolueen. Het wordt niet berekend voor de eluerende stoffen tussen nhexaan en n-hexadecane. Gemakkelijk → slechts een parameter na te kijken → geen lange lijst van stoffen Moeilijk → TVOS eenduidig te definiëren → gestandaardiseerde rekenprocedure is nodig → equivalente analytische technieken gebruiken
European Collaborative Action on Urban Air, Indoor Environment and Human Exposure Report n° 19 Total Volatile Organic Compounds (TVOC) in Indoor Air Quality Investigations, 1997
De dosering van de VOS’en gebruik makend van tolueenequivalenten is semi-kwantitatief aangezien elke individuele stof van het mengsel een responsfactor kan hebben die sterk verschilt van de responsfactor van tolueen.
Stoffen n-butylacetaat butyrolacton Fenol diethyleenglycoldiethylether 2-(2-butoxyethoxy)ethanol 2,5,8,11,14 pentaoxapentadecaan
µg/m³ specifieke responsfactor 63 230 35 1 780
µg/m³ responsfactor van tolueen 45 31 14 326
15 660 1 336
759 235
3/12/2014 - Page 25
Inhoud 1. Kwaliteit van de binnenlucht: impact op de gezondheid 2. VOS-emissies van bouwmaterialen
3. Strategie voor beoordeling van de VOS-emissies 4. Methodes voor monsterneming en meting 5. Normen, regelgeving en etiketten
3/12/2014 - Page 26
4. Methodes voor monsterneming en meting Metingen van de emissies De normen van de ISO 16000-serie: Binnenlucht
ISO 16000-3
Bepaling van formaldehyde en andere carbonylverbindingen — Actieve monsterneming
ISO 16000-6
Bepaling van het gehalte aan vluchtige organische stoffen in binnenlucht en testkamers door actieve monsterneming op Tenax TA®, thermische desorptie en gaschromatografie met gebruik van MS/FID
ISO 16000-9
Bepaling van de emissie van vluchtige organische verbindingen vanuit bouwproducten en inrichtingsmaterialen – Emissieproef voor kamermethode
ISO 16000-10 Bepaling van de emissie van vluchtige organische verbindingen vanuit bouwproducten en inrichtingsmaterialen– Emissieproef met testcel ISO 16000-11 Binnenlucht – Deel 11: Bepaling van de emissie van vluchtige organische verbindingen vanuit bouwproducten en inrichtingsmaterialen – Monsterneming, opslag van monsters en voorbereiding van proefstukken
3/12/2014 - Page 27
4. Methodes voor monsterneming en meting Emissietestkamer
ISO 16000-9: 2006 (bijlage C)
Bron: http://www.weissfr.com/fr/produits/enceinte-emission.php 3/12/2014 - Page 28
4. Methodes voor monsterneming en meting Alternatieve methode voor monsterneming in laboratorium en in situ FLEC (Field and Laboratory Emission Cell) Emissietestcel die in het laboratorium en in situ kan worden gebruikt. Beperkt tot vlakke oppervlakken (vloer, muur, plafond)
Uitrusting WTCB
Gecontroleerde T°, RV en luchtdebiet
ISO 16000-10: 2006
http://www.cleanroom-technology.co.uk 3/12/2014 - Page 29
4. Methodes voor monsterneming en meting Alternatieve methode voor monsterneming in laboratorium
De microkamer (µ-kamer of µ-CTE) Verschillende individuele kamers worden tegelijk gescand door een gecontroleerd lucht- of gasdebiet Snelle en significante analyse van de emissies van VOS en SVOS en/of formaldehyde in de materialen. Werkt tussen kamertemperatuur en 250°C ISO/DIS 12219-3 (Indoor air road vehicles - Part 3: Screening method for the determination of the emissions of volatile organic compounds from vehicle interior parts and materials - Micro-chamber method)
Uitrusting WTCB
3/12/2014 - Page 30
4. Methodes voor monsterneming en meting Methode voor monsterneming in situ FLEC (Field and Laboratory Emission Cell)
Bemonsteringsbuisje
Draagbare VOS-monitor Toevoer van zuivere lucht
Screening van de kwaliteit van de binnenlucht van de gebouwen via TVOS
3/12/2014 - Page 31
4.
