Opleiding Duurzaam Gebouw : Akoestiek : ontwerp en realisatie Leefmilieu Brussel Lawaai van technische uitrustingen in gebouwen Manuel Van Damme Acoustical Expert – VK Group In samenwerkinq met Debby WUYTS Wetenschappelijk en Technisch Centrum voor het Bouwbedrijf
Doelstellingen van de presentatie ●
Algemene bewustwording van de problematiek
●
Kennis van de geldende (norm)criteria
●
Begrip van de akoestische grootheden en principes
●
Richtlijnen voor correct ontwerp en uitvoering
Lawaai van technische uitrustingen in gebouwen
2
Algemeen schema van de presentatie ●
Algemene problematiek
●
Eisen met betrekking tot installatielawaai in gebouwen
●
►
Woongebouwen : NBN S 01-400-1 (2008)
►
Schoolgebouwen :NBN S 01-400-2 (2012)
►
Andere gebouwen : NBN S 01-401 (1987)
►
Brussels Hoofdstedelijk Gewest : Besluit van 21-112002
Praktijkrichtlijnen : ►
Algemene « duurzame » benadering
►
Specieke richtlijnen per type uitrusting (o.a. mechanische ventilatiesystemen)
Lawaai van technische uitrustingen in gebouwen
3
Algemene problematiek Geluidoverlast ?
Hoorbaar in naburige ruimten ?? Lawaai van technische uitrustingen in gebouwen
4
Akoestische criteria voor woongebouwen Maximaal geluidniveau LAinstal,nT in technisch uitgeruste lokalen Eisen voor technisch uitgeruste lokalen (NBN S 01-400-1: 2008)
Lawaai van technische uitrustingen in gebouwen
5
Akoestische criteria voor woongebouwen Maximaal geluidniveau LAinstal,nT in technisch uitgeruste lokalen Eisen voor technisch uitgeruste lokalen (NBN S 01-400-1: 2008)
Ter indicatie …
+ 3 dB = « merkbaar »
+ 10 dB = « dubbel zo luid »
Lawaai van technische uitrustingen in gebouwen
6
Akoestische criteria voor woongebouwen Maximaal geluidniveau LAinstal,nT in technisch uitgeruste lokalen Grootheid LAinstal,nT
EN ISO 10052
L Ainstal
, nT
10 10 log
L Aeq 10
L
,1
10
L Aeq
Aeq , 2
10
10
,3
10
3
k
LAeq,1 =
geluidniveau vanwege installatie in meest reflecterende hoek van de ruimte (> 1.5 m van geluidbron, > 50 cm van wanden)
LAeq,2 = LAeq,3
geluidniveau vanwege installatie in galmveld van de ruimte (> 1.5m van geluidbron)
k
nagalmindex (gemeten of via tabel)
=
k 10 log
herleiding meetwaarde naar “normaal bemeubelde ruimte”
T 500 T 1000 T 2000 3T 0
T500 , T1000 en T2000 : nagalmtijd bij 500 Hz, 1000 Hz en 2000 Hz T0 : referentienagalmtijd = 0.5 s voor V > 30 m² (0.3 s voor V < 20 m²) Lawaai van technische uitrustingen in gebouwen
50 cm
LAeq,1 50 cm
LAeq,2 et LAeq,3
> 1.5 m
source
7
Akoestische criteria voor woongebouwen LAinstal,nT vanwege sanitaire uitrustingen : lavabo’s
meetervaring …
Normaal : 65 dB Verhoogd : 60 dB
LAinstal,nT = 63 dB NORMAAL COMFORT OK
Normaal : 65 dB Verhoogd : 60 dB
Normaal : 65 dB Verhoogdr : 60 dB
LAinstal,nT = 56 dB
LAinstal,nT = 65 dB
VERHOOGD COMFORT OK
NORMAAL COMFORT OK
Lawaai van technische uitrustingen in gebouwen
≤ 65/60 dB ?
8
Akoestische criteria voor woongebouwen meetervaring …
LAinstal,nT vanwege sanitaire uitrustingen : lavabo’s 70
NORMAAL COMFORT VERHOOGD COMFORT
60
50
LA,Instal,nT dB(A)
40
30
20
10
0 1
2
3
4
5
6
Lawaai van technische uitrustingen in gebouwen
7
8
9
10
9
Akoestische criteria voor woongebouwen meetervaring …
LAinstal,nT vanwege sanitaire uitrustingen : douches
66
Normaal : 65 dB Verhoogd : 60 dB
NORMAAL COMFORT
65
LAinstal,nT = 61 dB 64 LAinstal,nT dB(A)
NORMAAL COMFORT OK
63
62
Normaal : 65 dB Verhoogd : 60 dB
61
LAinstal,nT = 63 dB
60
NORMAAL COMFORT OK
59
58
Lawaai van technische uitrustingen in gebouwen
1
2
3
4
10
Akoestische criteria voor woongebouwen LAinstal,nT vanwege sanitaire uitrustingen : WC’s LAinstal,nT dB(A)
66
Normaal : 65 dB Verhoogd : 60 dB LAinstal,nT = 62 dB NORMAAL COMFORT OK
meetervaring … NORMAAL COMFORT
65
64
63
62
61
Normaal : 65 dB Verhoogd : 60 dB
60
LAinstal,nT = 64 dB
59
NORMAAL COMFORT OK
58
57 1
Lawaai van technische uitrustingen in gebouwen
2
3
4
5
6
11
Akoestische criteria voor woongebouwen LAinstal,nT vanwege sanitaire uitrustingen : badkuipen
meetervaring … Normaal : 65 dB Verhoogd : 60 dB
NIET-CONFORM
LAinstal,nT = 67-69 dB
Lawaai van technische uitrustingen in gebouwen
12
Akoestische criteria voor woongebouwen Overschrijding van het achtergrondgeluidniveau… ? (woonkamers, slaapkamers)
LAS,max,T
LAS,max,T
LAS,max,T
Lawaai van technische uitrustingen in gebouwen
13
Akoestische criteria voor woongebouwen Maximale overschrijding van het heersende achtergrondgeluidniveau Begrip “overschrijding” Overschrijding = LAS,max,T – LAeq,T EN ISO 10052
LAS,max,T = maximaal geluiddrukniveau vanwege bron (bron AAN) LAeq,T =
achtergrondgeluidniveau (bron UIT )
Meetpositie (in slaapkamers en woonkamers!) Toegankelijke , representatieve plaats 1.5 m boven vloeroppervlak Buiten directe veld van de lawaaibron
> 50 cm van geluidweerkaatsende vlakken Overschrijdingen ten gevolge van Werking van technische installaties opgesteld buiten de beschouwde ruimte (binnen zelfde gebouw) Geluid afgestraald door leidingen en kokers binnen en buiten de beschouwde ruimte Lawaai van technische uitrustingen in gebouwen
14
Akoestische criteria voor woongebouwen Maximale overschrijding van het heersende achtergrondgeluidniveau Eisen voor woon- en slaapkamers Overschrijding = LAS,max,T – LAeq,T
«aan» «aan»– –«uit» «uit»
«aan»
Overschrijdingseis vervalt indien …
Lawaai van technische uitrustingen in gebouwen
15 De nieuwe norm NBN S 01-400-1 Akoestische criteria voor woongebouwen
Akoestische criteria voor woongebouwen Maximale overschrijding van het heersende achtergrondgeluidniveau Eisen voor woon- en slaapkamers Overschrijding = LAS,max,T – LAeq,T
«aan» «aan»– –«uit» «uit»
«aan»
VB : In slaapkamer (stel k = 0) wordt een achtergrondniveau LAeq,T = 22 dB (bron uit) en een LAS,max,T = 29 dB (bron aan) vanwege een brander in de ondergelegen technische ruimte. De overschrijding bedraagt bijgevolg 7 dB.
