Oog. Jaarverslag VAN TEGENWOORDIG. Puberen in de 17e eeuw. Kunst kopen met Ronald de Leeuw PIERRE BOKMA IK KIJK NIET MEER, IK ZIE

OOG Tijdschrift van het Rijksmuseum nr.1/2008

Oog Oog in oog met kunst en geschiedenis Tijdschrift van het Rijksmuseum nr.1/2008

Jaarverslag

2007

PIERRE BOKMA ‘IK KIJK NIET MEER, IK ZIE’

Kunst kopen met Ronald de Leeuw

Puberen in de17e eeuw

VAN TEGENWOORDIG

2e JAARGANG nr.1/2008 € 5,75 1031114_coverdefnwZB.indd 1

29-01-08 17:43:48

1

Jaarverslag

2007

Het Nieuwe Rijksmuseum: vergunningen luiden nieuwe fase in

i

Het Nieuwe Rijksmuseum: vergunningen luiden nieuwe fase in

Op 13 december 2007 werd in de Philipsvleugel van het Rijksmuseum de tentoonstelling Karel du Jardin geopend. Niet alleen hoofddirecteur Ronald de Leeuw hield een toespraak. Ook Egbert de Vries, voorzitter van het Dagelijks Bestuur van het Amsterdamse stadsdeel Oud-Zuid, kwam aan het woord. Zij hadden dan ook heuglijk nieuws. Even daarvoor was de door het stadsdeel afgegeven bouwvergunning voor Het Nieuwe Rijksmuseum onherroepelijk geworden. Een feestelijk moment aan het einde van een jaar waarin gestaag werd doorgewerkt aan de realisatie van alle renovatie- en nieuwbouwplannen.

gemeentelijke commissie voor  Welstand en Monumenten is de

Het museumgebouw en de tuin

geboord. Daar lopen straks onzichtbaar de leidingen die het

Rijksmuseum Amsterdam, het Instituut Collectie Nederland en

monumentenvergunning in 2007 verleend. Tegelijkertijd gaf het

Meer dan 950.000 bezoekers kwamen in 2007 naar de presenta-

klimaat in het museum regelen met lucht van de juiste tempe-

de Universiteit van Amsterdam alle aanwezige kennis op het

Dagelijks Bestuur van Oud-Zuid ook de milieuvergunning af. Die

tie in de Philipsvleugel van De Meesterwerken. Daar worden tijdens

ratuur en vochtigheidsgraad. Die wordt aangevoerd vanuit een

gebied van restauratie en conservering van (kunst)voorwerpen.

regelt aan welke voorwaarden het bouwplan moet voldoen op het

de sluiting van het hoofdgebouw de topstukken uit de Gouden

energiering die ondergronds rond het hoofdgebouw loopt.

Cruz y Ortiz hebben vaak ontwerpen gemaakt voor bestaan-

gebied van lucht, geluid en hinder. Beide vergunningen zijn een

Eeuw getoond. Ook het inmiddels ontmantelde hoofdgebouw trekt

Voor de andere installaties zijn ook alle plannen tot in detail

de gebouwen, en ook veel nieuwe gebouwen ontworpen in een

onlosmakelijk onderdeel van de bouwvergunning.

veel bekijks. Elke vrijdag bezoeken groepen belangstellenden met

bekend. Zo zullen koude en warmte worden opgewekt met

fragiele historische omgeving. Dat is goed zichtbaar bij het

Omdat de renovatie- en nieuwbouwplannen niet geheel overeen-

bouwhelm op en met veiligheidsschoenen aan onder leiding van

warmtepompen, gekoppeld aan een bodemopslagsysteem.

Ateliergebouw, dat oud- en nieuwbouw verenigt. Het voorste

kwamen met het bestaande bestemmingsplan, was voor het ver-

een gids de lege museumzalen. Tijdens deze Hard Hat Tours kun-

De warmte die in de zomer uit het gebouw wordt afgevoerd

deel, in de Hobbemastraat tegenover het Rijksmuseum, is de

lenen van de bouwvergunning ook een vrijstelling nodig van dit

nen ze met eigen ogen de voortgang aanschouwen van de voorbe-

wordt in de grond opgeslagen en in de winter weer gebruikt

gerenoveerde villa van het voormalige Veiligheidsinstituut. Die

bestemmingsplan. Voor deze zogenoemde artikel 19-procedure

reidende werkzaamheden voor de verbouwing. Zo hebben mede-

om het museum te verwarmen, zodat veel energie kan worden

kwam rond 1911 gereed en is gebouwd door Eduard Cuypers

was een ruimtelijke onderbouwing opgesteld, onder meer op

werkers van de Stichting Restauratie Atelier Limburg het afgelopen

bespaard.

naar de plannen van zijn oom, de ‘grote’ Cuypers die ook het

Onder leiding van het Spaanse architectenbureau Cruz y Ortiz

grond van de toetsingscriteria in het eerder door het stadsdeel

jaar op hoge steigers in de Eregalerij de decoraties van Cuypers in

2007 was ook het jaar waarin architect Jean-Michel Wilmot-

Rijksmuseum heeft ontworpen. Daarachter is over een leng-

ondergaat het Rijksmuseum een metamorfose. Voor deze

vervaardigde Ruimtelijk Afwegingskader en de uitkomsten van de

het gewelf en boven de lateien opnieuw aangebracht. Ook in de

te het voorlopig ontwerp voor de inrichting van het tentoon-

te van bijna 75 meter een nieuw gebouw verrezen, dat door-

nieuwbouw en renovatie zijn in totaal meer dan tachtig ver-

milieueffectrapportage. Op 31 januari 2007 besloot de stadsdeel-

Voorhal, bibliotheek en trappenhuizen zijn de oorspronkelijke

stellingscircuit van Het Nieuwe Rijksmuseum presenteerde

loopt tot aan de Honthorststraat. De nieuwbouw onderscheidt

gunningen vereist, waaronder bouw-, milieu- en monumenten-

raad een verklaring van geen bezwaar aan te vragen bij Gedepu-

wandschilderingen inmiddels gereconstrueerd (zie uitklapper ii).

(zie uitklapper iv). En voor de tuin werd onder verantwoor-

zich duidelijk van het oude gedeelte, maar sluit daar wel bij

vergunning, die in 2007 zijn afgegeven. Nog nooit waren er in

teerde Staten van Noord-Holland, waarna op 2 augustus 2007 de

In 2006 zijn de binnenhoven van het hoofdgebouw uitgegraven

delijkheid van Cruz y Ortiz door tuin- en landschapsarchitect

aan. Zo lijken de bakstenen in de lange zijgevels op die van de

Nederland voor één gebouw zoveel nodig. De vergunningen

bouwvergunning voor het Rijksmuseum kon worden verleend. Na

tot een diepte van 8,5 meter onder het straatniveau van de onder-

Copijn een definitief ontwerp gemaakt. Omdat ook voor de

oudbouw en zijn alle kozijnen net als in het villa-gedeelte van

geven niet alleen toestemming voor de renovatie van het hoofd-

de vereiste periode waarin deze ter visie lag is de bouwvergunning

doorgang. In 2007 konden daarna ondergronds de betoncon-

tuin een monumentenstatus is aangevraagd, is het ontwerp in

hout. In lijn met de omliggende gebouwen zijn de daken, net

gebouw, de Teekenschool en de Villa (de voormalige direc-

uiteindelijk onherroepelijk geworden.

structies worden aangebracht voor publieksfaciliteiten als loketten,

samenspraak met de Monumentencommissie van de gemeente

als de korte noord- en zuidgevel uitgevoerd in niet-glanzend

teurswoning), maar ook voor de nieuwbouw van het Aziatisch

De succesvolle afsluiting van het vergunningentraject markeert

museumwinkel en auditorium. Ook zijn in beide binnenhoven de

Amsterdam en met de Rijksdienst voor Archeologie, Cultuur-

aluminium. Ondanks de omvang van het Ateliergebouw slui-

paviljoen en het Studiecentrum. Al deze gebouwen worden

het begin van een nieuwe fase waarin daadwerkelijk aan de bouw

contouren van het verdiepte entreeplein al zichtbaar. Dit royale

landschap en Monumenten gereedgekomen. Het ontwerp is

ten de volumes aan bij de panden in de omgeving. Dat hebben

ondergronds verbonden door een energiering in de tuin, waar

begonnen kan worden. Ter voorbereiding is tijdens het vergunnin-

ontvangstgebied zal zich over beide binnenhoven uitstrekken en

gebaseerd op de oorspronkelijke structuren en tuinstijlen van

Cruz y Ortiz gerealiseerd door een driedeling van de nieuw-

bovendien voorzieningen worden aangebracht voor tuinopslag,

gentraject het bestek met onder meer aanvullend onderzoek ver-

onder de onderdoorgang de oost- en westvleugel van het museum

Cuypers. Die zijn straks net als de beelden en bouwfragmen-

bouw, waarbij een laag middenstuk geflankeerd wordt door

installaties en fietsenstalling, ook allemaal vergunningplichtig.

fijnd. Aan de hand van deze nauwkeurige beschrijving van alle

verbinden. Dat wordt een technisch hoogstandje. De onderdoor-

ten weer zichtbaar. De tuin zal tijdens openingsuren van het

twee hogere gedeeltes met aflopende daken, waarvan de nok-

museum vrij toegankelijk zijn voor het publiek.

ken tot bijna twintig meter hoogte reiken.

plannen en geraamde kosten is de aanbestedingsprocedure vol-

gang met het erboven gelegen museum wordt met vijzels een klein

Vergunningen

gens de Europese richtlijnen gestart. De aanbesteding resulteerde

stukje opgetild, zodat nieuwe, veel smallere funderingen kunnen

Het imposante Rijksmuseumgebouw is al tijden een nationaal

helaas niet in het verstrekken van een opdracht omdat het door de

worden aangebracht. Daartussendoor kunnen bezoekers in de toe-

Ateliergebouw geopend

genomen. Met de modernste apparatuur en middelen wordt

monument. Op verzoek van de minister van vrom zullen de

aannemer geoffreerde bedrag te hoog was. In 2008 zal het werk

komst via het entreeplein zowel de oostelijke als de westelijke muse-

Een van de hoogtepunten in 2007 was op 8 november de ope-

gewerkt aan het in stand houden van het Nederlandse cultu-

Villa, de Teekenschool en de tuin daaraan worden toegevoegd,

daarom opnieuw Europees worden aanbesteed. Wanneer het aan-

umvleugel bereiken.

ning door minister Plasterk van het Ateliergebouw. Dat is het

reel erfgoed, dat het publiek na de voltooiing van de renovatie

zodat binnenkort alle bestaande bebouwing binnen de hekken

bestedingstraject succesvol is afgerond, bestaat ook inzicht in het

Ook de andere voorbereidingen verkeren in een vergevorderd

eerste ontwerp van Cruz y Ortiz voor Het Nieuwe Rijksmuse-

weer in het Rijksmuseum kan bewonderen.

van het museum de status van monument bezit. Na een posi-

verdere verloop van de werkzaamheden en de uiteindelijke opleve-

stadium. In het museumgebouw zijn van de kelder tot in de

um dat is gereedgekomen. In het Ateliergebouw bundelen het

tief advies van de Rijksdienst voor de Monumentenzorg en de

ring van Het Nieuwe Rijksmuseum.

torens over bijna alle verdiepingen tientallen sleuven in de muren

Omslag: Op het laagst punt van de bouwput waar de ontvangsthal komt wordt door betonvlechter een staalraster gevlochten, 16 januari 2007. Foto Herman Wouters/Hollandse Hoogte

Maquette van het voorlopig ontwerp door Cruz y Ortiz voor Het Nieuwe Rijksmuseum. Foto Herman Wouters/Hollandse Hoogte

Het verdiepte entreeplein met de passage onder de onderdoorgang. 3D-design indg Amsterdam

In de Eregalerij worden Cuypers’ decoraties opnieuw aangebracht. Foto Eran Oppenheimer

Een groot deel van het Ateliergebouw is intussen in gebruik

Links: Bouwput van een van de binnenhoven, 16 januari 2007. Foto Herman Wouters/Hollandse Hoogte

Het Ateliergebouw. Foto René den Engelsman/Rijksmuseum

Inhoud Het Nieuwe Rijksmuseum: vergunningen luiden nieuwe fase in

i 6

Schenkers en legatoren

8

Begunstigers

12 ii

Patronen

Cuypers’ kleuren keren terug

15

Verslag van de directie

iii

Het Ateliergebouw: een uniek expertisecentrum

39

Essays

iv

Wilmotte geeft vorm aan de inrichting van Het Nieuwe Rijksmuseum

53 v

Aanwinsten

Japanse tempelwachters en 18de-eeuwse loden beelden

71

In English

vi

Oog, het nieuwe tijdschrift Bijlagen

101

1

vii

Zonder verering geen held

151

Financieel overzicht

170

Cultural Governance

172

Colofon

Schenkers en legatoren van (kunst)voorwerpen

Beeldende kunst

Mw. M. Bruno-Bon, Amsterdam

Nicolaas Teeuwisse, Berlijn (Duitsland)

Gisela van Rossum-Bauknecht, Amsterdam

Aziatische kunst

Eric Claus, Broek in Waterland

Léna Widerkehr, Straatsburg (Duitsland)

Wilma Schuhmacher, Amsterdam

King Baudouin Foundation us, New York (Verenigde Staten)

H. Colijn, Pisqah Forest, nc (Verenigde Staten)

G.J. en A. Korteling, Bennebroek (legaat)

Douwe Egberts Nederland, Utrecht

Fotografie

Jhr. J.M.A.H. van Vredenburch, Luzern (Zwitserland) J.W. Wingerder, Leusden

Charles Schwartz Ltd, New York (Verenigde Staten)

Ministerie van Financiën, Den Haag

Mattie Boom, Leiden

Beeldhouwkunst

niod, Amsterdam

Mw. J.J.E. van Campen-de Lange, Blaricum

Mw. C.R. Josephus Jitta, Amsterdam; schenking onder

Tonny van Renthergem, Sequim, Washington (Verenigde Staten)

Mw. S. Crena de Jongh, Amstelveen

Documenten en objecten

Gerrit Jan Vos, Amsterdam

T.D.W. Dibbits en R. Pickles, ter nagedachtenis aan Rutger

Jenny Dalenoord, Den Haag

W.H. Vroom, Amsterdam

Noordhoek Hegt

Ben Joosten, Dodewaard

voorbehoud van vruchtgebruik Mw. A. Mak van Waay, Amsterdam, ter nagedachtenis aan haar vader, de heer Antonie Mak van Waay

Emmy Eerdmans en Ben Joosten, Dodewaard

Provincie Noord-Holland, Haarlem

Rijksprentenkabinet

Steven Joseph, Brussel (België)

Bibliotheek

De heren J.C. Uylenberg, Zutphen en P.A. Uylenberg,

Tekeningen

Stichting Kessler-de Lange, Amsterdam

Corus N.V., IJmuiden

M. van Driel, Dieren

Paul van der Kolff, Ouderkerk aan de Amstel

Stichting Egress Foundation, Amsterdam

P. Jonker, Oosterwolde

Jacques Koops, Amsterdam

Huigen Leeflang, Amsterdam

Henk Pander, Portland, Oregon (Verenigde Staten)

Erven Theo Kurpershoek, Amsterdam

Dr. S.H. Levie, Amsterdam

Jkvr. Agnies Pauw van Wieldrecht, Bergh

Mw. A. van Rompaey-Van Gansen, Edegem (België)

Prenten, documenten en objecten

Erven Henry Pauw van Wieldrecht, Bergh

Mw. S. Ueckermeier (Duitsland)

E.H. Ariëns Kappers, Amsterdam

Hans Rooseboom, Amsterdam

Hardinxveld-Giessendam Ceramiek Stichting Hollands Porselein, Den Haag De heer en mevrouw P. Lips, Overveen Edele metalen

A.J.M. Baltussen, Oosterbeek

Douwe Egberts Nederland, Utrecht

Veiling Galerie Gerda Bassenge, Berlijn (Duitsland) Jenny Dalenoord, Den Haag

Kostuums en accessoires

Emmy M. Eerdmans, Dodewaard

Mw. M. van Soest-Insinger, Bilthoven

R. Engers, Amsterdam Irene de Groot, Roelofarendsveen

Schilderijen

L.C.A. Kahn, Amsterdam

Mw. S.M.C. Jüngeling-Windt, Den Haag

Huigen Leeflang, Amsterdam Hans van Leeuwen, Amerongen

Textiel

P.A. Postema en H.J. Greven, Amsterdam

Museum Twentse Welle, Enschede

R.J.A. te Rijdt, Amsterdam Ron Rooymans, Gellicum

6

Geschiedenis

Kunsthandel Helmut H. Rumbler, Frankfurt am Main (Duitsland)

Mw. H.J. Baruch, Amsterdam

Erven Jozef van Ruyssevelt, Essen (Duitsland)

7

Begunstigers Economische Zaken Amsterdam

Stichting Dr. Hendrik Muller’s Vaderlandsch Fonds

door de schenker bepaald specifiek doel, bijvoorbeeld aankoop,

- Promotiecampagne Rijksmuseum, De Meesterwerken

- Diorama van de Waterkant van Paramaribo, 1820, Gerrit Schouten

restauratie, onderzoek of educatie. In alle communicatie rondom

De Staat der Nederlanden

The Getty Foundation

Paccar Inc.

Royal Philips Electronics

- Onderzoeksbeurs ‘Dutch paintings of the seventeenth centu-

- Restauratieateliers

Rijksmuseum Fonds

- Digitalisering van het fotoatelier

- Aankoop schilderij Het martelaarschap van de zeven broers,

Royal Philips Electronics

- Aankoop schilderij De nieuwe mens op weg naar de nationaal­

Ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap

Het Nieuwe Rijksmuseum

de activiteit wordt het Fonds op Naam vermeld.

BankGiro Loterij

ry in the Rijksmuseum, Amsterdam’, Volume II – Artists born

ING

between 1600 and 1624

Rijksmuseum 2007

HGIS-C Ministerie van Buitenlandse Zaken en Ministerie van OCW

Baker & McKenzie Amsterdam N.V.

- De Varia Collectie van het Bataviaasch Genootschap voor Kun-

Aankoop foto’s: - Bill Brandt, Gezicht over een Londense arbeiderswijk

- Hoofdsponsor tentoonstelling Rembrandt and the Golden Age, Shanghai

socialistische wereldorde, 1939, Henri van de Velde - Bijdrage educatieve producten ten behoeve van de vrijdag­ avond­openstelling

sten en Wetenschappen - Atlas of Mutual Heritage

(‘Rainswept roofs’)

Titus Fonds van de Vereniging Rembrandt - Dummy van een fotoboek en vier foto’s van Sanne Sannes

Edwin Vom Rath Fonds

- Brassaï, Slapende man op straat, Parijs

ING

- Robert Capa, Boeren tijdens de Chinees-Japanse oorlog (1938);

- Rijksmuseum Amsterdam Schiphol

Vereniging Rembrandt, mede dankzij Prins Bernhard Cultuurfonds

houwkunst en kunstnijverheid. Objecten mogen alleen in Amsterdam wor-

- Meal Deal, picknickactie in de maand augustus in tuin

- Twee Japanse tempelwachters

den tentoongesteld.

- Stand tefaf in Maastricht

VSBfonds

M.J. Drabbe Fonds

- Hoofdsponsor tentoonstelling Rembrandt and the Golden Age,

- Publicatie van Oog, oog in oog met kunst en geschiedenis.

Verwerving van kunstvoorwerpen ten behoeve van de afdeling Aziatische

Inwoners van Hankou kijkend naar een luchtgevecht tijdens de Chinees-Japanse oorlog (1938) - Bruce Davidson, Twee leden van een Brooklyn gang in een bar (‘Hands at Counter with Flowers’) - Lewis W. Hine, Krantenverkopend jongetje, New York - E.O. Hoppé, ‘Steel construction, Philadelphia’

Shanghai

Familie Loudon - Aankoop twee bloempiramides van Delfts aardewerk in 2004 mede mogelijk gemaakt

- Louis Stettner, Lezende reizigers in de subway, New York; Pennsylvania Station, New York (‘Out’) - Edward Wallowitch, Portret van een jongen BankGiro Loterij - Twee Japanse tempelwachters

kunst van het Rijksmuseum. - Twee Japanse tempelwachters

F.G. Waller Fonds

- Eugene W. Smith, Moeder met kind dat geboren is met afwijkingen,

- Yukio Tagaki, Station, Tokyo

Tijdschrift van het Rijksmuseum

- Rembrandtontbijt

- George H. Seeley, Autochrome: stilleven met perziken veroorzaakt door kwikvergiftiging, Minamata, Japan

Aankoopfonds voor schilderijen, prenten of objecten in de categorie beeld-

Rijksmuseum

- Gordon Parks, Moeder met kind, Harlem, New York

8

de zonen van de heilige Felicitas, 1709, Francesco Trevisani

- Aankopen Rijksprentenkabinet

Paul Huf Fonds Het realiseren van aankopen voor de Nationale Fotocollectie.

Rijksmuseum Fonds en Fondsen op Naam Het Rijksmuseum Fonds is een onafhankelijke stichting die in de

Goslings NieuwBeerta Fonds

Mondriaan Stichting

meest brede zin steun verleent aan het Rijksmuseum. Elke schen-

Het in stand houden en het uitbreiden van de collectie Japanse prenten, in

- Onderzoeksbeurs ‘Vroege Noord-Nederlandse schilderkunst in

king aan het Rijksmuseum Fonds is zeer welkom. Particulieren die

het bijzonder Surimono prenten, ten behoeve van het Rijksprentenkabinet.

het Rijksmuseum 1480-1530’

specifieke verzamelgebieden, collecties of andere activiteiten van

- Prent van Totoya Hokei, Courtisane rijdend op een Chinese draak

- Twee Japanse tempelwachters

het Rijksmuseum willen versterken, kunnen door middel van een

- Prenten Utagawa Kunisada, Jo en Uba met bezems en bladhark bij

- Diorama van de Waterkant van Paramaribo, 1820, Gerrit Schouten

financiële bijdrage een Fonds op Naam oprichten. Het Rijksmuse-

een oude pijnboom op het strand van Tagasago en Koban Shunga trip-

um Fonds beheert de gelden en wendt het rendement aan voor een

tiek met liefdesparen op terras (drie pendanten)

9

Veluvine Molijn de Groot Fonds

Manfred & Hanna Heiting Fonds

Jongeren uit Nunspeet op een inspirerende wijze kennis laten maken

De bevordering van fotohistorisch onderzoek door aankomende conserva-

met het nationaal cultureel erfgoed.

toren uit binnen- en buitenland aan de hand van originelen uit de Nati-

- Bezoek van ruim 500 kinderen uit Nunspeet aan het

onale Fotocollectie in het Rijksmuseum.

Rijksmuseum op 12, 13 en 15 februari 2007 Suman Fonds

- Nouveau livre du dessein qui contient XXV figures dessinées par le célèbre Jean Baptista Piazzeta, ca. 1775

Ten behoeve van de collectie kant.

- Photographie sur papier sec, glaces albuminées, collodion, plaques métalliques, 1857

- Het Rijksmuseum heeft de eerste twee delen gepubliceerd van

Maria Adriana Aalders Fonds Ten behoeve van de collectie vaderlandse geschiedenis en de collectie

een nieuwe reeks boeken, Rijksmuseum Studies in Photography.

Sem Presser Fonds

Gedurende de komende vijf jaar verschijnen in totaal tien delen.

Mogelijk maken van een educatief project voor jongeren waarbij het uit-

Nederlands cultureel erfgoed.

gangspunt is dat jaarlijks een actueel aspect van de Nederlandse samen-

J.A.J. en M.A. Risseeuw Fonds

Johan Huizinga Fonds

leving in een serie foto’s wordt vastlegt. Het project wordt verbonden met

Ten behoeve van aankoop, restauratie en tentoonstellingen van

De optimale presentatie van het cultureel historisch erfgoed van Neder-

en loopt parallel aan de jaarlijkse foto opdracht Document Nederland.

schilderijen en aquarellen uit de periode van de Haagse School.

Victor Muller Fonds

land in het Rijksmuseum.

- Fotoproject door jongeren over Document Nederland, Fans

Het bevorderen van betrokkenheid van jongeren tot en met 25 jaar

- Diorama van de Waterkant van Paramaribo, 1820, Gerrit Schouten

Het bevorderen van de toegankelijkheid van het Rijksmuseum voor Engelstalige kinderen.

- Webproject ten behoeve van de tentoonstelling Held Scato Gockinga Fonds

Knecht-Drenth Fonds Belle10 Fonds

bij het nationaal cultureel erfgoed. Johanna Kast-Michel Fonds

Ten behoeve van kinderen met een beperking.

Het ondersteunen van opleidingsmogelijkheden, onderzoek en uitvoering

- Uitvoeren van het ‘Rijksmuseum-leest-voor-project’ om de site

van projecten voor restauratoren.

toegankelijk te maken.

in de meest ruime zin van het woord.

Receptuurboeken Fonds

A.E. van Kampen Fonds

- Diorama van de Waterkant van Paramaribo, 1820, Gerrit Schouten

- Aankoop, restauratie, onderzoek en onderwijs ten behoeve van

Aankoop, restauratie, tentoonstellingen en onderzoek van zilver.

- Catalogus Marinekamermodellen Bank ten Cate & Cie Fonds Aankoop, restauratie en onderzoek ten behoeve van het textiel voor

Ten behoeve van aankoop Nederlands gelieerde schilderijen 20ste eeuw. Migelien Gerritzen Fonds Ten behoeve van educatieve activiteiten voor de afdeling Conservering & Restauratie in de breedste zin van het woord.

Het ondersteunen van de collectie scheepsmodellen in het Rijksmuseum

de receptuurboeken en de handleidingen voor de kunstenaar.

Staal aan Zee, Corus Staal B.V. Ten behoeve van het aanstellen van een conservator Indiase kunst

- The art of drawing and painting in water-colours, 1735, J. Peele

Bas ten Haaf Fonds

- The art of painting in oil, rendered familiar to every capacity […],

Ondersteunen van het optimaal toegankelijk maken van het museum voor

Schenkers

mindervaliden en lichamelijk gehandicapten.

De heer en mevrouw Van Hulsen-Ognibeni

1798, Robert Laurie and James Whittle

het interieur.

- The Collodion Process: being a supplement to part I of Photogenic Van der Vossen-Delbrück Fonds

het Rijksmuseum Amsterdam ten behoeve van aankoop, restauratie,

Frits en Phine Verhaaff Fonds

- The compleat gentleman […], 1661, Henry Peacham

Ten behoeve van aankoop, restauratie en onderzoek van kunsttheoretische

tentoonstelling en onderzoek.

Aankoop en restauratie van, tentoonstellingen over en onderzoek

- The knowledge and restoration of oil paintings. The modes of judging

en kunsttechnologische bronnen.

- Italiaanse tekeningen van Luigi Ademollo

- 14 publicaties uit de collectie van H.W. van Helsdingen

- Italiaanse tekeningen van Fedele Fischetti, Agostino Masucci,

Manipulation, 1852, Robert Bingham

naar middeleeuwse kunst.

between copies and originals, 1847, T.H. Fielding - Künstbuechlin gerechten gründtlichen gebrauchs aller kunstbaren

Gerhards Fonds Aankoop en behoud van Nederlandse schilderijen uit de 19de eeuw en de Romantische School.

10

Sara Geertruida Aalders-Huender Fonds

Werckleüt, 1535, Heinrich Steiner

Bijdragen leveren aan de verzameling Italiaanse tekeningen van

-K  ünstbuechlin gerechten gründtlichen gebrauchs aller kunst­baren

Giancinto Calandrucci, Pietro Antonio Novelli

Werckleüt, Heinrich Steiner

- The method of learning to draw in perspective made easy and fully explained, 1735, J. Peele

11

Patronen De heer H.B. van der Ven

G.W.E.J Appels, Tilburg

- Aankoop schilderij Het martelaarschap van de zeven broers,

Mr. F.J.C.M. Baas, Amsterdam

de zonen van de heilige Felicitas, 1709, Francesco Trevisani - Ondersteuning restauratie van twee schilderijen van Piero di Cosimo uit de Rijksmuseumcollectie - Twee zesarmige kandelabers van zilver van A.D. Pijzel (schenking in 2008)

F.J.G. Bakker, Antwerpen (België) Drs. John Harvey S. Bergen, Amsterdam Drs. L.M. Bevers-Reinders, Rotterdam Notariskantoor Boerekamp & Sypkens, Amsterdam Drs. J.H.E. Bok, Wealth Management Partners N.V. Jan-Maarten en Pauline Boll-Kruseman, Amsterdam S.W. Bremer, directeur Wereldmuseum Rotterdam

Mr. J.M. Hessels, Wassenaar

Marisa Polin, Den Haag

F.M. Brenninkmeijer, Meerbusch (Duitsland)

C.F. Hessing, Amsterdam

G. van Riemsdijk, Triesen (Zwitserland)

Meer informatie

Mw. mr. S.G. Brummelhuis, Londen (Groot-Brittannië)

Dhr. en mw. Hoogendijk-Bol, Bussum

J.G.M. de Rijk-Heeren, Essen (België)

Voor meer informatie over sponsor- en partnerships, schenkingen,

C.M.J. van der Burg, Noordwijk

Dr. S. van Houten, Waalre

L.B. Romeyn, Teylingen

legaten en Fondsen op Naam kunt u contact opnemen met

C.J.R. Capitain, Laren

Leo W. Houwen, usg People, Almere

Dhr. en mw. Ruding-Hekking, Brussel (België)

de afdeling Development, tel. 020 6747 192/335 of de website

Christie’s, Amsterdam

J.M.J. Jas, Studio Jas, Amsterdam

Elisabeth Schep, Amsterdam

www.rijksmuseum.nl raadplegen.

R. Dattatreya, Amsterdam

R. Kahmann, Amsterdam

G. Schlick, Blaricum

G.J.M. Derksen, Amsterdam

B.J.Th. Kastrop, Heemstede, Classicus B.V.

Simonis & Buunk, Ede

Ir. J.D. Doets, Amsterdam

J.S. Klaver, Wormerveer

Ir. C.P. van der Slikke, Amsterdam

R. Drake, Wassenaar

Familie Klerk, Amsterdam 

G.J.R. Staal, Düsseldorf (Duitsland)

M.A. Dreesmann-Beerkens, Brasschaat (België)

A.M.C. van der Linden-Taverne, Amsterdam

A. Strating, Vinkeveen

P.M. Elte, internist, Amsterdam

Dhr. en mw. van Lith-Dumont

Mr. F.D.E. Sulzer, Breda

Arent Fock, Amsterdam

Mr. A.A.A.G.M.C. van Loon, Leiden

Coen Teulings, Brussel (België)

N. Friling, Brasschaat (België)

Mr. R.I. Loosen, Amsterdam

Mr. A.A.B. Teves, Genève (Zwitserland)

W.J. van Geest, Vogelenzang

Jhr. mr. A.A. Loudon, ’s-Gravenhage

Drs. P. Toorenburgh, Amsterdam

C.H. Gerritsen, Oosterbeek

Rudy M.J. van der Meer, Emst

W.B.I.M. Vehmeijer, Amsterdam

Ir. H. de Goederen, Aerdenhout

Drs. M.Y. Meijer-Bergmans, Wassenaar

H.B. van der Ven, ‘s-Gravenhage

Mw. O.E. de Gruijter, IMS/Business Support Group, Rotterdam

Mr. Rien H. Meppelink, notaris te Amsterdam

Bertijn en Anouk Verhoef-van Spaendonck, Warmond

Hans & Manuschka de Haan Koelega, Amsterdam, Willem van

C.S. de Meyere, Amsterdam

Koen Visser

H.N.Q. Molhuysen, Naarden

M.A.J. Voigt, Bussum

Familie Han-Crebolder, Amsterdam

E. Munnig Schmidt, Loenen

Mw. dr. S.C.C.M. van der Wee, Hollandsche Rading

Mr. H. den Hartog, Arnhem

G.J. Nielsen, Amsterdam

P.E. Wessels-van Houdt, Amsterdam

A.Ph.J. de Haseth Möller, Amsterdam

Marijke van Oordt-Jones, Brussel (België)

P.R. de Witte, Blaricum

Mr. R.R. Hazewinkel, Bussum

C. Paulus van Pauwvliet, Amsterdam

en anonieme schenkers

Nus Stichting

12

13 Patronendiner in de Philipsvleugel, 23 januari 2007. Foto Jeroen Swolfs

Cuypers’ kleuren keren terug ii

Cuypers’ kleuren keren terug

Toen het Rijksmuseum in 1885 zijn deuren opende voor het publiek, gaf het een heel andere aanblik dan wij ons uit latere jaren kunnen herinneren. Architect Pierre Cuypers had niet alleen een monumentaal gebouw ontworpen, hij tooide het museum bovendien met talloze ornamenten, tegeltableaus en wandschilderingen, en gaf het kleur met decoraties.

door de verandering van mode, die voorschreef dat kunstwerken

schilderwerk hoeft dan niet per se zichtbaar te blijven. Bij restau-

verven waarmee de reconstructie plaatsvindt, zodat een terug-

en refereren aan het roemrijke vaderlandse verleden. Hoewel

in een strakke, witte omgeving gepresenteerd dienden te worden.

ratie zorg je ervoor dat door herstel het historisch materiaal beter

houdend kleurengamma wordt toegepast. De huidige museale

Sturm deze werken op doek vervaardigde, waren ze bedoeld

De oorspronkelijke structuur en de decoraties waren daardoor

zichtbaar en dus ‘leesbaar’ wordt. Bij een reconstructie wordt aan

presentatie staat bovendien niet toe dat de overvloedige deco-

als wandschildering. Ze stonden in dienst van de architectuur

eind 20ste eeuw zo goed als verdwenen en vrijwel nergens was

de hand van onderzoek het schilderwerk met moderne materia-

raties in hun totaliteit in het museumgebouw worden terugge-

en sloten naadloos aan op Cuypers’ decoraties. Omdat die vlak

Cuypers’ Gesamtkunstwerk nog zichtbaar.

len opnieuw uitgevoerd. Bij al deze drie mogelijkheden gaat de

bracht. Daarom is besloten de decoraties slechts daar terug te

waren, omlijnde Sturm zijn figuren en gaf hij nauwelijks diepte

huidige restauratiepraktijk ervan uit dat de ingrepen reversibel

brengen, waar zij niet interfereren met de getoonde objecten

aan, zodat de wandschilderingen niet driedimensionaal lijken.

Krabvensters

zijn: ze moeten weer ongedaan gemaakt kunnen worden zonder

van kunst en geschiedenis.

Ook Sturms doeken werden al in de eerste helft van de vorige

De combinatie van architectuur, kleur en decoratieve elementen

Toen men besloot het Rijksmuseum te renoveren onder het mot-

schade aan het oorspronkelijke werk.

Niet alleen wordt teruggegrepen op de kleuren van Cuy-

eeuw verwijderd. Opgerold en in depot gelegd werden ze nog

was kenmerkend voor alle bouwwerken die Cuypers eind 19de

to ‘Verder met Cuypers’ was studie naar het veelkleurige oor-

Uit de bevindingen van sral kwam naar voren dat de decoraties

pers, ook de ambachtelijke werkwijze waarmee schilders het

af en toe gekeerd, maar verder keek niemand er meer naar

eeuw ontwierp. Het Rijksmuseum zag hij bovendien als een

spronkelijke palet dan ook noodzakelijk. Cuypers heeft zijn ont-

op veel plekken in het museumgebouw geheel waren verwijderd.

museumgebouw verfraaiden, wordt nu weer gehanteerd. Hij

om. In 2007 zijn ze overgebracht naar het Bonnefantenmu-

hommage aan de kunsten en de geschiedenis van Nederland.

werpen tot in de kleinste details vastgelegd, zodat in zijn archief

Waar ze nog wel aanwezig waren, bleken ze beschadigd te raken

gebruikte ambachtslieden die in staat waren zijn ontwerp te

seum in Maastricht, waar ze door medewerkers van sral zijn

Het gebouw zelf moest daarom de schoonheid reflecteren van

een schat aan informatie is ontdekt. Maar daarnaast was ook

bij het verwijderen van de bovenliggende verflagen. Daarom werd

reproduceren. Tegenwoordig voeren leerlingen van SintLucas,

gerestaureerd. Tijdens deze restauratie, die voor het oog van

de objecten die erin tentoongesteld werden. Bij de opening was

onderzoek ter plekke onvermijdelijk. Medewerkers van de Stich-

besloten over te gaan tot een reconstructie van Cuypers’ decora-

een vakcollege voor restauratie en decoratie in Boxtel, onder

het publiek werd uitgevoerd, waren de doeken voor het eerst

het museum dan ook niet alleen het grootste bakstenen gebouw

ting Restauratie Atelier Limburg (sral) onderzochten door het

tieschema, waarbij over de historische verflagen heen de decora-

leiding van sral de reconstructies uit. Ze werken niet alleen

in jaren weer te zien.

van Nederland, het werd ook overvloedig gedecoreerd. Want

hele museum waar de decoraties onder de witkalk nog aanwezig

ties opnieuw werden aangebracht. De nog aanwezige oorspron-

met dezelfde kleuren, maar ook met dezelfde schildertechnie-

architectuur, vorm en kleur weerspiegelden tezamen de rijke

waren en hoe hun conditie was. Bij dit stratigrafisch onderzoek

kelijke beschilderingen blijven daaronder behouden en zijn later

ken en penseelvoering als in de 19de eeuw. En ze brengen de

Cuypers’ decoraties

vaderlandse geschiedenis en de rol daarin van kunst en cultuur.

werden moderne technieken als infrarood- en röntgenonderzoek

altijd weer tevoorschijn te halen.

decoraties op dezelfde manier aan met handgesneden sjablo-

Enkele jaren geleden is een begin gemaakt met de reconstruc-

nen en doorstuiftekeningen. Zo worden de 19de-eeuwse esthe-

tie van de decoraties. In de bibliotheek en de trappenhuizen,

toegepast. Maar ook krabden zij aan de hand van oude bouwte-

De witkwast

keningen en foto’s met vergrootglas en scalpel op verschillende

Terughoudend kleurengamma

tische eigenschappen zeer dicht benaderd en ontstaat weer

waar de kunst niet prevaleert, keert Cuypers’ palet volledig

Sinds de ingebruikneming van het museum is er voortdurend

plaatsen de verf op een klein oppervlak laag voor laag weg, zodat

Door microscopisch onderzoek naar de samenstelling van de verf

eenheid tussen decor, kleur en architectuur.

terug. Ook de Voorhal wordt in zijn geheel gereconstrueerd,

aan het gebouw gesleuteld. Al in de jaren ’20 liet Schmidt-

een duidelijk beeld van de kleur en het motief ontstond. Hier en

– welk bindmiddel is er gebruikt, welke pigmenten –, konden Cuy-

Degener, toenmalig directeur van het Rijksmuseum, Cuypers’

daar legden zij bovendien grotere oppervlakken vrij om het resul-

pers’ kleuren opnieuw worden aangemaakt met moderne verven.

Wandschilderingen

ste deel van de wanden beslaat. De werkzaamheden vonden in

decoraties temperen. Hij vond ze te kleurrijk voor de kunst-

taat van het krabwerk te kunnen beoordelen.

Dat leidde echter tot de vraag of de ‘bonte kermiskleuren’ niet

Aan de wanden van de Voorhal en de Eregalerij liet Cuypers

december 2007 een voorlopig hoogtepunt met de oplevering

zouden afleiden van de voorwerpen die in het museum worden

neogotische schilderingen aanbrengen van Georg Sturm

van de gewelven van de Eregalerij. Na de heropening van het

werken die werden getoond. In de jaren erna verdwenen steeds

inclusief de decoratie op doek van Georg Sturm, die het groot-

meer originele verfraaiingen achter allerlei inbouwsels en werd

Reconstructie

getoond. Uit een nog aanwezige schildering achter een boeken-

(1855-1923), een bevriende leraar aan de Rijksschool voor

Rijksmuseum kunnen wij daar de grote meesters uit de Gou-

ook de witkwast driftig gehanteerd. Enerzijds door de eisen

Er bestaan verschillende manieren om met historisch schilder-

kast in de bibliotheek bleek echter dat in de loop der jaren de fel-

Kunstnijverheid in Amsterdam. Zij verbeelden traditionele

den Eeuw bewonderen in een omgeving die weer recht doet

van de tijd, die om steeds meer expositieruimte vroegen waar-

werk om te gaan. Als het alleen gaat om het behoud ervan voor

heid van de kleuren was verminderd. Op basis van de gevonden

ambachten, maar ook meer abstracte allegorieën en deugden,

aan de ideeën van Cuypers.

door allerlei verbouwingen noodzakelijk werden. Anderzijds

toekomstige generaties kun je ervoor kiezen te conserveren. Het

pigmenten is dit verouderingsproces nagebootst in de moderne

Omslag: Met sjablonen worden Cuypers’ decoraties weer aangebracht. Foto Eran Oppenheimer

Links: Anne Rupert (sral) en studenten van de schildersvakschool SintLucas in Boxtel reconstrueren de decoraties in de Voorhal (de entree tot de Eregalerij). Foto sral

Leerlingen van SintLucas oefenen tijdens een werkcollege het gebruik van oude technieken. Foto sral

De doeken van Georg Sturm in het Bonnefantenmuseum, waar ze door medewerkers van sral worden gerestaureerd. Foto sral

Het oostelijke trappenhuis in oude luister hersteld. Foto sral

Een restaurator aan het werk in de Eregalerij, januari 2007. Foto Herman Wouters/Hollandse Hoogte

Een decoratie in de Eregalerij; rechts het resultaat na het wegkrabben van de erover geschilderde verflagen, links een reconstructie. Foto sral

Rechts: De reconstructie van het gewelf van de Eregalerij werd eind 2007 opgeleverd. Foto sral

Verslag van de directie

14

16

Inleiding

18

Tentoonstellingen & aanwinstenpresentaties

23

Tentoonstellingen elders

27

Aanwinsten

28

Onderzoek en publicaties

30

Publieksinformatie

32

Vrienden, sponsors en weldoeners

33

Bestuurlijk

33

Personeel

35

Het Nieuwe Rijksmuseum

36

Vooruitblik

Inleiding

De presentatie van De Meesterwerken in de Philipsvleugel, sinds 2003

Een maand na de opening van het Ateliergebouw, op 4 december,

voor het publiek beschikbaar, heeft gelukkig nog niets aan uitstra-

werd in Londen het eerste dubbeldeel van de bestandscatalogus

ling verloren. In 2007 werd de vleugel door meer dan 965.000

17de-eeuwse schilderijen van het Rijksmuseum ten doop gehouden.

kunstminnenden bezocht, een aantal dat alleen in het Rembrandt-

In 2007 werd door minister Plasterk definitief gekozen voor Arn-

jaar 2006 nog werd overtroffen. Maar ook buiten de eigen muren

hem als vestigingsplaats voor een nieuw te stichten Nationaal His-

zocht het Rijksmuseum zijn publiek op. In het filiaal Rijksmuseum

torisch Museum, waarnaar ook de steden Amsterdam en Den Haag

Amsterdam Schiphol laafden bijna 200.000 reizigers zich aan de

hadden meegedongen. Het Rijksmuseum is verheugd dat de minis-

exposities en in Amsterdam waren tentoonstellingen van het Rijks-

ter dit museum ziet als complementair aan wat elders in ons land

museum te zien in het Van Gogh Museum, De Nieuwe Kerk en Huis

aan museale geschiedenispresentaties voorhanden is en dat het niet

Marseille. Daarnaast presenteerde het Rijksmuseum hoogtepunten

de bedoeling is dat er collectievorming plaatsvindt. De verbeelding

uit de verzameling schilderijen en kunstnijverheid van de Gouden

van de geschiedeniscanon zal centraal staan en het museum mikt

Eeuw in twee Noord-Amerikaanse musea en in Japan en China.

bovendien op een zeer specifieke doelgroep, de jeugd. Het Rijks-

Daarmee was de totale exposure van het museum groter dan in enig

museum zal met interesse de totstandkoming van het Nationaal His-

ander jaar in zijn geschiedenis. Ook het bezoek aan de website van

torisch Museum volgen en denkt dat er met dit nieuwe museum

het museum beleefde een opvallende groei met 1,7 miljoen bezoe-

een goede afstemming mogelijk is.

ken (8,3 miljoen pageviews) tegenover 800.000 bezoeken (4,8 mil-

Het Rijksmuseum besloot in dezelfde periode zijn plannen voor een

joen pageviews) in 2005.

eigen venster op de democratie in Den Haag af te gelasten, hoewel hier-

Positief is ook het grote aantal Nederlandse bezoekers, in 2007 bijna

voor al een prachtig pand in de onmiddellijke nabijheid van het

35 procent van het totale bezoek. Voor de Nederlandse markt werd

Binnenhof was gevonden. Gesprekken werden door de turbulentie

een nieuw publiekstijdschrift, Oog, ontwikkeld, dat in november tij-

rond het nieuwe Nationaal Historisch Museum doorkruist en het

dens een feestelijke bijeenkomst in de Eregalerij van het museum

Rijksmuseum vond bij de gemeente Den Haag voor zijn plannen

werd gelanceerd.

uiteindelijk onvoldoende draagvlak. Met spijt werd van deze ambitie

Op het gebied van het collectiebeheer en -onderzoek zijn twee belang-

afscheid genomen.

rijke mijlpalen te melden. Op 8 november opende minister Ronald

De discussies rond de gratis entree van (rijksgesubsidieerde) musea

Plasterk het nieuwe Ateliergebouw, waarin het Rijksmuseum met de

hadden als voorlopige conclusie dat de minister streeft naar vrije

Na een lang en roerig voortraject overhandigde de voorzitter van stadsdeel Oud-Zuid op 13 december 2007 de bouwvergunning voor Het Nieuwe

Universiteit van Amsterdam en het Instituut Collectie Nederland zal

toegang voor kinderen tot en met 12 jaar. De financiering van dit

Rijksmuseum aan de hoofddirecteur. Daarmee werd formeel het voortraject voor de integrale renovatie en uitbreiding van het Rijksmuseum afgesloten

samenwerken op het gebied van conservering en restauratie, onder-

voornemen is echter nog in studie. Voor de bezoekers van het Rijks-

en de implementatiefase ingeluid. De realisering van Het Nieuwe Rijksmuseum zal echter nog de nodige jaren vergen. Daarom wordt ernaar gestreefd

zoek en de opleiding van restauratoren. De architecten Cruz y Ortiz

museum zal niets veranderen: het Rijksmuseum is op eigen initiatief

in de periode tot aan de heropening het gemis te verzachten door een zo breed mogelijk aanbod van activiteiten voor de Nederlandse en de internatio-

hebben met dit gebouw een overtuigend staaltje van hun kunnen

al sinds 2001 gratis toegankelijk voor jongeren tot en met 18 jaar.

nale bezoekers.

geleverd en de ideale voorwaarden voor een multidisciplinair center of excellence geschapen.

16

17 Foto rvda

Tentoonstellingen & aanwinstenpresentaties Onder de slogan ‘Wegens verbouwing geopend’ heeft het Rijks-

demy. Het werd getoond in dialoog met enkele stukken van Jacob

museum de afgelopen jaren getracht, ondanks de beperkingen die

Isaacksz van Ruisdael en Philips Koninck, de Hollandse voorgan-

de ingrijpende verbouwing en renovatie ons opleggen, een stevige

gers die Constable zijn leven lang inspireerden. Ruisdaels Land-

band met zijn publiek te waarborgen. Naast de tijdelijke presentatie

schap met waterval werd voor deze gelegenheid gerestaureerd en

van De Meesterwerken werd het aanbod regelmatig verlevendigd door

mag in zijn hernieuwde glans zelf een aanwinst heten. Niet minder

tentoonstellingen in de Philipsvleugel en elders.

opzienbarend is het resultaat van de restauratie van de twee por-

Het jaar 2007 werd ingezet met de wintertentoonstelling over Jan

tretten van Piero di Cosimo, die dankzij de steun van een mecenas

van der Heyden (2 februari-30 april). Het schilderijengedeelte van de tentoonstelling was een beknopte versie van een door Peter Sut-

gerestaureerd konden worden (zie pp. 44-45). Zij zullen in 2008 aan het Nederlandse publiek worden gepresenteerd en vervolgens

ton samengestelde expositie die in 2006 was getoond in het Bruce

ook op enkele internationale tentoonstellingen.

Museum in de Verenigde Staten. Voor Amsterdam werd de tentoon-

Hoewel de beschikbare ruimte in de Philipsvleugel beperkt is, is

stelling uitgebreid met een serie tekeningen en prenten die Van der

er ook dit jaar naar gestreefd het aanbod regelmatig te verlevendi-

Heyden als uitvinder (van onder meer de brandspuit) belichtte.

gen door presentaties van recente aanwinsten. In de daartoe speci-

Op 14 december ging de wintertentoonstelling Karel du Jardin

aal ingerichte zaal naast de museumwinkel was tot 4 maart de pre-

(1626 - 1678) van start. Het was de eerste keer dat aan deze aantrek-

sentatie rond Jan Steens ‘Een burgemeester van Delft en zijn dochter’

kelijke kunstenaar een afzonderlijke tentoonstelling werd gewijd. In

te zien. Aansluitend werd het schilderij Johannes van Carel Willink

de presentatie in de Philipsvleugel werd met name zijn veelzijdig-

gepresenteerd. Dit belangrijke zelfportret uit 1937-1938 was tot

heid benadrukt. Du Jardin was zowel te bewonderen als portrettist

dusver in de nalatenschap van de kunstenaar gebleven. Voortbou-

en historieschilder als in zijn specialiteit als vervaardiger van itali-

wend op eerdere schenkingen van tekeningen en foto’s van Wil-

aniserende landschappen en veestukken. De samenstelling was in

link werd ook dit sleutelwerk van de kunstenaar door zijn weduwe

handen van de afdeling Beeldende kunst samen met Du Jardin-spe-

Sylvia Willink aan de zorgen van het Rijksmuseum toevertrouwd.

cialiste Jennifer Kilian, die ook de catalogustekst verzorgde.

In mei werd een keuze getoond uit 11 recent verworven fotoal-

Na Rembrandts Portret van Catrina Hooghsaet bood het museum in

bums en 200 losse foto’s gemaakt door Duitse militairen tijdens de

2007 gastvrijheid aan John Constable’s meesterwerk The leaping

jaren 1940-1945, die een interessante dimensie toevoegen aan het

horse. Het museum verkreeg dit werk in bruikleen van de Engelse

beeld van bezet Nederland vanuit de optiek van de Duitse soldaat.

romantische landschapschilderkunst van de Londense Royal Aca-

Vier weken later werd deze presentatie uitgebreid met het schilderij

18

19 Jacob Isaacksz van Ruisdael, Landschap met waterval, 1660-1665. Olieverf op doek, 142,5 x 196 cm. Rijksmuseum Amsterdam, inv.nr. SK-C-210

Affiche tentoonstelling Brand! Ontwerp Studio Jas, Amsterdam Uitsnede: John Constable, The leaping horse, 1825. Olieverf op doek. Royal Academy of Arts, Londen

De nieuwe mens op weg naar de nationaal-socialistische wereldorde van Henri van de Velde, dat een prominente plaats had in de werkkamer van nsb-voorzitter Anton Mussert. 13 juni was het de beurt aan het grote laat-16de-eeuwse tapijtkarton voorstellende de landing van de Romeinse veldheer Scipio op de kust van Afrika, dat al in 2004 werd verworven en inmiddels zorgvuldig is gerestaureerd. Het karton werd getoond in combinatie met een tekening van Bartholomeus Spranger

Karel du Jardin (1626-1678)

(1546-1611), Hercules en Scipio geleid door Minerva op het pad der deugd. Het betreft de voortekening voor een prent door de Amsterdamse graveur Jan Muller (1571-1628) die Spranger vanuit Praag naar Amsterdam had gestuurd. Het blad werd door de opmerkzame staf van het Rijksprentenkabinet gespot op een Brusselse boekenveiling en kon voor een luttel bedrag worden verworven. Parallel aan de tentoonstelling Held in De Nieuwe Kerk werd half augustus de kostbare gouden penningdoos getoond die de voc in 1784 aan de Franse admiraal De Suffren ten geschenke gaf. Vervolgens werden nog Jongkinds zonnige landschap Rue Notre-Dame en Trevisani’s Het martelaarschap van de zeven broers, de zonen van de Heilige Felicitas gepresenteerd. Over deze aanwinsten werd reeds in het Jaarverslag van 2006 uitgebreid bericht. De aanwinst van het schilderij Beeldenstorm in een kerk (1630) van Dirck van Deelen werd op 13 februari voor het eerst getoond in de context van het Rijksmuseum aan de Hofvijver (Haags Historisch Museum).

21 Links: Tentoonstelling Karel du Jardin (1626-1678) tijdens de opening, 13 december 2007. Foto’s Jeroen Swolfs Boven: Hans Blom (rechts), voormalig directeur van het niod, en Rijksmuseum-conservator Gijs van der Ham bekijken de vitrines waarin de geschiedenis over het schilderij De nieuwe mens op weg naar de nationaal-socialistische wereldorde wordt uitgelegd, 30 mei 2007. Foto anp Photo/Olaf Kraak

Jan Muller naar Bartholomeus Spranger, Hercules en Scipio geleid door Minerva op het pad der deugd, ca. 1591. Gravure, proefdruk met correcties in pen en penseel door Jan Muller en Bartholomeus Spranger, 238 x 163 mm. Rijksmuseum Amsterdam, inv.nr. RP-P-OB-32.203 Bartholomeus Spranger, Hercules en Scipio geleid door Minerva op het pad der deugd, ca. 1591. Pen en penseel, 224 x 160 mm. Rijksmuseum Amsterdam, inv.nr. RP-T-2007-25

Tentoonstellingen elders

Battle at Schiphol

Voor de tweede achtereenvolgende maal organiseerde het Rijks-

tisch land belichtten. Gijs van der Ham was de samensteller van

museum aan het einde van de zomer in De Nieuwe Kerk een gro-

de tentoonstelling en de catalogus, Kris Callens de projectleider en

te tentoonstelling. Na Fashion DNA van 2006 was nu het thema in

de vormgeving werd verzorgd door Marcel Schmalgemeijer. Tek-

hoofdzaak historisch van aard. Het 400ste geboortejaar van admi-

sten van een bonte schare scribenten, variërend van Marnix van

raal Michiel de Ruyter werd aangegrepen om een tentoonstelling

Sint Aldegonde tot Albert Verlinde vulden de 240 pagina’s van het

te wijden aan het thema van de vaderlandse heldenverering. Onder

rijk geïllustreerde begeleidende boek dat werd vormgegeven door

de titel Held werd het fenomeen van alle mogelijke kanten belicht,

Annette van Waaijen en werd uitgegeven in samenwerking met Uit-

maar natuurlijk met De Ruyters grafmonument in De Nieuwe Kerk

geverij Nieuw Amsterdam.

als middelpunt. Hoewel het aantal bezoekers, 40.000, achterbleef

Tijdens de tefaf in Maastricht opende in het Bonnefantenmuse-

bij de 67.000 van vorig jaar, was de tentoonstelling conceptueel

um op 8 maart onder de titel From Vulcan’s Forge de tentoonstelling

goed doordacht en was er een breed scala aan voorwerpen bij-

van bronzen uit het Rijksmuseum, die eerder onder meer in het

eengebracht die de uiteenlopende typen verering in ons calvinis-

Museum Palais Liechtenstein in Wenen waren getoond.

Uitsnede: Hendrick Cornelisz Vroom, Gevecht tussen Hollandse en Spaanse schepen op het Haarlemmermeer, 26 mei 1573, ca 1630-1640. Olieverf op doek. Rijksmuseum Amsterdam, inv.nr. SK-A-602

De Amsterdamse wethouder Kunst en Cultuur Carolien Gehrels in de etalage van De Bijenkorf om de tentoonstelling Held onder de aandacht te brengen. Foto Michael Jacobs

23

In de loop van 2007 werden vier van de oorspronkelijk tien satelliet-

Schiphol geopend, een presentatie rondom een schilderij van Hen-

presentaties van collectieonderdelen van het Rijksmuseum beëin-

drick Cornelisz Vroom dat een bijna 450 jaar geleden op de plek

digd, te weten die in Antwerpen, Apeldoorn, Assen en Dordrecht.

van de huidige luchthaven uitgevochten zeeslag uit de Tachtig-

De overige zullen in 2008 worden ontmanteld, met uitzondering

jarige Oorlog laat zien. Het schilderij was met steun van Schiphol

van die in het Bonnefantenmuseum, die in vernieuwde en vergrote

gerestaureerd ter gelegenheid van het vijfjarig bestaan van Rijks-

vorm als Rijksmuseum Maastricht een vervolg zal krijgen. Ook zal in

museum Amsterdam Schiphol.

februari 2008 een keuze uit de collectie Aziatische sculptuur in het

De in 2006 gestarte tournee langs drie Noord-Amerikaanse musea

museum Beelden aan Zee in Scheveningen worden getoond onder

werd in 2007 vervolgd met presentaties in Phoenix en Portland.

de titel Rijksmuseum aan Zee.

De tentoonstelling Rembrandt and the Golden Age of Dutch Art is in de

Evenals vorig jaar gasteerde het prentenkabinet van het Rijksmu-

Verenigde Staten met zo veel succes ontvangen, dat voor 2009 nog

seum met een tentoonstelling in het Van Gogh Museum. Japanse

een vervolgtournee wordt gepland. In een aangepaste versie was

geïllustreerde boeken, een recent verworven collectie, vormden

de tentoonstelling eind 2007 ook in China te zien. Op 2 novem-

het thema. De samenstelling was in handen van tentoonstellings-

ber verrichtte minister Plasterk de openingshandeling in het Shang-

conservator Kris Schiermeier.

hai Museum of Art. Eind 2007 hadden al zo’n 180.000 Chinezen

Op 7 december ging in Huis Marseille in Amsterdam de jaarlijk-

de Hollandse meesters bewonderd. Founder Philips Electronics en

se aflevering van Document Nederland van start, ditmaal gewijd

hoofdsponsor ing traden op als sponsors van deze Nederlandse

aan het thema van de fancultuur, in beeld gebracht door fotograaf

museale primeur in China (zie pp. 49-51).

Raimond Wouda. Voorafgaande aan de opening was er een feeste-

Qua publieksbelangstelling was de tentoonstelling rond Vermeers

lijke bijeenkomst in Felix Meritis, waarbij werd teruggekeken op de

Melkmeid die vanaf 25 september in Tokio was te zien de topscorer.

inmiddels tienjarige samenwerking met NRC Handelsblad, die tot

Bijna 500.000 Japanners dromden rondom Vermeers meesterwerk

wederzijds genoegen ook de komende jaren zal worden voortgezet.

tezamen, de eerste keer dat dit werk, dat slechts hoogstzelden wordt

Parallel aan de tentoonstelling was met hulp van het Sem Presser

uitgeleend, in Japan was te zien.

Fonds ook weer een expositie van werk van jeugdige amateurfoto-

Naast de eigen tentoonstellingsproducties in binnen- en buiten-

grafen te zien, die aan hetzelfde onderwerp was gewijd.

land was het Rijksmuseum enkele malen met grote bruiklenen pro-

Op Schiphol was tot eind februari de in november 2006 begon-

minent vertegenwoordigd in exposities elders. Zo leende het muse-

nen tentoonstelling Maritime Power te zien. Deze werd op 1 maart

um niet minder dan 39 foto’s uit aan de openingstentoonstelling

gevolgd door Low Life in the Golden Age, dat het boerenleven in

Dutch Eyes die vanaf 18 april in het Rotterdamse Fotomuseum was

Nederland in de 17de eeuw toonde. De zomerpresentatie was

te zien. Aan het begeleidende boek, een geschiedenis van de foto-

onder de titel Dutch Realism gewijd aan magisch-realisten. Naast de

grafie in Nederland, leverden conservatoren van het museum een

bovengenoemde Johannes van Willink en een werk van Pyke Koch,

substantiële bijdrage. Ook voor een fototentoonstelling over klas-

beide aanwinsten van het Rijksmuseum, bestond de opstelling uit

sieke sculptuur in het Allard Pierson Museum werd royaal uit de

acht schilderijen uit de ing-collectie. Op 2 oktober werd Battle at

portefeuilles van het Rijksprentenkabinet geput.

Ronald de Leeuw tijdens de opening van de Vermeertentoonstelling in Japan. Rechtsboven: Bruce da Silva Curiel en Laurent Sozzani bereiden transport van De melkmeid naar Japan voor, 17 september 2007. Foto Marco Hillen

Rechts: Fans, fototentoonstelling in Huis Marseille van Raimond Wouda in de serie Document Nederland, 8 december 2007-24 februari 2008. Foto Raimond Wouda

24

25

Aanwinsten Graag had het museum in 2007 de aankoop van een meesterwerk

De loden beelden hebben lang in de tuin van Welgelegen gestaan,

van Rembrandt gemeld, maar de kabinetswisseling gooide helaas

maar waren door weer en wind zo gehavend dat dit niet langer ver-

roet in het eten, doordat de onder het vorige kabinet voorgenomen

antwoord was. De beelden, waaronder een twee meter hoge kopie

besluiten hieraangaande werden getemporiseerd. Niettemin werd,

naar de beroemde Laocoöngroep, zullen na restauratie een plek in

mede door de zeer actieve inspanningen van het Rijksmuseum

de overdekte binnenhoven van Het Nieuwe Rijksmuseum krijgen.

Fonds, een recordaantal toezeggingen voor steun van fondsen en

2007 was een goed sculptuurjaar. Met als basis het M.J. Drabbe

sponsors binnengehaald. Desondanks heeft het Rijksmuseum na

Fonds werden twee monumentale houten Japanse tempelwachters

meer dan een half jaar onderhandelen toch besloten om van de

verworven. Deze schitterende beelden is een prominente plek in

aankoop af te zien. De verwachtingen van de verkopende partij

het nieuwe Aziatisch paviljoen toebedacht (zie uitklapper v).

bleven volgens de experts in het museum te hoog.

Aan de al in de collectie aanwezige vier diorama’s met Surinaamse

De collectie 17de-eeuwse portretkunst werd intussen op een prach-

taferelen van Gerrit Schouten kon zijn diorama van de Waterkant

tige manier versterkt met vier portretten door de Haarlemse schil-

in Paramaribo (1820) worden toegevoegd (zie pp. 62-66).

der Johannes Verspronck (1600/03-1662) die deels ter voldoening

De verzamelingen die in het Rijksprentenkabinet worden bewaard

van successierechten aan het museum toekwamen. Twee van deze

werden op allerlei gebieden verrijkt, vooral dankzij de mogelijkhe-

werken waren al sinds 1952 als langdurige bruiklenen in het muse-

den die het F.G. Waller Fonds biedt. Er werden tal van Japanse

um te zien en zijn nu blijvend voor de rijkscollectie verworven.

prenten gekocht, bladen uit de Italiaanse renaissance en ook kreeg

De verwerving werd genereus gesteund door de BankGiro Loterij,

de periode rond 1800 extra aandacht (zie pp. 67-69). Uit bezit van

het Fonds Cleyndert en het Stortenbeker Fonds van de Vereniging

de Nederlandse jezuïeten verwierf het museum enkele tekeningen

Rembrandt en het Rijksmuseum Fonds (zie pp. 56-58).

uit omstreeks 1600 waaronder een zeldzaam werk van Gerrit Pie-

Een bijzondere aanwinst vormde de groep van zeven 18de-eeuwse

tersz. Dankzij Baker & McKenzie Amsterdam N.V. konden foto’s

loden beelden die op 18 juni door de heer Borghouts, Commis-

van verschillende fotografen worden verworven, onder wie Brassaï

saris van de Koningin van de provincie Noord-Holland, aan het

en Robert Capa. Verheugd waren we met de financiële ondersteu-

Rijksmuseum werden overgedragen. Het betreft een reeks kopieën

ning door het Titus Fonds, een fonds van de Vereniging Rem-

naar antieke voorbeelden van de hand van de Romeinse kunste-

brandt, bij de verwerving van een aantal losse foto’s en een dum-

naar Francesco Righetti (1749-1819). Ze werden in Italië besteld

my van het nooit verschenen fotoboek Dagboek van een erotomaan

voor het huis Welgelegen van de bankier Henry Hope in Haarlem.

door de Nederlandse fotograaf Sanne Sannes. Deze aanwinst mar-

Dit monumentale pand werd vervolgens enige tijd de residentie

keert het nieuwe beleid waarbij het Rijksmuseum zich nadrukkelij-

van koning Lodewijk Napoleon en vanaf 1838 was hier de collectie

ker dan tevoren is gaan toeleggen op het bijeenbrengen van een

eigentijdse beeldende kunst van de Nederlandse staat gehuisvest.

brede collectie prenten, tekeningen en foto’s uit de 20ste eeuw.

Brassaï, Slapende man op straat, Parijs, ca. 1934. Ontwikkelgelatinezilverdruk, 235 x 177 mm. Rijksmuseum Amsterdam, inv.nr. RP-F-2007-226. Aangekocht met steun van Baker & McKenzie Amsterdam N.V.

Sanne Sannes, Dummy voor Dagboek van een erotomaan, ca. 1962-1967. Ontwikkel­ gelatinezilverdruk, 354 x 272 mm. Rijksmuseum Amsterdam, inv.nr. RP-F-2007-191. Aangekocht met steun van het Titus Fonds van de Vereniging Rembrandt

26

27

Onderzoek en publicaties

Universiteit) en Rudi Ekkart (Rijksbureau voor Kunsthistorische Documentatie en Universiteit van Utrecht) en wordt voorgezeten door senior conservator Jan Piet Filedt Kok. Vanaf september 2005 werd Jonathan Bikker als wetenschappelijk medewerker in het

De publicatie van het nieuwe magazine Oog was zonder meer de

de auteur van een aantrekkelijk boekje over het buiten Trompenburg

Rijksmuseum met de eindredactie belast. Wij zijn bijzonder veel

meest opvallende uitgave van 2007. Dankzij de genereuze steun

bij ’s-Graveland, dat het Rijksmuseum sinds 2006 beheert. Voor kin-

dank verschuldigd aan het Onderzoeksinstituut van Cultuur en

van het VSBfonds is het Rijksmuseum in staat een grootschalig

deren verscheen 3, een bijzonder telboek van Ted van Lieshout.

experiment aan te gaan met het oogmerk nieuwe groepen geïn-

Als eindejaarsgeschenk ontvingen de relaties van het Rijksmuseum

zameling zonder twijfel het meest representatieve overzicht van de

ciële steun dit eerste deel van de bestandscatalogus mede mogelijk

teresseerden op een eigentijdse wijze aan te spreken. De lancering

eind 2007 het boekje Los eruit steen terug, waarvoor kunstenaar Pie-

schilderkunst van de Gouden Eeuw in de wereld. Gezien de grote

werd. Het werk aan de bestandscatalogi schilderijen van het Rijks-

van het tijdschrift geschiedde tijdens een feestelijke ontvangst in

ter Bijwaard zich liet inspireren door het lege hoofdgebouw. Een

belangstelling die binnen de internationale vakwereld voor dit deel

museum is een langetermijn- – en vooral kostbaar – project. In het

de Eregalerij van het inmiddels geheel gestripte Rijksmuseum. Een

van de aanwijzingen voor de werklieden die hij op de muren vond,

van de schilderijenverzameling bestaat, is aan de wetenschappe-

najaar van 2007 kon, dankzij de steun van onder meer de Getty

schare aan Bekende Nederlanders gaf bij de presentatie van het

gebruikte hij als titel.

lijke ontsluiting daarvan prioriteit gegeven. De bestandscatalogus

Foundation en Japanse fondsen, gestart worden met de tweede

eerste nummer acte de présence.

Gefinancierd dankzij het Manfred & Hanna Heiting Fonds versche-

Dutch paintings of the seventeenth century in the Rijksmuseum, Amsterdam.

deelcatalogus van de 17de-eeuwse Hollandse schilderkunst, die ca.

Met het verschijnen van het eerste nummer van Oog nam het Rijks-

nen in 2007 de twee eerste deeltjes in de nieuwe Engelstalige reeks

Volume I – Artists born between 1570 and 1600 vormt het begin van

650 schilderijen van kunstenaars geboren tussen 1600 en 1625 zal

museum tevens met enige weemoed afscheid van de Kunstkrant,

Rijksmuseum Studies in Photography: Christiana Kuhlmann, Richard

een nieuwe reeks beredeneerde catalogi waarin de schilderijenver-

behandelen, onder wie Rembrandt en zijn leerlingen.

waarmee generaties Rijksmuseumbezoekers zijn opgegroeid. Het

Tepe: Photography of Nature in the Netherlands 1900-1940 (Vol. 1), en

zameling van het Rijksmuseum in de komende decennia zal worden

Voorafgaand aan de opening van het Ateliergebouw vond in de

Rijksmuseum Bulletin blijft naast Oog bestaan, maar is meer in het bij-

Laetitia Dujardin, Ethics and Trade: Photography and the Colonial Exhi-

ontsloten. Met 445 schilderijen van Hollandse kunstenaars geboren

Stadsschouwburg een symposium plaats waarin vertegenwoordigers

zonder op vakgenoten gericht. Het zal in de toekomst alleen in het

bitions in Amsterdam, Antwerp and Brussels (Vol. 2). Deze uitgaven vor-

tussen 1570 en 1600 is dit de eerste van vier deelcatalogi waarin

van de drie samenwerkende instellingen (Rijksmuseum, Universi-

Engels verschijnen.

men de neerslag van het onderzoek dat door jonge fotografiehisto-

de ruim 2.000 17de-eeuwse Hollandse schilderijen wetenschappe-

teit van Amsterdam, Instituut Collectie Nederland) spraken over

Het Rijksmuseum geeft sinds 2006 zijn meeste publicaties uit in

rici in de afgelopen jaren met een beurs van het Heiting Fonds in

lijk worden bewerkt. De Engelstalige uitgave, waarvoor van alle wer-

actuele kwesties op het gebied van conservering en restauratie. Ook

samenwerking met Uitgeverij Nieuw Amsterdam. Naast de catalogi

het Rijksmuseum is verricht.

ken nieuwe digitale opnames werden gemaakt, verscheen als dub-

bij de tentoonstelling over Jan van der Heyden werd een weten-

van de hierboven vermelde tentoonstellingen verscheen ook een aan-

Bestandscatalogi vormen de kern van het onderzoek dat in het

belband bij Uitgeverij Nieuw Amsterdam en Yale University Press.

schappelijk symposium gehouden en het museum participeerde als

tal losse publicaties. Senior conservator meubelen Reinier Baarsen

museum wordt verricht. Het afgelopen decennium verschenen

Bij een beroemde maar omvangrijke verzameling als deze zijn

vanouds in de activiteiten van de Amsterdam Summer University,

schreef onder de titel Wonen in de Gouden Eeuw een informatief boek

catalogi van (delen van) de collecties Nederlandse tekeningen,

sommige schilderijen uitgebreid bestudeerd en beschreven in de

waarbij het Ateliergebouw nog voor het formeel geopend was al

over 17de-eeuwse meubelen in de verzameling van het Rijksmuse-

Amsterdams zilver, Nederlandse tapijten en ornamentprenten.

vakliteratuur, terwijl andere nauwelijks aan bod kwamen. Daarom

gastvrijheid aan de cursisten bood.

um. Het boek verscheen in de reeks Rijksmuseum-Dossiers. Peter

Daarmee is niet alleen de wetenschappelijke wereld gebaat. Deze

is ervoor gekozen om ieder schilderij op gelijksoortige wijze te

Geschiedenisconservator Anouk Janssen won met haar proefschrift

Sigmond en Wouter Kloek waren de auteurs van een dossier over

catalogi vormen het fundament van noodzakelijke kennis waar-

behandelen, waardoor ook die werken waar tot op heden weinig

Grijsaards in zwart-wit. De verbeelding van de ouderdom in de Nederlandse

Zeeslagen en zeehelden in de Gouden Eeuw, dat goed aansloot bij de

op ook alle up-to-date informatie voor het publiek is gebaseerd.

onderzoek naar is verricht, werden bestudeerd.

prentkunst (1550-1650) de Jan van Gelderprijs, een aanmoedigings-

herdenking van de 400ste geboortedag van Michiel de Ruyter en

De 17de-eeuwse Hollandse schilderkunst vormt de kern van de

Om optimaal gebruik te maken van de in Nederland aanwezige

prijs van de Vereniging van Kunsthistorici voor een jonge en veel-

de tentoonstelling Held in De Nieuwe Kerk. Senior conservator

verzameling van ruim 5.500 schilderijen, die vanaf 1800 in het

kennis op het gebied van de 17de-eeuwse schilderkunst werd een

belovende kunsthistoricus.

beeldhouwkunst Frits Scholten wijdde een dossier aan Isabella’s

Rijksmuseum door aankoop, schenking en bruikleen zijn bijeen-

begeleidingscommissie samengesteld die bestaat uit de professoren

Voor de (wetenschappelijke) publicaties van de medewerkers van

pleurants. Tien beelden van een Bourgondisch praalgraf. Bert Natter was

gebracht. Door omvang, veelzijdigheid en kwaliteit biedt deze ver-

Peter Hecht (Universiteit van Utrecht), Volker Manuth (Radboud

het Rijksmuseum zij verwezen naar de bijlagen op pagina’s 105-110.

Omslag van het Rijksmuseum-Dossier Zeeslagen en zeehelden in de Gouden Eeuw door Peter Sigmond en Wouter Kloek. Ontwerp Studio Berry Slok Omslag van het Rijksmuseum-Dossier Furniture in Holland’s Golden Age door Reinier Baarsen. Ontwerp Studio Berry Slok

Omslag van deel 1 van Studies in Photography Richard Tepe door Christiane Kuhlmann. Ontwerp Manfred Heiting en Ger Hudepol

Omslag Dutch paintings of the seventeenth century in the Rijksmuseum Amsterdam. Volume I – Artists born between 1570 and 1600. Ontwerp Studio Berry Slok

Omslag van 3 door Ted van Lieshout. Ontwerp Ted van Lieshout

Geschiedenis van de Universiteit van Utrecht dankzij wiens finan-

28

29

Publieksinformatie

der manier kan worden gevonden. Voor de tentoonstelling Held

van het vierde kwartaal, Feest. Zo kon men zich in bruidsjurk laten

werd een speciale website gelanceerd waar bezoekers hun eigen

fotograferen voor Het Joodse bruidje of zijn beschermheilige laten

held konden vereren in beeld en gesproken woord. Bijzonder om

traceren. ing maakte het mogelijk om de meest originele wens die

te vermelden is ook de bronzen plak die het chip-team (Cultu-

bij het schilderij Het Sint Nicolaasfeest van Jan Steen werd gedaan,

ral Heritage Information Presentation) van het Rijksmuseum won

in te willigen. De winnaar en zijn familie zullen worden geportret-

bij de Internationale Semantic Web Challenge in Korea. Het chip-

teerd als een eigentijds huishouden van Jan Steen.

project is een onderzoeksproject dat wordt gefinancierd door de

Voor het onderwijs werd een tweede interactieve rondleiding geïn-

Nederlandse Organisatie voor Wetenschappelijk Onderzoek en

troduceerd rondom het thema ‘Dagelijks leven in de Gouden

dat digitale personaliseringstoepassingen met innovatieve techno-

Eeuw’. Het gras-project, een op het vmbo gericht samenwerkings-

logie voor het Rijksmuseum en de erfgoedsector ontwikkelt.

verband tussen het Van Gogh Museum, Rijksmuseum, Amster-

Bij de wintertentoonstelling Brand! Jan van der Heyden werd met

dams Historisch Museum en Stedelijk Museum werd voortgezet,

steun van hoofdsponsor ing een theatrale rondleiding ontwikkeld

hetgeen mogelijk werd gemaakt door de drie banken die spon-

voor kinderen van 6 tot 12 jaar waarin op spannende wijze via een

sor zijn van de drie musea rondom het Museumplein. In febru-

fictieve nazaat van Jan van der Heyden kennis werd gemaakt met

ari brachten bijna 500 kinderen uit Nunspeet en omgeving een

zijn leven en werk. Inmiddels is een tweede theatrale rondleiding

bezoek aan het Rijksmuseum. Het Veluvine Molijn de Groot Fonds

beschikbaar die gericht is op de vaste opstelling. Ook deze rond-

draagt de kosten voor deze jaarlijkse excursie voor de groepen 8

leiding is mogelijk gemaakt door ing.

van de basisscholen in Nunspeet.