Methodes voor monsterneming en meting
Technieken voor analyse van de VOS’en
http://www.cleanroomtechnology.com/technical/article_page/VOC_emissions_testULmetho d/58849
Thermische desorptie
Bron: Valérie DESAUZIERS
Gaschromatografie Massaspectrometer (5% phényl, 95% méthylpolysiloxane)
ISO 16000-6: 2006
Uitrusting WTCB
3/12/2014 - Page 32
4.
Methodes voor monsterneming en meting Methode voor meting van de ZVOS Formaldehyden en andere carbonylverbindingen (aldehyden en cetonen)
Deze verbindingen worden verzameld op patronen van DNPH (2,4-dinitorophenylhydrazine ), gedesorbeerd door solventen (acetonitril) en geanalyseerd door HPLC of UHPLC UHPLC = Ultra High Performance Liquid Chromatography Chromatografie in vloeibare fase die de eluerende stof onder hoge druk in een kolom pompt in stationaire fase bestaand uit deeltjes < 2 µm.
Uitrusting WTCB ISO 16000-3: 2001
3/12/2014 - Page 33
4.
Methodes voor monsterneming en meting Uitdrukking van de resultaten
Identificatie van de aanwezige verbindingen naargelang van hun retentietijd
Chromatogrammen van de VOS-emissies
Pvc-folie
Geïdentificeerde verbindingen
Tolueen Butyl acetaat 1-ethyl-2-methyl benzeen Fenol 1,2,4 trimethylbenzeen 2- ethylhexylacrylaat
Retentietijd (min)
9.49 11.80 18.20 19.11 19.50 27.78
Verf
De belangrijkste geïdentificeerde VOS’en zijn gekwantificeerd (µg/m³) IJking op basis van normen Bepaling van de oppervlakte van de pieken
3/12/2014 - Page 34
Inhoud 1. Kwaliteit van de binnenlucht: impact op de gezondheid 2. VOS-emissies van bouwmaterialen
3. Strategie voor beoordeling van de VOS-emissies 4. Methodes voor monsterneming en meting 5. Normen, regelgeving en etiketten
3/12/2014 - Page 35
5.
Normen, regelgeving en etiketten
Federale bijdrage tot de strijd tegen luchtvervuiling 2009-2012 2.3.2 DE KWALITEIT VAN DE BINNENLUCHT - EEN (TE) RECENTE PRIORITEIT Ondanks het belang dat de binnenomgeving verdient, zet het ontbreken van op Europees niveau geharmoniseerde criteria elke Lidstaat ertoe aan criteria voor de luchtkwaliteit te bepalen en die binnenomgeving volgens eigen modaliteiten te controleren. Ook wat de uitstoten betreft bestaat er geen unieke, systematische en geharmoniseerde evaluatiemethode. MEI 2009
http://www.health.belgium.be/internet2Prd/groups/public/@public/@dg5/documents/ie2divers/18076922_fr.pdf
3/12/2014 - Page 36
5.
Normen, regelgeving en etiketten Richtlijn Bouwproducten 89/106/EEG → RBP 6 fundamentele voorschriften Voorschrift 3: Hygiëne, gezondheid en milieu Geen geharmoniseerde Europese testmethodes
2005: Mandaat (M/366)
Doelstelling Horizontale testmethoden uitwerken (die van toepassing zijn op alle bouwproducten) die steunen op de bestaande testmethoden.
Technisch comité CEN/TC 351 “Bouwproducten – Evaluatie van de emissie van gevaarlijke stoffen”
2011: RBP VBP = Verordening Bouwproducten (nr. 305/2011) 7 fundamentele eisen Eis nr. 3: uitbreiding tot de bouw- en sloopfasen Eis nr. 7: duurzaam gebruik van natuurlijke hulpbronnen 3/12/2014 - Page 37
5.