De situatie voldoet niet aan verhoogd comfort : overschrijding > 3 dB en LAS,max,T > 28 dB De situatie voldoet aan normaal comfort : overschrijding > 3 dB maar LAS,max,T ≤ 30 dB ! Lawaai van technische uitrustingen in gebouwen
16
Akoestische criteria voor woongebouwen Maximale overschrijding van het heersende achtergrondgeluidniveau Representatieve meetperiode ?
Lawaai van technische uitrustingen in gebouwen
17
Akoestische criteria voor woongebouwen Maximale overschrijding van het heersende achtergrondgeluidniveau Representatieve meetperiode ?
Lawaai van technische uitrustingen in gebouwen
18 De nieuwe norm NBN S 01-400-1 Akoestische criteria voor woongebouwen
Akoestische criteria voor woongebouwen Maximale overschrijding van het heersende achtergrondgeluidniveau Representatieve meetperiode ?
Lawaai van technische uitrustingen in gebouwen
19
Akoestische criteria voor woongebouwen Maximale overschrijding van het heersende achtergrondgeluidniveau Representatieve meetperiode ?
Lawaai van technische uitrustingen in gebouwen
20 De nieuwe norm NBN S 01-400-1 Akoestische criteria voor woongebouwen
Akoestische criteria voor woongebouwen Maximale overschrijding : binnen dezelfde woning (SLAAPKAMERS) 22 20
meetervaring ….
18
Overschrijding E dB(A)
16 14 12 10 8
6 NORMAAL COMFORT = VERHOOGD COMFORT
4 3 dB(A) 2 0
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32
Lawaai van technische uitrustingen in gebouwen
21
Akoestische criteria voor woongebouwen Maximale overschrijding : binnen dezelfde woning
Praktijkgevallen
L E Ainstal,nT = 17 dB E = 12 dB
E = 10 dB
Lawaai van technische uitrustingen in gebouwen
22
Akoestische criteria voor woongebouwen Maximale overschrijding : binnen dezelfde woning Praktijkgevallen
LAinstal,nT
E = 12 dB
E = 3 dB
Lawaai van technische uitrustingen in gebouwen
23
Akoestische criteria voor woongebouwen Maximale overschrijding : tussen onderscheiden woningen (slaapkamers) meetervaring …. 14 13 12
NORMAAL COMFORT = VERHOOGD COMFORT
11
Émergence E dB(A)
10 9 8 7 6 5 4
3 dB(A)
3
ONTVANGST
2 1
Slaapkamers…
0
Lawaai van technische uitrustingen in gebouwen
1
2
3
4
5
6
7
8
9
24
Akoestische criteria voor woongebouwen Maximale overschrijding : tussen onderscheiden woningen (woonkamers) meetervaring …. 14 13 12 11
Émergence E dB(A)
10 9 8 NORMAAL COMFORT
7
6 dB(A)
6 5 VERHOOGD COMFORT
4
3 dB(A)
3 2
ONTVANGST
1
Woonkamers … Lawaai van technische uitrustingen in gebouwen
0 1
2
3
4
25
Akoestische criteria voor schoolgebouwen Eisen voor installatie-lawaai uit de NBN S 01-400-2 : 2012
tijdelijk hoorbare installaties langdurig hoorbare installaties
•
NBN EN ISO 10052
•
Tm minimaal 30s
•
V>150m³ : 3 mogelijke luisterposities op oorhoogte
Lawaai van technische uitrustingen in gebouwen
26
Akoestische criteria voor schoolgebouwen Eisen voor installatie-lawaai uit de NBN S 01-400-2 : 2012 Eisen met betrekking tot langdurig hoorbare vs. tijdelijk hoorbaar installaties
Voor lokalen met normale tot zeer hoge geluidgevoeligheid
Lawaai van technische uitrustingen in gebouwen
27
Akoestische criteria voor schoolgebouwen Eisen voor installatie-lawaai uit de NBN S 01-400-2 : 2012 Akoestische prestatieeisen voor langdurig hoorbare technische installaties LAeq,nT,stat (alle langdurig hoorbare installaties tegelijk in werking)
Referentienagalmtijden voor ruimten met verschillende functies
Lawaai van technische uitrustingen in gebouwen
28
Akoestische criteria voor schoolgebouwen NBN S 01-400-2 : 2012
langdurig hoorbare technische installaties
LAeq,nT,stat
2 “relevante” bronnen q=2 10log(q) = 3 dB
Lawaai van technische uitrustingen in gebouwen
29
Akoestische criteria voor schoolgebouwen NBN S 01-400-2 : 2012 tijdelijk hoorbare technische installaties
Gecorrigeerd voor het achtergrondgeluid (of andere “geluidbronnen”)
Bijkomende criteria met betrekking tot installatielawaai : • • •
Emmissie van installatielawaai naar andere gebouwen : omgevingslawaai LAeq,Tm + 3 dB Impulsachtige geluiden (≤ 1s, minstens 1x per uur) : LAeq,nT,stat + 6 dB (30s) Start/stop proces van technische installaties met roterende onderdelen (≥ 1x per uur): LAeq,nT,stat + 6 dB (60s)
Lawaai van technische uitrustingen in gebouwen
30
Akoestische criteria : andere gebouwtypes NBN S 01-401 : 1987 (uitgezonderd woon- en schoolgebouwen)
Doelstellingen : -
Vastleggen van maximale geluidniveaus in bepaalde type-lokalen (vensters gesloten)
-
Van toepassing voor geluiden vanwege : -
de buitenomgeving (vb. verkeersgeluid, industrielawaai, … ),
-
binnenruimten van het gebouw (vb. ventilatiegroep, lift, … ).