Tijdens het inmiddels traditionele ontbijt ter ere van Rembrandts

In het eerste seizoen dat het Rijksmuseum het buitenhuis Trom-

verjaardag op 15 juli kon men wederom genieten van witbrood

penburg beheert, konden de publieksopenstellingen en de muziek-

en haring. Velen maakten ook gebruik van de mogelijkheid om

avonden op een warme belangstelling rekenen. Vooral buurtbewo-

de Philipsvleugel te bezoeken waar gratis instaprondleidingen

ners stelden het erg op prijs om het huis van admiraal Cornelis

en audiotours werden aangeboden. Tijdens de MuseumN8 op 3

Tromp, zoon van Maarten Tromp, te kunnen bezoeken.

november waren er diverse activiteiten die aansloten op het thema Het Rijksmuseum zette de avondopenstelling op vrijdagavond

mogelijkheid om het museum in meer rust te kunnen bezoeken.

voort. Tijdens deze avonden werden voor de bezoekers extra activi-

Hoewel de website minder vaak werd bezocht dan in het Rem-

teiten georganiseerd die in het teken stonden van een per kwartaal

brandtjaar 2006, is het aantal unieke bezoekers in 2007 ten

wisselend thema. De afdeling Educatie verzorgde daarbij diverse

opzichte van 2005 verdubbeld tot meer dan 1,2 miljoen. Veel aan-

producten, zoals een tour op papier (een op het thema afgestemde

dacht is besteed aan verbetering van de gebruiksvriendelijkheid

rondgang door De Meesterwerken), met een speciaal op ouders en

van de website. Een nieuwe homepage werd gelanceerd, die een

kinderen afgestemde variant. Ook werden verschillende podcasts

aantrekkelijke en overzichtelijke etalage is voor de producten,

gemaakt, onder anderen met Brigitte Kaandorp rondom het the-

diensten en activiteiten van het Rijksmuseum. Voorts is het zoeken

ma Moeder. Met name de Nederlandse bezoeker waardeert deze

op de website verbeterd waardoor rijkere ‘content’ op een helder-

30

31 Edwin Oudshoorn ontwierp jurken geïnspireerd op de collectie van het Rijksmuseum, Fashion Week, juli 2007. Foto Jeroen Swolfs

Theatrale kinderrondleiding bij tentoonstelling Brand! door actrice Yvonne Kuhfus. Zij speelde Fikkie van der Heyden, achterachterkleindochter van Jan van der Heyden, februari 2007. Foto René den Engelsman/Rijksmuseum

Meisjes in bruidsjurk poseren tijdens de MuseumN8 voor Het Joodse bruidje. Foto Taco Anema

Vrienden, sponsors en weldoeners

Bestuurlijk

Personeel

In januari organiseerde het Rijksmuseum een Patronendiner in

Onder de hoede van het Rijksmuseum Fonds, de steunstichting

In de Raad van Toezicht werden drie nieuwe leden verwelkomd:

Nadat in 2006 de nieuwe organisatie van de Sector Collecties was

enkele voor de gelegenheid in winterse sfeer omgetoverde zalen

van het Rijksmuseum, werden acht nieuwe Fondsen op Naam

Maarten van der Lande (partner Baker & McKenzie), Frits van

afgerond, is de organisatie van de Sector Presentatie in het afge-

in de Philipsvleugel. Voor de Vrienden van het Rijksmuseum wer-

opgericht. Diverse deelcollecties kunnen rekenen op speciale

Oostrom (Universiteitshoogleraar Universiteit Utrecht en presi-

lopen jaar gewijzigd. Aan de Sector Presentatie is naast Tentoon-

den diverse activiteiten georganiseerd, zoals speciale kinderrond-

steun: het J.A.J. en M.A. Risseeuw Fonds is gericht op aankoop, res-

dent van de Koninklijke Nederlandse Akademie van Wetenschap-

stellingen en Educatie & Publieksinformatie een derde afdeling

leidingen bij de tentoonstelling Brand! en een speciale openstel-

tauratie en tentoonstellingen van schilderijen uit de periode van

pen) en Margot Scheltema (financieel directeur van Shell Neder-

toegevoegd, Publicaties. Deze richt zich niet alleen op traditio-

ling, activiteiten die goed werden bezocht.

de Haagse School; het Sara Geertruida Aalders-Huender Fonds op

land). Daarmee werden de vacatures ingevuld die in 2006 waren

nele publicaties op papier, maar omvat ook de website en multi-

Het Rijksmuseum mag wederom een gerenommeerde organisa-

kant; het Maria Adriana Aalders Fonds op vaderlandse geschiede-

ontstaan door het vertrek van Herman Wijffels en het overlijden

mediale uitgaven.

tie aan de sponsors toevoegen. Baker & McKenzie heeft zich voor

nis en Nederlands cultureel erfgoed en het Knecht-Drenth Fonds

van Dries Fransen van de Putte. In juni 2007 werd afscheid geno-

De organisatie van bb&v (Bewaking, Beveiliging & Veiligheid)

drie jaar aan het museum verbonden en dankzij hun genereuze

op Nederlands gelieerde schilderkunst die esthetisch en geschied-

men van Nelleke Noordervliet, die na het bereiken van de maxi-

wordt gewijzigd, mede om de kwaliteit van de beveiliging te ver-

steun werden al een aantal prachtige foto’s verworven, onder

kundig een beeld geeft van de 20ste eeuw. De Bibliotheek heeft

male zittingstermijn van acht jaar uit de Raad terugtrad.

hogen in verband met de maatschappelijke ontwikkelingen en

meer van Brassaï en Robert Capa.

door het Van der Vossen-Delbrück Fonds meer armslag om kunst-

De Raad vergaderde viermaal met de directie. De voortgang van

de hogere veiligheidsrisico’s. Daarnaast worden meer ontwikke-

Dankzij founder Philips en hoofdsponsors BankGiro Loterij en

theoretische en kunsttechnologische bronnen aan te kopen, te

Het Nieuwe Rijksmuseum was een belangrijk gespreksonderwerp

lingsmogelijkheden geboden aan de medewerkers, onder meer

ing kon het Rijksmuseum diverse activiteiten organiseren. De al

restaureren en te onderzoeken en het Migelien Gerritzen Fonds

dat ook centraal stond in een themabijeenkomst van de Raad

door functiedifferentiatie en een gevarieerder takenpakket. Met

genoemde succesvolle tentoonstelling waarmee het Rijksmuseum

maakt het mogelijk om educatieve activiteiten te organiseren voor

met het Kernteam (directie en een aantal afdelingshoofden). De

de voorbereiding op de samenwerking met de meldkamer van

zich voor het eerst in China presenteerde, is mede te danken aan

de afdeling Conservering & Restauratie. In maart 2008 werd een

leden van de Raad werden tijdens deze bijeenkomst bijgepraat

het Van Gogh Museum in een gemeenschappelijke behuizing zijn

Philips en ing. Rijksmuseum Amsterdam Schiphol wordt mede

overeenkomst met Corus getekend inzake de oprichting van het

over ontwikkelingen op het gebied van publieksbenadering en

vorderingen gemaakt.

mogelijk gemaakt door ing en bezoekers konden dankzij ing in

fonds Staal aan Zee, dat het mogelijk maakt om een conservator

over de plannen voor de nieuwe geïntegreerde opstelling.

Om de bezoekers in de Philipsvleugel beter te kunnen bedienen,

augustus opnieuw gebruik maken van de Meal Deal, waarbij men

Indiase kunst te benoemen.

Het museum had in het afgelopen jaar weer veel profijt van de

is besloten om een Frontoffice te gaan vormen. Hierin worden

voorafgaand aan of na een museumbezoek kon genieten van een

De voortzetting van de samenwerking met het Bonnefantenmuse-

Marketing Adviesraad waarvan de leden regelmatig bijeenkomen

alle medewerkers ondergebracht die betrokken zijn bij de recht-

lunch in de tuin. De genereuze steun van de BankGiro Loterij

um onder de naam Rijksmuseum Maastricht werd gevierd met een

met de zakelijk directeur en het hoofd Communicatie & Marke-

streekse dienstverlening aan het publiek: kassiers, vestiairemede-

maakte de aankoop van twee spectaculaire Japanse tempelwach-

afterparty na de opening van de tefaf. Het Bonnefantenmuseum

ting. Voor hun genereuze en belangeloze inzet is het museum

werkers, medewerkers van de publieksbalies en de winkel, maar

ters mogelijk (zie uitklapper v). Ontwikkelingen in de kansspel-

bood tevens gastvrijheid voor een directors’ dinner dat het Rijksmu-

veel dank verschuldigd aan voorzitter Bert Meerstadt (directeur

ook de medewerkers die de reserveringen voor bijvoorbeeld groe-

sector lijken te gaan leiden tot een restrictiever beleid en minder

seum tijdens de tefaf organiseerde.

Nederlandse Spoorwegen) en leden Muriel Arts (directeur mar-

pen en klassen verzorgen alsmede de medewerkers die belast zijn

mogelijkheden voor de goede-doelenloterijen. Het is goed om te

keting kpn Consumentenmarkt), Johan Brand (consultant Egon

met de uitvoering van evenementen en ontvangsten. De organi-

benadrukken hoe belangrijk de steun van de BankGiro Loterij is:

Zehnder International), Diederik Karsten (ceo upc Nederland),

satie van evenementen en ontvangsten wordt gestroomlijnd door

zonder die steun zouden vele aankopen niet meer mogelijk zijn.

Eugène Randag (consultant) en Chris Vogelzang (ceo private

de betrokken medewerkers die nu verspreid zijn over enkele

banking Fortis Bank).

afdelingen, onder te brengen in een apart cluster Evenementen & Ontvangsten binnen de afdeling Communicatie & Marketing.

32

33 Patronendiner, 23 januari 2007.

Ontvangst van relaties op de tentoonstelling From Vulcan’s Forge in het Bonnefanten Museum na de opening van de tefaf.

soneelsbezetting beter kan afstemmen op de personeelsbehoefte en de werknemer zijn werktijd beter kan afstemmen op zijn persoonlijke omstandigheden.

Het Nieuwe Rijksmuseum

Niek van Sas, hoogleraar geschiedenis aan de Universiteit van Amsterdam, is voor een periode van vijf jaar benoemd tot hono-

Een belangrijke mijlpaal werd bereikt toen stadsdeelvoorzitter

dels is de inhoudelijke en financiële demarcatie van beide deelpro-

rair conservator Nederlandse Geschiedenis. Enkele jaren gele-

Egbert de Vries op 13 december de bouwvergunning overhandig-

jecten afgerond en zijn overlegstructuren gecreëerd waarin afstem-

den heeft het Rijksmuseum de functie van honorair conservator

de aan de hoofddirecteur, de laatste vergunning die nodig was om

ming en coördinatie van bouw en inrichting worden geborgd.

ingesteld voor personen die een belangrijke positie bekleden aan

met de bouw te kunnen beginnen. Helaas heeft de in 2007 gestar-

In maart 2007 werd het Voorlopig Ontwerp van de Franse inrich-

een wetenschappelijke instelling en die directie en wetenschap-

te Europese aanbesteding niet geleid tot een opdrachtverlening,

tingsarchitect Wilmotte gepresenteerd. Het VO was vervolgens

pelijke staf van het museum van advies kunnen dienen bij de uit-

omdat het verschil tussen de aanbieding van de aannemer en de

onderwerp van intensieve bespreking, niet alleen in de Adviesgroep

oefening van hun werkzaamheden. Ook worden zij uitgenodigd

begroting dermate groot was dat besloten is de aanbieding onaan-

Museale Visie (de voormalige Regiegroep Museale Inrichting)

en in de gelegenheid gesteld onderzoek te doen in de collectie

vaardbaar te verklaren. In februari 2008 is besloten tot een nieuwe

maar ook in breder in- en extern verband. Voor de 20ste eeuw is

van het museum om zodoende een dialoog tot stand te brengen

aanbesteding, waarbij het werk gesplitst in onderdelen zal worden

een Adviescommissie in het leven geroepen waarin zitting hebben

tussen de museale en de universitaire wereld. Niek van Sas is de

aanbesteed. Uitgaande van een geslaagde aanbesteding en een start

Carla Boos (eindredacteur Andere Tijden), Jan Debbaut (o.a. oud-

tweede honorair conservator, in 2005 werd Volker Manuth, hoog-

van de werkzaamheden in de loop van 2009 wordt de openingsda-

directeur Van Abbe Museum), Luca Dosi Delfini (o.a. oud- conser-

leraar kunstgeschiedenis aan de Radboud Universiteit, benoemd

tum van Het Nieuwe Rijksmuseum, mits nieuwe tegenslagen uitblij-

vator meubelen Stedelijk Museum), Cornelia Homburg (freelance

tot honorair conservator 17de-eeuwse schilderkunst.

ven, voorzien voor eind 2012 met een mogelijke uitloop naar 2013.

kunsthistorica), James Kennedy (hoogleraar Nieuwste Geschiede-

Directeuren, conservatoren en andere medewerkers van het muse-

Desondanks is er afgelopen jaar wel voortgang geboekt in het

nis VU) en Jan Teeuwisse (directeur museum Beelden aan Zee).

De afdeling Educatie bestaat na deze wijziging uit de medewer-

um waren het afgelopen jaar actief in tal van gremia, zoals moge

hoofdgebouw. Nadat in 2006 de binnenhoven waren uitgegraven

In de zomer werd het Ateliergebouw in gebruik genomen en ver-

kers educatie en de onderwijsmedewerker, en is daardoor beter

blijken uit de overzichten elders in dit jaarverslag van de externe

ten behoeve van het nieuwe binnenplein, werden in 2007 de beton-

huisden de restauratieateliers van het Rijksmuseum en de restau-

in staat zich te concentreren op haar kerntaken: het ontwikke-

activiteiten en de voordrachten en lezingen. De hoofddirecteur

constructies aangebracht voor het grand café, de winkel en het audi-

ratoropleiding van de Universiteit van Amsterdam naar het door

len van en invulling geven aan het educatieve beleid. Educatie

participeerde in conferenties over de toekomst van historische

torium die in respectievelijk onder het nieuwe Atrium komen. Ook

de Spaanse architecten Cruz y Ortiz ontworpen gebouw. De derde

is voorts verantwoordelijk voor de educatieve producten en de

musea in Berlijn en over collectiemobiliteit in München, en orga-

werd gestaag verder gewerkt aan het terugbrengen van de deco-

bewoner, de onderzoeksafdeling van het Instituut Collectie Neder-

bediening van de diverse doelgroepen, waarvan het onderwijs

niseerde een serie colleges ter gelegenheid van zijn afscheid als

raties van Cuypers in onder meer de Eregalerij. Velen volgden de

land, zal in de eerste helft van 2008 zijn intrek nemen. Inmiddels

een van de belangrijkste is.

bijzonder hoogleraar museumbeleid van de Vrije Universiteit. De

vorderingen tijdens een zogenoemde Hard Hat Tour, waarbij men

zijn gesprekken gestart om te bezien hoe invulling zal worden gege-

Naast bovenstaande organisatiewijzigingen is met de Onderne-

directeur Collecties nam deel aan een symposium waarin de plan-

onder begeleiding en voorzien van helm en veiligheidsschoenen

ven aan de inhoudelijke samenwerking, teneinde het streven om

mingsraad gesproken over de invoering van ArbeidsTijdenMa-

nen voor een Nationaal Historisch Museum in Nederland vanuit

een rondgang maakt door het hoofdgebouw.

gezamenlijk een center of excellence op restauratiegebied te vormen,

nagement (atm) conform de afspraken terzake in de cao voor

internationaal perspectief werden bediscussieerd en vertegen-

Het project Het Nieuwe Rijksmuseum bestaat nu uit twee deelprojec-

waar te maken. Op 8 november werd de formele opening verricht

rijksgesubsidieerde musea die met ingang van 1 april werd afge-

woordigde het Rijksmuseum bij de heropening van het vernieuw-

ten: bouw en inrichting. Het afgelopen jaar is afgesproken dat de

door minister Plasterk.

sloten. atm heeft als doel het efficiënter en effectiever afstemmen

de Prado Museum in Madrid.

uitvoering van het deelproject inrichting wordt gedelegeerd aan het

Bart van der Pot werd in mei 2007 als Programmadirecteur opge-

Rijksmuseum. Het eigen Projectbureau Huisvesting, ingesteld ten

volgd door Etienne Schoenmaeckers, projectmanager van de Rijks-

behoeve van het renovatieproject, werd hiervoor uitgebreid. Inmid-

gebouwendienst.

van vraag en werkaanbod. Dit betekent dat de werkgever de per-

34

35 Hoofddirecteur Ronald de Leeuw ontving op 11 augustus 2007 een Honorary Degree of Doctor of Letters aan de Universiteit van Melbourne, Australië. Foto Michael Silver

Stadsdeelvoorzitter Egbert de Vries overhandigt de bouwvergunning voor Het Nieuwe Rijksmuseum, voorafgaand aan de opening van de Karel du Jardin-tentoonstelling, 13 december 2007. Foto Jeroen Swolfs

Vooruitblik In oktober 2007 werd bekendgemaakt dat Ronald de Leeuw heeft

bereiding voor het programma van tijdelijke tentoonstellingen na

Op 25 februari werd in Scheveningen in het museum Beelden aan

de heropening ter hand te nemen. Begin dit jaar heeft de Raad van

Zee de laatste satellietpresentatie van het Rijksmuseum geopend

Toezicht Wim Pijbes, sinds 2000 directeur van de Kunsthal Rotter-

(Rijksmuseum aan Zee), gewijd aan een deel van de collectie Aziati-

dam, als nieuwe hoofddirecteur benoemd, aan wie bovengenoem-

sche sculptuur die aldaar in dialoog met 20ste-eeuwse beeldhouw-

de taken met het volste vertrouwen kunnen worden overgelaten.

kunst zal worden gepresenteerd.

Hij treedt aan op 1 juli 2008. Begin 2008 kondigde ook directeur

Tegelijk met de internationale kunst- en antiekbeurs tefaf opende

Collecties Peter Sigmond zijn vertrek aan. Taco Dibbits, al aan het

begin maart in Maastricht onder de titel Palazzo de nieuwe presen-

museum verbonden als hoofd Beeldende kunst, volgt hem per

tatie van het Rijksmuseum Maastricht. Het thema is het verzamelen

1 juni 2008 op.

van vroeg-Italiaanse kunst in Nederland in de periode 1900-1940,

Voor 2008 liggen intussen de plannen al klaar. Op 8 februari ging

met als centrale figuur de Zwitserse verzamelaar Otto Lanz.

in Haarlem de tentoonstelling De droom van Piranesi. Eeuwig modern

In juni verwelkomt het museum als bijzondere gast het wereld-

design van start. Deze tentoonstelling heeft als middelpunt twee

beroemde portret van Jacopo Strada van de Venetiaanse groot-

topstukken uit de verzameling van het Rijksmuseum, te weten de

meester Titiaan (1488-1576). Dit meesterwerk van het Kunsthis-

schoorsteen die de Italiaanse graficus en architect Giovanni Bat-

torisches Museum verblijft hier als dank voor het bruikleen van

tista Piranesi (1720-1778) leverde voor het Amsterdamse huis van

werk van Frans Hals dat enige jaren geleden door het Rijksmuse-

John Hope, alsmede de zogenoemde Rezzonicotafel. De tentoon-

um aan het Weense museum in langdurig bruikleen was gegeven.

stelling is voorbereid door een internationaal team van specialis-

Jacopo Strada wordt in Amsterdam gedurende enkele maanden

ten onder aanvoering van Piranesi-expert John Wilton Ely en werd

herenigd met zijn zoon Ottavio Strada van wie het Rijksmuseum

georganiseerd door het Cooper-Hewitt National Design Museum

een portret bezit van de hand van Titiaans tegenvoeter Tintoret-

in New York, waar de expositie op 11 september 2007 in première

to (1518-1594). Eveneens in juni zullen de twee beelden van de

ging. De tentoonstelling werd onder auspiciën van het Rijksmu-

Japanse tempelwachters worden gepresenteerd in het kader van

seum en met Ronald de Leeuw als gastconservator getoond in Tey-

een tentoonstelling van de belangrijkste aanwinsten tijdens het

lers Museum. De tentoonstelling werd uitgebreid met een hoofd-

directoraat van Ronald de Leeuw.

In 1998 formuleerde Ronald de Leeuw in de beleidsnota Het Rijks-

stuk over de relatie die enkele Nederlandse grand-touristen eind

Ook op het gebied van publicaties staan tal van nieuwe titels op

besloten in de zomer van 2008 het hoofddirectoraat neer te leg-

museum in de 21ste eeuw het concept voor Het Nieuwe Rijksmuseum.

18de eeuw met Piranesi onderhielden. Bij deze tentoonstelling is

stapel. Het dossier van Gary Schwartz over de Nachtwacht krijgt

gen. Met de voltooiing van het Ateliergebouw en de verlening van

Nu het Definitief Ontwerp van Cruz y Ortiz voor het gebouw en

ook een symposium belegd.

een nieuw jasje en er verschijnt een serie thematische boekjes over

de bouwvergunning voor het hoofdgebouw vangt een nieuwe fase

Wilmottes ontwerp voor de vormgeving van de museale inrichting

Vanaf 23 februari is in Museum Boijmans Van Beuningen te Rot-

landschappen, bloemen, en dergelijke. Voor kinderen en jeugdige

voor Het Nieuwe Rijksmuseum aan. Ook het Definitief Ontwerp

zijn geconcretiseerd, lijkt het moment geschikt om het stokje over

terdam een grote tentoonstelling te zien gewijd aan de Vroege Hol-

ouders is een uitklapbaar poppenhuisboek in de maak.

van de museale inrichting van de hand van Jean-Michel Wilmotte

te dragen aan iemand van een volgende generatie die met volle

landers. Schilderkunst van de late Middeleeuwen. Werken uit de collec-

Maar waar natuurlijk vooral met vurig verlangen naar wordt uitge-

nadert medio 2008 zijn afronding. Een voorproefje van Wilmottes

energie de nieuwe, geïntegreerde presentatie van het Rijksmuse-

tie van het Rijksmuseum vervullen hierin zowel door hun aantal

keken is de eerste bouwhandeling voor Het Nieuwe Rijksmuseum.

ontwerp werd in maart 2007 aan de pers gepresenteerd en ook in

um realiseert en ook aan de introductie van de 20ste eeuw in het

als hun belang een centrale rol. Talrijke schilderijen zijn het afge-

het Infocentrum tentoongesteld.

Rijksmuseum gezicht gaat geven. Ook is het nu mogelijk de voor-

lopen jaar speciaal voor deze gelegenheid gerestaureerd.

36

37 Te zien op de tentoonstelling Vroege Hollanders: Lucas van Leyden, Drieluik met de Dans om het gouden kalf, ca. 1530. Olieverf op paneel, middenpaneel 93,5 x 66,9 cm, linkerluik 91,7 x 30,2 cm, rechterluik 91,8 x 30,2 cm. Rijksmuseum Amsterdam, inv.nr. SK-A-3841

Het Ateliergebouw: een uniek expertisecentrum iii

Het Atelier­ gebouw: een uniek expertise­ centrum

Op 8 november 2007 opende minister Plasterk het Atelierge­ bouw, het eerste voltooide onderdeel van Het Nieuwe Rijks­ museum. Het Ateliergebouw is een centrum voor restauratie en conservering, wetenschapsbeoefening, onder zoek en opleiding, waar onder optimale omstandigheden wordt gewerkt aan het behoud en beheer van Nederlands cultureel erfgoed.

dakconstructie en de driehoekige vorm van de ramen in de zijge-

samenwerking een belangrijke meerwaarde kan hebben. Zo heeft

Rembrandts portret De Oosterling. Mede omdat dit schilderij

een andere invalshoek behandeld dan schilderijen uit diezelfde

vel wordt alleen noorderlicht toegelaten.

schilderijenrestaurator Laurent Sozzani zich intensief beziggehou-

het topstuk zou worden van de tentoonstelling Rembrandt and

periode. Beide soorten objecten zijn meestal bedekt met een

In de eerste toren vinden we op de eerste verdieping de afdelingen

den met de restauratie van het beschilderde terracotta beeld van

the Golden Age; Highlights from the Rijksmuseum in Shanghai werd

beschermende afwerklaag; bij een bronzen beeld is dat veel-

voor textielrestauratie, glas & keramiek en het archeologisch en his-

Johan van der Schardt, dat vanwege een breuk in de klei in het

het onderworpen aan een complete restauratie. De verwijde-

al een organisch lakpatina (een mengsel van harsen), bij een

torisch metaal. Op de tweede verdieping zitten de restauratoren voor

atelier van de keramiekrestaurator was beland. Voor de restauratie

ring van de vergeelde vernislagen en oude restauraties (nage-

schilderij vernis. Nu wordt de beschermlaag van bronzen beel-

boeken, papier en fotografische materialen. Zij houden het materi-

van de ebbenhouten lijst van Lucas van Leydens Dans om het gou­

donkerde olieverfretouches uit de 19de en 20ste eeuw) brach-

den niet snel verwijderd, omdat ze wordt gezien als een ouder-

aal van het Rijksprentenkabinet in stand en werken aan de schitte-

den kalf is door een team van lijstenrestauratoren intensief samen-

ten aan het licht dat de kop, de turban en het kostuum van de

domskenmerk en dus als historisch belangrijk. Vernislagen van

In het Ateliergebouw bundelen het Rijksmuseum, het Instituut

rende verzameling fotografie van het museum. In de tweede toren

gewerkt met Iskander Breebaart, senior restaurator van de meu-

oosterling in uitstekende conditie verkeerden maar dat de don-

schilderijen daarentegen worden in de loop der tijd steeds

Collectie Nederland (icn) en de Universiteit van Amsterdam

zijn op de tweede verdieping de restauratieafdelingen voor meubels

belafdeling. Adriaen Coortes wonderschone Stilleven met asperges

kere achtergrond behoorlijk beschadigd was. De verf was hier

geler en donkerder, en benemen daardoor het zicht op het

(UvA) hun kennis op het gebied van restauratie en conserve-

en voor maritieme modellen gehuisvest. De verdieping daarboven is

bleek, heel ongebruikelijk, op papier geschilderd; schilderijenres-

verpoetst, sleets als gevolg van minder subtiele restauraties uit

werk. Bovendien biedt een verouderde vernislaag steeds min-

ring van kunstvoorwerpen. Met onderzoek, onderwijs en prak-

ingericht voor de restauratie van schilderijen en schilderijlijsten.

taurator Erika Metz kon niet alleen gebruikmaken van natuurwe-

het verleden. Ook kwam met de huidige schoonmaak aan het

der bescherming. Dergelijk vernis wordt dan juist wel verwij-

tenschappelijke analyses, maar ook van de expertise van senior res-

licht dat er zich naast de turban een kwast bevindt. Deze kwast

derd, maar dat is niet zo erg, want het betreft vrijwel nooit een

tijk onder één dak is het Ateliergebouw een expertisecentrum in ontwikkeling dat niet alleen uniek is voor Nederland, maar

Partners

taurator papier Idelette van Leeuwen. En voor de bestudering van

was voor de restauratie niet zichtbaar maar was wel te zien op

oorspronkelijke vernis.

ook op internationaal niveau.

De restauratoren van het Rijksmuseum zijn niet de enige gebrui-

een 18de-eeuws Aziatisch ivoren beeldje konden op korte termijn

de röntgenfoto van het schilderij. De kwast was duidelijk door

Tenminste, dat is usance in Nederland. Onze collega’s van de

Het gebouw zelf, ontworpen door het Spaanse architectenduo

kers van het Ateliergebouw. Ook de opleiding Conservering en

materiaalanalyses worden gedaan. Deze lijst van grensoverschrij-

Rembrandt geschilderd. Of het ook Rembrandts bedoeling was

Hermitage uit Sint-Petersburg hebben een andere aanpak, zoals

Cruz y Ortiz, speelt in die ontwikkeling een belangrijke rol. De

restauratie van cultureel erfgoed van de Universiteit van Amster-

dende samenwerking is eindeloos uit te breiden, en zal ongetwij-

geweest de kwast zo duidelijk in het zicht te laten, was nog te

wij in november tijdens een uitgebreide kennismaking met

hele architectuur is gericht op de vorming van een inspireren-

dam (UvA) is er gehuisvest.

feld nog veel langer worden wanneer de UvA en het icn zich, tot

bezien. Microscopisch onderzoek wees uit dat Rembrandt de

hen ontdekten. Zij verdunnen het oude vernis tot een micro-

de omgeving waarin een open, levendige, en vruchtbare samen-

Opleiding, zeker op universitair niveau, kan niet zonder onder-

wederzijds voordeel, op volle sterkte bij ons voegen.

kwast inderdaad had weggeschilderd met donkere verf. Net als

dun laagje, verwerken op dit laagje de benodigde retouches,

werking tussen de verschillende restauratiedisciplines kan ont-

zoek. Daarom is het verheugend dat vanaf mei 2008 de onder-

de donkere verf van de achtergrond was ook deze donkere verf

en brengen daaroverheen dan een dekkende nieuwe vernislaag

staan. Dit schept de voorwaarden om nog beter dan vroeger te

zoeksafdelingen van het Instituut Collectie Nederland (icn) onze

Conserveren en restaureren

verpoetst. Er waren nog maar een paar restjes van over. De op

op. Kennis nemen van verschillende invalshoeken en werkwij-

zorgen voor de Rijksmuseumcollectie en de resultaten daarvan

gelederen komen versterken. Voor het icn is de begane grond

Nadat de verhuizing was afgerond, konden de bijna dertig res-

elkaar liggende verflagen hadden dezelfde kenmerken. Rem-

zen is niet alleen inspirerend, maar leidt ook tot een sterker

bij een groter publiek onder de aandacht te brengen.

gereserveerd, evenals de twee verdiepingen daaronder, die zijn

tauratoren van het Rijksmuseum zich alvast weer gaan richten op

brandt had dus in dit schilderij, net als in veel van zijn ande-

onderbouwd debat in het continue proces van kennisuitwisse-

gevuld met onderzoekslaboratoria, studie- en opslagruimtes. Er

hun kerntaken: het conserveren, restaureren en onderzoeken van

re schilderijen, een verandering aangebracht (een zogenoem-

ling en kennisontwikkeling dat ons in het nieuwe expertisecen-

Functionaliteit

zullen dan zo’n honderd mensen een werkplek in het Atelierge-

kunstobjecten. Bij een conserverende behandeling staat behoud

de pentimento, Italiaans voor spijt). De donkere schildering op

trum voor ogen staat.

Het nieuwe Ateliergebouw gaat schuil achter de wat sombere

bouw hebben. Het Rijksmuseum, de UvA en het icn profiteren

van het object centraal. Denk hierbij bijvoorbeeld aan preventieve

de kwast is nu weer voorzichtig hersteld. Kijk je in strijklicht

Het oude, wat sombere gebouw van het Veiligheidsinstituut is

bakstenen voorgevel van het monumentale Veiligheidsinstituut

van elkaars aanwezigheid en hebben samen de beschikking over

maatregelen om ervoor te zorgen dat het materiaal in het object

dan herken je de kwast nog aan de impasto van de verf maar

op elegante wijze met een nieuw bouwwerk geïntegreerd tot

uit 1912. Daarachter verrijzen twee torens, die door een hel-

de modernste faciliteiten op het gebied van onderzoek en labora-

niet, of ten minste zo weinig mogelijk door de tand des tijds wordt

de kwast speelt geen grote rol meer in de compositie. Met het

een transparant en werkzaam geheel. We verwachten dat deze

dere atriumachtige ruimte met elkaar zijn verbonden. Functio-

toria. Op deze manier wordt een ambitieuze omgeving gecreëerd

aangetast. In het geval van restaureren speelt behoud uiteraard

afnemen van vergeelde vernis en oude restauraties en met het

functionaliteit tot goede en plezierige interdisciplinaire samen-

naliteit staat in het gebouw, dat een oppervlakte heeft van ruim

voor uitwisseling tussen opleiding, onderzoek en praktijk.

ook een belangrijke rol, maar wordt daarnaast ook nog onder-

vinden en vooral met het weer wegwerken van de kwast zijn we

werking, mooie en levendige discussies, verstandig en diep-

zocht hoe het werk er oorspronkelijk uitzag en wat de bedoeling

teruggegaan naar de bedoeling van de kunstenaar.

gaand wetenschappelijk onderzoek, maar vooral tot prachtig gerestaureerde kunst zal leiden.

9000 m2, voorop. Alle ateliers, maar ook alle gangen, deuren en liften zijn extra hoog en breed, zodat grote kunstvoorwerpen

Grensoverschrijdend

van de kunstenaar kan zijn geweest.

Overigens kent elk restauratiespecialisme eigen regels. Zo wor-

makkelijk kunnen worden getransporteerd. Door de ‘getande’

Inmiddels is al duidelijk geworden dat de multidisciplinaire

Een recent voorbeeld van deze werkwijze is de restauratie van

den bijvoorbeeld bronzen beelden uit de renaissance vanuit

Om lichtreflecties te voorkomen zijn alleen in het restauratieatelier voor schilderijen de wanden donkergrijs geschilderd. Foto Luuk Kramer

Thea van Oosten in haar nieuwe laboratorium bezig met een monstername.

Omslag: Het Ateliergebouw, ontworpen door Cruz y Ortiz. Foto Jose Manuel Ballester

Links: Medewerkers van het Ateliergebouw. Foto Victor van Bergen Henegouwen

Opening van het Ateliergebouw door minister Ronald Plasterk, 8 november 2007. Foto Pepijn Vanthoor

Essays 41

Ronald de Leeuw over het belang van de BankGiro Loterij voor het Rijksmuseum

44

Portretpendanten van Piero di Cosimo gerestaureerd en opnieuw ingelijst

38

47

Eeuwig modern design van Giovanni Battista Piranesi

49

Rijksmuseum in China

Ronald de Leeuw over het belang van de BankGiro Loterij voor het Rijksmuseum

Ronald de Leeuw wordt door buitenlandse collega’s wel eens benijd vanwege de manier waarop het Rijksmuseum kan handelen bij grote aankopen. Dat voorrecht heeft het Rijksmuseum voor een aanzienlijk deel te danken aan de BankGiro Loterij, die voor een lange termijn miljoenen euro’s steun aan het museum heeft toegezegd. ‘In het buitenland is vaak sprake van uitgebreide commissies die

niet te hoog stellen. Het geld van de loterij heeft dat veranderd.’

zich met een aankoop bemoeien. Dan moet zo’n voorstel een heel

De nadruk op topstukken komt ook voort uit het besef dat de aan-

traject doorlopen en blijft lang onduidelijk of het vereiste geld bij

koop van het ene schilderij bij wijze van spreken een ander schil-

elkaar kan worden gebracht,’ aldus De Leeuw. Het Rijksmuseum

derij van de muur drukt. ‘Want we zijn niet van plan het museum

daarentegen kan dankzij de BankGiro Loterij beschikken over

groter te maken. Kwaliteitsverbetering is het motto.’ Het is daarbij

een redelijk constante en overzichtelijke geldstroom en kan zono-

wel zo prettig dat het museum niet onder druk staat om met een

dig slagvaardig – dus zonder bureaucratische beslommeringen –

bepaalde frequentie aankopen te doen. ‘Het is theoretisch moge-

optreden als er een interessant stuk op de markt komt.

lijk dat we drie jaar lang niets uitgeven en dan toeslaan bij een

De samenwerking dateert van 2004. De Leeuw: ‘Maar voor die tijd

hele grote aankoop. Juist die vrijheid om zelf keuzes te maken, vin-

werden we ook al gesteund door z’n voorganger: de Sponsor Bingo

den we erg belangrijk.’

Loterij.’ Gevraagd naar het concrete belang van de BankGiro Lote-

Het initiatief voor de steun is uit de loterij zelf voortgekomen.

rij voor het Rijksmuseum houdt De Leeuw twee vingers omhoog:

‘Toen ze hadden gehoord hoe pover de aankoopbudgetten waren

‘Ten eerste: we kunnen sneller beslissen. Ten tweede: we kunnen

waarmee toonaangevende Nederlandse musea moesten werken,

op een hoger niveau aankopen doen.’ Ter illustratie noemt hij het

hebben ze gezegd: ons geld kan daar een verschil maken.’

schilderij Adolf en Catharina Croeser aan de Oude Delft (vroeger bekend

De loterij is tevens een van de hoofdbegunstigders van Het

als ‘Een burgemeester van Delft en zijn dochter’) van Jan Steen, dat in

Nieuwe Rijksmuseum. ‘De overheid financiert de infrastructuur en

2004 kon worden verworven. ‘Een beroemd schilderij met een

het gebouw zelf. Maar voor de museale inrichting zijn we op spon-

hoge vraagprijs. Die aankoop zou niet mogelijk zijn geweest zonder

sors en begunstigers aangewezen. En daar krijgen we ook een ste-

het geld van de loterij.’ Omgekeerd heeft zo’n spraakmakende aan-

vige bijdrage van de loterij.’ De Leeuw hamert op het belang te

koop weer een goede uitstraling op het imago van de loterij. ‘De

investeren in cultuur. ‘Ik bespeur een zekere gemakzucht op dat

deelnemers van de loterij kunnen daar met recht trots op zijn.’

terrein. Terwijl ik denk dat je er goed aan doet cultuur structureel

In overleg is de intentie uitgesproken het geld niet over veel ver-

te steunen en méér te doen. Kijk hoe men daar in Oostenrijk mee

schillende terreinen te versnipperen. ‘We gebruiken het vooral

omspringt. Net als het Mozart-imago wordt de Weense kunst van

voor in het oog springende aankopen. Op dat terrein was de boel

rond 1900 daar echt gepusht. Dat is een positieve cultuurpolitiek

in voorgaande jaren wat ingezakt. We konden nog wel een servies

waarvan ze op allerlei terreinen de vruchten plukken. In Neder-

of een goed stuk kunstnijverheid aankopen, maar een topschilderij

land vegeteren we een beetje op onze luxe: we hebben Rembrandt,

zat er niet in.’ De Leeuw roept in herinnering hoe hij bij het door-

Vermeer, Van Gogh en Mondriaan. Ik denk dat je op een actieve

bladeren van veilingcatalogi de pagina’s met topstukken moest

manier met dat rijke erfgoed moet omgaan. Het geld van de Bank-

overslaan. ‘Daar was simpelweg geen geld voor. Je moest je ambities

Giro Loterij stelt ons daartoe in staat.’

41 Uitsnede: Jan Steen, Adolf en Catharina Croeser aan de Oude Delft, bekend als ‘Een burgemeester van Delft en zijn dochter’, 1655. Olieverf op doek. Rijksmuseum Amsterdam, inv.nr. SK-A-4981.

Aanwinsten mede mogelijk gemaakt door Sponsor Bingo Loterij en BankGiro Loterij 1998 - Anne Louis Girodet de Roucy Trioson, Portret van Hortense de Beauharnais, koningin van Holland, echtgenote van koning Lodewijk Napoleon, 1805-1809. Olieverf op doek, 60,9 x 49,8 cm, inv.nr. SK-A-4943. 1999 - Kabinet met pietre dure plaquettes, ca. 1660-1670. Bekleed met ivoor en versierd met verguld zilveren beslag, hoogte 81 cm, inv.nr. BK-1999-85. 2000 - Johan Gregor van der Schardt, Zelfportret, ca. 1573. Terracotta van witbakkende klei met oorspronkelijke olieverfpolychromie, hoogte 23 cm, inv.nr. BK-2000-17. - Giovanni Battista Caccini, Christus de Verlosser, afkomstig van het tabernakel van de familie Benedetti in de Santa Maria

- Nicolaas Eliasz Pickenoy, Portret van Johanna Le Maire (1600/01-1660), 1622-1625. Olieverf op paneel, 105,2 x 77,7 cm, inv.nr. SK-A-4957.

- Pietro Longhi, Portret van een Venetiaanse familie met een

- Gouden penningdoos geschonken aan de Franse vice-admiraal

bediende die koffie serveert, ca. 1752. Olieverf op doek,

De Suffren voor bewezen diensten en ontwerptekening van de

60,2 x 48,2 cm, inv.nr. SK-A-4980.

- Avalokitesvara, eind 8ste eeuw. Staand beeld met vier armen van Avalokitesvara, hoogte 79 cm, inv.nr. AK-RAK-2000-15. 2001 - Jacob Jordaens, Portret van Magdalena de Cuyper, moeder van Rogier Le Witer, 1635-1636. Olieverf op doek, 152 x 118 cm, inv.nr. SK-A-4973.

2004 - Jan Steen, Adolf en Catharina Croeser aan de Oude Delft, bekend als ‘Een burgemeester van Delft en zijn dochter’, 1655. Olieverf op doek, 82,5 x 68,5 cm, inv.nr. SK-A-4981. 2005 - Jan Mostaert, Portret van een Afrikaanse man, ca. 1525-1530. Olieverf op paneel, 30,8 x 21,2 cm, inv.nr. SK-A-4986.

- Jacob Jordaens, Portret van Catharina Behaghel (1597-1666), echtgenote van Rogier Le Witer, 1635. Olieverf op doek, 152 x 118 cm, inv.nr. SK-A-4972.

- Piet Mondriaan, Oostzijdse molen aan het Gein bij maanlicht, ca. 1903. Olieverf op doek, 63 x 75,4 cm, inv.nr. SK-A-4987.

- Jacob Jordaens, Portret van Rogier Le Witer (1591-1678),

- Fotocollectie Diepraam-Kempadoo, inv.nr. RP-F-2005-107.

penningdoos, 1784. Diameter penningdoos 8,9 cm, inv.nr. NG-2006-30 a en b. - J.B. Jongkind, Rue Notre-Dame, 1866. Olieverf op doek, 39 x 47 cm, inv.nr. SK-A-4996. - Carel Willink, Johannes, 1937-1938. Olieverf op doek, 90 x 68 cm, inv.nr. SK-A-4991. - François Spierinx, Drie wandtapijten ‘De geschiedenissen van Diana’, ca. 1593-1600. Wol en zijde, 360 x 260 cm; 360 x 400 cm; 360 x 470 cm, inv.nr. BK-2006-75, 76 en 77. - Jan Toorop, Portret van mevrouw Marie Jeannette de Lange

Novella te Florence, ca. 1598. Marmer, hoogte 71 cm,

koopman in Antwerpen, 1635. Olieverf op doek,

522 20ste-eeuwse foto’s (vintage prints) van onder ande-

(1865-1923), echtgenote van Jan Bouman, 1900. Olieverf

inv.nr. BK-2000-8.

ca. 152 x 118,4 cm, inv.nr. SK-A-4971.

ren Robert Capa, Brassaï, László Moholy-Nagy, André Ker-

op doek, 70,5 x 77,4 cm, inv.nr. SK-A-4989.

- Nicolaas Eliasz Pickenoy, Portret van Pieter van Son

2002 - Aankoop ca. 300 topstukken uit de 17 -eeuwse

tész, Edward Weston, Cas Oorthuys, Eva Besnyö.

(1589/90-1654), 1622-1625. Olieverf op paneel,

wapencollectie van de heer H.L. Visser.

2006 - Dirck van Delen, Beeldenstorm in een kerk, 1630. Olieverf

105,5 x 79,3 cm, inv.nr. SK-A-4956.

e

2003 - Claude Gellée, Havengezicht bij zonsopgang, 1637-1638.

op paneel, 50 x 67 cm, inv.nr. SK-A-4992.

2007 - Beeld van Misshaku kongo (Agyo) en Beeld van Naraen kongo (Ungyo), ca. 1300-1400. Hout met resten van polychromie, hoogte 220 cm, inv.nr. AK-RAK-2007-1-A en B.

Olieverf op doek, 74 x 98,3 cm, inv.nr. SK-A-4977.

42

43 Jacob Jordaens, Portret van Magdalena de Cuyper, moeder van Rogier Le Witer, 1635-1636. Olieverf op doek, 152 x 118 cm. Rijksmuseum Amsterdam, inv.nr. SK-A-4973

Avalokitesvara, eind 8ste eeuw. Staand beeld met vier armen van Avalokitesvara, hoogte 79 cm. Rijksmuseum Amsterdam, inv.nr. AK-RAK-2000-15

Richard Tepe, Tak met abrikozen, 1900-1930. Ontwikkelgelatinezilverdruk, 227 x 164 mm. Rijksmuseum Amsterdam, inv.nr. RP-F-2005-107-109. Uit fotocollectie Diepraam-Kempadoo

Gouden penningdoos geschonken aan de Franse vice-admiraal De Suffren voor bewezen diensten, 1784. Diameter 8,9 cm. Rijksmuseum Amsterdam, inv.nr. NG-2006-30

museum gesloten was, de portretten niet behoefden te worden ten-

zichtbaar is, is een toevoeging, die een eerder doek – in een ver-

toongesteld. Dankzij deze twee factoren kon een grondiger en meer

gelijkbare maar niet exact dezelfde kleur – aan het oog onttrekt.

tijd vergend onderzoek – zowel technisch als kunsthistorisch – en

Het verdwijnpunt van het perspectief van de banen van die eerdere

een wat rustiger uitvoering van de restauratie zelf worden verricht

stof lag in het gelaat van Giuliano. Dat geeft aan dat dit portret oor-

dan anders mogelijk zou zijn geweest. Ze boden het Rijksmuseum

spronkelijk als zelfstandig werk was geschilderd, en niet als linker-

bovendien de gelegenheid een beroep te doen op externe deskun-

deel van een geïntegreerd tweeluik. Bovendien zijn de pen en de

digen, met name Ian McClure van het Hamilton Kerr Instituut van

passer – de attributen die aangeven dat de geportretteerde archi-

de Universiteit van Cambridge, dat zich sedert lang bezighoudt met

tect is – pas toegevoegd nadat het nieuwe rode doek was geschil-

de conservering van vroege Italiaanse panelen, en Laurence Kantor

derd (afb. 2). Het portret van Francesco Giamberti vertoont zulke

van het Metropolitan Museum in New York, een erkende autoriteit

veranderingen niet. Hier is het perspectief opgezet zoals wij het nu

op het gebied van schilderijlijsten uit de Italiaanse renaissance.

zien, met een verdwijnpunt links buiten de lijst. Pas na voltooiing

Bij het eerste materiële onderzoek in 2003 bleken de lindehouten

van Giamberti’s portret heeft Piero di Cosimo de voorgrond van het

Portretpendanten van Piero di Cosimo gerestaureerd en opnieuw ingelijst

panelen in uitzonderlijk goede staat te verkeren – alleen het gezicht

oudere werk aangepast om de twee portretten in één schilderkun-

van Giuliano da Sangallo vertoonde enige slijtage. Toen de werken

stige ruimte onder te brengen. Toen heeft hij ook de boom rechts

uit hun jaren 50-lijsten waren bevrijd, kon bovendien een dikwijls

aan de rand van het linkerportret toegevoegd, om de panelen vloei-

geopperde, maar ook wel eens betwiste veronderstelling worden

ender op elkaar te laten aansluiten.

bevestigd: ofschoon de portretten afzonderlijk zijn vervaardigd,

Na diepgaand overleg werd besloten de portretten weer als twee-

waren ze onmiskenbaar bedoeld om als ensemble te worden beke-

luik in te richten, zodat de beschouwers de door de schilder bedoel-

ken, met een optimale tussenruimte van circa 2,5 cm. Bij die tussen-

de compositie te zien zouden krijgen. Aangezien maar weinig Itali-

In november 2007 is een nieuwe, speciaal ontworpen en vervaardigde lijst aangebracht om twee pendanten van Piero di Cosimo: het portret van de vermaarde Florentijnse architect Giuliano da Sangallo en dat van zijn vader, die musicus was. Dat was de triomfantelijke bekroning van een langdurig, nauwgezet restauratie- en onderzoeksprogramma dat ten doel had deze topstukken van de Italiaanse renaissance in hun oorspronkelijke glorie te herstellen.

ruimte is de empirische perspectiefconstructie, die wordt aangege-

aanse portretten uit de 15de eeuw – en niet één tweeluik – nog in

ven door de banen in de stof op de voorgrond, het overtuigendst.

de oorspronkelijke lijst zitten, was het niet eenvoudig om een voor-

Bovendien sluiten diverse elementen dan goed op elkaar aan – zoals

beeld te vinden. Uiteindelijk viel de keuze op het profiel van de lijst

het pad op het middenplan, tussen de schouders van de geportret-

van het trompe-l’oeil zelfportret waarmee Pietro Perugino zijn fres-

teerden, en de wolk die de twee panelen verbindt –, waardoor de

co’s in de beurs van Perugia heeft gesigneerd (afb. 4). Perugino

Sinds lang was duidelijk dat deze twee portretten – veruit de belang-

zozeer als de dikke vergeelde vernislaag en de hinderlijk verkleurde

werken tot één compositie worden verenigd.

bewoog zich in hetzelfde artistieke milieu als Piero di Cosimo en

rijkste schilderijen uit de Florentijnse renaissance in Nederland –

oude retouches die het oppervlak van de portretten bedekten.

Naarmate onder de bekwame handen van senior restaurator Wil-

Giuliano da Sangallo, en naar zijn voorbeeld kon met slechts gerin-

aan restauratie toe waren. Nadat ze in 1948 in het Rijksmuseum

Het buitengewoon geslaagde eindresultaat is te danken aan twee

lem de Ridder de restauratie vorderde, werd bovendien duidelijk

ge aanpassingen een geschikte dubbele lijst worden ontworpen. In

waren gekomen in het kader van een langdurige ruil met het Mau-

omstandigheden. Daar was ten eerste de generositeit van de heer

dat de stukken niet gelijktijdig waren geschilderd. Niet alleen waren

de nieuwe lijst is het tweeluik van vader en zoon, met hun attribu-

ritshuis, zijn ze begin jaren vijftig voor het laatst behandeld; toen

H.B. van der Ven, een liefhebber van de Italiaanse kunst in het

de panelen vóór het schilderen verschillend geprepareerd, het por-

ten die verwijzen naar de muziek en de architectuur – kunstvormen

zijn ze ook voorzien van bruine, doosachtige lijsten in brutalistische

Rijksmuseum, die met een schenking niet alleen de restauratie,

tret van Giuliano da Sangallo (links) vertoont bovendien een ingrij-

die beide berusten op harmonie van proporties – wederom in volle

trant (afb. 3). Die sloten weliswaar aan bij de toenmalige smaak,

maar ook de nieuwe lijst mogelijk heeft gemaakt. De tweede gun-

pend pentimento, waaruit blijkt dat het was opgezet en voltooid

schoonheid te bewonderen (afb. 1).

maar belemmerden het kunstgenot van de beschouwer bijna net

stige omstandigheid was dat zolang het hoofdgebouw van het Rijks-

als zelfstandig werkstuk. Het rode doek dat thans op de voorgrond

44

45 1. Piero di Cosimo, De portretten van Giuliano en Francesco Giamberti da Sangallo, ca. 1485. Olieverf op lindehout, elk 47,5 x 33,5 cm, als tweeluik in hun nieuwe lijst. Rijksmuseum Amsterdam, inv.nrs. SK-C-1367 en 1368

 inks: Fotografische reconstructie van het portret van Giuliano da Sangallo voor2. L dat het portret van zijn vader werd toegevoegd. 3. Het portret van Francesco Giamberti in de lijst uit ca. 1950.

 ietro Perugino, Zelfportret (detail van de wandschildering in de beurs te Perugia) 4. P Fresco. Collegio del Cambio, Perugia

Eeuwig modern design van Giovanni Battista Piranesi

Onder de titel Piranesi as Designer werd in het New Yorkse Cooper-Hewitt, National Design Museum van 14 september 2007 tot 21 januari 2008 een tentoonstelling gewijd aan de activiteiten van Giovanni Battista Piranesi als baanbrekend ontwerper en architect. Twee van de topstukken van de tentoonstelling waren afkomstig uit het Rijksmuseum. Aansluitend werd de tentoonstelling in Teylers Museum in Haarlem gepresenteerd.

Visionair genie

Objecten en ontwerpen

Giovanni Battista Piranesi (1720-1778) was een van de belangrijk-

Piranesi’s marmeren schoorsteenmantel voor de Nederlandse

ste Italiaanse kunstenaars van de 18de eeuw. Hij is tegenwoordig

bankier John Hope en de druk vormgegeven vergulde wandtafel

vooral bekend als virtuoos etser van gefantaseerde voorstellingen

voor kardinaal Rezzonico, beide uit het Rijksmuseum, behoorden

van kerkers (Carceri d’invenzione) en monumentale gezichten op

tot de topstukken op de tentoonstelling. Daarnaast werden drie-

Rome (Vedute di Roma). De tentoonstelling wierp een geheel nieuw

dimensionale uitwerkingen van Piranesi’s papieren ontwerpen en

licht op dit visionaire genie. Voor het eerst kon een breed publiek

die van navolgers getoond. Bovendien gaven diverse prestigieuze

zien dat hij een buitengewoon veelzijdig en invloedrijk ontwerper

objecten, zoals vergulde pronkvazen, wijnkoelers en monumentale

was van gebouwen, interieurs en meubelen. De essentie van zijn

kandelabers, alsook bijzondere meubelstukken, zoals een klok en

ontwerpmethode bestond uit het eclectisch samensmelten van

een bank in Egyptische stijl, een beeld van Piranesi’s stijl en van

bestaande elementen tot iets geheel nieuws. Hij putte zijn inspi-

zijn invloed op andere kunstenaars. Uiteraard waren er ook wer-

ratie uit de architectuur en vormgeving van het oude Rome, die

ken uit zijn bekende serie Vedute di Roma te zien.

hij hoogschatte om de ongebreidelde creativiteit en de onuitput-

Op een flatscreen was Piranesi’s megalomane ontwerp voor een

telijke variatie in vormen. Op zijn beurt combineerde Piranesi ele-

nooit uitgevoerde verbouwing van de San Giovanni in Laterano

menten uit de Romeinse, Egyptische, Griekse en Etruskische oud-

te zien. Dit virtuele hoogstandje werd uitgevoerd door de special

heid tot vernieuwende ontwerpen met zeggingskracht.

effects -specialisten van de Harry Potter -films. Daarnaast werd op een

Piranesi was zijn tijd bovendien vooruit door zijn opvatting over

beeldscherm in vogelvlucht een reconstructie getoond van het

stijl. Stijl was voor hem de persoonlijke uitdrukking van de kun-

antieke Rome zoals ook te zien was in het opengeslagen boek Il

stenaar en belangrijker dan klassieke en academische normen.

Campo Marzio dell’Antica Roma van Piranesi uit de collectie van het

Uiteraard waren de regels van de kunst ook bij hem op de achter-

Rijksmuseum.

grond aanwezig; hij hechtte aan uitgangspunten als evenwicht in

Aangezien de tentoonstelling in ons land wegens de verbouwing

een compositie of het vermijden van overdaad. Maar Piranesi was

niet in het Rijksmuseum zelf kon plaatsvinden, werd voor de

in staat bestaande grenzen op te rekken en te overschrijden, en

Nederlandse presentatie naar een geschikte locatie gezocht. Die

zo veel verder te reiken dan zijn behoudender tijdgenoten. Zijn

werd gevonden in Teylers Museum, volgens Ronald de Leeuw, die

radicale opvattingen over architectuur en vormgeving riepen bij

als gastconservator optrad, een ‘parel van design’ en de ideale

tijdgenoten zowel grote bewondering als ongemeen heftige weer-

plek voor deze expositie. In de Haarlemse versie van de tentoon-

stand op.

stelling werd extra aandacht besteed aan de invloed van Piranesi in Nederland. Zo werd ingegaan op Nederlanders die in de 18de

47 Wandtafel naar ontwerp van Giovanni Battista Piranesi, ca. 1768. Vervaardigd voor kardinaal Giovanni Battista Rezzonico. Verguld hout en marmer, 90,2 x 149,9 x 74,3 cm. Rijksmuseum Amsterdam, inv.nr. BK-1971-14

eeuw tijdens hun Grand Tour contact hadden gehad met Pirane-

Antoine Bodar, vormgever en hoogleraar Charles Jencks en archi-

si zelf of door hem waren beïnvloed, de plaatsen die zij hadden

tect Ben van Berkel (producent Jord den Hollander, 2008). Daar-

bezocht en de souvenirs die zij meenamen, zoals antieke of quasi-

naast was de film Piranesi en The discovery of heaven te zien, waarin

antieke cameeën en gesneden stenen, die zich nu bevinden in de

Jeroen Krabbé vertelt over zijn inspiratiebron Piranesi (Van der

collectie van het Geldmuseum in Utrecht.

Hoop Filmproducties i.s.m. Teylers Museum).

Net als in New York werd verder aandacht besteed aan de impact

Bezoekers konden lezingen bijwonen en deelnemen aan speciale

die Piranesi als visionair architect en ontwerper heeft gehad op

inleidingen. Voor leerlingen van middelbare scholen was er boven-

architecten en designers van nu aan de hand van video-interviews

dien een speciale kijkwijzer gemaakt langs enkele topstukken.

en ontwerpen van toonaangevende hedendaagse architecten en

Bij de tentoonstelling verscheen de door internationaal gerenom-

ontwerpers als Michael Graves, Daniel Libeskind en Peter Eisen-

meerde specialisten en architecten geschreven Engelstalige catalo-

man. In Teylers Museum werd de selectie uitgebreid met enkele

gus Piranesi as Designer, met John Wilton Ely als hoofdauteur. Daar-

aansprekende voorbeelden van Nederlandse architecten en ont-

naast gaf Teylers Museum het magazine De droom van Piranesi uit.

werpers unStudio (Ben van Berkel en Caroline Bos), Kas Ooster-

Met het nai en de tu Delft werd op 3 maart 2008 een symposium

huis en Ilona Lénárd (onl [Oosterhuis_Lénárd]) en Studio Job

Piranesi en de hedendaagse Nederlandse architectuur en design gehou-

(Job Smeets en Nynke Tynagel).

den, waarin werd gediscussieerd over de mate waarin hedendaagse architecten en ontwerpers in Nederland schatplichtig zijn aan

Inrichting en publieksbegeleiding

Piranesi. Sprekers waren Marjan Scharloo (Teylers Museum),

De 18de- en 19de-eeuwse interieurs van Teylers Museum vormden

Ronald de Leeuw (Rijksmuseum), Ole Bouman (nai), Kas Ooster-

een prikkelende architectonische achtergrond voor de revolutio-

huis (onl), Wim van der Beek (kunstrecensent), Ben van Berkel

naire ideeën van Piranesi. Met behulp van de gratis audiotour werd

(unstudio), Jord den Hollander (architect en filmmaker) en Piet

de bezoeker door de tentoonstelling geleid, waarbij het museum

Vollaard (ArchiNed). Dagvoorzitter was Koen Ottenheym (Univer-

zelf ook als tentoonstellingsobject fungeerde. Vormgever Siebe Tet-

siteit van Utrecht).

tero en lichtontwerper Henk van der Geest gaven Teylers’ nieuwe

Rijksmuseum in China Op 2 november 2007 opende minister Plasterk de tentoonstelling Rembrandt and the Golden Age; Highlights from the Rijksmuseum in het Shanghai Museum. Voor het eerst in de geschiedenis presenteerde het Rijksmuseum zich hiermee in China en konden de Chinezen in eigen land Rembrandt en andere Hollandse meesters van nabij aanschouwen. De tentoonstelling werd gehouden in een aparte vleugel van het Shanghai Museum. Speciaal voor de tentoonstelling werd De Oosterling van Rembrandt gerestaureerd. Naast dit fantasieportret was van Rembrandt De verloochening van Petrus en een twintigtal etsen te zien. Gastconservator Ruud Priem, samensteller van de tentoonstelling

zullen worden getoond en de bezoekers besef van tijd en gevoel

en auteur van de catalogus, maakte samen met de conservatoren

voor schoonheid wordt meegegeven.

tentoonstellingszaal een spannende uitstraling in aansluiting op

De droom van Piranesi. Eeuwig modern design was de eerste tentoonstel-

van het Rijksmuseum een selectie van schilderijen, beeldhouwwer-

In een aantal thema’s wordt het leven in de Republiek ‘door de

het theatrale karakter van het werk van Piranesi.

ling in Europa die aandacht besteedde aan de betekenis en invloed

ken en voorwerpen van zilver, glas en Delftse faience. De tentoon-

ogen van de schilder’ over het voetlicht gebracht. De Nederlandse

Speciaal voor de tentoonstelling was een introductiefilm gemaakt

van het eigenzinnige genie Piranesi als ontwerper. De tentoonstel-

stelling is samengesteld in lijn met de presentatie in Het Nieuwe

fijnschilders beeldden het dagelijks bestaan zo levendig af dat zelfs

met interviews met Ronald de Leeuw, kunsthistoricus en priester

ling was in Teylers Museum te zien van 9 februari tot 19 mei 2008.

Rijksmuseum, waarin bovengenoemde disciplines geïntegreerd

in het heden onze perceptie van Nederland, onze gewoonten en

Detail van Wandtafel naar ontwerp van Giovanni Battista Piranesi, ca. 1768.

Het Shanghai Museum, China

48

49 Schoorsteenmantel naar ontwerp van Giovanni Battista Piranesi, ca. 1769. Vervaardigd voor John Hope. Wit marmer, 133 x 167,6 x 27,9 cm. Rijksmuseum Amsterdam, inv.nr. BK-15449

sociaal leven nog steeds sterk zijn beïnvloed door het in de 17de

Het Nieuwe Rijksmuseum financierden het project en droegen bij

eeuw geschilderde beeld. De tentoonstelling begint met de schil-

aan de organisatie, waarvoor het Rijksmuseum veel dank verschul-

der zelf in enkele kunstenaarsportretten, waarna de bezoeker via

digd is. Zo ontwikkelde de e-businessafdeling van ing in Hong

het stilleven als het ware in het atelier van de kunstenaar terecht-

Kong een speciale Chinese website, www.rembrandtinchina.com.

komt. Vervolgens ontrolt de presentatie zich via ‘de stad’, ‘het

Philips en ing lanceerden een pr-campagne waarbij een korte tea-

landschap’, ‘religie’, ‘burgers, regenten en aristocraten’, ‘de Repu-

ser werd getoond in de liften van bijna alle zakelijke kantoren in

bliek en de Verenigde Oostindische Compagnie’ en ‘genre’ om

Shanghai. Met de vier weken durende campagne werden in totaal

in de laatste twee zalen met de etsen van Rembrandt te eindigen.

circa 6,5 miljoen mensen bereikt. Het resultaat mocht er zijn. In

Behalve van Rembrandt zijn er werken van andere 17de-eeuwse

totaal hebben tot het einde van de tentoostelling op 13 februari

meesters als Frans Hals, Jacob van Ruisdael, Pieter de Hooch en

2008 ruim 279.000 Chinezen de tentoonstelling bezocht.

Jan Steen te zien – in totaal ruim 75 topstukken.

Teneinde de Chinezen ook naar Amsterdam en het Rijksmuse-

Een vergelijkbare tentoonstelling reisde eerder naar het Hyogo

um in het bijzonder te dirigeren, werden er ruim tachtig Chinese

Prefectural Museum of Art in Kobe (Japan) en de National Gal-

touroperators ontvangen in het Shanghai Museum. Anticiperend

lery of Victoria and Art in Melbourne in 2005. Daarop volgde nog

op deze ontwikkeling heeft het Rijksmuseum een Chinese verta-

een tweede tournee, door de Verenigde Staten, die voerde langs

ling uitgebracht van de gids bij de Meesterwerken-presentatie in

het Dayton Art Institute, het Phoenix Art Museum en het Portland

de Philipsvleugel.

Art Museum in 2007. In 2009 zal er opnieuw een Gouden-Eeuwtentoonstelling op reis gaan, dan naar het Fine Arts Museum in

Uitwisseling

San Francisco en de Vancouver Art Gallery in Canada.

Het Shanghai Museum, opgericht in 1952 en sinds 1996 gehuisvest in een gebouw naar ontwerp van de Chinese architect Xing

Visitekaartje

Tonghe, is een van de meest toonaangevende musea van Chine-

De aanwezigheid van het Rijksmuseum in China, juist nu, staat niet

se kunst. Het huisvest een aantal keurcollecties op het gebied van

op zichzelf. Ook andere Nederlandse culturele instellingen tonen

onder andere schilder- en beeldhouwkunst, brons en keramiek. Al

op dit moment initiatieven in die richting en daarnaast worden de

tijdens een eerste verkennend bezoek in 2006 bleek dat dit de ide-

handelsbetrekkingen met China geïntensiveerd. De belangrijkste

ale locatie was voor ons eerste Chinese avontuur.

reden dat het Rijksmuseum zich op China richt, is gelegen in het

Het museum oogt als een kroon midden in het gloednieuwe cen-

feit dat Chinese toeristen massaal naar Europa en Amsterdam zul-

trum van booming Shanghai (20 miljoen inwoners), dat zich in rap

len komen. Een goed moment dus om alvast een visitekaartje af te

tempo ontwikkelt tot een van de belangrijkste metropolen op aar-

geven in het Verre Oosten.

de. Tijdens de door het Rijksmuseum groots opgezette opening

De directe aanleiding voor het organiseren van de tentoonstelling

van de tentoonstelling in Shanghai hebben de directies van beide

was een verzoek van Philips en ing, die beide aanzienlijke belan-

musea de intentie uitgesproken om in de toekomst samen te wer-

gen hebben in China. Founder respectievelijk hoofdsponsor van

ken door uitwisseling van kennis en collecties.

Affiche van de tentoonstelling

Minister Plasterk en Rijksmuseum-conservator Pieter Roelofs bekijken De Oosterling. Foto ANP Photo/Frans Schellekens

50

51

Wilmotte geeft vorm aan de inrichting van Het Nieuwe Rijksmuseum iv

Wilmotte geeft vorm aan de inrichting van Het Nieuwe Rijksmuseum

Wanneer het Rijksmuseum na de renovatie weer opengaat, kan het publiek de voorwerpen bezichtigen in een presentatie waarin kunst en geschiedenis samen worden getoond. In een chronologisch circuit dat loopt van de late middeleeuwen tot en met de 20ste eeuw ondergaat de bezoeker een ‘besef van tijd en gevoel voor schoonheid’. Dat motto vormt de kern van de inrichtingsplannen die expositiearchitect Jean-Michel Wilmotte 23  maart 2007 in zijn voorlopig ontwerp presenteerde.

gemaakt. Allereerst om kunst en geschiedenis in hun samenhang

want alle museale functies die niet direct van belang zijn voor het

ling van een standaardvitrine voor het Rijksmuseum. Die moet

met een totale lengte van 4,5 kilometer, waaraan de schilderij-

tentoon te stellen als een doorlopend verhaal. Dit chronologisch

tonen van de collecties zijn uit het gebouw verbannen en elders

aan een aantal eisen voldoen. De belangrijkste voorwaarde is

en aan staalkabels worden opgehangen.

circuit is opgedeeld in verschillende tijdvakken die lopen vanaf de

ondergebracht. Ook het voorlopig ontwerp van Wilmotte laat het

dat een vitrine de erin tentoongestelde voorwerpen beschermt

12de eeuw tot het heden. Want ook de 20ste eeuw wordt getoond,

door Cruz y Ortiz herstelde, oorspronkelijke grondplan van Cuy-

tegen diefstal, maar ook tegen invloeden van buitenaf. Daarom

Het jaar van de teksten

een voor het Rijksmuseum nieuw onderdeel. Een tocht langs alle

pers’ gebouw intact.

is ervoor gekozen de vitrines geheel op te bouwen uit metaal en

Al in de aanloop naar het voorlopig ontwerp hebben diverse

3.500 objecten die de tijdvakken bevolken, zou al snel een dag-

De lage keldergewelven in het souterrain worden in het tentoon-

glas. Die materialen beschermen en wasemen zelf geen schade-

interne en externe werkgroepen en commissies zich over de

taak opleveren. Daarom bestaat de mogelijkheid verspreid over

stellingscircuit opgenomen. Daar zijn straks de objecten uit mid-

lijke stoffen uit. Door de keuze voor de allerbeste glassoort in

plannen gebogen. En ook nu Wilmottes ontwerp gereed is,

het museumgebouw een gedeelte van het circuit te bezoeken.

deleeuwen en 20ste eeuw te zien. Bij de presentatie van de mid-

combinatie met een uitgekiende belichting wordt bovendien de

wordt het grondig geëvalueerd. De belangrijkste doelstelling

Bovendien voert een snelle route haastige bezoekers direct langs

deleeuwen blijven de bakstenen gewelven zichtbaar en worden

kans op spiegeling grotendeels teniet gedaan. Daarnaast heeft

hierbij is om de presentatie een zodanig ritme te geven dat

Wilmotte & Associés werkt over de hele wereld aan architec-

Rembrandts Nachtwacht en de andere meesterwerken uit de Gou-

in de gewelfbogen panelen aangebracht. De objecten worden

Wilmotte door de keuze voor glas en metaal kans gezien een

bezoekers als vanzelf hun weg door het tentoonstellingscircuit

tuurprojecten, industriële en stedelijke ontwerpen, binnen-

den Eeuw in de Eregalerij.

belicht vanuit de vitrines waarin ze zijn uitgestald, zodat een rus-

heel slanke vitrine te ontwerpen, die heel onnadrukkelijk aan-

zullen vinden. Een tijdpad door acht eeuwen kunst en geschie-

huisarchitectuur en museale inrichtingsprojecten en werd

Binnen de tijdvakken zijn de objecten gegroepeerd in thematische

tige, schatkamerachtige sfeer ontstaat. Voor de presentatie van de

wezig is, zodat alle aandacht naar de objecten kan uitgaan.

denis dat de nodige aandacht en interesse voor de objecten kan

onder meer bekend om zijn ontwerpen voor de inrichting van

ensembles die een beeld van Nederland geven in een internatio-

20ste eeuw is een aparte oplossing bedacht. Vanwege het karakter

Op basis van die standaardvitrine heeft de expositiearchitect

oproepen en vasthouden, maar dat toch overzichtelijk is. Die

verschillende delen van het Louvre in Parijs. De doorslag bij

nale context. De objecten van kunst en geschiedenis in het ensem-

van de objecten is daar juist niet de bakstenen constructie te zien,

een complete ‘familie’ van vitrines ontworpen, die het hoofd-

overzichtelijkheid is gediend bij een goede, maar kernachtige

de keuze voor Wilmotte gaf diens overtuigende visie, waarin

ble vormen niet alleen een verband, ze versterken elkaar ook door

maar is gekozen voor een moderne uitstraling met strak gestuukte

circuit een harmonieuze eenheid verleent. Ze verschillen in

uitleg die de objecten verduidelijkt. Want het mag beslist geen

de geringe mate van interventie in de architectuur van zowel

onderlinge samenhang of juist contrast. Zo zal de rol van Neder-

wanden. Beelden en schilderijen worden er in een lichte omge-

grootte, en er zijn verscheidene soorten ontwikkeld, die bijvoor-

‘leesmuseum’ worden, maar bezoekers moeten wel handvatten

Cuypers als van Cruz y Ortiz vooropstaat. Zo wil Wilmotte, voor

land als zeemacht in de 17de eeuw een thema vormen. In dat

ving gepresenteerd, de omvangrijke collectie fotografie juist in

beeld tegen een wand of midden in een zaal geplaatst kunnen

aangereikt krijgen, die als gids fungeren. Daarom heeft hoofd-

wie een duidelijk verband bestaat tussen het museumgebouw

ensemble hangen portretten van beroemde vlootvoogden en schil-

een donkere. De andere tijdvakken, waaronder de Gouden Eeuw,

worden. Maar qua uiterlijk passen ze allemaal bij elkaar. In lijn

directeur Ronald de Leeuw 2007 uitgeroepen tot ‘het jaar van

en de inrichting, het kleurenschema van Cuypers laten terugke-

derijen van grote zeeslagen, maar wordt ook een groot model van

zullen in de hoge zalen op de hogere verdiepingen te zien zijn.

met het ontwerp van de vitrines heeft Wilmotte bovendien bij-

de teksten’. Conservatoren hebben met man en macht gewerkt

ren. Maar op een onnadrukkelijke, haast onzichtbare manier.

een schip getoond. Hierdoor ontstaat een spannende presentatie

Omdat kunst en licht elkaar moeizaam verdragen moet een groot

passende tentoonstellingselementen in een aantal formaten en

aan de onderbouwing van de korte toelichting die de ensem-

Want hoewel het inrichtingsontwerp het museumgebouw zo

met bovendien een visueel sterk aandachtspunt. Zulke blikvangers

deel van de ramen in deze zalen worden afgedekt. Een aantal

types ontworpen. Display-tafels met en zonder glas, sokkels en

bles en objecten in de toekomstige tentoonstelling begeleidt.

veel mogelijk zichtbaar laat, zal door de evenwichtige vormge-

moedigen de bezoeker aan van het ene ensemble naar het volgen-

ramen blijft echter open en omdat bovendien door de dakvensters

piëdestals voor kunstvoorwerpen die vrij in de ruimte staan of

Niet alleen op tekstborden, maar ook met moderne middelen

ving van Wilmotte ook de collectie maximaal tot haar recht

de te gaan en een logische weg door het museum af te leggen.

daglicht naar binnen valt, zal het publiek toch voeling hebben met

juist tegen een muur, en tekstborden. Maar ook afscheidings-

als audiotour en op internet gebaseerde hulpmiddelen.

komen, zodat de voorwerpen die straks getoond worden voor

Het nieuwe museum zal daarnaast een afwisseling te zien geven

wat zich buiten afspeelt.

hekjes die zorg dragen voor voldoende afstand tot de objecten

De spin-off van het voorlopig ontwerp van Wilmotte is ook

zichzelf kunnen spreken.

van schilderijen, kunstnijverheid en historische objecten. Kunst en geschiedenis zullen elkaar in deze nieuwe opstelling versterken.

Chronologisch circuit

en banken waarop het publiek straks even kan uitrusten. Voor

op een ander, niet onbelangrijk terrein al op gang gekomen.

Tentoonstellingselementen

de uitzonderlijk grote of kleine en voor uiterst kostbare objec-

Bezoekers van de Philipsvleugel kunnen nu een klein deel bekij-

Om eenheid in de verschillende zalen te creëren heeft Wilmotte

ten zijn bovendien aparte voorzieningen ontwikkeld.

ken van de objecten van kunst en geschiedenis die straks zijn te

Conservatoren en restauratoren van het Rijksmuseum zijn al

Het voorlopig ontwerp

op elkaar afgestemde tentoonstellingselementen ontwikkeld, die

Niet alle objecten worden in vitrines tentoongesteld. De schil-

zien, maar het merendeel is opgeslagen in het depot van het

jaren bezig met het voorbereiden van de toekomstige presen-

In de vorige eeuw zijn de binnenhoven van het Rijksmuseum vol-

de harmonie binnen het museum versterken. Het liefst zou hij de

derijen bijvoorbeeld komen aan de wand te hangen zonder glas

Rijksmuseum in Lelystad. Inmiddels is een begin gemaakt met

tatie. Al deze inpassingsstudies en schetsontwerpen hebben

gebouwd met tentoonstellingszaaltjes. Die zijn inmiddels verwij-

objecten vrij in de ruimte presenteren, maar dat is uit beveiligings-

ervoor. Een isolatielaag die aan de binnenzijde van het muse-

het restaureren en conserveren van de 3.500 voorwerpen die

geresulteerd in Wilmottes voorlopig ontwerp voor de expositie-

derd, zodat het gebouw weer aan Cuypers’ ideeën voldoet. Toch is

en conserveringsoverwegingen niet altijd mogelijk. Al een aantal

um wordt aangebracht verhindert echter een directe bevesti-

straks het hart vormen van het Rijksmuseum, zodat het publiek

inrichting van het hoofdcircuit. Hierbij zijn ingrijpende keuzes

het volume van de tentoonstellingszalen nagenoeg gelijk gebleven,

jaren geleden is dan ook een begin gemaakt met de ontwikke-

ging aan de muren. Daarom wordt een railsysteem aangelegd

ze bij heropening in optimale conditie kan bewonderen.

Rechts: Ontwerp voor een zaal afdeling 18de eeuw. Ontwerp Wilmotte & Associés, Parijs

Ontwerp voor souterrain afdeling 20ste eeuw; aan de witte wanden zal (beeldende) kunst worden getoond, aan de zwarte fotografie. Ontwerp Wilmotte & Associés, Parijs

Omslag: Ontwerp voor een zaal afdeling 17de eeuw. Ontwerp Wilmotte & Associés, Parijs

Ontwerp voor souterrain afdeling middeleeuwen; de bakstenen muren blijven hier zichtbaar. Ontwerp Wilmotte & Associés, Parijs

Aanwinsten

52

56

Vier portretten door Johannes Cornelisz Verspronck

59

Carel Visser Acht gestapelde balken

62

Paramaribo in 1820

67

Kunst op papier omstreeks 1800

54

55

Vier portretten door Johannes Cornelisz Verspronck Tentoonstellingen zijn vaak bij uitstek geschikt om werken te traceren die zich in particuliere verzamelingen bevinden. Met een beetje geluk en een welwillende eigenaar kan het publiek dan even genieten van schatten die anders aan het oog onttrokken blijven. De legendarische tentoonstelling Drie eeuwen portret in Nederland, die in 1952 in het Rijksmuseum plaatsvond, is daar een goed voorbeeld van. Er waren zo’n 250 portretten tentoongesteld, waarvan er maar liefst zo’n 150 uit particulier bezit kwamen.

zijn, weten we van ongeveer 40 wie er is afgebeeld. Het meren-

Johannes Verspronck (Haarlem 1600/03-1662) werd vertegen-

(afb. 3) en van een van de broers van Eduard Wallis (afb. 4) te

Adriana Croes

woordigd met een vroeg portret uit het museum in Rijsel en twee

zijn, beide ook door Verspronck geschilderd! Zich bewust van het

Toen Adriana Croes (afb. 3) zich in 1644 door Verspronck liet

bijzonder fraaie maar onbekende pendanten, het echtpaar Eduard

belang van deze kleine ‘familiegalerij’ bespraken de erfgenamen

portretteren was zij 45 en al vijf jaar weduwe. Zij werd in 1599

Wallis en Maria van Strijp (afb. 1 en 2). Het was de eerste keer in

en het museum al snel hoe deze werken een definitieve plaats in

in Haarlem geboren als dochter van Vincent Croes en Catharina

de precies 300 jaar na hun ontstaan, dat de twee panelen die zich

het openbaar kunstbezit konden krijgen. Dankzij de mogelijkheid

Moens. In 1618 huwde zij op 19-jarige leeftijd te Haarlem met de

hoogtepunt van zijn carrière voortbracht. De geraffineerde en

zelfs nog in hun oorspronkelijke lijst bevinden de familie verlieten

die er sinds 1997 in Nederland bestaat om kunst die een belangrij-

9 jaar oudere Hendrick Pietersz van Strijp (Haarlem 1590-1639).

ingetogen schilderstijl waarmee Verspronck levendigheid aan zijn

om aan het publiek getoond te worden. Daar zij op de tentoonstel-

ke verrijking van het openbaar kunstbezit is, aan de staat te geven

De familie Van Strijp was actief in de lakenhandel en had zich

modellen verleent, bereikt hier zijn climax.

ling veel belangstelling trokken, spande het museum zich in om

ter voldoening van successierechten en dankzij de steun van de

omstreeks 1600 vanuit ’s-Hertogenbosch in Haarlem gevestigd,

Eduard Wallis werd in 1621 in Haarlem geboren als zoon van Wil-

ze na de tentoonstelling in langdurig bruikleen te krijgen. Dank-

BankGiro Loterij, het Fonds Cleyndert en het Stortenbeker Fonds

op dat moment een bloeiend centrum van de lakenhandel in de

lem Wallis en Suzanna van Wisselt. Wallis was een geslacht van

zij de generositeit van de toenmalige eigenaresse, maken zij nu

van de Vereniging Rembrandt en het Rijksmuseum Fonds, kon dit

Republiek. Adriana Croes en Hendrick van Strijp kregen vijf doch-

Schotse wolhandelaren, die in de 16de eeuw via Zeeland naar

al meer dan 50 jaar deel uit van de vaste opstelling in het muse-

unieke ensemble van vier portretten onlangs voorgoed aan de ver-

ters. Adriana Croes stierf 17 jaar na het overlijden van haar man,

Haarlem gingen en waar ze vanaf ongeveer 1600 in de archieven

um. Slechts één keer verlieten zij het gebouw om in 1979 naar

zameling van het Rijksmuseum worden toegevoegd.

in 1656 op 57-jarige leeftijd. Haar oudere broer Willem Croes

worden vermeld. In 1647 huwde Eduard met zijn 6 jaar jongere

deel van deze geportretteerden is afkomstig uit Haarlem en behoort tot calvinistische regentengeslachten. Zo ook de families Van Strijp en Wallis.