Normen, regelgeving en etiketten Technisch Comité CEN/TC 351
CEN/TS 16516 (2013): Bouwproducten – Beoordeling van de afgifte van gevaarlijke stoffen – Bepaling van emissies naar binnenlucht
volume: 30 m³ Luchtverversingsgraad: n = 0,5 / uur
Scenario van emissie in referentiekamer
Uitdrukking van de resultaten
Scenario van emissie in referentiekamer Vloer Plafond 1 deur 1 venster Muren (zonder deur of venster)
Oppervlak S (m²) 12 12 1.6 2 31.4
Belastingsgraad L = S/V (m²/m³) 0.4 0.4 0.05 0.07 1
Specifiek luchtdebiet q=n/L (m³/m²/u) 1.25 1.25 10 7 0.5
Aansluitingen (kleine oppervlakken)
0.2
0.007
70
Belastingsfactor, L Oppervlakte van het product / volume van de kamer
Specifiek luchtdebiet, q (=n/L) Luchtdebiet per oppervlakte-eenheid (m³/(m² u)) en luchtverversingsgraad (m³/u)
Massaconcentratie (in µg/m³): - Van de geïdentificeerde target VOS’en (met LCI-waarde) → specifieke responsfactor (RF) - Van de geïdentificeerde niet-target VOS’en (zonder LCI-waarde) → responsfactor van tolueen - Van de niet-geïdentificeerde VOS’en → responsfactor van tolueen - Van de kankerverwekkende vluchtige VOS’en (CARC 1A en CARC 1B) - VOST: geïdentificeerde en niet-geïdentificeerde VOS’en > 5 µg/m³ alle berekend als tolueenequivalent; - VOST: geïdentificeerde target en niet-target SVOS > 5 µg/m³ alle berekend als tolueenequivalent; - R-waarde: Ri (Ci/LCIi)
CEN/TC 139: NBN EN 16402 (2013): Verven en vernissen Beoordeling van de emissies van stoffen vanuit deklagen in de binnenlucht – Bemonstering, conditionering en beproeving
3/12/2014 - Page 38
5.
Normen, regelgeving en etiketten
Wijziging van de geharmoniseerde productnormen door de uitvoering van eis nr. 3 Voorbeeld van implementatie: Vloerbekleding
NBN EN 14041 2004
Aangifteformaat voor fundamenteel kenmerk “emissies naar de binnenlucht”
3/12/2014 - Page 39
5.
Normen, regelgeving en etiketten Frankrijk
Etikettering verplicht
Decreet nr. 2011-321 van 23 maart 2011 + Besluit van 19 april 2011 betreffende de etikettering van bouwproducten of muur- vloerbekledingsproducten en verven en vernissen over hun emissies van vluchtige polluenten Sinds 1 januari 2012 dragen de bouw- en decoratieproducten een etiket dat, op eenvoudige en leesbare manier, het niveau van de emissie van vluchtige polluenten aangeeft. Lijst van stoffen en emissieklassen voor etikettering (eenheid: μg/m³ na 28 dagen).
Betrokken producten Vloer-, muur- of plafondbekleding, wanden en verlaagde plafonds, isolatieproducten, deuren en vensters, producten voor plaatsing of voorbereiding van de vermelde producten
Metingen op 28 dagen
3/12/2014 - Page 40
5. Normen, regelgeving en etiketten
Duitsland
AgBB = Duitse instelling die verantwoordelijk is voor de gezondheidsgerelateerde beoordeling van bouwproducten
Verplicht
2012
TVOC
geïdentificeerde target VOS (specifieke
R
RF) + geïdentificeerde en niet-
geïdentificeerde non-target VOS (RF tolueen) > 5 µg/m³ (behalve CMR)
TVOSsom: bijlage H van CEN/TS 16516 (2013): 3/12/2014 - Page 41
5. Normen, regelgeving en etiketten Verslag van laatste CEN/TC 351/WG 2 (Berlijn – 8 april 2013)
De verschillen tussen TVOSSUM en TVOSTOLUEEN zijn significant. De determinatie via tolueenequivalent resulteert meestal in lagere concentraties. Het huidige Duitse veiligheidsniveau kan dus niet meer worden gehaald met TVOSTOLUEEN
3/12/2014 - Page 42
5.