Lawaai van technische uitrustingen in gebouwen
31
Akoestische criteria : andere gebouwtypes NBN S 01-401 : 1987 (uitgezonderd woon- en schoolgebouwen) « Overschrijdingseis »
Opmerkingen : -
Er wordt geen rekening gehouden met overschrijdingen die geen aanleiding geven tot een globaal geluidniveau van 30 dB(A) of meer.
-
In geval van een nieuwe installatie in een bestaand gebouw, wordt deze waarde 27 dB(A), dus strenger
Lawaai van technische uitrustingen in gebouwen
32
Akoestische criteria : andere gebouwtypes NBN S 01-401 : 1987 (uitgezonderd woon- en schoolgebouwen) « Maximale equivalente niveaus LAeq»
Opmerking : de categorieën corresponderen met het geluidniveau van de buitenomgeving waarin het gebouw zich bevindt. Lawaai van technische uitrustingen in gebouwen
33
Akoestische criteria : andere gebouwtypes NBN S 01-401 : 1987 (uitgezonderd woon- en schoolgebouwen) De norm definieert eveneens : -
De maximale overschrijding in kantoorgebouwen : 6 dB(A) alsook de maximale geluidniveaus in dit type gebouwen.
-
De maximale overschrijding in zalen voor ontspanningsactiviteiten : 3 dB(A) alsook de maximale geluidniveaus in dit type zalen.
Lawaai van technische uitrustingen in gebouwen
34
Akoestische criteria : andere gebouwtypes NBN S 01-401 : 1987 (uitgezonderd woon- en schoolgebouwen) De norm definieert eveneens :
-
De maximale geluidniveaus in technische lokalen
Stabiele geluiden : NR = LAeq – 5 dB Lawaai van technische uitrustingen in gebouwen
35
Bru. Hoofdst. Gewest : Besluit van 21/11/02 Beperking van overschrijdingen ingevolge buurtlawaai Art. 4
Lawaai van technische uitrustingen in gebouwen
36
Bru. Hoofdst. Gewest : Besluit van 21/11/02 Beperking van overschrijdingen ingevolge buurtlawaai Berekening van de « overschrijding » ! Opgepast : de drie documenten (NBN 2008, NBN 1987 en Besluit 2002) definiëren het begrip overschrijding E op verschillende wijzen… NBN S 01-400-1:2008 E L AS
, max, T
L Aeq
,T
NBN S 01-401:1987 E L A , max L A , 90 Arrêté du 21/11/02 E L Aeq
,T
L Aeq
,T
Lawaai van technische uitrustingen in gebouwen
37
Algemeen schema van de presentatie ●
Algemene problematiek
●
Eisen met betrekking tot installatielawaai in gebouwen
●
►
Woongebouwen : NBN S 01-400-1 (2008)
►
Schoolgebouwen :NBN S 01-400-2 (2012)
►
Andere gebouwen : NBN S 01-401 (1987)
►
Brussels Hoofdstedelijk Gewest : Besluit van 21-112002
Praktijkrichtlijnen : ►
Algemene « duurzame » benadering
►
Specieke richtlijnen per type uitrusting
Lawaai van technische uitrustingen in gebouwen
38
Bestrijding van installatielawaai PRAKTIJKRICHTLIJNEN
Lawaai van technische uitrustingen in gebouwen
39
Bestrijding van installatielawaai Voorspellingsberekeningen … ? EN 12354-5 m L n 10 log 10 i 1
n Ln ,d
(1)
,i
/ 10
o
10
L n , a , j / 10
j 1
10
L n , s , k / 10
k 1
(2)
dB
(3)
(1) Bijdrage vanwege geluidoverdracht via leidingen (2) Bijdrage vanwege luchtgeluidtransmissie via de gebouwstructuur
(3) Bijdrage vanwege structurele geluidtransmissie via de gebouwstructuur
!
A-weging 10log(A/A0)
LAS,max,T Lawaai van technische uitrustingen in gebouwen
40
Bestrijding van installatielawaai Praktijkrichtlijnen ! Interactie gebouw - installatie Concept van het GEBOUW Inplanting in het gebouw Keuze van bouwmaterialen Keuze van de gebouwstructuur
Concept van de INSTALLATIE « geluidvermogen » zo laag mogelijk : beperken van luidruchtige installaties
beperken van « contacten » met de gebouwstructuur : soepele koppelingen, omkastingen…
Lawaai van technische uitrustingen in gebouwen
41
Bestrijding van installatielawaai Duurzame aanpak : efficiënte « bron » bestrijding
Lawaai van technische uitrustingen in gebouwen
42
Bestrijding van installatielawaai Duurzame aanpak : efficiënte « bron » bestrijding
Lawaai van technische uitrustingen in gebouwen
43
Bestrijding van installatielawaai Duurzame aanpak : efficiënte « bron » bestrijding
Lawaai van technische uitrustingen in gebouwen
44
Bestrijding van installatielawaai Duurzame aanpak : « geluidsarme » installaties
Een geluidarme uitrusting zal ook aanleiding geven tot minder klachten van geluidshinder ! Lawaai van technische uitrustingen in gebouwen
45
Bestrijding van installatielawaai Duurzame aanpak : architecturaal concept Inplanting van luidruchtige installaties De inplanting van « luidruchtige » lokalen ten aanzien van geluidgevoelige lokalen vereenvoudigt of compliceert de akoestische maatregelen dikwijls nodeloos
Creëeren van ‘bufferruimten’ tussen ‘geluidproductieve’ en ‘geluidgevoelige ruimten’ …
Beperken van oppervlakte scheidingswand met de stookruimte. Belang van volume/oppervlakte verhouding ( = diepte balkvormig lokaal)
Lawaai van technische uitrustingen in gebouwen
46
Bestrijding van installatielawaai Duurzame aanpak : architecturaal concept Groeperen van gelijkaardige functies Het groeperen van gelijkaardige functies in plan en in doorsnede, vermindert het risico op geluidoverlast. Voorbeeld van een akoestische geoptimaliseerd concept (slaapkamer vs slaapkamer, badkamer vs badkamer…) : Maisons mitoyennes
Lawaai van technische uitrustingen in gebouwen
47
Bestrijding van installatielawaai Duurzame aanpak : architecturaal concept Groeperen van gelijkaardige functies Groeperen van ‘geluidproductieve’ en ‘geluidgevoelige ruimten’
Zowel ten aanzien van naastliggende appartementen (aard van lokalen langs gemene muur), bovenliggende en onderliggende appartementen (al dan niet zelfde planindeling) als binnen éénzelfde woning
Lawaai van technische uitrustingen in gebouwen
48
Bestrijding van installatielawaai Duurzame aanpak : architecturaal concept Montage van de installatie op de structuur