(overleden 1666) werd in de eerste helft van de jaren ’60 gepor-

stadsgenote Maria van Strijp (Haarlem 1627-1707), dochter van

Hals Museum te gaan. Tegenwoordig behoren de twee portretten

Johannes Cornelisz Verspronck

tretteerd door Frans Hals (Alte Pinakothek, München).

Hendrick van Strijp en Adriana Croes, die ook in de textiel zaten.

tot de selectie van circa 100 meesterwerken van de Nederlandse

Johannes Verspronck behoorde met Frans Hals en Jan de Bray tot

Het portret van Adriana Croes uit 1644 is een goed voorbeeld van

Evenals zijn vader was Eduard lakenkoper te Haarlem, vanaf 1665

17de-eeuwse schilderkunst die in de Philipsvleugel gepresenteerd

de belangrijkste portretschilders van Haarlem in de Gouden Eeuw.

het rond 1640 door Verspronck ontwikkelde type vrouwenpor-

samen met Catharina van Strijp, zijn schoonzuster en weduwe van

wordt. Daar hangen zij in de nabijheid van topstukken van andere

Zijn werk karakteriseert zich door een eigen, relatief sobere en

tretten. In vergelijking met Versproncks vroegere werk en dat van

zijn broer Johannes Wallis.

Haarlemse schilders, zoals Frans Hals.

rustige stijl. Hij geeft veel ruimte aan zijn modellen, die hij meest-

diens tijdgenoten, is het lichaam van de geportretteerde wat meer

Behalve het portret van Verspronck uit 1652 werd Eduard ook

Bruiklenen die al sinds jaar en dag tot de vaste opstelling van het

al niet centraal op het beeldvlak zet, waardoor de achtergrond

afgewend van de kijker, en bevinden de handen zich veel meer

afgebeeld op een groepsportret uit 1658 door Jacob van Loo van

museum behoren, gaan willens en wetens een beetje deel uitma-

een belangrijke rol gaat spelen, zoals men in het vroege werk van

links in het beeldvlak dan gebruikelijk.

de regenten van Aalmoezeniers-, Arm- en Werkhuis te Haarlem

ken van de verzameling. Juist daarom is het belangrijk ons continu

Frans Hals vaak ziet. Ook bij drie van de vier onderhavige portret-

te realiseren dat deze werken er zijn bij de gratie van de particu-

ten gaat de opzet met de van achter geziene stoelleuning terug op

Eduard Wallis en Maria van Strijp

lem in 1684. Zijn echtgenote Maria van Strijp overleefde hem 23

lieren die het publiek willen laten meegenieten van hun bezit. Na

Hals’ composities, maar in tegenstelling tot zijn stadsgenoot koos

Waarschijnlijk was de keuze van Eduard Wallis en zijn vrouw Maria

jaar. Zij stierf in 1707. Uit de boedelinventaris die werd opgemaakt

het overlijden van de dochter van de oorspronkelijke bruikleen-

Verspronck ervoor de stoel steeds uit het midden te plaatsen. Ver-

van Strijp om zich door Verspronck te laten portretteren, ingege-

na haar dood, waar deze pendanten in genoemd worden, blijkt dat

geefster, die de bruikleen van haar moeder had voortgezet, zoch-

spronck onderscheidt zich ook van Hals door de nauwkeurigheid

ven door het portret dat hij acht jaar daarvoor van Maria’s moe-

het echtpaar een schilderijenverzameling van tientallen stukken

ten de erfgenamen kort daarop contact met het museum. In hun

en gedetailleerdheid waarmee hij zijn modellen schildert.

der Adriana Croes had geschilderd. Een goede keuze, want het

had, vrijwel uitsluitend door Haarlemse kunstenaars geschilderd.

familie bleken ook een portret van de moeder van Maria van Strijp

Van de ongeveer 100 portretten die er van Verspronck bekend

resulteerde tot het fraaiste portrettenpaar dat Verspronck op het

1. Vorige pagina, linkerafbeelding: Johannes Cornelisz Verspronck, Portret van Eduard Wallis, 1652. Olieverf op paneel, 97 x 75 cm. Rijksmuseum Amsterdam, inv.nr. SK-A-4999. Verworven ter voldoening van successierechten en met steun van de BankGiro Loterij, het Fonds Cleyndert en het Stortenbeker Fonds van de Vereniging Rembrandt, en het Rijksmuseum Fonds.

2. Vorige pagina, rechterafbeelding: Johannes Cornelisz Verspronck, Portret van Maria van Strijp, 1652. Olieverf op paneel, 97 x 75 cm. Rijksmuseum Amsterdam, inv.nr. SK-A-5000. Verworven ter voldoening van successierechten en met steun van de BankGiro Loterij, het Fonds Cleyndert en het Stortenbeker Fonds van de Vereniging Rembrandt, en het Rijksmuseum Fonds.

de monografische tentoonstelling over Verspronck in het Frans

(Frans Hals Museum, Haarlem). Eduard Wallis overleed in Haar-

56

57 3. J ohannes Cornelisz Verspronck, Portret van Adriana Croes, 1644. Olieverf op doek, 93 x 75 cm. Rijksmuseum Amsterdam, inv.nr. SK-A-4998

In tegenstelling tot het portret van Adriana Croes uit 1644, dat op doek is, zijn de schilderijen van de jongere generatie uit 1652-1653 op paneel geschilderd. Panelen komen bij Verspronck tussen 1636 en 1650 slechts sporadisch voor, terwijl zijn meeste portretten na 1650 weer op paneel zijn geschilderd. Alle vier de werken zijn ongeveer op hetzelfde formaat, dat groter is dan de gemiddelde afmetingen van Versproncks portretten. Ze zijn voluit gesigneerd en gedateerd.

Verspronck in het Rijksmuseum Het Rijksmuseum was al in het bezit van vier portretten van Ver-

Dirck, Johannes of Jacobus Wallis

spronck, waaronder zijn beroemdste schilderij, het Meisje in het

De banden tussen de families Wallis en Van Strijp waren innig.

blauw (1641), dat in 1928 met steun van de Vereniging Rembrandt

Behalve Eduard traden ook twee van zijn drie broers in het huwe-

werd verworven. Met de nieuwe aanwinst van nog eens vier por-

lijk met dochters Van Strijp. Johannes Wallis (Haarlem 1617-1665),

tretten worden niet alleen belangrijke werken uit het hoogtepunt

regent van het Haarlemse Oudemannenhuis en in die functie

van Versproncks carrière (de jaren ’50) toegevoegd. De portret-

geportretteerd door Frans Hals, trouwde met Catharina van Strijp

ten van Eduard Wallis vertegenwoordigen eveneens een wezenlijk

(Haarlem, geb. 1621), de oudere zus van Maria. Jacobus van Strijp

aspect van zijn oeuvre en van de Nederlandse 17de-eeuwse portret-

(Haarlem 1619-1675) liet zich in de echt verbinden met haar zus

kunst in het algemeen: dat van de pendanten. Een ‘familiegale-

Hester van Strijp (Haarlem 1625-1662). Eduard Wallis’ derde

rij’ als deze is niet alleen binnen Versproncks oeuvre een unicum,

broer, Dirck (Haarlem, geb. 1612), bleef waarschijnlijk ongehuwd.

maar ook binnen de portretschilderkunst van de Gouden Eeuw is

Het is niet zeker wie van de drie broers zich een jaar na Eduard liet

het bijzonder dat vier portretten van deze kwaliteit al die eeuwen

portretteren door Verspronck (afb. 4). Als het Johannes of Jacobus

in de familie tezamen bewaard zijn gebleven.

zou zijn, dan zou het voor de hand liggen dat er oorspronkelijk een

Nu, 55 jaar nadat de portretten van Eduard Wallis en Maria van

tegenhanger van hun echtgenote bij het portret was die nu verlo-

Strijp in bruikleen werden gegeven, heeft dit prachtige ensemble

Acht gestapelde balken is een sculptuur uit 1964 en heeft het con-

Schrale tekens in de ruimte

ren is gegaan. Maar omdat de familie deze vier portretten zo zorg-

voorgoed een onderkomen gevonden en kan het publiek genieten

structivistische karakter dat veel van Vissers werk uit deze jaren

‘De grond zinkt weg onder je voeten als je ziet dat de laatste die

vuldig bij elkaar heeft bewaard, lijkt het onwaarschijnlijk dat een

van deze sprekende beelden van Haarlemse regenten uit de 17de

kenmerkt. Omdat dit ogenschijnlijk rigide aspect een belangrij-

met form and space sculpture gewerkt heeft… Phidias was. Met dit

vijfde verloren zou zijn gegaan. Vandaar dat het wel erg verleidelijk

eeuw die vanuit historisch perspectief onlosmakelijk met elkaar

ke karakteristiek van het Nederlandse modernisme in zijn geheel

laatste ben ik lange tijd bezig en ik bemerk dat ik hierdoor zelf

is om Dirck als kandidaat voor het losse mansportret aan te wijzen.

verbonden zijn.

is, staat Vissers Acht gestapelde balken in het Rijksmuseum voor veel

die hele achterstand moet inhalen. Alles moet nog onderzocht

meer. Het is een monumentaal pars pro toto voor de Nederlandse

worden’, aldus Carel Visser in een brief uit 1958 aan zijn vakbroe-

20ste-eeuwse kunst in ruimere zin – de traditie van Berlage, Eisen-

der Baljeu. In deze uitspraak typeert de kunstenaars zich als een

loeffel, Mondriaan, Rietveld en Schoonhoven, om enkele van de

ware beeldhouwer, die het onderzoeken van de relatie vorm/holle

belangrijkste vertegenwoordigers te noemen.

ruimte centraal stelt. Acht gestapelde balken is representatief voor die

Carel Visser Acht gestapelde balken Carel Visser (1928) geldt volgens zijn biograaf Carel Blotkamp als ‘een van de zeer weinige grote Europese beeldhouwers van na de Tweede Wereldoorlog’. Het spreekt dan ook vanzelf dat wanneer het Rijksmuseum de ambitie heeft om de Nederlandse kunst van de 20ste eeuw op het hoogste niveau te presenteren, een beeldhouwwerk van Visser niet kan ontbreken. Met de recente aankoop, rechtstreeks van de kunstenaar zelf, van een sculptuur uit Vissers belangrijkste en rijpste periode – eind jaren ’50 tot het midden van de jaren ’60 – heeft die ambitie fraai gestalte gekregen.

58

59 4. Johannes Cornelisz Verspronck, Portret van Dirck, Johannes of Jacobus Wallis, 1653. Olieverf op paneel, 84 x 68 cm. Rijksmuseum Amsterdam, inv.nr. SK-A-4997

Carel Visser, Acht gestapelde balken, 1964. Gelast ijzer, ca. 1 meter hoog. Rijksmuseum Amsterdam, inv.nr. BK-2008-4. Foto’s Fleur Visser. Aangekocht met steun van het Rijksmuseum Fonds.

kante blokken die onderling verschoven zijn maar samen dezelfde lengte hebben als de onverzaagde balk waaraan ze hangen.

(Minimal Art). Vormend voor zijn artistieke ontwikkeling was ook

Pas na het midden van de jaren ’60 wordt het werk van Carel Visser

het bezoek aan de tentoonstelling 13 beeldhouwers uit Parijs in het

lyrischer, minder streng van compositie; het geheel en de samen-

Stedelijk Museum (1948-1949), waar Visser onder andere kennis-

hang der delen in dat geheel is dan minder essentieel. Alles wordt

maakte met het werk van Giacometti en Gonzalez. In Acht gestapelde

losser, instabieler en er is plaats voor anekdotiek. Assemblage van

balken komen veel van de bovengenoemde aspecten samen, waar-

bijeengescharrelde bestaande voorwerpen en vormen, vaak met

door deze krachtige sculptuur zo representatief is voor het interna-

zeer persoonlijke details, vormt het uitgangspunt voor de werken

tionale karakter van zijn werk.

uit de jaren ’80 en ’90.

Het beeld is in de eerste plaats typerend voor Vissers zoektocht naar

Er bestaan drie varianten van het thema Acht gestapelde balken. De

balans en evenwichtige compositie. De vierkante of rechthoekige

vroegste is nog volstrekt symmetrisch en gekruist; de balken blij-

essentiële zoektocht van Visser en neemt daarmee ook een centrale

minimalisme van Sol LeWitt, Don Judd of Carl Andre. Rudi Fuchs

kubus blijft daarbij in deze jaren steeds als denkbeeldige buiten-

ven op hun plek zonder constructieve ingrepen. De volgende fase

plaats in zijn oeuvre in. Het beeld ontstond kort na het begin van

typeerde Vissers werk, juist vanwege deze sporen van het hand-

vorm van zijn sculpturen bestaan. Met andere woorden: Acht gestapel-

is instabieler: de balken steken, weliswaar volgens een vaste orde-

een nieuwe creatieve fase in zijn loopbaan, die omstreeks 1962-1963

werk, ooit als expressionistisch en dus tegengesteld aan het steriele

de balken is ook te lezen als een manier om van binnenuit een drie-

ning, om en om verder uit. Ze veroorzaken zo een spanning tus-

inzette en die wordt beschouwd als een hoogtepunt in zijn artistie-

abstract constructivisme van de Minimal Art-beweging waaraan Vis-

dimensionale rechthoekige vorm te beschrijven; de lege vorm om

sen balans en zwaartekracht en drukken zelfs een zekere rotatie uit

ke ontwikkeling. Het was het moment waarop Carel Visser ook bui-

sers ontwikkeling in chronologische zin overigens deels voorafgaat.

het beeld is even essentieel als de gematerialiseerde vormen in ijzer.

rond de verticale middenas. De Rijksmuseum-aanwinst behoort tot

ten de landsgrenzen erkenning verwierf als een prominent abstract

Door het gebruik van het aardse materiaal ijzer, dat door langdu-

Doordat het beeld, zoals steeds het geval is bij Vissers werk uit de eer-

deze variant. In de derde en laatste fase lijken de balken volstrekt

beeldhouwer; vanaf circa 1960 gold hij met Tajiri, Volten en Cou-

rig verblijf buiten, een fraai gecorrodeerde, roestbruine huid heeft

ste helft van de jaren zestig, vanuit een as of een gesloten kubusvorm

intuïtief geordend, waarbij de balans niet langer onderling bestaat

zijn als een van de boegbeelden van de Nederlandse beeldhouw-

gekregen, heeft Acht gestapelde balken zelfs romantische kwaliteiten.

is geconcipieerd, is het betrekkelijk neutraal in de ruimte. Het is dus

maar alleen in het totaal.

kunst en figureerde hij in verschillende buitenlandse handboeken

Het wortelen in de natuur, in het aardse – en niet in de techniek –

niet voor een bepaalde plek vervaardigd en kan net zo gemakkelijk

Zoals gebruikelijk bij Visser bestaan er van één thema uitvoeringen

over moderne sculptuur. Zijn ‘schrale tekens in de ruimte’, zoals

is eigen aan Vissers werk. Daarom staat het beeld ook op de grond,

binnen als buiten fungeren.

in verschillende formaten. Eén jaar na Acht gestapelde balken maakte

vakbroeder Marius van Beek het beeldhouwwerk uit deze jaren

zonder sokkel. Zelf verwoordde de kunstenaar zijn verhouding

fijnzinnig karakteriseerde, werden op diverse biënnales, van Vene-

tot de natuur in een van zijn zeldzame ‘manifesten’, een bijdrage

Serieel componeren

in de beeldentuin van het Kröller-Müller Museum in Otterlo.

tië tot Tokio, gepresenteerd. Na een tentoonstelling in New York

aan Structure in 1959, het tijdschrift van geestverwant Joost Baljeu.

Acht gestapelde balken is ook een goed voorbeeld van Vissers wijze van

Met het beeld van het Rijksmuseum deed Carel Visser mee aan de

in 1961 hadden ook verzamelaars in de Verenigde Staten zijn beel-

Natuur vormde volgens Visser de hechte basis voor de kunst, ‘that

serieel componeren. Aanvankelijk, in de vroege jaren ’50, zijn dat

tentoonstelling Sculptuur in Amsterdam, die Willem Sandberg in 1965

den ontdekt; zo verwierf de bekende architect I.M. Pei verschillen-

is to say nature’s structures, not the imitation or copy of nature’.

composities van figuratieve stapelingen, zoals ruggegraatvormige

in het Vondelpark organiseerde ter gelegenheid van het 100-jarig

de beeldhouwer een grotere versie, die sinds 2005 staat opgesteld

ladders, en herhalingen van natuurlijke vormen, bijvoorbeeld in de

bestaan van het park. Drie jaar later behoorde het tot de Neder-

Acht gestapelde balken is opgebouwd uit acht gelijke balken, die aan-

Internationaal karakter

beelden van parende of boven het water spiegelende vogelvormen.

landse inzending aan de biënnale van Venetië. Het beeld is sinds-

eengelast zijn uit platen ijzer. De lassporen zijn duidelijk zichtbaar,

Vissers werk uit de jaren ’50 en ’60 raakt aan uiteenlopende moder-

Geleidelijk wordt het werk abstracter, maar symmetrie blijft een con-

dien altijd in bezit van de kunstenaar gebleven en bezette steeds

waardoor het beeld een sterk ambachtelijk karakter heeft en het

nistische tradities in de westerse kunst: de stapeling (Brancusi), de

stante: via dubbelvormen en ‘luchtschepen’ naar stapels – waartoe

een prominente plek in de tuin rond zijn ateliers in Ravenswaay en

zich, ondanks de strakke snit, duidelijk onderscheidt van verge-

assemblage (Picasso), het constructieve (Rietveld, Mondriaan), het

Acht gestapelde balken behoort – en ten slotte, vanaf het midden van

Castelnau. Acht gestapelde balken werd in nauw overleg met de kunste-

lijkbare constructieve kunst in en buiten Nederland – zoals het

gebruik van ijzer (Gonzalez), de dunne lijnvoering (Giacometti,

de jaren ’60, de zogenoemde salami’s, hangende stapels van vier-

naar voor de collectie van het Rijksmuseum geselecteerd.

de sculpturen van Visser.

60

wiens atelier Visser al in 1952 bezocht) en, ten slotte, het minimale en de antiklassieke compositiewetten zonder duidelijke hiërarchie

61

Paramaribo in 1820

In de deuropening van de winkel staan rollen stof met bonte stre-

heeft en druk in de weer is met een stel laarzen. Ernaast, bij her-

pen en ruitjes, en op de uitklapvensterbanken zijn borden en

berg de Zwaan, drinkt men op de goede zaken. We zijn in Parama-

Een diorama van de Waterkant door Gerrit Schouten

schalen uitgestald. Het is de winkel van A.H. de Vries die, gelet

ribo, aan de Waterkant, in het jaar 1820.

koopt. Een groep indianen met hun drie papegaaien en een rood-

De Waterkant

In 2007 heeft de afdeling Geschiedenis met enthousiaste steun van diverse fondsen een diorama van de Waterkant in Paramaribo verworven. Het diorama is met de vele figuren en de verzorgde uitvoering van de winkels, karren en kleding zo gedetailleerd dat je steeds weer nieuwe dingen ziet en de verhalen als vanzelf boven komen. De indrukwekkende kijkkast werd in 1820 vervaardigd door Gerrit Schouten (1779-1839) in opdracht van de Engelse koopman William Leckie (1779-1824) en is een prachtige aanvulling op de vier diorama’s van dezelfde kunstenaar die het Rijksmuseum al in zijn collectie had.

blauwe ara op een stok, staat op de stoep. Een blanke man en zijn

De Waterkant was een centrale plek in de stad. Hier kwamen de

bepakte huisslavin lopen net voorbij en ook de dominee, met zijn

koopvaardijschepen van over de oceaan aan, maar ook de klei-

groene parasol onder de arm geklemd, passeert zojuist. Lopen we

nere tentboten waarmee plantage-eigenaren en hun gezinsleden

een stukje met de dominee mee, dan komen we langs Thomas Mil-

zich over de Surinamerivier verplaatsten. Evenals de pondo’s, een-

ler, de schoenmaker die zijn werkplaats net over de Engelse brug

voudige schepen met een dek van bananenblad die door de loka-

62

op zijn uithangbord, bestek en andere huishoudelijke zaken ver-

63 Detail van het Diorama van de Waterkant van Paramaribo

Zuikerkalk, Zout &c &c &c.’ We vinden Leckie ook terug in de Suri-

Schat aan informatie

naamsche Almanak van 1820 als administrateur op diverse planta-

Van Gerrit Schouten zijn ongeveer 40 diorama’s bekend, alle ver-

ges en als geprivilegieerd kruidenverkoper. Leckie heeft zijn suc-

vaardigd in Suriname waar hij was geboren en getogen als zoon

ces mogelijk willen bekronen met de opdracht voor een bijzonder

van een Nederlandse vader en een moeder die afkomstig was uit

diorama. Het zal een kostbare opdracht zijn geweest; een dergelijk

een welgestelde Surinaamse familie. De kleurling Schouten was als

gedetailleerd exemplaar van dit formaat was tot nu toe niet bekend.

beeldend kunstenaar autodidact. Zijn diorama’s kunnen in twee

Vergelijking met stadsplattegronden en andere afbeeldingen van de

groepen worden verdeeld. De eerste groep bevat voorstellingen

Waterkant in deze periode toont aan dat Schouten dit deel van de

van indianenkampen (meestal Caraïben- of Arowakkendorpen) en

stad zeer waarheidsgetrouw en gedetailleerd heeft vertaald in papie-

van slavendansen. Deze diorama’s waren bedoeld als souvenirs voor

le bevolking werden gebruikt voor het vervoer van goederen. De

groene luiken. Leckie was het Verenigd Koninkrijk ontvlucht van-

ren figuren, huizen en transportmiddelen. Het diorama is daardoor

reizigers of repatrianten. Schouten vervaardigde ze naar een vast

Waterkant was een levendig trefpunt van de handel over zee en de

wege zijn onwetmatige relatie met de getrouwde Gill. In Surina-

niet alleen een visueel aantrekkelijk voorwerp, maar ook een inte-

patroon, met hooguit enige afwisseling in het aantal figuren en hun

binnenvaart over de rivieren richting de plantages. Het huisje op

me hoopte het stel een nieuw leven op te kunnen bouwen, ver van

ressante historische bron. De naam William Leckie is geregeld in

uitdossing. De tweede groep bestaat uit topografische diorama’s

de kade rechts op het diorama is het douanekantoor of tolhuis,

roddels en gekrenkte familieleden. Leckie werd een succesvol zaken-

Nederlandse en Surinaamse archieven terug te vinden en ook zijn

met een specifieker thema, bijvoorbeeld een portret van een planta-

ernaast zien we de landingsplaats Plattebrug, waar kleine schepen

man. De Firma Wm. Leckie & Comp. importeerde diverse goederen

testament is bewaard gebleven. Hierin liet hij vastleggen dat hij zijn

ge. De vijf diorama’s die het Rijksmuseum nu bezit, zijn een mooie

bij eb konden laden en lossen.

zoals blijkt uit een advertentie in de Surinaamse Courant van 1825

twee huisslaven Bruno en Henry hun vrijheid gunde na een dienst-

afspiegeling van het oeuvre van Schouten en brengen tegelijkertijd

Ook voor de opdrachtgever en eigenaar van het diorama was dit

waarin de komst van een nieuwe lading goederen wordt aangekon-

periode van zeven jaar bij Jane Ann Gill.

uiteenlopende aspecten van de Surinaamse samenleving in beeld:

een belangrijk stuk van de stad. William Leckie was in 1800 met

digd: ‘Nieuwe Bakkeljaauw in vaten en kisten, Haring, Mackrelen,

Vier jaar na de opdracht overleed Leckie op 45-jarige leeftijd. Het

het gouvernementspaleis, het gedenkteken voor de oud-gouver-

zijn minnares Jane Ann Gill in Paramaribo aangekomen en samen

supra fijne Blom, Tabak, Spermacetie, Kaarsen en Planken. En nog

diorama vond zijn weg naar Engeland, waar de directe nazaten van

neur en plantagehouder J.F. de Friderici, de Waterkant in Parama-

met hun dochter woonden ze aan de Waterkant in het huis met de

voorradig Vleesch en Spek, kompositie Kaarsen, Zeep, Pik, Thee,

Leckie het zomer 2007 op de markt brachten.

ribo, een plantage en een slavendans. In Het Nieuwe Rijksmuseum

64

65 Detail van het Diorama van de Waterkant van Paramaribo met de winkel van A.H. de Vries.

Gerrit Schouten, Diorama van de Waterkant van Paramaribo, 1820. Papier, hout, 70,7 x 102 x 40 cm. Rijksmuseum Amsterdam, inv.nr. NG-2007-50. Aangekocht met steun van de Mondriaan Stichting, Stichting Dr. Hendrik Muller’s Vaderlandsch Fonds, Johan Huizinga Fonds en Scato Gockinga Fonds

Kunst op papier omstreeks 1800 De basis van het Rijksprentenkabinet werd gelegd in 1807 toen Lodewijk Napoleon, de toenmalige koning van Holland, de superieure prentverzameling aankocht van Pieter Cornelis Baron van Leyden (1717-1788). Ofschoon daar ook tal van bladen van eigentijdse kunstenaars toe behoorden, lag het accent toch bij de grote meesters uit de 15de tot en met de 17de eeuw. Dat betekent dat de grafiek uit de tweede helft van de 18de eeuw niet of onvoldoende vertegenwoordigd was. Al sinds decennia zijn conservatoren zich bewust van de noodzaak de collectie juist met kunst uit deze periode te verrijken. Zo werd het complete prentoeuvre van de Tiepolo-familie aangekocht, de etsen van Marco Ricci en veel meer. De laatste jaren hebben we ons toegelegd op het werk van kunstenaars die tot het neoclassicisme worden gerekend met Antonio Canova als centrale figuur. zullen de kijkkasten een prominente plek krijgen in de opstelling

ari 1821 ontstond er brand op het achtererf van een huis aan de

De architect Giacomo Quarenghi (1744-1817) stond in contact

Het ziet ernaar uit dat ons exemplaar door de kunstenaar zelf

over de 19de eeuw.

Waterkant. Het vuur sloeg al snel over naar een achterliggend pak-

met Canova en er is een boeiende briefwisseling tussen de twee

met de pen is gesigneerd. We zien een zonovergoten stuk van

Het diorama van de Waterkant van Paramaribo behoort tot de topo-

huis, waarna het zich, aangewakkerd door de wind, snel verspreidde.

bewaard gebleven. Quarenghi kreeg een opleiding tot schilder bij

Rome, strak weergegeven, in een trant die verwantschap vertoont

grafische diorama’s van Schouten, maar neemt hierbinnen tegelij-

In totaal werden 400 woonhuizen en 800 pakhuizen en bijgebou-

Anton Raphael Mengs in Rome en werd pas later tot de architec-

met die van Canaletto’s vedute. De ets is klein van formaat maar

kertijd een uitzonderlijke positie in vanwege de omvang, de gede-

wen verwoest. Ook openbare gebouwen als kerken, de schouwburg,

tuur aangetrokken. In 1779 zou hij in dienst worden genomen

vertoont een enorme diepte, toepasselijk voor een architect die

tailleerdheid en de topografische correctheid. Hierdoor levert het

Waag en Weeskamer gingen in rook op. Van het stuk Waterkant dat

door keizerin Catherina II van Rusland en hij werkte decennia-

met ruimte moet kunnen spelen. Er is een grote belangstelling

een schat aan informatie op: over de diverse winkels, het samen-

Schouten voor William Leckie vastlegde, bleef nauwelijks iets over.

lang aan haar hof waar hij bepalend was voor de architectuur van

vandaag de dag voor olieverfschetsen waarin plein-air schilders

leven van de verschillende bevolkingsgroepen en niet te vergeten

Leckie moest opnieuw beginnen, maar het diorama bleef gelukkig

zijn tijd. Er is slechts een enkele prent van hem bekend, Gezicht

uit de periode rond 1800 het Italiaanse licht proberen te vangen.

het uiterlijk van dit deel van de stad. Een jaar later zou de Water-

gespaard en gunt ons nu een blik op Paramaribo anno 1820.

op de Porta Salaria in Rome, en we zijn gelukkig dat we erin zijn

De ets van Quarenghi is een zeldzaam – en vroeg – voorbeeld van

geslaagd een afdruk van die uiterst zeldzame ets te bemachtigen.

een kunstenaar die hetzelfde in een prent probeert te doen.

kant grotendeels verloren gaan bij een brand. Op zondag 21 janu-

66

67 Gerrit Schouten, Diorama van een slavendans, 1830. Papier, hout, 61 x 69,8 x 17,1 cm. Rijksmuseum Amsterdam, inv.nr. NG-2005-24

Giacomo Quaerenghi, Gezicht op de Porta Salaria in Rome, ca. 1775. Ets, 13,5 x 20,5 cm. Rijksmuseum Amsterdam, inv.nr. RP-P-2007-255. Aangekocht met steun van het F.G. Waller Fonds

Een andere architect die een aantal zeer gezochte prenten op zijn

boek vermeldde hij dat het slot een diepe indruk op hem maakte

naam heeft, is de Duitser Karl Friedrich Schinkel (1781-1841).

en kennelijk wilde hij daar, jaren later, met deze litho uiting aan

In 2007 wist het Rijksmuseum een van zijn meesterwerken aan te

geven.

kopen, de weergave van Slot Prediama tussen de rotsen bij Triëst,

Uiteraard vormde het figuurstuk de grootste uitdaging voor kun-

een litho uit 1816. Het was een lang gekoesterde wens dit blad

stenaars uit het neoclassicisme. Dankzij de steun van de heer en

te verwerven en het stemt tot tevredenheid een perfecte afdruk

mevrouw Van Hulsen-Ognibeni konden we een grote, zorgvuldig

te hebben gevonden op lichtgelig papier die geheel beantwoordt

uitgevoerde tekening aankopen van Luigi Ademollo (1764-1849).

aan wat de kunstenaar bij het maken van deze prent voor ogen

Het is tot nu toe niet gelukt de voorstelling thuis te brengen. De

heeft gestaan. Schinkel was een groot tekenaar, iets wat ook blijkt

handeling is gesitueerd in een klassiek mausoleum waar een over-

bij aanschouwing van zijn architectuurontwerpen en bij de weer-

leden vrouw naar een sarcofaag wordt gedragen waar twee man-

gaven van zijn theaterdecors. Zijn gevoel voor monumentaliteit

nen het deksel vanaf tillen. De compositie is mooi doordacht, de

komt duidelijk naar voren in de nieuw verworven litho, die getui-

mannen vertonen hun spierkracht en drukken onverschrokken-

ge het onderschrift door Schinkel zelf op de steen is getekend.

heid uit, terwijl de vrouwen groot verdriet beleven. De belichting

Het hoofdmotief is de overweldigende kracht van de natuur. Rot-

is door middel van witte hoogsels aangeduid. Het is mogelijk dat

sen, bomen, bebouwing en het water zijn suggestief weergege-

de tekening een ontwerp is voor een schilderij, maar dat is voor-

ven. Evenals in de ets van Quarenghi is ook hier de belichting van

alsnog niet teruggevonden. Gezien de halfronde bovenkant zou

groot belang. De tekening waarop deze litho teruggaat was 1803

het blad kunnen samenhangen met een sopraporte of een lunet-

gedateerd. In dat jaar ondernam Schinkel een reis naar Italië

te als onderdeel van een schildering. De tweevoudige echo van de

waarbij hij van Triëst in de richting van Aquileia trok. In zijn dag-

boogvorm in de compositie heeft een effectief ritme opgeleverd.

Karl Friedrich Schinkel, Het slot Prediama in Crein, twaalf uur van Triëst, 1816. Litho op gelig papier, op eigentijdse montage, 39,3 x 31,1 cm. Rijksmuseum Amsterdam, inv.nr. RP-P-2007-257. Aangekocht met steun van het F.G. Waller Fonds

Luigi Ademollo, Antieke begrafenisscène in een mausoleum, ca. 1795. Pen en penseel in bruin over een schets in potlood, wit gehoogd, 39,2 x 56 cm. Rijksmuseum Amsterdam, inv.nr. RP-T-2007-61. Aangekocht met steun van de heer en mevrouw Van Hulsen-Ognibeni

68

69

Japanse tempelwachters en 18de-eeuwse loden beelden

v

Japanse tempelwachters en 18de-eeuwse loden beelden

In 2007 verwierf het Rijksmuseum monumentale sculptuur van uiteenlopende origine. Een groep van zeven loden beelden kwam uit Haarlem naar het museum; een paar Japanse tempelwachters maakte de verre reis uit hun land van oorsprong naar Nederland. In beide gevallen gaat het om beelden die in de openlucht de tand des tijds hebben doorstaan en daar nog de sporen van dragen. In Het Nieuwe Rijksmuseum zullen ze een prominente plek krijgen: de Japanse tempelwachters in het Aziatische paviljoen, de loden beelden in het Atrium.

Vanaf de late 12de eeuw werd boeddhistische sculptuur in Japan niet langer uit één blok hout gesneden, maar in toenemende mate samengesteld uit verschillende uitgeholde delen. Deze techniek maakte het mogelijk met grotere formaten te werken en leende

Zeven beelden van Francesco Righetti

in 1794 naar Engeland was gevlucht voor de Franse bezet-

De oorspronkelijke loodwitverf van de beelden is in de jaren

ting, werd het pand, inclusief Righetti’s beelden, verkocht

zestig van de 20ste eeuw verwijderd. Men dacht toen namelijk

aan koning Lodewijk Napoleon. Na het vertrek van de Fran-

dat de verf er pas tijdens de Tweede Wereldoorlog ter camou-

sen kwam het buitenhuis in handen van de Staat der Neder-

flage van het lood was opgebracht om inbeslagname door de

landen. Van 1838 tot 1885 was een van de voorlopers van het

Duitsers tegen te gaan. Ook werd vermoed dat een bestand-

beelden laten die levendige stijl zien, waarbij de lichamen met

Een tweede monumentale aanwinst betreft een unieke groep van

Rijksmuseum in Welgelegen gevestigd, het Museum van leven-

deel uit de verf was ontleed tot een zuur dat het lood ernstig

meer naturalisme zijn weergegeven dan voorheen gebeurde. De

zeven 18de-eeuwse loden beelden, geschonken door de provincie

de Nederlandsche Meesters.

had aangetast. Tien jaar na het verwijderen van de – water-

krachtige musculatuur komt goed naar voren en de lichaamshou-

Noord-Holland. De beelden stonden tot voor kort in de tuin van

Het grootste en bekendste van de zeven loden beelden – de

dichte – verf bleek helaas dat de ijzeren wapening in de beel-

dingen zijn vol beweging neergezet.

Paviljoen Welgelegen in Haarlem, dat tegenwoordig dienst doet

overige gingen bijna allemaal verloren – is de Laocoön-groep.

den was verroest door regenwater dat het poreuze lood was

Het paar dateert uit de 14de eeuw en is gemaakt voor de tempel

als Provinciehuis, maar in 1786-1789 werd gebouwd als buiten-

Deze stond dan ook op de meest prominente plek, in het mid-

binnengedrongen. Daardoor zou langer opstellen in de bui-

Twee imposante tempelwachters staan in een dreigende, afwe-

Iwayaji in de West-Japanse prefectuur Shimane, waarschijnlijk ten

huis voor de Nederlandse bankier Henry Hope.

den van het voorplein van Welgelegen. Opmerkelijk is dat het

tenlucht de beelden noodlottig zijn geworden. Ze ondergaan

rende houding. Hun afschrikwekkende blik is gericht op de

tijde van de bloeiperiode van de tempel in het midden van de 14de

Hope had in 1781 twaalf loden kopieën van beroemde, groten-

beeld een afgietsel is op ware grootte: van de Laocoön-groep

nu een grondige restauratie bij een gespecialiseerd atelier in

toeschouwer, die tussen dit paar het tempelterrein binnengaat.

eeuw. Een inscriptie in een van de hoofden vermeldt dat de beel-

deels antieke beelden laten gieten door de Romeinse beeldhou-

werden sinds de ontdekking in 1506 weliswaar vele kopieën

Duitsland, zodat ze voor de toekomst behouden blijven.

Deze Niô (hemelse generaals) bewaken de tempel en houden

den in 1539 zijn gerestaureerd, hetgeen door documenten van de

wer en metaalgieter Francesco Righetti (1749-1819), in aanvulling

gemaakt, maar de meeste daarvan zijn beduidend kleiner dan

De beelden zullen worden geplaatst in het Atrium van Het

het kwaad – alles wat het boeddhisme bedreigt – buiten de

tempel wordt gestaafd. Bij onlusten ten tijde van een burgeroorlog

op de groep van deze meester die hij al eerder had gekocht. De

het marmeren origineel. De andere loden beelden zijn een

Nieuwe Rijksmuseum, de ontvangsthal in de voormalige bin-

deur. De respectievelijk open en dichte mondhouding symbo-

die Japan teisterde, werd de Iwayaji in 1518 ernstig beschadigd,

beelden waren wit geschilderd en leken daardoor op hun marme-

Apollo, een Amor, een Bacchus met Amphelos, een Euterpe,

nenplaats, net als vroeger in Henry Hope’s Welgelegen dus

liseren de eerste en de laatste tekens van het Japanse schrift-

om vanaf 1520 weer opgebouwd te worden. Een beeldhouwer uit

ren voorbeelden. De uitvoering in lood was in die tijd gewild van-

een Ganymedes met adelaar en een vliegende Mercurius. Dat

in de ruimte waar de bezoekers van de kunstcollectie het

systeem, a en un, en staan zo voor alle klanken en geschrif-

Kyoto, Kôshû, voerde in 1539 herstelwerkzaamheden uit en voor-

wege enkele belangrijke voordelen: lood was goedkoper, sneller te

laatste beeld is overigens geen kopie van een antiek marmer,

gebouw binnenkomen. Als tegenprestatie voor de schenking

ten: kennis. De gelovige die door de tempelwachterpoort het

zag de wachters van polychromie. Gepland onderzoek naar de

verwerken en, mits beschilderd, beter bestand tegen weer en wind

maar van een beroemd bronzen beeld van de 16de-eeuwse

van de beelden krijgt de provincie Noord-Holland van het

tempelterrein betreedt, verkrijgt symbolisch die kennis, ofwel

samenstelling van de lagen polychromie zal moeten uitwijzen in

dan marmer of gips. Hierdoor waren loden beelden geschikt om

beeldhouwer Giambologna. De groep is van groot kunsthisto-

Rijksmuseum een bronzen afgietsel van Righetti’s Laocoön-

verlichting.

welke mate deze beschildering nog resteert. Op grond hiervan zal

in de tuin te plaatsen, waar ook de beelden van Hope in de 19de

risch belang, te meer daar er bijna geen ensembles van loden

groep, die wordt teruggeplaatst op het voorplein van het Pro-

Beide figuren houden in hun linkerhand een vajra, een oor-

een plan voor restauratie worden opgesteld.

eeuw terechtkwamen.

beelden meer bestaan en het de enige bekende kopieën op

vinciehuis.

spronkelijk uit India overgenomen attribuut dat in het Japanse

In het Aziatisch paviljoen van Het Nieuwe Rijksmuseum zullen de

Aanvankelijk vond het merendeel van de beelden een bestem-

ware grootte zijn van Francesco Righetti.

boeddhisme symbool is voor het vermorzelen van onwetend-

tempelwachters een prominente rol spelen. De collectie Japanse

ming als decoratie van de grote hal van het neoclassicistische

heid. De oorsprong van tempelwachterbeelden ligt eveneens in

sculptuur kende voorheen alleen exemplaren in ingetogen stijl.

‘paleis’ Welgelegen van Hope, dat niet alleen diende als verblijf

India, van waaruit ze via China naar Japan kwamen. De groene

Deze wachters zijn met hun grote formaat en energieke uitstra-

voor hemzelf en zijn gasten, maar waar hij ook zijn kunstcollec-

en blauwe heupgewaden in Indiase stijl onderstreepten voor

ling aansprekende voorbeelden van de meer uitbundige kant van

tie onderbracht en dat hij beperkt openstelde voor publiek. Hope

de Japanse tempelganger nog eens het exotische karakter van

de Japanse sculptuur. Bovendien vormen ze een belangrijke toe-

liet de omgeving van het buiten aanpassen in Engelse landschaps-

deze bovennatuurlijke wezens.

voeging aan het museale bezit; tot nog toe waren er geen tempel-

stijl, zodat Welgelegen in alle opzichten voldeed aan wat men van

wachterbeelden in Europese instellingen.

een heer van stand in die tijd mocht verwachten. Nadat Hope

Artist impression van de toekomstige opstelling van de Righetti-beelden (v.l.n.r. de Laocoön-groep, Mercurius, Bacchus) in het Atrium van Het Nieuwe Rijksmuseum.

Rechts: Detail van Beeld van Naraen kongo (Ungyo).

Omslag: Anoniem, Beeld van Misshaku kongo (Agyo) en Beeld van Naraen kongo (Ungyo), Japan, ca. 1300-1400. Hout met sporen van polychromie, hoogte ca. 220 cm. Rijksmuseum Amsterdam, inv.nr. AK-RAK-2007-1-A en B. Aangekocht met steun van de BankGiro Loterij, het M.J. Drabbe Fonds, de Mondriaan Stichting en de Vereniging Rembrandt, mede dankzij het Prins Bernhard Cultuurfonds.

zich beter voor het uitdrukken van expressieve poses. Ook deze

Francesco Righetti, Laocoön, hoogte 224 cm; Cupido met boog, hoogte 133 cm; Ganymedes met adelaar, hoogte 135 cm, Rome. Lood. Rijksmuseum Amsterdam, inv.nr. BK-2006-13, 9, 7. Eigendomsoverdracht van de Provincie Noord-Holland. Foto’s Willem Noyons

In English

70

72

Management report

80

Fold-Outs

90

Essays

94

Acquisitions

Management report On 13 December 2007, after a long and unsettled preliminary phase, the chairman of the district council of Amsterdam Oud‑Zuid presented the director general with the building permit for The New Rijksmuseum. This formally concluded the preliminary phase of the entire restoration and expansion of the Rijksmuseum and marked the beginning of the implementation phase. However, the final completion of The New Rijksmuseum is still several years away. So until the museum reopens, attempts are being made to make up for this by offering national and international visitors as broad a selection of activities as possible.

72

specialist Jennifer Kilian, who also wrote the

The New Man, a work that had had a prominent

ly, the pivotal work. Although visitor numbers

text for the catalogue.

place in the study of Dutch National Socialist

were lower than the previous year – 40,000

After having presented Rembrandt’s Catrina

Movement (nsb) leader, Anton Mussert.

compared to 67,000 in 2006 – the exhibition

Hooghsaet, the museum extended its hospital-

13 June saw the presentation of a carefully

was well-conceived, combining a wide range of

ity in 2007 to a further work, The leaping horse,

restored work acquired in 2004 – the large,

objects that shed light on the various modes of

a masterpiece by the English romantic land-

late 16th-century tapestry cartoon depicting

veneration in our Calvinistic country. Curator

Fortunately, the presentation of The Master-

thus created the ideal conditions for a multi-

children under 12 free of charge. The fund-

scape artist John Constable, on loan from the

the landing of Scipio on the coast of Africa.

of the exhibition and author of the catalogue

pieces in the Philips Wing, open to the public

disciplinary centre of excellence.

ing of this proposal is currently being studied.

Royal Academy in London. The painting was

The cartoon was displayed in combination

was Gijs van der Ham, Kris Callens was project

since 2003, has lost nothing of its lustre. Over

On 4 December, one month after the opening

It will have no effect on Rijksmuseum visitors,

displayed alongside works by Constable’s Dutch

with a drawing by Bartholomeus Spranger

manager, and Marcel Schmalge­meijer was

965,000 art devotees visited the Wing in 2007,

of the Ateliergebouw, the first double edition of

as the Rijksmuseum has already been admit-

predecessors Jacob Isaacksz van Ruisdael and

(1546-1611), Hercules and Scipio being led by

responsible for the design. Designed by

a number surpassed only during the 2006

the comprehensive catalogue of the Rijksmuse-

ting young people under the age of 18 free of

Philips Koninck, whose works inspired him

Minerva along the path of virtue. It is a design

Annette van Waaijen and published in associa-

Rembrandt year. But the Rijksmuseum also

um’s 17th-century painting collection was pre-

charge since 2001.

throughout his life. Specially for this occasion,

for a print by Amsterdam-based engraver Jan

tion with Nieuw Amsterdam Publishers, the

sought out an audience outside the museum’s

sented in London.

Ruisdael’s Landscape with waterfall was exten-

Muller (1571‑1628), which Spranger had sent

richly illustrated, 240-page catalogue accompa-

own walls. Almost 200,000 travellers lapped up

In 2007, Minister Plasterk finally chose Arn-

sively restored and, in the light of its renewed

to Amsterdam from Prague. The drawing was

nying the exhibition contained texts by a col-

exhibitions at the Rijksmuseum’s Amsterdam

hem as the city where the new National History

discovered by an observant Rijksmuseum

ourful host of writers ranging from Marnix van

Museum – for which the cities of Amsterdam

Exhibitions & acquisition presentations

splendour, may itself be considered an acquisi-

Airport Schiphol annexe, and in Amsterdam,

tion. The result of the restoration of two por-

curator at a book auction in Brussels and

Sint Aldegonde to Albert Verlinde.

Rijksmuseum exhibitions were on show at the

and The Hague had also been bidding – is to

Under the slogan ‘Open for renovation’,

traits by Piero di Cosimo, made possible thanks

purchased for a trifle.

On 8 March, during the tefaf in Maastricht,

Van Gogh Museum, De Nieuwe Kerk and Huis

be established. The Rijksmuseum is delighted

the museum was committed to consolidat-

to the support of a patron of the arts, is no less

In mid-August, parallel to the Hero exhibition

the Bonnefantenmuseum opened From Vulcan’s

Marseille. In addition, the Rijksmuseum pre-

that the Minister regards this museum as a com-

ing its close links with the public, despite lim-

sensational. These two works will be presented

held in De Nieuwe Kerk, the Rijksmuseum dis-

Forge, an exhibition of bronzes from the Rijks-

sented highlights from its collection of Golden

plement to everything else the Netherlands has

its imposed on us in the last few years by the

to the public in 2008, and after that, at several

played a precious golden metal case presented

museum that had previously been on display at

Age paintings and arts and crafts in two muse-

to offer in the way of museological history

extensive renovation work. In addition to the

international exhibitions.

to the French admiral De Suffren by the voc

various locations including the Museum Palais

ums in North America as well as in Japan and

presentations and that the National History

temporary presentation of The Masterpieces,

Although the space available in the Philips

in 1784. This was followed by Jongkind’s sun-

Liechtenstein in Vienna.

China. As a result, the museum’s total expo-

Museum will not be building up a collection.

exhibitions in the Philips Wing and elsewhere

Wing is limited, this year, too, every effort has

drenched landscape Rue Notre-Dame and Trevisa-

Four of the original ten satellite presentations

sure was larger than in any other year in its his-

Representing the national history canon is to

regularly enlivened the programme.

been made to enliven the Rijksmuseum pro-

ni’s The martyrdom of the seven sons of St Felicity. An

of parts of the Rijksmuseum collection closed

tory. Visits to the museum’s website went up to

be the museum’s pivotal task, and in addition,

2007 took off with a winter exhibition about

gramme by presenting recent acquisitions. Until

extensive description of these acquisitions can

in the course of 2007, namely Antwerp, Apel-

1.7 million (8.3 million page views), compared

the focus is on a very specific group, namely

Jan van der Heyden (2 February - 30 April).

4 March, a gallery next to the museum shop

be found in the 2006 Annual Report. The acqui-

doorn, Assen and Dordrecht. The remaining

to 800,000 (4.8 million page views) in 2005.

the young. The Rijksmuseum will be monitor-

The painting section of the exhibition was a

was specially appointed to house the presenta-

sition of the painting The Iconoclastic outbreak of

six will be dismantled in 2008, with the excep-

A further positive development was the large

ing the progress of the Museum with interest

condensed version of an exposition curated

tion of Jan Steen’s ‘The burgomaster of Delft and

1566 (1630) by Dirck van Deelen went on pub-

tion of the one in the Bonnefantenmuseum,

number of Dutch visitors, representing almost

and is convinced that it will be possible to estab-

by Peter Sutton and on show in 2006 at the

his daughter’. After that came the presentation of

lic view for the first time on 13 February in the

which is to be continued in renewed and

35 per cent of all visitors in 2007. In addi-

lish a good rapport between the two.

Bruce Museum in the United States. A series of

a painting entitled Johannes by Carel Willink, an

exhibition Rijksmuseum at the Hofvijver (The

enlarged form as Rijksmuseum Maastricht. In

tion, a new popular magazine, Oog (Eye), was

During that same period, the Rijksmuseum

drawings and prints highlighting Van der Heyden

important self-portrait made in 1937-38, which,

Hague Historical Museum).

February 2008, the Beelden aan Zee Museum

launched on the Dutch market in November,

decided to call off its own window on democracy

as an inventor (of the fire engine, among other

until then, had remained part of the artist’s

at a party held in the Gallery of Honour.

in The Hague, despite the fact that perfect

things) was included in the Rijksmuseum

estate and was not on public view. Building on

Two important milestones are to be reported

accommodation was found in the direct vicin-

exhibition.

previous donations of drawings and photos by

Exhibitions elsewhere

(Rijksmuseum by the Sea).

in the field of collection management and

ity of the Binnenhof, the building that houses

The winter exhibition Karel du Jardin (1626-

Willink, this key work was entrusted to the care

For the second time running, the Rijksmuseum

As it did last year, the Van Gogh Museum once

research. On 8 November, Minister Ronald

the Dutch parliament. These talks were scup-

1678) was launched in the Philips Wing on

of the Rijksmuseum by Sylvia Willink, the art-

organised a large exhibition in De Nieuwe Kerk

again hosted work from the print room of the

Plasterk opened the new Ateliergebouw (conser-

pered by the turbulence accompanying the

14 December. This was the first, separate exhi-

ist’s widow. In May, a selection of eleven recently

in the late summer. After Fashion DNA in 2006,

Rijksmuseum. Organised by curator Kris

vation centre) where the Rijksmuseum will be

new National History Museum. Finding insuffi-

bition devoted entirely to this arresting artist,

acquired photo albums and 200 photos made

the theme chosen this time was basically a his-

Schiermeier, the exhibition featured a recently

working with the University of Amsterdam and

cient support for its plans from The Hague city

with particular emphasis on his versatility. The

by German servicemen between 1940 and 1945

torical one. Prompted by Admiral Michiel de

acquired collection of illustrated Japanese books.

the Netherlands Institute for Cultural Heritage

council, the Rijksmuseum unfortunately had

public admired Du Jardin’s work as a portrait-

went on display. Seen from the perspective of

Ruyter’s 400th birthday, this exhibition was

The annual instalment of the photo exhibi-

(icn) on conservation and restoration, research

to abandon this ambition.

ist, historical painter and as specialist in Ital-

these soldiers, these photos add an interesting

devoted to the subject of national hero wor-

tion Document Nederland was launched in Huis

and the training of restoration professionals.

The provisional conclusion of the discussions

ianate landscapes and ‘cattle’ scenes. The exhi-

dimension to the image of the occupied Neth-

ship. Under the title Hero, the phenomenon

Marseille in Amsterdam on 7 December. This

This building is a convincing example of the

about free admission to (state-subsidised)

bition was curated by the Fine & Decorative

erlands. Four weeks later, a painting by Henri

was highlighted from various angles. De

year’s theme was fan culture, as portrayed by

expertise of architects Cruz y Ortiz, who have

museums was that the Minister aims to admit

Arts department in association with Du Jardin

van de Velde was added to this display, entitled

Ruyter’s burial vault in the church was, obvious-

photographer Raimond Wouda. The opening

in Scheveningen will be presenting a selection of Asian sculptures entitled Rijksmuseum aan Zee

73

74

was preceded by a festive gathering at a venue

nese flocked to see Vermeer’s masterpiece, a

dert Fund and the Stortenbeker Fund of the

various photographers, including Brassaï and

the authors of a Dossier on Sea battles and naval

Golden Age painting in the world. Considering

in Amsterdam, Felix Meritis, looking back on

work seldom on loan and on view for the first

Rembrandt Society, and the Rijksmuseum Fund.

Robert Capa, were purchased. We were delight-

heroes in the 17th-century Dutch Republic, providing

the amount of interest there is in this particu-

ten years of collaboration with NRC Handelsblad

time in Japan.

One exceptional acquisition was an ensemble

ed with the financial support of the Titus Cir-

a good complement to the commemoration of

lar part of the painting collection among inter-

newspaper, which, to the delight of both par-

In addition to its own exhibitions in the Neth-

of seven 18th-century lead figures presented to

cle, a group of Rembrandt Society members,

Michiel de Ruyter’s 400th birthday and the Hero

national experts, scientific study of the Golden

ties, is set to continue in the years to come.

erlands and abroad, the Rijksmuseum was

the museum by Mr Borghouts, Queen’s Com-

which has enabled us to acquire several photos

exhibition in De Nieuwe Kerk. Senior sculpture

Age is given priority. The collection catalogue

Thanks to the Sem Presser Fund, work by

strongly represented on several occasions with

missioner for the province of Noord-Holland

and a dummy of a photo book by Dutch pho-

curator Frits Scholten devoted a Dossier to Isa-

Dutch paintings of the seventeenth century in the

young amateur photographers on the same sub-

substantial loans at exhibitions elsewhere.

on 18 June. This is a series of copies of classi-

tographer Sanne Sannes, Diary of an erotomani-

bella’s weepers. Ten statues from a Burgundian tomb.

Rijksmuseum, Amsterdam. Volume I – Artists born

ject was shown alongside the exhibition.

Among these were no fewer than 39 photos

cal sculptures made by Roman artist Francesco

ac, which was never published. This acquisition

Bert Natter was the author of a delightful book-

between 1570 and 1600 marks the start of a new

The exhibition Maritime Power was on display

loaned for the opening exhibition Dutch Eyes

Righetti (1749-1819). They were commissioned

marks a new policy whereby the Rijksmuseum

let about Trompenburg, a country estate near

series of annotated catalogues aimed at open-

at Amsterdam Airport Schiphol from Novem-

that was launched on 18 April at the Nether-

for banker Henry Hope’s Villa Welgelegen in

intends, more explicitly than it has done to

’s-Graveland that is managed by the Rijksmu-

ing up the Rijksmuseum’s collection of paint-

ber 2006 to February 2007, followed on 1

lands Photo Museum in Rotterdam. The con-

Haarlem, a monumental building which later

date, to bring together a substantial collection

seum. A counting book for children entitled 3

ings in the decades to come. This study of 445

March by Low Life in the Golden Age, an exhibi-

tribution of Rijksmuseum curators towards

became, for a time, the residence of Louis I

of 20th-century prints, drawings and photos.

was also published. As an end-of-year gift, Rijks-

paintings by Dutch artists born between 1570

tion depicting rural life in 17th-century Hol-

the book on the history of photography in the

Napoleon Bonaparte, King of Holland. After

museum friends and associates were given the

and 1600 is the first of four scientific cata-

land. Dutch Realism, the summer presentation,

Netherlands accompanying this exhibition was

1838, Villa Welgelegen housed the state col-

booklet Los eruit, steen terug by Pieter Bijwaard,

logues studying well over 2,000 17th-century

was devoted to the magic realists. In addition

substantial. A wealth of material from the Rijks-

lection of contemporary art. The lead figures

Research and publications

who drew his inspiration from the empty main

Dutch paintings in the museum. The English-

to Willink’s Johannes mentioned above, and a

museum print room was also on loan to the

had been outside in the garden for a long time,

The new magazine Oog was, without doubt, the

building. The words he used as a title refer to

language edition, for which new digital pho-

work by Pyke Koch – both Rijksmuseum acqui-

Allard Pierson Museum for an exhibition about

exposed to all kinds of weather. This was no

most noticeable publication of the year. Thanks

the instruction for workers which he found writ-

tographs were taken of all the works, was pub-

sitions – the display contained eight paintings

classical sculpture.

longer deemed wise, as they were very much

to the generous support of the VSB Fund, the

ten on a wall.

lished as a double volume by Nieuw Amsterdam

from the ing collection. Opening on 2 Octo-

the worse for wear. After restoration, these fig-

Rijksmuseum was able to embark on a large-

Funded with the support of the Manfred &

Publishers and Yale University Press. With

ber, the Battle at Schiphol was a presentation cen-

ures, one of which is a two-metre tall copy of the

scale experiment of contemporary design

Hanna Heiting Fund, the first two parts of the

such a famous and wide-ranging collection as

tring around a painting by Hendrick Cornelisz

Acquisitions

famous Laocoön group, will be placed in the cov-

aimed at appealing to new groups of potentially

new English-language series Rijksmuseum Stud-

this, some paintings have been studied and

Vroom of a sea battle during the Eighty Years’

The museum would have liked to have been

ered courtyards of The New Rijksmuseum.

interested readers. The magazine launch took

ies in Photography came out in 2007: Christiana

described extensively in the specialist litera-

War that was fought on the site of the present

able to report the purchase of a masterpiece

2007 was a good year for sculpture. With the

place at a party held in the Gallery of Honours

Kuhlmann’s Richard Tepe: Photography of Nature

ture while others have received only marginal

airport almost 450 years ago. With the help of

by Rembrandt in 2007, but a cabinet change

help of the M.J. Drabbe Fund, Mondrian Foun-

in what was, by then, an entirely stripped Rijks-

in the Netherlands 1900-1940 (Vol. 1), and Laeti-

attention. It has therefore been decided to

Schiphol, the painting was restored to mark the

threw a spanner in the works by deferring

dation, Rembrandt Society and BankGiro

museum. A host of Dutch celebrities attended

tia Dujardin’s Ethnics and Trade: Photography

address each painting in a similar manner, giv-

fifth anniversary of the Rijksmuseum Amster-

decisions to that effect taken by the previous

Loterij, the museum acquired two monumental

the presentation of the first issue.

and the Colonial Exhibitions in Amsterdam, Ant-

ing more prominence to works that have, until

dam Schiphol.

cabinet. Nevertheless, thanks to active efforts

wooden Japanese temple guards. These superb

At the same time as the publication of the first

werp and Brussels (Vol. 2). These works are the

now, hardly been researched. An advisory com-

The tour of three North American museums

especially on the part of the Rijksmuseum

sculptures are to be given a prominent place in

edition of Oog, the Rijksmuseum bid a rather

outcome of research conducted at the Rijks-

mittee was set up to make optimum use of the

that started in 2006 continued with presenta-

Fund, the museum received a record number

the new Asian pavilion (see fold-out v).

wistful farewell to the Kunstkrant, a magazine

museum by young photography historians with

expertise on 17th-century painting available in

tions in Phoenix and Portland. The successful

of pledges from trusts and sponsors. Even so,

A new diorama, Waterkant in Paramaribo

with which generations of visitors had grown

scholarships awarded by the Heiting Fund.

the Netherlands. It includes professors Peter

Rembrandt and the Golden Age exhibition was so

after negotiating for over six months, the Rijks-

(1820), has been added to the four Surinam

up. The Rijksmuseum Bulletin will continue

Collection catalogues are the core of the muse-

Hecht (University of Utrecht), Volker Manuth

enthusiastically received that a follow-up has

museum decided not to go ahead with the pur-

scenes by Gerrit Schouten already in the collec-

alongside Oog but will focus on fellow profes-

um’s research work. Over the years, catalogues

(Radboud University) and Rudi Ekkart (Neth-

been planned for 2009. Opened on 2 Novem-

chase; according to museum experts, the sell-

tion (see pp. 62-66).

sionals and appear in English only.

of the collections of Dutch drawings, Amster-

erlands Institute for Art History and University

ber 2007 by Minister Plasterk, a modified ver-

ers’ expectations were far too high.

Works of various kinds have been added to col-

Since 2006, the Rijksmuseum has published

dam silver, Dutch tapestries and ornamental

of Utrecht) and is chaired by senior curator Jan

sion of the exhibition went on show at the

Meanwhile, the collection of 17th-century por-

lections held in the Rijksmuseum print rooms,

most of its books in association with Nieuw

prints have been published. Not only of use

Piet Filedt Kok. Rijksmuseum research curator

Shanghai Museum of Art. By the end of the

traits was significantly enhanced by the addi-

thanks in particular to the possibilities offered

Amsterdam Publishers. As well as catalogues

in scholarly circles, these catalogues also form

Jonathan Bikker has been responsible for final

year, some 180,000 Chinese visitors had already

tion of four portraits by Harlem painter Johan-

by the Waller Fund. Purchases included numer-

of exhibitions referred to above, several other

an essential knowledge base on which all up-

editing since September 2005. We owe a debt

taken the opportunity to admire the Dutch

nes Verspronck (1600/03-1662), to which the

ous Japanese and Italian Renaissance prints,

books have been published. Entitled Furniture

to-date information for the general public is

of thanks to the Research Institute for Culture

Masters. Sponsors of this Dutch museum exclu-

museum was entitled in view of a settlement of

with special emphasis placed on the period

in Holland’s Golden Age, senior furniture curator

founded. The collection of 17th-century paint-

and History of Utrecht University for fund-

sive were founder Philips Electronics and main

inheritance taxes. Two of these works have been

around 1800 (see pp. 67-69). The museum

Reinier Baarsen has written a book that brims

ings forms the core of over 5,500 paintings

ing the first part of the catalogue. Work on the

sponsor ing (see pp. 49-51).

on display at the museum since 1952, on long-

acquired several drawings from around 1600

with information about the Rijksmuseum’s col-

bought by the Rijksmuseum and donated or

catalogue of the Rijksmuseum painting collec-

In terms of public interest, the exhibition of

term loan, and are now part of the permanent

from the Dutch Jesuits, including a rare work

lection of 17th-century Dutch furniture. It is

loaned to it since 1800. Because of its size, ver-

tion is not only a long-term project, it is also a

Vermeer’s Milkmaid from 25 September in

collection. They were purchased with the gener-

by Gerrit Pietersz. With the support of Baker &

published as part of the Rijksmuseum-Dossiers

satility and quality, this collection undoubtedly

costly one. Work on the second part of the cata-

Tokyo was the top scorer. Some 500,000 Japa-

ous support of the BankGiro Loterij, the Cleyn­

McKenzie Amsterdam N.V., photos by

series. Peter Sigmond and Wouter Kloek were

represents the most comprehensive overview of

logue on 17th-century Dutch painting, cover-

75

ing some 650 paintings by artists born between

Although there was less website traffic than in

ish Bride, or find out who their patron saint is.

sponsors BankGiro Loterij and ing enabled the

After the opening of the tefaf, the art and

sumer Market at kpn), Johan Brand (consul-

1600 and 1625, including Rembrandt and his

the Rembrandt year 2006, compared to 2005,

With the help of ing, the most original wish

Rijksmuseum to organise various activities. The

antiques fair, an after-party was held to cel-

tant at Egon Zehnder International), Diederik

pupils, started in the autumn of 2007 with sup-

the number of unique visits in 2007 had dou-

expressed by visitors admiring Jan Steen’s paint-

successful exhibition in China mentioned above,

ebrate our continued collaboration with the

Karsten (ceo, upc Netherlands), Eugène Ran-

port from the Getty Foundation and Japanese

bled to 1.7 million. A great deal of effort has

ing of The Feast of St Nicolas was made to come

made possible by courtesy of Philips, gave the

Bonnefantenmuseum under the title Rijks-

dag (consultant) and Chris Vogelzang (ceo

foundations.

been made to improve the user-friendliness of

true – a portrait of the winner and his family at

Rijksmuseum the opportunity to present itself in

museum Maastricht. The Bonnefantenmuseum

private banking, Fortis Bank).

Before the opening of the Ateliergebouw, a sym-

the website. A new homepage was launched,

home, in a similar present-day setting.

that country for the very first time.

also hosted a directors’ dinner organised by the

posium attended by representatives of the three

providing a clearly arranged window display

A second interactive tour was introduced for

The Rijksmuseum annexe at Amsterdam Air-

Rijksmuseum during the fair.

collaborating institutions (Rijksmuseum, Uni-

for the Rijksmuseum’s products, services and

schools on the subject of ‘Daily life in the

port Schiphol was made possible thanks to ing.

versity of Amsterdam, Netherlands Institute for

activities. Improvements were also made to the

Golden Age’. The gras project for pre-voca-

In August, ing again enabled visitors to enjoy a

Cultural Heritage) was held in the Stadsschouw-

search function on the site so that there are

tional secondary education is a collaborative

Meal Deal lunch in the garden before visiting

Administration

the Collections Sector in 2006, last year saw

burg theatre to discuss current conservation and

clearer ways of finding richer content. A spe-

venture between the Van Gogh Museum, the

the museum. The purchase of two spectacular

Three new members were welcomed to the

the reorganisation of the Presentation Sector.

restoration issues. A scholarly symposium was

cial website was launched for the Hero exhibi-

Rijksmuseum, the Amsterdam Historical Muse-

Japanese temple guards was made possible with

Supervisory Board: Maarten van der Lande

This sector, which previously consisted of Exhi-

also organised in conjunction with the Jan van

tion for visitors to ‘honour’ their special heroes

um and the Stedelijk Museum. The project

generous support from the BankGiro Loterij

(partner of Baker & McKenzie Amsterdam),

bitions and Education & Public Information,

der Heyden exhibition and, as always, the muse-

using words and pictures. The bronze medal

was made possible with the help of three banks

(see pp. 40-43). It looks as if developments in

Frits van Oostrom (university professor at

was expanded with a third department called

um took part in the activities of the Amsterdam

won by the Rijksmuseum’s chip team (Cul-

that sponsor the three museums around Muse-

the lottery sector are going to result in a more

Utrecht University and president of the Royal

Publications. This new department focuses not

Summer University. Course participants were

tural Heritage Information Presentation) at

umplein square. In February, some 500 chil-

restrictive policy and fewer opportunities for

Netherlands Academy of Arts and Sciences) and

only on traditional hard-copy publications, but

welcomed at the Ateliergebouw even before it was

the International Semantic Web Challenge in

dren from Nunspeet and the surrounding com-

charity lotteries. This is a good opportunity

Margot Scheltema (financial director of Shell

is also responsible for the website and multi-

officially opened.

Korea is worth a mention here. Funded by the

munities visited the Rijksmuseum. This annual

therefore to emphasise how important the

Nederland). With their appointment, vacancies

media publications.

History curator Anouk Janssen won the Jan van

Dutch Organisation for Scientific Research,

excursion for all senior classes of primary

BankGiro Loterij’s support is: without it, many

open since 2006 due to the departure of Her-

BB&V (Surveillance, Security & Safety) is to

Gelder award for her thesis on the representa-

chip is a research project aimed at developing

schools in Nunspeet is paid for by the Veluvine

acquisitions would not be possible.

man Wijffels and the death of Dries Fransen van

be reorganised, partly to raise the quality of

tion of Old Age in Netherlandish prints, Grijs-

digital personalisation applications using inno-

Molijn de Groot Fund.

Eight new trusts were established under the

de Putter have now been filled. We also took

security in light of recent social developments

aards in zwart-wit. De verbeelding van de ouderdom

vative technology for the Rijksmuseum and the

This was the first season in which the Rijksmu-

auspices of the Rijksmuseum Fund. Various

leave of Nelleke Noordervliet in June 2007,

and the increase in security risks. Employees

in de Nederlandse prentkunst (1550-1650). This

heritage sector.

seum managed the Trompenburg estate and

elements of several of the museum’s collec-

who resigned her position on the Board having

will be offered more opportunities to develop

incentive prize is awarded by the Association of

With funds from the museum’s chief sponsor

the public showed a lively interest, visiting the

tions can count on special support: the J.A.J.

fulfilled the maximum eight-year term of office.

by introducing job differentiation and a more

Art Historians to young promising art historians.

ing, an exciting theatrical tour coinciding with

estate and attending the musical evenings. The

and M.A. Risseeuw Fund supports purchases,

The Supervisory Board held four meetings

varied set of tasks. Progress has been made on

For the (scientific) publications by Rijksmu-

the winter exhibition Fire! Jan van der Heyden was

neighbours appreciated the chance to visit the

restorations and exhibitions of paintings of

with the board of management. The progress

the preparations for a joint operation with the

seum staff, please refer to the appendices on

organised for children aged 6 to 12, introduc-

house of famous admiral Cornelis Tromp.

The Hague School period; the Sara Geertruida

of The New Rijksmuseum was an important

Van Gogh Museum incident room in a com-

pp. 125-130.

ing them to Jan van der Heyden through one

Aalders-Huender Fund supports lace; the Maria

point of discussion that was also the key topic

munal centre.

of his fictitious descendants. A second theatrical

76

Personnel After the completion of the reorganisation of

Adriana Aalders Fund supports national history

in a special meeting the Board held with the

To be able to help visitors to the Philips Wing

tour has since been developed, which focuses

Friends, sponsors and benefactors

and Dutch cultural heritage; and the Knecht-

Core Team (management and a number of

more effectively, it has been decided to set up

Information for the public

on the permanent collection. This, too, has

In January, the Rijksmuseum invited its

Drenth Fund supports Dutch-related paintings

department heads). During this meeting, the

a front office, where all staff directly involved

The Rijksmuseum continued its practice of

been made possible thanks to ing funding.

‘Patrons’ to a dinner laid out in several galler-

that illustrate the 20th century from the point

members of the Board received the latest infor-

with the public will work: cashiers, cloakroom

extended opening hours on Friday evenings.

Once again, white bread and herring were

ies in the Philips Wing, which had been spe-

of view of aesthetics and history. With the help

mation regarding developments in the area of

staff, public counter staff and the shop. It will

Extra activities for visitors were organised on

served at the now traditional annual celebra-

cially transformed for the occasion to capture

of the Vossen-Delbrück Fund, the library has

the approach to the public and the plans for

also house staff responsible for group and

these evenings, highlighting a different topic

tion of Rembrandt’s birthday on 15 July. Many

a traditional winter atmosphere. Various activi-

more opportunity to purchase, restore and

the new, integrated set-up.

school bookings, as well as employees charged

every three months. For instance, the Education

of the breakfast guests took the opportunity to

ties were organised for the Museum ‘Friends’.

research source works on the theory and tech-

In the past year, the museum again benefited

with carrying out events and receptions. The

department developed various programmes,

visit the Philips Wing where they could make

The Rijksmuseum is pleased to be able to add

nology of art, while the Migelien Gerritzen

considerably from the Marketing Advisory

organisation of events and receptions will be

including a tour on paper (the topic focused on

use of free introductory tours and audio tours.

the name of a renowned organisation to its spon-

Fund has made it possible to organise educa-

Council, whose members regularly meet with

more efficient, because the staff involved –

The Masterpieces) and a special tour for parents

Several activities were organised during Muse-

sors. Baker & McKenzie have entered into an

tional activities for the Conservation & Resto-

the commercial director and the head of Com-

who are currently spread over a number of

and children. Several podcasts were made, one

umN8, the museum’s annual night time open-

association with the museum for three years, and

ration department. An agreement was signed

munication & Marketing. The museum is

departments – will be centralised in a sepa-

featuring stand-up comedienne Brigitte Kaan-

ing on 3 November, linked directly to Party, the

with their generous support, the Rijksmuseum

with Corus in March 2008 concerning the

extremely grateful for the generous, voluntary

rate cluster called Events & Receptions that

dorp on the subject of Mothers. Dutch visitors

main highlight of the last quarter of the year.

has been able to purchase several superb photo-

establishment of a special fund, Staal aan Zee

efforts of chairman Bert Meerstadt (director

will be part of the Communication & Market-

in particular like being able to visit the museum

Visitors could have their photo taken wearing

graphs, including works by Brassaï and Robert

(Steel by the Sea), enabling the appointment

of the Dutch Railway Company NS) and mem-

ing department. After the change, the Educa-

when it is not so busy.

a wedding dress in front of Rembrandt’s Jew-

Capa. The support of founder Philips and main

of a curator for Indian art.

bers Muriel Arts (marketing director Con-

tion department will comprise the education

77

staff and the staff member for schools, which

lection mobility in Munich, as well as organis-

a guided tour of the main building.

In May 2007, Bart van der Pot was succeeded

lections Peter Sigmond also announced his

to part of the collection of Asian sculpture that

will enable it to focus more closely on its core

ing a series of lectures on the occasion of his

The New Rijksmuseum project consists of two

as Programme Director by Etienne Schoen-

departure. Taco Dibbits, already working for

is to be presented there in dialogue with 20th-

tasks: the development and detailing of educa-

departure as professor of museum policy at

sub-projects: building and furnishing. In 2007,

maeckers, project manager of the Government

the museum as head of the department of

century sculpture.

tional policy. Education will also be responsi-

the VU University Amsterdam. The Collections

it was agreed that the latter sub-project would

Buildings Agency.

Fine & Decorative Arts, will succeed him as

Concurrent with the international art and

ble for the educational products and for look-

director attended a symposium held to discuss

be delegated to the Rijksmuseum. The muse-

of 1 June 2008.

antiques fair tefaf, the new presentation of

ing after the various target groups, schools

plans for a National History Museum in the

um’s Accommodation Office, which was set up

The plans for 2008 are now ready. On 8 Feb-

Rijksmuseum Maastricht entitled Palazzo opened

comprising one of the most important.

Netherlands from an international perspective

for the renovation project, was expanded to

A look ahead

ruary, the exhibition entitled Piranesi’s dream.

in Maastricht at the beginning of March. The

In addition to the organisational changes

and was present at the opening of the renovat-

assume the new responsibilities. The content

In October 2007, it was announced that

Eternal modern design opened in Haarlem. At the

theme is the collecting of early Italian art in the

referred to above, the works council was con-

ed Prado Museum in Madrid.

and financial demarcation of both sub-projects

Ronald de Leeuw had decided to stand down

heart of this exhibition are two master-pieces

Netherlands in the period 1900-40, with Swiss

is now complete and consultation platforms

as director general in the summer of 2008. The

from the Rijksmuseum collection – the man-

collector Otto Lanz as the central figure.

sulted on the introduction of Working Hours

designed to guarantee the co-ordination of

completion of the Ateliergebouw and the issue

telpiece produced by Italian graphic artist and

In June, the museum will be exhibiting the

agreements reached in the collective labour

The New Rijksmuseum

building and furnishing have been created.

of the building permit for the main building

architect Giovanni Battista Piranesi (1720-1778)

world-famous portrait of Jacopo Strada by

agreement for state-subsidised museums

An important milestone was achieved when

The Provisional Design by French interior

heralds a new era for the New Rijksmuseum.

for the Amsterdam residence of John Hope,

Venetian Grand Master Titian (1488-1576).

concluded as of 1 April. atm is intended to

on 13 December, district council chairman

architect Wilmotte was presented in March

In mid-2008, the Final Design of the muse-

and the ‘Rezzonico Table’. The exhibition

This masterpiece, which forms part of the col-

achieve more efficient and effective co-ordina-

Egbert de Vries handed the building permit to

2007. The PD became the subject of intensive

um’s furnishing by Jean-Michel Wilmotte will

was put together by an international team of

lection of the Kunsthistorisches Museum, will

tion between the supply and demand of work.

the director general. This was the final permit

discussion, not only in the Advisory Group for

be nearing completion. A taste of Wilmotte’s

specialists headed up by Piranesi expert John

be on display at the museum as a show of

This allows the employer to gear staff capacity

required to commence construction. Unfor-

Museological Vision (the former Co-ordination

design was presented to the press in March

Wilton-Ely, and was organised by the Cooper-

thanks for the loan of work by Frans Hals,

to the staff requirements more effectively and

tunately, the European call for tenders proce-

Taskforce Museological Design), but also in

2007 and also exhibited in the Information

Hewitt National Design Museum in New York,

which the Viennese museum had been given

staff themselves to gear their working hours to

dure that was started in 2007 has not resulted

a broader, internal and external context. An

Centre.

where it opened for the first time on 14 Sep-

on long-term loan by the Rijksmuseum some

their personal situation.

in the award of a contract, because the differ-

Advisory Committee was set up for the 20th

In 1998, Ronald de Leeuw formulated the con-

tember 2007. The exhibition went on display

years ago. In Amsterdam, Jacopo Strada will be

Niek van Sas, professor of history at the Uni-

ence between the amount of the contractor’s

century, whose members are Carla Boos (chief

cept for the New Rijksmuseum in the policy

in Teylers Museum under the auspices of the

reunited for a few months with his son Ottavio

versity of Amsterdam, has been appointed

tender and the available budget was so large

editor of Andere Tijden), Jan Debbaut (various

document The Rijksmuseum in the 21st century.