Normen, regelgeving en etiketten Finland
Etikettering verplicht Systeem van verplichte etikettering van bouwmaterialen (M1, M2, M3) van toepassing sinds 2011.
3/12/2014 - Page 43
5.
Normen, regelgeving en etiketten
België
Federale bijdrage tot de strijd tegen luchtvervuiling 2009-2012
Bepalen van de doelstellingen voor de binnenhuis luchtkwaliteit Regionale bevoegdheid
maar De regelgeving ivm. het op de markt brengen van bouwproducten, de bronnen voor binnenhuis luchtvervuiling Federale bevoegdheid Belangrijke bijdrage van de federale overheid aan de binnenhuis luchtkwaliteit
http://www.health.belgium.be/internet2Prd/groups/public/@public/@dg5/documents/ie2divers/18076922_fr.pdf 3/12/2014 - Page 44
5.
Normen, regelgeving en etiketten Approche progressive
België Van kracht vanaf 1 januari 2015 Betrokken producten: Vloerbekleding (behalve 100% natuursteen, keramiek, glas, staal), onderlagen, lijmen en afwerkingsproducten voor houten vloerbekledingen Niet-betrokken ruimten Binnenruimten niet bestemd voor personen, industriële ruimten, productieruimten, laboratoria, met verkeer van motorvoertuigen
Volgende uitbreiding van het Belgisch koninklijk besluit tot muur- en plafondbekledingen Geen classificatie systeem, maar een uitsluitingsprincipe: •
Met een classificatie systeem, kent de consument het verschil voor zijn gezondheid tussen A+ en A?
•
Een label kan aanleiding geven tot een toename aan gedifferentieerde prijzen (gezonde producten enkel bestemd voor kapitaalkrachtige eigenaars)
•
Dit type van classificatie zal verdwijnen ten gunste van de CE-markering
3/12/2014 - Page 45
5.
Normen, regelgeving en etiketten België
Vereisten
Bron: Dieter De Lathauwer – Eurofins – Brussel - september 2014
3/12/2014 - Page 46
5.
Normen, regelgeving en etiketten Uittreksel uit de lijst van LCI-waarden voor het Belgisch koninklijk besluit
CAS no.
Compound
108-88-3
Toluene
100-41-4
Ethylbenzene
LCI-value
EU-LCI
AgBB NIK (µg/m³) 2012 (0)
AFSSET/ANSES CLI (µg/m³) 2009
2900
x
1900
300
850
x
4400
750
2200
200
1000
400
1000
200
1330-20-7 106-42-3 108-38-3
x
Xylene (o-, m-, p-) and mix of o-, mand p-xylene isomers
500
95-47-6 98-82-8
Isopropylbenzene (Cumene)
500
n-Propylbenzene
950
95-63-6 526-73-8 611-14-3
99-87-6
x x
Trimethylbenzene (1,2,3-;1,2,4;1,3,5-)
450
x
1000
1000
x
2-Ethyltoluene
1000
527-84-4 535-77-3
x x
103-65-1 108-67-8
x
1000
200
1100
1000
x
Cymene (o-,m-,p-) (1-Isopropyl2(3,4)-methylbenzene) and mix of o-,m- and p-cymene
25155-15-1
x
1000
x x
Bron: Dieter De Lathauwer – oktober 2014
3/12/2014 - Page 47
5.
Normen, regelgeving en etiketten
Verantwoordelijkheden
Bron: Dieter De Lathauwer – Eurofins – Brussel -september 2014 3/12/2014 - Page 48
5.
Normen, regelgeving en etiketten Markttoezicht
Luchtvervuiling binnenhuis is niet beperkt tot België. Het Koninklijk Besluit is een tijdelijke maatregel tot een aangepaste Europese wetgeving wordt uitgewerkt.
Geen certificaten of attesten
Bron: Dieter De Lathauwer – Eurofins – Brussel -september 2014 3/12/2014 - Page 49
5.