Vermijden van directe contacten met lichte, buigstijve wanden (snelbouw, gipsblokken, cellenbeton…)
Af te raden
Aan te raden
Lawaai van technische uitrustingen in gebouwen
49
Lawaai van technische uitrustingen in gebouwen
50
Lawaai van technische uitrustingen in gebouwen
51
Lawaai van technische uitrustingen in gebouwen
52
Bestrijding van installatielawaai Vaak voorkomende klachten in gebouwen … Sanitaire geluiden (toevoer maar vnl ook afvoer) Ventilatie, dampkappen
Liften Toeslaan van deuren
tabletten en inbouwkasten lichtschakelaars, stopcontacten Gemotoriseerde opening van garagepoorten Openen en sluiten van gordijnen Lawaai van technische uitrustingen in gebouwen
53
Bestrijding van installatielawaai Recente individuele verwarmingsketels : weinig klachten
Lawaai van technische uitrustingen in gebouwen
54
Bestrijding van installatielawaai Lawaai vanwege sanitaire installaties : wateraanvoer Geluidsbron = kraan Kranen « groep 1 » : 15 dB(A) ≤ Ds < 25 dB(A) Kranen « groep 2 » : 25 dB(A) ≤ Ds
(ISO 3822:1)
Geluidsvoortplanting in leidingen via leidingwand én het water Bij voorkeur flexibele i.p.v koperen leidingen (hogere demping/l.m.) Flexibele tussenstukken weinig efficiënt (water geeft trillingen opnieuw door)
Geluidsafstraling door kraan, sanitaire toestellen, leidingwand & lichte, buigstijve wanden in contact hiermee Bij voorkeur geen contacten met lichte, buigstijve wanden (snelbouw, gipsblokken, cellenbeton, …) Indien onvermijdelijk : elastische koppelingsstukken & omzwachteling van de leidingen met trillingsdempend materiaal (bvb. minerale wol) Lawaai van technische uitrustingen in gebouwen
55
Bestrijding van installatielawaai Oplossingen voor lawaai vanwege sanitaire installatie : ontkoppeling
Lawaai van technische uitrustingen in gebouwen
56
Bestrijding van installatielawaai Oplossingen voor lawaai vanwege sanitaire installatie : ontkoppeling
Lawaai van technische uitrustingen in gebouwen
57
Lawaai van technische uitrustingen in gebouwen
58
Bestrijding van installatielawaai Lawaai vanwege sanitaire afvoerinstallaties : waterafvoer Geluidsbronnen … Aanzuigen of wegduwen van lucht (gorgelen)
Watertreinen trillingen in leidingen
Geluidsafstraling … Leidingmantel Lichte, buigstijve wanden in contact met leidingen
Lawaai van technische uitrustingen in gebouwen
verluchtingspijpen geen bruuske richtingsveranderingen geen asverspringingen snelheid beperken tot 5 à 3 m/s
zwaardere buizen akoestische leidingkokers zwaardere bouwmaterialen alternatieve inplanting afvoerpunt hard contact met structuur vermijden
59
Bestrijding van installatielawaai Lawaai vanwege sanitaire afvoerleidingen Zwaardere materialen en geleidelijke bochten
Lawaai van technische uitrustingen in gebouwen
60
Bestrijding van installatielawaai Lawaai vanwege sanitaire afvoerleidingen Contact met de structuur vermijden
Lawaai van technische uitrustingen in gebouwen
61
Bestrijding van installatielawaai Lawaai vanwege sanitaire afvoerleidingen Soepele en geluidlekdichte doorgangen
Lawaai van technische uitrustingen in gebouwen
De nieuwe norm NBN S 01-400-1 Akoestische criteria voor woongebouwen
62
62
Bestrijding van installatielawaai Lawaai vanwege sanitaire afvoerleidingen Akoestisch geïsoleerde leidingkokers
Lawaai van technische uitrustingen in gebouwen
De nieuwe norm NBN S 01-400-1 Akoestische criteria voor woongebouwen
63
63
Mechanische ventilatiesystemen
WTCB-contact 2013/3
Geluidproductie, -overdracht en afstraling
Geluidbronnen “ actieve geluidbron” = Ventilatiegroep “passieve geluidbron” = Stromingslawaai Overdracht van geluid en trillingen via gebouw en leidingennet Afstraling via ventilatiemonden, kanaalwanden (“uitbraak”) en bouwdelen
! Ook bij mechanische afzuiging ! (geluidgolven ↔ luchtstroom)
Lawaai van technische uitrustingen in gebouwen
64
Mechanische ventilatiesystemen Andere mogelijke bronnen van geluidhinder - Overspraak via leidingennet
- Akoestische lekken bij doorvoeren van kanalen in wanden en vloeren - Geluidhinder vanwege toevoer/afvoerkanaal naar de buitenomgeving
+ voor systemen C of B : - Geluidoverdracht bi-bi via doorstroomopeningen (systeem C of B) - Geluidoverdracht bu-bi via regelbare toevoer/afvoeropeningen Lawaai van technische uitrustingen in gebouwen
65
Mechanische ventilatiesystemen Eisen NBN S01-400-1 : maximale geluidniveaus LAinstal,nT
Lawaai van technische uitrustingen in gebouwen
66
Mechanische ventilatiesystemen Controle door berekening …. ? EN 12354-5:2009 “Building acoustics - Estimation of acoustic performance of building from the performance of elements - Part 5: Sounds levels due to the service equipment” VDI 2081, Sound production and reduction in ventilation systems (in German: Geräuscherzeugung und Lärmminderung in Raumlufttechnischen Anlagen), VDI, 2000. 2003 ASHRAE Handbook – Heating, Ventilating and Air-conditioning Applications, chapter 47, Sound and vibration control, ASHREA, 2003
Voor woningventilatie minder betrouwbaar… (invoergegevens ontbreken, aanstroomcondities niet laminair door korte afstanden tussen verschillende onderdelen, …)
Lawaai van technische uitrustingen in gebouwen
67
Mechanische ventilatiesystemen Berekening van de geluidoverdracht via het kanalenstelsel -
-
-
Tracé en lay-out van het leidingennet : positie, type en afmetingen van de verschillende onderdelen Geluidvermogenniveaus [63 Hz - 4000 Hz] voor de geluidproducerende onderdelen, voor zowel actieve (ventilator) als passieve geluidbronnen (bochten, aftakkingen, ventielen…) Dempingswaarden [63 Hz - 4000 Hz] voor de geluiddempende onderdelen, vnl. geluiddempers en ventielen (eindreflectie)