Rijksmuseum and with Ronald de Leeuw as the

Strada, whose portrait by Titian’s opposite Tin-

honorary curator of Dutch History for a peri-

that a decision was made to declare the tender

appointments including former director of the

Now that the Final Design for the building by

guest curator. The exhibition, which will also

toretto (1518-1594) is part of the Rijksmuseum

od of five years. The Rijksmuseum created the

unacceptable. In February 2008, it was decid-

Van Abbe Museum), Luca Dosi Delfini (various

Cruz y Ortiz and Wilmotte’s design for the

comprise a symposium, has been expanded with

collection. The two statues of the Japanese tem-

position of honorary curator a few years ago

ed to launch a new call for tenders, in which

appointments including former furniture cura-

museum furnishings have been concretised,

a chapter on the relations between Piranesi and

ple guards will be on show at the same time in

for people who occupy an important position

the work will be split into parts. Assuming that

tor at the Stedelijk Museum), Cornelia Hom-

the time seems ripe to hand over leadership

a number of Dutch Grand Tourists at the end of

June, as part of an exhibition of the key works

in an academic institute and who can advise

the call for tenders results in a contract and

burg (freelance art historian), James Kennedy

to someone from the next generation who can

the 18th century.

acquired under Ronald de Leeuw’s director-

the museum management and academic staff

that work can get underway sometime in 2009,

(professor of Recent History at the VU Univer-

realise the new, integrated presentation of the

From 23 February, Museum Boijmans Van Beu-

ship.

in the performance of their duties. They are

the opening date for the New Rijksmuseum is

sity Amsterdam) and Jan Teeuwisse (director

Rijksmuseum and organise the introduction

ningen in Rotterdam has staged an exhibition

A whole range of new publications is also

also invited and given the opportunity to con-

planned for late 2012, with a possible exten-

of the Beelden aan Zee Museum).

of the 20th century in the Rijksmuseum. It is

on the Early Hollanders. Paintings from the late

planned. Gary Schwartz’s Dossier on the Night

duct research into the museum collection,

sion to 2013, provided no new setbacks occur.

When the Ateliergebouw was opened for use

now also possible to tackle the preparations

Middle Ages. Works from the Rijksmuseum col-

Watch is to be revamped and a series of theme

in order to build a bridge between the muse-

Nevertheless, progress has been made on the

in the summer, the Rijksmuseum restoration

for the programme of temporary exhibitions

lection play a key role, because of both their

booklets about landscapes, flowers, love and

um and the academic world. Niek van Sas is

main building in the past year. After excava-

studios and the restoration course run by the

after the reopening. At the beginning of 2008,

quantity and their significance. In the past year,

women, is to be published. A fold-out doll’s

the second honorary curator, following the

tion of the inner courts in 2006 for the con-

University of Amsterdam moved to this new

the Supervisory Board appointed Wim Pijbes,

a great many paintings have been specially

house book was made for children and young

appointment in 2005 of Volker Manuth, pro-

struction of the new quadrangle, 2007 saw

building designed by Spanish architects Cruz

director of the Kunsthal Rotterdam since 2000,

restored for this occasion.

parents.

fessor of art history at Radboud University, as

the erection of the concrete structures for

y Ortiz. The third resident, the research

as the new director general, and he can be left

On 25 February, the Beelden aan Zee Museum

But of course, the most exciting event of the

honorary curator of 17th-century painting.

the grand café, the shop and the auditorium,

department of the Netherlands Institute for

to assume the aforementioned duties with the

in Scheveningen opened the last of the Rijks-

year will be the start of construction on The

In the past year, management, curators and

which will all be situated underneath the new

Cultural Heritage, will be moving in the first

fullest of confidence. He will assume his duties

museum’s satellite presentations (Rijksmuseum

New Rijksmuseum.

other museum staff have been active on a

Atrium. Work also gradually progressed on

half of 2008. Talks are already underway on

on 1 July 2008. In early 2008, director of Col-

aan Zee, or Rijksmuseum by the Sea), dedicated

variety of committees, as is evidenced in the

the return of the decorations by Cuypers to

the details of the collaboration designed to

overviews of external activities, presentations

the Gallery of Honour and other parts of the

create the conditions for the formation of a

and lectures (see pp. 131-142). The director

museum. Many people followed the progress

centre of excellence in the restoration field.

general took part in conferences on the future

during Hard Hat Tours, when visitors are

The building was officially opened by Minister

of historical museums in Berlin and on col-

given hard hats and safety shoes to make

Plasterk on 8 November.

Management (atm) in accordance with the

78

79

Fold-outs

80

The New Rijksmuseum: permits herald new phase

mendation given by the Department for the

will be clear how the work is to proceed and

have been bored into the walls on almost eve-

existing as well as new buildings that are situ-

decorative elements was characteristic of all

Preservation of Historic Buildings and Sites

The New Rijksmuseum can finally be com-

ry floor, from the cellar to the towers. These

ated in fragile historical environments. This is

the buildings Cuypers designed at the end

At the opening of the exhibition Karel du Jar-

and the municipal aesthetics committee for

pleted.

slots will house the pipes that will regulate the

clearly visible in the Ateliergebouw, which unites

of the 19th century. Moreover, he regarded

din on 13 December 2007 in the Philips Wing,

Buildings and Monuments, the monument

museum’s climate with the correct air tem-

the old and the new. The foremost section,

the Rijksmuseum as a homage to the arts and

director general Ronald de Leeuw was not the

permit was granted in 2007. The Executive

The museum building and the garden

perature and humidity, which will be supplied

opposite the Rijksmuseum in the Hobbema-

the history of the Netherlands. The building

only person to make a speech. He was joined

Board of Oud-Zuid issued the environmental

In 2007, more than 950,000 visitors came

via a subterranean energy ring that will circle

straat, is the renovated façade of the former

itself therefore had to reflect the beauty of the

by Egbert de Vries, chairman of the Execu-

permit at the same time, outlining the condi-

to the presentation of The Masterpieces in the

the main building. Plans for the other installa-

Safety Institute, which was built around 1911 by

objects displayed in it. At its opening, the Rijks-

tive Board of Amsterdam Oud-Zuid district.

tions to which the building plan must adhere

Philips Wing, where the masterpieces from

tions are also known to the last detail. Cooling

Eduard Cuypers and designed by his uncle, the

museum was not only the largest brick build-

And they had good news – the building per-

in terms of air, noise and nuisance. Both per-

the Golden Age are on display while the main

and warmth will be generated with heat pumps

legendary Cuypers who also designed the Rijks-

ing in the country, it was also lavishly deco-

mit issued by the district for The New Rijks-

mits are an inextricable part of the building

building is closed. Even in its dismantled state,

linked to an underground storage system. As

museum. Behind it, a new, almost 75-metre

rated. Together, architecture, form and colour

museum had become irrevocable. A reason to

permit.

the main building is attracting lots of atten-

an energy-saving measure, the warmth that is

long building has emerged that extends to the

reflected the country’s rich national history

celebrate at the end of a year in which steady

Because the renovation and new development

tion, with groups of interested visitors donning

diverted from the building in the summer will

Honthorststraat. This new building is distinct

and the part art and culture played in it.

progress has been made to finish the renova-

plans were not entirely in accordance with the

hard hats and safety shoes for a guided tour of

be stored underground and re-used in the win-

from the old one although the two can be per-

tion and new development plans.

existing zoning plan, a zoning plan exemp-

the empty museum every Friday. During these

ter to heat the museum again.

ceived as a coherent whole. The bricks on the

The whitewash brush

tion was necessary before the building permit

Hard Hat Tours, visitors can see for themselves

2007 was also the year in which architect Jean-

long side walls resemble those of the old build-

Work has been ongoing in the museum since

Under the supervision of the Spanish archi-

could be granted. A spatial substantiation was

the progress that is being made in preparing

Michel Wilmotte presented the provisional

ing and all the door and window frames are

the day it opened. As early as the 1920s, then

tecture firm Cruz y Ortiz, the Rijksmuseum

prepared for this article 19 procedure, based

the building for the renovation. Staff from the

design for the layout of The New Rijksmuse-

made of wood, as they are in the villa section.

director Schmidt-Degener had Cuypers’ deco-

is undergoing a metamorphosis. More than

partly on the testing criteria in the Spatial

Limburg Conservation Institute in Maastricht

um’s exhibition circuit and landscape architect

In keeping with the surrounding buildings, the

rations toned down as he regarded them as far

eighty permits are required for the develop-

Assessment Framework previously produced by

(sral) have spent the last year on scaffolds in

Copijn drew up the final design for the garden

roofs, like those on the short north and south

too colourful for the works of art on display.

ment and renovation including the building,

the district and the results of the environmen-

the Gallery of Honour re-applying decorations

under the aegis of Cruz y Ortiz. Because monu-

walls, are covered with non-reflective alumin-

In the following years, more and more embel-

environmental and monument permits that

tal impact assessment. On 31 January 2007,

originally introduced by Cuypers onto the arch

ment status has also been requested for the gar-

ium. Despite the size of the Ateliergebouw, the

lishments disappeared behind all manner of

were granted in 2007. Never before have so

the district council decided to apply for a cer-

and above the lintels. The original murals in

den, the design was only completed after dis-

dimensions are in keeping with the surround-

built-in constructions and much use was made

many permits been required for a single build-

tificate of no objection from the Provincial

the front hall, library and stairwells have also

cussions with the Monuments Committee of the

ings, something Cruz and Ortiz achieved by

of the whitewash brush. For one thing because

ing in the Netherlands. The permits not only

Executive in the province of Noord-Holland,

been reconstructed.

Amsterdam municipal council and the National

dividing the new building into three and creat-

the requirements of the day demanded more

allow permission for the renovation of the

which meant that the building permit for the

In 2006, the inner courtyards of the main

Service for Archaeology, Cultural Landscape

ing a low central section flanked by two high-

and more exhibition space, necessitating

main building, the Drawing School (Teeken-

Rijksmuseum could be granted on 2 August

building were excavated to a depth of 8.5

and Built Heritage. The design is based on

er sections with sloping roofs and ridges that

various refurbishments; for another, because

school) and the Villa (the former director’s

2007. After the required period in which it

metres below the level of the underground

the original structures and landscape styles

extend to almost 20 metres in height.

changing fashions dictated that works of art

quarters), but also for the new development of

was open to inspection had lapsed, the build-

passage. In 2007, concrete structures were

employed by Cuypers, which, like the sculptures

A large proportion of the Ateliergebouw is

should be presented in stark white spaces. As

the Asian pavilion and the study centre. Every

ing permit finally became irrevocable.

placed underground for such public facilities

and building fragments, will also become visible

already in use, with the latest equipment

a result, the original structure and decorations

building will be connected by means of a sub-

The successful completion of the permit pro-

as ticket offices, the museum shop and an audi-

again. The garden will be open to the public

and resources being utilised to maintain the

had all but disappeared by the end of the 20th

terranean energy ring in the garden, which

cedure marks the beginning of a new phase

torium. The contours of the sunken entrance

during visiting hours.

nation’s cultural heritage. On completion of

century and Cuypers’ Gesamtkunstwerk (total

will feature facilities for a garden storage

in which construction can begin in earnest.

square are already visible in both inner court-

the renovation work, the public can look for-

work of art) was almost nowhere to be seen.

space, installations and a bicycle shed –

In preparation for this, the specifications were

yards. This spacious reception area will extend

Ateliergebouw opened

all of which also require a permit.

refined by means of additional research dur-

over both inner courtyards and will link the

One of the highlights of 2007 took place on 8

ward to once again admiring it. Scraping

ing the permit procedure. Based on this accu-

east and west wings beneath the underground

November when Minister Plasterk opened the

Permits

rate description of all plans and estimated

passage in what will be an engineering tour de

Ateliergebouw – the first of Cruz y Ortiz’s designs

Cuypers’ colours return

museum under the slogan ‘Continuing with

The imposing Rijksmuseum building has been

costs, the tendering procedure was initiated

force. Both the underground passage and the

for The New Rijksmuseum to be completed.

When the Rijksmuseum opened to the public

Cuypers’, it became essential to study the origi-

a national monument for a very long time. At

according to European guidelines. Unfortu-

museum above it will be elevated slightly with

The Ateliergebouw will see the Rijksmuseum

in 1885, it looked completely different than

nal multi-coloured palette. Cuypers had record-

the request of the Minister for Housing, Spa-

nately, the call for tenders did not result in a

lifting jacks so that new, far smaller foundations

Amsterdam, the Netherlands Institute for Cul-

how we remember from later years. Not only

ed his designs in great detail and a wealth of

tial Planning and the Environment (VROM),

commission being issued due to the fact that

can be introduced. Through the underground

tural Heritage and the University of Amsterdam

had architect Pierre Cuypers designed a monu-

information was discovered in his archive. Nev-

the Villa, the Drawing School and the garden

the sum quoted by the contractor was too

passage, future visitors can then enter both the

pull together all available knowledge in the

mental building, he decorated it with countless

ertheless, research in situ was unavoidable. Staff

will be added so that every existing building

high. In 2008, a call for tenders will again be

east and west wings via the entrance square.

field of restoration and conservation of (art)

ornaments, tile tableaux and wall paintings,

of the Limburg Conservation Institute (sral)

within the museum’s grounds will soon have

issued Europe-wide. Once the tendering pro-

Other preparations are also at an advanced

works.

and used decorations to bring colour into it.

surveyed the entire museum to look for decora-

monument status. After the positive recom-

cedure has been successfully rounded off, it

stage. In the museum building, dozens of slots

Cruz and Ortiz have often made designs for

The combination of architecture, colour and

tions that had been covered over with distem-

Once it had been decided to renovate the Rijks-

81

per and find out in what condition they were

objects on display. However, a painting uncov-

decorations. Sturm outlined his figures, giving

(icn) and the University of Amsterdam (UvA)

graphs. The restoration departments for furni-

wonderful Still life with asparagus was painted on

in. Modern technologies such as infrared and

ered on the wall behind a bookcase in the

them little or no depth so that the wall paint-

are pooling their expertise in the field of res-

ture and maritime models are situated on the

paper: painting restorer Erika Metz was able to

x-ray tests were used to conduct stratigraphic

library revealed that the dazzle of the colours

ings did not appear three-dimensional because

toration and conservation of art objects. With

second floor of the second tower, and the floor

conduct scientific analyses but also take advan-

research. But with the help of old construction

had dulled over the years. Based on the pig-

the decorations themselves were flat.

research, education and practical application

above is equipped for the restoration of paint-

tage of the expertise of paper restorer Idelette

drawings and photos, and using a magnifying

ments found, this ageing process was copied in

Sturm’s paintings had already been removed

under the same roof, the Ateliergebouw is a cen-

ings and frames.

van Leeuwen. And in order to study an 18th-

glass and a scalpel, small areas of paint were

the modern paints used for the reconstruction,

in the first half of the 20th century; rolled up

tre of expertise in progress that is unique not

scraped away by hand, layer by layer, to reveal a

with a more restrained colour spectrum as a

and stored in the depot, they were turned occa-

only in the Netherlands, but also internation-

Partners

were made possible at short notice. The list of

clear picture of the colours and motifs that lay

result. Moreover, today’s museum presentations

sionally, but nobody bothered to look at them.

ally.

The Rijksmuseum restorers are not the only

cross-border collaborations can go on indefi-

beneath. Here and there, larger surfaces were

make it impossible to bring back the lavish dec-

They were transferred to the Bonnefantenmu-

The building itself, designed by Spanish archi-

users of the Ateliergebouw – they share it with the

nitely and will doubtless become much long-

also exposed to assess the result of the scraping.

orations throughout the building. The decision

seum in Maastricht in 2007, where they were

tect duo Cruz y Ortiz, plays a key role in that

Conservation and Restoration of Cultural Heri-

er, and to our mutual benefit, once the UvA

was subsequently taken to restore the decora-

restored by sral staff. During the restoration

development. It seems almost natural that the

tage course offered by the University of Amster-

and the icn have joined us and we are at full

Reconstruction

tions only in places where they would not inter-

work, which was being conducted in public,

architecture should focus on shaping an inspi-

dam (UvA). This enables students to quickly get

strength.

There are various ways of handling historic

fere with the art and history objects on display.

visitors were able to see the paintings for

rational environment in which an open, ani-

to know the practical side of the work.

paintwork. If the aim is merely to maintain it

Not only are Cuypers’ colours being reused,

the first time in years.

mated and fruitful collaboration between the

Training at university level in particular is not

Conserving and restoring

for future generations, you can opt to conserve

the craftsmanlike methods painters used to

various restoration disciplines can take place.

possible without research. It is therefore very

Once the move was complete, the thirty or so

it. It does not necessarily have to be exposed

decorate the museum building are also being

Cuypers’ decorations

This creates the conditions for even better care

fortunate that in May 2008, the research insti-

restorers of the Rijksmuseum were able to settle

for that. If the paintwork is to be restored, how-

employed again. Cuypers took on craftsmen

A few years ago, a start was made on the recon-

and management of the Rijksmuseum collec-

tutes of the Netherlands Institute for Cultural

down to their core tasks: conserving, restoring

ever, you need to make the historic material

who were able to reproduce his designs. Stu-

struction of the decorations. Cuypers’ colour

tion and for bringing the results to the atten-

Heritage (icn) will be joining our ranks. The

and researching works of art. Preserving a work

more visible and hence ‘readable’. Reconstruct-

dents at Sint Lucas, a specialist college for res-

palette is to be restored in full in the library

tion of an even larger public than before.

ground floor and the two storeys below have

is the central task of conservation work, and

ing the paintwork involves studying it and then

toration and decoration in Boxtel, are today

and the stairwells, where art does not domi-

been set aside for these research departments,

involves taking measures to prevent or at least

using modern materials to recreate it. Current

working on the reconstruction under the guid-

nate. The Entrance Hall is also being fully

Functionality

and this is where research laboratories, study

minimise damage caused by the effects of time

restoration practice goes on the theory that in

ance of the sral. They are using the same col-

reconstructed, as are the decorations on Georg

The new Ateliergebouw is hidden behind the

room and storage space are also located. About

to the material of which the artwork is made.

all three cases, any work done has to be reversi-

ours as in the 19th century as well as the same

Sturm’s canvas, which covers most of the walls.

somewhat sombre brick elevation of the monu-

a hundred staff will be working in the Atelierge-

In the case of restoration, preservation obvi-

ble: it must be possible to undo any procedures

painting techniques and brushstrokes. And

In December 2007, the work reached a provi-

mental Safety Institute building (Veiligheidsin-

bouw. The Rijksmuseum, the UvA and the icn

ously also plays a key role, but the work is also

carried out without damaging the original.

they are applying the decorations in the same

sional climax in the completion of the vaults of

stituut) constructed in 1912. Two towers rise

will benefit from each other’s presence and all

studied closely to find out what it looked like

The tests conducted by sral revealed that

way, using handmade stencils and drawings

the Gallery of Honour. Once the Rijksmuseum

up behind the elevation, a translucent central

have access to state-of-the-art research and labo-

originally and what the artist’s intentions may

decorations had been fully removed in several

made using a pouncing technique. In so doing,

reopens, we will be able to admire the great

court linking the two. With a surface area of

ratory facilities, creating an ambitious atmos-

have been.

places in the museum building. Any decora-

it was possible to come close to 19th-century

Masters of the Golden Age in surroundings

over 9,000 m2, functionality is at the forefront

phere in which to facilitate exchange between

A recent example of this method of work is the

tions still in place had been damaged by remov-

aesthetics, creating a unity of décor, colour and

that once again do justice to Cuypers’ ideas.

of this building. All the studios, but also all

training, research and practice.

restoration of Rembrandt’s portrait The Orien-

ing the layers of paint covering them. It was

architecture.

tal. One of the reasons for the complete res-

the corridors, doors and lifts have been proportioned to give extra height and width, so

Cross-border

toration was the fact that the painting was to

that large art objects can be easily transported.

Over time, it has become clear that multidisci-

be the highlight at the exhibition Rembrandt

Cuypers commissioned Georg Sturm

The Ateliergebouw: a unique centre of expertise

Because of the ‘serrated’ roof construction and

plinary collaborations offer real added value.

and the Golden Age. Highlights from the Rijksmu-

(1855-1923), a friend and teacher at the

On 8 November 2007, Minister Plasterk

the triangular shape of the windows in the side

Take painting restorer Laurent Sozzani, for

seum in Shanghai. The removal of the yellowed

School for Applied Arts (Rijksschool voor

opened the Ateliergebouw, the first part of The

elevation, the only light entering the building is

example; he has been intensely involved with

varnish layers and old restorations (darkened

Kunstnijverheid) in Amsterdam, to make neo-

New Rijksmuseum to be completed. As a centre

from the north, thus avoiding direct sunlight.

the restoration of a painted terracotta statue of

oil retouching work done in the 19th and

Restrained colour spectrum

gothic paintings on the walls of the Entrance

of restoration and conservation, scientific prac-

On the first floor of the first tower are the

Johan van der Schardt, which was sent to the

20th centuries) revealed that the man’s head,

After conducting microscopic tests of the com-

Hall and the Gallery of Honour. They repre-

tice, research and education, the Ateliergebouw

departments for textile restoration, glass and

ceramic restorer’s studio because of a crack

turban and costume were in excellent condi-

position of the paint, i.e. to ascertain which

sented traditional crafts but also more abstract

offers a venue for the preservation and man-

ceramics as well as archaeological and historic

in the clay. Picture frame restorer Huub Baija

tion but that the dark background was rather

binding agents and which pigments had been

allegories and virtues, referring to the nation’s

agement of Dutch cultural heritage under the

metal. Book restorers and restorers of paper

worked closely on the restoration of the ebony

damaged. The paint had been rubbed off

used, Cuypers’ colours were reproduced using

illustrious past. Though Sturm had painted

very best conditions.

and photographic materials are housed on

picture frame of Lucas van Leyden’s Dance

and had become worn as a result of less sub-

modern paints. That did, however, raise the

these works on canvas, they were intended as

the second floor. They maintain the world-

around the golden calf with Iskander Breebaart,

tle restorations in the past. After cleaning was

question of whether the vibrant ‘fairground’

wall paintings, serving to underline the archi-

In the Ateliergebouw, the Rijksmuseum, the

renowned National Print Collection and work

senior restorer at the furniture department. It

finished, a tassel came to light next to the tur-

colours might deflect attention from the

tecture and blend in smoothly with Cuypers’

Netherlands Institute for Cultural Heritage

on the museum’s splendid collection of photo-

emerged that, very unusually, Adriaen Coorte’s

ban, which was not visible prior to the restora-

then decided to reconstruct Cuypers’ decora-

82

century Asian ivory statue, material analyses

tive patterns, which entailed re-applying the

Wall paintings

decorations to the historic paint layers. Any original paintings are thus conserved underneath and can always be exposed in future.

83

tion but could be seen on the x-ray photo of

with them at a meeting in November. They

to the presentation of art and history. Special

time spans would take up the greater part

being included in the exhibition circuit and

and metal chosen by Wilmotte has enabled

the painting. It was clearly painted by Rem-

dilute the old varnish until only a micro-thin

collections, for instance of silver exhibits and

of an entire day, an opportunity is being

exhibits from the Middle Ages to the 20th

him to design a trim, low-key showcase, so that

brandt. Whether it was his intention that the

layer remains, on which the necessary retouch-

large dinner and tea sets, are to be displayed

created to visit a part of the circuit, spaced

century will eventually be on display there.

all attention goes to the exhibits it contains.

tassel be so clearly visible remained to be seen.

ing is done, after which a new layer of varnish

in the museum towers. A new Asian pavilion

over the entire museum building. Moreover,

The brick vaults will remain visible in the pre-

Based on the standard showcase, the exhibi-

Microscopic testing revealed that Rembrandt

is applied on top of that. Getting to know new

will be home to the collections of Asian art.

a fast-track route is being mapped out for visi-

sentation of the Middle Ages with panels set

tion architect has designed a complete ‘family’

had indeed painted it over with darker paint,

lines of approach and new methods is not

Cruz y Ortiz will be furnishing both the towers

tors who wish to go directly to Rembrandt’s

up in the vaulted arches. The exhibits are lit

of showcases, thus lending the main circuit a

which, like the darker paint in the background,

only inspiring, it leads to better substantiated

and the pavilion. In May 2004, after an open

Night Watch and the other Golden Age master-

up from the showcases in which they are dis-

sense of harmonious unity. Although they vary

had also been rubbed off. Only a few traces

debates in the ongoing process of knowledge

European tendering procedure, a selection

pieces in the Gallery of Honour.

played, creating a serene, treasury-like effect.

in size and type and can be positioned either

remained. The overlying layers of paint had

exchange and development, which is what our

committee chose the interior design plans put

In the individual time spans, exhibits are

A special solution has been found for present-

against a wall or at the centre of a gallery, they

the same features. What Rembrandt had done

centre of expertise is aiming for.

forward by Wilmotte & Associés, a French firm

grouped in thematic ensembles that portray

ing the 20th century. Given the nature of the

match in terms of exterior. In line with the

here therefore, was what he had done in so

The old, rather sombre Safety Institute building

of architects.

the Netherlands in an international context.

exhibits, preference was given to a modern,

showcase model, Wilmotte has also designed

many of his other paintings, and that was to

has been elegantly integrated into a new build-

Wilmotte & Associés takes on architectural

The art and history exhibits in the ensem-

sparsely designed space with plastered walls

matching exhibition elements in various for-

make a change (a pentimento, from the Italian

ing to create a transparent and workable whole.

projects, industrial and urban designs, inte-

ble not only form a bond, they enhance each

rather than the brick construction. Statues and

mats and types, such as display tables with or

for repent ). The dark painting on the tassel has

We anticipate that this functionality will lead to

rior design and museum design projects all

other either because they are interconnected

paintings are to be displayed in a light setting,

without glass, bases and pedestals for free-

now been carefully restored. Look at the paint-

effective and pleasant interdisciplinary collabo-

over the world and is known, among other

or because of the contrast between them. One

and in contrast, the extensive photography

standing exhibits or exhibits against walls, and

ing in raking light, and you will recognise the

rations, lively discussions, intelligent, in-depth

things, for its designs of various sections of

theme is the role played by the Netherlands

collection is set in dark surroundings. Other

information signs. He also designed partition-

tassel in the impasto of the paint although it

scientific research and above all, to wonderfully

the Louvre in Paris. The deciding factor was

as a maritime power in the 17th century. That

time spans, including the Golden Age, will

ing to ensure that the public is kept at a suffi-

no longer plays a major part in the composi-

restored works of art.

Wilmotte’s convincing vision, in which a mini-

ensemble will contain portraits of famous

be on display in the high-ceilinged galleries

cient distance from the exhibits as well as seats

tion. By removing the yellowed lacquer and the

mum of intervention in both Cuypers’ and

admirals and paintings of major naval bat-

at the higher levels. Because art and light do

for the public to rest on. Moreover, special

old restorations, finding the tassel and notably

Cruz y Ortiz’ architecture is key. Wilmotte sees

tles as well as a large ship’s model. This gives

not agree, most of the windows in these gal-

facilities have been designed for exceptionally

Exhibition architect Wilmotte designs the layout of The New Rijksmuseum

a clear link between the museum building

an exhilarating presentation with a visually

leries have to be covered. However, a few will

large, small, or valuable exhibits.

ist originally intended.

and the interior design and therefore wants to

powerful focal point. Such eye-catchers invite

remain uncovered and because daylight enters

Not everything will be displayed in showcases.

Each restoration specialism does, of course,

Once the Rijksmuseum reopens after renova-

re-instate Cuypers’ colour scheme, but in an

visitors to go from one ensemble to the next,

through dormer windows, visitors will still be

Paintings, for example, will be mounted with-

have its own rules. Bronze renaissance stat-

tion, the public will be able to see the exhibits

understated, almost invisible way. Although the

following a logical trail through the museum.

in touch with what is going on outside.

out glass and arranged on walls. Because of an

ues for example, are taken to hand in quite a

in a presentation that unites art and history.

interior design gives the museum as much visi-

In addition, the new museum will offer a var-

different way than paintings dating from the

Following a chronological circuit that runs

bility as possible, Wilmotte’s balanced style also

ied mix of paintings, applied art and histori-

Exhibition elements

they cannot be directly attached to the walls.

same period. Generally, both are covered with

from the late Middle Ages up to the end of

allows the collection to have full play so that

cal exhibits. In this new layout, art and history

To create a unity between the different galler-

Instead, a rail system with a total length of 4.5

a protective finishing layer, which, in the case

the 20th century, visitors will experience an

the exhibits on display speak for themselves.

enhance each other, giving visitors a sensation

ies, Wilmotte has devised co-ordinated exhi-

kilometres will be installed along the walls and

of a bronze statue, is usually an organic var-

‘awareness of time and a sensation of beauty’.

of beauty and an awareness of time.

bition elements that enhance the harmony

the paintings hung from steel cables.

nish patina (a mixture of resins), and varnish

That slogan lies at the core of the provisional

Chronological circuit

on paintings. Nowadays, the protective layer on

design for the layout plans presented on 23

Curators and restorers of the Rijksmuseum

The Provisional Design

free-standing exhibits displayed in the rooms

The year of texts

bronze statues is not so readily removed as it is

March 2007 by exhibition architect Jean-Michel

have for years been busy preparing the future

During the last century, the inner courtyards

but for security and conservation reasons that

Whilst the Provisional Design was being devel-

regarded as a sign of age and hence historic sig-

Wilmotte.

presentation. The outcome of the many inte-

in the Rijksmuseum were blocked up with

is not always possible. Some years ago, a start

oped, several internal and external work

gration studies and sketch plans is Wilmotte’s

small galleries that have now been removed,

was made with a design for a standard cabinet

groups and commissions studied the plans.

removing it again, we have restored it as the art-

nificance. Varnish layers on paintings, however,

84

insulation layer on the inside of the museum,

within the museum. He would rather have

turn yellow and darken with age, thus obscur-

The monumental Rijksmuseum built by archi-

provisional design for the exhibition layout of

so that the building once again reflects Cuy-

or showcase for the Rijksmuseum. The cabi-

Now that Wilmotte’s design is ready, it will be

ing the picture. Moreover, old layers of varnish

tect Pierre Cuypers is being renovated and

the main circuit. Some very radical choices

pers’ ideas. Nonetheless, the actual volume of

net has to meet certain requirements: it has to

thoroughly assessed again. The main objective

offer less and less protection. These old layers

modernised. Under the direction of Spanish

have been made, the first of which is to display

gallery space has remained more or less the

be theft-proof and protect the exhibits from

is to give the presentation a certain rhythm so

of varnish are therefore removed, which does

architects Cruz y Ortiz, the museum is prepar-

art and history in coherence with each other

same, as all museum functions that are not

outside influence. For this reason it was decid-

that visitors find their way instinctively through

not really matter as they are very seldom the

ing to welcome millions of visitors. The archi-

as in a continuing narrative. This chronologi-

immediately relevant for displaying the muse-

ed to construct the cabinets using metal and

the exhibition circuit – a time line covering

original varnishes anyway.

tects intend to bring back a number of spatial

cal circuit is divided up into various time spans

um collections have been relocated elsewhere.

glass, materials that provide protection and do

eight centuries of art and history that captures

Having said that, while that is the custom in

elements that were part of Cuypers’ original

ranging from the 12th century to the present

Wilmotte’s Provisional Design also keeps Cruz

not give off any harmful substances. By select-

people’s attention and interest in the exhib-

the Netherlands, our colleagues in the Her-

designs, and in various places they will also be

day. This includes the 20th century, which is a

y Ortiz’ reinstatement of Cuypers’ original

ing the very best type of glass combined with

its and holds it, but one that is nonetheless

mitage in St Petersburg take a quite different

reintroducing his original decoration scheme.

new departure for the Rijksmuseum. Because

ground plan intact.

ingenious lighting, the risk of reflection has

clearly arranged. A good but concise clarifi-

approach, as we discovered when we met up

Almost the entire building will be given over

a tour past all 3,500 exhibits covered by the

The low cellar vaults in the basement are

been virtually eliminated. In addition, the glass

cation of the exhibits is necessary to achieve

85

86

this. The museum must definitely not become

gaze is directed towards the viewers passing

intends to find out what remains of this paint-

had the surroundings of his country house

ing the statues outside any longer would have

the magazine offers the possibility of presenting

a ‘reading’ museum, although visitors do need

between them to enter the temple site. These

ing. This information will then form the basis

designed in the English landscape style, so that

had a devastating effect. To preserve them for

subjects and topics of discussion to the readers

something that serves as a handle and acts as

Niô (heavenly generals) guard the temple and

for a restoration plan.

in all respects, Welgelegen represented what

future generations, they are currently under-

and thereby facilitating the interaction between

a guide. That is why director Ronald de Leeuw

keep evil – everything that threatens Buddhism

The temple guards will be given a prominent

one might expect of a gentleman of means of

going thorough restoration in a specialist

the museum and its public.

has declared 2007 the ‘year of texts’. Curators

– at bay. The guards’ mouths, one open, the

place in The New Rijksmuseum’s Asian pavil-

the day. After Hope fled to England ahead of

workshop in Germany.

Oog is aimed at everyone with an interest or

have worked hard on the underpinning of the

other closed, symbolise the first and the last

ion. Until recently, all the items in the Japa-

the French occupation, the house, including

The statues will stand in the ‘Atrium’ of The

latent interest in art and history, with two

short explanations that are to accompany the

letters of the Japanese script, a and un, and so

nese sculpture collection were of a modest

Righetti’s statues, was sold to Louis I Napoleon

New Rijksmuseum, the reception hall in the

demographics constituting the key target

ensembles and the exhibits in the future exhi-

represent all sounds and symbols: knowledge.

style – with their huge size and vigorous radi-

Bonaparte, King of Holland. After the French

former covered courtyard, in the same man-

groups: educated women between the ages of

bition, explanations not only set out on infor-

The believer entering the temple site past

ance, these guards are excellent representa-

retreat, the residence came into the hands of

ner as at the entrance to Henry Hope’s Welge-

30 and 49, and educated and reasonably pros-

mation signs but communicated to the pub-

these sentry posts symbolically acquires this

tives of a more exuberant side of Japanese cul-

the Dutch State. From 1838 to 1885, one of

legen, i.e. the room through which the visi-

perous ‘empty nesters’ between the ages of 50

lic by means of modern media such as audio

knowledge, or enlightenment.

ture. Besides, they are a significant addition

the Rijksmuseum’s predecessors, the Museum

tors to the art collection enter the building.

and 65. The first group is busy combining work,

tours and internet-based applications.

Each figure holds in its left hand a vajra, an

to museological collections – until now, there

of Living Dutch Masters, was housed in Wel-

In exchange for the donation of the statues,

family and social contacts, and while rarely vis-

A spin-off of Wilmotte’s Provisional Design

attribute originally adopted from India that

were no statues of temple guards anywhere in

gelegen.

the Rijksmuseum will be giving the province

iting museums, they understand the value that

is already being put to use in another, not

symbolises the destruction of ignorance in Japa-

European institutions.

The largest and most well-known of the seven

of Noord-Holland a bronze copy of Righet-

passing on an interest in our cultural heritage

unimportant field. Visitors to the Philips Wing

nese Buddhism. The statues of temple guards

lead figures – almost all the others were lost

ti’s Laocoön group, so that it can once again

has in the context of raising children. Besides,

can now see a small section of all the art and

also go back in origin to India, from where they

Seven statues by Francesco Righetti

– is the Laocoön group, which stood on the

stand on the forecourt of the provincial gov-

these women enjoy reading magazines. The sec-

history exhibits that will be on display later,

travelled to China and on to Japan. In the eyes

A second monumental acquisition is that of a

most prominent spot at the centre of the fore-

ernment house.

ond group has the time, interest and means to

though the majority of exhibits are still in stor-

of the Japanese temple visitor, the Indian-style

unique ensemble of seven 18th-century lead

court of Welgelegen. Remarkably, the statue is

age at the Rijksmuseum’s depot in Lelystad. In

green and blue cloths about the hips under-

figures donated by the province of Noord-

a full-scale cast: though many copies had been

the meantime, a start has been made restor-

lined once more the exotic character of these

Holland. Until recently, the figures had their

made of the Laocoön group since its discov-

ing and conserving the 3,500 exhibits that will

supernatural beings.

home in the garden of Pavilion Welgelegen in

ery in 1506, most were considerably smaller

Oog, the new Rijksmuseum magazine

eventually form the core of the Rijksmuseum,

From the late 12th century on, Buddhist stat-

Haarlem, built in 1786-89 for Dutch banker

than the marble original. The other lead stat-

On 22 November 2007, the Rijksmuseum

so that when the museum reopens, the public

ues in Japan were no longer fashioned from

Henry Hope as a country house and currently

ues represent Apollo, Cupid, Bacchus with

Amsterdam launched the first edition of Oog,

‘Room and the Rijks’

will see them in optimum condition.

a single block of wood but were increasingly

home to the provincial government.

Ampelos, the muse Euterpe, Ganymede with

an art and history magazine aimed at the gen-

2007 was a year in which we worked hard to

created from hollowed-out parts, a technique

In 1781, Hope commissioned Roman sculp-

eagle and a flying Mercury. The latter is not

eral public. The museum would like this maga-

perfect Oog, refining the formula after produc-

that made it possible to work with larger-sized

tor and metal founder Francesco Righetti

a copy of a classical marble though, but of a

zine to be a surprising and inspiring way of

ing a trial issue and conducting an extensive

Japanese temple guards and 18th-century lead figures

objects and that was more effective for convey-

(1749-1819) to cast twelve lead copies of

famous bronze statue made by 16th-century

introducing art and history to a new public in

survey of (potential) readers. The VSB Fund

ing expressive poses. These statues also depict-

famed, mostly classical statues as addition to

sculptor Giambologna. The ensemble is of sig-

the Netherlands. The Rijksmuseum is one of

made the launch possible by providing the

In 2007, the Rijksmuseum acquired several

ed this lively style, with bodies that were more

the ensemble he had already purchased from

nificant art-historical value, the more because

the first museums in the world to publish such

Rijksmuseum with a guaranteed grant. The

monumental sculptures of wide-ranging prov-

naturalistic than was previously the case – the

this master. The statues were painted white,

there are almost no groups of lead statues left

an extensive general-interest magazine. And as

magazine should generate sufficient income

enance. An ensemble of seven lead figures

muscles are powerful and well-defined and the

which made them similar to their marble mod-

and these are the only known life-size copies

such, Oog attracted significant media attention.

through advertisements, counter sales and sub-

arrived at the museum from Haarlem, and a

postures agile.

els. There were several reasons why casting

by Francesco Righetti.

couple of Japanese temple guards completed

The pair dates from the 14th century and

them in lead was popular in those days: lead

The original white lead paint on the statues

The Rijksmuseum oversees and develops a large

itself thereafter.

the long journey from their country of origin

was made for the Iwayaji temple in Shimane,

was cheaper and faster to work with and if

was removed in the 1960s. It was thought at

collection of art and historical objects and sees

Oog is published in collaboration with Studio

to the Netherlands. In both cases, these are

a Western Japanese prefecture, probably dur-

painted, it was less susceptible to weather con-

the time that the statues had been painted

itself duty-bound to present its collection to

Room, an agency that also publishes successful

sculptures that have suffered the ravages of

ing the temple’s Golden Age in the mid-1400s.

ditions than marble or plaster. This made lead

over during the Second World War to cam-

as wide an audience as possible and to inspire

magazines such as Linda and La Vie en Rose. The

time – and have the scars to prove it. They will

An inscription on one of the guards’ heads

statues ideal for gardens, and that is where

ouflage them and prevent them from being

them with it. The publication of an art and his-

collaboration between a broad museum project

be given a prominent spot in The New Rijks-

tells us that the statues were restored in 1539,

Hope subsequently put them.

seized by the Germans. It was also assumed

tory magazine is an important step in opening

group (with curators and staff from the Com-

museum: the Japanese temple guards in the

a fact also evidenced by temple documents.

Originally, most of the statues had been used

that a certain ingredient in the paint had been

up the collection still further. From the comfort

munication and Marketing department) and

Asian pavilion and the lead figures in the cov-

After it had been seriously damaged in 1518 in

to decorate the grand hall of Hope’s neo-clas-

degraded into an acid that seriously eroded

of their own homes, the magazine can tempt

the magazine publishers from Studio Room has

ered courtyard.

troubles that ravaged Japan during a civil war,

sicist ‘palace’ Welgelegen, which served not

the lead. Ten years after the – water-resistant –

(potential) visitors into visiting the Rijksmu-

put the spotlight on the museum’s collection

Iwayaji was rebuilt in 1520. Kôshû, a sculptor

only as a residence for himself and his guests,

paint had been removed, it emerged that the

seum (or taking part in activities organised by

in an attractive and accessible manner. Maga-

Two imposing temple guards assume a threat-

from Kyoto, carried out repair work in 1539,

but as a repository for his art collection which

iron armature of the statues had rusted due to

the museum) and experiencing the splendour

zine expert Sak van den Boom wrote: ‘In terms

ening, defensive stance. Their terrifying

polychroming the guards. Planned research

was, occasionally, open to the public. Hope

rainwater seeping into the porous lead. Leav-

and strength of the collection. Furthermore,

of typography, it’s a treat, in terms of photog-

more completely immerse itself in art and culture. Both target groups consider the Rijksmuseum to be a safe and reliable guide to discovering and experiencing art and history.

scriptions over the next three years to support

87

88

raphy, a breath of fresh air. … It wouldn’t sur-

organised in the Gallery of Honour in the main

tions cost €25 and an issue purchased over the

heroes, folk heroes, controversial heroes and

the tombs in the church themselves became

Baas B about victims of senseless violence.

prise me if Room and the Rijks have hit upon a

building, where a presentation was also set up

counter is € 5.75. A free copy of Oog will be sent

personal heroes – and various types of worship

exhibits. Designer Marcel Schmalgemeijer

For the duration of the exhibition, readings

winner here. Congratulations.’

of the objects selected by the eight celebrities.

to all ‘Friends’ of the Rijksmuseum. For more

– entrance ceremonies, funerals and person-

lent the thematic ensembles a fitting, theatri-

were held in De Nieuwe Kerk every Thursday

This exhibition remained open to the public

information, please visit www.oogmagazine.nl

al relics as souvenirs of heroes, merchandise,

cal presence, by placing them as detached ele-

evening and an event entitled the ‘Loftrompet’,

The first issue

for a week, with four groups of interested visi-

propaganda, statues and portraits, fan collec-

ments in space, as temporary monuments. He

an accolade, was organised every Saturday

Oog aims to look at the collection from a dif-

tors donning hard hats and safety shoes to join

tions, decorations and awards. Objects in all

designed the entrance to the exhibition as a

afternoon, during which guest speakers regaled

ferent perspective, which is why we asked eight

daily guided tours of the installation and get a

No heroes without hero worship

shapes and sizes were on display, not embed-

raised gallery with a gateway, which also figured

the audience with tales about their particular

famous Dutch celebrities to choose their favour-

sneak preview of the renovation work.

To mark the 400th birthday of Holland’s

ded in any aesthetic or historic context but

as the framework for the subtheme ‘Entrance

heroes. And Amsterdam City Walks organised

ite works from the collection for the first issue.

Although some devotees of Kunstkrant, Oog’s

famous sea hero Michiel de Ruyter, the Rijks-

arranged associatively, based on the role they

ceremonies’. Visitors then walked over an

walks past memorials in the city centre specially

Director Paul Verhoeven, TV presenter and

predecessor, felt that the magazine was rather

museum collaborated with De Nieuwe Kerk on

played in worship.

orange carpet, the end of which was capped by

for the exhibition.

actress Daphne Bunskoek, Netherlands director

too popular, the first issue was well received

an exhibition entitled Hero, celebrating hero-

a gallery, at whose centre was a medal that act-

Advertising agency KesselsKramer devised a

of the World Bank Herman Wijffels, photog-

by both public and press alike. The newspaper

ism and hero worship in the Netherlands. Is

Self-glorification

ed as a signpost and a mirror.

publicity campaign that built on the abstract

rapher Viviane Sassen, singer Marco Borsato,

NRC Handelsblad wrote: ‘The first Oog looks

it wise to stick your neck out in the Nether-

Room was set aside for the transience and rela-

The information for the public comprised an

term hero, using the exhibition itself as a

television producer Paul de Leeuw, writer Nae-

like a real glossy, but is full of artworks rather

lands? The exhibition shows that there real-

tivity of hero worship and hence the status of

introductory text about the exhibition at the

brandname with its own logo. The campaign

ma Tahir and TV presenter Filemon Wesselink

than fashion reports’, and de Journalist wrote:

ly are heroes in the Netherlands: legendary

the hero. For instance, displaying Goltzius’

entrance, a brochure with a floor plan on the

responded to the phenomenon of hero wor-

spent hours rooting around in the archives

‘Whether the reader is an art enthusiastic,

heroes and unsung heroes, dead heroes and

portrait of Haarlem merchant Johannes Colter-

five themes, texts for each ensemble on the

ship by using a white pedestal during guerrilla

and the depot, looking through countless cata-

expert or layman, the Rijksmuseum’s new mag-

living heroes, saints and idols, heroes past and

man as Hercules (Frans Hals Museum) next to

panels and showcases and short texts next to

marketing across the Netherlands and in the

logues, and being inspired and enlightened by

azine is immediately captivating. The slightly

present.

a portrait of muscular gymnast Yuri van Gelder

the exhibits. All information was as neutral as

exhibition. For the first time, the Rijksmuseum

the stories and knowledge of the curators in the

matt paper does justice to the many artworks.

showed that the functional significance of hero

possible to enable visitors to draw their own

used a campaign without an object, with the

Rijksmuseum. A selection of their choices was

[…] In addition to the fact that leafing through

Held in 2007, a year after Fashion DNA, Hero

worship was basically a way of stroking egos.

conclusions.

result that the traditional exhibition public was

presented in Oog along with an explanation of

Oog is both relaxing and enriching, there are

represented the second joint project between

Besides focusing on the veneration of the Neth-

The website www.held.nl containing informa-

less inclined to visit the exhibition.

why they chose what they chose.

also many handy tips and tricks.’ The newspa-

the Rijksmuseum and De Nieuwe Kerk, with

erlands’ quintessential hero, Michiel de Ruyter,

tion about the exhibition and the heroes was

Nonetheless, a sizeable and assorted public

Sassen, for example, surprised us with pho-

per Het Parool was also positive: ‘The very acces-

the prime responsibility for content and organi-

the public were shown documents left behind

launched specially for the exhibition. There

attended the exhibition and the media dis-

tos and drawings about death. ‘Death is a tre-

sible nature of Oog, with its cool design and arti-

sation resting with the museum. Under the

at commemorative locations for Pim For-

was space on the site for visitors to honour,

cussed the subject at length, though not so

mendously fundamental theme in life and art.

cles, written in everyday language, helps us for

motto ‘no heroes without hero worship’, his-

tuyn, making it clear that there is a great gap

commemorate or evoke their own heroes,

much was said about the actual exhibition. The

Nobody can escape it. Death makes life mean-

a while to forget about all the beautiful works

tory curator Gijs van der Ham and exhibition

between the classic, self-sacrificing hero and

an opportunity used by many.

line of approach, the scope and the immediate

ingful, and it is precisely this paradox that

that we are missing.’

curator Kris Callens organised an exhibition

the way in which heroism is interpreted today.

Finally, Hero, a publication edited by Gijs van

relevance of the exhibition was appreciated by

inspires so many artists. What struck me dur-

The exhibition in the Gallery of Honour and

that showed how the Netherlands worshipped

This wide-ranging exhibition showed how and

der Ham and published by the Rijksmuseum

many, others were less happy with the idea.

ing the selection were the many guises in which

the selection made by the eight celebrities also

its heroes in the past and how it does so today.

with the help of which attributes countless peo-

and Nieuw Amsterdam Publishers formed an

The effect of all this was perhaps that the exhi-

death appears.’ Wijffels saw the essence of life

made the news – both in the newspapers and

It was not the organisers’ aim to provide

ple were and are worshipped as heroes by the

in-depth supplement to the exhibition in words

bition itself became a real contemporary hero:

reflected in Vermeer’s Milkmaid. ‘For me, this

magazines and on television – and this cover-

answers or to identify Dutch heroes by name

Dutch, deliberately leaving the value judge-

and pictures. Five essays discussed heroism and

admired but also despised, and – thanks to

work symbolises the respectful association with

age exposed the new Rijksmuseum magazine to

– it was up to the public to take on the role of

ment to the visitors themselves by presenting

hero worship from five different angles, and

extensive media coverage – famous for a while.

life. Such devotion is scarce these days. How

a wide audience. In the coming years, we will

hero worshipper and to ask themselves: when is

the authority implicit in each theme, object

four columnists articulated their visions of con-

many people still eat with attentiveness?’ In

continue to endeavour to attract the attention

someone a hero? What do people have to do to

and hero in a neutral way.

temporary heroism. Poems from the last four

Hero was made possible by founders Fortis and

addition, the issue also contains stories about

of potential readers with marketing campaigns

become a hero? Is someone who is worshipped

centuries were also included, in themselves a

Corporate Express (formerly Buhrmann) and

the recently opened Ateliergebouw, an interview

on the shop floor, by making deals with part-

automatically a hero? The public was to assume

Information and events

form of hero worship, such as the ‘Wilhelmus’,

KPMG, main sponsor of De Nieuwe Kerk, news-

with singer and composer Henny Vrienten, an

ners such as the magazine Hollands Diep and

a fundamentally different role than that of pas-

Form and content were fused together in the

the Dutch national anthem, poems by Vondel

paper NRC Next, the Hilton Hotel Amsterdam,

essay on beauty by Nelleke Noordervliet, as well

by generating free publicity. And particularly,

sive enjoyer. Like Fashion DNA, Hero was basi-

exhibition layout. De Nieuwe Kerk temporarily

about Frederik Hendrik, by Multatuli about

the Mondrian Foundation and the Victor Mul-

as lighter subjects such as a shopping page and

of course, by continuing to produce a magazine

cally about identity.

fulfilled the function of national pantheon, and

Michiel de Ruyter, and by Lange Frans and

ler Trust.

Knipoog (Wink), a section for children.

that is surprising and inspiring, in terms

From the perspective of worship, the exhibi-

of both content and aesthetics.

tion was divided into five themes: National Hero, Folk Hero, Personal Hero, Hero or Not,

Reactions Oog hit the shelves on 22 November 2007, and

Oog is co-sponsored by the VSB Fund. Five

and De Ruyter. Classifying them into groups

in celebration of the launch, a huge party was

issues will be published every year, subscrip-

threw up various types of heroes – official

89

Essays Ronald de Leeuw on the importance of the BankGiro Loterij for the Rijksmuseum

money mainly for acquisitions of outstanding

the kind of positive cultural politics that cre-

also the provision of new frames. The second

conceived and finished as an independent

quality. In that respect, things have slackened

ates benefits in all kinds of fields. Here in the

is that the works were not required for display

work. The red cloth now visible in its fore-

Giovanni Battista Piranesi’s eternal modern design

off somewhat in recent years; we were able to

Netherlands, we tend to rest on our luxury

during the period of the closure of the main

ground is an addition that covers an earlier

Before moving to Teylers Museum in Haarlem,

Colleagues from abroad sometimes envy

buy a dinner service or a good piece of crafts-

laurels a bit because we’ve got Rembrandt,

building of the Rijksmuseum. Both of these

one, of similar but not identical colour, the

the exhibition Piranesi as Designer, devoted to

Ronald de Leeuw for the leeway afforded

manship but nothing like a top-class painting.’

Vermeer, Van Gogh and Mondriaan. I think

factors allowed a more thorough and time-

perspective stripes of which converged onto

the works of the revolutionary designer and

to the Rijksmuseum when it comes to large

De Leeuw recollects glancing through auction

we should take an active approach to our rich

consuming research programme (both techni-

Giuliano’s face. This indicates that this por-

architect Giovanni Battista Piranesi, was held

acquisitions. The Rijksmuseum owes that

catalogues and having to skip the pages show-

heritage, and the BankGiro Loterij helps us to

cal and art-historical) than would otherwise

trait was originally painted as an independent

between 14 September 2007 and 21 January

privilege largely to the BankGiro Loterij,

ing top-of-the-range work. ‘There was quite

do that.’

have been possible. They also enabled the

work, not as the left-hand element of a unified

2008 in the Cooper-Hewitt National Design

which has promised to support the museum

simply not enough money for that. We had to

Rijksmuseum to draw on outside expertise,

diptych. Furthermore, the pen and compasses,

Museum in New York. Two of the masterpieces

with millions of euros over a long-term period.

rein in our ambitions. The money from the

notably that of Ian McClure of the Hamilton

the attributes that indicate that the sitter is an

on show were from the Rijksmuseum.

Kerr Institute at the University of Cambridge,

architect, were added only after the new red

which has a long-running project concerned

cloth was painted. There are no such changes

Visionary genius

with the conservation of early Italian panels,

to the portrait of Francesco Giamberti. In the

Giovanni Battista Piranesi (1720-1778) was

and Laurence Kantor of the Metropolitan

latter, the perspective was planned as we now

one of the most important Italian artists of

‘In other countries, you often get very large

The emphasis on world-class works also stems

committees dealing with acquisitions. A pro-

from the realisation that the purchase of one

posed purchase then has a long way to go and

painting forces another from the wall, so to

The restoration and reframing of Piero di Cosimo’s portraits of Giuliano and Francesco Giamberti da Sangallo

it remains unclear for a long time whether

speak. ‘It’s not our intention to enlarge the

In November 2007 a new, specially designed

Museum, New York, a recognised authority on

see it, with a vanishing point beyond the left

the 18th century. He is predominantly known

the required funds can be found or not,’ De

museum. Our motto is to improve its quality.’

and crafted frame was placed around Piero di

the framing of Italian Renaissance paintings.

edge of the frame. Only after the latter por-

as a virtuosic etcher of imaginary depictions

Leeuw says. By contrast, thanks to the Bank-

That the museum is not compelled to make

Cosimo’s pair of pendant portraits showing

The initial physical examination in 2003

trait had been finished did Piero di Cosimo

of dungeons (Carceri d’invenzione) and of mon-

Giro Loterij, the Rijksmuseum is in a position

purchases at regular intervals is a decided

Giuliano da Sangallo, the celebrated Floren-

showed the lime-wood panels to be exception-

adapt the foreground of the earlier picture to

umental views of Rome (Vedute di Roma). The

to access a relatively constant, transparent flow

plus. ‘In theory, we can spend nothing for

tine architect, and his musician father. This

ally well preserved, only the face of Giuliano

create a single pictorial space across the two

exhibition cast a new light on this visionary

of money and, where necessary, it can respond

three years and then splash out on a really

brought to a triumphant finish the long and

da Sangallo having suffered abrasion in the

works. At the same time he added the tree at

genius, allowing the public to see this extraor-

promptly – and without bureaucratic hurdles –

great work. It is precisely this freedom to make

careful programme of restoration and research

past. Once the works had been liberated

the right edge to soften the transition between

dinarily versatile and influential designer of

as soon as an interesting object hits the market.

our own choices that we value so much.’

that has sought to return these superb prod-

from the 1950s frames, it was also possible to

the two works.

buildings, interiors and furniture for the first

The collaboration started in 2004. De Leeuw

The initiative for the backing came from the

ucts of the Italian Renaissance to their original

establish what had often been speculated but

After much debate it was decided to return

time. The essence of his design method origi-

continues: ‘Mind you, before that we already

lottery itself. ‘Once they had heard just how

splendour.

sometimes doubted: despite being executed

the two panels to their intended diptych-

nated in the eclectic fusion of existing ele-

enjoyed the backing of the BankGiro’s pre-

meagre the acquisition budgets were that lead-

It had long been realised that the two por-

separately, the portraits were clearly intended

format, so that the unified composition that

ments into something completely new. He

decessor, the Sponsor Bingo Loterij.’ Asked

ing Dutch museums had to contend with, they

traits, which are by far the most important

to be seen as a single entity with an optimal

the painter had given them would be clear to

drew his inspiration from the architecture and

about the concrete significance of the Bank-

said: our money can make all the difference.’

Florentine Renaissance paintings in the Neth-

space between them of approximately 2,5 cm.

viewers. As few Italian 15th-century portraits

design of ancient Rome, which he revered for

Giro Loterij for the Rijksmuseum, De Leeuw

The lottery is also one of The New Rijksmuse-

erlands, were in need of restoration. They

At this distance the empirical perspectival con-

retain their original frames, and none with

its unbridled creativity and inexhaustible varia-

puts up two fingers: ‘Firstly, we can decide

um’s main patrons. ‘The government pays for

entered the Rijksmuseum in 1948 as part

struction, as indicated by the stripes on the

a diptych format, the choice of a model was

tion of forms. For his part, Piranesi combined

much faster. Secondly, we can make pur-

what I call the “hardware”, the infrastructure

of a long-standing exchange with the Mau-

cloth in the foreground, is at its most convinc-

not easy. In the end, the profile of the frame

elements of Roman, Egyptian, Greek and

chases at a much higher level.’ To illustrate

and the building itself. But we are dependent

ritshuis, but had not been treated since the

ing. In addition, various features, such as the

in which Pietro Perugino placed the trompe

Etruscan antiquity into designs that were as

this point, he refers to the painting Adolf

on sponsors and patrons for the contents of

early 1950s, when they were also furnished

path in the middle-ground that runs between

l’oeil self-portrait with which he signed his

innovative as they were eloquent.

and Catharina Croeser on Oude Delft (formerly

the museum itself. And the lottery provides us

with brown box-like frames of brutalist design.

the sitters’ shoulders and the cloud that spans

frescoes in the stock-exchange at Perugia,

Piranesi was ahead of his time primarily

known as ‘The burgomaster of Delft and his daugh-

with a handsome sum for that.’

Although appropriate to the taste of the time,

the panels, join up satisfactorily at this dis-

was selected as the most appropriate. Peru-

because of his ideas concerning style, which,

ter’ ) by Jan Steen, which the museum was able

De Leeuw hammers away at the importance of

these frames hindered enjoyment of the por-

tance, uniting the two works into a single com-

gino was an artist in the same milieu as Piero

for him, was the personal expression of the

to purchase in 2004. ‘A famous painting with

investing in culture. ‘I perceive a certain lazi-

traits’ pictorial qualities almost as much as the

position.

di Cosimo and Giuliano da Sangallo, and it

artist and, therefore, more important than

a high asking price. The purchase would not

ness in that respect, in the sense that things

thick and yellowed dirty varnish and the dis-

As restoration work progressed under the

required little adaptation to design an appro-

classical and academic standards. Of course,

have been possible without the lottery money.’

are going alright so there’s no need for more.

turbingly discoloured old retouchings that

expert touch of senior restorer Willem de Rid-

priate double-frame from this example. In

this does not mean that he was immune to

Conversely, such a renowned acquisition also

Whereas I think that supporting culture struc-

covered and compromised their surfaces.

der, it also became clear that the works had

the new frame, the diptych of father and son,

artistic rules; he clung to such basic princi-

reflects back positively on the lottery’s image.

turally, and actually doing more, has got to

Two circumstances have contributed to an

been painted at different times. Not only had

with their attributes of music and architecture

ples as balanced composition and avoided

‘The lottery punters have every right to be

be a good thing. Look at how they’re going

extraordinarily successful result. The first is

the panels been prepared in different ways

– both arts which are based on harmony and

extravagance. But Piranesi was capable of

proud of it.’

about it in Austria – they are really promoting

the generosity of H.B. van der Ven, ardent sup-

before they were painted, but the portrait of

proportion – can once again be seen in their

pushing and exceeding existing boundaries

The parties have agreed not to chop up funds

turn-of-the-century Viennese art just as they

porter of Italian art in the Rijksmuseum, who

Giuliano da Sangallo (on the left) contains a

full beauty.

much further than his more conservative con-

for use in several different areas. ‘We use the

did with the Mozart image. That makes for

not only paid the costs of the restoration, but

major pentiment indicating that it had been

lottery changed all that.’

90

temporaries, in whom his radical ideas about

91

architecture and design evoked both profound

him, the places they visited or the souvenirs

The exhibition was accompanied by Piranesi as

The Rijksmuseum curators and guest cura-

ria and Art in Melbourne. This was followed by

es. The four-week campaign reached a total

admiration and extraordinarily fierce resis-

with which they returned, such as antique or

Designer, an English-language catalogue writ-

tor Ruud Priem, who curated the exhibition

a second tour through the United States, stop-

of close on 6.5 million people. The result was

tance.

quasi-antique cameos and cut stones, which

ten by internationally renowned specialists and

and authored the catalogue, together selected

ping off at the Dayton Art Institute, the Phoe-

quite impressive – over 279,000 Chinese visi-

are now housed in the collection of the Geld-

architects and edited by John Wilton-Ely. In

paintings, statues, silver and glass objects and

nix Art Museum and the Portland Art Museum

tors came to see the exhibition.

Objects and designs

museum (Money Museum) in Utrecht.

addition, Teylers Museum published the maga-

faience pottery from Delft. The exhibition was

in 2007. In 2009, another Golden Age exhibi-

In order to tempt the Chinese to come to

Piranesi’s marble mantelpiece for the Dutch

As in New York, video interviews and designs

zine Piranesi’s dream.

organised along the presentation lines envis-

tion is to go on tour to San Francisco’s Fine

Amsterdam, and to the Rijksmuseum in partic-

banker John Hope and the intricately

by leading contemporary practitioners such as

On 3 March 2008, the NAI and Delft Univer-

aged by The New Rijksmuseum, in which the

Arts Museum and Vancouver Art Gallery in

ular, some eighty Chinese tour operators were

designed gilt pier table for Cardinal Rezzo-

Michael Graves, Daniel Libeskind and Peter

sity of Technology held a symposium entitled

disciplines mentioned above are to be integrat-

Canada.

invited to the Shanghai Museum. In anticipa-

nico, both from the Rijksmuseum, were two of

Eisenman were used to illustrate Piranesi’s

Piranesi and Contemporary Dutch Architecture and

ed in a display that instils in the visitors a sen-

the masterpieces on show in the exhibition.

impact as a visionary architect and designer

Design, discussing the extent to which contem-

sation of beauty and an awareness of time.

Visiting card

published a Chinese translation of the bro-

In addition, three-dimensional elaborations of

on today’s architects and designers. In Tey-

porary architects and designers in the Nether-

Several themes highlight life in the Dutch

The fact that the Rijksmuseum is in China at

chure accompanying the Masterpieces presen-

Piranesi’s designs on paper – as well as those

lers Museum, several notable examples of

lands are indebted to Piranesi. The speakers

Republic ‘as seen through the eyes of the

this particular moment in time is not an iso-

tation in the Philips Wing.

of his followers – were also exhibited. Further-

Dutch architects and designers such as UNStu-

were Marjan Scharloo (Teylers Museum),

painter’. The Dutch ‘fine painters’ depicted

lated occurrence. Other Dutch cultural insti-

more, various prestigious objects such as deco-

dio (Ben van Berkel and Caroline Bos), Kas

Ronald de Leeuw (Rijksmuseum), Ole Bou-

everyday life in so animated a way that our per-

tutions are currently developing initiatives in

Exchange

rative gilt vases, wine coolers and monumental

Oosterhuis and Ilona Lénárd onl [Ooster-

man (NAI), Kas Oosterhuis (onl), Wim van

ception of the Netherlands, as well as its cus-

that direction and trade relationships with Chi-

Established in 1952 and housed in a build-

candelabras, as well as unique pieces of furni-

huis_Lénárd] and Studio Job (Job Smeets and

der Beek (art critic), Ben van Berkel (UNStu-

toms and social life are, to this day, profoundly

na are being intensified. The main reason why

ing designed by Chinese architect Xing Tong-

ture such as a clock and an Egyptian-style sofa,

Nynke Tynagel) were added to the selection.

dio), Jord den Hollander (architect and film-

influenced by the images painted in the 17th

the Rijksmuseum is at present focusing on Chi-

he since 1996, the Shanghai Museum is one

maker) and Piet Vollaard (ArchiNed). The

century. The exhibition starts with several por-

na is because Chinese tourists are set to come

of China’s leading art museums. It contains

gave an impression of Piranesi’s style and of

92

tion of this development, the Rijksmuseum

his influence on other artists. Naturally, works

Set-up and public information

presiding chair was Koen Ottenheym (Univer-

traits of the painters themselves, continues past

to Europe and Amsterdam in large numbers –

choice collections of art including painting,

from his most renowned series, Vedute di Roma,

The 18th- and 19th-century interiors in Tey-

sity of Utrecht).

still lifes and then enters the artist’s workshop,

making this an ideal moment to hand the Far

sculpture, bronze and ceramics. Since a first

were also on display.

lers Museum created a stimulating architectur-

as it were. The presentation then unfolds past

East our visiting card.

exploratory visit in 2006, it was clear that this

Piranesi’s megalomaniacal design for the

al backdrop for Piranesi’s revolutionary ideas.

Piranesi’s dream. Eternal modern design was the

‘the town’, ‘the landscape’, ‘religion’, ‘bur-

It was a request from Philips and ing, both

was an ideal location for our first Chinese

renovation of the San Giovanni in Laterano

Visitors were guided round the exhibition by

first European exhibition to focus on the sig-

ghers, regents and aristocrats’, ‘the Republic

with keen interests in China, that prompted

adventure.

that was never carried out was shown on a flat

means of a free audio tour, with the museum

nificance and influence that the self-willed

and the United East India Company (voc)’

the museum to organise this exhibition. These

The museum looks like a crown at the centre

screen television. This virtual tour de force

itself acting as an exhibition piece. Designer

genius Piranesi had as a designer. The exhibi-

and ‘genre’, ending in the two final galleries

companies, respectively founder and main

of brand-new booming Shanghai (20 million

was completed by the special effects team

Siebe Tettero and lighting designer Henk van

tion was held in Teylers Museum between

with Rembrandt’s etchings. Apart from Rem-

sponsor of The New Rijksmuseum, funded the

inhabitants), which is fast on its way to becom-

who worked on the Harry Potter films. In addi-

der Geest gave Teylers’ new exhibition room

9 February and 19 May 2008.

brandt, over 75 major artworks by other 17th-

project and contributed towards the organisa-

ing one of the most important cities on earth.

tion, a bird’s-eye view of the reconstruction of

an exciting atmosphere that was in close keep-

century masters are also on show, including

tion, for which the Rijksmuseum is very grate-

At the grand opening of the exhibition organ-

ancient Rome was also shown on the screen –

ing with the theatrical nature of Piranesi’s

work by Frans Hals, Jacob van Ruisdael, Pieter

ful. ing’s e-business department in Hong Kong

ised by the Rijksmuseum, the directors of both

the same one that features in Piranesi’s open

work.

Rijksmuseum in China

de Hooch and Jan Steen.

developed a special Chinese website, www.rem-

museums expressed their intention to work

book Il Campo Marzio dell’Antica Roma from the

An introductory film specially made for the

On 2 November 2007, Minister Plasterk

Before that, in 2005, a similar exhibition was

brandtinchina.com. Philips and ing launched

towards future collaborations by exchanging

Rijksmuseum collection.

exhibition featured interviews with Ronald de

opened the exhibition Rembrandt and the Gold-

held at Japan’s Hyogo Prefectural Museum of

a pr campaign with a short teaser displayed in

knowledge and collections.

Given the fact that the Dutch exhibition could

Leeuw, art historian and priest Antoine Bodar,

en Age. Highlights from the Rijksmuseum in the

Art in Kobe and the National Gallery of Victo-

elevators in almost all Shanghai business offic-

not be held in the Rijksmuseum due to the

designer and professor Charles Jencks and

Shanghai Museum. For the first time in his-

renovation work, an alternative venue was

architect Ben van Berkel (producer of Jord den

tory, the Rijksmuseum showcased itself in

sought. According to Ronald de Leeuw, who

Hollander, 2008). In addition, Piranesi and The

China, giving the Chinese public the oppor-

was the guest curator, Teylers Museum is a

Discovery of Heaven was shown, a film in which

tunity to take a close look at Rembrandt and

‘design pearl’ and the ideal place for this exhi-

Jeroen Krabbé talks about Piranesi as his

other Dutch masters in their own country. The

bition. In the Haarlem-based version of the

source of inspiration (Van der Hoop Filmpro-

exhibition was held in a separate wing of the

exhibition, extra focus was placed on Pirane-

ducties in collaboration with Teylers Museum).

Shanghai Museum. Rembrandt’s Oriental was

si’s influence in the Netherlands, with atten-

Visitors were able to enjoy lectures and partici-

restored specially for the exhibition. In addi-

tion being paid to those Dutchmen who had

pate in special readings, and a specially made

tion to this fantasy portrait, Rembrandt’s

had contact with him during their Grand Tour

guide was placed alongside several of the mas-

Denial of St Peter was also on show, as well

in the 18th century or who were influenced by

terpieces for secondary school students.

as some twenty etchings.

93

Acquisitions Four portraits by Johannes Cornelisz Verspronck

tacted the museum. It appeared that their fam-

Adriana Croes

mentioned in the archives around 1600. In

candidate for the single male portrait.

of 20th-century Dutch art, it is only logical that

ily also owned a portrait of Maria van Strijp’s

When Verspronck painted Adriana Croes

1647, Eduard married Maria van Strijp (Haar-

In contrast to the portrait of Adriana Croes

a work by Visser should not be lacking. With

Exhibitions often provide outstanding oppor-

mother and one of Eduard Wallis’ brother,

in 1644, she was 45 and had already been a

lem 1627-1707), six years his junior and the

from 1644, which is on canvas, the paintings

the purchase of one of Visser’s outstanding

tunities to track down works that are housed

both painted by Verspronck! Conscious of the

widow for five years. She was born in Haar-

daughter of Hendrick van Strijp and Adriana

of the younger generation from 1652-53 are

sculptures dating from his most important and

in private collections. With a bit of luck and a

importance of this small ‘family gallery’, the

lem in 1599, the daughter of Vincent Croes

Croes, who were also in the textile business.

painted on panels, which Verspronck only used

most mature period – from the late 1950s to

benevolent owner, the public are then able to

heirs and the museum promptly discussed

and Catharina Moens. She married Hendrick

Like his father, Eduard was a textile salesman

sporadically between 1636 and 1650. Most of

the mid-1960s – and acquired directly from the

enjoy treasures that would otherwise remain

how best to give these works a definitive place

Pietersz van Strijp (Haarlem 1590-1639),

in Haarlem, and from 1665 on, he worked with

the portraits after 1650, however, were painted

artist himself, this ambition has taken shape.

behind closed doors. The legendary exhibi-

in the national art collection. Recently, this

who was 9 years her senior, at the age of 19 in

Catharina van Strijp, his sister-in-law and his

on panel. All four works are roughly the same

tion Three Centuries of Portraits in the Netherlands,

unique group of four portraits was added to

Haarlem in 1618. The Van Strijp family was

brother Johannes’ widow.

size – larger than Verspronck’s usual portraits.

The sculpture Eight stacked beams dates from

which was held in the Rijksmuseum in 1952,

the Rijksmuseum collection on a permanent

active in the textile trade and had moved from

Apart from the Verspronck portrait from 1652,

They are all signed and dated.

1964 and has the constructivist quality of much

is a perfect example of this. Of the some 250

basis thanks to the possibility that has existed

’s-Hertogenbosch to Haarlem around 1600

Eduard was also portrayed in Jacob van Loo’s

portraits exhibited, as many as 150 came from

in the Netherlands since 1997 of giving works

because of Haarlem’s position at that time as

group portrait from 1658 of the regents of the

private collections.

that constitute an important addition to the

a flourishing centre for the textile trade in

national art collection to the State in lieu of

the Republic. Adriana Croes and Hendrick

Johannes Verspronck (Haarlem

payment of inheritance tax, and also thanks

1606/03-1662) was represented at the exhibi-

to support from the BankGiro Loterij, the

tion with an early portrait from the museum in Lille and with two exceptionally fine but unknown companion pieces, Eduard Wallis and

Because the seemingly rigid appearance is a

Almoners, Poor and Workhouse in Haarlem

The Rijksmuseum already has four of Ver����

key feature of Dutch modernism as a whole,

(Frans Hals Museum, Haarlem). Eduard Wal-

spronck’s portraits, including his most famous

Visser’s Eight stacked beams stands for much

van Strijp had five daughters. Adriana Croes

lis died in Haarlem in 1684. His wife Maria

painting, Girl in Blue (1641), which was

more in the Rijksmuseum. It is a monumen-

died aged 57 in 1656, seventeen years after

van Strijp survived him by 23 years and died in

acquired in 1928 with the support of the Rem-

tal pars pro toto for 20th-century Dutch art in a

Rembrandt Association’s Cleyndert Fund and

her husband. Her elder brother Willem Croes

1707. The inventory list that was drawn up on

brandt Association. The acquisition of four

broader sense – the tradition of Berlage, Eisen-

Stortenbeker Fund, and the Rijksmuseum

(died 1666) sat for Frans Hals in the early

her death, in which these companion pieces

new portraits not only adds important works

loeffel, Mondriaan, Rietveld and Schoonhoven,

Fund.

1660s (Alte Pinakothek, Munich).

are named, shows that the couple had dozens

from a period when Verspronck’s career was

to mention a few of the most prominent repre-

The portrait of Adriana Croes from 1644 is a

of paintings in their collection, almost exclu-

at its peak (the 1650s), but the portrait of

sentatives.

sively by painters from Haarlem.

Eduard Wallis is also an essential aspect of his

Maria van Strijp. It was the first time in the 300

94

of the work Visser did during this period. Verspronck in the Rijksmuseum

years since they were painted that the two pan-

Johannes Cornelisz Verspronck

good example of the type of female portrait

els had left the family to be put on public dis-

Along with Frans Hals and Jan de Bray, Johan-

that Verspronck was developing around 1640.

play. After attracting substantial attention dur-

nes Verspronck was one of Haarlem’s most

In comparison to his earlier work, and that

ing the exhibition, the museum made every

important portrait painters during the Golden

of his contemporaries, the subject’s body is

effort to get them on long-term loan after the

Age. His work is characterised by a unique,

exhibition ended. Thanks to the generosity of

relatively sparing and laid-back style. He gave

the former owner, they have now been part of

his models lots of space, often placing them

the museum’s permanent collection for over

off-centre, thereby increasing the importance

55 years. Only once, in 1979, have they left the

of the background in the same way as Frans

museum, as part of a monographic exhibition

Hals was seen to do in his early works. Three

of Verspronck in the Frans Hals Museum. They are currently among the selection of around

oeuvre and of 17th-century portraiture in the

Lean signs in space

Dirck, Johannes or Jacobus Wallis

Netherlands in general: that of the compan-

‘The ground sinks away under your feet when

The relationship between the Wallis and Van

ion piece. Not only is such a ‘family gallery’

you realise that the last person to work with

turned away from the viewer, with her hands

Strijp families was profound. Aside from Edu-

unique within Verspronck’s oeuvre, but the fact

form and space sculpture ... was Phidias. I’ve

placed far more to the left than was common-

ard, two of his three brothers also married

that four portraits of this quality from the por-

been busy with him for a long time now and

place at the time.

daughters from the Van Strijp family. Johannes

traiture of the Golden Age have been kept by

because of that I can tell that I am going to

Wallis (Haarlem 1617-1665), regent of the Old

the family throughout the ensuing centuries is

have to catch up on all the lost ground myself.

Eduard Wallis and Maria van Strijp

Man’s House in Haarlem and painted as such

unique in itself.

Everything still needs looking into’, Carel Vis-

The choice by Eduard Wallis and his wife

by Frans Hals, married Catharina van Strijp

Now, 55 years after the portraits of Eduard

ser wrote in a letter to his colleague Baljeu in

of the four portraits in question also feature a

Maria van Strijp to be painted by Verspronck

(Haarlem, b. 1621), the elder sister of Maria.

Wallis and Maria van Strijp were given to the

1958. In this statement, the artist characterises

chair viewed from the rear – an arrangement

was probably inspired by the portrait that he

Jacobus van Strijp (Haarlem 1619-1675) mar-

museum on loan, this wonderful group of por-

himself as a true sculptor for whom the study of

100 masterpieces of 17th-century Dutch paint-

also found in some of Hals’ compositions.

had painted of Maria’s mother Adriana Croes

ried her sister Hester (Haarlem 1625-1662).

traits has become part of the permanent col-

the relationship between shape/hollow space

ing in the Philips Wing, alongside works by

However, in contrast to Hals, Verspronck often

eight years earlier. And it was a good choice,

Eduard Wallis’ third brother, Dirck (Haarlem,

lection, allowing the public to enjoy these strik-

is crucial. Eight stacked beams is representative

other Haarlem painters such as Frans Hals.

chose to place his chair off-centre. He also

resulting in one of the finest pairs of portraits

b. 1612), probably never married. The iden-

ing images of 17th-century regents in Haarlem

of Visser’s essential quest and hence occupies

Loaned works that hang in the museum year

distinguished himself from his peer through

that Verspronck, who was at the height of his

tity of the brother that Verspronck painted a

that, from a historical perspective, are insepa-

a central position in his oeuvre. The sculp-

after year do gradually tend to become part

the accurate and detailed nature in which he

career, ever produced. The refined and modest

year after Eduard is uncertain (fig. 4). If it was

rable.

ture was made shortly after he had entered a

of the collection. This is why it is important

painted his models.

style that Verspronck used to bring his subjects

Johannes or Jacobus, then we can presume

that we constantly remind ourselves that we

Of the approximately 100 portraits that Ver-

to life reached its climax here.

there was also a companion piece of that par-

have these works thanks to the generosity of

spronck is known to have painted, we know the

Eduard Wallis was born in Haarlem in 1621,

ticular brother’s wife that has now been lost.

Carel Visser’s Eight stacked beams

point of his artistic development. This was also

their owners, who want to share them with the

subjects of roughly 40. The majority of those

the son of Willem Wallis and Suzanna van Wis-

However, since the family was so careful in

According to his biographer Carel Blotkamp,

when Carel Visser gained international recog-

public. Shortly after the death of the original

portrayed hailed from Haarlem and belong to

selt. Wallis was descended from Scottish wool

keeping these four portraits together, the loss

Carel Visser (1928) is ‘one of the few great

nition as a prominent abstract sculptor; from

lender’s daughter, who had continued the loan

the families of Calvinist regents. The Van Strijp

merchants who had travelled via Zeeland to

of a fifth would seem unlikely, thereby making

post-war sculptors in Europe’. Given the Rijks-

1960 on, he was seen as one of the standard

originally given by her mother, the heirs con-

and Wallis families were no exception.