Normen, regelgeving en etiketten Veelgestelde vragen door bedrijven (FAQ) 23/10/2014 1. Achtergrond ...................................................................................................................... 4 1.1. Welke wet is relevant, waar kan ik die vinden en in welke talen? ...................................... 4 1.2. Over welke stoffen gaat het? ............................................................................................... 4 1.3. Zijn er echt problemen met de lucht binnenshuis? Was dit KB noodzakelijk? .................... 4 1.1. Waarom bindende criteria in plaats van het Franse systeem van etikettering? ................. 4 1.2. Welke bescherming heeft de Belgische wetgeving tot doel? .............................................. 5 1.3. Hoe verhoudt de Belgische wetgeving zich tot de Franse en Duitse? ................................. 5 1.4. Waarom geen Europese wetgeving? ................................................................................... 5 1.5. Moet een distributeur of importeur een emissiedossier opstellen? ................................... 6 2. Toepassingsgebied ............................................................................................................ 7 2.1. Op welke producten is de huidige wetgeving van toepassing? ........................................... 7 2.2. Is het KB ook van toepassing op herstellingsproducten voor vloeren? ............................... 7 2.3. Vallen houtachtige plaatmaterialen zoals MDF en OSB binnen het toepassingsgebied van het KB? ............................................................................................................................................ 8 2.4. Is de fabrikant verantwoordelijk als een gebruiker de voorschriften op de verpakking of beschikbare fiches niet naleeft? ..................................................................................................... 8 2.5. Waarom enkel voor vloerbekledingen en niet voor andere bronnen? ............................... 8 2.6. Waarom zijn lijmen opgenomen in het KB. Deze komen toch niet in direct contact met de binnenlucht? ................................................................................................................................... 8 2.7. Vallen decoratieve verven ook binnen het toepassingsdomein? ........................................ 8 2.8. Waarom is er een uitzondering voor bepaalde producten in bijlage 4? .............................. 8 2.9. Is het KB van toepassing op voegen voor vloertegels? ........................................................ 9 3. Timing ................................................................................................................... ........... 9 3.1. Vanaf wanneer is de nieuwe wetgeving van toepassing?.................................................... 9 3.2. Waarom de schijnbaar complexe overgangsperiode? ....................................................... 10 3.3. Wat gebeurt er met de voorraad van producten vanaf 1 januari 2015? ........................... 10
Enz….. 3/12/2014 - Page 50
5.
Normen, regelgeving en etiketten
Etiquetage volontaire
Europese labels EMICODE EU Ecolabel Blue Angel, Germany Sinds 1997 GEV Duitse vereniging die de emissie van bevestigingsmaterialen, lijmen en bouwmaterialen controleert.
EMICODE® is een geregistreerd handelsmerk voor een classificatie systeem van bevestigingsmaterialen, lijmen en bouwmaterialen in functuie van hun emissiewaarde. 3/12/2014 - Page 51
5.
Normen, regelgeving en etiketten
Etiquetage volontaire
Europese labels EMICODE EU Ecolabel Blue Angel, Germany
3/12/2014 - Page 52
5.
Normen, regelgeving en etiketten
Europese labels EMICODE EU Ecolabel Blue Angel, Germany
Pionier inzake (officiële) milieulabeling 1977 op initiatief van de Duitse overheid. Voor elke productcategorie worden ecologische criteria gedefinieerd volgens een globale benadering die het mogelijk maakt de milieu-impact van het product te bepalen in elke etappe van zijn levenscyclus, van de ontginning van de grondstoffen tot de afvalfase.
3/12/2014 - Page 53
5.
Normen, regelgeving en etiketten Naast de “lage-emissielabels” zijn er ook “groene”, “duurzame” referentiekaders voor gebouwen, waarmee men punten kan bekomen door materialen met een lage emissie te gebruiken
Evaluatiemethode van de milieuprestaties van gebouwen ontwikkeld door het Building Research Establishment (BRE)
3/12/2014 - Page 54
Synthese Vluchtige organise stoffen (VOS) Invloed op de gezondheid (allergieën, astma, SBS,…) Emissie binnenshuis van bouwmaterialen (ratio I/O > 1) Bv: formaldehyde, tolueen, styreen, terpenen, ftalaten, etc.