-
Positie van het ventiel/eindrooster in het wand/plafondvlak
-
Eigenschappen van de beschouwde ruimte : volume [m³], aanwezige absorptie [m²]
Geluidsmaskering : LW “+” (LW-10 dB) = LW Geïnjecteerd geluidvermogen ventilator rekenkundig verschil van dempingswaarden [dB] energetische Σ van geluidvermogenniveaus [dB] Resulterend geluidvermogen positie ventiel volume en absorptie van in de ruimte 4 Q L p L W , uit 10 log A 2 Lr
Resulterend geluiddrukniveau
Kwaliteit invoergegevens, aanstroomcondities …? Lawaai van technische uitrustingen in gebouwen
>> Praktische aanbevelingen 68
Mechanische ventilatiesystemen Praktische aanbevelingen om geluidshinder te vermijden Lay-out van het gebouw ►
Voldoende ruimte voor de ventilatiegroep (technische ruimte) en de kanalen (schachten)
►
Oordeelkundige inplanting t.o.v. geluidgevoelige ruimten
►
Optimalisatie geluidisolatie wanden technische ruimte en schachtwanden
Lawaai van technische uitrustingen in gebouwen
69
Mechanische ventilatiesystemen Praktische aanbevelingen om geluidshinder te vermijden Keuze van de ventilatiegroep ►
Geluidsarme installatie = efficiënte bronbestrijding
►
Laagfrequente (moeilijk te dempen) geluidproductie
►
Beoordeling van geluidproductie : › Werkingspunt (∆P, Q) › In de ruimte (ISO 3741), in toevoer- of afvoerkanaal (ISO 5136) › Geluiddrukniveau Lp (bvb. @ 1m) of geluidvermogenniveau LW › Spectrale waarde (bvb. @ 250 Hz) of globale waarde
Lawaai van technische uitrustingen in gebouwen
70
Mechanische ventilatiesystemen Praktische aanbevelingen om geluidshinder te vermijden Keuze van de ventilatiegroep ►
Typische waarden : 50-60 dB(A) in de ruimte, 60-80 dB(A) toevoerzijde*, 50-65 dB(A) afvoerzijde
►
Belang van geluidproductie bij 63 Hz en 125 Hz in aanvoerkanaal
*veelal hoger dan voor afvoerkanaal bij units met warmtewisselaars stroomafwaarts van de ventilatoren
Geluidproductie van de groep ook afhankelijk van drukverliezen in de kanalen en regelmatig onderhoud (geluiddempers, filters, trillingsdempers,…) Lawaai van technische uitrustingen in gebouwen
71
Mechanische ventilatiesystemen Praktische aanbevelingen om geluidshinder te vermijden Verbinding ventilatiegroep - kanalen RISICO : overdracht van trillingen en ventilatorlawaai + extra stromingslawaai door turbulenties › Geluiddempers op hoofdkanalen (toe- en afvoer)
› Soepele verbindingsstukken, zo kort mogelijk › Gebruik van flexibele slangen beperken tot 50 cm (recht verloop, vervorming) › Minimale 3 kanaaldiameters vóór eerste bocht, aftakking of demper (aanstroomcondities)
Lawaai van technische uitrustingen in gebouwen
72
Mechanische ventilatiesystemen Praktische aanbevelingen om geluidshinder te vermijden Montage van de ventilatiegroep ►
Geluidafstraling binnen de (technische) ruimte › Afstand t.a.v. (lichte) wanden en vloeren : > 1.5 maal diameter schoepenwiel › Zo ver mogelijk van wanden/vloer grenzend aan geluidgevoelige ruimten › Voldoende zware wand/vloer waarop groep bevestigd is (bv. 20 cm beton of equivalent) verhoogde geluidblootstelling onvermijdelijk
Lawaai van technische uitrustingen in gebouwen
73
Mechanische ventilatiesystemen Praktische aanbevelingen om geluidshinder te vermijden Montage van de ventilatiegroep ►
Overdracht van structureel geluid via harde contacten › Trillingsisolatoren : soepel (dik), blokjes i.p.v. matten › Harde bevestiging op zware sokkel (3 x massa groep fres /2)
› Lokale verzwaring van de vloerplaat (minstens = massa groep met sokkel) › Aandacht voor lichte bouwdelen en/of lage schoepenfrequentie
f res
f res , groep
f rotatie 4
én
f res , gebouw 3
Lawaai van technische uitrustingen in gebouwen
1 2
E
S
d m groep
efficientie trillingsisolator neemt toe met afnemende resonantiefrequentie 74
Mechanische ventilatiesystemen Praktische aanbevelingen om geluidshinder te vermijden Montage van de ventilatiegroep ►
Trillingsisolatoren › fres < 10 Hz meestal noodzakelijk › Soepele materialen : natuurrubber, neopreen, EPDM, PU-rubber, SBR, butylrubber (max. drukbelasting ~ Shore-hardheid)
› Minder geschikt : kurk, kokosvezel, steenwol, … (min. 20 à 30 Hz)
≥ 5 Hz
Lawaai van technische uitrustingen in gebouwen
< 5 Hz
75
Mechanische ventilatiesystemen Praktische aanbevelingen om geluidshinder te vermijden Montage van de ventilatiegroep
Lawaai van technische uitrustingen in gebouwen
76
Mechanische ventilatiesystemen Praktische aanbevelingen om geluidshinder te vermijden Ontwerp van het leidingennet ►
Geluidproductie in het leidingennet
►
Geluidafstraling naar het gebouw (“geluiduitbraak”)
►
Trillingsoverdracht naar het gebouw
►
Geluiddemping in het leidingennet
Lawaai van technische uitrustingen in gebouwen
77
Mechanische ventilatiesystemen Praktische aanbevelingen om geluidshinder te vermijden Beperken van geluidproductie in het leidingennet ►
Beperken drukverliezen en turbulenties : minder trillingen, ventilatorlawaai en stromingsgeluid
►
Beperken van luchtsnelheden : minder strominggeluid L w 7 50 lg v 10 lg S
►
v x 2 LW + 15 dB
Aanbevolen maximale luchtsnelheden Hoofdkanalen
6 m/s
Tussenkanaalstukken (na eerste aftakking)
4 m/s
Eindkanaalstukken (vóór uitmonding)
2 m/s
! Minimale kanaalsecties in functie van maximaal te leveren debieten ! Eventueel hoge debieten over verschillende kanalen (bvb. woonkamers) Lawaai van technische uitrustingen in gebouwen
78
Mechanische ventilatiesystemen Praktische aanbevelingen om geluidshinder te vermijden Beperken van geluidproductie in het leidingennet ►
Voldoende (grote) secties kanalen voor het gepaste debiet
►
Flexibele leidingen (te vermijden): beperkte lengte, recht verloop