Haarlem in the 16th century. They were first

it extremely tempting to see Dirck as the likely

museum’s ambition to present the cutting edge

bearers of Dutch sculpture, with Tajiri, Volten

new creative phase in his career in 1962-63, a period which is generally regarded as the high

95

made of banana leaf, were also used by local

William Leckie crops up frequently in Dutch

people to transport goods. The ‘Waterkant’

and Surinam archives. In his last will, which

they are suspended.

Paramaribo in 1820 A diorama of the ‘Waterkant’ by Gerrit Schouten

was a lively meeting point for sea traders and

has also been preserved, he stipulated that

It was not until the late 1960s that Carel Vis-

In 2007, with the enthusiastic support of vari-

inland traders on the rivers to and from the

his two house slaves Bruno and Henry should

composition laws without apparent hierarchy

ser’s work became more lyrical, less severe in

ous trusts, the History department was able

plantations. The little house on the quay on

be set free after working for Jane Ann Gill for

(Minimal Art). The visit to the exhibition 13

composition; the whole and the cohesion of

to acquire a diorama of the ‘Waterkant’ (the

the right in the diorama is the customs office

seven years.

tors started discovering his work, renowned

sculptors from Paris in the Stedelijk Museum

the separate parts in that whole are less essen-

waterfront) in Paramaribo, Surinam. The dio-

or toll house; next to it is Plattebrug, a landing

Leckie died, aged 45, four years after commis-

architect I.M. Pei, for instance, bought several

(1948-49), where he encountered the work

tial. Everything becomes looser, less stable and

rama depicts several figures and beautifully

stage where boats loaded and unloaded their

sioning the diorama. It found its way to Eng-

of Visser’s sculptures.

of Giacometti and Gonzalez, was a formative

with room for the anecdotal. The assembly of

rendered shops, carts and clothing, all in such

goods at low tide.

land, where Leckie’s direct descendants put it

Eight stacked beams consists of eight identical

moment in Visser’s artistic development. Many

existing objects and shapes, often featuring

detail that you keep on discovering new things

This was an important part of the town for Wil-

up for sale in 2007.

beams soldered together from sheets of iron.

of the aspects referred to above converge in

very personal details, forms the basis of Vis-

and stories keep emerging as if from nowhere.

liam Leckie, the man who commissioned and

The soldering seams are clearly visible, lend-

Eight stacked beams, making this powerful object

ser’s work of the 1980s and 1990s.

This impressive miniature showpiece made by

owned the diorama. He had arrived in Para-

Wealth of information

ing the sculpture a vigorously hand-crafted

so representative of the international charac-

There are three variations on the subject of

Gerrit Schouten (1779-1839) and commis-

maribo in 1800 with his mistress, Jane Ann

About forty dioramas by Gerrit Schouten are

appearance, which, despite its stark cut, clearly

ter of his work.

Eight stacked beams. The earliest is still entirely

sioned by English merchant William Leckie

Gill, and they lived with their daughter on the

known to exist, all made in Surinam where he

distinguishes it from similar constructivist art

The object is first of all typical of Visser’s quest

symmetrical and crossed; the beams stay in

(1779-1824) is a marvellous addition to the

‘Waterkant’, in the house with the green shut-

was born and bred as the son of a Dutch father,

in the Netherlands and elsewhere, such as the

for balance and poised composition. During

place without constructional support. The

four dioramas by the same artist that were

ters. Leckie had fled England because of his

and a mother who came from a well-to-do Suri-

minimalism of Sol LeWitt, Don Judd or Carl

that period, the square or rectangular cube

next phase is less stable; every other beam

already in the Rijksmuseum collection.

unlawful liaison with Gill, who was a married

nam family. Schouten was a self-taught artist.

Andre. Precisely because of these traces of

continued to form the notional outer shape

sticks out further, although still in a fixed

woman. The couple hoped to start a new life

He made two types of dioramas; the first group

handwork, Rudi Fuchs once characterised

of his work. In other words: Eight stacked beams

arrangement, creating a tension between bal-

Bales of brightly striped and check fabric are

in Surinam, far away from gossip and aggrieved

contained pictures of Indian camps (mostly

Visser’s work as expressionist and hence the

can also be read as a way of describing a three-

ance and gravity, even expressing a certain

standing in the doorway of the shop, and

relatives. Leckie became a successful business-

Carib and Arawak villages) and of slave dances.

opposite of the sterile abstract constructivism

dimensional, rectangular shape from the

rotation around the vertical central axis. The

plates and bowls are displayed on the fold-out

man, which can be seen from an advertise-

These were intended as souvenirs for travellers

of the Minimal Art movement, which, in a

inside out; the empty shape around the sculp-

work acquired by the Rijksmuseum belongs to

window sills. This is A.H. de Vries’ shop and

ment in the newspaper Surinaamse Courant in

or repatriates. Schouten made them following

chronological sense, Visser’s development did

ture is as essential to the work as the materi-

the latter variety. In the third and final phase,

the sign above the shop tells us that he sells

1825 announcing the arrival of a new cargo

a fixed pattern, the only variation being in the

indeed partly precede.

alised shapes in iron are. Because the shape

the arrangement of the beams appears to be

cutlery and other household wares. On the

of goods. The firm of Wm. Leckie & Comp.

number of figures and their attire. The second

Because Visser used iron, a down-to-earth

is conceived from an axis or a closed cube –

completely intuitive, with no balance between

pavement stands a group of Indians with their

imported all kinds of things: ‘New cod in bar-

group consisted of topographical dioramas on

material which because it has been outside for

as was always the case in Visser’s work in the

the individual beams but only in the whole.

three parrots and a red and blue macaw on a

rels and chests, herring, mackerel, very fine

a more specific theme, for instance a picture

so long has acquired a fetching russet skin,

early 60s – it is relatively neutral in space. It is

There are several versions of Visser’s works on

stick. A white man and his household slave car-

flour, tobacco, spermaceti, candles and planks.

of a plantation. The five dioramas now in the

Eight stacked beams even has romantic qualities.

not intended for a particular location and can

a single theme but in various sizes, which was

rying a heavy load are walking past, as is a pas-

And also in stock, meat and bacon, compo-

Rijksmuseum’s collection are a good reflec-

A typical feature of Visser’s work is that it is

therefore function equally well indoors as out.

typical for him. A year after Eight stacked beams,

tor with his green parasol held tightly under

sition candles, soap, pitch, tea, sugar chalk,

tion of Schouten’s work, and represent a com-

the sculptor made a larger version which has

his arm. If we walk along a short stretch with

salt, etc, etc, etc.’ We also find a reference to

bination of various aspects of Surinam society:

and Couzijn, and his name appeared in several

tive (Rietveld, Mondriaan), the use of iron

ligned relative to each other yet still of the

foreign works on modern sculpture. His ‘lean

(Gonzalez), the lean outlines (Giacometti,

same length as the unsawn beam from which

signs in space’, as colleague Marius van Beek

whose workshop Visser had visited in 1952)

so subtly named them, were shown at various

and, finally, the minimal and anti-classical

biennales from Venice to Tokyo. After an exhibition in New York in 1961, American collec-

rooted in nature, in earthly things – and not

96

in technology, and that is why the sculpture is

Serial composition

been in the sculpture garden of the Kröller-

the pastor we pass Thomas Miller, the cobbler

Leckie in the Surinaamsche Almanak of 1820,

the government palace, the memorial plaque

on the ground and not on a plinth. In one of

Eight stacked beams is also a good example of

Müller Museum in Otterlo since 2005.

whose workshop is just on the other side of the

as administrator on several plantations and

to former governor and plantation owner J.F.

his rare ‘manifestos’ written in 1959 for Struc-

Visser’s serial compositions. Initially, in the

Carel Visser exhibited the Rijksmuseum work

English bridge and who is busy working on a

privileged spice dealer. It is quite possible that

de Friderici, the ‘Waterkant’ in Paramaribo, a

ture, a magazine belonging to kindred spirit

early 1950s, these were compositions of figura-

at the Sculpture in Amsterdam exhibition organ-

pair of boots. Next door, at the Swan Inn, peo-

Leckie commissioned an exclusive diorama to

plantation and a slave dance. The showpieces

Joost Baljeu, the artist described his relation-

tive stacks such as backbone-shaped ladders,

ised by Willem Sandberg in the Vondelpark

ple are bringing out a toast to good business.

crown his success. It must have been an expen-

will be given a prominent spot in The New

ship with nature. It was, he said, a solid base

and repetitions of natural shapes, for example

in 1965 in celebration of the park’s cente-

We are in Paramaribo, on the waterfront, and

sive commission: until then, dioramas of such

Rijksmuseum’s 19th-century display.

for art, ‘that is to say nature’s structures, not

in the statues of mating bird shapes or bird

nary. Three years later, it was one of the Dutch

the year is 1820.

size and detail were unknown. If you com-

Although the ‘Waterkant’ in Paramaribo is

the imitation or copy of nature’.

shapes reflected in the water. Gradually, his

entries at the Venice Biennale. The work has

pare it to town plans and other illustrations

one of Schouten’s topographical dioramas,

work became more abstract, although symme-

since been in the artist’s possession, always a

The ‘Waterkant’

of the ‘Waterkant’ at that time, you see that

on account of its size, its detail and its topo-

International character

try remains a constant factor, evolving from

prominent feature in the garden of his work-

The ‘Waterkant’ was a focal point in town to

Schouten’s paper figures, houses and means of

graphical accuracy it occupies an exceptional

The work Visser made in the 50s and 60s

double shapes and ‘airships’ to stacks -– to

shops in Ravenswaay and Castelnau. Eight

which merchant ships came from overseas, as

transport represented a veracious and detailed

position in the collection. Consequently, it pro-

touches on disparate modernist tradi-

which Eight stacked beams belongs – and, finally,

stacked beams was selected for the Rijksmuse-

well as smaller tent boats that plantation own-

rendering of this part of town. This makes

vides a wealth of information about the range

tions in western art: the stacking (Brancu-

from the mid-60s on, the so-called ‘salamis’,

um’s collection after close consultation with

ers and their families used to travel down the

the diorama not only visually attractive but an

of shops, the co-existence of various groups

si), the arranging (Picasso), the construc-

hanging stacks of square blocks that are una-

the artist.

Surinam river. Pondos, simple boats with decks

interesting historical source as well. The name

of people and, last but not least, the outward

97

98

appearance of this part of town. The greater

The architect Giacomo Quarenghi

be seen in his architectural designs and the

part of the ‘Waterkant’ was lost in a fire a year

(1744-1817) was in contact with Canova, and

reproductions of his theatre decors. His sense

after the diorama was made. On Sunday, 21

a lively correspondence between the two has

of monumentality comes clearly to the fore in

January 1821, a fire started in the backyard of

been preserved. Quarenghi was trained as a

the newly acquired lithography, which, judging

a house on the ‘Waterkant’, moved to a ware-

painter by Anton Raphael Mengs in Rome and

by the signature, was drawn by Schinkel him-

house behind it and, fanned by the wind, soon

was attracted to architecture only much later.

self on the stone. The central motif is nature’s

spread out, destroying a total of 400 houses

He was taken into service at the court of Rus-

overpowering force. Rock, trees, buildings and

and 800 warehouses and outbuildings. Public

sian Empress Catherine II in 1779 where he

water are evocatively represented. Lighting is

buildings such as churches, the theatre, the

worked for decades, playing a pivotal role in

of great importance here, as it is in Quareng-

town scales building and the orphanage also

the architecture of the day. Only one print by

hi’s etching. The drawing on which the litho-

went up in flames. Little was left of the part

his hand is known, View of the Porta Salaria in

graph is based dates to 1803, the year in which

of the ‘Waterkant’ that William Leckie had

Rome, and we are pleased to have been able to

Schinkel travelled to Italy, going from Triest

depicted. He had to start all over again and

obtain a copy of this extremely rare plate. It

to Aquileia. He noted in his diary how very

luckily, the diorama was preserved, giving us a

appears that our print was signed by the artist

impressed he was by the castle and years later,

good impression of what Paramaribo looked

himself. We see a sun-drenched part of Rome,

he was obviously looking to express this in the

like in 1820.

starkly outlined, in a manner that is similar

lithograph.

to those of Canaletto’s vedute. The etching is

It goes without saying that figure studies pre-

small but reveals an incredible depth, as befits

sented the greatest challenge to neoclassical

Art on paper circa 1800

an architect who should be able to play with

artists. Thanks to funds from Mr and Mrs Van

The foundations of the National Print Collec-

space. Nowadays, there is a great deal of inter-

Hulsen-Ognibeni, we were able to purchase

tion were laid in 1807 when Louis Napoleon,

est in oil sketches from around 1800 by plein

a large, carefully rendered drawing by Luigi

then king of the Netherlands, purchased a

air painters who attempted to capture the Ital-

Ademollo (1764-1849). To date, it has not

superior collection of prints from Pieter Cor-

ian light. Quarenghi’s etching is a rare – and

been possible to place this picture in context.

nelis Baron of Leyden (1717-1788). Although

very early – example of an artist who tried to

The action takes place in a classical mauso-

it contained several prints by contemporary

do the same thing in a print.

leum; a dead woman is being carried to a sar-

artists, the main emphasis of the collection was

Another architect with several sought-after

cophagus, two men are lifting up the lid. The

on 15th- to 17th-century masters, which meant

prints to his name is the German Karl Frie-

composition is well-considered, the men are

that there was little or no graphic work dating

drich Schinkel (1781-1841). In 2007, the

demonstrating their muscular prowess and

from the second half of the 18th century. For

Rijksmuseum was able to purchase one of his

expressing their fearlessness while the women

decades, curators have been aware of the need

masterpieces, a picture of Prediama castle set

are stricken with grief. White highlights suggest

to augment the collection with more works

among the rocks near Trieste, a lithography

light. The drawing may have been a sketch for

from this period. So the entire print oeuvre of

from 1816. The museum has long had the

a painting, but as yet, that has not been found.

the Tiepolo family was purchased, as were Mar-

wish to acquire this print and it is very gratify-

Given the semicircular top edge, the print may

co Ricci’s etchings and much more besides.

ing to have found a perfect copy on light yel-

have been connected to a sopraporte or a lunette

In recent years, we have concentrated on the

low paper that shows exactly what the artist

as part of a picture. The dual echo of the curve

work of neoclassical artists, focusing on the

was trying to achieve when he made this work.

in the composition establishes an effective

figure of Antonio Canova.

Schinkel was an excellent draughtsman, as can

rhythm.

99

PIERRE BOKMA ‘IK KIJK NIET MEER, IK ZIE’ PIERRE BOKMA ‘IK KIJK NIET MEER, IK ZIE’

Kunst kopen met Ronald de Leeuw Kunst kopen met Ronald de Leeuw

Puberen in de17e eeuw Puberen in de17e eeuw

VAN TEGENWOORDIG VAN TEGENWOORDIG

Oog in oog met kunst en geschiedenis Tijdschrift van het Rijksmuseum nr.1

Oog

Oog, het nieuwe tijdschrift

vi

NIEUW

4,95

OOG Tijdschrift van het Rijksmuseum nr.1 winter 2007

Oog in oog met kunst en geschiedenis Tijdschrift van het Rijksmuseum nr.1/2008 nr.1/2008

Oog Oog OOG Tijdschrift van het Rijksmuseum nr.1 winter 2007

Oog in oog met kunst en geschiedenis Tijdschrift van het Rijksmuseum nr.1/2008

Oog Oog OOG Tijdschrift van het Rijksmuseum nr.1/2008

Oog

Oog in oog met kunst en geschiedenis Tijdschrift van het Rijksmuseum nr.1

NIEUW

4,95

Herman Wijffels is

Herman Wijffels is

DAPHNE BUNSKOEK KIEST EIGENZINNIGE VROUWEN

DAPHNE BUNSKOEK KIEST EIGENZINNIGE VROUWEN

MARCO BORSATO HUILT OM DE KINDERMOORD

MARCO BORSATO HUILT OM DE KINDERMOORD

VERLIEFD OP VERLIEFD OP de melkmeid de melkmeid Paul de Leeuw schopt Bob Ross

Paul de Leeuw schopt Bob Ross

PAUL VERHOEVEN: SEKS & GEWELD PAUL VERHOEVEN: SEKS & GEWELD 00107

2e JAARGANG nr.1/2008 € 5,75

2e JAARGANG nr.1/2008 € 5,75

8 710966 007167 WINTER 2007 € 5,75 nu € 4,95

00107 8 710966 007167 WINTER 2007 € 5,75 nu € 4,95

Herman Wijffels

essentie van leven

Oog, het nieuwe tijdschrift

Het Rijksmuseum Amsterdam lanceerde op 22 november 2007 het eerste nummer van Oog, een publiekstijdschrift over kunst en geschiedenis. Met dit tijdschrift wil het museum op een verrassende en inspirerende manier een nieuw Nederlands publiek betrekken bij kunst en geschiedenis. Het Rijksmuseum is een van de eerste musea ter wereld die een dergelijk breed publiekstijdschrift op de markt brengt. Oog kreeg dan ook veel aandacht in de media.

museumbezoek, maar realiseert zich dat juist ook in het kader

Het eerste nummer

van de opvoeding het doorgeven van aandacht en interesse voor

Oog wil de collectie van het museum ‘met andere ogen’ bekijken.

ons culturele erfgoed van wezenlijk belang is. Deze vrouwen

Daarom werd meteen voor het eerste nummer aan acht beken-

lezen bovendien graag tijdschriften. De tweede groep heeft de

de Nederlanders gevraagd uit die aanzienlijke collectie hun favo-

tijd, belangstelling en middelen om zich nadrukkelijker in kunst

riete werken te kiezen. Regisseur Paul Verhoeven, presentatrice

en cultuur te verdiepen. Voor beide doelgroepen geldt dat ze het

Daphne Bunskoek, bewindvoerder van de Wereldbank Herman

Rijksmuseum beschouwen als een zekere en betrouwbare gids bij

Wijffels, fotografe Viviane Sassen, zanger Marco Borsato, televi-

het ontdekken en ervaren van kunst en geschiedenis.

siemaker Paul de Leeuw, schrijfster Naema Tahir en presentator

Het Rijksmuseum beheert en ontwikkelt de grootste collectie

Room en het Rijks

geneusd, catalogi bekeken en zich laten inspireren en informe-

van kunst- en geschiedenisvoorwerpen in Nederland en ziet

In 2007 is hard gewerkt aan het vervolmaken van Oog. Na de

ren door de verhalen en kennis van conservatoren van het Rijks-

het als zijn taak om met die collectie zo veel mogelijk mensen

productie van een nulnummer en een uitgebreid (potentieel)

museum. In Oog werd een selectie van hun keuzes gepresenteerd

aan te spreken en te inspireren. Het uitgeven van een publieks-

lezersonderzoek is de formule aangescherpt. Het VSBfonds heeft

en lichtten ze hun voorkeur toe.

tijdschrift over kunst en geschiedenis is een belangrijke stap

het Rijksmuseum door middel van een garantiesubsidie in staat

Sassen bijvoorbeeld verraste met foto’s en tekeningen over de

in het verder openen van de collectie voor een zo breed moge-

gesteld met het uitgeven van Oog te starten. Het is de bedoeling

dood. ‘De dood is een ontzettend basaal thema in het leven en de

lijk publiek. De (potentiële) bezoeker kan thuis op zijn gemak

dat het tijdschrift na drie jaar voldoende inkomsten verwerft uit

kunst. Niemand kan eromheen. De dood maakt het leven waar-

met elke editie worden verleid om (activiteiten van) het Rijks-

advertenties, losse verkoop en abonnees om zichzelf te bedruipen.

devol, het is die tegenstrijdigheid die zo veel kunstenaars inspi-

museum te bezoeken en de pracht en kracht van de collectie

Oog wordt gemaakt in samenwerking met Studio Room, een

reert. Wat me tijdens de selectie opviel, is dat de dood in zo veel

te ervaren. Bovendien biedt het tijdschrift de mogelijkheid om

bureau dat ook succesbladen als Linda en La Vie en Rose uitbrengt.

onderwerpen en vraagstukken aan de lezers voor te leggen en

Juist de samenwerking tussen een brede museumprojectgroep

zo de interactie tussen het museum en zijn publiek concreet inhoud te geven.

EN ZE IS NIET EENS MIJN TYPE

Reacties

bekende Nederlanders waren volop in het nieuws, zowel in

Op 22 november lag Oog voor het eerst in de winkels. Ter ere

kranten en tijdschriften als op televisie. Daardoor is bij een

van de lancering was een groot feest georganiseerd op de Ere-

groot publiek bekend geworden dat het Rijksmuseum een

galerij in het hoofdgebouw, waarbij tevens een presentatie was

nieuw magazine uitgeeft. Precieze verkoopcijfers zijn nog niet

ingericht naar aanleiding van de objecten die de acht beken-

bekend, maar het is zeker dat het eerste nummer goed ver-

de Nederlanders voor Oog hadden geselecteerd. Deze expositie

kocht is, ook de speciale verpakking in een doos met toegangs-

bleef daarna nog een week open voor publiek. Met een bouw-

kaarten en museumgadgets. Het eerste nummer van de twee-

helm op en bouwschoenen aan bezochten dagelijks vier groe-

de jaargang, dat eind februari 2008 verscheen, had als thema

pen geïnteresseerden de installatie op de Eregalerij en namen

‘De jeugd van tegenwoordig’, waarbij vooral geconstateerd

tegelijk een kijkje bij de verbouwing.

werd dat de huidige generatie altijd een tikje tegenvalt. Daar-

Hoewel sommige liefhebbers van de Kunstkrant, de voorganger

naast een interview met Rob Birza en een schitterende mode-

van Oog, lieten weten moeite te hebben met het in hun ogen al

reportage gemaakt met accessoires uit het Rijksmuseum. Aan

te populaire blad, is het eerste nummer zowel door lezers als

fotografie wordt in elk nummer ruim aandacht besteed, deze

de pers goed ontvangen. NRC Handelsblad schreef: ‘De eerste

keer aan foto’s van Paul Huf.

Oog oogt als een echte glossy, maar dan vol kunstvoorwerpen

De komende jaren zullen we ons blijven inspannen om Oog

in plaats van modereportages’, en de Journalist oordeelde: ‘Of

onder de aandacht te brengen van potentieel geïnteresseerden,

de lezer nu kunstliefhebber, deskundige of een totale leek is,

onder andere met acties op de winkelvloer, door deals te sluiten

het nieuwe tijdschrift van het Rijksmuseum boeit direct. Op

met partners zoals het tijdschrift Hollands Diep en door free publi-

verschillende gedaantes opdoemt.’ Wijffels zag in De melkmeid van

het ietwat doffe papier komen de vele kunstwerken goed tot

city te generen. En vooral natuurlijk door een inhoudelijk en

Vermeer de essentie van het leven verbeeld. ‘Voor mij staat dit

hun recht. […] Naast het feit dat bladeren door Oog bijzonder

visueel verrassend en inspirerend tijdschrift te blijven maken.

(met conservatoren en medewerkers van de afdeling Communica-

werk symbool voor een respectvolle omgang met het leven. Die

ontspannend en verrijkend is, zijn er ook goede tips en trucs.’

tie & Marketing) en tijdschriftenmakers van Studio Room heeft

toewijding van haar, waar zie je die nog? Hoeveel mensen zitten

Het Parool was positief: ‘Het zeer toegankelijke Oog, met een

Oog wordt mede mogelijk gemaakt door het VSBfonds. Per jaar

Oog richt zich op iedereen met (latente) belangstelling voor

erin geresulteerd dat de collectie van het museum op zo’n aan-

nog aandachtig te eten?’ Daarnaast bevatte het nummer onder

swingende vormgeving en artikelen, die in gewone mensentaal

verschijnen vijf nummers, een abonnement kost € 25,-, een los

kunst en geschiedenis. Twee doelgroepen zijn de belangrijk-

trekkelijke en toegankelijke manier voor het voetlicht komt. Tijd-

meer verhalen over het net geopende Ateliergebouw, een inter-

zijn geschreven, doet ons het gemis aan al die prachtige stuk-

nummer € 5,75. Vrienden van het Rijksmuseum krijgen Oog

ste peilers: hoger opgeleide vrouwen tussen 30 en 49 jaar, en

schriftdeskundige Sak van den Boom schreef: ‘Typografisch is het

view met Henny Vrienten en een essay van Nelleke Noordervliet

ken even vergeten.’

gratis thuisgestuurd. Zie voor meer informatie www.oogmaga-

hoger opgeleide en redelijk welgestelde empty nesters tussen 50

een feest, fotografisch een verademing. … Het zou me niet ver-

over schoonheid, maar ook luchtige onderdelen, zoals een shop-

Ook de expositie op de Eregalerij en de keuze van de acht

zine.nl.

pingpagina en Knipoog, een rubriek voor kinderen.

Filemon Wesselink hebben uren in de archieven en het depot

en 65 jaar. De eerste groep is druk met het combineren van

bazen als Room en het Rijks een succesvolle titel hebben gelan-

werk, gezin en sociale contacten, en komt nauwelijks toe aan

ceerd. Proficiat.’

Omslag: Covers eerste nummer Oog, november 2007, tweede nummer Oog, februari 2008. Ontwerp Studio Room

Boven: Feest ter ere van de lancering van Oog op de Eregalerij. Foto’s rvda

Uitsnede van De Melkmeid Johannes Vermeer ca. 1660

Bijlagen

100

102

Aanwinsten

116

Conservering en restauratie

119

Bruiklenen

121

Tentoonstellingen en presentaties

123

Publicaties van het Rijksmuseum

125

Publicaties van medewerkers

131

Externe activiteiten

136

Voordrachten en lezingen

144

Organogram

145

Personeelsgegevens

Aanwinsten Tenzij anders vermeld zijn de aanwinsten door

Bartolini, Lorenzo Marmeren portret van een

Kostuums en accessoires

afgewerkt met Indisch ebbenhout, Fakenham

Anoniem Demonstratie van o.a. kunstenaars

Foto’s en albums van Duitse soldaten

aankoop verworven.

onbekende dame, Florence, ca. 1825. BK-2007-9

Anoniem Avondjurk van crêpe georgette;

(GB), 2007. SK-L-6040 en 6043

tegen de oorlog in Vietnam te Amsterdam,

Anoniem Foto’s van Duitsers tijdens de Duit-

Curtius, Philippe Guillaume Mathé Stervende

Zijden onderjurk; Onderrok van paardenhaar;

Diptieklijst Modern, verguld hout, gebaseerd

25 december 1966. Schenking mevrouw

se bezetting, Nederland, mei 1940-1944.

man, ‘The Dying Socrates’, Voltaire (?), Parijs,

Avondjapon van crèmekleurige satijn, ca. 1935.

op een Italiaans 15de-eeuws profiel. SK-L-6050

H.J. Baruch, Amsterdam. NG-2007-17

NG-2007-5 1 t/m 227

Aziatische kunst

ca. 1778. Ceroplastiek. Schenking mevrouw

Damesmantel van naturelkleurig linnen,

Anoniem Beeld van Misshaku kongo (Agyo)

A. Mak van Waay, Amsterdam, ter herinnering

ca. 1925-ca. 1930. Schenking mevrouw M. van

Beeldende kunst

Anoniem Abrechnungsintendantur van de

blad De Waarheid, Amsterdam, 1958. Schen-

Wehrmacht Leiden, Apeldoorn, 1941-1942.

Anoniem Servet met voorstellingen van drie

king mevrouw H.J. Baruch, Amsterdam.

NG-2007-34

van de vier seizoenen, Kortrijk, ca. 1650-ca.

NG-2007-16

Anoniem Kriegsmarine-album, Nederland,

en Beeld van Naraen kongo (Ungyo), Japan,

aan haar vader, de heer Antonie Mak van Waay

ca. 1300-1400. Aankoop met steun van de

(1902-1980). BK-2007-10

BankGiro Loterij, het M.J. Drabbe Fonds,

Keyser (I), Hendrick de (toegeschreven aan)

Meubelen

1675; Servet met een galante voorstelling,

Broek, Joost van den Verkiezingen Tweede

1940. NG-2007-36

de Mondriaan Stichting en de Vereniging

Buxushouten kopje van een huilend kind

Kick, Willem (toegeschreven aan) Kistje van

Kortrijk, ca. 1700; Servet met een voorstel-

Kamer 2006, Nederland, oktober-november

Anoniem ‘Vriendinnetjes uit Holland’, Kriegs�������

Soest-Insinger, Bilthoven. BK-2007-5

t/m15

Rembrandt, mede dankzij het Prins Bernhard

dat door een bij wordt gestoken, Amsterdam,

gelakt eikenhout met het monogram VM en

ling van een boerderij (geboortehuis van

2006. NG-2007-6 -1

Cultuurfonds. AK-RAK-2007-1-A en B.

ca. 1610-ca. 1620. Schenking onder voorbe-

het jaartal 1618, Amsterdam, 1618. BK-2007-6

Andrew Carnegie) en twee wapens, Dunferm-

Huf, Paul Serie portretfoto’s van meer of

Frankrijk, Italië, Polen, ca. 1933 - ca. 1944.

Anoniem Portret van Catharina Cornelia

houd van vruchtgebruik van mevrouw

Koning, D. de, naar ontwerp van Hendri-

line, 1919. Schenking Museum Twentse Welle,

minder bekende Nederlanders, Nederland,

NG-2007-37

Geertruida van Braam Houckgeest geboren

C.R. Josephus Jitta, Amsterdam. BK-2007-24

kus Mattheus Horrix, Wandreliëf van noten-

Enschede. BK-2007-19 t/m 21

1944-1985. NG-2007-10-1 t/m 65

Anoniem Album van een lid van de Schutz-Staf������������

van Reede van Oudtshoorn en haar dochter

Righetti, Francesco (toegeschreven aan)

hout met jachttrofee, Den Haag, ca. 1870.

Oorthuys, Cas Verjaardag van de schilder

fel (SS) Apeldoorn, Frankrijk, Hongarije,

Françoise, Kanton, Qianlong-periode, vier-

Ganymedes met Adelaar; Bacchus en

BK-2007-23

J.J. Voskuil, Amsterdam, ca. 1935. Schenking

ca. 1939-1945. NG-2007-38

de kwart 18de eeuw. Achterglasschildering.

Am­phelos; Cupido met boog; Apollino;

Meester van Joachim en Anna Maria met kind,

mevrouw H.J. Baruch, Amsterdam. NG-2007-14

Anoniem Kriegsmarine-album van Heinrich

Schenking King Baudouin Foundation United

Euterpe; Mercurius; Laocoön, Rome,

Schilderijen

eikenhouten beeld, Noord-Brabant, ca. 1470.

Roemers, Martin Portretten van Nederlandse

Clausen Vlaardingen, Rotterdam, Duitsland,

States, New York (USA). AK-RAK-2007-6

vierde kwart 18de eeuw. Loden tuinbeelden.

Trevisani, Francesco Het martelaarschap van

Bruikleen erven prof. mr. A.M. Stuyt, Velp.

militairen in Kabul, Afghanistan, december

1941-1990. NG-2007-40

Anoniem Schotel, achtlobbig, beschilderd met

Eigendomsoverdracht van de Provincie Noord-

de zeven broers, de zonen van de Heilige Feli-

BK-C-2007-2

2002. NG-2007-7-1 t/m 11

Anoniem Fotoalbum Wehrmacht, Duitsland,

een boeket, Kanton, tweede kwart 18de eeuw.

Holland. BK-2006-7

t/m13

citas, 1709. Aankoop met steun van de heer

Pijzel, A.D. Twee zesarmige kandelabers van

Rozenburg, Roel Verkiezingen Tweede Kamer

ca. 1938-ca. 1941. NG-2007-42

AK-RAK-2007-7

Visser, Carel Acht gestapelde balken, 1964.

H.B. van der Ven, Den Haag en het Rijksmu-

zilver, met het alliantiewapen Von Nagell van

2006; Kabinetsformatie 2006-2007; Crisis

Anoniem Duitse soldaten in Zandvoort en

Anoniem Zes tsubas, Japan, 17de, 18de en

Aankoop met steun van het Rijksmuseum

seum Fonds. SK-A-4995

Gartrop-Van Nagell van Ampsen, Den Haag,

Verdonk - Hirsi Ali, Nederland, 2006-2007.

het Olympisch Stadion te Amsterdam, 1941.

19de eeuw. AK-RAK-2007-10 t/m 15

Fonds (2008). BK-2008-4

Verspronck, Johannes Cornelisz Portret van

1842. Bruikleen de heer H.B. van der Ven,

NG-2007-11 t/m 13

Schenking Gerrit Jan Vos, Amsterdam.

Maria van Strijp (1627-1707) en Portret van

Den Haag. BK-C-2007-3-A en B

Tules, S. Het Rode Plein in Moskou op 1

NG-2007-21

mei 1933, Moskou, 1 mei 1933. Schenking

Anoniem Ongebruikt Duits militair album

mevrouw H.J. Baruch, Amsterdam. NG-2007-15

Tweede Wereldoorlog, Nederland, 1939-1945.

Gyokusen, Mochizuki Twee kamerschermen,

102

t/m 10

Bennekom, Kors van De redactie van het dagTextiel

Langdurige bruiklenen

marine-album, Nederland, Duitsland, België,

met een voorstelling van een prunusboom met

Ceramiek

Eduard Wallis (1621-1684), 1652. Verworven

maan resp. een met sneeuw bedekte pijnboom

Tête-à-Tête Porselein, Höchst, beschilderd

ter voldoening van successierechten en met

Geschiedenis

en bamboe, Japan, eerste helft 19de eeuw.

te Schrezheim door Louis Victor Gerverot

steun van de BankGiro Loterij, het Fonds

Beeldhouwkunst

AK-RAK-2007-2-A en B

voor Johannes de Mol te Loosdrecht.

Cleyndert en het Stortenbeker Fonds van de

Claus, Eric Kop van Johan Cruijff; Johan

Fotoalbums

Ippô, Mori De dichter Bashô, Japan, tweede

Gedateerd 1773-11-12. Schenking Stichting

Vereniging Rembrandt, en het Rijksmuseum

Cruijff als ‘voetballende regisseur’, Broek

Anoniem Een reisalbum van de familie van

Foto’s en albums Nederlands-Indië/Indonesië en

kwart 19de eeuw. Schildering. Legaat G.J.

Hollands Porselein, Den Haag. BK-2007-8

Fonds (2008). SK-A-5000 en 4999

in Waterland, 2007. Schenking Eric Claus,

den Broek, Utrecht (?), Europa, 1936-1937.

Curaçao

en A. Korteling, Bennebroek. AK-RAK-2007-8

Verstraten, Willem Jansz (atelier, toegeschre-

Verspronck, Johannes Cornelisz Portret van

Broek in Waterland. NG-2007-32 en 33

NG-2007-22

Anoniem Een frater op Celebes, ca. 1930-

Sosen, Mori Drie makaken en een wesp.

ven aan) Schotel van faïence met een voorstel-

Adriana Croes, 1644. SK-A-4998 (2008)

Anoniem Album van de Amsterdamse studen-

ca. 1939. NG-2007-39

Japan, tweede kwart 19de eeuw. Schildering.

ling van Salomon’s Oordeel, Haarlem,

Verspronck, Johannes Cornelisz Portret van

Foto’s

tenvereniging ASV, 1930-1939. NG-2007-23

Anoniem Politionele acties op Borneo,

Legaat G.J. en A. Korteling, Bennebroek.

ca. 1650-1660. Schenking de heer en

Dirck, Johannes of Jacobus Wallis, 1653.

ADN-Zentralbild (uitgever) Veertigjarige her-

Anoniem Album Esperanto-congres, ca. 1935.

1947-1950. NG-2007-4

AK-RAK-2007-9

mevrouw P. Lips, Overveen. BK-2007-12

SK-A-4997 (2008).

denking van de capitulatie van nazi-Duits-

NG-2007-59

Anoniem Persfoto’s van de politionele acties,

land in 1945 in de voormalige DDR (Berlijn

Anoniem coc-cabaret van 1968 tot (ver-

Indonesië, ca. 1947-ca. 1948. NG-2007-47

Beeldhouwkunst

Edele metalen

Schilderijlijsten

en Torgau), 1985. Schenking mevrouw H.J.

moedelijk) 1974 Nederland, 1968-ca. 1974.

Anoniem Fotoalbum van de Tijgerbrigade op

NG-2007-9

t/m 12

Anoniem De nederdaling van de Heilige

Douma, Fonger (toegeschreven aan) Zilve-

Cassettelijst Hout, zwart geschilderd met

Baruch, Amsterdam. NG-2007-18 -1

NG-2007-24

Java (politionele acties), ca. 1947. NG-2007-48

Geest (Pinksteren), Utrecht, ca. 1450-1470.

ren theepot met deksel, bekroond door een

gouden arabesken, Noord-Italië, ca. 1600.

Anoniem ‘Holland weer op de klomp’,

Fotobureau Stevens Jaarfeesten van het Corps

Anoniem Fotoalbum: De Tijgerbrigade tijdens

Eikenhouten beeldengroep. Schenking

meerman die op een hoorn blaast, Stavoren,

SK-L-6033

Apeldoorn, november 1941. NG-2007-19

M.T.S. te Haarlem, Haarlem, 1935-1936.

de politionele acties in Indonesië, 1946-1948.

J.C. Uylenberg, Zutphen en P.A. Uylenberg,

1752. Schenking Douwe Egberts Nederland,

Davies, John Eikenhouten lijst afgewerkt met

Anoniem De NSB en Jeugdstorm NSB

NG-2007-20

NG-2007-43

Hardinxveld-Giessendam. BK-2007-7

Utrecht. BK-2007-22

Indisch ebbenhout; Zwarte eikenhouten lijst

Nederland, 1933-1944. NG-2007-35-1

t/m 207

Combier, A.W.; Combier, J. Lombok-expeditie en Atjeh, 1872-1898. NG-2007-57

103

Ego, Polidorus Carolus Joannes Fotoalbum

Anoniem Fotoboek: In ’t verleden ligt het

Nederland, 17de eeuw

‘Jubileumtentoonstelling Hollandsche Kunste-

(Spanje), 1975. Aankoop met steun van het

Huigen Leeflang, Amsterdam. RP-P-2007-477

Curaçao, 1931-1934. NG-2007-49

heden, Nederland, 1940-1945. NG-2007-58

Bramer, Leonaert Staande Oosterling.

naarskring, Stedelijk Museum 15 jan.-6 febr.

F.G. Waller Fonds. RP-T-2007-26 t/m 29 en 45

t/ m

Anoniem Kalender 1943 ‘Neues Volk’,

RP-T-2007-47

1938’ en ‘Hordijk bij Buffa, 20 nov.-18 dec.

Munten en penningen

Duitsland, 1942. NG-2007-60

Feddes (van Harlingen), Pieter (toegeschre-

1948’. RP-T-2007-2 t/m 3

Engeland, 19de eeuw

schreven aan), naar Isaac van Swanenburgh,

Anoniem Eerste regeringsjaar van Koningin-

Anoniem Indiaan met pijp Reclamebeeld,

ven aan) Rust op de vlucht naar Egypte.

Nab, Dirk Jan (Dirck) Duinlandschap, 2005.

Smith, William Collingwood Landschap

De gelijkenis van het onkruid tussen het koren.

regentes Emma, 1891. NG-2007-53

Nederland (?), 18de/19de eeuw. Schenking

RP-T-2007-62

RP-T-2007-38

met kunstenaars drinkend en werkend

RP-P-2007-369

(‘The Sketching Party’). RP-T-2007-104

Dolendo, Zacharias Het oordeel van Paris.

*Dolendo, Bartholomeus Willemsz (toege-

Engelbregt, Martijn Eerste slag: Michiel de

Douwe Egberts Nederland, Utrecht. NG-2007-64

Pynas, Jacob Landschap met de verstoting

Pander, Hendrik Pieter (Henk) Acht tekenin-

Ruyter Vijfje, Koninklijke Nederlandse Munt,

Biesiot, H.M. Biesiots Holland’s Roem Album,

van Hagar. RP-T-2007-40

gen en dertien schetsboeken, waaronder zelf-

Amsterdam/Utrecht, 24 maart 2007. Schen-

Leiden, in of na 1901. Schenking mevrouw

portretten, portretten van relaties en vrien-

Frankrijk, 17de eeuw

Berlijn. RP-P-2007-476

king ministerie van Financiën. NG-2007-8

M. Bruno-Bon, Leiden. NG-2007-55

Nederland, 18de eeuw

den, getekende herinneringen aan de Tweede

Sueur, Eustache le Het visioen van de

*Furnius, Pieter Jalhea, naar Gerard P. Groen-

Luns, Huib; Brinkgreve, Geurt Der Vaderen

De Standaard ‘Dr. H. Colijn 70 jaar’. Extra

Anoniem (omgeving Aart Schouman) Rode

Wereldoorlog in Haarlem, straattaferelen in

H. Bruno. RP-T-2007-49

ning, Acht scènes uit de Trojaanse oorlog.

Erf Nederland, 1938. NG-2007-28

nummer, 22 juni 1939. Schenking H. Colijn,

bergamotplant in landschap. RP-T-2007-1

Portland, Oregon, waaronder anti-oorlogde-

Kutterink, Marinus Bevrijding 1945; Waters-

Pisqah Forest, NC (USA). NG-2007-31

Fokke, Simon Ontwerptekening voor de titel-

monstraties, Black Panther Trial, Ground Zero

Italië, 17de-18de eeuw

*Gheyn, Jacob de (II) en Zacharias Dolendo,

nood Zuid-Holland, 1953; Dijkherstel na waters-

Drie almanakken Nationaal Socialistische

prent bij ‘De Wiskunstenaars of ’t gevluchte Juf-

in november 2001, Brandweer, en vele studies

Ademollo, Luigi Antieke begrafenisscène

naar Karel van Mander, De Passie van Chris-

nood, 1953. NG-2007-45, NG-2007-25 en 26

almanakken 1942, 1943, 1944. NG-2007-62

fertje’ door Pieter Langendijk. RP-T-2007-58;

voor schilderijen; 1964-2004. Schenking van de

in een mausoleum. Aankoop met gelden

tus. Gemonteerde, gekleurde en ingebon-

Menger, Johan Philip Mathias; Jünger, Ludwig

Mes & Bronkhorst (uitgever) ‘De nieuwe mens

Gezicht op de kermis op de Botermarkt te

kunstenaar. RP-T-2007-30 t/m 37 en 67 t/m 79

van de heer en mevrouw Van Hulsen-Ognibeni,

den prentenreeks van 12 bladen en titelblad.

Overlijden van J.A. Alberdingk Thijm, 1889.

op weg naar de nationaal-socialistische wereld-

Amsterdam (het huidige Rembrandtplein),

Rädecker, Johannes Anton (John) Zelfportret

Amsterdam. RP-T-2007-61

RP-P-2007-725

NG-2007-52

orde’, briefkaart, Haarlem, 1942. Schenking

bij avond. RP-T-2007-103

(ca. 1950); Ontwerp Nationaal Monument

Calandrucci, Giacinto (toegeschreven aan)

*Jode, Gerard de ‘Icones Revelationum S

Pauw, Maarten Watersnood 1953. NG-2007-27

Nederlands Instituut voor Oorlogsdocumenta-

Strij, Abraham van Ontwerp voor een neoclas-

op het Weteringplantsoen (1946); Gezicht

De opstanding van Christus. Aankoop met gel-

Johannes Evangeliste in Pathmo’. Vijfentwintig

Wienecke, Johannes Cornelis Vijftigjarig

tie (niod), Amsterdam. NG-2007-30

sicistische schoorsteenspiegel. RP-T-2007-46;

op het kerkhof te Blaricum (ca. 1950-1955).

den van de heer en mevrouw Van Hulsen-Ogni-

gravures, inclusief titelblad met voorstellingen

t/m 66

Schenking Veiling Galerie Gerda Bassenge,

RP-P-2007-154 t/m 161

bestaan van de Stoomvaart Maatschappij

Roorda van Eysinga, Sicco Ernst Willem

Allegorie op de vrede in de Nederlanden onder

RP-T-2007-64

beni, Amsterdam. RP-T-2007-56

van de Openbaringen van Johannes op Patmos.

Nederland, 1920. NG-2007-54

Uit het leven van koning Gorilla, Amsterdam,

Oranje. RP-T-2007-53

Strik, Ludovicus Arnoldus (Lou) Landschap

Fischetti, Fedele Koning Phuillippus II van

RP-P-2007-383 t/m 407

Wiener, Karel 100-jarig bestaan van het Bata-

1887. Schenking W.H. Vroom, Amsterdam.

Wandelaar, Jan Twee ontwerptekeningen voor

met ruïnes; Drie surrealistische koppen in

Macedonië schenkt zijn zoon Alexander het

*Wierix, Hieronymus Het lichaam van de

viaasch Genootschap in 1878, Brussel, 1878.

NG-2007-2

de titelprent bij ‘Krelis Louwen, of Alexander

landschap. RP-T-2007-4 t/m 5; ‘De tuin van Lou

paard Bucephalus. Aankoop met gelden van

dode Christus, gedragen door twee mannen.

NG-2007-51

Schouten, Gerrit Diorama van de Waterkant

de Groote op het Poëetemaal’ door Pieter

Strik’. Schenking de heer P. Jonker,

de heer en mevrouw Van Hulsen-Ognibeni,

RP-P-2007-175

Zegveld, J.Ph. van Hulde Engelandvaar-

van Paramaribo, Suriname, 1820. Aangekocht

Langendijk. RP-T-2007-59 t/m 60

Oosterwolde. RP-T-2007-63

Amsterdam. RP-T-2007-54

ders aan Wilhelmina Nederland, 1948.

met steun van het Johan Huizinga Fonds, het

Verweij, Kees Zelfportret, met opdracht

Masucci, Agostino (toegeschreven aan)

Nederland, 17de eeuw

NG-2007-46

Scato Gockinga Fonds, de Mondriaan Stichting

Nederland, 19de eeuw

aan Godfried Bomans, 1956. RP-T-2007-43

De H. Drieëenheid en de Zondeval. Aankoop

*Anoniem, naar Joachim von Sandrart,

en Stichting Dr. Hendrik Muller’s Vaderlandsch

Dijsselhof, Gerrit Willem 19 ontwerpschets-

Vos, Petrus Antonius Carolus Augustinus

met gelden van de heer en mevrouw Van

De twaalf maanden. RP-P-2007-152

Schilderijen

Fonds. NG-2007-50

jes, voor pendules, vignetten en ex-libris.

(Peter) Zelfportret, tekenend, 1958.

Hulsen-Ognibeni, Amsterdam. RP-T-2007-55

*Anoniem, naar Maerten de Vos, Vijf prenten

Velde, Henri van de De nieuwe mens op weg

Tasman-Krohn, Hilke Panies dagboek van

RP-T-2007-6 t/m 24

RP-T-2007-39

Novelli, Pietro Antonio (III) Een gesluierde

uit Royaal Bijbel: Abraham en de drie enge-

naar de nationaal-socialistische wereldorde,

Roel van Duyn; Dummy voor Panies dagboek

Tom, Jan Bedijs 4 schetsboeken en 19 studie­

vrouw met een rozenkrans in haar hand. Aan-

len; De dood van Absalom; De Annunciatie;

Nederland, 1939. Aankoop met steun van

van Roel van Duyn; Ontwerp omslag Panies

bladen, voornamelijk met dier- en landschap­

Vlaanderen, 17de eeuw

koop met gelden van de heer en mevrouw Van

Christus en de overspelige vrouw; Ecce Homo.

het Rijksmuseum Fonds. NG-2007-1

dagboek, Nederland, 1971. NG-2007-41

studies. Schenking de heer M. van Driel,

Anoniem Ontwerp voor een grafmonument.

Hulsen-Ognibeni, Amsterdam. RP-T-2007-57

RP-P-2007-429 t/m 433

Velde, Henri van de De overwinnaar, Nederland, ca. 1942-1943. NG-2007-29

104

479

Dieren. RP-T-2007-80

t/m 102

RP-T-2007-41

*Anoniem, naar Abraham Bosse, De zeven

Rijksprentenkabinet

Vletter, Samuel de Sabina van Beieren smeekt

Diepenbeeck, Abraham van Een koning

Prenten

werken van barmhartigheid; De rijke man

Tekeningen

de Hertog van Alva het leven te sparen van haar

op zijn troon krijgt geschenken aangeboden.

De met een * gemerkte werken zijn verworven

en de arme Lazarus. RP-P-2007-191 en192

Varia

Nederland, 16de eeuw

man, de graaf van Egmond. RP-T-2007-44

RP-T-2007-50

met steun van het F.G. Waller Fonds.

*Anoniem, in de stijl van Bartholomeus Spran-

Anoniem Losse figuren uit een diorama,

Mander, Karel (I) van (toegeschreven aan)

19de eeuw (?). NG-2007-63

Prediking van Johannes de Doper. RP-T-2007-52

Nederland, 20ste eeuw

Anoniem Een pet en drie dassen van Tonny

Pietersz, Gerrit Judith met het hoofd van

Hartog, Hendrik Marinus (Henk) Illustra-

van Renterghem, 1945-1999. Schenking

Holofernes. RP-T-2007-48

ties bij een gedicht m.b.t. Willem Royaards.

België, 20ste eeuw

Tonny van Renterghem, Sequim, Washington

Spranger, Bartholomeus Hercules en Scipio geleid

RP-T-2007-42

(USA). NG-2007-61-1 t/m 4

door Minerva op het pad der deugd. RP-T-2007-25

Hordijk, Gerard Twee ontwerpen voor affiches:

Jode, Pieter(I) de Hercules en Mars. RP-T-2007-51

ger, Sine Cerere et Baccho friget Venus. Nederland, 16de eeuw

RP-P-2007-465

*Anoniem Zuid-Nederlands, Allegorie op

Anoniem De jacht op zeeschildpadden, uitg.

de arbeid en de rust. RP-P-2007-370

Claes Jansz Visscher. Schenking Kunsthan-

Ruyssevelt, Jozef van Vijf landschappen,

Collaert, Adriaen Drie prenten uit de

del Helmut H. Rumbler, Frankfurt am Main.

bij Quinson, in de Auvergne, bij Puigcerdá

serie ‘De vier Evangelisten’. Schenking

RP-P-2007-727

105

106

Anoniem Winterlandschap met schaatsers en

twaalf zeefdrukken en een blad met tekst.

*Joosten, Ben De intocht van het alfabet

Duitsland, 18de en 19de eeuw

*Dunkarton, Robert John, naar Matthew

(Le Grand Chiffonnier-Critique du salon

poort, uitg. Claes Jansz Visscher. Schenking

RP-P-2007-434

in Rome. RP-P-2007-483

*Bodenehr, Gabriel (II), naar Jakob Löscher,

William Peters, Jonge dame in boudoir.

1806). RP-P-2007-381

Huigen Leeflang, Amsterdam. RP-P-2007-728

*Berserik, Herman ‘Circusartiesten’ en ‘Horlo-

*Kruyder, Herman Twee houtsneden.

Portret van Johann Daniel Hertz (I), met

RP-P-2007-275

*Anoniem Twee prenten met de luchtbal-

*Anoniem Portret van Willem II.

ges boven het Westland’. RP-P-2007-445 en 446

RP-P-2007-454 en 455

schedel en tekenattributen. RP-P-2007-274

Gillbank, H., naar H. Singleton, Coriolanus,

lon van Monsieur Montgolfier l’Aîné’ en twee

RP-P-2007-462

*Boosten, Gèr Vijf etsen.

*Leusden, Willem van Berglandschap.

*Dies, Albert Christoph Een landschap

Hersilia, Thimoclea. Schenking E.H. Ariëns

met de vliegmachine van Monsier Blanchard.

*Frisius, Simon, naar Joos Goeimare, De

RP-P-2007-447 t/m 451

RP-P-2007-456

met Rinaldo en Armida en een met Medea.

Kappers, Amsterdam. RP-P-2007-489 t/m 491

RP-P-2007-737 t/m 740

t/m 253

verdrijving uit het paradijs. RP-P-2007-428

*Cramer, Rie Promenade Nederland.

*Nab, Dirck Twee spijkers. RP-P-2007-371

RP-P-2007-252

Hogarth, William The battle of the pictures.

*Alix, Pierre Michel, naar Jean-Guillaume

Hooghe, Romeyn de Willem III, prins van

RP-P-2007-452

*Pieck, Anton Duinen. RP-P-2007-457

*Eisen, Charles Joseph Dominique

Schenking Huigen Leeflang, Amsterdam.

Moitte, Twee neo-classicistische friezen:

Oranje, erfstadhouder, in harnas met rechts

Dalenoord, Jenny Ezelmarkt in Granada;

Pontiac, Peter Allegorie op de Rolling Stones

De drie Gratiën. RP-P-2007-710

RP-P-2007-200

pendanten. RP-P-2007-723 en 724

de belegering van een stad. Schenking Hans

Aloës en geiten Schenking Jenny Dalenoord,

in de vorm van een ganzenbordspel, ter gele-

*Haid, Johann Elias Portret van Jean Le

*Murphy, John, naar Benjamin West,

*Baron, Bernard, naar Anthony van Dijck,

van Leeuwen, Amerongen. RP-P-2007-742

Den Haag. RP-P-2007-242 en 243

genheid van hun concert in de Arena, 1998.

Rond d’Alembert; (naar Johannes Kupezky),

Marcus Antonius. RP-P-2007-492

Portret Anne Sophia, gravin van Carnarvon.

*Lauwers, Nicolaes, naar Gerard Seghers,

*Dijck, Bruno Van Zeven prenten met land-

Schenking R.J.A. te Rijdt, Amsterdam.

Portret van de schilder Johannes Kupezky.

*Sandby, Paul Ruines bij Agrigentum op

RP-P-2007-374

Rokende en drinkende gewapende mannen

schappen en ateliers in aquatint en droge

RP-P-2007-461

RP-P-2007-180 en RP-P-2007-254

Sicilië. RP-P-2007-102

*Carrée, Antoine, naar Benoît Prévost,

in een herberg. RP-P-2007-276

naald. RP-P-2007-730 t/m 736

Rooymans, Ron 135 prenten in verschillende

*Heermann, Erich Portret van Adolph Menzel,

*Woollett, William, naar George Stubbs,

Portret van de prenthandelaar

*Savery, Salomon (toegeschreven aan),

Dongen, Kees van Reeks ‘Femmes’ 1927:

technieken. Schenking van de kunstenaar.

slapend. RP-P-2007-273

Vier jachtscènes in landschappen.

Jacques-François Chéreau. RP-P-2007-741

Lente en Winter, uit serie ‘De vier seizoenen’.

vijf litho’s in kleur; Affiche ‘Le Livre des

RP-P-2007-1-100; RP-P-2007- 202 t/m 216.

*Kilian, Georg Christoph Portretten van

RP-P-2007-494 t/m 497

Claussin, Ignace Joseph de Montelbaanstoren.

RP-P-2007-471 en 472

Mille Nuits et une Nuit’. Schenking R. Engers,

Ruyssevelt, Jozef Van 220 etsen. Schenking

Philippus Andreas Kilian en Georg Kilian.

*Snijders, Michael Studieblad met teken-

Amsterdam. RP-P-2007-340 t/m 345 en

van de erven van de kunstenaar. P-P-2007-334

RP-P-2007-178 en 179

Frankrijk, 16de en 17de eeuw

Amsterdam. RP-P-2007-246

voorbeelden: koppen, dieren en vruchten.

RP-P-2007-350

t/m 339;

*Koch, Joseph Anton Twee scènes uit Dante’s

*Anoniem 16de eeuw, La Nourrice.

*Copia, Jacques Louis, naar Louis Marie Sicar-

RP-P-2007-473

*Dongen, Kees van ‘Femme jouante’; ‘Les

RP-P-2007-500 t/m 705

Inferno. RP-P-2007-332 en 333

RP-P-2007-148

di, Erotische scène met meisje en Pierrot.

*Somer, Jan van Socrates en Xantippe;

cheveux courts’ (1924); ‘Les cheveux courts’

Schonk, Jan Drie linosnedes uit de Steltloper-

*Orlik, Emil Ein Windstoss. RP-P-2007-706

*Anoniem 17de eeuw, Kostuumprent.

RP-P-2007-470

Boer bij viskraam, uitgescholden door vrouw.

(1926); 49 Illustraties in ‘La Princesse de Baby-

serie. Schenking L.C.A. Kahn, Amsterdam.

*Ponheimer, Kilian (I) Zes landschappen

Madame la Princesse de Conty. RP-P-2007-464

*Hennequin, Philippe Auguste Diana en

en titelblad in album gebonden.

*Bouchet, Louis François du Reeks van twaalf

Endymion. RP-P-2007-147

RP-P-2007-263 t/m 269

etsen met figuren in landschappen, uitgegeven

*Moncornet, Balthazar Livre de Fleurs &

RP-P-2007-480

t/m 482;

t/m 368

RP-P-2007-474 en 475

lone’ van Voltaire, Parijs 1948. RP-P-2007-347

RP-P-2007-366



t/m 349

*Strube, Jan Enkhuizen; Poppenkast.

en RP-P-2007-351

t/m 227

Schenking P.A. Postema en H.J. Greven,

t/m 174

de Feullies pour servir a l’art d’orfèverie...

Nederland, 18de en 19de eeuw

Donker, Charles Portret van Moesman. Schen-

RP-P-2007-226

*Quaglio, Domenico (II) Stifts-Kirche zu

door Nicolas Langlois. RP-P-2007-163

*Anoniem Bewijs van betaling van het

king Irene de Groot, Roelofarendsveen, ter

*Vlag, Cees Zelfportret II. RP-P-2007-228

unser Frauen en slot Schönberg in Ober­­­‑

*Boyvin, René Reeks met twaalf portretten van

RP-P-2007-244

Amsterdamse Boekverkopers, Boekdrukkers

gelegenheid van haar afscheid als conserva-

*Vos, Peter Drie zelfportretten; Zelfpor-

wesel am Rhein; Stadt Esslingen am Neckar,

Griekse en Romeinse filosofen. RP-P-2007-352

*Peyron, Jean François Pierre De dood

en Kunstverkopers gilde voor Herman Veel-

tor bij het Rijksprentenkabinet, 29 juni 2007.

tret met de armen van een tweede persoon.

oud gekleurd. RP-P-2007-277 en 278

t/m 363

van Socrates. RP-P-2007-103

waard, ca. 1764. RP-P-2007-708

RP-P-2007-498

RP-P-2007-458 en 459

*Schadow, Gottfried Zes spotprenten op

*Brebiette, Pierre Fortuna gekroond

*Simonet, Jean Baptiste Blaise, naar Jean

Bakker, B. de, naar A. Zurcher, Gekruisigde

*Duyvis, Debora Drie vrouwen aan het werk.

*Westerik, Co Zelfportret 1998. RP-P-2007-460

Napoleon. RP-P-2007-375 t/m 380

door Jupiter, met Pluto en Neptunus.

Michel Moreau, La Déesse Myrionime, Isis,

Christus met Maria en Johannes, oud gekleurd,

RP-P-2007-224

*Zwart, Piet Typografische compositie “���� Hom-

*Schinkel, Karl Friedrich Het slot Prediama

RP-P-2007-101

ou La Nature Personifiée. Illustraties voor

met kalligrafie in de marge. Schenking A.J.M.

*Dijsselhof, Gerrit Willem Adreskaart van Dijs-

mage à une jeune fille” 1925; Typografische

in Crein, twaalf uur van Triëst. RP-P-2007-257

*Corneille, Claude De kindermoord te

Delaunaye, ‘L’Histoire générale et particulière

Baltussen, Oosterbeek. RP-P-2007-247

selhof en vignetten in houtsnede.

compositie 1926. RP-P-2007-426 en 427

*Sintzenich, Heinrich, naar Anthoni Schoon-

Bethlehem. RP-P-2007-258

des réligions’, 1792. RP-P-2007-193 t/m 196

*Slingelandt, Pieter Cornelisz van Portret

RP-P-2007-217 t/m 223

jans, De Vestaalse Maagden offerend bij een

*Monogrammist DO Cosse-de-pois ornament.

*Thévenin, Charles De bestorming van de

van een vrouw, mogelijk Trijntje van Polanen.

*Eekman, Nico Verstoppertje Nederland.

Duitsland, 16de en 17de eeuw

altaar. RP-P-2007-469

RP-P-2007-420

Bastille, 14 juli 1789, Parijs. RP-P-2007-201

RP-P-2007-331

RP-P-2007-225

*Dürer, Albrecht Christus als Man van

*Stölzel, Christian Friedrich, naar Johann

*Rivard, Claude Vier cosse-de-pois en bloemen-

*Snijers, Peter Rivierlandschap met figuren,

Eerdmans, Emmy M. Vader en zoon; Hijskraan.

Smarten. RP-P-2007-149

Eleazar Schenau, Daedalus en Icarus.

ornamenten. RP-P-2007-421 t/m 424

Frankrijk, 19de en 20ste eeuw

boten en een molen. RP-P-2007-199

Schenking Emmy M. Eerdmans, Dodewaard.

*Heckenauer, Jakob Wilhelm Portret

RP-P-2007-270

*Savoye, Daniel de Rust op de vlucht naar

*Duvivier, Ignace Man vluchtend voor slang.

RP-P-2007-484 en 485

van Bartholomeus Kilian. RP-P-2007-177

*Wagner, Joseph, naar Rosalba Carriera,

Egypte. RP-P-2007-259

RP-P-2007-373

Nederland, 20ste eeuw

*Hartog, Henk Zelfportret, tekenend.

*Stuerhelt, François Serie van tien prenten

Portret van Rosalba Carriera. RP-P-2007-271

*Vallet, Pierre Zelfportret. RP-P-2007-425

*Jacob, Nicolas Henri ‘L’imagination’.

*Asselbergs, Jan Tien rotaprints: zelfportret

RP-P-2007-453

met het leven van Christus, naar ontwerpen

en portretten van vrouw en kind van de kunste-

*Homan, Reinder ‘Jonge lijsterbes’, 45 etsen.

van Peter Paul Rubens, Johannes Thomas e.a.

Engeland

Frankrijk, 18de eeuw

*Peytavin, Jean-Baptiste Een Vestaalse

*Begbie, Patrick Twee series met antieke vazen.

*Anoniem Leda en de zwaan. RP-P-2007-198

maagd met kind wordt levend begraven.

RP-P-2007-408 t/m 419

*Anoniem Spotprent op een kunstcriticus

RP-P-2007-711

naar. RP-P-2007-435

t/m 444

*Asselbergs, Gustave ‘Met oorlog’: mapje met

RP-P-2007-104 t/m 716

t/m 143

en RP-P-2007-713

RP-P-2007-181

t/m 190

RP-P-2007-712

107

*Villon, Jacques Avenue du Bois de Boulogne.

*Pitteri, Giovanni Marco Portret Christiaan

*Hokushû, Shunkôsai De acteur Ichikawa

*Shunsen, Natori De acteur Nakamura Ganjiro

het vertrekpunt te Berlijn-Schmargendorf.

Anoniem Portret van een vrouw en twee kinde-

RP-P-2007-346

VI, koning van Denemarken en Noorwegen.

Ebijiro als Teraoka Heiemon. RP-P-2007-718

II in de rol van Kamiya Jihei in het toneelstuk

RP-F-2007-57 t/m 64

ren. RP-F-2007-136

RP-P-2007-197

*Kazue, Yamagishi Senso fukei: landschap

‘Kamiji’. Uit de serie ‘Shinban: Butai no sugata

Anoniem Panoramafoto: molens te Kinderdijk.

Anoniem Genrescène van een oude vrouw

Italië, 16de en 17de eeuw

*Quarenghi, Giacomo Gezicht op de Porta

met soldaten en kanonnen. RP-P-2007-499

e’. RP-P-2007-486

RP-F-2007-65

bij een raam. RP-F-2007-137

Anoniem 17de eeuw, naar Titiaan, Heilige

Salaria in Rome. RP-P-2007-255

*Kiyonaga, Torii Jonge courtisane en klant

*Yoshitoshi, Tsukioka Triptiek waarop de

Anoniem (Frans) Fotoalbum met portret-

Anoniem Portret van vijf vrouwen in een tuin,

Familie met heiligen. Schenking Léna ����������� Wider-

*Zilotti, Don Bernardo, naar Francesco

bedrijven de liefde. Uit de serie ‘Twelve Holds

acteur Ichikawa Danjuro IX als Benkei; Sei-

ten, topografie en militaria (1883-1886).

met naaiwerk. RP-F-2007-139

RP-F-2007-66

Anoniem (Nederlands) Album met foto’s

Anoniem (Frans) Albumblad met twee foto’s

gemaakt tijdens een reis door de Verenigde

kehr, Straatsburg. RP -2007-709

Simonini, Ruiters bij een ruïne in Venetië.

in the Way of Sex’; Twee prenten met paren

gen en Sakurahime. RP-P-2007-743A

*Anoniem 17de eeuw, De dood als maaier.

RP-P-2007-272

die de liefde bedrijven. Uit de reeks ‘Sode no

RP-P-2007-150

C en

RP-P-2007-162

*Verzamelalbum uit de collectie Liechtenstein

maki’. RP-P-2007-230 en 231-232

van het kasteel te Blois. RP-F-2007-67-1 en 2

Staten (ca. 1928). RP-F-2007-140

*Capitelli, Bernardino Brug over de

met 53 prenten van verschillende hand, waar-

*Kokei, Tsuruya Shimadatsu bushi kapsel in

Fotografie

Anoniem (Frans) Albumblad met twee foto’s

Anoniem (Duits) Kabinetfoto: voorstelling met

Ombrone bij Buonconvento. RP-P-2007-245

onder een reeks van 30 met titelblad door

het toneelstuk ‘Toshima’; Genroku Katsu­

Albrecht, Herm. Portret van een vrouw en

van Franse kastelen: Azay-le-Rideau en Che-

een groot aantal klokken die de lokale tijd in

*Caraglio, Giovanni Jacopo, mogelijk naar

Francesco Zuccarelli naar Andrea del Sarto.

yama kapsel in het toneelstuk ‘Ninin Wankyu’.

vier kinderen bij een zandbak. RP-F-2007-135

nonceaux. RP-F-2007-68-1 en 2

vele steden aangeven, waaronder Parijs, Lon-

RP-P-2007-487 en 488

Alphen, Oscar van Vijf foto’s uit de serie

Anoniem (Frans) Stereofoto: gezicht op Bourg,

den, Leipzig, Batavia, Berlijn, Lissabon, Dres-

*Kunisada, Utagawa (II) Sumowedstrijd.

‘Het rijke onvermogen’: bijeenkomst van neo-

Frankrijk. RP-F-2007-70

den, Constantinopel, Hamburg, New York,

Titiaan, Portret Pietro Aretino. RP-P-2007-248

RP-P-2007-279

t/m 330

David, Jerôme Homere Poete Greco Vero Ritratto Cavato dal Natural. Schenking Nico-

Scandinavië

RP-P-2007-151

fascisten; jongen tijdens schietles; demonstratie

Anoniem Groepsportret van vijf mannen in een

Sint-Petersburg, et cetera (‘Die Weltuhr. La

laas Teeuwisse, Berlijn. RP-P-2007-249

*Ilsted, Peter Vilhelm Jong meisje aan een

*Kunisada, Utagawa (I) Badhuis met spelende

tegen het Berufsverbot; twee anti-sociaaldemo-

interieur Schenking Jacques Koops, Amster-

montre du monde’). RP-F-2007-142

*Mazza, Giovanni Batista De boetvaardige

halfronde tafel. RP-P-2007-372

en vrijende bezoekers, Triptiek met omslag.

cratische affiches; man die Bild Zeitung leest.

dam. RP-F-2007-109

Anoniem Twee foto’s van mensen en auto’s op

RP-P-2007-241-A t/m D

Schenking Paul van der Kolff, Ouderkerk aan

Anoniem Groepsportret in een interieur.

het strand en de boulevard bij Scheveningen.

Maria Magdalena. RP-P-2007-382

108

t/ m

*Santis, Orazio de, naar Pompeo Cesura,

Japan

*Kunisada Utagawa Triptiek: De acteurs Naka�����

de Amstel. RP-F-2007-384 t/m 388

Schenking Jacques Koops, Amsterdam.

RP-F-2007-143 en 144

Christus verschijnt als tuinman aan Maria

*Eiri, Chokyosai Een paar bedrijft de liefde

mura Utaemon IV, Onoe Kikugoro III en

Angerer, A. & V. Stereofoto: gezicht op een

RP-F-2007-111

Anoniem (Nederlands) Groepsportret van

t/m C

Magdalena. RP-P-2007-250

onder een muskietennet. RP-P-2007-236

Ichikawa Ebizo V. RP-P-2007-707A

toren en brug aan een meer. RP-F-2007-69

Anoniem Kabinetfoto: stadsgezicht.

zes vrouwen rondom een tafel in een bos.

*Scultori, Adamo Hercules met knots.

*Eisen, Keisai Een paar in een boot bedrijft

Kunisada, Utagawa Jo en Uba met bezems en

Anoniem (Nederlands) Henry Pauw van Wiel-

RP-F-2007-117

RP-F-2007-145

RP-P-2007-153

de liefde onder een paraplu. RP-P-2007-239

bladhark bij een oude pijnboom op het strand

drecht op de treeplank van zijn eerste auto.

Anoniem Groepsportret van elf jonge mannen.

Anoniem (Nederlands) Groepsportret van tien

*Eizan, Kikugawa (toegeschreven aan)

van Tagasago; Koban Shunga triptiek met

Schenking jkvr. Agnies Pauw van Wieldrecht,

RP-F-2007-119

mannen en vrouwen in een bos. RP-F-2007-146

Italië, 18de en 19de eeuw

Vrijend paar in kimono. RP-P-2007-237

liefdesparen op terras (3 pendanten). Schen-

Bergh. RP-F-2007-22

Anoniem Kabinetfoto: groepsportret in een

Anoniem Fietsers op straat (Utrecht?).

*Ademollo, Luigi Scènes uit de Trojaanse

*Enkatsu, Noguchi Ichikawa Danjuro IX

king uit het Goslings NieuwBeerta Fonds.

Anoniem Album van een onbekende ama-

tuin of park. RP-F-2007-123

RP-F-2007-147

t/m 722

oorlog; Vier scènes uit de Trojaanse oorlog;

als Kusunoki Masatsura bij de strijd van Shijon�������

RP-P-2007-717 en -720

teurfotograaf met foto’s van onder ande-

Anoniem (Nederlands) Lezende man in

Anoniem Portret van Abraham Kuyper.

Een scheepsgevecht in een Romeins circus.

awate. RP-P-2007-364

*Kuniyoshi, Utagawa Het verhaal van scheeps-

re de Exposition Universelle, Parijs 1900.

interieur. RP-F-2007-124

RP-F-2007-149

RP-P-2007-176, RP-P-2007-466, RP-P-2007-493

*Harunobu, Suzuki Man en vrouw bedrij-

kapitein Yojibei. RP-P-2007-365

RP-F-2007-23

Anoniem (Nederlands) Portret van twee kin-

Anoniem (Frans) Gezicht in Rouen, Frankrijk:

*Bartolozzi, Francesco, naar Benjamin West, Por-

ven de liefde onder een muskietennet terwijl

*Sadahide, Utagawa Vrouw met twee handspie-

Anoniem (Nederlands) Album met fotografi-

deren die als volwassenen zijn uitgedost.

Rue de l’Épicerie, met de kathedraal op de

tret van Prins William Henry aan boord van een

de vrouw een kind stil houdt met speelgoed.

gels; Beschutting zoeken tijdens een plotse-

sche reproducties van gekalligrafeerde bladen:

RP-F-2007-125

achtergrond. RP-F-2007-155

oorlogsschip van de Royal Navy. RP-P-2007-251

RP-P-2007-229

linge onweersbui in de avond. RP-P-2007-145

Afstamming van Zijne Majesteit Koning Willem

Anoniem (Frans) Personeel van de Renault-

Anoniem (Frans) Publiek op een tribune

*Boni, Giovanni-Martino dei, naar Antonio

*Hanzan, Matsukawa Parade van drie mannen

en 146

den Derde, van Keizer Karel en Groote, langs

fabriek. RP-F-2007-126

langs een paardenracebaan (?), Frankrijk.

Canova, De dood van Adonis. RP-P-2007-256

en een vrouw. RP-P-2007-463

*Shigenobu, Yanagawa Sater en nimf bedrijven

de Hertogen van Limburg, die begraven liggen

Anoniem Gezelschap op het dek van een

RP-F-2007-156

*Buffagnotti, Carlo Antonio, naar Ferdinando

*Hirosada, Utagawa, Hasegawa Sadanobu

de liefde. Vermoedelijk naar westers voorbeeld.

te Rolduc. RP-F-2007-25

zeilboot. RP-F-2007-129

Anoniem (Frans) Carte-de-visite: gezicht

Galli-Bibiena, Twee ontwerpen voor toneelde-

I, Utagawa Kunimasu e.a. Album met 74 Osaka

Uit album met 12 prenten. RP-P-2007-240

Anoniem (Nederlands) Gezicht op menigte

Anoniem Gezicht op het Paleis op de Dam

op de kust bij Le Havre, Frankrijk.

cors. RP-P-2007-467 en 468

chuban en twee schilderingen. RP-P-2007-729

*Shunsho, Katsukawa Minamoto no Yoritomo

bij een toren op onbekende plek in Neder-

vanaf een balkon aan de Raadhuisstraat,

RP-F-2007-162

*Cunego, Domenico Portret van Antonius

Hokei, Totoya Courtisane rijdend op een Chi-

en Yuki Onna in de sneeuw. RP-P-2007-144

land. RP-F-2007-26

Amsterdam. RP-F-2007-130

Anoniem (Frans) Carte-de-visite: gezicht

Raphael Mengs. RP-P-2007-260

nese draak. Schenking uit het Goslings Nieuw-

*Shuncho, Katsukawa (toegeschreven aan)

Anoniem (Nederlands) Twee autochromes:

Anoniem Portret van een vrouw, twee kinderen

op de haven van Granville, Frankrijk.

*Galliari, Gasparo Twee architectuur-capricci.

Beerta Fonds. RP-P-2007-719

Rover bedrijft de liefde met jonge reizigster;

portret van een meisje, en bloemstilleven

en een baboe. RP-F-2007-131

RP-F-2007-163

RP-P-2007-261 en 262

*Hokusai, Katsushika Man bedrijft liefde met

Jonge man en vrouw bedrijven de liefde. Uit de

(ca. 1925). Schenking Mattie Boom, Leiden.

Anoniem Gezicht in Rotterdam. RP-F-2007-132

Anoniem (Frans?) Stereofoto: stilleven met

Gandolfi, Gaetano Heilige Familie. Schenking

getrouwde vrouw. Naast hen een geopen-

serie van 12 ‘Fashionable Methods of Seduc-

RP-F-2007-45 en 46

Anoniem (Nederlands) Blad met vijf foto’s

gevogelte. RP-F-2007-164

Kunsthandel Helmut H. Rumbler, Frankfurt

de naaidoos, uit album met 12 prenten.

tion’; Paar in omstrengeling, de liefde bedrij-

Anoniem (Duits) Acht foto’s van de Gordon

van een vrouw in het kraambed.

Anoniem (Frans) Stereofoto: vrouw staand bij

am Main. RP-P-2007-726

RP-P-2007-238

vend. RP-P-2007-233 t/m 235

Bennett Race met luchtballonnen (1908), bij

RP-F-2007-134

een paard. RP-F-2007-165

109

Anoniem (Frans) Stereofoto: drie geestelijken

tafel, o.a. Louis Adolphe Thiers en Jules Favre.

Paul van der Kolff, Ouderkerk aan de Amstel.

Doisneau, Robert Straat in Marseille of Aix-

Groot, Godfried de Drie portretten van Jacoba

Jonkers, P. Kabinetfoto: portret van een man

in een tuin, staand en zittend om een tafel.

RP-F-2007-161

RP-F-2007-378 en 379

en-Provence, Frankrijk, met de schrijver Blaise

Went (1909-1999). Schenking mevrouw J.J.E.

en vrouw. RP-F-2007-121

RP-F-2007-166

Battaglia, Letizia Vrouw en kind in een huis

Brassaï, Willem van de Poll, Emmanuel Sou-

Cendrars. RP-F-2007-201

van Campen-de Lange, Blaricum. RP-F-2007-49

Kessler, G.A., en Aug. B. Kessler Groep van

Anoniem (Frans?) Stereofoto: ‘La vieille Horlo-

dat op instorten staat na een aardbeving, Paler-

gez e.a. (foto’s), Gevaert Photo-Producten N.V.

Durandelle, Louis-Emile 50 foto’s uit het port-

t/m 51

foto’s, fotoalbums en glaspositieven, gemaakt

ge’ of ‘Le gros horloge’ (klok), Rouen, Frank-

mo Schenking T.D.W. Dibbits en R. Pickles ter

(samensteller en uitgever). Fotografisch geïl-

folio Le Nouvel Opéra, Parijs Schenking Paul

Hajek-Halke, Heinz Luzidogramm (‘ikono-gra-

in o.a. Nederland, Engeland, Roemenië, de

rijk. RP-F-2007-167

nagedachtenis aan Rutger Noordhoek Hegt.

lustreerde kalenders voor de jaren 1938, 1940

van der Kolff, Ouderkerk aan de Amstel.

fisches’). Schenking Paul van der Kolff, Ouder-

Verenigde Staten en Nederlands-Indië

Anoniem Album met foto’s van kinderen

RP-F-2007-377

en 1941. RP-F-2007-204

RP-F-2007-380

kerk aan de Amstel. RP-F-2007-383

(ca. 1895-1925). Schenking Stichting Kessler-

en vrouwen en topografie, uitgegeven of

Bennekom, Kors van (foto’s), en Theo Kur-

Busenbender & Co. Groepsportret van een

Eerdmans, Emmy, Ben Joosten en Mart Joos-

Helios Stereofoto: toegangshek en oprijlaan

de Lange, Amsterdam. RP-F-2007-1 t/m 19

verspreid door een chocoladefabrikant.

pershoek (samenstelling) Foto’s en ontwerp

elftal van Oliveo, kampioen van Batavia in

ten Album met foto’s van het gezin Joosten-

van het landgoed De Wildenborch, Vorden,

Kitajima, Keizo Invisible City, Tokyo 1989.