Complexe emissieprocessen Bv. Primaire en secundaire emissie, interactie met ozon, absorptie/desorptie
VOS emissie Gehalte aan VOS’en
BUMA Database met emissiewaarden voor bouwmaterialen http://www.uowm.gr/bumaproject/
3/12/2014 - Page 55
Synthese CEN/TC 351 CEN/TR 16496 Gevaarlijke stoffen (bodem, water, lucht, straling)
CEN/TS 16516
Lucht binnenhuis Productnormen geharmoniseerd
Evaluatie van VOS emissie Gestandaardiseerde methoden: Reeks van normen ISO 16000 Referentie kamer, FLEC, µ-kamer
Bepalen van de massaconcentratie VOS (µg/m³) Vergelijken met de LCI-waarde (si elle Ǝ) Berekening van Ri en van R ( Ri) Bepalen van het TVOS gehalte Meerdere berekeningsmethoden
Bv.: EN 16402 Verven en vernissen
3/12/2014 - Page 56
Synthese
Reglementering
Wetgeving
Frankrijk
Duitsland
België
Hoe
Classificatie Labels verplicht!
Vergunning Label
Vergunning Geen label
Voor wat
Bouw- en decoratiematerialen in contact met de binnenlucht
Vloer- en wandbedekking et bevestigingsmaterialen
Vloerbedekking + bevestiging (lijm)
Voor wie
Zij die het product op de Franse markt brengen
Fabrikanten
Fabrikanten, importeurs en distributeurs
Vereisten 3 dagen
/
TVOS< 10 000 µg/m³ CMR < 10 µg/m³
/
28 dagen
TVOS < 1000 µg/m³ (A+) Limietwaarde voor 10 VOS
TVOS < 1000 µg/m³ TSVOS < 100 µg/m³ R en Ri < 1 Geen CMR
TVOS < 1000 µg/m³ TSVOS < 100 µg/m³ R en Ri < 1 Geen CMR
Formaldehyde
A+ < 10 µg/m³ - C > 120 µg/m³
120 µg/m³
100 µg/m³
Aceetaldehyde
A+ < 200 µg/m³ - C > 400 µg/m³
/
200 µg/m³ (LCI = 1200 µg/m³)
Tolueen
A+ < 300 µg/m³ - C > 600 µg/m³
LCI (1900 µg/m³)*
300 µg/m³ (LCI = 2900 µg/m³)
* Waarden gepubliceerd in 2012 en worden herzien eind 2014 3/12/2014 - Page 57
Meer onderzoek aan de gang ….. Ontwikkeling van verven voor binnen en lijmen met lage VOSemissies
Duurzame innovatie op het vlak van technologie en leefcomfort voor houttoepassingen in de bouw Ontwikkelen van een model om van materiaalemissies naar emissies van gehele opbouwen te gaan
….. voor een betere binnenlucht! 3/12/2014 - Page 58
3/12/2014 - Page 59
Guidance Technologique Éco-Construction et Développement Durable en Région de Bruxelles-Capitale Thèmes prioritaires: • • • • • • • •
Énergie et bâtiments Rénovation des bâtiments et l’entretien des murs et façades Confort acoustique Accessibilité des bâtiments Utilisation durable des matériaux et la santé Construction durable en bois, et les toitures (vertes) durables Prospection d’innovations Veille technologique
Mission: • • • •
Soutien technologique direct et multidisciplinaire Diffusion d’information et formation collective Prospection et stimulation à l'innovation Aide à l’introduction de programmes de recherche et à la demande de subsides
Bénéficiaires:
• Service gratuit pour l'ensemble des entreprises bruxelloises du secteur de la construction En collaboration avec la Confédération de la Construction Bruxelles-Capitale
Boulevard Poincaré, 79 1060 Bruxelles
Subsidiée par la Région de Bruxelles-Capitale via InnovIRIS
[email protected] www.cstc.be\go\gt-batimentdurable
+32 (0)2 529 81 06 +32 (0)2 653 07 29 - Page 60 3/12/2014
Contact
Pascale Steenhoudt Laboratorium “Bouwchemie”, WTCB
: 02 655 77 97
E-mail:
[email protected]
61