►
Gladde kanalen, beperkt aantal aansluitingen
►
Geluiddempers met beperkt drukverlies
►
Ronde bochten, buigradius ≥ diameter, eventueel draaischoepen
Lawaai van technische uitrustingen in gebouwen
79
Mechanische ventilatiesystemen Praktische aanbevelingen om geluidshinder te vermijden Beperken van geluidproductie in het leidingennet ►
Beperkt aantal bochten en sectieveranderingen
►
Geleidelijke richtingveranderingen
►
Geleidelijke sectie(snelheids)veranderingen ≤ 15-10°
Lawaai van technische uitrustingen in gebouwen
80
Mechanische ventilatiesystemen Praktische aanbevelingen om geluidshinder te vermijden Beperken van geluidproductie in het leidingennet ►
≥ 3-4 kanaaldiameters tussen groep en eerste demper
►
≥ 3-5 diameters tussen dempers en bochten/aftakkingen
►
≥ 3 diameters tussen de groep en de eerste bocht/aftakking
►
≥ 4-5 diameters tss bochten, sectieverandering, aftakking
►
≥ 3 diameters rechte, stijve kanaalstukken vóór uitmonding
>> stromingslawaai in kanalen, bochten, sectieveranderingen, vertakkingen = verwaarloosbaar
Lawaai van technische uitrustingen in gebouwen
81
Mechanische ventilatiesystemen Praktische aanbevelingen om geluidshinder te vermijden Beperken van geluidafstraling in het leidingennet (« Geluiduitbraak ») = afstraling van ventilatielawaai door kanaalwanden ►
Maximale demping van ventilator- en stromingslawaai
►
Geluiddemper net vóór verlaten van technische ruimte
►
Aantal lm doorgang + luidruchtige onderdelen in geluidgevoelige lokalen beperken
►
Ronde i.p.v. rechthoekige secties
►
Stijve i.p.v. soepele leidingen
►
Geluidisolerende mantels : geluidabsorberend materiaal + zware, geluiddempende folies
Lawaai van technische uitrustingen in gebouwen
82
Mechanische ventilatiesystemen Praktische aanbevelingen om geluidshinder te vermijden Beperken van geluidafstraling in het leidingennet (« Geluiduitbraak ») ►
Geluidisolerende leidingkokers (of verlaagde plafond)
Plaatmateriaal (≥ 2x12.5 mm gk) of steenachtig materiaal (≥ 150 kg/m²), geluidabsorberende vulling ! Bereikbaarheid voor onderhoud, vervanging, controle Lawaai van technische uitrustingen in gebouwen
83
Mechanische ventilatiesystemen Praktische aanbevelingen om geluidshinder te vermijden Beperken van trillingsoverdracht via het leidingennet >> Via harde contacten met ‘trillende’ kanaalwanden ►
Maximale demping van lawaai en trillingen in kanalen
►
Bevestiging van kanalen aan zware wanden/vloeren
►
Soepele bevestingsmiddelen : ophangbeugels met soepele voering, trillingsgedempte ophangingen e.d.
Lawaai van technische uitrustingen in gebouwen
84
Mechanische ventilatiesystemen Praktische aanbevelingen om geluidshinder te vermijden Beperken van trillingsoverdracht via het leidingennet >> Via harde contacten met ‘trillende’ kanaalwanden ►
Vermijden van harde contacten (en geluidslekken) ter hoogte van wand- en vloerdoorgangen
Lawaai van technische uitrustingen in gebouwen
85
Mechanische ventilatiesystemen Praktische aanbevelingen om geluidshinder te vermijden Geluiddemping in het leidingennet ►
Rechte kanalen
►
Rechte beklede kanalen
►
Sectieveranderingen
►
Vertakkingen
►
Bochten
►
Geluiddempers
quasi verwaarloosbaar … (+ opletten voor bijkomende geluidproductie!)
Lawaai van technische uitrustingen in gebouwen
86
Mechanische ventilatiesystemen Praktische aanbevelingen om geluidshinder te vermijden Geluiddemping in rechte kanalen = beperkt ►
Demping in onbeklede kanalen door geluidafstraling (beperkt)
►
Ronde kanalen, 0-200mm, 0.16 dB/lm (250 Hz)
Lawaai van technische uitrustingen in gebouwen
87
Mechanische ventilatiesystemen Praktische aanbevelingen om geluidshinder te vermijden Geluiddemping in rechte, beklede kanalen ►
Kanalen met absorberende binnenbekleding (minerale wol, melamineschuim, opencellig PU-schuim,…) + dun beschermingsvlies ( + geperforeerde metalen binnenmantel) › Voornamelijk HF demping › Hoe dikker de bekleding, hoe hoger de MF en LF demping › Meer demping voor kleinere secties
►
Ronde kanalen, 0-200mm, 25 mm absorptie, 3 dB/lm (250 Hz)
►
Ronde kanalen, 0-200mm, 50 mm absorptie, 4.5 dB/lm (250 Hz)
Lawaai van technische uitrustingen in gebouwen
88
Mechanische ventilatiesystemen Praktische aanbevelingen om geluidshinder te vermijden Geluiddemping in sectieveranderingen Meer demping voor grote sectieverhoudingen en bruuske overgangen (echter meer stromingslawaai)
L W 10 log
( r 1 )² 4r
met r
S1 S2
Geleidelijke overgangen en grote secties = minder HF demping Ø 160 mm 125 mm : slechts 0.3 dB demping (≤ 2500 Hz) Lawaai van technische uitrustingen in gebouwen
89
Mechanische ventilatiesystemen Praktische aanbevelingen om geluidshinder te vermijden Geluiddemping in vertakkingen Verdeling van het invallende geluidvermogen volgens de secties van de aftakkingen (debieten)
Lw
10 log
Si S i
Bij hoge luchtsnelheden (> 10 m/s) is de geluiddemping verwaarloosbaar t.o.v. de geluidproductie (grootte-orde ventilatorlawaai)
Lawaai van technische uitrustingen in gebouwen
90
Mechanische ventilatiesystemen Praktische aanbevelingen om geluidshinder te vermijden Geluiddemping in bochten ►
Voornamelijk HF demping door reflectie
►
Meer MF en LF demping voor grotere secties, draaischoepen en grotere buigradius
Ø 125-160 mm : slechts 1-3 dB demping > 1000 Hz, terwijl vnl. laagfrequent ventilatielawaai Lawaai van technische uitrustingen in gebouwen
91
Mechanische ventilatiesystemen Praktische aanbevelingen om geluidshinder te vermijden Geluiddempers in het leidingennet = efficiënte geluiddemping op korte afstand
►
Echter, demper veroorzaakt ook stromingslawaai en drukval!