RP-F-2007-168

voor het nooit uitgevoerde boek Rembrandts

1905, omringd door een grote menigte.

Eerdmans. Schenking Emmy Eerdmans en Ben

Nederland (bezit van de familie Staring).

Fotografisch geïllustreerd boek. RP-F-2007-174

Anoniem Stereofoto: groep mannen en vrou-

Amsterdam 1969. Schenking erven Theo Kur-

RP-F-2007-138

Joosten, Dodewaard. RP-F-2007-21

RP-F-2007-178

KLM (foto’s), Fré Cohen (vormgeving) Foto-

wen rondom een tafel met een beeldhouwwerk

pershoek. RP-F-2007-40

Calavas, A. (uitgever) Drie foto’s van publiek

Eilers, Bernard F. Album met foto’s van de Edi-

Hine, Lewis W. Krantenverkopend jongetje,

grafisch geïllustreerde brochure Het vertrek-

(?) op een tentoonstelling. RP-F-2007-177

Berseret & Cie., A. (drukker) Prentbriefkaart:

bij de paardenraces van Longchamps (1912).

son Lichtweek, Amsterdam 1929. RP-F-2007-20

New York. Aankoop met steun van Baker &

sein. Schiphol. Gemeente-luchthaven van Amster-

Anoniem Zoutdruk: de Vleeshal, Haarlem.

vrouw met camera. RP-F-2007-127

RP-F-2007-195 t/m 197

Elink Schuurman, Gerrit Album met foto’s;

McKenzie, Amsterdam. RP-F-2007-326

dam. Geïllustreerde gids, Amsterdam (Dienst

RP-F-2007-343

Besnyö, Eva, e.a. Groep foto’s van o.a. de

Capa, Robert Boeren tijdens de Chinees-Japan-

Zelfportret. Schenking mevr. S. Crena de

Hisgen, F. Portret (verlovingsfoto) van Pètrus

der Gemeente Handelsinrichtingen) z.j. [ca.

Anoniem (Frans) Twee gezichten in een

schilder Wim Schuhmacher (1894-1986).

se oorlog (1938); Inwoners van Hankou kij-

Jongh, Amstelveen. RP-F-2007-333 en 334

Jan Rienstra van Stuyvesande (1905-1980) en

1931]. RP-F-2007-200

fabriek. RP-F-2007-346 en 347

Schenking Wilma Schuhmacher, Amsterdam.

kend naar een luchtgevecht tijdens de Chinees-

Endicott, Charlotte M., W.D. Walter Veatch,

Jacoba Went (1909-1999). Schenking mevrouw

Lindeman, Foto-Bureau Groepsportret in een

Anoniem Vier foto’s van bouwwerkzaamheden

RP-F-2007-366

Japanse oorlog (1938). Aankoop met steun van

Doug Wade, diverse anonieme fotografen

J.J.E. van Campen-de Lange, Blaricum.

interieur (Veiligheidsmuseum?). Schenking

Bleuzé, Willem 37 foto’s van bouwwerkzaam-

Baker & McKenzie, Amsterdam. RP-F-2007-331

Cyanotypieën: portretten, architectuur, land-

RP-F-2007-48

Jacques Koops, Amsterdam. RP-F-2007-108

heden in Rotterdam. Eigendomsoverdracht

en 445

schappen, kunstreproducties. RP-F-2007-54 t/m

Holland, Fotopersbureau Groepsportret Schen-

Loewy & Puiseux Twee maanlandschappen.

king Jacques Koops, Amsterdam.

Schenking Paul van der Kolff, Ouderkerk aan

RP-F-2007-110; Gezicht in een tentoonstellings-

de Amstel. RP-F-2007-389 en 390

bij de Eiffeltoren, Parijs. RP-F-2007-348-1

t/m 4

Anoniem (Amerikaans) Auto (cabriolet) met

110

t/m 206

t/m 252,

een kind op de achterbank. RP-F-2007-413

Gemeentearchief Rotterdam.

China Pictorial Vier nummers uit de jaargang

56, 176, 179, 232, 233, 240, 241, 247

Anoniem (Amerikaans) Auto (cabriolet), met

RP-F-2007-71 t/m 107

1963. RP-F-2007-150 t/m 153

254, 256, 264, 266 t/m 269, 272, 273, 276, t/m 305,

een vrouw op de achterbank. RP-F-2007-415

Boston Tent Gallery, Chicago Ferrotype Co.,

Coppens, Martien Groep van 18 foto’s, o.a.

288, 292, 303

zaal van het Brandweermuseum te Utrecht.

Loti, Pierre Les trois dames de la Kasbah. Illus-

Anoniem (Amerikaans) Auto (Ford Model A

Ed. Fischer, Jordan Bro’s Ferrotype Rooms,

de veemarkt in ’s-Hertogenbosch, een gezicht

368, 375, 393 t/m 396, 399, 404, 410, 427

RP-F-2007-128

trations directes d’après nature par Gervais-Cour-

Coupe) met een vrouw en kind (meisje?) in

E. Lothrop, G.W. Stevens, T. Taylor, Taylor &

op de rivier de Amer, leerlingen van LTS De

Ephraïm Portret van een man. RP-F-2007-133

Hoppé, E.O. ‘Steel construction, Philadelphia’.

tellemont, z.pl. 1896. Fotografisch geïllustreerd

badkleding. RP-F-2007-416

Co., Urlin & Beckley, diverse anonieme foto-

Brug in Eindhoven, de Philips-fabriek en een

Fonteyn, Jean Fotoalbum van een onbekende

Aankoop met steun van Baker & McKenzie,

boek. RP-F-2007-43

Anoniem (Amerikaans) Auto (Ford Model

grafen. Ferrotypieën: portretten, architectuur,

fabrieksarbeider Schenking J.W. Wingender,

Nederlandse priester. RP-F-2007-24

Amsterdam. RP-F-2007-332

Lubschez, Ben Judah Manhattan. The Magical

A) met twee kinderen ervoor poserend.

landschappen. RP-F-2007-180 t/m 186, 227 t/m

Leusden. RP-F-2007-207 t/m 224

Frantz Cartes-de-visite: verzameling (moza-

Hustinx, Alphons (foto’s) Fotografisch geïllus-

Island. One Hundred and Eight Pictures of Manhat-

Davidson, Bruce Twee leden van een Brook-

ïek) van koppen van Duitse (Pruisische) mili-

treerd vouwblad bij de film De zeven wonderen

tan, New York 1927. Fotografisch geïllustreerd

lyn gang in een bar (‘Hands at Counter with

tairen ten tijde van de Frans-Duitse oorlog.

van Afrika, z.pl., z.j. [ca. 1935]. RP-F-2007-113

boek. RP-F-2007-175

Flowers’). Aankoop met steun van Baker &

RP-F-2007-159 en 160

Jacquet, E. The ������������������������ London and Continen-

Match, losse nummers uit de jaargangen 1928

McKenzie, Amsterdam. RP-F-2007-336

Fryes e.a. Album met foto’s gemaakt in Enge-

tal Photographic Copying Company, Jules

en 1929. RP-F-2007-335

RP-F-2007-417

230, 234

Anoniem (Amerikaans) Auto (Studebaker) met

t/m 259,

t/m 239,

242

t/m 246,

253, 255, 257

261 t/m 263, 265, 270, 271, 274, 275,

t/m 287,

t/m 291,

t/m 302,

de vaudeville-zangeres Trixie Friganza (pseudo-

277

niem van Delia O’Callaghan) ernaast staand.

307, 309 t/m 315, 367, 369 t/m 374, 376, 391,

289

293

t/m 403,

306,

t/m 409,

308, 316, 317, 344,

RP-F-2007-418

392, 397, 398, 400

Delboy-Baer Dubbelportret van twee meisjes.

land, Frankrijk, Duitsland, Italië, Nederland,

Robuchet e.a. Groep van 98 cartes-de-visite.

Maufsaise, C. Album met 37 foto’s Granada

Anoniem (Amerikaans) Auto (Dodge) met

411, 412, 414, 420 t/m 426, 428 t/m 442

RP-F-2007-141

Zwitserland, Zweden, Spanje en Afrika, in

RP-F-2007-112

(met name het Alhambra), afkomstig uit het

bestuurder op de oprit van een huis, van

Brandt, Bill Gezicht over een Londense arbei-

Desmaisons, E. e.a. Album met reproducties

1897 geschonken aan Alfred Henry Fryes.

Jong Pz, J. [?] de, e.a. Album met foto’s

bezit van de fotograaf. RP-F-2007-41

opzij gezien. RP-F-2007-419

derswijk (‘Rainswept roofs’). Aankoop met

op carte-de-visite-formaat van beroemde vrou-

RP-F-2007-154

van Nederlandse steden en landschappen

Meijboom, Marius Portret van drie meisjes.

Anoniem (Engels of Amerikaans) Albumblad

steun van Baker & McKenzie, Amsterdam.

wen en mannen, onder wie Marie-Antoinette,

Garrigues, J. Portret van W. van Haersolte in

(ca. 1907). RP-F-2007-202

RP-F-2007-120

met twee foto’s van Nederlanders in kleder-

RP-F-2007-225

Mary Stuart, koningin Hortense, Louis XIV,

oriëntaals kostuum. RP-F-2007-118

Jonker, Henk (foto’s) en S. Leuw (tekst)

Menschen auf der Strasse. �������������������� Zweiundvierzig Vari-

dracht. Schenking Hans Rooseboom, Amster-

Brassaï Slapende man op straat, Parijs.

Louis XV, Louis XVI en Madame de Staël.

Gervais-Courtellemont, Jules Mon voyage a la

Fotografisch geïllustreerd ‘filmstripverhaal’

ationen über ein einfaches Thema, Stuttgart 1931.

dam. RP-F-2007-444

Aankoop met steun van Baker & McKenzie,

RP-F-2007-169

Mecque, Parijs 1896; Voyage au Yunnan, Parijs

Doe wat voor ze, Den Haag z.j. [ca. 1950-1955].

Fotografisch geïllustreerd boek. RP-F-2007-42

Anyámnak, Édes Portret van een jongen.

Amsterdam. RP-F-2007-226

Disdéri, André-Adolphe-Eugène Carte-de-visi-

1904. Fotografisch geïllustreerde boeken.

RP-F-2007-114

Merkelbach, J. Twee portretten van Pètrus Jan

RP-F-2007-116

Brassaï Nachtscène, Parijs (‘L’emplacement

te: verzameling (‘mosaïque’) van portretten

RP-F-2007-44 en 47

Jonker, Henk en Aart Klein (foto’s) Fotogra-

Rienstra van Stuyvesande (1905-1980). Schen-

Appert, Ernest Carte-de-visite: fotomontage

de l’ancien Bal Bullier����������������������� ’); Cactus (‘���������� Echinocac-

van bekende Franse vrouwen (‘Sommités’).

Gilde, C.J. de Panoramafoto: huizen aan de

fisch geïllustreerde uitgave De zegetocht van

king mevrouw J.J.E. van Campen-de Lange,

van negen mannen (politici) rondom een

tus, Jardin Exotique de Monaco’). Schenking

RP-F-2007-158

Van Boetzelaerlaan, Den Haag. RP-F-2007-443

Churchill, Haarlem z.j. [1946]. RP-F-2007-115

Blaricum. RP-F-2007-52 en 53

405, 407

111

Meurisse, Paul Twee mannen en een vrouw op

Rossum-Bauknecht, Gisela van Drie foto’s:

Schenking Charles Schwartz Ltd., New York.

text, z.pl. z.j. [1866]. Fotografisch geïllustreerd

Rochet, Charles Mon frère et la vérité sur la sta-

Kunstboek, tweede helft 17e eeuw, verguld

straat op de rug gezien, Vincennes, Parijs (‘Élé-

marktscènes te Rome. Schenking Gisela van

RP-F-2007-321-2

boek. RP-F-2007-453

tue équestre en bronze de Charlemagne exposée

bruin leer met opdruk ‘Hendrick Aldegraef ‘

gantes à Vincennes’). RP-F-2007-345

Rossum-Bauknecht, Amsterdam. RP-F-2007-

Wijnman, J., e.a. Groep van 13 vroege Neder-

Anoniem Mother Goose of ’93. Ph����������������� otographic illus-

au Champs-de-Mars, Parijs (Ve Jules-Juteau et

en ‘A’. RP-D-2007-39

Mey, G. van der Album met foto’s gemaakt in

171 t/m 173

landse cartes-de-visite. Schenking Mattie Boom,

trations by Mrs. N. Gray Bartlett, Boston, Mass.

Fils) 1878. Fotografisch geïllustreerd boek.

Uitnodiging voor de overzichtstentoonstelling

Canada, de Verenigde Staten, op het S.S. Zee-

Sannes, Sanne Man en vrouw in omarming;

Leiden. RP-F-2007-27

(Joseph Knight Company) 1893. Fotografisch

RP-F2007-465

van Piet Zwart in het Haags Gemeentemuseum,

land en in Nederland (1902). RP-F-2007-203

Vrouw in close-up; Kussend paar; Vrouw en

Witte, J.C.C. Kabinetfoto: portret van een man,

geïllustreerd boek. RP-F-2007-454

Spielhagen, Fr. Goethe-Gallerie. Nach Original-

30 maart - 8 juli 1973. RP-D-2007-40

Moerkerken, Emiel van Paartje op bankje in

profil; Ontwerp (‘dummy’) voor het nooit ver-

vrouw en twee kinderen. RP-F-2007-122

Anoniem Niagara Falls. Illustrated in albertype,

Cartons von Wilhelm v. Kaulbach, München/

Briefje van Piet Zwart aan Hr. Stigter:

Soho, Londen, met een poes op de voorgrond.

schenen fotoboek Dagboek van een erotomaan;

New York (A. Wittemann) 1890. Fotografisch

Berlijn (Fr. Bruckmann) z.j. [ca. 1870]. Foto-

‘Goedendag/Wil deze 2 drukken aan den

Schenking Mattie Boom, Leiden. RP-F-2007-198

Groep foto’s (gedeeltelijk los, gedeeltelijk als

Schenking Steven Joseph, Brussel:

geïllustreerd boek. RP-F-2007-455

grafisch geïllustreerd boek. RP-F-2007-466

Hr. Neumann doen toekomen/ik groet u/

Oosterhuis, Pieter Vier foto’s van de schutsluis

dummy op kartons geplakt). Aankoop met

L’Algérie artistique et pittoresque. Revue mensu-

Anoniem Scenes on board U.S.S. Enterprise, New

Thompson, J.P. (inleiding) Die Geschichte der

PZ’. RP-D-2007-41

t/m 330

steun van het Titus Fonds van de Vereniging

elle illustré, Algiers (J. Gervais-Courtellemont).

York (E.H. Hart) z.j. [ca. 1880]. Fotografisch

Jubiläums-Sänger von der Fisk-Universität in Nash-

Archiefstukken Paulus Josephus Gabriël en

Parks, Gordon Moeder met kind, Harlem,

Rembrandt. RP-F-2007-187-194

Nummer van dit tijdschrift gewijd aan Tlemcen

geïllustreerd boek. RP-F-2007-456

ville (Ver. Staaten von Amerika), Berlijn 1878.

Paul Joseph Constantin Gabriël: brieven,

New York; Exemplaar van het nummer van

Seeley, George H. Autochrome: stilleven met

(1891). Fotografisch geïllustreerd tijdschrift.

Anoniem Voyage de M. le Présid������������������ ent de la Républi-

Fotografisch geïllustreerd boek. RP-F-2007-467

drukwerk en enkele foto’s. RP-D-2007-42

Life waarin een reportage is opgenomen waar-

perziken. Aankoop met steun van Baker &

RP-F-2007-446

que en Russie. Août 1897, z.pl. z.j. Fotografisch

Valoys, H. Les voyages du pr������������������ sident Casimir-Per-

van deze foto deel uitmaakt. Aankoop met

McKenzie, Amsterdam. RP-F-2007-318

L’Algérie de nos jours. Alger – Boufarick –

geïllustreerd boek. RP-F-2007-457

rier. Voyage de Chateaudun. Septembre 1894. […]

Bibliotheek

steun van Baker & McKenzie, Amsterdam, resp.

Smith, W. Eugene Moeder met kind dat gebo-

Blidah – Oran –Tlemcen – Kabylie – Constantine

Braun, Thomas Ma vie! A mes enfants & petits-

Illustrations de Pierre Petit et Fils. Photographes de

Selectie van bijzondere aanwinsten

schenking Charles Schwartz Ltd, New York.

ren is met afwijkingen, veroorzaakt door kwik-

- Biskra, Algiers (J. Gervais-Courtellemont)

enfants à l’occasion du 80me anniversaire de ma

la Présidence et des Ministères, Châteaudun (Ed.

Antiquitatum romanarum corpus absolutissi-

RP-F-2007-322-1 en 2

vergiftiging, Minamata, Japan. Aankoop met

z.j. [1893]. Fotografisch geïllustreerd boek.

naissance célébré au Château de Wetteren le 5 aout

Laussedat) z.j. [1894]. Fotografisch geïllus-

mum in quo praeter ea quae Ioannes Rosinus

Pauw van Wieldrecht, Henry Portret van Agnes

steun van Baker & McKenzie, Amsterdam.

RP-F-2007-447

1894, z.pl. (Elzevir) 1894. Fotografisch geïllus-

treerd boek. RP-F-2007-468

delineaverat, infinita supplentur, mutantur,

Renée en Irène Heloïse Pauw van Wieldrecht,

RP-F-2007-320

Anoniem Annuaire pour l’an 1879, publié par le

treerd boek. RP-F-2007-458

dochters van de fotograaf, in een pose die ont-

Souvenir Post Card Co. (uitgever) Prentbrief-

Bureau des Longitudes, Parijs (Gauthier-Villars)

Daviau (ed.) Paysages et monuments du Poitou.

Documenten en objecten

lingua auctoribus collectum: poëtis, oratoribus,

leend is aan de putti op de Sixtijnse Madonna

kaart: Savin Rock Park, New Haven, Con-

z.j. [1878]. Fotografisch geïllustreerd boek.

Photographiés par Jules Robuchon, Parijs 1884.

Affiches voor verschillende tentoonstellingen

historicis, iurisconsultis, qui laudati, explicati,

van Rafaël (Dresden, Galerie Alte Meister).

necticut, Verenigde Staten, met links het fer-

RP-F-2007-448

Vijf afleveringen van dit fotografisch geïllus-

van de kunstenaar Kees van Dongen. Schenking

correctique Thoma Dempstero à Muresk, I.C.

Schenking jhr. J.M.A.H. van Vredenburch,

rotypie- of tintype-atelier van C. Homan (?).

Anoniem The Book of Praise for Children, Londen

treerde boek. RP-F-2007-459

R. Engers, Amsterdam. RP-D-2007-10 t/m 28

Scoto, auctore. Geneva, sumptibus Samuelis

Luzern (CH). RP-F-2007-323

RP-F-2007-406

(H.K. Lewis) 1875. Fotografisch geïllustreerd

Edwards, Zachary Primitiae, Londen (Provost

Affiche voor de tentoonstelling Oude Kunst in

Chouët, 1558. Aankoop uit het Van der Vos-

Pauw van Wieldrecht, Henry Groep van foto’s,

Stettner, Louis Lezende reizigers in de sub-

boek. RP-F-2007-449

& Co.) 1869. Fotografisch geïllustreerd boek.

het Rijksmuseum, 1929, door Martin Monnick-

sen-Delbrück Fonds. BI-2007-1455

fotoalbums en glaspositieven, gemaakt in o.a.

way, New York; Pennsylvania Station, New

Anoniem Congregatio prima primaria. Photographi-

RP-F-2007-460

endam met zes proefdrukken. RP-D-2007-29-35

The art of drawing, and painting in water-col-

Nederland, Frankrijk, Italië, Spanje, Oosten-

York (‘Out’). Aankoop met steun van Baker &

ce illustrata. In honorem B.M.V. ab Angelo Saluta-

Harrington, John Saint George’s Chapel. Wind-

Affiche voor de Tentoonstelling van Oude

ours. Whereby a stranger to those arts may be

rijk, Duitsland, Finland, Rusland, Noorwegen,

McKenzie, Amsterdam. RP-F-2007-324 en 325

tae sub cuius patracinio ab hinc ccc anos in aedibus

sor. Eighteen views, printed in permanent pigments

Kunst in het Rijksmuseum, 1936, door S.H. de

immediately rendered capable of delineating

IJsland (ca. 1888-1910); Vier handgeschreven

Tagaki, Yukio Station, Tokyo. Aankoop met

collegii Romani Societatis Iesu canonice fuit erecta.

by the Woodbury process, with descriptive letterpress,

Roos; Affiche voor de Art & Antique Dealer’s

any view or prospect with the utmost exact-

reisverslagen. Schenking erven Henry Pauw

steun van Baker & McKenzie, Amsterdam.

MDLXXXIV-MDCCCLXXXIV, Florence 1884.

Londen (Sampson, Low, Marston, Low, and

Fair in het Prinsenhof Delft, 1950, door een

ness; of colouring any print or drawing in the

van Wieldrecht, Bergh. RP-F-2007-349 t/m

RP-F-2007-319

Fotografisch geïllustreerd boek. RP-F-2007-450

Searle) 1872. Fotografisch geïllustreerd boek.

onbekende kunstenaar. RP-D-2007-36 en 37

most beautiful manner; and of taking off med-

bij Veere in aanbouw. RP-F-2007-327

t/m 365

adduntur. Ex criticis, et omnibus utriusque

Tepe, Richard De jacht met de camera,

Anoniem Hand-book to the Cathedral + Church,

RP-F-2007-461

Affiche voor de tentoonstelling Arti Shock

als instantly, by various ways, never before

Philips Gloeilampenfabrieken, N.V.

Nijmegen (P.A. Geurts), 1909. Fotografisch

with some account of the monastic buildings, &c.,

[Hemans] The Poetical Works of Mrs. Hemans.

50 jaar, Soest 2007, door Ben Joosten. Schen-

made publick; intermix’d with several curi-

Werknemers bij het uitgaan van de fabriek.

geïllustreerd boek. Schenking Mattie Boom,

at Ely: illustrated by engravings and ground plans.

Reprinted from the early editions. With memoir,

king van de kunstenaar. RP-D-2007-38

ous receipts for the use of painters, statuaries,

RP-F-2007-148

Leiden. RP-F-2007-170

New edition, revised, Ely/Londen (T.A. Hills and

explanatory notes, &c., Londen/New York

Dalenoord, Jenny Acht stukken linoleum voor

founders, &c. With instructions for making

Pottier, Emmanuel L. Zes foto’s van de aanleg

Vermeulen, J.H.C. Schaatsers op de Kra-

Son/Simpkin, Marshall and Co.) z.j. [1891].

(Frederick Warne and Co.) 1889. Fotografisch

de linosneden ‘Ezelmarkt te Granada’, ‘Stie-

transparent colours of every sort; partly from

van de metro te Parijs. RP-F-2007-337 t/m 342

lingseplas, Rotterdam. RP-F-2007-199

Fotografisch geïllustreerd boek. RP-F-2007-451

geïllustreerd boek. RP-F-2007-462

rengevecht’, ‘Alois en de geiten’, ‘Dansende

some curious personages in Holland, France,

Renger-Patzsch, Albert Gezicht in een che-

Wallowitch, Edward Portret van een jongen.

Anoniem Kaiser Wilhelm II. Ereignisse und Gestal-

Motteroz Essai sur les gravures chimiques en relief,

zigeuners’, ‘Sierra Nevada’. Schenking Jenny

and Italy; but chiefly from a manuscript of the

miefabriek, Oberhausen; Kerk. Schenking

Aankoop met steun van Baker & McKen-

ten aus den Jahren 1878-1918, Leipzig/Berlijn

Parijs (Gauthier-Villars) 1871. RP-F-2007-463

Dalenoord, Den Haag. RP-D-2007-1 t/m 8

great Mr. Boyle; particularly a receipt of that

Paul van der Kolff, Ouderkerk aan de Amstel.

zie, Amsterdam. RP-F-2007-321-1; Vergezeld

(K.F. Koehler) 1922. Fotografisch geïllustreerd

Preston, Margaret J. A Handful of Monographs.

Geelkoperen houder van een tekenstift uit

gentleman’s for making a blue colour equal to

RP-F-2007-381 en 382

door My Appalachia. A reminiscence by Rebec-

boek. RP-F-2007-452

Continental and English, New York (Anson D.F.

put aan het Rokin t.g.v. graafwerkzaamheden,

ultramarine. Fourth edition. London, printed

Rommel & Martin (drukkers) Prentbriefkaart:

ca Caudill. Photographs by Edward Wallowitch,

Anoniem [diverse, ongenoemde auteurs]

Randolph & Company) 1886. Fotografisch

gemerkt met een kroontje en versierd met

for J. Peele, 1735. Aankoop uit het Receptuur-

tak met drie kevers. RP-F-2007-157

New York/Chicago/San Francisco 1966.

Molins fontän i fotografi af Johannes Jaeger. Med

geïllustreerd boek. RP-F-2007-464

zigzag- en bloemmotieven. RP-D-2007-9

boeken Fonds. BI-2007-2024

361 en 362

112

t/m 39

113

114

The art of painting in oil, rendered familiar

Hieroglyphica, sive de sacris aegyptiorum, alia-

Aankoop uit het Receptuurboeken Fonds.

Aankoop uit het Van der Vossen-Delbrück

bloemen en meer andere diergelijke aardighe-

- Arlis news-sheet (1991- )

to every capacity, extracted from the works of

rumque gentium litteris, commentariorum libri

BI-2007-2025

Fonds. BI-2007-1452c

den, die tot vermaak en tijdkorting verstrek-

- Les cahiers d’histoire de l’art (2003 - )

the most eminent masters of the Italian, Flem-

LVIII. Cum duobus alijs ab eruditissimo viro

Mundus symbolicus, in emblematum universi-

Recueil des ouvrages en serrurerie, que �������� Sta-

ken door Simon Witgeest. t’Amstelredam, Jan

- Cahiers du château et des musées de Blois

ish, and English schools; to which is prefixed

annexis Ioannis Pierii Valeriani Bellunensis.

tate formatus, explicatus, et tam sacris, quam

nislas le Bienfaisant, Roy de Pologne, Duc de

ten Hoorn, 1701. Schenking mevrouw S. Uec-

the method of mixing the colours to the vari-

Coloniae Agrippinae, ex Officina Hieratorum,

profanis eruditionibus ac sententiis illustratus

Lorraine et de Bar, a fait poser sur la Place

kermeier (DE). BI-2007-2488

- The French Porcelain Society journal (2003-)

ous teints used both for portraits, landscapes,

1631. Aankoop uit het Van der Vossen-Del-

idiomate Italico conscriptus à Philippo Pici-

Royale de Nancy, à la gloire de Louis le Bien-

Vite dei pittori antichi scritte ed illustrate da

- Historians of Netherlandish Art newsletter

etc by the author of The art of drawing in per-

brück Fonds. BI-2007-1452a

nello, nunc vero justo volumine auctus et in

Aimé composé et exécuté par Jean Lamour

Carlo Ruberto Dati. Padova, Tipografia e Fon-

spective. London, Robert Laurie and James

Hieroglyphicorum collectanea, ex veteribus et

latinum traductus à Augustino Erath. Coloniae

son serrurier ordinaire, avec un discours sur

deria della Minerva, 1821. Aankoop uit het

Whittle, 1798. Aankoop uit het Receptuurboe-

neotericis descripta, in sex libros ordine alpha-

Agrippinae, sumptibus Thomae et Henrici

l’art de la serrurerie et plusieurs autres dessins

Van der Vossen-Delbrück Fonds. BI-2007-1449

ken Fonds. BI-2007-1757

betico digesta Ionannis Pierri Valeriani. Colo-

Theodori, 1715. Aankoop uit het Van der Vos-

de son invention. Nancy, chez l’auteur, [1767].

Die Waffensammlung des österreichischen Kai-

Le breviere des courtisans, enrichy d’un grand

niae Agrippinae, sumptibus Antonij et Arnoldi

sen-Delbrück Fonds. BI-2007-1456a-b

Schenking Corus NV, IJmuiden. BI-2007-4029

serhauses im K.K. Artillerie-Arsenal-Museum

nombre de figures par le S. de la Serre. A

Hierati, 1631. Aankoop uit het Van der Vossen-

Mythographi latini. C. Jul. Hyginus, Fab. Plan-

Über die Malerei der Alten, ein Beitrag zur

in Wien hrsg. von Quirin Leitner mit Zeich-

Brusselles, chez François Vivien, 1630. Gra-

Delbrück Fonds. BI-2007-1452b

ciades Fulgentius, Lactantius Placidus, Albri-

Geschichte der Kunst veranlasst von B. Rode;

nungen von J.G. Fahrnbauer. Wien, Verlag von

vures door Petrus Iode (Pieter de Jode), Cor-

Iconologia di Cesare Ripa Perugino. Siena,

cus Philosophus Thomas Munckerus. Amste-

verfasst von A. Riem. Berlin, Friedrich Maurer,

H. Martin, 1866-1870. Schenking Corus NV,

nelis Galle en Ph. De Mallery naar Van der

gli heredi di Matteo Florimi, 1613. Aan-

lodami, ex Officina viduae Joannis à Someren,

1787. BI-2007-4003

IJmuiden. BI-2007-4024

Horst. Schenking Huigen Leeflang, Amster-

koop uit het Van der Vossen-Delbrück Fonds.

1681. Aankoop uit het Van der Vossen-Del-

Het verbeterd en vermeerderd natuurlyk

dam. BI-2007-0186

BI-2007-1451

brück Fonds. BI-2007-1448

toover-boek, of ’t nieuw speel-toneel ��������������������� der kon-

Lijst van nieuwe tijdschriften

The compleat gentleman: fashioning him abso-

The knowledge and restoration of oil paint-

Mythologiae sive explicationis fabularum libri

sten; verhandelende ontrent sestien hondert

- Animo Italo-Tedesco : Studien zu den Italien-

lute in the most necessary and commendable

ings. The modes of judging between copies

decem: in quibus omnia propè naturalis et

natuurlijke tover-konsten, so uyt de goochel-

Beziehungen in der Kulturgeschichte Thürin-

qualities, concerning mind, or body, that may

and originals: and a brief life of the princi-

moralis philosophiae dogmata contenta fuisse

tas, als kaart-speelen, mathematische konsten,

gens = Studi sulle relazione con l’Italia nella

be required in a person of honor. To which is

pal masters in the different schools of paint-

demonstratur Natalis Comitis. Hanoviae, Typis

ook de verligt-teikenkunde en afsetten van

storia della cultura di Turinga (1995 -)

added the gentlemans exercise or, an exqui-

ing by T.H. Fielding. London, Ackermann and

Wechelianus, apud Claudium Marrium, et hae-

site practice, as well for drawing all manner

Co, 1847. Aankoop uit het Receptuurboeken

redes Iohannis Aubrii, 1605. Aankoop uit het

of beasts, as for making colours, to be used

Fonds. BI-2007-1756

Van der Vossen-Delbrück Fonds. BI-2007-1446

in painting, limming, & c. by Henry Peacham.

Künstbuechlin gerechten gründtlichen

Opera omnia, duobus tomis distincta, com-

Third impression, much enlarged. London,

gebrauchs aller kunstbaren Werckleüt. Von

plectentia historiam de deis gentium, musis et

Richard Thrale,1661. Aankoop uit het Recep-

Ertzarbait… Von jeden farbe zuberaiten…

Hercule, rem nauticam, sepulcralia, et varios

tuurboeken Fonds. BI-2007-2026

Augsburg, Heinrich Steiner, 1535. Aankoop

sepeliendi ritus Lili Gregori Gyraldi. Lug-

De litteratorum infelicitate, libri duo

uit het Receptuurboeken Fonds en het Van der

duni Batavorum, apud Hackium, Boutesteyn,

Ioannis Pierii Valeriani Bellunensis. [S.l., s.n.,

Vossen-Delbrück Fonds. BI-2007-2163

Vivie, Vander Aa et Luchtmans, 1696. Aan-

ca. 1631]. Aankoop uit het Van der Vossen-Del-

The method of learning to draw in perspective

koop uit het Van der Vossen-Delbrück Fonds.

brück Fonds. BI-2007-1452d

made easy and fully explained. As also, the art

BI-2007-1453

Emblemata Andreae Alciati cum commentariis

of painting upon glass, and drawing in crayons,

Nova Polyanthea, hoc est opus suavissimis

Andrea Alciatus, Claudius Minois. Raphelengii,

with receipts for making them after the French

floribus celebriorum sententiarum tam Grae-

ex Officina Plantiniana, 1608. Aankoop uit

and Italian manner. Likewise a new and curious

carum quam Latinarum refertum per Domi-

het Van der Vossen-Delbrück Fonds.

method of japaning, either upon glass, wood,

nicum Nanum Mirabellium, Bartholomaem

BI-2007-1450

or any metal, so as to imitate China; and to

Amantium����������������������������� et Franciscum Tortium. Vene-

English and Scottish wrought ironwork: a

make black or gilt Japan-ware, as beautiful and

tiis, apud Ioannem Guerilium, 1607. Aan-

series of examples of English ironwork of

light as any brought from the East-Indies; with

koop uit het Van der Vossen-Delbrück Fonds.

the best periods, together with most of the

proper directions for making the hardest and

BI-2007-1454

examples now existing in Scotland with

most transparent varnishes. And particularly

Pro sacerdotum barbis, ad clariss: Cardinalem

descriptive text by Bailey Scott Murphy.

the way to cast amber in any shape chiefly from

Hippolytum Medicem declamatio. Accesserunt

London, B.T. Batsford, 1904. Schenking

the mss. of the great Mr. Boyle; third edition,

varia poemata Ioannis Pierii Valeriani Bellu-

Corus NV, Ijmuiden. BI-2007-4025

corrected. London, printed for J. Peele, 1735.

nensis. Coloniae Agrippinae, [s.n.], 1631.

(2003 - )

(1983 - ) - Land of water : tijdschrift voor de toekomst/ Zuiderzeemuseum Enkhuizen (2007-) - Magyar iparmuvészet = Hungarian applied arts (1994-) - Newsletter IFLA Section of Art Libraries (1981-) - Oog : oog in oog met kunst en geschiedenis (2007 - ) - Perspective : actualités de la recherche en histoire de l’art (2006-) - Saillant : kwartaalbericht van de Stichting Menno van Coehoorn (1999-) - V & A magazine (1998-)

115

Conservering en restauratie Beeldende kunst

Zilveren folie, achterliggend in miniatuur.

Vergulde kaarsenkroon Noordelijke Nederlan-

Paepe, J. de Venus en Adonis

Omslagdoek zijde en gouddraad, 1700-1800.

45 werken op papier gereed gemaakt voor de

Aziatische kunst

SK-A-4366, gereinigd

den, 1750-1770. BK-16035

(Gwendolyn Boeve-Jones). SK-A- 2961

BK-NM-12185-c

tentoonstelling Held in De Nieuwe Kerk.

Strij, Abraham van De Ketelschuurster

Kussenblad wol en zijde, 1680-1710. BK-15787

AK-MAK-139

t.b.v. het bruikleenverkeer:

Schilderijen (volledige restauratie)

(Lisa Elbers). SK-C-237

Letterlap linnen en wol, 1863. BK-2005-6

Conservering en berging fotodepot

Schrijfdoos lakwerk, Japan, 17de eeuw.

- Tentoonstelling Scheveningen, Beelden aan

7 miniaturen Portretten van leden van het huis

Sturm, G. ca. 78 schilderingen, restauratie-

Avondjapon zijdevelours, 1936. BK-1984-81

- Grote formaten. C-formaat objecten; ber-

Oranje-Nassau. SK-A-4313, 4341, 4366, 4372

project Rijksgebouwendienst voor Het Nieuwe

Hofjapon zijde en zilverkant, 1928.

gingsmaterialen bestellen, bergingsmethode

t/m 4374

Wierookdoos lakwerk, Japan, 16de eeuw.

AK-MAK-141 Schrijfdoos lakwerk, Japan, 18de eeuw. AK-MAK-148 Documentendoos lakwerk, Japan, eind 19de eeuw. AK-MAK-149

Zee, Aziatische kunst, 41 objecten - Tentoonstelling Maastricht, Bonnefantenmuseum, tentoonstelling Palazzo, 82 objecten - Tentoonstelling Parijs, Institut Néerlandais, 3 objecten

BK-1984-79

bedenken en opstarten (protocol+instructie

Vanmour, Jean Baptiste Man van Kythnos;

Avondjapon zijde, kloskant, stras, 1916.

voor behoudsmedewerker).

SK-A-1911

Vrouw van Kythnos; Groot Vizier; Ambassadeur

BK-1974-11

Hondecoeter, Melchior d’ De filosoferende

op Audiëntie (Gwendolyn Bouvé). SK-A-2047,

Japon linnen en zijde, kant, tule, 1906-1912.

port Lelystad, uitpakken en plaatsen Lelystad

en 4450

- objecten; inventariseren, verpakken trans-

Wierookdoos lakwerk, Japan, 18de eeuw.

- Tentoonstelling Neurenberg, 2 objecten

Ekster; Jachtbuit bij een bordes; De Menagerie.

2048, 2018 en 4080

BK-15259

(albumstandaards, ceramiek, meubels, stereo-

AK-MAK-700

- Tentoonstelling Shanghai, 9 objecten

SK-A-170, 171 en 173

Vermeyen, J.C. Portret van Erard de la Marck

Trouwjapon zijde, Nederland. BK-1967-79-A

kijkers etc.).

Tabaksdoos lakwerk, Japan, 18de eeuw.

- Afbouw tentoonstelling Held, 34 objecten

Ketel, Cornelis Het korporaalschap van kapi-

(Mireille te Marvelde, Frans Hals Museum).

Robe à la française bizarre zijde, derde kwart

AK-MAK-703

- Afbouw tentoonstelling Tokio, 7 objecten

tein Dirck Jacobsz Rosecrans en luitenant

SK-A-4069

18de eeuw. BK-KOG-13

bergingsmaterialen bestellen, conservering

- Glaspositieven en -negatieven; inventariseren,

Pauw. SK-C-378

Versteegh, Michiel Vrouw in Keuken bij Kaars-

Avondjapon zwarte tule met kleurige pailletten,

opstarten (protocol + instructie conservering

AK-MAK-874

Meubelen

Maris, Matthijs Keukeninterieur. SK-A-2991

licht (Gwendolyn Boeve-Jones). SK-C-256

1925. BK-1973-370

naar behoudsmedewerker)

Doos lakwerk, Japan, 18de eeuw. AK-MAK-886

Armstoel van eikenhout met huifkap, Noorde-

Meester van het A’damse sterfbed van Maria

Vroom, H.C. Gevecht tussen Hollandse en

Bruidsjapon witte satijn met gaze de soie en

Schrijfdoos lakwerk, Japan, 19de eeuw.

lijke Nederlanden, 1560-1580. BK-KOG-1777

Het sterfbed van Maria. SK-A-3467

Spaanse schepen op het Haarlemmermeer

kloskant, 1909. BK-1967-79

AK-MAK-888

Commode Noordelijke Nederlanden,

Metsu, Gabriel Man en vrouw aan de maaltijd.

(Annetje Boersma). SK-A-602

Schrijfdoos lakwerk, Japan, eind 18de eeuw.

1700-1725. BK-1959-24

SK-A-249

AK-MAK-890

Commode met beslag in Chinese stijl, Frank-

Rijn, Rembrandt van De Oosterling. SK-A-3340

Schilderijlijsten (volledige restauratie)

Scheepsmodellen

Stapeldoos lakwerk, Japan, 18de eeuw.

rijk, 1735-1745. BK-16651

Ruisdael, Jacob Isaacksz van Landschap met

SK-L-5461 lijst bij Anthonis Mor, Portret van

MC 1, maquette van de haven van Hellevoet-

AK-NM-6206

Cressent, Charles Commode, Parijs,

waterval. SK-C-210

Sir Thomas Gresham (SK-A-3118)

sluis: diverse scheepsmodellen gemaakt als aan-

vervangen voor nieuwe dozen. Nieuwe map-

1735-1745. BK-16650

Steen, Jan Havicksz De Ketelschuurster;

SK-L-5459 lijst bij Anthonis Mor, Portret van

kleding van de maquette

pen maken.

Beeldhouwkunst

Hainhofer, Philipp Kunstkabinet, Augsburg,

Het dronken paar. SK-A-391 en SK-C-232

Anne Fernely (SK-A-3119)

NM 11530, fregat Kamp en Eere

Quast, Pieter Jansz Reliëf van terracotta,

1625-1635. BK-NM-7325

Werff, Adriaan van der Zelfportret. SK-A-465

‘Twist tussen twee mannen’. BK-1966-2

Kick, Willem (toegeschreven) Kistje met

Schrijfdoos lakwerk, Japan, 19de eeuw.

116

Rijksmuseum (SRAL, Maastricht).

Graat, Barent Familiegroep in een landschap.

- Albums + schetsboeken (Rijksprentenkabinettekeningen); meten, bergingsmaterialen bestellen.

Geschiedenis

- Ingelijste objecten geïnventariseerd en ‘tijdelijke’ plek gegeven. - Ompakken objecten; oude mappen en dozen

MC 265, halfmodel Zeeuws oorlogsschip,

Onderhoud aan de collectie

Externe restauratie schilderijlijst

vermoedelijk de Goes, 54 stukken

Ruim 1900 prenten uit de Nederlandse 17de

lakwerk, Noordelijke Nederlanden, 1618.

Externe restauraties schilderijen

SK-L-3585 lijst bij Cornelis Ketel, Het korpo-

MC 1269, model van een vuurtoren

eeuw, de Belgische school en de Duitse hout-

Ceramiek, glas en steen

BK-2007-6

Brekelenkam, Quiringh. Moeder en Kind

raalschap van kapitein Dirck Jansz. Rosecrans

MC 663, model van het fregat Euridice

sneden en 338 Nederlandse 19de-eeuwse teke-

Schotel van Italiaans majolica met het wapen

Kist met taferelen uit de geschiedenis

(W. Khoudiakov). SK-C-113

en luitenant Pauw (SK-C-378)

van Paus Leo X, ca. 1513 tot ca. 1520.

van Suzanna, Noordelijke Nederlanden,

Israëls, Jozef Het Naaistertje (Jasja IJff). SK-A-2661

BK-17302

1625-1650. BK-NM-9670

Jardin, K. du Portret van Joan van Reynst

Herinlijstingen

Aanwinsten

Projecten

Stroopkan van Italiaans majolica, ca. 1520 tot

Meester van de Utrechtse vrouwenkop Blaas-

(Herman van Putten). SK-A-191

Dyck, Anthony van (kopie naar) Portret van

Ca. 800 prenten en tekeningen en ca. 100

Björklund Album

ca. 1540. BK-15343

balg met de vlucht naar Egypte, Utrecht,

Lairesse, G. de Allegorie op de milddadigheid

Philip le Blon. SK-A-205

foto’s werden waar nodig gerestaureerd, gecon-

Alle in het album aanwezige prenten werden

Kop van Meissen porselein (onderdeel van een

1510-1520. BK-NM-66

(Ruth Hoppe). SK-A-4175

Metsu, Gabriel Man en vrouw aan de maaltijd.

serveerd en opgezet zodat ze in de collectie

eruit losgemaakt en gerestaureerd. De pren-

theeservies), ca. 1725 tot ca. 1730. BK-17420-E

Piranesi, Battista Vergulde wandtafel, Italië,

Meulemans, Adriaan Keuken bij Lamplicht

SK-A-249

konden worden opgenomen.

ten werden opgezet in mappen. Bij de conser-

Schotel van Meissen porselein (onderdeel van

1770-1780. BK-1971-14

(Herman van Putten). SK-A-1174

Ruisdael, Jacob Isaacksz van Landschap met

een theeservies), ca. 1725 tot ca. 1730.

Roentgen, Abraham en David Bureau voor

Ochterveld, Jacob De Speellieden

waterval. SK-C-210

BK-17420-N

de keurvorst van Trier, Neuwied, 1760-1765.

(Annetje Boersma). SK-A-2144

BK-16676

Odekercken, Willem van De Dienstmaagd

Textiel

ningen werden behandeld.

Rijksprentenkabinet

vering werd een nieuwe manier van fixeren Bruiklenen

van stempelinkten onderzocht en toegepast.

In 2007 werden 497 werken op papier en

De manier waarop de prenten oorspronkelijk

foto’s behandeld ten behoeve van bruiklenen

waren opgezet werd zorgvuldig gedocumen-

Metalen (vanaf 1 september)

Roentgen, David Tafel, Neuwied, 1780-1785.

(Ruth Hoppe). SK-A-3334

Hofjapon zijden tule en goudlamé, Frankrijk

aan ca. 40 musea (waar nodig geconserveerd

teerd met behulp van geannoteerde kopieën,

Chrismatorium zilver. BK-NM-2357

BK-1965-40

Os, G.J. van Stilleven met jachtbuit;

ca. 1806. BK-NM-12310

en voorzien van een passe-partout, ingelijst,

zodat terugplaatsen op de oorspronkelijke

Putto brons. BK-NM-12141

Tafel versierd met Sèvres porselein, Frankrijk,

Stilleven met bloemen (Eneida Parreira).

Japon katoen, bedrukt en beschilderd,

verpakt, uitgelijst en weer teruggezet op hun

wijze mogelijk blijft.

Beeldje brons. BK-16946l

1775-1780. BK-16668

SK-A-1104 en 1105

Nederland, 1860-1865. BK-NM-13104

oorspronkelijk opzet vel of map) en werden ca.

117

Bruiklenen Pastelproject

Bibliotheek

147 x plak- en snijwerk

De conserveringsbehoefte van de pastels voor

Boeken

1065 stofomslagen ingezet

Het Nieuwe Rijksmuseum werd geïnventari-

41 boeken gerestaureerd

162 conserveringmappen voor veilingcatalogi

seerd. Alle pastels van Liotard en Tischbein

195 reparaties uitgevoerd

gemaakt

werden daartoe uitgelijst en met en zonder

42 boeken ingebonden

Tape van ca. 500 boeken uit de collectie

lijst van voor- en achterzijde gefotografeerd.

60 portefeuilles gemaakt

schoolboeken verwijderd

In 2007 werden 223 schilderijen, 21 voorwerpen van Nederlandse geschiedenis, 78 beelden, 6 meubelstukken, 27 voorwerpen van aardewerk, porselein en glas, 1 porseleinen serviesje, 21 zilveren voorwerpen, 1 kristallen dwarsfluit, 22 kostuumstukken, 1 tegeltableau, 39 voorwerpen van kunstnijverheid, 39 voorwerpen van Aziatische kunst, 7 schilderingen, 218 prenten, diverse materialen voor het vervaardigen van prenten, 80 tekeningen, 4 documenten, 2 albums, 2 schetsboeken, 2 aquarellen, 64 foto’s en 13 boeken in bruikleen afgestaan aan 91 tentoonstellingen in musea en instellingen in binnen- en buitenland:

Schimmelbegeleiding boeken bibliotheek

A

en beschreven, alsmede de conditie ervan.

Overige werkzaamheden

Nabewerking schimmelschade

- Aken, Suermondt-Ludwig-Museum:

Hiervoor werd een nieuw conditierapport spe-

15 boeken van een band voorzien (winkel)

10 foedraaldozen

ciaal voor pastels ontwikkeld. Een aantal proef-

5 Holstein boeken ingebonden (Rijksprenten-

restauraties werd uitgevoerd. Een opzet werd

kabinet)

gemaakt voor onderzoek aan modellen om vast

3 boekjes ingebonden (infobalie)

te kunnen stellen welke materialen en welke

10 grote portefeuilles gemaakt (Van der Vossen

methode van inlijsten het meest geschikt zijn

collectie)

nadat de werken zijn geconserveerd.

6832 ronde etiketten gestanst

Lijst, drager en medium werden onderzocht

Willem Kalf - Amsterdam, Allard Pierson Museum: Beeld voor Beeld - Amsterdam, Amsterdams Historisch Museum: De Engelse Kerk op het Begijnhof 400 jaar - Amsterdam, Amsterdams Historisch Museum: Modepaleizen 1890-1960 - Amsterdam, Bibliotheca Philosophica Hermetica: Jacob Böhmes weg in de wereld - Amsterdam, Foam: BinnensteBuiten - Amsterdam, Museum Amstelkring: Verborgen Vrouwen - Amsterdam, Stadsarchief: Het aanzien van Amsterdam - Antwerpen, Museum Plantin-Moretus:

-B  elluno, Palazzo Crepadona: Tiziano: l’Ultimo Atto

Zomertentoonstelling - Apeldoorn, Nationaal Museum Paleis Het Loo: Kinderen van Oranje - Arnhem, Gemeentemuseum: Jan Mankes - Assen, Drents Museum: Jan Mankes - Assen, Drents Museum: Max Liebermann - Assen, Drents Museum: Meesters en Molens. Van Rembrandt tot Mondriaan

Novos Mundos – New Worlds - Berlijn, Kunstgewerbemuseum: Möbelkunst von Abraham und David Roentgen - Berlijn, Schloss Charlottenburg: Raffinesse & Eleganz -B  ologna, Museo di Palazzo Poggi: Il viaggio tra mito e scienza

118

-B  arcelona, Fundación la Caixa: The art of devotion -B  edburg-Hau, Museum Schloss Moyland: 700 Jahre Schloss Moyland

E - Eisenach, de Wartburg: Elisabeth von Thüringen – eine europäische Heilige - Evreux, Musée de l’ancien Evêché: Philippe de Champaigne, le problématique de l’atelier

- Brugge, Onthaalkerk Onze-Lieve-Vrouw: De Schoonheid en de Waanzin - Brussel, Museum van Elsene: Alle wegen leiden naar Rome. Reizende kunste-

G - Groningen, Groninger Museum: Japans porselein

naars van de 16de tot de 19de eeuw - Brussel, Paleis voor Schone Kunsten: Het meesterlijke atelier. Europese Kunstroutes (5de-18de eeuw)

H - Haarlem, Frans Hals Museum: Israels aan Zee – Hollandse en Italiaanse strandtaferelen van Isaac Israels

D - Den Bosch, Noordbrabants Museum: Meesters en Molens. Van Rembrandt tot Mondriaan - Den Haag, Gemeentemuseum: Om blommen in te steken - Den Haag, Gemeentemuseum: Haagse Hofmode - Den Haag, Mauritshuis:

- Haarlem, Frans Hals Museum: Jan Cornelisz Vermeyen - Haarlem, Teylers Museum: Bloemen onder de loep -H  illerød, Danish Museum of National History: Pieter Isaacsz., Court Painter, Art Trader and Spy -H  ouston, Texas, Museum of Fine Arts: Jan van Huysum

Meesterwerken van de Hollandse 17de-eeuwse portretkunst - Den Haag, Museum Bredius: Meesters en Molens. Van Rembrandt tot Mondriaan

B

Vom Adel der Malerei, Holland um 1700

-B  erlijn, Deutsches Historisches Museum:

De ark van Plantin - Apeldoorn, coda Museum:

- Dordrecht, Dordrechts Museum:

- Den Haag, Museum Mesdag:

K - Karlsruhe, Staatliche Kunsthalle Karlsruhe: Grünewald und seine Zeit - Kassel, Gemäldegalerie Alte Meister: Vom Adel der Malerei, Holland um 1700

Goed bekeken! - Den Haag, Museum Mesdag: Dwars door de stad. Stadsgezichten uit de 19de eeuw

L -L  aren, Singer Museum: Oosters Avontuur, Marius Bauer 1867-1932

119

Tentoonstellingen en presentaties -L  eeuwarden, Fries Museum: Pier Pander

P

V

Rijksmuseum Amsterdam Philipsvleugel

12 juni – 13 augustus 2007

1 maart – 5 juni 2007

-P  arijs, Institut Néerlandais:

- Valencia, Museo de la Ciudad:

t/m 2010

Aanwinsten: Tapijtkarton/Een tekening van

Low Life in the Golden Age

De Meesterwerken

Bartholomeus Spranger

projectleiding Kris Schiermeier, Roosmarijn

projectleiding Kris Callens, Flore Diekstra,

Ubink

-L  eeuwarden, Princessehof: Hollands porselein

Louis-Napoléon, premier roi de Hollande - Parijs, Musée d’Art et d’Histoire du Judaïsme:

-L  issabon, Museu nacional do azulejo: João Miguel dos Santos Simões

Rembrandt et la nouvelle Jérusalem -P  hoenix, Arizona, Phoenix Art Museum:

-L  onden, Barbican Centre: Intimate Relations: Art and Sex

Rembrandt and the Golden Age of Dutch Art -P  ortland, Oregon, Portland Art Museum:

-L  onden, The National Gallery: Masterpieces

Rembrandt and the Golden Age of Dutch Art

Renaissance Siena – Art for a City

De trots van Zeeland, de wereld van Michiel de Ruyter

- Rotterdam, Kunsthal: Dierenstreken. Japanse schilderingen - Rotterdam, Nederlands Architectuur Instituut: P.J.H. Cuypers (1827-1921)

-M  adrid, Museo Thyssen-Bornemisza: Dürer and Cranach

-R  otterdam, Nederlands Fotomuseum:

- Middelburg, Zeeuwse bibliotheek:

Dutch Eyes

-M  odena, Galleria Estense: La ragazza alla spinetta di Johannes Vermeer e gli artisti di Delft

S

-N  amen, Musée provincial des Arts anciens du Namurois: Pierre de Lumière. Le cristal de roche dans l’art et l’archéologie - Neurenberg, Germanisches Nationalmuseum: Nürnberger Goldschmiedekunst -N  ew York, Cooper-Hewitt National Design Museum: Piranesi as Designer -N  ew York, The Bard Graduate Center: Fragile Diplomacy. Meissen Porcelain for Courts

-N  ew York, The Metropolitan Museum of Art: Threads of Splendor

120

- Nijmegen, Museum het Valkhof: Antoon van Welie



Rembrandt in het Rijksmuseum

Hartkamp, Huigen Leeflang

7 juni – 26 september 2007

Deel 2: De waarnemer

ling Museum of Art Die Kreuzfahrer - Schwerin, Staatliches Museum: Nicolaas Pietersz. Berchem - Shanghai, The Shanghai Museum: Rembrandt and the Golden Age. Highlights from the Rijksmuseum Amsterdam

projectleiding Simone van Elst,

14 augustus – 16 oktober 2007

projectleiding Kris Schiermeier, Roosmarijn Ubink

Jan Rudolph de Lorm

Aanwinst: Doosje van admiraal De Suffren

inhoudelijk Renske Suijver, Jenny Reynaerts

inhoudelijk Marijn Schapelhouman

(in relatie tot Held, De Nieuwe Kerk)

- Spanbroek, Scheringa Museum voor Realisme: De magie van Carel Willink T -T  okio, National Art Centre: Milkmaid by Vermeer and Dutch Genre Painting -T  oulouse, Musée des Augustins: Jacques Stella - Trier, Rheinisches Landesmuseum: Konstantin der Grosse

projectleiding Kris Callens, Flore Diekstra

2 oktober 2007 – 14 januari 2008

inhoudelijk Gijs van der Ham, Merel Munne

Battle at Schiphol projectleiding Kris Schiermeier, Roosmarijn Ubink

-W  eimar, Residenzschloss Weimar:

Hooghsaet

20 september – 16 december 2007

projectleiding Taco Dibbits, Pauline Kintz

Te gast: Constable, ‘The leaping horse’

inhoudelijk Taco Dibbits

projectleiding Kris Callens, Flore Diekstra,

Gastpresentaties, Rijksmuseum op/aan/in

Simone van Elst

projectleiding Kris Callens, Simone van Elst

Ereignis Weimar - Wenen, Gemäldegalerie der Akademie der bildenden Künste: Traum vom Süden -W  illiamstown, Massachusetts, The Sterling

21 december 2006 – 4 maart 2007

inhoudelijk Hester Koers, Kees Zandvliet

inhoudelijk Marrigje Rikken, Renske Suijver 3 februari 2004 – 14 januari 2007

and Francine Clark Art Institute:

Aanwinst: Jan Steen, ‘Een ‘burger’ van Delft’

Dutch Crossings

projectleiding Kris Callens, Simone van Elst

17 oktober – 17 december 2007

Rijksmuseum aan de Brink

inhoudelijk Taco Dibbits, Frans Grijzenhout,

Aanwinst: Jongkind, ‘Rue Notre Dame, Paris’

Drents Museum, Assen

Niek van Sas

projectleiding Kris Callens, Flore Diekstra inhoudelijk Jenny Reynaerts

2 maart 2004 – maart 2008

Z

2 februari – 30 april 2007

- Zoetermeer, Stadsmuseum:

Wintertentoonstelling: Brand! Jan van der

14 december 2007 – 18 maart 2008

Bonnefantenmuseum, Maastricht

Vive les Gueux! Een tentoonstelling

Heyden i.s.m. Bruce Museum, Greenwich, USA

Wintertentoonstelling: Karel du Jardin

8 maart – 8 september 2007

over ‘bouffen en piraten’

projectleiding Kris Callens, Simone van Elst

(1626-1678)

From Vulcan’s Forge. Bronssculptuur uit

inhoudelijk Pieter Roelofs, Marijn Schapelhouman

projectleiding Kris Callens, Flore Diekstra

het Rijksmuseum Amsterdam 1450-1850

inhoudelijk Pieter Roelofs, Marrigje Rikken

projectleiding Kris Callens

- Zürich, Kunsthaus: Nicolaas Pietersz. Berchem - Zutphen, Museum Henriette Polak: Henk Pander: Amerikaanse landschappen

Rijksmuseum aan de Maas

6 maart – 1 mei 2007

inhoudelijk Frits Scholten

Aanwinst: Carel Willink, Zelfportret

20 december 2007 – 18 februari 2008

als Johannes

Aanwinst: Francesco Trevisani, ‘Het martelaar-

10 april 2004 – 2008

En aan de volgende musea voor langere tijd:

projectleiding Kris Callens, Simone van Elst

schap van de zeven broers, de zonen van hei-

Rijksmuseum aan de Grens

- Apeldoorn, Nationaal Museum Paleis

inhoudelijk Jenny Reynaerts, Robert-Jan te Rijdt

lige Felicitas’

Rijksmuseum Twenthe, Enschede

- Spanbroek, Scheringa Museum voor Realisme: Jan Mankes

Dutch Realism

Te gast: Rembrandt, Portret van Catrina

Herman van Swanevelt

-N  ew York, The Frick Collection: Gabriel de Saint-Aubin

inhoudelijk Lieneke Nijkamp, Taco Dibbits

inhoudelijk Marijn Schapelhouman, Ebeltje

- Sarasota, ������������������������������������������� Florida, The John and Mable Ring- Schallaburg, Oostenrijk, Schloss Schallaburg:

N

Simone van Elst

Rembrandt 400, Alle tekeningen van

W

- Woerden, Stadsmuseum Woerden:

J.C. van der Meer Mohr (1821-1876)

13 oktober 2006 – 21 januari 2007

29 november 2006 – 29 april 2007

Rhenen in oude tekeningen - Rotterdam, Kunsthal:

-M  aastricht, Bonnefantenmuseum: From Vulcan’s Forge

Zwerkballen, grobbebollen en toverkollen

- Rhenen, Museum het Rondeel:

Willem Roelofs 1822-1897. De adem der natuur M

De Zeeuwse tijd van Dirk van Gelder - Venlo, Limburgs Museum:

R

-L  os Angeles, The J. Paul Getty Museum: Oudry’s painted menagerie

Malta drawings by W. Schellinks - Veere, Museum De Schotse Huizen:

- Vlissingen, Zeeuws Maritiem MuZEEum:

of 17th-Century Dutch Portrait Painting -L  onden, The National Gallery:

Op zoek naar het Gulden Vlies -V  alletta, Malta, Museum of Fine Arts:

projectleiding Kris Callens, Flore Diekstra

Het Loo: 221 miniaturen - Laren, Singer Museum: 1 schilderij

2 mei – 13 juni 2007

- Muiden, Muiderslot: 16 voorwerpen

Aanwinsten: Nederland tijdens de Tweede

Nederlandse geschiedenis

inhoudelijk Duncan Bull

20 mei 2004 – 28 mei 2007 Rijksmuseum aan de Merwede Dordrechts Museum, Dordrecht

Wereldoorlog in fotoalbums en ansichtkaarten

Rijksmuseum Amsterdam Schiphol

van Duitse soldaten/Henri van de Velde,

10 november 2006 – 27 februari 2007

‘De Nieuwe Mensch’

Maritime Power

12 juni 2004 - 2008

projectleiding Kris Callens, Simone van Elst

projectleiding Kris Schiermeier, Roosmarijn

Rijksmuseum aan de Vecht

inhoudelijk Wim de Bell, Jet Baruch

Ubink

Gemeentemuseum, Weesp

inhoudelijk Wouter Kloek

121

Publicaties van het Rijksmuseum 25 september 2004 – 2 september 2007

De Nieuwe Kerk, Amsterdam

Portland Art Museum, Portland, USA

Bulletin van het Rijksmuseum

Dutch paintings of the seventeenth century in the

Isabella’s pleurants. Tien beelden van een Bour-

Rijksmuseum op de Veluwe

11 augustus – 11 november 2007

26 mei – 16 september 2007

Jrg. 54 (2006), nr. 4

Rijksmuseum, Amsterdam. Volume I – Artists born

gondisch praalgraf/Isabella’s weepers. Ten statues

CODA Museum, Apeldoorn

Held

Rembrandt and the Golden Age of Dutch Art –

Jrg. 55 (2007), nr. 1 en nr. 2-3

between 1570 and 1600

from a Burgundian tomb

Samenwerkingsproject Rijksmuseum en

Treasures from the Rijksmuseum

Amsterdam: Rijksmuseum; Zwolle: Uitgeverij

Jonathan Bikker, Yvette Bruijnen, Gerdien

Frits Scholten

9 oktober 2004 – januari 2008

De Nieuwe Kerk

projectleiding Wendela Brouwer, Simone van Elst

Waanders

Wuestman, Everhard Korthals Altes, Jan Piet

Amsterdam: Rijksmuseum/Nieuw Amster-

Rijksmuseum aan de Schelde

projectleiding Kris Callens, Roosmarijn Ubink

inhoudelijk Ruud Priem, Taco Dibbits, Jan Piet

ISSN 0165-9510

Filedt Kok, Taco Dibbits

dam, 2007

Koninklijk Museum voor Schone Kunsten,

inhoudelijk Gijs van der Ham

Filedt Kok

Antwerpen

64 p. (Rijksmuseum-Dossiers)

dam; New Haven, Londen: Yale University

ISBN 978 90 8689 005 7 (Nederlands)

Van Gogh Museum, Amsterdam

Shanghai Museum, Shanghai, China

Tijdschrift van het Rijksmuseum

Press, 2007

ISBN 978 90 8689 015 6 (Engels)

28 november 2004 – 2008

12 oktober 2007 – 6 januari 2008

3 november 2007 – 13 februari 2008

Jrg. 1 (2007), nr. 1

2 dl.; 584 p. en [420] p.

€ 14,95

Rijksmuseum in Duitsland

Rijksmuseum te gast: Japanse geïllustreerde

Rembrandt and the Golden Age –

Amsterdam: Rijksmuseum Tijdschrift bv

Museum Kurhaus Kleve, Kleve

boeken, 17de-20ste eeuw

Highlights from the Rijksmuseum

projectleiding Kris Schiermeier, Roosmarijn Ubink

projectleiding Kris Schiermeier, Flore Diekstra,

Rijksmuseum Amsterdam Jaarverslag 2006

inhoudelijk Menno Fitski, Ger Luijten

Simone van Elst

Amsterdam: Rijksmuseum

Ethnics and Trade: Photography and the

Amsterdam: Rijksmuseum/Nieuw Amster-

inhoudelijk Ruud Priem, Huigen Leeflang

148 p.

Colonial Exhibitions in Amsterdam,

dam, 2007

Antwerp and Brussels

79 p.

25 juni 2005 – 2008 Rijksmuseum in de Abdij Museum voor Religieuze Kunst, Uden

ISBN 978 90 8689 027 9 € 345,-

CODA Museum, Apeldoorn

Karel du Jardin 1626-1678 Jennifer Kilian

16 december 2006 – 2 september 2007

Tokyo Shimbun Museum, Tokio, Japan

Rijksmuseum Kunstkrant

Laetitia Dujardin

ISBN 978 90 8689 030 9 (Nederlands/

2 september 2005 – 2009

Japanse theeceremonieceramiek en

26 september – 17 december 2007

Jrg. 33 (2007), nrs. 1-5

Amsterdam: Rijksmuseum/Nieuw Amster-

Engels)

Rijksmuseum aan de Hofvijver

Japans lakwerk

Milkmaid by Vermeer and the Dutch Genre

Amsterdam: Rijksmuseum, afdeling Educatie

dam, 2007

€ 17,95

Haags Historisch Museum, Den Haag

projectleiding Simone van Elst

Painting

en publieksinformatie

62 p. (Rijksmuseum Studies in Photography, 2)

14 februari 2007– 2009

inhoudelijk Menno Fitski, Jan van Campen

Aanwinst: Dirck van Delen, De beeldenstorm

projectleiding Kris Schiermeier, Flore Diekstra,

ISBN 978 90 8689 020 0

Simone van Elst

3

inhoudelijk Taco Dibbits, Huigen Leeflang

The leaping horse, Constable Amsterdam: Rijksmuseum, 2007

Ted van Lieshout

Held

30 p. (Te gast)

Huis Marseille, Stichting voor Fotografie,

Japan: bloesem, verlangen en krijgsgeweld.

Amsterdam: Rijksmuseum/Nieuw Amsterdam,

Gijs van der Ham (red.)

Gratis

Amsterdam

Schilderijen, prenten en foto’s 1750-1950

2007

Amsterdam: Rijksmuseum/Nieuw Amster-

9 december 2006 – 4 maart 2007

projectleiding Kris Callens, Simone van Elst,

[63] p.

dam, 2007

Los eruit steen terug

Document Nederland: Schraal

Flore Diekstra

ISBN 978 90 8689 026 2 (Nederlands/

240 p.

Pieter Bijwaard

Geert van Kesteren fotografeert verborgen

inhoudelijk Menno Fitski

Engels)

ISBN 978 90 8689 025 5

Amsterdam: Rijksmuseum, 2007

€ 12,50

€ 25,-

41 p. (Eindejaarsgeschenk)

6 juni – 2 september 2007

armoede in Nederland Foto-opdracht afdeling Geschiedenis &

Cooper-Hewitt National Design

NRC Handelsblad

Museum, New York, USA

Brand! Wandelgids door Amsterdam.

Jan van der Heyden, schilder/artist, brand! =

De meesterwerken/The Masterpieces

projectleiding Roosmarijn Ubink, Ellen Borger

12 september 2007 – 13 januari 2008

Jan van der Heyden, schilder en uitvinder

Jan van der Heyden, uitvinder/inventor, fire!

Amsterdam: Rijksmuseum/Nieuw Amster-

inhoudelijk Jet Baruch

Piranesi as Designer

Toon Vugts

Amsterdam: Rijksmuseum, 2007

dam, 2007

projectleiding Kris Schiermeier, Flore Diekstra

Amsterdam: Rijksmuseum, 2007

15 p. (Keerdruk)

1 dvd

inhoudelijk Ronald de Leeuw

47 p.

Gratis

ISBN 978 90 8689 016 3

8 december 2007 – 24 februari 2008

e 3,-

Document Nederland: Fans

122

Amsterdam: Rijksmuseum/Nieuw AmsterOog. Oog in oog met kunst en geschiedenis.

€ 12,50

Raimond Wouda fotografeert gepassioneerd

Phoenix Art Museum, Phoenix, USA

Catrina Hooghsaet, Rembrandt

Nederland

27 januari – 6 mei 2007

Amsterdam: Rijksmuseum, 2007

Foto-opdracht afdeling Geschiedenis & NRC

Rembrandt and the Golden Age of Dutch Art –

23 p. (Te gast)

Handelsblad

Treasures from the Rijksmuseum

Gratis (Nederlands/Engels)

projectleiding Roosmarijn Ubink

projectleiding Wendela Brouwer, Simone van Elst

inhoudelijk Jet Baruch, Pieter Eckhardt

inhoudelijk Ruud Priem, Taco Dibbits, Jan Piet Filedt Kok

123

Publicaties van medewerkers Wonen in de Gouden Eeuw. 17de-eeuwse Nederland-

Zeeslagen en zeehelden in de Gouden Eeuw/

R.J. Baarsen

lande von 1550 bis 1800, The Burlington Maga-

lands 1900-1940

se meubelen/Furniture in Holland’s Golden Age

Sea battles and naval heroes in the 17th-century

-W  onen in de Gouden Eeuw, 17de-eeuwse

zine 149 (2007), p. 114;

Christiane Kuhlmann

Reinier Baarsen

Dutch Republic

Nederlandse meubelen, Amsterdam 2007,

- recensie van: Hollandse meesters. Catalogus van de

Amsterdam: Rijksmuseum/Nieuw Amster-

Amsterdam: Rijksmuseum/Nieuw Amster-

Peter Sigmond, Wouter Kloek

Rijksmuseum-Dossier (Engelse editie:

schilderijen van Hollandse meesters. Zeventiende en

dam, 2007

dam, 2007

Amsterdam: Rijksmuseum/Nieuw Amster-

Furniture in Holland’s Golden Age);

achttiende Eeuw. Museum Mayer van der Bergh,

redactie van Christiane Kuhlmann, Richard

61 p. (Rijksmuseum Studies in Photography, 1)

224 p. (Rijksmuseum-Dossiers)

dam, 2007

collectie Schmidt van Gelder Antwerpen, The

Tepe: Photography of Nature in the Netherlands

ISBN 978 90 8689 019 4

ISBN 978 90 8689 013 2 (Nederlands)

175 p. (Rijksmuseum-Dossiers)

Wolfram Koeppe en William Rieder, Euro-

Burlington Magazine 149 (2007), p. 114;

1900-1940, Amsterdam 2007, Rijksmuseum

ISBN 978 90 8689 014 9 (Engels)

ISBN 978 90 8689 022 4 (Nederlands)

pean furniture in the Metropolitan Museum of

€ 29,95

ISBN 978 90 8689 028 6 (Engels)

Art, Highlights of the collection, New York, New

Hollanders in beeld: portretten uit de Gouden

€ 29,95

Haven en Londen 2006, The Furniture History

Eeuw, Londen (The National Gallery), Den

tie van Laetitia Dujardin, Ethnics and Trade:

Society Newsletter 166 (mei 2007), pp. 16-17;

Haag (Koninklijk Kabinet van Schilderijen

Photography and the Colonial Exhibitions in

Mauritshuis), 2007;

Amsterdam, Antwerp and Brussels, Amsterdam

Trompenburg Bert Natter Amsterdam: Rijksmuseum/Nieuw Amsterdam, 2007

- Recensie van: Daniëlle Gisluk-Grosheide,

- ‘Sèvres in Brussels: the collection of Charles

72 p.

of Lorraine’, The French Porcelain Society Journal

ISBN 978 90 8689 024 8

3 (2007), pp. 45-57;

€ 14,95

- bespreking van: tentoonstelling Biedermeier, Die Erfindung der Einfachheit, Milwaukee (Art

- entry cat. nr. 21 in Q. Buvelote e.a., cat. tent.

- redactie van en 204 entry’s in Dutch paintings of the seventeenth century in the Rijksmuseum and 1600, Amsterdam 2007 Mw. M. Boom

du Louvre) 2007-2008, The Burlington Maga-

- [met Menno Fitski] ‘Japan: bloesem, verlan-

- ‘Een kabinet voor Amalia van Solms: Europese meubelkunst in Den Haag’, Leids Kunsthistorisch Jaarboek 14 (2007), pp. 63-90; - ‘Sculptor and chairmaker? Throne chairs

Studies in Photography Vol. 1; - [met Hans Rooseboom en Ger Luijten] redac-

2007, Rijksmuseum Studies in Photography Vol. 2. K.J.R. Callens en morgen, nieuwe uitdagingen, Hasselt 2007.

gen en krijgsgeweld’, Rijksmuseum Kunstkrant

J. van Campen

33 (2007), nr. 3, pp. 14-17;

- ‘Aanwinst; het theeservies van Maurits van

- ‘Fotografie van rond 1900’, Aziatische Kunst 37 (2007), nr. 2, pp. 33-43; - [met Frits Gierstberg] ‘Dutch Eyes. Een nieu-

from the workshop of Jan Baptist Xavery’,

we geschiedenis van de fotografie in Neder-

Furniture History 43 (2007), pp. 101-113.

land’, Holland, Historisch Tijdschrift 39 (2007), nr. 2, pp. 107-113;

Mw. A.M.F. Barth

NFg, december 2007, pp. 28-29; - [met Hans Rooseboom en Ger Luijten]

-E  en verleden landschap? Erfgoedzorg vandaag

sches Historisches Museum) en Parijs (Musée zine 149 (2007), pp. 568-570;

- ‘Het ongeziene zichtbaar’, (nr. 57) Nieuwsbrief

Amsterdam: volume I – Artists born between 1570

Museum), Wenen (Albertina), Berlijn (Deut-

- ‘De ‘geheimen van licht en bruin’: vroege

Aerden en Constantia Helena ten Damme’, Aziatische Kunst 37 (2007), nr. 1, pp. 32-37; - ‘Aanwinst; man met olifantstand’, Aziatische Kunst 37 (2007), nr. 1, pp. 38-44; - ‘Chinese “schudebolle”; beschilderde knikpoppen uit de 18e eeuw’, Aziatische Kunst 37 (2007), nr. 3, pp. 18-35;

- [met H. Piena] redactie van Houttechnologie

fototentoonstellingen in Amsterdam’, pp.

- ‘Aanwinst; een grote schotel met bloemtak-

voor meubelrestauratoren. Handelingen zevende

64-67; ‘De vrouwelijke lijn: rondom Tinne,

ken’, Aziatische Kunst 37 (2007), nr. 4, pp.

Nederlandse symposium hout- en meubelrestauratie,

Behrend en Andriesse’, pp. 94-97; [met Sas-

26-31.

Amsterdam 2002.

kia Asser en Hans Rooseboom], ‘Fotografie in de 19de eeuw: een nieuwe kunst, een nieuw

Mw. A.H. Coerdt

D.J. Biemond

beroep’, pp. 57-101, in: Dutch Eyes: nieuwe

- ‘Zum Leimen zu gebrauchen- Untersuchun-

- ‘Een 18de-eeuwse bedieningsdoos uit Gees-

geschiedenis van de fotografie in Nederland, Zwol-

gen zu kaltflüssigen Glutinleimen, Teil 1’,

le 2007;

Restauro 113 (2007), nr. 1, pp. 32-38;

teren’, in: L. van den Bergh-Hoogterp (red.), De Stavelij, jaarboek 2007, Bilthoven 2007, pp. 69-75.

124

Amsterdam 2007, pp. 31-34;

Richard Tepe: Photography of Nature in the Nether-

- ‘Asser, Eduard Isaac (1809-1894), Dutch pho-

- ‘Zum Leimen zu gebrauchen- Untersuchun-

tographer and advocate’, pp. 86-88;�������� ‘������ Socie-

gen zu kaltflüssigen Glutinleimen, Teil 2’,

ties, groups, institutions and exhibitions in

Restauro 113 (2007), nr. 3, pp. 191-197.

J. Bikker

the Netherlands’, pp. 1301-1303, in: Encyclo-

- ‘Reeksen van militairen ontrafeld’, Bulletin van

pedia of Nineteenth-Century Photography, New

J.D. van Dam

York/Londen 2007;

- ‘João Miguel dos Santos Simões, Historiador

het Rijksmuseum 54 (2006), nr. 4, pp. 413-426; - recensie van: Suermondt-Ludwig-Museum Aachen, Bestandskatalog der Gemäldegalerie Nieder-

- ‘Verhaal’, Fotovoorkeuren. 50 Auteurs kiezen een

da Azulejaria Holandesa’, in João Miguel dos

foto uit de collectie van het Leids Prentenkabinet,

Santos Simões 1907-1972, cat. tent. Lissabon

125

(Instituto dos Museus e da Conservação -

Washington and Antwerp, The Burlington

Mw. E. Hartkamp-Jonxis

sentation of Old Age in Netherlandish Prints

de keerzijde van schilderijen’, Bulletin van

Museu Nacional do Azulejo) 2007, pp. 67-80.

Magazine 149 (2007), pp. 121-24;

- ‘Puzzelen met de goden’, Rijksmuseum Kunst-

(c. 1550-1650)’, in: H. Fangerau et al. (red.),

het Rijksmuseum 54 (2006), nr. 4, pp. 428-449.

- bespreking van: tentoonstelling Patinir T.D.W. Dibbits

Madrid, The Burlington Magazine 150 (2008),

- ‘Girolamo Muziano, A Prophet’, in: In Arte

pp. 54-55.

Gerzsi, Budapest 2007, pp. 40-41;

- ‘Japan: bloesem, verlangen en krijgsgeweld: Schilderingen, prenten en foto’s, 1750-1950’,

Amsterdam, Tokyo (The National Art Centre),

Aziatische Kunst 37 (2007), nr. 2, pp. 2-32;

Tokyo 2007 (essay ‘The Milkmaid’, pp. 4-13); si del Gabinetto Disegni e Stampe degli Uffizi, Florence (Uffizi) (verschijnt in 2008); - entry’s in: J. Bikker e.a., Dutch paintings of the

- [met Mattie Boom] ‘Japan: bloesem, verlangen (2007), nr. 3, pp. 14-17; potters, patrons and tea practitioners in Japan

- [met A.Th.P. van Griensven] Kunst, kennis en

ciplinary Approaches to a Neglected Topic, in de

kwaliteit. De Vereeniging van Handelaren in Oude Kunst in Nederland 1911-heden, Zwolle 2007.