►
Geluidproductie verwaarloosbaar bij beperkte luchtsnelheid ≤ 5m/s in hoofdkanaal (ventilatorlawaai = dominant)
►
Enkel drukval en demping nakijken fabrikantgegevens (ISO 7235)
►
Voornamelijk LF demping gewenst : 25 mm > 50 mm > 100 mm
►
Meer LF-demping voor lange demper met kleine sectie ∆P + plaats … Lawaai van technische uitrustingen in gebouwen
92
Mechanische ventilatiesystemen Praktische aanbevelingen om geluidshinder te vermijden Geluiddempers in het leidingennet ►
Veelal : compromis tussen geluiddemping, beschikbare plaats en toelaatbare drukval (+ kostprijs!)
Lawaai van technische uitrustingen in gebouwen
Mechanische ventilatiesystemen Praktische aanbevelingen om geluidshinder te vermijden Geluiddempers in het leidingennet ►
Nodige tussenschakeldemping ?
ventilator
dempers Lawaai van technische uitrustingen in gebouwen
Mechanische ventilatiesystemen Praktische aanbevelingen om geluidshinder te vermijden Geluiddempers in het leidingennet ►
Nodige tussenschakeldemping ?
Geluidvermogenniveau ventilator – dempingwaarde per octaafband = resulterend geluidvermogenniveau na de demper (toevoerkanaal!) Lawaai van technische uitrustingen in gebouwen
95
Mechanische ventilatiesystemen Praktische aanbevelingen om geluidshinder te vermijden Geluiddempers in het leidingennet ►
Primaire dempers (50-100mm, L ± 1 m) op toevoer- en afvoerkanaal : zo dicht mogelijk tegen ventilator, echter ≥ 3-5 D, vlak vóór verlaten TR
►
Secundaire geluiddempers : kleinere sectie, lagere luchtsnelheid, geluidvermogen na demping +10 dB > geluidproductie demper (fabrikantgegevens…), enkel voor overspraak en ventilatorlawaai (niet om stromingslawaai te dempen)
►
Combinatie beklede kanalen (25-50 mm, grotere lengte)
►
Flexibele geluiddempers voor geluid- én trillingsdemping : lengte te beperken (50 cm) wegens drukverlies en geluiduitbraak soepele mof + efficiënte demper
►
Onderhoud + luchtdichtheid!
Lawaai van technische uitrustingen in gebouwen
96
Mechanische ventilatiesystemen Praktische aanbevelingen om geluidshinder te vermijden Ventielen, eindstukken, roosters >> Beperken van geluidproductie en -afstraling ►
Type, inregeling (drukverlies) : fabrikantgegevens “flow noise” ( ISO 7235)
►
Luchtsnelheid : ≤ 2m/s (slaapkamers) x 2 = + 18 à 21 dB
►
Aanstroomcondities : recht, stijf kanaal
+ 12 à 15 dB Lawaai van technische uitrustingen in gebouwen
97
Mechanische ventilatiesystemen Praktische aanbevelingen om geluidshinder te vermijden Ventielen, eindstukken, roosters >> Beperken van geluidproductie en -afstraling ►
Positie in de ruimte : LF reflecties in hoeken, effect dichtbij ventiel Q=1
Q=8
Q=2
Q=4 4 Q L p L w 10 log 4 R ² A
In galmveld : Lp = LW – 4 dB (A=10m²) Voor A = 10 m² (standaard bemeubelde kamer)
Lawaai van technische uitrustingen in gebouwen
98
Mechanische ventilatiesystemen Praktische aanbevelingen om geluidshinder te vermijden Ventielen, eindstukken, roosters >> Maximale geluiddemping (tussenschakeldemping + eindreflectie) ►
Fabrikantgegevens
►
Eventueel bijkomende demper (overspraak) Drukverlies, onderhoud, luchtdichtheid, geen vezels
►
Eindreflectie (LF): afmeting + positie ≥ 60 cm wand/plafondvlak
Lawaai van technische uitrustingen in gebouwen
99
Mechanische ventilatiesystemen Praktische aanbevelingen om geluidshinder te vermijden Beperking van overspraak >> Geluidoverdracht tussen ruimten via het leidingennet ►
Hinderlijk bij “stille ruimten” (efficiënte gedempt ventilatielawaai)
►
Directe verbindingen vermijden (geluidgevoelige ruimten)
►
Secundaire geluiddemper in tussenkanaalstuk, of eindstuk : › Geluiddemping (beperkte lengte volstaat) › Toegankelijkheid (onderhoud, inspectie, vervanging) › Beschikbare plaats › Drukverlies & stromingsgeluid › Flexibiliteit (renovatie)
Lawaai van technische uitrustingen in gebouwen
‘overspraakdempers’ ontoereikend voor demping ventilatielawaai! 100
Mechanische ventilatiesystemen Praktische aanbevelingen om geluidshinder te vermijden Beperking van overspraak Overspraakdempers : demping vs. drukverlies (stromingsgeluid)
Geluiddemping (rekenkundig verschil) Lawaai van technische uitrustingen in gebouwen
Geluidproductie (check maskering + belang onderhoud) 101
Mechanische ventilatiesystemen Praktische aanbevelingen om geluidshinder te vermijden Beperking van overspraak Test-case : einddemper in PE-schuim
LF ventilatielawaai
dikte x hoogte x lengte
MF en HF efficiëntie
Lawaai van technische uitrustingen in gebouwen
102
bouwrichtlijnen
Mechanische ventilatiesystemen Praktische aanbevelingen om geluidshinder te vermijden Beperking van overspraak Geluiddempend materiaal
Geluidlekvrije afdichting Lawaai van technische uitrustingen in gebouwen
De nieuwe norm NBN S 01-400-1 Akoestische criteria voor woongebouwen
103
Mechanische ventilatiesystemen Praktische aanbevelingen om geluidshinder te vermijden Inbreuk op de geluidisolatie tussen binnenruimten ►
Deuren en doorstroomopeningen
►
Geluidlekken wand/vloerdoorvoeren (+ harde contacten vermijden)
►
‘Ingewerkte’ leidingen
Lawaai van technische uitrustingen in gebouwen
Mechanische ventilatielawaai Praktische aanbevelingen : SAMENGEVAT Ventilatorunit (trillingen & ventilatorlawaai)
Kanalen (turbulenties & stromingsgeluid)
Afvoeropening
Lawaai van technische uitrustingen in gebouwen
Geluid (ventilator, stroming, turbulentie…) plant zich voort door leidingstelsel via lucht en leidingwand.
Afstraling t.h.v. ventilatorhuis, contacten met structuur, leidingwand, toe- en afvoeropeningen.
De nieuwe norm NBN S 01-400-1 Akoestische criteria voor woongebouwen
105
105
Mechanische ventilatielawaai Praktische aanbevelingen : SAMENGEVAT ►
Ventilatie-unit met beperkt geluidvermogenproductie
►
Eventueel omkasting van ventilatie-unit (indien in/nabij geluidgevoelige ruimte of hoog geluidvermogen)
►
Soepele bevestiging van de unit op de gebouwstructuur
►
Voldoende lange geluiddemper na de ventilatie-unit (net voor of na verlaten van technische ruimte of omkasting)
►
Flexibele verbinding tussen kanalen en ventilatie-unit (trillingen)
►
Voldoende grote kanaalsecties (grote snelheden, meer stromingsgeluid)
►
Tracé van de leidingen zo eenvoudig mogelijk
►
Overbodige bochten vermijden (vnl. bij hoge luchtsnelheden)
►
Onvermijdelijke bochten of vertakkingen voldoende ver van ventilatiemonden
►
Eventueel : extra geluiddemper vóór of verwerkt in ventilatiemonden (vermijd problemen van ‘overspraak’)
Indien zeer strenge eisen, kritische situaties of grootschalige projecten : raadpleeg akoestisch adviesbureau voor gedetailleerde berekening !
Lawaai van technische uitrustingen in gebouwen
106
Bestrijding van installatielawaai Vaak voorkomende klachten in gebouwen … Sanitaire geluiden (toevoer maar vnl ook afvoer) Ventilatie, dampkappen
Liften Toeslaan van deuren
tabletten en inbouwkasten lichtschakelaars, stopcontacten Gemotoriseerde opening van garagepoorten Openen en sluiten van gordijnen Lawaai van technische uitrustingen in gebouwen
107
Bestrijding van installatielawaai Vaak voorkomende klachten in gebouwen … Liften
Veiligheidshalve : voorzien van ontdubbelde liftkoker
Moderne liftinstallaties : weinig klachten van geluidsoverlast
Lawaai van technische uitrustingen in gebouwen
108
Bestrijding van installatielawaai Vaak voorkomende klachten in gebouwen … Dichtslaande (kast)deuren, openen van gordijnen…
Vermijden van directe, harde contacten met de structuur. Indien onvermijdelijk : dempers voorzien waar mogelijk ! Lawaai van technische uitrustingen in gebouwen
109
Referenties (1): ●
GIDS DUURZAME GEBOUWEN, Fiche: G_WEL01 Het akoestisch comfort verzekeren http://gidsduurzamegebouwen.leefmilieubrussel.be/nl/g-wel01-het-akoestisch-comfortverzekeren.html?IDC=1048&IDD=6179
●
NBN S 01-400-1: Akoestische criteria voor woongebouwen, NBN, 2008
●
NBN S 01-400-2: Akoestische criteria voor schoolgebouwen, NBN, 2012
●
NBN S 01-401: Grenswaarden voor de geluidniveaus om het gebrek aan comfort in gebouwen te vermijden, NBN, 1987
●
NBN EN 12354-5: Building acoustics - Estimation of acoustic performance of building from the performance of elements - Part 5:Sounds levels due to the service equipment, NBN, 2009
●
2003 ASHRAE Handbook – Heating, Ventilating and Air-conditioning Applications, chapter 47, Sound and vibration control, ASHREA, 2003
●
VDI 2081, Sound production and reduction in ventilation systems (in German: Geräuscherzeugung und Lärmminderung in Raumlufttechnischen Anlagen), VDI, 2000
●
ARI-standard 885, Procedures for estimating occupied space sound levels in the application of air terminals and air outlets, 1998
●
VDI 2566, Part 1: Acoustical design for lifts with a machine room; Part 2: Acoustical design for lifts without a machine room, VDI, 2001/2004 Lawaai van technische uitrustingen in gebouwen
110
Referenties (2) : ●
VDI 2715, Noise reduction at domestic hot water and central heating systems, VDI, 2000
●
Collection des guides de l’AICVF - Bruit des équipements, AICVF, 1997
●
Lawaai in gebouwen ten gevolge van comfortinstallaties, Hogere Cursus Akoestiek, KVIV, P. Mees, 2003
●
Bouwakoestiek, Hogere Cursus Akoestiek, KVIV, G. Vermeir, 2003
●
Trillingsisolatie in de praktijk, Hogere Cursus Akoestiek, KVIV, T. Noorman, 2003
●
Ventilation and acoustics, An annotated Bibliography, AIVC, M.J. Limb, 1997
●
Acoustique des ventilateurs, CETIAT
●
Noise control in building services, Sound Research Laobratories, 1988
●
Acoustique et réhabilitation, Améliorer le confort sonore dans l’habitat existant, PUCA, Ch. Simonin-Adam
●
Noise and vibration control, L.L. Beranek, 1988
WTCB-publicaties en normen : ●
www.wtcb.be
●
http://www.bbri.be/antenne_norm/akoestiek/nl/ Lawaai van technische uitrustingen in gebouwen
111
Om te onthouden van de presentatie ●
Nieuwe normeisen voor installatielawaai in woongebouwen (2008) en schoolgebouwen (2012)
●
Controle aan de hand van metingen in het afgewerkte gebouw
●
Praktijkrichtlijnen vervangen complexe berekeningen
●
Duurzame aanpak = brongericht + planmatig
●
Belang van details in ontwerp en uitvoering
●
Belang van betrouwbare akoestische productdata
●
Sleutelwoorden : massa, ontkoppeling, soepel, absorptie
●
Akoestisch comfortaanvoelen = subjectief… ! Lawaai van technische uitrustingen in gebouwen
112
Contact Manuel VAN DAMME
Acoustical Expert Coördinaten :
: 0478/98.98.42
E-mail :
[email protected]
Debby WUYTS, ir. arch.
Hoofd Laboratorium Akoestiek, WTCB Coördinaten :
: +32 2 655 77 11
E-mail :
[email protected]
Lawaai van technische uitrustingen in gebouwen
113