Art Matters, Netherlands Technical Studies in Art, deel 4, Zwolle 2007, pp. 6-18; - ‘Verborgen portretten, onderzoek naar schilderijen van Joos van Cleve en zijn atelier’, Kunst en Wetenschap, 16 (winter 2007/2008), nr. 4, pp. 11-12;

serie Fundamentals of Medieval Culture and Liter-

H. Leeflang

ature, Berlijn/New York 2007, pp. 437-483;

- Redactie van en bijdragen in: Léna Wider-

- ‘Christelijke kunst: Bekeken vanuit het ontstaansproces’, Catharijnebrief 100 (december 2007), pp. 11-12.

- Grijsaards in zwart-wit. De verbeelding van

kehr, Jacob Matham. The New Hollstein. Dutch

A.J. Hoving

de ouderdom in de Nederlandse prentkunst

and Flemish Etchings, Engravings and Woodcuts

- Inleiding in: H. van der Biezen (red.), Scheeps-

(1550-1650), dissertatie Zutphen 2007.

1450-1700:, 2 dln., Ouderkerk aan den IJssel

R. de Leeuw

2007;

- ‘Het Clubgevoel van Ronald de Leeuw’,

historie 1, Het schaalmodel als reconstructie, 2007;

niques of the Capital’, Aziatische Kunst 37

Scheepshistorie 1. Het Schaalmodel als Reconstruc-

1600, Amsterdam 2007.

(2007), nr. 3, pp. 39-43;

tie’, Tijdschrift voor Zeegeschiedenis nr. 26 (2007)

- Recensie van: H. van der Biezen (red)

nr. 1, pp. 75-76; - ‘ Dutch Shipdesign in the 17th and 18th Cen-

W.T. Kloek - ‘Ter herinnering aan Rob Noortman’, Bulletin van het Rijksmuseum 55 (2007), nr. 1, pp. 71-77; - [met J.P. Sigmond] Zeeslagen en zeehelden in de

- Inleiding in: De Meseta. Noord-Spaanse landschappen. Tekeningen van Rein Dool, [Harderwijk] 2007, pp. 9-20; - ‘Hendrick Goltzius met toevoegingen van Jacob de Wit. Sine Cerere et Baccho friget Venus’,

De commissaris, 1 (2007), nr. 3, pp. 32-33; - ‘Director’s foreword’, in: J. Bikker e.a., Dutch paintings of the seventeenth century in the Rijksmuseum, Amsterdam, Volume I – Artists born between 1570 and 1600, Amsterdam 2007;

- ‘Geestesziek in Nederlands-Indië – vier psy-

- ‘Japanse geïllustreerde boeken, 17de-20ste

turies’, in: Horst Nowacki en Wolfgang Lefè-

Gouden Eeuw, Amsterdam 2007, Rijksmuseum-

in: Stefaan Hautekeete (red.), cat. tent. Teke-

- ‘Een Museumwet voor de Collectie Neder-

chiatrische syndromen: amok, latah, koro

eeuw’, Rijksmuseum Kunstkrant 33 (2007),

vre (red.), Creating Shapes in Civil and Naval

Dossier (Engelse editie: Sea Battles and Naval

ningen uit Nederlands Gouden Eeuw, in de verza-

land’, Erfgoedverhalen voor Charlotte van Rap-

en tropenneurasthenie’, Nederlandsch Tijd-

nr. 5, pp. 16-19.

Architecture, a Cross-Disciplinary Comparison,

Heroes in the 17the century Dutch Republic).

meling van Jean De Grez, Brussel (Koninklijke

Max Plank Institut fur Wissenschaftsgeschich-

schrift voor Geneeskunde 151 (2007), nr. 51, pp. 2845-2851.

G. van der Ham - ‘Een kloekmoedige zeeleeuw - Michiel de Ruy-

te, reprint 338, Volume II, pp. 177-189; - [met Alan Lemmers] ‘Drawing the line or

Musea voor Schone Kunsten van België), Mw. H. Koning

Amsterdam (Museum Het Rembrandthuis)/

and trade. Photography and the colonial

Gent 2007, pp. 14-17, nr. 1;

exhibitions in Amsterdam, Antwerp and

ter: heldhaftig symbool van Hollandse moed

Why the Rotterdam Shipwrights Would Not

Group/ICOM CC Winter Meeting voor de

- [met Ewoud Mijnlieff] ‘De vroegste cartons

en eenvoud’, Kleio 48 (april 2007), nr. 2, pp.

Adopt the Amsterdam (English) Drafting

Nieuwsbrief van het Nederlands Fotogenoot-

4-8;

Techniques’, Nautical Research Journal 52

schap en voor de PMG van het AIC.

Erfgoedverhalen voor Charlotte van Rappard-Boon,

- ‘Musea en geschiedenis’, in: Valentijn Byvanck

Den Haag (Erfgoedinspectie) 2007,

(red.), Zeeuws Imago, Middelburg 2007, pp.

pp. 176-184;

113-118;

- ‘The 17th-century Dutch paintings in het Rijksmuseum: two centuries of collecting and cataloguing’ in: J. Bikker e.a., Dutch paintings of the seventeenth century in the Rijksmuseum, Amsterdam, Volume I – Artists born between 1570 and 1600, Amsterdam 2007, pp. 9-38 en ca.

- ‘Keuze uit de aanwinsten: 20ste-eeuwse penningen’ (aanwinsten nrs. 1 t/m 13), Bulletin van het Rijksmuseum 55 (2007), nr. 1, pp. 78-91; - ‘Heldenverering’, Rijksmuseum Kunstkrant 33 (2007), nr. 4, pp. 4-7; - samenstelling, redactie, artikel ‘Zonder ver-

20 entry’s met biografieën over A. Arentsz.,

ering geen held’ (pp. 12-28) en vijf beeldver-

H. Avercamp, A. van Breen, P. Claesz., F. van

halen in Held, Amsterdam 2007;

Dijck, W.C. Heda, F. van Schooten, pp. 45-48, 52-55, 84-86,116-17, 100-04, 188-190, 352-53; - bespreking van: tentoonstelling Prayers and Portraits – Unfolding the Netherlandish Diptych -

- ‘Nederland en zijn helden’, Geschiedenis maga-

(2007), nr. 2, pp. 67-81; - ‘Restauratie van het model van de Utrecht’, een 17de-eeuws kerkmodel’, in: H. van der

Rijksmuseum Amsterdam Jaarverslag 2006, p. 63.

- ‘Het mooiste online plantenboek ter wereld? Het ingekleurde Cruijdeboeck van Rembert Dodoens uit 1554’, Rijksmuseum Kunstkrant

Kunstschrift 51 (2007), nr. 1 (Themanummer Familie De Bray), pp. 42-46;

33 (2007), nr. 4, pp. 16-19; - ‘’t Zijn al boeken waer men ziet. De geschie-

51 (2007), nr. 5, p. 49; - ‘Rein Dool in Teylers Museum’, Kunstschrift 51 (2007), nr. 4, p. 50; - ‘Een teruggevonden tekening van Bartholo-

Brussels, Amsterdam 2007 (Rijksmuseum studies in photography, 2); - ‘Voorwoord’, in: Gijs van der Ham (red.), Held, Amsterdam 2007; - ‘Voorwoord. Foreword’, in: Jennifer Kilian, Karel du Jardin 1626-1678, Amsterdam 2007; - ‘Message’, in: Milkmaid by Vermeer and dutch genre painting. Masterworks from the Rijksmu-

meus Spranger’, Rijksmuseum Kunstkrant 33

seum Amsterdam, cat. tent. National Art Center

(2007), nr. 4, pp. 8-10;

Tokyo 2007, pp. 14-15;

en Duurzaemheijt, Tijdschrift voor Zeegeschiedenis

denis van de bibliotheek van het Rijksmuse-

- ‘Bijzondere vondsten tijdens de Avonduren’,

- ‘Voorwoord’, in: Oog. Oog in oog met kunst en

nr. 26 (2007)2, pp. 180-181;

um’, in: Roman Koot e.a. (red.), Kunstbiblio-

Rijksmuseum Kunstkrant 33 (2007), nr. 1, pp.

geschiedenis. Tijdschrift van het Rijksmuseum, 1

theken in Nederland. 10 korte schetsen, Leiden

24-25.

- Appendix in de vierde druk van G.C. Dik: e 7 Provinciën, Een poging tot reconstructie, etc….

2007, pp. 34-52.

Van Wijnen, Franeker 2007, pp. 183-185.

zine 42 (september 2007), nr. 6, pp. 30-31; - ‘Een uniek schilderij over de Beeldenstorm’,

G.-J. Koot

als reconstructie, september 2007, pp. 7-30; voor de VOC. Balanceren tussen Oncostelijkheijt

- ‘De verfijnde prentkunst van Dirck de Bray’,

- ‘Jozef van Ruyssevelt in Zutphen’, Kunstschrift

Biezen (red.), Scheepshistorie 3. Het schaalmodel - Recensie van: Herman Ketting, Fluitschepen

pard-Boon, Den Haag 2007, pp. 30-34; - ‘Foreword’, in: Laetitia Dujardin, Ethnics

- verslag van de AIC Photographic Materials

J.P. Filedt Kok terug in Gouda’, in H. Pennock e.a. (red.),

126

CC, Metal working Group, congresbundel; tie’, Kunstschrift 51 (2007), nr. 5, pp. 31-33.

dam, Volume I – Artists born between 1570 and

Kunstkrant 33 (2007), nr. 2, pp. 16-19;

- Eindredactie pre-prints METAL 07, ICOM-

resentation of Old Age in Netherlandish Prints

- [met Frits Scholten] ‘Een digitale kijkopera-

& Kyoto ware’ – ‘Ceramic designs and tech-

- ‘De Japanse theeceremonie’, Rijksmuseum

- ‘The Good, the Bad and the Elderly. The Rep-

in the Middle Ages and the Renaissance. Interdis-

seventeenth century in the Rijksmuseum, Amster-

P. Eckhardt

r.j.c.h.m. van Langh

(c. 1550-1650)’, in: A. Classen (red.), Old Age

en krijgsgeweld’, Rijksmuseum Kunstkrant 33 - Recensies van: ‘Handmade culture’ – ‘Raku

2007, pp. 59-80;

‘The Dancing Shepherds’: Unravelling mysteries of production and construction’,

Alterskulturen & Potentiale des Alter(n)s, Berlijn

J.F. Heijbroek

M. Fitski

re Painting. Masterworks from the Rijksmuseum

- ‘Caspar de Crayer’, Disegni fiamminghi e olande-

(ed.), Tapestry in the Baroque: threads of splendour, New York/New Haven 2007.

Venustas. Studies on Drawings in Honour of Terèz - cat. tent., Milkmaid by Vermeer and Dutch Gen-

krant 33 (2007), nr. 5, pp. 20-23; -C  atalogusteksten in: Thomas P. Campbell

- [met C. van der Elst] ‘Triptych with

Mw. M. Leeflang

tour’, in: Sarah E. Lawrence (ed.), Piranesi as

- ‘Uytnemende Schilder van Antwerpen’ Joos van Cleve:

designer, Cooper-Hewitt National Design Muse-

- [met Yvette Bruijnen] ‘Geschreven, gestem-

atelier, productie en werkmethoden (dissertatie),

um, Smithsonian Institution, New York 2007,

peld of geplakt; verscholen informatie op

Rijksuniversiteit Groningen, Enschede 2007;

pp. 241-267;

M.A.A.M. van de Laar Mw. A. Janssen - ‘Going Grey in Black and White. The Repre-

(2007), nr. 1, p. 5; - ‘Dealer and Cicerone. Piranesi and the grand

127

- ‘Foreword’, in: Ruud Priem, Rembrandt and

Rijksmuseum 55 (2007), nr. 2-3, pp. 258-279;

the Golden Age. Highlights from the Rijksmuse-

- Redactie van: H. Mielke en U. Mielke, Peeter

- [met Boudewijn Bakker en Erik Schmitz]

Heroes in the 17the century Dutch Republic);

pp. 139-140, 239-244, 251-257.

um-Dossier (Engelse editie: Isabella’s weepers.

- ‘Maritieme geschiedenis in het De Ruyter-

van der Borcht. ��������������������������������� Book illustrations. The New Holl-

en geschiedenis in het interbellum. Schilde-

stein. Dutch and Flemish Etchings, Engravings

rijen van Carel Willink en Henry van de Velde,

and Woodcuts 1450-1700, deel 5 en 6, Ouder-

een tekening van Pyke Koch’, Rijksmuseum

M. Schapelhouman

kerk aan den IJssel 2007;

Amsterdam Jaarverslag 2006, pp. 72-75;

- ‘Een ontspannende inspanning. Buiten

1900-1940, (Rijksmuseum Studies in Photography, 1), Amsterdam 2007; - ‘Verslag directie’, Rijksmuseum Amsterdam Jaarverslag 2006, pp. 16-39; - ‘Voorwoord’, in: Bert Natter, Trompenburg,

- [met Jenny Reynaerts en Kees Zandvliet] ‘Kunst en geschiedenis in het interbellum. Schilderijen van Carel Willink en Henry van de Velde, een tekening van Pyke Koch’, Rijksmuseum Amsterdam Jaarverslag 2006, pp. 72-75.

Amsterdam 2007; -C  olumns Rijksmuseum Nieuws 16 (2007): nr. 4 ‘Langjarige subsidie voor een bondige missie’;

- ‘Rue Notre Dame, Paris, Johan Bartold Jongkind’, Bulletin van de Vereniging Rembrandt, 17 (2007), nr. 3, pp. 27-29; - ‘Een zonovergoten schilderij’, Rijksmuseum Kunstkrant 33 (2007), nr. 5, pp. 12-13; - ‘Wie was August Allebé?’, Opinio, nr. 42,

Mw. P.C.M. Lunsingh Scheurleer

2 november 2007, p. 5.

- ‘Collecting Javanese Antiquities. The appro-

nr. 7 ‘Berichten van een jonge doctor’; nr. 10

priation of a newly discovered Hindu-Buddhist

W. de Ridder

‘Opwaaiend stof’.

civilization’, in: Pieter ter Keurs (ed.), Colonial

- [met Everhard Korthals Altes] ‘De onderte-

Collections Revisited, Leiden 2007, pp. 71-114. Mw. I. van Leeuwen - ‘De ark van Noach’ in: Praktijkboek Instandhouding Monumenten 31 (juli 2007), Signalementen 14, pp. 25-28. - ‘ Haaienleer’, in: Door banden verbonden. Bundel ter herinnering aan het afscheid van dr Jan Storm

Mw. B.M.A.M. du Mortier

Den Haag, Amsterdam 2007, pp. 73-90.

(2006), nr. 4, pp. 382-399.

Paul Gabriël. Met enkele brieven’, Bulletin van het Rijksmuseum 55 (2007), nr. 2-3, pp. 243-256; - ‘Jacques de Gheyn II. Two Studies of a Nude

J.R. de Lorm

nachtstuk van Frans van Mieris’, Bulletin

ings in Honour of Teréz Gerszi, Budapest 2007,

- ‘Rembrandt-Caravaggio, “A once in a lifetime

van het Rijksmuseum 55 (2007), nr. 2-3,

pp. 114-116.

seum Amsterdam Jaarverslag 2006, pp. 46-47;

pp. 209-217.

- ‘Fashion DNA, Het Rijksmuseum in De Nieu-

W. Ouwerkerk - ‘Sonderbare Museumsbesuche’, AKMB-NEWS 13 (2007), nr. 1, p. 79-81.

we Kerk in Amsterdam’, Rijksmuseum Amsterdam Jaarverslag 2006, pp. 48-49.

Mw. I.R. Parthesius-Carachon - Geactualiseerde versie van ‘Voorzichtigheid

in Honour of Teréz Gerszi, Budapest 2007, pp. 182-183;

- ‘Quellinus’s burgomasters: a portrait gallery of Amsterdam republicanism’, Simiolus 32 (2006), nr. 2/3, pp. 87-126; - ‘Gezichten van de republiek, Gebeeldhouwde

tie’, Nieuwsbrief Nederlands Fotogenootschap 57 (december 2007), pp. 4-10;

- Bijdragen aan en eindredactie van: Uit Muse-

regentenportretten in Amsterdam en Vene-

um In ’t Houten Huis, [De Rijp/Wormerveer]

tië’, Leids Kunsthistorisch Jaarboek 2007, pp.

‘Verborgen schatten’; nr. 5 ‘Is naburig gras

116-129;

altijd groener?’; nr. 8 ‘Stapjes’; nr. 11 ‘Iden-

2007.

- bespreking van: tentoonstelling Georg Petel

theken in Nederland. 10 korte schetsen, Leiden

- [met Anne Berk] Caspar Berger Imago, Den Haag (Museum Beelden aan Zee) & Zwolle 2007;

K. Schoemaker - ‘Schenken aan musea, een geringe belasting’,

- ‘Spiriti veramente divini: sculptors from the

-C  olumns Rijksmuseum Nieuws 16 (2007): nr. 2

titeit’. Mw. E. Sint Nicolaas - ‘Drie ‘Indische kanonnen’ en hun geschiedenis’, Bulletin van het Rijksmuseum 55 (2007), nr. 1, pp. 40-57; - ‘A Tribute To A Great Amateur d’Armes’, Bon-

Low Countries in Italy, 1500-1600’, in: Ingrid

hams Catalogue of Fine Antique Arms and Armour

in: H. Pennock et al. (red.), Erfgoedverhalen

Alexander-Skipnes (red.), Cultural exchange

from the Henk L. Visser Collection Wednesday 28

voor Charlotte van Rappard-Boon, Den Haag

between the Low Countries and Italy (1400-1600),

November 2007 Knightsbridge, pp. 4-6.

2007, pp. 39-43.

Turnhout 2007, pp. 225-238; - recensies van: Marion Boudon-Machuel,

F.T. Scholten

François du Quesnoy (Parijs 2005) en Estelle

Mw. I. Verslype - [met Yvette Bruijnen] ‘Sophia de Vervou in haar oorspronkelijke omlijsting’, Bulletin van

(New Haven/Londen 2007), The Burlington

het Rijksmuseum 54 (2006), nr. 4, pp. 370-381;

- [met E.E.P. Kolfin] ‘A Very Personal Copy:

Amsterdammers vertellen, Amsterdam 2006,

Pieter van Veen’s Illustrations to Montaigne’s Essais’, in: Paul J. Smith, Karl A.E. Enenkel,

pp. 110-111; - ‘“Daar krijgen we ’n hoop gedonder mee”, de

Montaigne and the Low Countries (1580-1700),

affaire van de beeldengroep uit Boekoel’, Bul-

Intersections 8, Leiden 2007, pp. 247-262;

letin van het Rijksmuseum 54 (2006), nr. 4, pp.

- Entry in: Bettina Neumann, M.M. Lommen en Judith Clara Engelina Belinfante, Bijzondere collecties naar een nieuwe bibliotheek, Zwolle 2007,

www.collectiewijzer.nl;

nr. 63.

- ‘Le rôle d’un restaurateur dans un musée aux

460-467; - J udith Pfaeltzer, het beeld als landschap, the sculpture as landscape, Zwolle 2007; - Recensie van: P.M. Fischer, Ignatius en Jan van Logteren, Beeldhouwers en stuckunstenaars in het

Magazine 149 (2007), pp. 862-864.

tret met een bewogen geschiedenis: moderne

operatie’, Kunstschrift 51 (2007), nr. 5, pp.

onderzoekstechnieken leiden tot nieuwe toe-

31-33.

schrijving’, Bulletin van het Rijksmuseum 54 (2006), nr. 4, pp. 400-411.

J.W. Sieburgh -C  olumns Rijksmuseum Nieuws 16 (2007): nr. 3 ‘Het Rijksmuseum op het web’; nr. 6 ‘Portland’; nr. 9 ‘Ronald weg en andere verrassingen’.

Pays-Bas’, Actes du colloque sur les métiers du patri-

P. Roelofs

Amsterdam van de achttiende eeuw, Alphen aan

Jaarverslag 2006, pp. 60-61;

moine en Europe, Institut National du Patrimoi-

- [met Karin van Lieverloo] Antoon van Welie

den Rijn 2005, in: Oud Holland 119 (2006),

J.P. Sigmond

nr. 4, pp. 197-199;

- [met W.T. Kloek] Zeeslagen en zeehelden in de

(1866-1956). De laatste decadente schilder, Zwolle/Nijmegen 2007;

- [met Gerdien Wuestman] ‘Een groepspor-

- [met Robert van Langh] ‘Een digitale kijk-

deleeuws vormgevoel’, Rijksmuseum Amsterdam

ne, www.inp.fr.

Het Groene Boekje, Leiden 2007, pp. 3-6; - ‘Over Verzamelen. Authenticiteit en emo-

Lingo, François Duquesnoy and the Greek ideal

vorm geplaatst in maart 2007 op de site van

sten. Prenten en tekeningen’, Bulletin van het

seum Amsterdam Jaarverslag 2006, pp. 64-67; - ‘De geschiedenis herhaalt zich niet ...,’ in:

Merel van Tilburg, Beelden van Amsterdam,

is de moeder van de porseleinkast’ in digitale

- [met H. Leeflang e.a.] ‘Keuze uit de aanwin-

2, pp 4-8; - ‘Eerbetoon aan een Franse admiraal’, Rijksmu-

- ‘Scheibe/Stèle door Ulrich Rückriem’, in:

- Henk Pander. Amerikaanse landschappen/American landscapes, Zutphen 2007;

Cross’, in: In Arte Venustas. Studies on Drawings

jaar’, Rijksmuseum Kunstkrant 33 (2007), nr.

Mw. M. Rikken

G.C.M. Luijten

- ‘De Meester W met de sleutel: volmaakt mid-

- ‘Victor Boucquet, The Descent from the

2007.

Woman’, in: In Arte Venustas. Studies on Draw-

- ‘Nightwatching by Peter Greenaway’, Rijksmu-

Museo de la Ciudad, 2007, entry nr. 74;

Magazine 149 (2007), pp. 570-572;

- ‘Constan/Constant Gabriël (1828-1903), niet

slag 2006, pp. 42-45;

ciudades’ (eds. A. Mira & A. Delva), Valencia,

51 (juni/juli 2007), nr. 3, pp. 8-15;

(Haus der Kunst, München), The Burlington

- [met Zeph Benders] ‘Nieuw licht op een

exhibition”’, Rijksmuseum Amsterdam Jaarver-

tekenen in de zeventiende eeuw’, Kunstschrift

- [met M. Nijhof en R. Koot] (red.), Kunstbiblio­

R.J.A. te Rijdt

Mw. L. Nijkamp

La Europa de los príncipes, la Europa de las

Mw. S.J.S. Scheltjens

paleizen Amsterdam 1880-1960, Bussum 2007, pp.104-116.

- cat. tent. ‘A la Búsqueda del Toisón de oro,

rotsachtige kust’, Bulletin van het Rijksmuseum 54

en gesloten huizen in Amsterdam’, in Mode-

van Leeuwen van de Koninklijke Bibliotheek in

Ten statues from a Burgundian tomb)

kening van Adam Willaerts’ Schepen voor een

- ‘Mode op maat, over naaisters, coupeuses

Dossier (Engelse editie: Sea Battles and Naval

disch praalgraf, Amsterdam 2007, Rijksmuse-

Shanghai 2007; Tepe. Photography of Nature in the Netherlands

- I sabella’s pleurants. Tien beelden van een Bourgon-

Het Aanzien van Amsterdam, Amsterdam 2007,

um Amsterdam, cat. tent. Shanghai Museum, - ‘Foreword’, in: Christiane Kuhlmann, Richard

128

Mw. J. Reynaerts - [met Ger Luijten en Kees Zandvliet] ‘Kunst

Gouden Eeuw, Amsterdam 2007, Rijksmuseum-

129

Externe activiteiten A. Wallert

C.J. Zandvliet

- ‘Het schilderen van lucht: reflectie, Rayleigh

- ‘Art and Cartography in the VOC Governor’s

- ‘Museum ging slordig om met Sooreh Hera’, NRC Handelsblad (12 december 2007);

D.J. Biemond

T.D.W. Dibbits

- bestuurslid Stichting Textielcommissie

- lid commissie voor voorwerpen van

- bestuurslid Stichting Rembrandt Research

Nederland.

verstrooiing en Tyndall effect’, kM Kunste-

House in Taiwan’, in: P. van Gestel-van het

naarsmaterialen, 61 (2007), pp. 21-23;

Schip and P. van der Krogt (red.), Mappae

Seventeenth Century’, in: Dhiravat na Pom-

Antiquae. Liber Amicorum Günter Schilder,

bejra e.a. (red.), Proceedings of the International

R.J. Baarsen

’t Goy-Houten 2007, pp. 579-594;

Symposium ‘Crossroads of Thai and Dutch His-

- visiting  professor in de geschiedenis van de kunst-

- ‘The scientific examination of a seventeenthcentury masterpiece’, Zeitschrift für Kunsttechnologie und Konservierung 21 (2007), pp. 38-51;

- ‘Via paalworm naar drukpers’. Recensie

- ‘Ayutthaya seen through Dutch Eyes in the

Mw. M.T.W. Albers

tory’, Bangkok 2007, pp. 101-120;

geschiedenis en kunst van het KOG; - lid keuringscommissie PAN Amsterdam;

nijverheid, Universiteit Leiden (sinds juli);

- lid keuringscommissie Kunst- en Antiekbeurs Den Bosch; - lid keuringscommissie TEFAF Maastricht.

van: Wim Blockmans en Herman Pleij (red.),

- [met Ger Luijten en Jenny Reynaerts] ‘Kunst

- ‘A peculiar emblematic still-life painting from

Plaatsen van herinnering. Nederland van prehis-

en geschiedenis in het interbellum. Schilde-

- bestuurslid Stichting Museum van Loon;

J. Bikker

Johannes Torrentius’, Art Matters, 4 (2007),

torie tot Beeldenstorm, Amsterdam 2007, NRC

rijen van Carel Willink en Henry van de Vel-

- voorzitter Stichting Van Pallandt van Eerde;

- redactielid Simiolus, Netherlands Quarterly for

Handelsblad (16 maart 2007);

de, een tekening van Pyke Koch’, Rijksmuseum

- bestuurslid Stichting tot bevordering van de

pp. 54-67; - ‘“…ut supra pulchrum pavonatium inve-

- ‘De Nieuwe Mensch – Historische topstukken

nies..”, kleur in het alchemistisch proces en

van het Rijksmuseum’, Historisch Nieuwsblad 5

kleur in miniaturen’, in: De Wijze en de Dwaas,

(juni 2007), pp. 46-49;

De alchemist in woord en beeld, Hasselt, 2007, pp. 5-20; - ‘Relics in Medieval Altarpieces? Combining X-ray Tomographic, Laminographic and

Amsterdam Jaarverslag 2006, pp. 72-75.

- bestuurslid Stichting Huis Doorn;

jury Mr. J.W. Frederiksprijs); - bestuurslid Stichting Hollands Porselein;

- ‘De Nieuwe Mensch van Henri van de Velde’,

- ‘“Tot voordeel en genoegen”. De schilderij-

- lid Raad van Advies Stichting het Nederland-

Neuengamme Bulletin (september 2007), pp.

enverzameling van Gerrit van der Pot van

32-34; - ‘Jan Hendricksz. Tim’, in: S. de Meer (hoofd-

Groeneveld’, Bulletin van het Rijksmuseum 55 (2007), nr. 2-3, pp. 129-207.

se Interieur; - lid adviesraad Stichting Nederlands Centrum voor Dendrochronologie;

the History of Art. Mw. M.M. Boom - lid adviescommissie Nederlands Fotoarchief, Rotterdam; - redactielid Lexicon Geschiedenis van de Nederlandse Fotografie, Universiteit Leiden; - lid redactieraad publicatie Dutch Eyes,

red.), Het zeekaartenboek. Vroege zeekaarten uit

- lid Arts Panel, the National Trust, Engeland;

Engelstalige Geschiedenis van de Nederlandse

Organic Objects in Paintings’, Journal of Syn-

de collectie van het Maritiem Museum Rotterdam,

- r eviews editor van de Newsletter van de Furni-

fotografie;

chrotron Radiation, 14 (2007), pp. 1-7.

Zutphen 2007, pp. 85-90;

- lid adviescommissie foto-opdrachten Hoge Snelheidslijn, Amsterdam;

H. Baija

- adviseur Commissie Structurele Aankopen

- gastdocent ICN, SRAL en UvA;

Mondriaan Stichting, Amsterdam,

- docent Conservation of Gilded Wooden

Dutch and Flemish Art. P.H.J.C. van Duin

1 en 2 oktober, t.b.v. Nederlands Instituut

- lid projectteam restauratie empire meubilair Koninklijk Paleis op de Dam; - adviseur conservering boekenkast Anne Frank Huis, Amsterdam; -����������������������������������������� lid examencommissie voor Mw. T. Hagelskamp, Opleiding Diplomrestaurator, Fachhochschule Potsdam, Potsdam. P.P. Eckhardt - redacteur binnenland NOS Journaal; - secretaris Vereniging Geschiedenis, Beeld en Geluid.

Objects, Campbell Center for Historic

van het Nabije Oosten (NINO), Leiden,

J.P. Filedt Kok

Preservation Studies, Mount Carroll, IL, USA;

betreffende de fotocollectie Frank Scholten.

- hoogleraar Atelierpraktijken en materieeltechnisch kunsthistorisch onderzoek, UvA;

- mede-organisator ICOM-CC-conferentie van drie werkgroepen (Upholstery; Leather; Wood,

J. van Campen

Furniture and Lacquer) in Krakau, Polen als

- redactielid Aziatische Kunst;

assistent-coördinator van de Wood, Furniture

- redactielid Vormen uit Vuur.

- lid Peer Review Committee voor de International ICOM-CC Conference on the Heri­

- lid stuurgroep Opleiding Conservatie en restauratie, UvA; - voorzitter begeleidingscommissie restauratie van de cartons van de Goudse glazen, Gouda;

and Lacquer group; Mw. A.H. Coerdt - lid examencommissie voor T. Seyer,

- lid voorbereidingswerkgroep tentoonstelling en catalogus Vroege Hollanders – Schilderkunst

tage of the Naqada and Qus region, Naqada,

Bacheloropleiding Restaurator, Hochschu-

van de late Hollanders, Museum Boijmans Van

Egypte.

le für Angewandte Wissenschaft und Künste,

Beuningen, Rotterdam;

Fachhochschule Hildesheim/Holzminden/ Mw. A.M.F. Barth

Göttingen, Hildesheim.

- medeprojectleider van het NWO-gehonoreerde onderzoeksproject: ‘The impact of oil – a history of oil painting in the Low

- lid organisatiecomité van Stichting Ebenist

130

borgmuseet, Frederiksborg, Denemarken;

- bestuurslid ICOM-Nederland;

Phase-Contrast Imaging to Visualise Thin

ture History Society.

Musée du Louvre, Parijs; - lid adviescommissie Pieter Isaacsz, Frederiks- lid International Council for Curators of

bestudering van de kunstnijverheid (tevens

T. Zeedijk

Project; - lid adviescommissie Rembrandtonderzoek,

voor het 9th International Symposium on

J.D. van Dam

Countries and its consequences for the

Wood and Furniture Conservation;

- bestuurslid Stichting Fries Aardewerk,

visual arts, 1350-1550’ van de Universiteit

- lid organisatiecomité Masterclass Painted Furniture, analysis and conservation, Rijksmuseum.

statutair gevestigd te Makkum; - bestuurslid Stichting De Vuurslag, statutair gevestigd te Breda.

van Utrecht (prof. dr. J. Stumpel) en de Universiteit van Amsterdam; - lid Print Quaterly Publications;

131

- lid International Council for Curators of Dutch and Flemish Art: CODART; - redactielid publicatie over onderzoek en restauratie van de Oranjezaal op Huis ten Bosch; - bestuurslid Onderzoeksfonds voor de geschiedenis van het Rijksmuseum; - lid Onderzoekscommissie van de Onderzoeks-

Mw. E. Hartkamp-Jonxis - bestuurslid Stichting Kasteel Duivenvoorde (Voorschoten); - lid begeleidingscommissie tentoonstelling Mar-

atelierpraktijken; landse kunst, bijeenkomsten 26 januari en 14 december; - organisatie Diptieken-symposium, Onderzoeksschool Kunstgeschiedenis en Museum voor Schone Kunsten Antwerpen, 25 mei; - lid promotiecommissies Micha Leeflaag (promotie 20 september 2007), Annelies

Prins over A.F.E. van Schendel) en diverse promoties; - deelname excursie Codart Noord-Frankrijk, maart.

Amsterdam; - adviseur tentoonstelling Disegni fiamminghi

- Stichting Nederlands Studenten Kamer

tre for Studies in Decorative Arts, New York.

- lid begeleidingscommissie catalogus van schilderijen tot 1800 van het Amsterdams Histo-

J.F. Heijbroek

risch Museum.

- redactielid De Boekenwereld; - voorzitter Stichting Historie Koninklijke Kunstzaal Kleykamp; - bestuurslid Stichting Pieter Haverkorn

Mw. H. Koning - lid vakgroep fotografie van RestauratoreNederland.

van Rijsewijk; - bestuurslid Stichting Museum Nieuwenkamp;

G.-J. Koot

- juryvoorzitter Stichting Menno Hertzberger-

- bestuurslid internationale consortium

prijs.

Artlibraries.net (voorheen Virtueller Katalog Kunstgeschichte VKK);

Mw. C. Holz - gastles over leerconservering aan studenten Textielrestauratie, ICN; - begeleiding studenten Textielrestauratie, ICN, tijdens module interieurtextiel.

- lid bibliotheekcommissie Koninklijk Oudheidkundig Genootschap; - lid dagelijks bestuur Adamnet (consortium van Amsterdamse bibliotheken); - lid Adamnet-projectgroep Digitale Biblio- lid Adamnet-projectgroep marketing en communicatie.

- voorzitter Heinz Kaempfer Fund;

De fantastische harem van LUCA film,

- secretaris Nederlands Genootschap voor

uitgezonden door de AVRO op 28

H. Leeflang

december 2007.

- bestuurslid Werkgroep Zeventiende Eeuw;

- bestuurslid Hulsewé-Wazniewski Stichting;

- lid sollicitatiecommissie en coördinator MA A.J. Hoving

Museumconservator in opleiding VU en UVA.

- lid/adviseur initiatiefgroep Scheepsmodellen in de Oude Kerk; - lid bouwcommissie De 7 Provinciën, Bataviawerf, Lelystad.

Historisch Onderzoek Vrouwenlevens; het Koninklijk Oudheidkundig Genootschap; - lid expertgroep Tolhuistuin, Gemeente

132

geschiedenis en kunst; - voorzitter Stichting Mompou.

denis van het Rijksmuseum; - lid werkgroep Nationale Fotocollectie; - lid Steering Committee of Organizers of

- lid aankoopcommissie Museum Het Valkhof, Nijmegen;

International Exhibitions; - vice-voorzitter bestuur Vereniging Rijksgesubsidieerde Musea (VRM);

Muziek;

G.C.M. Luijten - redactielid Simiolus. Netherlands Quarterly for the History of Art; - lid redactieraad Print Quarterly;

- The Young Pianist Foundation;

- lid redactieraad Master Drawings;

- lid Opdrachtgevers-Opdrachtnemer-Overleg

- Stichting Nederlandse Kunst & Antiekbeurs

- redactielid Rijksmuseum Studies in Photography;

(O3);

’s-Hertogenbosch;

- lid Architectuurcommissie.

- Stichting Amsterdam Monumentenstad;

Adviseurschappen

- Stichting Librije Walburgskerk, Zutphen;

- voorzitter Group of Consultants on Council

- Stichting Kunst en Culturele Samenwerking,

of Europe Art Exhibitions; - lid UNESCO International Advisory Committee for the Hermitage, Sint Petersburg; - adviseur Vereniging van Vrienden der Aziatische Kunst; - adviseur Museum Chabot Rotterdam; - lid Raad van Advies NEXUS; - voorzitter Wetenschappelijke Adviesraad

- redactielid reeks Studies in Prints and Printmaking; - redactielid Hollstein’s Dutch and Flemish Etchings, Engravings and Woodcuts 1450-1700.

Rotterdam; - Poorters van Venetië;

Mw. S.L. Meijer

- De Beyerd. Museum voor grafische

- hoofddocent ICN, Textielrestauratie;

vormgeving; - International Honorary Committee Amici dell’Opificio, Florence; - Museale herinrichting Rijksmuseum

- docent Textielconservering en restauratie, UvA (tot 1 juli); - adviseur reconstructie wandbespanning in stijlkamer, Oude Kerk, Amsterdam;

Muiderslot;

Nederlands Interuniversitair Kunsthistorisch

- Hugo de Groot Penning;

Mw. B.M.A.M. du Mortier

Instituut in Florence (NIKI);

- Vijftig jaar NIKI 2008;

- vice-voorzitter ICOM Costume Committee;

- lid World Society of Skippers KLM;

- Jan Cremer Museum Enschede;

- adviseur ‘Verre verwanten’, Teleac;

- voorzitter jury Sacha Tanja Prijs;

- Amsterdam World Book Capital 2008;

- deelname expert meeting ter voorbereiding van

- lid Wetenschappelijke Adviesraad Koninklijk

- Rijksmuseum Muiderslot;

onderzoeksprogramma ‘Dutch Fashion Iden-

- Nederlands Architectuurinstituut,

tity in a Globalised World’ (Radboud Univer-

Nederlands Instituut in Rome; - lid Wetenschappelijke Adviesraad tentoonstel-

tentoonstelling P.J.H. Cuypers (2007-2008);

siteit Nijmegen), Arnhem, 21 september.

ling Dolci inganni, Palazzo Strozzi, Florence

- Stichting Kunstweek;

2008;

- Comité cd-opnamen Elly Ameling;

P.M. Poldervaart

- Cultureel erfgoed Portugees-Israëlitische

- adviseur conservering cartons van de

- bijeenkomst concept Nationaal Historisch - redactieadviezen Niets gaat verloren, ICN/

- bestuurslid Onderzoeksfonds voor de geschie-

W.T. Kloek

VU Amsterdam, 28 november.

Orkest (NESKO); - Stichting Vrienden van de Nederlandse

Amersfoort; - bestuurslid Honig Breethuis, Zaandijk.

Het Nieuwe Rijksmuseum

geschiedenis van het verzamelen aan de - bestuurslid Stichting Het Rijksmuseum Fonds;

Rotterdam.

- promotor van mw. F. Kuyvenhoven,

Museum, gemeente Amsterdam, 27 april;

- gastconservator tentoonstelling Grijsaards in zwart-wit, Museum Boijmans Van Beuningen,

- bestuurslid Holland Art Cities

- bijzonder hoogleraar museumbeleid en

Mw. A. Janssen

Amsterdam (tot eind augustus); - bestuurslid Stichting Charema, fonds voor

R. de Leeuw

Vrije Universiteit, Amsterdam;

- secretaris/penningmeester Stichting - commissielid Munt- en Penningkabinet van

Onderzoek); - Nationaal Muziekinstrumenten Fonds; - Stichting De Witte Adelaar (Nederland-Polen);

- advies en interviews voor de documentaire

Onvergetelijk;

stel Amsterdam; - bestuurslid Stichting Rembrandt 400; - lid Landeskunstbeirat Baden-Württemberg;

J.G.A. de Hond

- secretaris/penningmeester Stichting

- bestuurslid Museum Jacobs van den Hof,

- lid Amsterdam Partners;

- vice-voorzitter Vereniging voor Japanse Kunst;

G. van der Ham

J.R. de Lorm

- SPKO (Postuniversitair Kunsthistorisch

Uffizi 2008;

M. Fitski

- redactielid Aziatische Kunst.

Comités van Aanbeveling (keuze)

- lid Raad van Commissarissen N.V. Stadsher-

e olandesi del Gabinetto Disegni e Stampe degli

theek Amsterdam;

Japanse Studiën;

- lid Kernbestuur Vereniging Rembrandt;

Historical Society en The Bard Graduate Cen-

van Loon en Piet Bakker, UvA; - begeleiding OSK-onderzoekbeurs (drs. M.

ling Het Aanzien van Amsterdam, Stadsarchief,

garita Van Varick’s East India Goods, New York

school Kunstgeschiedenis, coördinator sectie - initiatiefnemer contactgroep Vroege Neder-

- lid voorbereidingscommissie tentoonstel-

Boekman;

Gemeente Amsterdam; -5  0-jarig jubileum Nederlands Interuniversitair Kunsthistorisch Instituut in Florence.

- lid begeleidingscommissie gebrandschilderde ramen St. Bavo, Haarlem; - museale inrichting Huis met de Hoofden/ Bibliotheca Philosophica Hermetica, Amsterdam; - heroriëntatie beleid Centraal Museum, Utrecht.

Goudse glazen. Mw. J. Reynaerts - lid redactieraad Kunst, Amsterdam University

Mw. I.M. van Leeuwen - lid papierwerkgroep Calamiteiten Opvolging voor de Inspectie Cultuur; - lid examencommissie opleiding tot papierrestaurator van het ICN; - dagvoorzitter sessie Kunsttechnologie I tijdens het 11e IADA congres in Wenen.

Press; - lid adviescommissie Kunst, Prins Bernhard Cultuurfonds; - lid promotiecommissie van mw. F. Kuyvenhoven, VU Amsterdam, 28 november.

133

R.J.A. te Rijdt - conservator Atlas van Amsterdam van het Koninklijk Oudheidkundig Genootschap; - redactielid Delineavit et Sculpsit. Tijdschrift voor Nederlandse prent- en tekenkunst tot omstreeks 1850; - lid Kuratorium van de Stiftung ‘B.C. Koekkoek-

- redactielid publicatie en website Overleg Kunsthistorische Bibliotheken Nederland (OKBN*ARLIS/NL); - lid subsidiecommissie archieven,

Amsterdam.

van de Vlaamse Gemeenschap.

- lid International Council for Curators of Dutch and Flemish Art; - redactielid verzamelwerk De Twintig Dagen van Nijmegen; - lid voorbereidingscommissie tentoonstel-

- voorzitter Stichting Nederlandse Kunsthistori-

- bestuurslid Society for Japanese Arts; - lid Nederlands Genootschap voor Japanse Studiën; - lid Nederland-Japan Vereniging; - lid Vereniging van Vrienden der

ling Het Aanzien van Amsterdam, Stadsarchief,

Japanse schilderingen 1700-1950, Kunsthal,

Amsterdam.

Rotterdam.

seum; - lid Operationele Stuurgroep Het Nieuwe Rijksmuseum; - voorzitter Stichting MuseumN8; - bestuurslid Vereniging Digitaal Erfgoed Nederland (DEN); - lid Overleg Amsterdamse Musea.

K. Schoemaker

- freelance onderzoeker in opdracht van het

- penningmeester Stichting Publicaties

Nationaal Archief, Den Haag; - voorbereiding fototentoonstelling in museum Beelden aan Zee, Scheveningen; - lid ballotagecommissie Bondsmeesterklasse (BMK) van de Bond van Nederlandse Amateurfotografenverenigingen (BNAFV), 10 februari.

Conservering en Restauratie (SPCR), uitgever van het interdisciplinair vakblad Cr ; - lid redactiecommissie Nederlands/Vlaamse vertaling van MDA’s Spectrum, handboek voor collectiebeheer; - lid gebruikerscommissie interuniversitair onderzoeksprogramma ToKen;

E.J.M. van Rooij - bestuurslid Stichting Federatief Pensioenfonds

- lid Operationele Stuurgroep Het Nieuwe Rijksmuseum;

- projectleider HGIS-project ontsluiting en conservering Atlas van het Bataviaasch Genootschap te Djakarta;

van de Maatschappij voor Letterkunde; - lid Onderzoeksschool Kunstgeschiedenis;

- redactielid Kunstschrift; - redactielid Studies in Netherlandish Art and

- docente Kunsthistorische Bibliografie, Bibliotheekschool Gent;

Utrecht, ICN Amsterdam;

- lid werkgroep Restauratiegeschiedenis Nederland.

Toelating; - lid AIC, lid werkgroep Certification;

A. Wallert - redacteur Art Matters, Netherlands Technical Studies in Art.

Restauratie Wapenborden van de Vliesridders

C.J. Zandvliet

uit de Grote of Sint Jacobskerk Den Haag.

- lid Nederlandse Maatschappij voor Letterkunde;

- adviseur restauratie Trippenhuis (juni-augustus); - bestuurslid RestauratoreNederland met portefeuille educatie.

uitgevoerd in het Koninklijk Kunstpatrimonium te Brussel; - lid begeleidingscommissie restauratie schilderijen omloop Burgerzaal, Koninklijk Paleis,

- lid begeleidingscommissie Onderzoek en

Mw. G.M. Tauber

- lid begeleidingscommissie restauratie Rembrandts Portret van Nicolaas Bambeek te Brussel,

- deelname Picture meeting (ICN Amsterdam); - lid RestauratoreNederland, lid commissie

Mw. M. Zeldenrust

- lid Raad van Toezicht Rijksmuseum Muiderslot;

Amsterdam; - lid begeleidingscommissie restauratie schilderijen Ferdinand Bol, in langdurig bruikleen aan het Vredespaleis, Den Haag, uitgevoerd door SRAL, Maastricht.

- bestuurslid Stichting Museum Cruquius; - bestuurslid Stichting Historische stadsplattegronden; - lid wetenschappelijke begeleidingscommissie van de Atlas of Dutch Brazil;

en de Krijgsgeschiedenis van België; - bestuurslid Erfgoed Nederland.

Cultural History; - lid ‘advisory board’ The Sculpture Journal;

Mw E. Sint Nicolaas

- lid French Bronze Study Group;

- bestuurslid Koninklijk Oudheidkundig

- bestuurslid (ex officio) Museum voor - r edactielid Bibliotheek- en Archiefgids;

samenwerkingsproject Centraal Museum

- lid Commissie voor Werving en Bevordering van het Koninklijk Museum van het Leger

Mw. S.J.S. Scheltjens

York. Mw. I.E. Verslype

- lid Adviescommissie Reinwardt Academie; van de wetenschappelijke instelling

in oktober 2008).

ate Centre for Studies in Decorative Arts, New

- lid Commissie Vaderlandse Geschiedenis

- redactielid Wallraf-Richartz-Jahrbuch;

Museum voor het Schermereiland;

York Historical Society en The Bard Gradu-

Amsterdam, 2-30 juni 2007.

- lid Programmaraad NWO/CHIP-project;

- redactielid Nederlands Kunsthistorisch Jaarboek;

- redactielid publicatie Wijnberg (te verschijnen

Museum’, Witte de Withstraat 139,

Cultuurbezit;

- bestuurslid Stichting Behoud Rijper Glazen, De Rijp;

- lid projectgroep Utrechtse Caravaggisten,

Margarita Van Varick’s East India Goods, New

- lid Comité-Visser;

M. Schapelhouman

- bestuurslid Museum In ’t Houten Huis,

categorie Kunst.

- lid begeleidingscommissie tentoonstelling

- lid Ethische Commissie van de Inspectie

geschiedenis van het Rijksmuseum. F.T. Scholten

134

Heritage;

- secretaris Onderzoeksfonds voor de

(SFP).

- projectleiding kunstproject ‘Natuurlijk

J.P. Sigmond

- projectleider beeldbank Atlas Mutual H.T. Rooseboom

Mw. R.W. Ubink

- lid vakjury Sponsorringen 2007,

L.S.G. Sozzani J.W. Sieburgh

Aziatische Kunst; - lid tentoonstellingscommissie Dierenstreken,

Mw. M.E. Smallegange

sche Publikatiën.

- lid Afstemmingsoverleg Het Nieuwe RijksmuMw. K.E.M.B. Schiermeier - bestuurslid Heinz Kaempfer Fund;

P.J.A. Roelofs

Museum, Laren;

bewaarbibliotheken en documentatiecentra

Haus’, Kleef; - bestuurslid Stichting Cornelis Bakker Collectie,

- lid museumcommissie van het Singer

Religieuze kunst, Uden; - lid adviescommissie restauratie praalgraf Menno van Coehoorn te Wyckel (tot november 2007);

Genootschap (KOG); - lid Schutterijcommissie van het KOG; - secretaris Justus Lipsius prijs; - deelname ICOM en ICOMAM-congres, Wenen, 19 t/m 24 augustus.

135

Voordrachten en lezingen R.J. Baarsen

J. Bikker

- ‘De meubelen van Karel van Lotharingen:

- ‘Jan van der Heyden langs de Rijn’, Amster-

kunstnijverheid als kunst in het achttiende-

dam, Felix Meritis, 20 april.

eeuwse Brussel’, Universiteit Leiden, 2 maart (tijdens de Studiedag Historische

Mw. M. M. Boom

Binnenruimten);

- ‘ Foto’s verzamelen in het Rijksmuseum’, t.g.v.

- ‘State rooms in the age of Louis XIV’, Chatsworth, Derbyshire, 25 maart (bij de opening

- ‘Wapenporselein in het Rijksmuseum’, voor-

se schilderijen van het Rijksmuseum, Contact-

armorial porcelain for the Dutch market; Chinese

dag Vroeg Nederlandse kunst, Utrecht,

porcelain with coats of arms of Dutch families door

14 december 2007.

Jochem Kroes, Rijksmuseum, 6 november; - ‘18de-eeuwse Chinese verzamelingen’, lezin-

100 jaar Haagse Amateur Fotografen Vereni-

genmiddag voor de Vereniging van Vrienden

ging, Den Haag, 6 maart;

der Aziatische Kunst en de Vereniging van Vrienden van Ceramiek en Glas, Gemeente-

van het gerestaureerde State Apartment);

- ‘ Street scène and plein air’, lezing Collo-

- ‘De interieurs en meubelen van het paleis

quium XIXe. Histoire de l’art du XIXe siècle

te Brussel’, Koninklijke Musea voor Kunst

(1848-1914) bilans et perspectives, École du

en Geschiedenis, Brussel, 9 juni (tijdens het

Louvre/Musee d’Orsay, Parijs, 14 september;

curiosity collections by Dutch East India serv-

colloquium ‘De ateliers van Karel van Lotha-

- ‘ Het ongeziene zichtbaar’, gesproken column

ants’, conferentie ‘Canton and Nagasaki com-

ringen’); - rede bij het afscheid van C. Willemijn Fock als hoogleraar kunstnijverheid, Universiteit

werbemuseum, Berlijn, 7 juli (tijdens het

- ‘Imagining China and Japan; the creation of

pared, 1730-1830’, Guanzhou en Macao, 4

zamelen van fotografie in Nederland’, Neder-

december.

lands Fotomuseum, Rotterdam, 5 oktober.

- [met P.H.J.C. van Duin] ‘The conservation of a late seventeenth-century floral marque-

kunst Roentgean’);

try cabinet, attributed to Jan van Mekeren, Amsterdam’, tijdens Marquetry – Past and

naar Nederlandse zeventiende-eeuwse meu-

Present, 2nd Scandinavian Symposium on

belen’, Universiteit Leiden, 11 september

Furniture Technology & Design, Slottsflygeln,

(Van de Waallezing);

Vadstena, Zweden, 10 mei.

- ‘De Japanse theeceremonie’, Museum CODA, Apeldoorn,18 maart; - ‘Japan: bloesem, verlangen en krijgsgeweld: Schilderingen, prenten en foto’s, 1750-1950’, Museum CODA, Apeldoorn, 23 juni, 29 en 30 augustus; - ‘Japanse geïllustreerde boeken, 17de – 20ste eeuw’, Van Gogh Museum, Amsterdam, 21 oktober en 16 november; um voor Volkenkunde, Leiden, 31 oktober.

- ‘Jan van der Heyden, enige vragen over de

6 september (lezing/rondleiding); - ‘Een kijkje in de keuken’, Sectie Historische en Archeologische Musea Nederlandse

J.F. Heijbroek - toespraak bij de presentatie van het boek Kunst, kennis en kwaliteit, De Industrieele Groote Club, Amsterdam, 31 oktober.

en presentatie met Kris Callens over beheer

J. de Hond

objectenlijsten);

- ‘Hoe oosters mag Jezus zijn? Bijbels oriënta-

- studenten MA Cultureel Erfgoed UU, 13 september (toelichting + discussie); - docenten VMBO/HAVO/VWO, 13 september (toelichting); - studenten MA Museumconservator UvA/VU, 14 september (toelichting + discussie); - freestylebattle, improvisatierap georganiseerd

lisme in de negentiende en vroege twintigste eeuw’, congres Oost-West: christelijk en islamitisch cultureel erfgoed, Radboud Universiteit Nijmegen, 23 november; - ‘Schrijven in museale context’, gastcollege wetenschapsjournalistiek, Radboud Universiteit Nijmegen, 12 december.

door GRAP/Amsterdam Pop Music, 11 oktober (introducties van helden); - debat over zin en onzin van heldenverering,

Mw. A. Janssen - ‘Oude mensen en het verlangen naar de

25 oktober (deelname, met Herman Vuijsje,

dood in Nederlandse prenten uit de 16de en

chronologie van zijn schilderijen’, symposium

Mw. C. Hagelskamp

Peter-Jan Margry en Hans Kennepohl

17de eeuw’, verhaal op zaal, Rijksmuseum,

Jan van der Heyden, Amsterdam, 20 april;

- ‘Ray Skin- an introduction to the material

o.l.v. Rindert de Groot);

9 februari;

- ‘The Milkmaid’, Nederlandse Kamer van Koophandel in Japan en de ‘Japan Netherlands Society’, Tokio, 28 september; - ‘The Milkmaid’, The National Art Center, Tokio, 29 september.

- ‘Het Nederlandse interieur in de achttiende eeuw’, Rijksmuseum Twenthe, Enschede,

D. Bull

P.H.J.C. van Duin

11 november;

- ‘Italian paintings in the Rijksmuseum:

- [met I. Breebaart] ‘The conservation of a late

and its application on furniture’, 1st Students

- Tv-interviews over Held: NOS-journaal

Conference on Objects Conservation, Fach-

(9 augustus), RTL-nieuws (9 augustus), Eén

hochschule Köln, 6 oktober;

Vandaag (9 augustus), AT5 (9 augustus),

- ‘Ein holländischer Kabinettschrank um

Lijn 4 (RTL 4, 13 augustus), Café De Buren

- ‘Grijsaards in zwart-wit’, opening van de tentoonstelling, Rotterdam, Museum Boijmans Van Beuningen, 27 april; - ‘The good, the bad and the elderly. The

1690-1710 kombiniert met japanischen

(BVN, opname 31 augustus, internationale

representation of old age in 16th and 17th

Exportlackarbeiten’, Diplomtag Fach-

uitzending 24 oktober);

prints from the Netherlands’, college Amster-

hochschule Potsdam, 19 oktober.

- Radio-interviews over Held (selectie): BNR-nieuwsradio, In de ban van de week,

dam Summer University, 17 augustus; - ‘De verbeelding van de ouderdom in de

- ‘Wonen in de Gouden Eeuw’, Museum

research, display and collection policy’, 17de

seventeenth-century floral marquetry cabinet,

G. van der Ham

4 augustus; Met het oog op morgen, NOS

Nederlandse prentkunst’, college Universiteit

van Loon, Amsterdam 19 november.

symposium ‘Italy and the Low Countries’ van

attributed to Jan van Mekeren, Amsterdam’,

- toelichting op inrichting Philipsvleugel voor

Radio 1, 7 augustus; Tros Nieuwsshow, Radio

Utrecht, 13 december.

het Nederlands Internuniversitair Kunsthis-

tijdens Marquetry – Past and Present, 2nd

masterstudenten Museumstudies UvA, 16

1, 11 augustus; Amsterdam FM, 17 augustus;

torisch Instituut Florence, bij de Universiteit

Scandinavian Symposium on Furniture Tech-

mei;

De Avonden, VPRO, Radio 6, 27 augustus;

Mw. H. Koning

Wat Nou...?!, Nederlandse Moslim Omroep,

- ‘Fotoconservering in het Rijksmuseum in

H. Baija - ‘Consolidation of Insect-damaged Wood’, conferentie Wood and Cultural Heritage, Florence, Italië.

van Utrecht, 12 november; - ‘The New Rijksmuseum’, voor Patrons of the

nology & Design, Slottsflygeln, ����������������������������� Vadstena, Zweden, 10 mei.

- panellid symposium ‘Het Nationaal Historisch Museum: erfgoed of pretpark?’, georga-

J. P. Filedt Kok

Mw. E. Hartkamp-Jonxis

7 september;

- gastcolleges Opleiding Restauratoren,

dag verbonden aan de tentoonstelling ‘British

- ‘Conservation treatment of the Amalia

Vision’, Museum van Schone Kunsten, Gent

Minor conservatie en restauratie, en coördi-

Over de tentoonstelling Held voor:

(B), 5 oktober.

natie modules, Universiteit van Amsterdam,

- pers, 9 augustus (toelichting);

najaar 2007;

- Vrienden van het Mauritshuis, Den Haag,

Dutch cabinetmaking’, tijdens Marquetry – Past and Present, 2nd Scandinavian Symposi-

J. van Campen

um on Furniture Technology & Design,

- ‘Verzamelaars van Chinese schatten’, college

Slottsflygeln, Vadstena, Zweden, 10 mei.

Universiteit Leiden, 15 maart;

- Diverse colleges voor de studenten van de

- Master onderzoekswerkgroep met prof. dr. C. A. Chavannes- Mazel over laatmiddeleeuwse

14 augustus (lezing); - Vrienden van het Rijksmuseum en

kunst van de Noordelijke Nederlanden, Uni-

Vrienden van De Nieuwe Kerk,

versiteit van Amsterdam, febr.-mei 2007.

3 september (introductie);

Amsterdam’ voor restauratoren van het Metropolitan Museum in New York,

reel Erfgoed, Universiteitsmuseum Utrecht,

Mw. A.M.F. Barth cabinet: a masterpiece of XVIIth-century

Radio 5, 14 september

niseerd door Universiteit Utrecht MA Cultu-

Dulwich Picture Gallery, 12 oktober; - deelnemer aan de ‘round-table’ bij de studie-

136

- lezingenreeks tentoonstelling,

Museum Vereniging, 12 september (inleiding M. Fitski

- ‘De collectie van Isaac Alfred Ailion’, MuseT.D.W. Dibbits

I.L. Breebaart

symposium ‘Präzision und Hingabe, Möbel- ‘Het kunstwerk als bron: nieuw onderzoek

museum Den Haag, 1 december;

op het congres ‘Korrels en pixels. Over ver-

Leiden, 14 juni; - ‘Roentgen und die Niederlande’, Kunstge-

- Over de bestandscatalogus Vroege Nederland-

dracht bij de presentatie van het boek Chinese

3 oktober en 23 november; - ‘Baroque or classicist? Some Netherlandish

8 november; - ‘Het Effect van Waterige Behandelingen op Foto’s, een Literatuurstudie’, symposium Wat?er van de vakgroep papier van Restaura-

tapestries reconsidered’, symposium ‘Tapestry

toreNederland, Den Haag, 8 en 9 november

in the Baroque: Threads of Splendour’,

(lezing werd gepresenteerd door Herman

Metropolitan Museum of Art, New York,

Maas vanwege het verblijf van Mw. Koning in

20 oktober.

New York).

137

G.-J. Koot

R.J.C.H.M. van Langh

R. de Leeuw

- presentatie ‘Dodendans en begrafeniscere-

- ‘Pitfalls in the research of renaissance bronz-

- nieuwjaarstoespraak, Amsterdam, 8 januari;

monies in boeken’, vrijdagavond in het Rijks-

es’, Institute of fine Arts, Conservation Cen-

museum, 2 februari;

ter, New York, 24 maart;

- The Rijksmuseum renovation and relocation of the Research Library 2003-2012. Art Libraries North America (ARLIS/NA) New York Chapter in het Metropolitan Museum of Art, 3 oktober te New York; - Het OKBN in breder perspectief. Jubileum-

- lezing op symposium naar aanleiding van de tentoonstelling ‘From Vulcan’s Forge’ Bonnefanten museum, Maastricht, 2 mei; - deelname meeting georganiseerd door de Mellon Foundation te Londen, 24 en 25 mei - lezing Paul Sherrer instituut over de invloed

dag van het Overleg Kunsthistorische Biblio-

van natuurwetenschappelijk onderzoek op

theken op 14 december, Museum Boijmans

het cultureel erfgoed, 15 juni;

van Beuningen te Rotterdam.

- lezing voor Kennis Platform Oppervlakte Technologie, ‘recent onderzoek naar

M.A.A.M. van de Laar - ‘De schildertechniek van Willem Roelofs’, voor de vrienden van het Museum Jan Cunen te Oss, als onderdeel van het lezingprogramma bij de tentoonstelling Willem Roelofs 1822-1897 De adem der natuur, Oss, 19 januari; - Optreden als ‘expert’ in de stand van het Rijksmuseum op de RAI beurs Zin, de Beurs. Amsterdam 9 maart; - [Samen met Marga Altena] ‘Arnold van de Laar 1886-1974. Schilderijenrestaurator in

renaissance bronzen’, 27 juni; - ICOM congres METAL’07, 17 t/m 21 september; - oppositie verdediging proefschrift Bart Schotte te Gent, 31 oktober; - opening Ateliergebouw, gastheer bijeenkomst in Stadsschouwburg, ‘het object centraal’, 8 november;

28 maart;

18 januari; - toespraak bij Patronendiner, Amsterdam, 23 januari; - openingstoespraak tentoonstelling Rembrandt and the Golden Age of Dutch Art: Treasures from the Rijksmuseum, Phoenix , 26 januari; - openingstoespraak tentoonstelling Brand! Jan van der Heyden, Amsterdam, 1 februari; - openingscollege afscheidsreeks Vrije Universiteit, Amsterdam, 6 februari; - toespraak bij presentatie aanwinst Dirck van Delen, De Beeldenstorm, Haags Historisch Museum, Den Haag, 13 februari; - tafelrede directors’ dinner, Bonnefanten Museum, Maastricht, 9 maart; - toespraak aanwinstpresentatie Carel Willink, Johannes, Amsterdam, 7 maart;

- openingstoespraak tentoonstelling The Battle of Schiphol, Rijksmuseum Amsterdam Schiphol, 1 oktober; - openingstoespraak tentoonstelling Rembrandt and the Golden Age of Dutch Art: Treasures from the Rijksmuseum in China, Shanghai Museum, Shanghai, 2 november; - dankwoord bij aanbieding eerste exemplaar

- lezing Het Nieuwe Rijksmuseum, Genootschap Gijsbert Karel van Hogendorp, Rotterdam, 7 november; - toespraak bij opening Ateliergebouw, Amsterdam, 8 november;

Leeuwarden, 16 november (uitgesproken en aangevuld door Peter Sigmond);

Wilmotte, Amsterdam, 23 maart;

- ‘Introductie op de verzamelingen van het

in de kamer, kring Twente, Delden, 10 okto-

Rijksprentenkabinet’, college eerstejaars stu-

ber;

denten UvA, Rijksprentenkabinet, Rijksmuseum, 5 en 6 november;

servatoren en restauratoren van het Shang-

- ‘Tekenvoorbeelden’, college studenten werk-

hai Fine Arts Museum, Shanghai, 25 okto-

groep VU, Rijksprentenkabinet, Rijksmuseum,12 november;

- ‘Restaureren van schilderijen’ voor de Kunst

- ‘De artistieke uitdaging in de prentkunst’ drie

in de kamer, kring Zaanstreek, Zaandam, 30

colleges werkgroep Visuele Analyse studenten

november;

UVA, 19 november; - ‘Introductie op de verzamelingen van het

rijen’, les in het kader van de door het Rijks-

Rijksprentenkabinet’, college werkgroep stu-

museum voor medewerkers georganiseerde

denten VU, Rijksprentenkabinet, Rijksmuse-

cursus Koerieren, Amsterdam,11 december.

um, 21 november.

- lezing ‘Lending to Europe’ op symposium Mobility of Collections: Crossing Borders, Pinakothek der Moderne, München, 16 april; - afscheidscollege Vrije Universiteit Amsterdam, 15 mei; - presentatie aanwinst tapijtkarton, Amsterdam, 13 juni;

- ‘Building The New Rijksmuseum’, ING Real Estate, Philipsvleugel, 13 september; - ‘The Masterpieces’, ontvangst Pon, Philipsvleugel, 26 september; - ‘Van het oude naar Het Nieuwe Rijksmuse-

Mw. P.C.M. Lunsingh Scheurleer - college ‘Boeddhistische kunst van Indonesië’, Universiteit Leiden, 16 april; - ‘The narrative reliefs on the base of Candi Kidal and its missing episode’, Colloquium on Asian Art and Archaeology ter gelegenheid van de pensionering van Dr. Nandana Chutiwongs als conservator bij het Rijksmuseum voor Volkenkunde te Leiden, 12 november.

um’, Back to the Roots, Challenge the Tradition,

oktober; - ‘Rembrandt and the Golden Age at the Shangtrum Het Nieuwe Rijksmuseum, 9 oktober; - ‘Bouwen aan Het Nieuwe Rijksmuseum’, Amstelclub, Amsterdam, 6 november; - ‘Het Nieuwe Rijksmuseum’, Raad van Toezicht Rijksmuseum, 12 november; - ‘Op weg naar Het Nieuwe Rijksmuseum’, Rotary Amsterdam Zuid, 26 november.

Instituut Collectie Nederland, 3 september. Mw. B.M.A.M. du Mortier - ‘Fashion DNA’, voor Mexx Baby & Youth Division, Mexx Hoofdkantoor Amsterdam, 5 januari; - ‘Accessoires’, studenten ICN, 12 januari; - ‘Dress to impress’, Philipsvleugel, 28 juli; - ‘Past, Present & Future, Why fashion keeps revolving’, ICOM Costume Committee Meet-

- ‘Wo sind wir? Druckgraphik und Kunstgeschichte 1960 bis heute’, Regensburg 21.

De Staat koopt kunst, Vrije Universiteit,

Kongress für deutsche Kunsthistoriker,

Amsterdam, 28 november;

Universität Regensburg, 15 maart;

- speech bij presentatie bestandcatalogus

ers t.b.v. studenten papierrestauratie van het

hai Museum’, Chinese journalisten, Infocen-

Amsterdam, 22 november; - laudatio bij promotie Fransje Kuyvenhoven

ing, Wenen, 21 augustus; - Paneldiscussie in het kader van ’Power Dressing’, Philipsvleugel, 7 september; - Podcast over ‘Power Dressing’ met Francisco van Benthum, augustus.

- ‘Erotische Graphik im 17. Jahrhundert. Wie

Dutch paintings of the seventeenth century in the

weit ist man gegangen?’. Festrede München,

Mw. J. Reynaerts

Rijksmuseum Amsterdam. Volume I – Artists born

Zentralinstitut für deutsche Kunstgeschichte,

- ‘Romantische schilderkunst’, St. Oelbertgym-

between 1570 and 1600, Londen, 4 december;

30 mei;

- openingstoespraak bij tentoonstelling Fans, - dankwoord bij overhandiging bouwvergun-

van OCW, Amsterdam, 29 augustus;

6 juni;

G.C.M. Luijten

Francesco Righetti, Amsterdam, 18 juni; Melbourne, Melbourne, 11 augustus;

- ‘Het Nieuwe Rijksmuseum’, Rotary Westzaan,

Oog Tijdschrift van het Rijksmuseum,

Huis Marseille, Amsterdam, 7 december;

- speech ontvangst ambtelijke top Ministerie

Meritis, 22 mei;

- speech bij presentatie eerste exemplaar

- perspresentatie overdracht loden beelden - rede aanvaarding eredoctoraat University of

- Idem in sessie Rijksmuseum onder het mes, Felix

- gastcollege m.b.t. de conservering van waai-

tions, Deutsches Historisches Museum,

werp Het Nieuwe Rijksmuseum, Jean-Michel

Florenz. Max Planck-Institut, 14 december.

Rijksmuseum, 22 en 23 maart;

Mw. S.L. Meijer

Museums: Conceptions, Realizations and ExpectaBerlijn, 16 maart;

Het Nieuwe Rijksmuseum’, Cuypersbibliotheek

national, Mövenpick Hotel, Amsterdam, 6

es’, 14 december;

- toelichting bij presentatie Voorlopig Ont-

che, Florence, Kunsthistorisches Institut in

Nationale Conventie Junior Chamber Inter-

aan symposium Ottema-Kingma Stichting,

- ‘Prentkunst en prentverzamelingen in de

La catalogazione informatizzata delle raccolte grafi-

celain, Amsterdam, 6 november;

heid in Het Nieuwe Rijksmuseum’, bijdrage

H. Leeflang

J.R. de Lorm - Presentatie ‘Voorlopig ontwerp hoofdcircuit

boek Jochem Kroes, Chinese Armorial Por-

Nations? New National Historical and Cultural

Rijksprentenkabinet, Rijksmuseum, 18 oktober;

- ‘Constructieleer/schadeherkenning schilde-

National Art Center, Tokio, 25 september;

Art’, lezing op symposium The Memory of

16de eeuw’ college werkgroep studenten UU,

ber;

by Vermeer and the Dutch Genre Painting, The

- ‘Tussen kunst en geschiedenis: kunstnijver-

binnen een cursus van het ICN, 3 april;

- ‘Restaureren van schilderijen’, voor de con-

New York, 11 september; - openingstoespraak tentoonstelling Milkmaid

- ‘The Dutch Golden Age: History through

behoudsmedewerkers van het Rijksmuseum - ‘Restaureren van schilderijen’, voor de Kunst

138

voor Charlotte van Rappard-Boon, Amsterdam,

Cooper-Hewitt National Design Museum,

‘The delamination of mercury gilded surfac-

- Tohoku University, Yamagata, Japan.

’s-Hertogenbosch’, Picture Meeting ICN, - ‘Constructieleer schilderijen’, les voor de

- toespraak bij aanbieding boek Erfgoedverhalen

- tafelrede opening Piranesi as designer,

ning voor Het Nieuwe Rijksmuseum, Amsterdam, 13 december; - openingstoespraak tentoonstelling Karel Du Jardin (1626-1678), Amsterdam, 13 december.

- ‘Henk Pander. Amerikaanse landschappen’,

nasium, Oosterhout, 15 februari; - ‘Talks on art/Praatjes over kunst. William

openingstoespraak tentoonstelling Zutphen,

Morris Hunt en de praktijk van het schilde-

Museum Henriette Polak, 8 juli;

ren in de 19de eeuw’, symposium ‘Regels van

- ‘Ben Joosten. Finissage’, Borken, Stadtmuseum, 30 september; - ‘Learning to insert. About false starts and

de Kunst’, Stichting Haagse School, Haags gemeentemuseum, 25 mei; - ‘Breitner, Keizersgracht hoek Reguliers-

other handicaps while putting prints and

gracht’, Christie’s Amsterdam, Museum van

drawings on line’, workshop Lines online.

Loon, 10 oktober;

139

context van de 17de-eeuwse Nederlandse lied-

Mw. K.E.M.B. Schiermeier

J.W. Sieburgh

of Captain Dirck Jacobsz. Rosecrans and lieu-

derkunst’, ter gelegenheid van opening ten-

en embleembundels’, college bij de module

- Presentatie ‘Piranesi as Designer’ aan Neder-

- ‘Mobiliteit en Non-Insurance’, gastcollege Vrije

tenant Pauw by Cornelis Ketel restored’, Picture

family portraits by Frans Hals: the importance

toonstelling ‘Verder met Cuypers en Sturm’,

‘Alleen uyt soeticheyt. Het Noordnederlandse

Meeting ICN, 28 juni;

of context in weighing the object vs. the image.

Bonnefantenmuseum, Maastricht,

geïllustreerde liedboek 1600-1700’ aan de

- ‘Georg Sturm en de 19de-eeuwse historieschil-

23 november.

Universiteit van Amsterdam, 5 april; - ‘A Very Personal Copy: Pieter van Veen’s Illus-

voor studenten en alumni Japanse Taal en Cultuur, Universiteit Leiden, 18 oktober 2007;

P. Roelofs

trations to Montaigne’s Essais’, presentatie

- zondagmiddaglezingen Catharina Hooghsaet,

bij de bundel Montaigne and the Low Countries

from the Rijksmuseum Amsterdam’ rondleiding

(1580-1700) in Amsterdam, 30 mei;

in Shanghai Museum, China, 2 november 2007.

Infocentrum Het Nieuwe Rijksmuseum, 11 februari; - openingslezing tentoonstelling Gerry Dobbelaer, Galerie Stills, Nijmegen, 3 maart; - lezing Jan van der Heyden, Mauritshuis, Den Haag, 13 maart; - zondagmiddaglezing Jan van der Heyden, Infocentrum Het Nieuwe Rijksmuseum, 18 maart (2x); - lezing Antoon van Welie, Immanuel-kerk, Druten, 15 april; - lezing ‘De Amsterdamse stadsgezichten van Jan

- ‘Rembrandt and the Golden Age. Highlights

Rotary Amstelveen, 19 september.

Antwerpen, 24 augustus; - ‘Constable’s ‘The Leaping Horse’ geconfron-

F.T. Scholten - Moderator bijeenkomst Contactgroep Vroege

teerd met Ruisdael’, college in de Philipsvleu-

Nederlandse Kunst, Uden, Museum voor

gel bij de module ‘Visuele Analyse’ aan de

Religieuze Kunst, 26 januari;

Universiteit van Amsterdam, 27 september;

- Toespraak bij de opening van de tentoonstel-

- Interview met Koen Vermeule bij een vrijdag-

ling Judith Pfaeltzer, het beeld als landschap, Het Depot, Wageningen, 4 februari; - ‘Brons, de mythologie van een metaal’, lezing

- ‘Ruisdael als inspiratiebron voor Constable’s

op het symposium van de Onderzoekschool

“The Leaping Horse”’, college in de Philips-

Kunstgeschiedenis te Maastricht, Bonnefan-

Christie’s, Christie’s Amsterdam, 30 mei;

vleugel bij de module ‘Jatwerk’ aan de Universiteit van Amsterdam, 2 november;

Museum, Shanghai, China, 3 november; naar China’, Dutch Club Shanghai Museum, Shanghai, China, 3 november; - college ‘Dutch Painting in the time of Rem-

14 oktober.

- voordracht over Het Nieuwe Rijksmuseum,

tenmuseum, 2 mei; - ‘Bronze, a living metal’, lezing voor de

- studiereis Frankfort, Kassel, München, Brunswijk, St. Petersburg, 15 maart-30 mei; - toespraak bij presentatie aanwinsten Tweede Wereldoorlog, Amsterdam, 2 mei; - voordracht over Het Nieuwe Rijksmuseum, Infocentrum Het Nieuwe Rijksmuseum, 8 mei; -A  n international Perspective on the Dutch National History Museum, discussie, georganiseerd door SICA in Felix Meritis op 23 mei; - ‘Over Verzamelen. Authenticiteit en emotie’,

gation into the Surface Characteristic(s) of Damaged and Undamaged Paint Layers. An

Mw. M.M.A. van Voorst Vader-van Deth - ontvangsten voor touroperators en wederver-

have on the reading of a picture’, Paintings

kopers in Amsterdam (Philipsvleugel) op

Group, ICN, Amsterdam, 17 januari;

9 oktober, Shanghai (Shanghai Museum) op

- ‘ Pushing The Border of Retouching and Reconstruction: Can enough ever be too

A. Wallert

Institute, Londen, 20 april;

- ‘Jan van der Heyden: Verfijnde Technieken

- ‘Historic Overview of Backing Protection’;

lezing symposium Korrels en Pixels, Nederlands

‘Modern Applications of Backing Protection’;

Fotomuseum, Rotterdam, 5 oktober;

‘The Micro-climate Vitrine for Panel Paint-

Rome, 27 en 28 november.

M. Schapelhouman

and Archeological Sciences (Universiteit Lei-

Ronald de Leeuw, met aanvullingen van

Mw. E. Sint Nicolaas

- Opening tentoonstelling NicolaasWijnberg

den & TU Delft), Leiden, Faculty Club,

Peter Sigmond);

- ‘Jean Baptiste Vanmour en Cornelis Calkoen’

- Werkcollege Bestudering van tekeningen (voor derdejaars studenten VU Amsterdam), 13 december.

- openingstoespraak tentoonstelling Held, De Nieuwe Kerk, Amsterdam, 9 augustus;

Mw. B. Schoonhoven - [met Erika Smeenk-Metz] ‘Black paint resi-

- voordracht ‘Zeeslagen en Zeehelden’, Trompenburg, 26 september;

op World Travel Market) op 13 november.

Retouching Complex Surfaces, Courtauld

ting, Leeuwarden, 16 november (lezing van

6 december.

5 november en Londen (Holland Paviljoen

much?’, BAPCR/ICON Conference on

drage aan symposium Ottema-Kingma Stich-

Rijswijk (ZH), 2 december;

gastcollege Universiteit Utrecht, oktober.

effect isolated areas of superficial abrasion

studie van Renaissance brons’, Centre of Art

(1918-2006), een retrospectief, Museum Rijswijk,

- ‘Inleiding in de restauratie van schilderijen’,

faces as an aid to understanding the visual

- ‘Neutronenradiografie als instrument voor de

te Amsterdam, 3 november.

& TU Delft, 3 mei;

Mw. I.E. Verslype

evaluation of purposefully damaged paint sur-

tection’, Instituto Centrale per di Restauro,

brandt and Vermeer’, Emerson College Bos-

of Speciale Trucs’, Jan van der Heyden Symposium, Felix Meritis, Amsterdam, 20 april; - ‘Schildertechniek in de Zeventiende eeuw’, Amsterdam Maastricht Summer University; - ‘Pigments and colorants, their preparation and use in 17th century painting’, Amsterdam Summer University; - Practicum: synthese historische anorganische pigmenten; synthese historische organische

in het kader van de tentoonstelling Istanbul.

pigmenten; gepolariseerd licht microsco-

De stad en de Sultan in De Nieuwe Kerk,

pie (PLM); microchemische analyse (MCA);

Amsterdam, 24 maart;

onderzoek cross sections, Universiteit van

- presentatie van de diorama’s uit de collectie

Amsterdam;

dues: pentiment or overpaint ? The Company

- toespraak bij presentatie aanwinst schilderij

of Captain Dirck Jacobsz. Rosecrans and lieu-

Het martelaarschap van de zeven zonen van de

name van het Centrum Internationale Erf-

eeuw’, Opleiding restauratoren SRAL Maas-

goedactiviteiten, Den Haag, 27 december.

tricht.

ton, European Center, Well (USA),

Mw. S.J.S. Scheltjens

tenant Pauw by Cornelis Ketel restored’,

Heilige Felicitas door F. Trevisani, Amsterdam,

26 november.

- Gastcollege ‘Kunstbibliotheken in internatio-

Picture Meeting ICN, 28 juni;

20 december.

naal perspectief’, zaterdagochtend in de Uni-

- [met Erika Smeenk-Metz] ‘Cornelis Ketel’s ‘Het

Mw. M. Rikken

versiteit Gent, departement Kunstgeschiede-

korporaalschap van Dirck Jacobsz Rosecrans en

Mw. E. Smeenk-Metz

- ‘‘‘Vermaeckt u daer mede in eerlijcke vro-

nis, 15 december.

luitenant Pauw’, restauratie en onderzoek’, Info-

- [met Barbara Schoonhoven] ‘Black paint resi-

lijckheyt” Het Utrechts Zang-Prieeltjen in de

- ‘Surface ��������������������������������������������� Characteristics of Paint: An Investi-

ings’; ‘Practical Applications of Backing Pro-

Honours class 2006-2007, Universiteit Leiden

’Retouching and Ethics’, SRAL VI Maastricht,

L. Sozzani

nijverheid in Het Nieuwe Rijksmuseum’, bij-

event ‘Het beste van Italië’ in het Hilton hotel

- [met Laurent Sozzani], lezing en discussie 19 maart.

J.P. Sigmond

- lezing ‘Tussen kunst en geschiedenis: kunst-

- ‘Karel du Jardin (1626-1678)’, lezing bij het

12 oktober;

- lezing ‘Het Rijksmuseum brengt Rembrandt

zoek’, Infocentrum Het Nieuwe Rijksmuseum,

Rotaryclub Wassenaar, 12 maart;

landse kunst van de zeventiende eeuw, CU@

from the Rijksmuseum Amsterdam’, Shanghai

Arts’, Schouwburg, Den Haag, 12 april.

7 maart;

- lezing Fantasie en werkelijkheid in de Neder-

- lezing ‘Dutch Art of the Seventeenth Century

Glasgow, Schotland, 14 september.

Willink, Zelfportret als Johannes, Amsterdam,

19 oktober;

Ruisdael, vrijdagavond openstelling RMA,

Voogt and Pieter Jacobsz. Olycan in context’,

crans en luitenant Pauw’, restauratie en onder-

- ‘De plannen voor het Nieuwe Rijksmuseum’,

van de Werkgroep De Zeventiende Eeuw te

Part 1, pendant portraits: Maritge Claesdr.

‘Het korporaalschap van Dirck Jacobsz Rose-

K. Schoemaker

lezing op het congres ‘Klank van de Stad’

- [met Barbara Schoonhoven] ‘Cornelis Ketel’s

and Competition’: ‘Competition in Ads and

- lezing ENCORE-Conferentie 2007 ‘Creativity

Noord-Nederlandse geïllustreerde literatuur’,

avondopenstelling van de Philipsvleugel,

Van Limburg festival Nijmegen, 26 augustus

de Leeuw, 6 maart;

bundels binnen het corpus van 17de-eeuwse

den, Felix Meritis, Amsterdam, 20 april;

- interview met Ger van Elk m.b.t. Constable-

Universiteit in serie afscheidscolleges Ronald

- toespraak bij presentatie aanwinst Carel

- ‘Het raadsel in het gezongen woord: Lied-

van der Heyden’, Symposium Jan van der Hey-

- inhoudelijk commentator derde gebroeders

140

landse pers, New York, 8 september 2007; - ‘Werken bij het Rijksmuseum’, gastcollege

- ‘The authenticity of heraldic arms on Olycan

centrum Het Nieuwe Rijksmuseum, 14 oktober.

dues: pentiment or overpaint ? The Company

van het Rijksmuseum op de Erfgoeddag Suri-

- ‘Historische pigmenten in de zeventiende

Mw. G. Tauber

C.J. Zandvliet

- ‘De Heilige Maagschap van Geertgen tot Sint

- ‘Rijkdom in de Gouden Eeuw’, lezing voor

Jans’, RMA themamiddag, Amsterdam, Van

abonnees van het Historisch Nieuwsblad, Rijksmu-

Gogh Museum, 26 april;

seum, 9 februari;

141

Bezoekcijfers - ‘De Rijkscanon’, twee zondagmiddaglezingen, Rijksmuseum, 25 februari; - ‘De Nieuwe Mensch’, lezing, Rijksmuseum, 10 juni; - ‘Belast erfgoed’, lezing en rondetafeldiscussie in het kader van het symposium ‘Erfgoed van

T. Zeedijk - ‘De opstelling in Het Nieuwe Rijksmuseum:

Hogeschool voor de Kunsten, Tilburg,

zondagmiddaglezing in Infocentrum Het

21 december.

Nieuwe Rijksmuseum, 1 april;

Bezoekers per maand

Bezoekers per maand

land en Het Nieuwe Rijksmuseum’, Fontys

gevoel voor schoonheid en besef van tijd’,

125.000 Nationaal Internationaal

100.000

- ‘Het Nieuwe Rijksmuseum en de Canon van

de Tweede Wereldoorlog’, Koninklijke Neder-

Nederland’, Fontys Hogeschool voor de

landse Akademie van Wetenschappen,

Kunsten, Tilburg, 8 juni;

19 december.

- ‘De (ietwat) bijgestelde Canon van Neder-

75.000

50.000

25.000

0 jan

feb

mrt

apr

mei

jun

jul

aug

sept

okt

nov

dec

Januari Februari Maart April Mei Juni Juli Augustus September Oktober November December Totaal

2007

2006

2005

54.719 61.278 72.413 106.822 98.706 77.954 100.600 110.228 81.623 77.011 65.973 62.234 969.561

56.570 74.061 97.859 143.006 12.555 96.839 103.283 118.234 87.455 96.918 74.901 67.501 1.142.183

44.036 47.493 69.222 87.520 87.574 69.271 89.506 98.562 66.982 73.860 55.406 53.154 812.102

2007

2006

2005

594.269 95.314 71.338 0 13.637 774.558

600.529 113.091 84.093 0 152.749 950.462

528.559 86.833 51.044 11.459 20.310 698.205

76.204 4.045 37.033 6.449 8.785 3.742 24.711 34.034 195.003 969.561

96.282 2.675 43.071 6.421 24.003 4.031 7.832 7.405 191.720 1142182

62.618 8.100 34.724 2.150 7.418 3.320 1.418 24.633 144.381 842.586

2007

2006

2005

8.348.046 1.703.376 1.269.841

10.435.959 2.041.313 1.445.837

48.193.24 806.920 619.939

Bezoekers overzicht Verdeling volwassenen en kinderen 2007 Betalende bezoekers

6% 2%

8%

Volwassenen Volwassenen in groepsverband Houders MK MK NS en RABO (niet meer in 2006) Gereduceerd individueel subtotaal

4%

80%

Gratis bezoekers

Volwassenen

Volwassenen MK

Kinderen MK

Kinderen

Overzicht

Overzicht verschillende tarieven 2007 verschillende tariefen 2007

19% 61%

Scholen

Kinderen Kinderen in groepsverband Schoolverband en museumles Avondontvangsten Relaties Bezoekers studiezaal Sponsoren overigen subtotaal Totaal

8% 12%

Bezoekcijfers Rijksmuseum-website Pageviews Bezoeken Unieke bezoekers

142

Volledig Tarief

Gereduceerd Tarief

Overig

Kinderen

Pageviews: pagina’s van de website www.rijksmuseum.nl die bekeken zijn. Een unieke bezoeker kan de site meerdere malen bezocht hebben (Bezoeken).

143

Organogram

Personeelsgegevens Hoofddirecteur

Directieteam

(per 31 december 2007)

Directie

Projectbureau Huisvesting

Mw. C.M. Klinkert projectmedewerker

R. de Leeuw hoofddirecteur

D. Mooij hoofd projectbureau

catalogisering

J.W. Sieburgh zakelijk directeur

Mw. H.S. Schrawangen projectcoördinator

Mw. M. Knops projectmedewerker registratie

J.P. Sigmond directeur collecties

P.H.J.C. van Duin projectleider bouw

Mw. T.M.G. Komar projectmedewerker

I. Santhagens projectleider museale inrichting

registratie H.M.A. van Beek scanoperator/

Directiesecretariaat

Directeur Collecties

Zakelijk Directeur

Projectbureau Huisvesting DirectieSecretariaat

reproductiefotograaf

Mw. M.P. van de Wiel directiesecretaris

Communicatie & Marketing Pers en publiciteit Fondsenwerving Coördinatie Sales Sponsorwerving Vrienden

Mw. H.S.C. Crebolder projectleider/juridisch

Sector Collecties

D. Hogers scanoperator/reproductiefotograaf

adviseur

Bibliotheek

J. de Boer beeldbewerker

Mw. C.L. Goedhart directiesecretaresse

G.J.M. Koot hoofd bibliotheek

R. Schouten beeldbewerker

Mw. K.K.A. Hamilton of Silvertonhill

Mw. S.J.S. Scheltjens coördinator bibliotheek

A.J.H. van Mourik behoudsmedewerker

directiesecretaresse

M. de Rooy applicatiebeheerder

A.W. Bakker chauffeur

Mw. L.M. Blokhuizen-van der Werff

Registratie & Documentatie

Mw. A. Ettekoven medewerker oud-archief en

medewerker bibliotheek

Mw. X.I. Henny applicatiebeheerder

archiefcollecties

Mw. C.M. ten Brug medewerker bibliotheek

Mw. A. Schrier assistent applicatiebeheerder

Mw. I. Peterse medewerker dynamisch archief

T.J. Dirksen medewerker bibliotheek

R.E. Blekman documentalist

Mw. M.P.M. Falke medewerker bibliotheek

Mw. S. van Gelderen documentalist

Communicatie & Marketing

W.M. Ouwerkerk medewerker bibliotheek

Mw. E.L. van Kaam documentalist

Mw. J.M.G. Schuerveld Schrijver hoofd

G.E. Peters medewerker bibliotheek

B. Nederveen documentalist Mw. C.H. Wittop Koning documentalist

communicatie en marketing

Sector Collecties

Bibliotheek

Sector Presentatie

Bureau Collecties

Tentoonstellingen

Zakelijke Sector

Educatie & Publieksinformatie

Publicaties

Educatie Evenementen Publieksinformatie

Conservering & Restauratie

Beeldende Kunst

Geschiedenis

Rijksprentenkabinet

Inrichtingsprojecten

Tentoonstellingsprojecten

Financiële Zaken

Automatisering

Facilitair Bedrijf

Commerciële Zaken

Personeel & Organisatie

Mw. J.J. Schneider afdelingsassistent

Studiezaal Bibliotheek

Mw. N. Bloemberg registratiemedewerker

Mw. M.H.A. van Oranje-Nassau adviseur

Mw. M. Stijkel coördinator studiezaal

Mw. M.E. Valeton registratiemedewerker

Vrienden van het Rijksmuseum

L.P.J.C. Vosters assistent coördinator studiezaal

Mw. E. Kamphuis senior medewerker pers en

J.H.M. Bersee medewerker studiezaal

Registrar’s Office

publiciteit

bibliotheek

Mw. W. Brouwer hoofd subafdeling registrar’s

A.H.B. de Munnick senior medewerker pers en

Mw. J.P. Breidel medewerker studiezaal

office

publiciteit

bibliotheek

Mw. F.A. Koens administratief secretarieel

Mw. M.E. Smallegange senior medewerker

J. Durrfeld medewerker studiezaal bibliotheek

medewerker

externe betrekkingen

M.J. Rozestraten medewerker studiezaal

Mw. C.E.J. Duits registrar

Mw. E.C. Martens medewerker externe

bibliotheek

Mw. J.A.A.M. Asselbergs medewerker

betrekkingen

J.R. Schindler medewerker studiezaal

collectielogistiek

Mw. B.L.A. Ruding senior medewerker

bibliotheek

Mw. C.J. Meffert-van Weele medewerker collectielogistiek

marketing en sales

Roosterplanning

144

Inkoop

Bewaking, Beveiliging & Veiligheid

Kassadienst

Backoffice

Techniek

Mw. M.M.A. van Voorst Vader-van Deth

Bureau Collecties

Mw. A.S. Swart medewerker collectielogistiek

medewerker marketing en sales

Mw. C. Jager hoofd bureau collecties

W.A.P. Hoeben hoofd fysiek collectiebeheer

Mw. E. Kalis medewerker particuliere

K. Schoemaker collectiesecretaris

Mw. G. de Beer behoudsmedewerker

schenkingen

Project prentenkabinet online:

J.J. Couprie behoudsmedewerker

Mw. M. le Coultre administratief medewerker

Mw. G.W. Jacobs projectleider

M.J. van Heerden behoudsmedewerker

Mw. A.A.N. van der Chijs projectmedewerker

Mw. K.D. Botke projectmedewerker

E. Kriger behoudsmedewerker

dag- en avondontvangsten

catalogisering

Mw. K. Oosthoek-Dmochowska

Mw. A. Förster-Termeulen projectmedewerker

Mw. A.L.H. van den Eerenbeemd

behoudsmedewerker

dag- en avondontvangsten

projectmedewerker catalogisering

Mw. J. Pugh behoudsmedewerker

Mw. M.B. Jansen projectmedewerker

B. da Silva Curiel behoudsmedewerker

catalogisering

D. Kemper depotbeheerder

145

I.P. Rijkers depotbeheerder

J. Bikker conservator onderzoek

Mw. M.C.M. van Schinkel senior restaurator

Sector Presentatie

Evenementen

Financiële Zaken

J.A. Cok gedetacheerd projectleider inrichting,

Mw. Y.C.J. Bruijnen wetenschappelijk

ceramiek en glas

Tentoonstellingen

Mw. D. Schreurs medewerker evenementen

E.J.M. van Rooij hoofd financiële zaken

verhuizing en logistiek bij Programmadirectie

medewerker schilderijen

Mw. B. Lamain restaurator ceramiek en glas

J.R. de Lorm hoofd tentoonstellingen

M.J. Omtzigt medewerker rondleidingen &

R.P. van Roessel financieel controller a.i.

Het Nieuwe Rijksmuseum

E.P.J.M. de Groot wetenschappelijk

Mw. J.W. van Bennekom senior restaurator

Mw. M.E. Janknegt eerste secretariaats-

cursussen

Mw. J.J.A. Plomp-Agterberg coördinator

metaal

medewerker tentoonstellingen

R. Harmanni wetenschappelijk medewerker

Mw. S.J. Creange restaurator metaal

K.J.R. Callens conservator tentoonstellingen

Publieksinformatie

Mw. J.H. van Frederikslust senior medewerker

Mw. C.V.M. van der Harten hoofd subafdeling

schilderijen

P.H.J.C. van Duin hoofd restauratieratelier

Mw. K.E.M.B. Schiermeier conservator

Mw. T.S. Balian coördinator publieksbalies

financiële administratie

beeld

G.R. Korevaar wetenschappelijk medewerker

meubelen

tentoonstellingen

Mw. W.P.C. Bellaar Spruyt medewerker

J.V. Groot senior medewerker financiële

Mw. I. Cedee accountmanager

schilderijen

I.L. Breebaart senior restaurator meubelen

Mw. F.E.M. Diekstra projectcoördinator

informatiebalie

administratie

Mw. T.C. Greven accountmanager

Mw. M. Leeflang wetenschappelijk medewerker

Mw. A.M.F. Barth restaurator meubelen

Mw. S. van Elst projectcoördinator

Mw. M.C. Broekema medewerker

Mw. Y.V. Courtar medewerker financiële

Mw. I. Labeur accountmanager

schilderijen

Mw. A.H. Coerdt restaurator meubelen

Mw. R.W. Ubink projectcoördinator

informatiebalie

administratie

Mw. A.L. van Lingen accountmanager

Mw. J.M. Niessen wetenschappelijk medewerker

Mw. C. Hagelskamp restaurator meubelen

W.T. Kloek hoofdconservator inhoudelijk team

Mw. L.A.H. van Egmond medewerker

J. Eggink medewerker financiële administratie

M.J. den Engelsman fotograaf

schilderijen

A.J. Hoving hoofd restauratieatelier

T. Zeedijk projectmedewerker inhoudelijk team

informatiebalie

R.J. Muntslag medewerker financiële

Mw. G.M.E. Franceschini medewerker

administratie

H.J. Klein Gotink fotograaf

scheepsmodellen

F.P.H. Pegt fotograaf

Geschiedenis

Mw. M. Zeldenrust hoofd restauratieatelier

Inrichtingsprojecten

informatiebalie

Mw. N. van Proosdij medewerker financiële

Mw. C.M. van Wijk fotograaf

C.J. Zandvliet hoofd geschiedenis

schilderijen

S.J. Tettero hoofd subafdeling museum-

M.J. van Heerden medewerker informatiebalie

administratie

Mw. S. Rebers scanoperator/

G. van der Ham conservator

H. Baija senior restaurator schilderijen

inrichting a.i.

Mw. N. Kraaikamp medewerker informatiebalie

H.A.M. van Roij medewerker financiële

reproductiefotograaf

J.G.A. de Hond conservator

M.A.A.M. van de Laar senior restaurator

B.O. Huininga medewerker groenvoorziening

Mw. M. Lammertse-Cats medewerker

administratie

Mw. E. Sint Nicolaas conservator

schilderijen

C. Kriger medewerker inrichtingsprojecten

informatiebalie

S. Soudagar medewerker financiële

Beeldende Kunst

P.P. Eckhardt junior conservator

W. de Ridder senior restaurator schilderijen

P.J.J. Wullems medewerker inrichtingsprojecten

Mw. A.V. Ostrovskaja medewerker

administratie

T.D.W. Dibbits hoofd beeldende kunst

Mw. A.N.P. Janssen junior conservator

L.S.G. Sozzani senior restaurator schilderijen

J.T.M. Muller assistent inrichtingsprojecten

informatiebalie

J.W.R. van der Linden junior medewerker

Mw. D.V. Riabokon-Muller secretaresse

Mw. H.J. Baruch assistent conservator

Mw. G.M. Tauber senior restaurator

Mw. W.R.M. Peters medewerker vaste collectie

Mw. C. Silveira De Sousa Oliveira medewerker

financiële administratie

schilderijen

J.P. Filedt Kok senior conservator schilderijen

informatiebalie

15e & 16e eeuw

Rijksprentenkabinet

F.P.L.J. Benders restaurator schilderijen

Publicaties

Mw. G. van der Woude medewerker

Automatisering

P.J.A. Roelofs conservator schilderijen 17e eeuw

G.C.M. Luijten hoofd rijksprentenkabinet

Mw. E.M.E. Smeenk-Metz restaurator

P.H.M. Pronk uitgever

informatiebalie

R. Hendriks hoofd automatisering

Mw. J.A.H. Reijnaerts conservator schilderijen

M. Schapelhouman senior conservator

schilderijen

Mw. E. Slob eerste secretariaatsmedewerker

Mw. K. Popovic medewerker informatiecentrum

P. van Kooten netwerkbeheerder

19e & 20e eeuw

tekeningen

Mw. I.E. Verslype restaurator schilderijen

Mw. X. van Gelder hoofdredateur OOG

F.A.M. van ’t Hoff systeembeheerder/

Mw. M.E. Rikken junior conservator

R.J.A. te Rijdt conservator tekeningen

Mw. A.A. Krekeler junior restaurator

Mw. L.A.M. ’t Hoen redacteur

applicatieprogrammeur

schilderijen 17e eeuw

J.F. Heijbroek conservator prenten

schilderijen

Mw. M.M. Soethout redacteur

Zakelijke Sector

D.R. Bull senior conservator buitenlandse

H. Leeflang conservator oude prentkunst

P.M. Poldervaart hoofd restauratieatelier

P.J.G.M. Gorgels webeditor

Personeel & Organisatie

scholen en 18e eeuw

Mw. M.M. Boom conservator fotocollectie

tekeningen, prenten en foto’s

Mw. I.E. Willlemsen assistent webeditor

G. Hoek hoofd afdeling personeel en

Commerciële Zaken

Mw. P.C.M. Lunsingh Scheurleer senior

H.T. Rooseboom conservator fotocollectie

Mw. I.M. van Leeuwen senior restaurator

organisatie

P.C. Hofman hoofd commerciële zaken

conservator Aziatische kunst

Mw. P.L.M. Verhaak assistent conservator

tekeningen en prenten

Educatie & Publieksinformatie

M.H.A. Rietveld arbo-adviseur

M.A.G. Bakker coördinator inkoop en logistiek

J. van Campen conservator Aziatische kunst

D.R. Horst wetenschappelijk medewerker

Mw. H. Koning restaurator fotografie

Mw. A.V. van Dorssen waarnemend hoofd

Mw. I.M. Horvath secretaris ondernemingsraad

Mw. P.H. Ipenburg administratief medewerker

J. van Kempen medewerker helpdesk

H.J. Dolmans medewerker restauratie

educatie en publieksinformatie

Mw. J.H. Jansen personeelsadviseur

inkoop

R.J. Baarsen senior conservator

Conservering & Restauratie

tekeningen en prenten

Mw. P.A.M. Kintz wetenschappelijk medewerker

Mw. A. van der Leest personeelsadviseur

Mw. I. Lichtenwagner stafmedewerker

beeldhouwkunst & kunstnijverheid

R.J.C.H.M. van Langh hoofd conservering en

Mw. S.L. Meijer hoofd restauratieatelier textiel

T. van der Meer wetenschappelijk medewerker

Mw. J.A. van Veen personeelsadviseur

H.U.M. Stiller medewerker

J.D. van Dam senior conservator

restauratie

Mw. M.T.W. Albers senior restaurator textiel en

Mw. R. Meijer wetenschappelijk medewerker

H.P. Boot adviseur personeels- en

beeldhouwkunst & kunstnijverheid

Mw. M. Krabshuis secretaresse

wandtapijten

Mw. C.J. van Meggelen algemeen medewerker

salarisadministratie

Winkel Philipsvleugel

F.T. Scholten senior conservator

A. Wallert natuurwetenschappelijk

Mw. C. Holz restaurator textiel

Mw. H.M.M. Merbis medewerker vrijdag-

Mw. S.A. van Kernebeek coördinator

P.J.J. Wessels chef museumwinkel

beeldhouwkunst & kunstnijverheid

onderzoeker

avondontvangsten

personeelsadministratie

Mw. M.G.M. Smit plaatsvervangend chef

D.P.J. Biemond conservator edele metalen

A. Ames senior restaurator boeken

Mw. A.A. Dekker medewerker

museumwinkel

Mw. B.M.A.M. du Mortier conservator kostuums

Mw. I.R. Parthesius-Garachon hoofd

personeelsadministratie

Mw. L. Ayal verkoper

Mw. E. Hartkamp-Jonxis conservator textiel

restauratieatelier ceramiek en sculptuur

M. Fitski conservator Aziatische kunst

146

financiële administratie

medewerker schilderijen Beeld

Mw. C. Bersabal verkoper

147

Mw. W.B. Day verkoper

F.G. Wessels bode/medewerker postkamer

T. Kuijpers, A. el Messaoudi, N.J. van der

V. Schenkius, G.M. Schipper,

Stagiairs (1 januari – 31 december 2007)

Maatwerker/Pantar

I.S. Schutz verkoper

Mw. C.M. van Luit-Heijne telefonist/

Meulen, J.H. Oomen, S. Poeran, B. Suring-

Mw. D. Schuller, Mw. R. Silleman-Broos,

Communicatie & Marketing

E.J. Gondi conservering en restauratie

Mw. D. Sijnke verkoper

receptionist

broek, C.P. Toby, D. Usenki

M.J. Sinester, S.J. Sintjago, P.J. van der Slot,

Mw. R.C. Cohen Tervaert, Mw. S. Dirksmeier,

H.W. de Vries conservering en restauratie

Mw. J.C. Wolters-van Rooijen verkoper

Mw. P. Plomp-Besse telefonist/receptionist

Mw. C.W. Sopamena, Mw. M. Stankovic-

Mw. J. Kapitein, Mw. R.F. Wessels

Mw. C.E. van Nispen medewerker verkoop

Mw. H.L. Smit-van Hemert telefonist/

Surveillancedienst

Aperlic, Mw. M. Steijn, R.T. Strijder,

Bibliotheek

Personeelsvereniging

S.F. Tjan medewerker verkoop

receptionist

M.A.A. Giesen chef surveillance/facilitair

Mw. B.M. Tirbeni-Gajadhar, K. Tirbeni,

T.M.A. D’Haenens

Bestuur

Mw. J.S. Tjon medewerker verkoop

H. Boot huismeester

coördinator

F. Topal, J.W.R. Visser, Mw. R.J. Visser,

Bureau Collecties

Mw. J.A. van Veen voorzitter

C.J.T. van der Hulst huismeester

Mw. H.M. Kruse chef surveillance/facilitair

R.B. van der Voorn, T.E. Wildner, Mw. N.

Mw. I. Korthagen, F.A. de Vries,

Mw. H.L. Smit-van Hemert secretaris

Winkel Schiphol

Mw. C. Bersabal medewerker telcentrum

coördinator

van Wolferen, R. Yilmaz, Mw. I.C.G. Youssef-

Mw. M.C.R. van Vugt

J. van Kempen penningmeester

Mw. H. Lenting chef museumwinkel

M. Holkamp medewerker telcentrum

J.J. Stuifbergen chef surveillance/facilitair

Katerberg, Mw. R. Youssef-Silleman

Beeldende Kunst

Mw. A. Barth

Mw. D. Occelli-Hulscher plaatsvervangend chef

Mw. Y.J.M. Limburg-van Vliet medewerker

coördinator

E. Bijzet, mw. J. Bogers, Mw. M.D. Boom-

Mw. D. Djuric

museumwinkel

telcentrum

G. Terlouw chef surveillance/facilitair

Techniek

kamp, Mw. E. Dullaart, Mw. F.A. Geurdes,

Mw. A.S. Swart

Mw. S. Bakker medewerker verkoop

Mw. T. Meser-van Geemen medewerker

coördinator

R.L. Meerman hoofd techniek

J.J. Hillegers, M. Jonker, Mw. L.J. Modderkolk,

D. Usenki

R.K. de Boer medewerker verkoop

telcentrum

R.C.P. de Leeuw plaatsvervangend chef

B.R. Beekman coördinator cpc

Mw. J. Oosterheert, Mw. M.C. von Schmidt auf

Mw. M. Kohler medewerker verkoop

S. Soudagar medewerker telcentrum

surveillance/facilitair coördinator

R. Förster begeleider nieuwbouw

Altenstadt, Mw. I.J. van Tuinen

Ondernemingsraad

Mw. R. Rens-Stenekes plaatsvervangend chef

E.J. Hermelink electromonteur

Geschiedenis

Mw. I.M. van Leeuwen voorzitter

surveillance/facilitair coördinator

P.H. Lammers installatiemonteur

Mw. H.M.G. Koers

Mw. I. Horvath ambtelijk secretaris

B.P. Swemle installatiemonteur

Rijksprentenkabinet

K.B. Kuijpers

A.F. Tomasouw installatiemonteur

Mw. M. Munne, Mw. L. Nijkamp, Mw. E.A.M.

J.H. Oomen

Leermakers, Mw. F. Roos Rosa de Carvalho,

A.M. Plomp

Overige Museumdocenten

Mw. R. Suijver

Mw. M. Stijkel

Mw. I.A. de Bruijne, Mw. E. Cnossen,

Conservering & Restauratie

Mw. A.S. Swart G. Terlouw

Mw. H.H. Peereboom medewerker verkoop J.S. Schaeffers medewerker verkoop

Kassadienst

Mw. N.J. Slingerland medewerker verkoop

Mw. M.H.M. van der Venne chef kassadienst

P.J.C. Veerhuis medewerker verkoop

Mw. H.H. Cosar-Swart plaatsvervangend chef

Buitendepot Lelystad

Mw. R.P.J.M. Verpalen medewerker verkoop

kassadienst

K. Dekker portier/beveiligingsmedewerker J.G. Vontenie portier/beveiligingsmedewerker

P.J. de Vries medewerker verkoop Mw. A. van Zandwijk-Cascio medewerker

Kassiers

verkoop

S. Balbahadoer, Mw. E.T. Bruin, Mw. S. Daher,

Surveillancemedewerkers

Mw. A.I. Gay-Liemburg, Mw. D.A.E. de Groot,

Mw. K.R. de Ghetaldi, Mw. C. Hagelskamp, W.A.

Mw. H. Milde, Mw. W. Oosterbroek, A.E.G.F.

Mw. M. von Aesch-Baas, R.A. von Aesch,

Mw. T. Koldewij, V. Leloux, Mw. C.N. Pols,

Khoudiakov, S.P. Lucchetta, Mw. J.A. Moody,

Facilitair Bedrijf

Romero, S.R. Tirbeni, J. Veerling, W. Visser,

L. Al Gam, Mw. T. Alakhramsing-Chinnoe,

Mw. K.E.J. Ravers, J.S. van Schie, Mw. H.J.M.

Mw. E.R. Oberhumer, Mw. J.S. Roeders,

Mw. C.R.M.C. Keeman facilitair manager

O.D.J.D.J. Willig, Mw. N. van Wolferen

A.C. van Axel Dongen, Mw. M.E. Baeten-Romero,

Schueler

Mw. I. Schnittker

Mw. P. Balak, Mw. R.B. Balbahadoer-Sewtahal,

Mw. M.M. Mariee administratief medewerker Bewaking, Beveiliging & Veiligheid

Mw. M.F. Banen, Mw. M. Baranic-Deda, Mw. C.

Rondleiders

Mw. C.E. Alveres, Mw. J.L.M. Goossens,

Mw. R. van Leth-Elemia medewerker

W. Hekman hoofd bewaking, beveiliging en

Birambie, A.H. Bouanani, F. van den Braak,

Mw. A.E. Aegeter, Mw. F. Alonso de Florida

Mw. A. Witherow-Block, Mw. C. Zeeman

kantinedienst

veiligheid a.i.

Mw. D. Cadjo, J.C. Calderon Garcia, Mw. M.

Rivero, Mw. A.J. Breebaart, Mw. K. Christof,

Automatisering

Mw. H.M.W. de Haas roosterfunctionaris

Mw. H.A. Tomasouw administratief medewerker

Cupac-Sopic, Mw. S. Daher, T.A. Dahmen,

Mw. M. Ciuraj, Mw. C.I.M. Giel-Cossais,

M. Sinester

R.J. Deutekom, Mw. D. Djuric, Mw. A.M.

Mw. G.M.E. Francesschini, Mw. L.B.M. van

Facilitair Bedrijf en Surveillancedienst

Bureau bedrijfshulpverlening

Dosljak-Steblaj, P. Durrfeld, Mw. C.H. Eggink,

Grieken, R.F.M. Kassenaar, Mw. N.G. Kuik,

W.W. Bil, B.H. Felix, Mw. M.M. Mariee,

P.J.M. Donker coördinator brandwacht

P.M. Falet, B.H. Felix, Mw. J.S. Gomes-Monteiro,

Y.D.E. van der Linden, Mw. V. Steijn-Lorin,

Mw. A. Melgers, J. van Nierop, Mw. K.E.C.

Backoffice

P.A. Sarafopoulos medewerker BHV/

H. Heimens, Mw. W.J. Holkamp, F.W. Jongerden,

M.V. Quint, Mw. M.C.H. Snijders, Mw. M.L.

Ruiter-Reus, R.B. van der Voorn,

C.G.M. Langemeijer manager backoffice

brandwacht

Mw. D. Joosten, Mw. A. Kartopawiro, P.I. Keizer,

van Soest, R. Uterwijk, B.E. Michels-Viergever

Mw. C.B. Wijnstijn, Mw. L. Wisman

Mw. J.F.W. van Mill roosterfunctionaris W. Visser roosterfunctionaris

Mw. D.C. Klanke-Heil, H.J. Knukkel, Mw. M.H.

H.J. Hilhorst 1e magazijnmedewerker

148

Educatie & Publieksinformatie

Mw. E.M.L. Faucon inkoper

W.B.J. Taal magazijnbeheerder

Centrale meldkamer

Koster-Lankheet, Mw. W.T. Kroes, K.B. Kuijpers,

Vrijwilligers

D. Bakker magazijnmedewerker

H.A. Panhuysen chef meldkamer

N.M. Lankhaar, Mw. L. Liche, H. van Lierop,

G. van der Hoek bibliotheek

K.J. van Beek magazijnmedewerker

D.P. Dekker wachtcommandant

Mw. A. Melgers, M. Nauta, Mw. A.C.M. Nellen,

Mw. M.L. van der Jagt rijksprentenkabinet

R.J. Gasper medewerker servicedesk

A.M. Plomp wachtcommandant

J. van Nierop, Mw. D.M.C. den Ouden-van

J. Reesing beeldende kunst

Ierssel, Mw. D. Pantelic, M. Pantelic, Mw. P.

Mw. K.A.L. Schuckink-Kool rijksprentenkabinet

Mw. D. Roosendaal medewerker servicedesk P.L.A. Buffing bode/medewerker postkamer

Operators meldkamer

Plomp-Besse, J.A. Quintero, K. Ramlal,

F.A.L. Reijnders bode/medewerker postkamer

C.A. Bekkenutte, L. El Asri, R.R. Giesen,

P.T. Roelvink, Mw. E.M. Schadee-Plaggenburg,

149

Zonder verering geen held

vii

Zonder verering geen held

Naar aanleiding van de 400ste geboortedag van Michiel de Ruyter maakte het Rijksmuseum in samenwerking met De Nieuwe Kerk een tentoonstelling over heldendom en heldenverering in Nederland: Held. Kun je in Nederland beter je kop niet boven het maaiveld uitsteken? De tentoonstelling liet zien dat Nederland toch echte helden heeft: bekende en onbekende helden, dode en levende helden, heiligen en idolen, helden van vroeger en helden van nu.

De tentoonstelling werd vanuit het perspectief van de verering

gelaten op de herdenkingsplekken voor Pim Fortuyn; ze maakten

neutraal mogelijk gehouden, opdat de bezoeker zelf zijn con-

Reclamebureau KesselsKramer bedacht de campagne, die

ingedeeld in vijf thema’s: Held van de staat, Held van het volk,

duidelijk dat er een grote afstand is tussen de klassieke, zichzelf

clusies kon trekken.

voortbouwde op de abstractie van het begrip held. De tentoon-

Held van jezelf, Held of niet en De Ruyter. Via deze indeling kwa-

opofferende, held en de manier waarop er vandaag de dag invul-

Speciaal voor de tentoonstelling werd de website www.held.nl

stelling werd als merknaam met een eigen logo ingezet. Door

men verschillende soorten helden aan bod – officiële helden,

ling aan wordt gegeven. Het museum toonde zo breed moge-

geopend. Hierop was informatie te vinden over de tentoon-

gebruik van een witte sokkel tijdens guerrillamarketing door

volkshelden, controversiële helden en persoonlijke helden – en

lijk hoe en waarmee tal van mensen door Nederlanders als held

stelling en over de vereerden. Ook konden de bezoekers hun

heel Nederland en in de tentoonstelling speelde de campagne

verschillende vormen van verering: van intochten, begrafenis-

werden en worden vereerd, maar liet het waardeoordeel bewust

eigen held vereren, gedenken of in herinnering roepen. Veel

in op de verering. Voor het eerst gebruikte het Rijksmuseum

sen en persoonlijke relieken als aandenken aan helden, tot mer-

aan de bezoeker door de thema’s, objecten en helden, vanuit de

bezoekers maakten van deze mogelijkheid gebruik.

een campagne zonder object, waardoor het traditionele ten-

chandise en propaganda, standbeelden en portretten, fanverza-

inhoudelijke autoriteit, neutraal te presenteren.

De publicatie Held ten slotte, onder redactie van Gijs van der

toonstellingspubliek minder geneigd was de tentoonstelling te

Ham en uitgegeven door het Rijksmuseum en Nieuw Amster-

bezoeken.

Na Fashion DNA in 2006 was Held in 2007 het tweede samenwer-

een esthetisch of historisch verhaal ingepast, maar kregen meer

Informatie en evenementen

dam, vormde in woord en beeld een aanvulling en verdieping

De tentoonstelling werd door een aanzienlijk en gevarieerd

kingsproject van het Rijksmuseum en De Nieuwe Kerk, waarbij

een functioneel en associatief kader. De tentoonstelling had geen

In de inrichting van de tentoonstelling smolten vorm en inhoud

op de tentoonstelling. In vijf essays komen vanuit verschillende

publiek bezocht. Media gingen uitvoerig in op het onderwerp,

de inhoudelijke en organisatorische verantwoordelijkheid pri-

chronologisch verloop en kende geen vaste route. Dit kwam ook

samen. De Nieuwe Kerk zelf kreeg tijdelijk de functie van natio-

gezichtspunten heldendom en verering aan bod en vier colum-

minder op de concrete tentoonstelling zelf. Vele bezoekers

mair bij het museum lag. Conservator geschiedenis Gijs van der

voort uit de ruimte van de kerk zelf, die tijdelijk de functie van

naal pantheon, waarbij de aanwezige grafmonumenten tentoon-

nisten geven hun visie op hedendaags heldendom. Bovendien

waardeerden de invalshoek, de breedte en de actualiteit van de

Ham en conservator tentoonstellingen Kris Callens maakten een

nationaal pantheon kreeg, waarbij de bestaande grafmonumenten

stellingsobjecten werden. Vormgever Marcel Schmalgemeijer  gaf

zijn er gedichten uit de laatste vier eeuwen in opgenomen die

tentoonstelling, anderen hadden meer moeite met het opzet.

tentoonstelling die liet zien hoe in Nederland helden werden

tentoonstellingsobjecten werden.

de thematische ensembles een bijpassende, theatrale uitstra-

zelf een vorm van heldenverering zijn, zoals het Wilhelmus,

En zo was de tentoonstelling misschien wel een echte held van

ling en plaatste ze als losse elementen in de ruimte, als tijdelij-

Vondel over Frederik Hendrik, Multatuli over Michiel de Ruy-

vandaag: vereerd maar soms ook verguisd, en dankzij veel aandacht van de media korte tijd beroemd.

melingen, onderscheidingen en prijzen. Objecten werden niet in

en worden vereerd, met als motto ‘zonder verering geen held’. De makers wilden zelf geen antwoorden geven en niet aange-

Zelfverheerlijking

ke monumenten. Hij ontwierp als toegang tot de tentoonstelling

ter maar ook Lange Frans en Baas B over slachtoffers van zin-

ven: dit zijn de helden van Nederland. De bezoeker moest in de

De tijdelijkheid en betrekkelijkheid van heldenverering en dus

een tribune met poort, die tevens drager was van het subthema

loos geweld.

rol van vereerder kunnen treden en zich afvragen: wanneer is

van de heldenstatus kregen uitdrukkelijk de ruimte. Zo hing Golt-

Intochten. Vervolgens liep de bezoeker over een oranje tapijt dat

Gedurende de tentoonstelling werd in De Nieuwe Kerk elke

Held werd mogelijk gemaakt door founders Fortis en Corporate

iemand een held? Waar moet een held aan voldoen? Is iemand

zius’ portret van de Haarlemse koopman Johannes Colterman als

weer door een tribune werd afgesloten, met als middelpunt een

donderdagavond een lezing gegeven en vond elke zaterdag-

Express (voorheen Buhrmann) en hoofdsponsor kpmg van De

die wordt vereerd per definitie een held? Het publiek kreeg zo

Hercules (Frans Hals Museum) naast een foto van de gespierde

medaille die tevens wegwijzer en spiegel was.

middag de Loftrompet plaats, een bijeenkomst waarin gast-

Nieuwe Kerk, door NRC Next en Hilton Hotel Amsterdam, en

een fundamenteel andere rol dan die van passieve genieter. Het

turner Yuri van Gelder, en reveleerde zo zijn functionele beteke-

De publieksinformatie bestond uit een inleidende tekst over de

sprekers vertelden over hun helden. Speciaal voor de tentoon-

door de Mondriaan Stichting en het Victor Muller Fonds.

werd uitgenodigd, aangezet en uitgedaagd tot nadenken en tot

nis als streling van het ego. Naast uitgebreide aandacht aan de

tentoonstelling bij de ingang, teksten over de vijf thema’s op een

stelling bood Amsterdam City Walks een stadswandeling aan

beleving van de tentoonstelling. Net als Fashion DNA ging Held

verering van de Nederlandse held bij uitstek, Michiel de Ruyter,

folder-met-plattegrond, teksten per ensemble op de panelen en

langs verschillende heldenmonumenten in de binnenstad.

in essentie over identiteit.

waren er bijvoorbeeld ook documenten te zien die waren achter-

vitrines en korte teksten bij de objecten. Alle informatie werd zo

Omslag: Affiche en campagnebeeld Held. Ontwerp KesselsKramer Boven: Bezoeksters Held. Foto Jeroen Swolfs

Overzicht van Held. Foto Marcel Schmalgemeijer

Links: Stacey Rookhuizen, jonge Held, geeft als enige platenbaas van Nederland jong talent een kans. Foto Amaury Miller/Hollandse Hoogte

Website Held. Gerealiseerd door TWV Media, techniek Driebit.

Financieel verslag 152

Bericht van de Raad van Toezicht

153

Verslag van de directie

153

Toelichting op de verschillende resultaten

156

Geconsolideerde balans

157

Geconsolideerde categoriale exploitatierekening

157

Geconsolideerd kasstroomoverzicht

158

Waarderingsgrondslagen

159

Toelichting op de geconsolideerde balans

164

Toelichting op de geconsolideerde categoriale exploitatierekening

166

Overige gegevens

167

Raad van Toezicht

168

Meerjarenoverzicht

Financieel Verslag Bericht van de Raad van Toezicht

verlaat. De Raad is de heer De Leeuw veel dank verschuldigd voor

teur van het Rijksbureau voor Kunsthistorische Documentatie.

Samenvatting exploitatiesaldo

Jaarrekening en bestemming van het exploitatieresultaat

alles wat hij in de afgelopen twaalf jaar heeft betekend voor het

Bij de werving van de nieuwe directeur heeft de Raad zich laten

(bedragen x € 1.000)

De door de directie opgestelde jaarrekening over het boekjaar

Rijksmuseum.

bijstaan door een extern bureau. In een van de vergaderingen

2007 is gecontroleerd door Deloitte Accountants B.V. (conform

De Raad heeft in februari 2008 de heer drs. W.M.J. Pijbes, sinds

zonder de directie heeft de Raad het eigen functioneren en het

artikel 13.3 van de statuten). De verklaring van de accountants

2000 directeur van de Kunsthal Rotterdam, benoemd tot hoofddi-

functioneren van de directie geëvalueerd. Voorts is gesproken

is opgenomen bij de overige gegevens. De directie heeft de jaar-

recteur. De heer Pijbes was sinds 2005 lid van de Raad en is begin

over de remuneratie van de directie.

rekening ter goedkeuring voorgelegd aan de Raad van Toezicht.

2008 in verband met deze benoeming teruggetreden uit de Raad,

De Financiële Commissie, waarin de Raad wordt vertegenwoor-

De Raad heeft mede op grond van de accountantsverklaring en

waarvoor hij zijn werk de facto al had neergelegd op het moment

digd door mevrouw Scheltema, heeft driemaal vergaderd, waar-

het bijbehorende verslag de jaarrekening goedgekeurd waarna

dat hij kandidaat werd voor de vacature van hoofddirecteur.

bij de belangrijkste gespreksonderwerpen werden gevormd door

deze door de algemeen directeur van de Stichting is vastgesteld

152

de financiële resultaten, de begroting 2008, het financiële kader

2007 uitkomst

2007 begroting

verschil

74 -450

-2.470 -450

2.544 -

334

220

114

-

-

-

-

2.700

-2.700

-42

-

-42

1. Resultaat op gewone bedrijfsuitoefening 2. Resultaat op aankopen 3. Resultaat op huur en kosten Het Nieuwe Rijksmuseum (hnr) 4. Resultaat op project samenwerkende meldkamers 5. Resultaat op reizende tentoonstellingen en exploitatiebijdrage hnr

(conform artikel 13.4 van de statuten). In overleg met de direc-

Toezicht

van Het Nieuwe Rijksmuseum en de vernieuwde resultatenanalyse.

tie is besloten het exploitatiesaldo verminderd met de volgens het

De Raad heeft in het verslagjaar regelmatig overleg gevoerd met

Een van de vergaderingen van de Financiële Commissie werd bij-

Handboek Verantwoording Cultuursubsidies Musea verplichte toe-

de directie. De Raad heeft viermaal met de directie vergaderd en

gewoond door de externe accountant.

voeging aan het bestemmingsfonds ocw toe te voegen aan de alge-

driemaal zonder de directie. Daarnaast was sprake van tussentijds

mene reserve. Tevens is conform de hierover in 2006 met de direc-

overleg tussen individuele leden van de Raad en de directie. In

De Raad van Toezicht bedankt de directie en medewerkers voor

lyse opgesteld. Hierbij wordt het resultaat uitgesplitst naar de ver-

tie gemaakte afspraken 30% van het op publieksgebied behaalde

november is er een ‘themabijeenkomst’ geweest van de Raad met

hun bijdragen in het afgelopen jaar.

schillende onderdelen van het resultaat. Het resultaat op gewone

positieve resultaat toegevoegd aan de reserve kunstaankopen.

het Kernteam (directie en een aantal afdelingshoofden) waarin

Totaal exploitatiesaldo

Om een beter inzicht te geven in de omvang en samenstelling van het resultaat is in het boekjaar 2007 een vernieuwde resultatenana-

bedrijfsuitoefening (1) betreft het resultaat behaald met de regu-

de plannen voor Het Nieuwe Rijksmuseum centraal stonden.

Amsterdam, 9 april 2008

liere museale activiteiten. De resultaten (2) tot en met (5) betref-

Mutaties en benoemingen

Een vast agendapunt tijdens de vergaderingen met de directie

De Raad van Toezicht

fen de (soms) minder beïnvloedbare (projectmatige) onderdelen

In 2007 werden door de minister van Onderwijs, Cultuur en

was in het afgelopen jaar wederom Het Nieuwe Rijksmuseum.

Wetenschap drie nieuwe leden in de Raad benoemd. Mevrouw

Voorts is overlegd over de financiële gang van zaken en de begro-

Dhr. mr. A. Ruys, voorzitter

batenkant optreden tussen begroting en realisatie maar die uitein-

Scheltema, financieel directeur van Shell Nederland, trad in maart

ting 2008. De jaarrekening over 2006 werd besproken in aanwe-

Mw. mr. A. Deveci-Kesmer

delijk wel een budgettair neutraal resultaat opleveren.

toe tot de Raad waar zij de plaats inneemt van een lid met speci-

zigheid van de externe accountant. Conform de aanbevelingen

Dhr. W. Kok

fieke kennis van financiën en economie die vacant was geworden

van de Code Cultural Governance zijn Reglementen opgesteld

Dhr. Mr. M.L.B. van der Lande

Een nadere cijfermatige toelichting op de diverse onderdelen van

door het vertrek van de heer dr. H.H.F. (Herman) Wijffels.

voor de Raad respectievelijk de directie. Het sociale beleid en

Dhr. prof. dr. F.P. van Oostrom

het resultaat en de samenstelling hiervan is hieronder opgenomen:

In juni werden de heer mr. M.L.B. van der Lande, partner bij

het personeelsbeleid kwamen regelmatig aan de orde, waarbij

Mw. drs. M.A. Scheltema

advocatenkantoor Baker & McKenzie, en de heer prof. dr. F.P.

met name aandacht is besteed aan organisatiewijzigingen op het

van Oostrom, Universiteitshoogleraar aan de Universiteit Utrecht

gebied van beveiliging, evenementen & ontvangsten en educatie

Verslag van de directie

1. Resultaat op gewone bedrijfsuitoefening

en President van de Koninklijke Nederlandse Akademie van

en aan de vorming van een Frontoffice, waarin de medewerkers

Het boekjaar 2007 was opnieuw een succesvol financieel jaar.

Het boekjaar 2007 was het vierde jaar van een reeks van jaren waar-

Wetenschappen, lid van de Raad. Zij zijn de opvolgers van de

die in de Philipsvleugel direct bij het bedienen van het publiek

Met name door de hoge bezoekersaantallen werd het resultaat

in alleen de Philipsvleugel toegankelijk is voor publiek. In 2007

heer mr. A.S. Fransen van de Putte die op 11 juni 2006 overleed

betrokken zijn, worden samengebracht. Raad en directie spra-

op de gewone bedrijfsuitoefening uiteindelijk afgesloten met

werd de Philipsvleugel 969.561 (2006: 1.142.182) keer bezocht

en mevrouw drs. P.M. (Nelleke) Noordervliet, die de Raad in

ken enkele malen over het – inmiddels beëindigde – initiatief

een positief resultaat van € 74.000 ten opzichte van een begroot

tegenover een begroot bezoekersaantal van 870.000. De verhou-

juni 2007 verliet vanwege het bereiken van de maximale zittings-

om een vestiging in Den Haag te openen alsmede over de plan-

negatief resultaat van € 2.470.000. Daarnaast bleven de overige

ding van het nationale en internationale bezoek was 34%/66%

termijn van acht jaar. De Raad is de heer Fransen van de Putte,

nen van de overheid om (rijksgesubsidieerde) musea gratis toe-

onderdelen van het resultaat binnen de begroting. Hierdoor kon

(begroot 2007: 35%/65%, werkelijk 2006: 38%/62%). De Muse-

mevrouw Noordervliet en de heer Wijffels veel dank verschuldigd

gankelijk te maken en om een Nationaal Historisch Museum op

voor 2007 worden afgezien van de opbrengst reizende tentoon-

umnacht op 3 november 2007 trok ca 5.400 bezoekers (2006: cir-

voor hun belangrijke bijdragen aan het werk van de Raad. Met

te richten. Diverse conservatoren presenteerden recente aanwin-

stellingen en de exploitatiebijdrage Het Nieuwe Rijksmuseum.

ca 5.500). Ook in 2007 werd in het kader van het doelgroepen-

deze benoemingen is invulling gegeven aan de in de profielschets

sten aan de Raad.

Deze kunnen in reserve worden gehouden voor de nog komen-

beleid gratis toegang voor jongeren (t/m 18 jaar) gecontinueerd.

opgenomen eisen dat een lid van de Raad beschikt over speci-

De vergaderingen van de Raad zonder de directie waren groten-

de jaren van het renovatietraject. Het hierna resterend negatief

Dit heeft geresulteerd in 97.606 individuele jeugdige bezoekers

fieke kennis en deskundigheid op juridisch terrein en dat een

deels gewijd aan de opvolging van de hoofddirecteur. De Raad

resultaat van € 42.000 wordt gedekt door de in 2005 en 2006

(2006: 116.109 ) en 37.033 bezoeken in klassikaal verband (2006:

‘leading intellectual’ deel uitmaakt van de Raad. De Raad is ver-

heeft voor dit traject een Benoemingscommissie ingesteld, die

behaalde positieve resultaten van in totaal € 244.000. Het cumu-

43.071). Al met al was 14% van het totale bezoek jeugd (2006:

heugd dat hij mevrouw Scheltema en de heren Van der Lande en

aanvankelijk bestond uit de heren Ruys, Van der Lande en Pijbes.

latief exploitatiesaldo over de cultuurnotaperiode 2005-2008

14%). Als percentage van het totale nationale bezoek stegen de

Van Oostrom als nieuwe leden kon verwelkomen.

Op het moment dat de heer Pijbes kandidaat werd voor de vaca-

bedraagt € 202.000 positief. De omvang en de samenstelling van

Museumkaartbezoeken: 21% tegenover 20% in 2006. Rijksmuse-

Begin oktober 2007 is bekendgemaakt dat de heer prof. dr. R. de

ture van hoofddirecteur is hij uit de commissie teruggetreden.

het resultaat over 2007 ten opzichte van de begroting is in het

um Amsterdam Schiphol op luchthaven Schiphol ontving 192.844

Leeuw, sinds 1996 hoofddirecteur, medio 2008 het Rijksmuseum

Zijn plaats is ingenomen door de heer dr. R.E.O. Ekkart, direc-

staatje rechsboven samengevat.

bezoekers in 2007 (2006: 222.350).

van het resultaat waarbij soms grote afwijkingen aan de kosten- en

Toelichting op de verschillende resultaten

153

Als gevolg van de hoger dan begrote bezoekersaantallen zijn de inkomsten uit entree € 833.000 hoger dan begroot. De gemiddelde entreeopbrengst per bezoeker bedroeg in 2007 € 6,98 (begroot 2007: € 6,73, 2006: € 6,90). De gemiddelde opbrengst per bezoeker is gestegen omdat een groter deel van het nationale bezoek eerste-keer (volbetalende) bezoekers waren. De inkomsten uit de verkopen van de museumwinkel zijn als gevolg van de hogere bezoekersaantallen hoger dan begroot (€ 101.000). Relatief gezien bleven deze inkomsten echter achter ten opzichte van de hogere bezoekersaantallen omdat de gemiddelde besteding per bezoeker in 2007 (€ 2,57) lager was dan de begroting (€ 2,75) en 2006 (€ 3,07). Mogelijke verklaring is dat bij

1. Resultaat op gewone bedrijfsuitoefening (bedragen x € 1.000)

Entreegelden Rijksmuseumwinkel Overige winkels Sponsoring Overige opbrengsten Exploitatiesubsidie ocw Bijdrage ocw inzake vut/Prepensioen Overige bijdragen Totaal baten

Lasten

tussen entreeprijs en winkelbesteding. Tevens lijkt de grote drukte

Salarislasten en inhuur derden Afschrijvingen Tentoonstellingen Algemeen onvoorzien Overige huisvestingslasten Oog Overige lasten Totaal lasten Operationeel resultaat uit bedrijfsuitoefening Totaal saldo rentebaten en -lasten

De inkomsten uit sponsoring zijn € 300.000 lager dan begroot. Dit betreft de niet gerealiseerde sponsoring voor de tentoonstelling Held in De Nieuwe Kerk. De prijs- en looncompensatie over 2007 inzake de subsidie ocw was hoger dan begroot. Omdat ultimo 2006 vanwege de toevoeging aan de voorziening overgangsmaatregel vut en prepensioen alle nog voor deze overgangsmaatregel en prepensioen gereserveerde gelden van ocw in het geheel zijn vrijgevallen ten gunste van de exploitatie, was er vanaf 2007 geen vrijval meer van deze middelen terwijl deze nog wel waren begroot voor 2007. De subsidie ocw is hierdoor per saldo lager

2007 begroting

verschil

6.900 1.562 491 450 2.597 16.596

6.067 1.461 501 750 2.591 16.463

833 101 -10 -300 6 133

1. Resultaat op gewone bedrijfsuitoefening

967 29.563

252 547 28.632

-252 420 931

17.766 2.166 1.683 1.435 417 7.073 30.540

18.563 2.344 1.810 225 1.797 6.781 31.520

-797 -178 -127 -225 -362 417 292 -980

(bedragen x € 1.000)

-977

-2.888

1.911

De verschillende posten met betrekking tot kunstaankopen (aankopen, bijdragen en mutatie bestemmingsfonds) zijn per saldo budgettair neutraal. De omvang van deze uitgaven en bijdragen voor aankopen kunnen per jaar zeer verschillend zijn. In 2007 zijn deze ongeveer op het begrote niveau uitgekomen.

2. Aankopen

1.051

418

633

74

-2.470

2.544

2007 uitkomst

2007 begroting

2.167 102 2.269

2.543 2.543

verschil

Baten Bijdragen voor aankopen Sponsoring voor aankopen Totaal baten

-376 102 -274

Lasten Aangewend voor aankopen Mutatie bestemmingsfonds aankopen Totaal lasten 2. Resultaat op aankopen

2007 uitkomst

2007 begroting

verschil

9.976

9.985

-9

14.626 293 24.895

19.470 1.038 30.493

-4.844 -45 -5.598

6.878

7.566

-688

3.999

3.700

299

13.421

18.500

-5.079

47

59

-12

51

150

-99

120

246

-126

45 24.561

52 30.273

-7 -5.712

334

220

114

2007 uitkomst

2007 begroting

verschil

350

306

44

350 700

306 612

44 88

185

180

5

487 28 700

315 117 612

172 - 89 88

-

-

-

Baten

2. Aankopen

(bedragen x € 1.000)

2.678 41 2.719

2.993 2.993

-315 41 -274

-450

-50

-

3. Huur en kosten Het Nieuwe Rijksmuseum Het resultaat met betrekking tot de huur, de dienstverleningsovereenkomst met Universiteit van Amsterdam (UvA) en Instituut

dan begroot (€ 119.000). De hogere overige bijdragen betref-

154

3. Huur en kosten Het Nieuwe Rijksmuseum

sponsor ing werd € 633.000 meer aan rentebaten gerealiseerd dan begroot.

Baten

het volbetalende nationale bezoek een substitutie-effect optreedt in de winkel aan de kassa een rol te spelen.

2007 uitkomst

liquiditeitsbeheer en een gunstig rentearrangement met hoofd-

Subsidie ocw huur Subsidie ocw Het Nieuwe Rijksmuseum ICN/UvA inzake Ateliergebouw Som der baten

Lasten Huren rgd structureel Overmaking saldo subsidie huur en structurele huren rgd aan project hnr Declarabele kosten Het Nieuwe Rijksmuseum Afschrijving inrichting Ateliergebouw deel icn/UvA Servicekosten Ateliergebouw deel icn/UvA Exploitatiekosten Ateliergebouw deel icn/UvA Opening Ateliergebouw deel icn/UvA Som der lasten 3. Resultaat op huur en kosten Het Nieuwe Rijksmuseum

4. Project Samenwerkende Meldkamers (bedragen x € 1.000)

Baten

fen een niet begrote subsidie van de gemeente Amsterdam voor

tal projecten (bijvoorbeeld het crm-pakket [customer relations

Collectie Nederland (icn) voor het Ateliergebouw en de kosten

de internationale promotie van de Meesterwerken (€ 225.000),

management] en de beeldbank) is nog onderhanden of later in

van Het Nieuwe Rijksmuseum zijn per saldo € 114.000 hoger dan

de garantiestelling van het VSBfonds voor het tijdschrift Oog

gebruik genomen dan begroot waardoor hierop nog geen of een

begroot. Dit hogere resultaat ten opzichte van de begroting is het

(€ 100.000) en bijdragen van het Rijksmuseum Fonds voor diver-

lagere afschrijving heeft plaatsgevonden.

gevolg van in voorgaande jaren genomen kosten die in 2007 als-

se projecten.

De onderschrijding op de post gebouwen en terreinen betreft

nog konden worden gedeclareerd bij het project.

De loonkosten over 2007 zijn € 1.217.000 lager dan begroot. Hier-

vooral de lager uitgevallen huisvestingslasten van het Atelierge-

De verschillen tussen de begrote kosten en de werkelijke kosten

in is begrepen de voordelige pensioenafrekening over 2006 van

bouw als gevolg van de latere oplevering. Het uitgavenniveau

betreffen vooral afwijkingen van inschattingen van de declarabe-

€ 295.000. Verder zit het grootste gedeelte van de onderschrij-

met betrekking tot tentoonstellingen was vrijwel gelijk aan de

le projectkosten die een even grote afwijking tussen begrote en

ding ten opzichte van de begroting in de roostergebonden func-

begroting.

werkelijke subsidiebaten van ocw ten gevolg hebben. Dit betreft

ties. Slimmer roosteren en het zich nog steeds doorzettende lage

De lancering van het nieuwe tijdschrift Oog was niet voorzien in de

met name de door de Rijksgebouwendienst (rgd) in rekening te

ziekteverzuim zijn positief van invloed geweest op de hoogte van

begroting 2007 en leidde daarom ten opzichte van de begroting

brengen klantbijdrage voor het Hoofdgebouw en Ateliergebouw

deze personele kosten. Tevens was door de latere oplevering van

tot een extra kostenpost van € 417.000. Hier staan extra adverten-

die bij het project worden gedeclareerd. Hiervoor was een bedrag-

het Ateliergebouw de inzet van extra bewaking en beveiligingsper-

tie-inkomsten en inkomsten uit abonnementen en losse verkoop

van € 16.000.000 begroot terwijl in 2007 slechts een bedrag van

soneel pas op een later moment noodzakelijk. Ook was een aantal

tegenover (€ 132.000), naast de eerder genoemde garantiestelling

€ 11.100.000 is gefactureerd. De overige verschillen zijn een

vacatures niet ingevuld. Hierdoor is wel meer beroep gedaan op

van het VSBfonds.

gevolg van de latere oplevering van het Ateliergebouw (1 juli 2007

4. Project Samenwerkende Meldkamers

inhuur derden en uitzendkrachten (€ 420.000) maar per saldo is

De overige posten van de exploitatie ontwikkelden zich ongeveer

in plaats van 1 april 2007) en de (inmiddels herziene) keus van

Het project Samenwerkende Meldkamers betreft een samenwer-

sprake van een onderbesteding van € 797.000.

op begroting. Mede hierdoor hoefde de post algemeen onvoor-

icn om het Ateliergebouw niet te betrekken. Per saldo pakken

king tussen het Rijksmuseum en het Van Gogh Museum (vgm).

De afschrijvingslasten zijn € 192.000 lager dan begroot. Een aan-

zien in 2007 niet te worden aangesproken. Door een zorgvuldig

deze verschillen budgettair neutraal uit.

Doelstelling van deze samenwerking is om middels de gezamenlij-

Subsidie ocw Samenwerkende Meldkamers Doorberekende kosten Samenwerkende Meldkamers Som der baten

Lasten Huur Paulus Potterstraat 10 (PP10) Advies en overige exploitatiekosten Samenwerkende Meldkamers Rente en afschrijving PP10 Som der lasten 4. Resultaat op project Samenwerkende Meldkamers

155

ke huisvesting van beide meldkamers en een opleidingsprogram-

Geconsolideerde balans

Geconsolideerde categoriale exploitatierekening

(na resultaatbestemming)

Geconsolideerd kasstroomoverzicht

ma dat tot pac-certificering (Particuliere Alarm Centrale)moet leiden, te komen tot een kwaliteitsverbetering van deze activiteiten.

Geconsolideerde balans

Voor dit traject is een subsidie van ocw verkregen ter dekking van

(bedragen x € 1.000)

de aanloopkosten, de opleidingen en de eenmalige investeringskosten van dit project. Bij de begroting 2007 werd uitgegaan van een oplevering van de meldkamers rond september 2007. Wegens technische tegenvallers in dit complexe traject wordt momenteel verwacht dat de ingebruikname in mei 2008 kan plaatsvinden. De uitkomsten van dit project zijn vanwege de verkregen subsidie budgettair neutraal.

5. Reizende tentoonstellingen en exploitatiebijdrage HNR (bedragen x € 1.000)

2007 uitkomst

verschil begroting

-

800

-800

-

1.900

-1.900

2007

Baten Subsidie ocw: exploitatiebijdrage hnr Opbrengst reizende tentoonstellingen 5.Resultaat op reizende tentoonstellingen en exploitatiebijdrage HNR

-

2.700

-2.700

5. Reizende tentoonstellingen en exploitatiebijdrage hnr Door de ten opzichte van de begroting 2007 gunstige ontwikkeling van de diverse onderdelen van het resultaat kon in 2007 geheel worden afgezien van de begrote (incidentele) inkomsten uit hoofde van de opbrengst reizende tentoonstellingen en de exploitatiebijdrage van Het Nieuwe Rijksmuseum. Deze blijven hierdoor beschikbaar voor de resterende periode van de renovatie en zullen worden ingezet als de ontwikkeling van de exploitatie in de toekomst dit noodzakelijk maakt. De directie Prof. dr. R. de Leeuw, hoofddirecteur J.W. Sieburgh, zakelijk directeur Dr. J.P. Sigmond, directeur collecties

Geconsolideerde categoriale exploitatierekening

(na resultaatbestemming) 31-12-2007

31-12-2006

1 9.076

55 4.613

Vaste activa I. Immateriële vaste activa II. Materiële vaste activa

(bedragen x € 1.000)

2007

Geconsolideerd kasstroomoverzicht 2007

2006

uitkomst

begroting

uitkomst

11.768 977 12.745

12.871 1.743 14.614

15.916 487 16.403

37.549

43.576

37.236

10.258

10.249

10.097

16.314

16.199

15.962

10.977

17.128

11.177

3.134 40.683 53.428

3.090 46.666 61.280

3.874 41.110 57.513

17.766

18.563

19.314

2.213 7.272 2.678 24.551 54.480

2.403 7.942 2.993 29.797 61.698

2.019 5.972 3.821 26.284 57.410

1.051 -1

418 -

329 432

-41 -42

-

-188 244

A. Opbrengsten Directe opbrengsten (A.1. t/m A.5.) Indirecte opbrengsten (A.6. t/m A.8.) totaal opbrengsten

729 8.046 33.830 51.682

652 16.843 28.021 50.184

Passiva VII. Groepsvermogen - VII.1. Algemene reserve - VII.2. Bestemmingsfonds ocw - VII.3. Reserve bedrijfsinstallaties - VII.4. Reserve kunstaankopen VIII. Bestemmingsfonds kunstaankopen IX. Voorzieningen X. Langlopende schulden XI. Kortlopende schulden

7.140 5.240 112 654 1.134 308 6.645 22.442 17.147 51.682

7.182 5.430 138 708 906 267 6.313 17.060 19.362 50.184

B. Bijdragen Subsidie Ministerie ocw (B.1. t/m B.3.) - B.1. Subsidie Ministerie ocw: huren en services - B.2. Subsidie Ministerie ocw: exploitatiebijdrage - B.3. Subsidie Ministerie ocw: incidenteel Overige subsidies en bijdragen (B.4. t/m B.10.)

totaal bijdragen som der baten

Lasten C. Personeelslasten D. Afschrijvingen op (im)materiële vaste activa E. Huur F. Kunstaankopen G. Overige lasten som der lasten H. Saldo rentebaten en -lasten saldo uit gewone bedrijfsuitoefening I. Mutatie bestemmingsfonds kunstaankopen Exploitatiesaldo

2007

2007

2006

uitkomst

begroting

uitkomst

-42

0

244

2.213

2.403

2.019

-164

-93

-138

41 98

228

188 3.286

2.146

2.538

5.599

-77 8.797 -2.215

-900

51 -10.021 3.056

8.651

1.638

-1.315

-6.660 38

-1.548 -

-755 5

3.780 -2.842

3.334 1.786

3.510 2.760

-

-

5 97

-

-

13 -119

-

-252 -252

-509 -513

5.809 28.021 33.830

3.172 28.021 31.193

932 27.089 28.021

Kasstroom uit operationele activiteiten

Vlottende activa IV. Voorraden V. Vorderingen VI. Liquide middelen

(bedragen x € 1.000)

Exploitatieresultaat Aanpassingen voor: - Afschrijvingen immateriële en materiële vaste activa - Vrijval egalisatiereserve investeringsbijdragen - Mutatie bestemmingsfonds kunstaankopen - Mutatie voorzieningen bruto kasstroom uit operationele activiteiten Mutatie in voorraden Mutatie in vorderingen Mutatie in kortlopende schulden netto kasstroom uit operationele activiteiten

Kasstroom uit investeringsactiviteiten Investeringen in vaste activa Desinvesteringen in vaste activa Ontvangen egalisatiereserve investeringsbijdragen kasstroom uit investeringsactiviteiten

Kasstroom uit financieringsactiviteiten Ontvangen bijdrage ocw inzake (pre)pensioen Toevoeging inzake jubilea-uitkeringen Ontvangen op langlopende schuld Stichting Wachtgeldfonds Vrijval Stichting Wachtgeldfonds Vrijval bijdrage ocw inzake (pre)pensioen kasstroom uit financieringsactiviteiten mutatie liquide middelen Liquide middelen begin boekjaar Liquide middelen einde boekjaar

Het kasstroomoverzicht is opgesteld volgens de indirecte methode.

156

157

Waarderingsgrondslagen

4. Kunstcollectie

6. Grondslagen voor de bepaling van het resultaat

en de overige lasten 2006 in de jaarrekening 2007 beiden met een

1. Algemeen

De kunstcollectie is eigendom van de Staat der Nederlanden en is

6.1. Buitengewone resultaten

gelijk bedrag van € 154.000 zijn opgehoogd. Het effect van deze

De geformuleerde grondslagen hebben betrekking op de jaarreke-

daarom niet in de balans opgenomen. De collectie is niet verzekerd.

Buitengewone baten en lasten vloeien voort uit handelingen en

aanpassing op het resultaat 2006 bedraagt nihil.

ning als geheel en daarmee tevens op de geconsolideerde jaarrekening die daarvan een onderdeel vormt. De waardering en bepa-

5. Grondslagen voor de waardering van activa en passiva

tiviteiten en zijn derhalve van incidentele aard.

Toelichting op de geconsolideerde balans

ling van het resultaat vinden plaats op basis van historische kosten.

5.1. Immateriële vaste activa

6.2. Kunstaankopen en bijdragen ten behoeve van kunstaankopen

I. Immateriële vaste activa

Voorzover niet anders is vermeld zijn de activa en passiva opgeno-

De kosten van programmeren, vormgeven en overige bijkomende

De onderdelen van de subsidie, de schenkingen en overige bijdra-

De Rijksmuseum-website is in 2004 in zijn geheel vernieuwd.

men tegen nominale waarde. Baten en lasten worden toegerekend

kosten inzake de website van het Rijksmuseum, worden geactiveerd

gen die bestemd zijn voor het doen van kunstaankopen worden

De hierop betrekking hebbende kosten zijn geactiveerd. Het af-

aan het jaar waarop ze betrekking hebben, ongeacht of ze tot ont-

als ‘website’ tot ten hoogste de aan derden gedane uitgaven vermin-

evenals de kunstaankopen zelf, in de exploitatierekening verant-

schrijvingspercentage van de website is gebaseerd op de economi-

vangsten of uitgaven hebben geleid. Baten worden slechts opge-

derd met de afschrijvingen. De afschrijvingen vinden lineair plaats

woord. De bedragen verkregen van derden ten behoeve van kunst-

sche levensduur en bedraagt 33,3 %.

nomen voorzover zij op balansdatum zijn gerealiseerd. Lasten en

en zijn gebaseerd op een economische levensduur van 3 jaar.

aankopen die ultimo boekjaar nog niet zijn besteed aan de verwer-

risico’s die hun oorsprong vinden voor het einde van het verslag-

5.2. Materiële vaste activa

ving van kunstaankopen, worden ultimo boekjaar toegevoegd aan

jaar, worden in acht genomen indien zij voor het maken van de

De materiële vaste activa worden gewaardeerd op verkrijgingsprijs,

het bestemmingsfonds kunstaankopen. Bij aankoop van kunstvoor-

jaarrekening bekend zijn geworden.

verminderd met de cumulatieve afschrijvingen. De afschrijvingen

werpen in latere jaren, vallen deze bedragen vrij ten gunste van de

stand 1 januari

zijn gebaseerd op de geschatte economische levensduur en worden

exploitatie. Deze mutatie in het bestemmingsfonds kunstaankopen

2. Criteria voor consolidatie

berekend op basis van een vast percentage van de verkrijgingsprijs.

wordt separaat verantwoord in de exploitatierekening. Het bestem-

In de geconsolideerde jaarrekening zijn de financiële gegevens

Er wordt afgeschreven vanaf het moment van ingebruikneming.

mingsfonds aankopen maakt geen deel uit van het eigen vermogen.

Aanschafwaarde Cumulatieve afschrijvingen boekwaarde 1 januari

opgenomen van Stichting Het Rijksmuseum en van de groeps-

De in 2005 overgedragen bedrijfsinstallaties van de Rijksgebou-

6.3. Opbrengst reizende tentoonstellingen

maatschappijen waarin Stichting Het Rijksmuseum direct of indi-

wendienst worden gewaardeerd op de geraamde aanschaf- en

De opbrengsten van deze tentoonstellingen dienen ter dekking

rect meer dan de helft van het stemgerechtigde kapitaal houdt

boekwaarden herleid aan de hand van de lijsten van het geplande

van teruglopende exploitatieopbrengsten in de periode van de

of waarin Stichting Het Rijksmuseum op grond van aanvullende

planmatig onderhoud. Deze lijsten zijn ook de basis geweest voor

renovatie en zijn bedoeld als aanvulling op de in deze periode in

regelingen beschikt over de beslissende zeggenschap ter zake van

de (her)verdeling van de servicebedragen en worden door het

te zetten exploitatiebijdrage van Het Nieuwe Rijksmuseum. De rei-

het bestuur en het financiële beleid. De activa, passiva, resultaten

Ministerie van Financiën geaccepteerd ter bepaling van de door

zende tentoonstellingen zijn niet bedoeld als reguliere, algemene

en kasstromen van deze groepsmaatschappijen zijn in de conso-

het ministerie van ocw verschuldigde overdrachtsbelasting.

bron van opbrengsten voor het Rijksmuseum. De baten die voort-

lidatie betrokken onder eliminatie van de onderlinge verhoudin-

5.3. Voorraden

vloeien uit de inzet van het instrument van de reizende tentoon-

II. Materiële vaste activa

gen en transacties.

De voorraden worden gewaardeerd tegen de verkrijgingsprijs of

stellingen worden gematcht met de gevolgen die de renovatie kent

De afschrijvingspercentages van de materiële vaste activa zijn geba-

De opgenomen groepsmaatschappijen, gevestigd te Amsterdam,

lagere netto-opbrengstwaarde.

voor de exploitatie van het Rijksmuseum (afnemende bezoekers-

seerd op de economische levensduur. Bij aanschaffingen in de

zijn:

5.4. Vorderingen

aantallen). Dit betekent dat op het moment waarop de ontwik-

loop van het jaar worden de afschrijvingspercentages pro rata toe-

- Rijksmuseum Holding B.V.

158

gebeurtenissen die zich onderscheiden van de normale bedrijfsac-

I. Immateriële vaste activa (bedragen x € 1.000)

mutaties boekjaar: Investeringen Afschrijvingen stand per 31 december Aanschafwaarde Cumulatieve afschrijvingen boekwaarde 31 december

website

194 -139 55

0 -54 -54 194 -193 1

(deelname 100%)

De vorderingen worden opgenomen tegen nominale waarde,

keling van het exploitatiesaldo dit noodzakelijk maakt de gepas-

gepast. De verbouwing en de inrichting van het tijdelijk museum

- Rijksmuseum Merchandising B.V. (deelname 100%)

onder aftrek van de noodzakelijk geachte voorzieningen voor

siveerde bedragen inzake de inzet vanreizende tentoonstellingen

worden afgeschreven over een periode van 52 maanden hetgeen

- Rijksmuseum E-Commerce B.V.

(deelname 100%)

oninbaarheid. Deze voorzieningen zijn bepaald op basis van een

ten gunste van het resultaat worden gebracht. Een eventueel reste-

overeenkomt met de huidige geplande duur van de tijdelijke pre-

- Rijksmuseum Schiphol B.V.

(deelname 100%)

beoordeling van de individuele vorderingen.

rend saldo na renovatie zal worden aangewend voor de inrichting

sentatie De Meesterwerken in de Philipsvleugel. In verband met de

- Rijksmuseum Publishing B.V.

(deelname 100%)

5.5. Voorzieningen

van Het Nieuwe Rijksmuseum.

tegenvallende exploitatieresultaten van de vestiging op Schiphol

- Rijksmuseum Tijdschrift B.V.

(deelname 100%)

De voorziening vut en overgangsmaatregel prepensioen, en de

6.4. Omzet en kosten Rijksmuseum Publishing B.V.

heeft ultimo 2004 een afwaardering naar lagere bedrijfswaarde

voorziening inzake jubilea-uitkeringen, zijn conform RJ 271 vol-

De omzet van de in Rijksmuseum Publishing B.V. ondergebrachte

plaatsgevonden. In 2006 hebben hierop geen correcties plaats-

3. Omrekening van vreemde valuta

gens de actuariële ‘Projected Unit Credit Method’ berekend. De

uitgeverij-activiteiten worden verantwoord onder de overige directe

gevonden. In 2005 zijn de bedrijfsinstallaties van de Rijksgebou-

Vorderingen, schulden en verplichtingen in vreemde valuta wor-

overige voorzieningen worden op nominale waarde gewaardeerd.

opbrengsten. De kosten die samenhangen met betreffende activi-

wendienst overgedragen aan het Rijksmuseum. De geraamde aan-

den omgerekend tegen de koers per balansdatum. Transacties in

5.6. Investeringsbijdragen

teiten worden als kosten van publicaties opgenomen onder de ove-

schaf- en boekwaarden zijn bepaald aan de hand van de lijsten van

vreemde valuta gedurende de verslagperiode zijn in de jaarreke-

Ontvangen investeringssubsidies en bijdragen ten behoeve van de

rige lasten. In de jaarrekening 2006 waren de omzet en kosten van

het geplande planmatig onderhoud. Deze lijsten zijn ook de basis

ning verwerkt tegen de koers van afwikkeling. De uit de omre-

aanschaf van materiële vaste activa worden verantwoord onder de

deze activiteiten nog per saldo opgenomen als kosten van publica-

geweest voor de (her)verdeling van de servicebedragen en worden

kening per balansdatum voortvloeiende koersverschillen worden

langlopende schulden onder de post investeringsbijdragen. Deze

ties. In de jaarrekening 2007 zijn de vergelijkende cijfers 2006 aan

door het Ministerie van Financiën geaccepteerd ter bepaling van

opgenomen in de exploitatierekening.

post valt vrij ten gunste van de exploitatierekening overeenkom-

de gehanteerde methode van presenteren aangepast. Ten opzichte

de door het Ministerie van ocw verschuldigde overdrachtsbelas-

stig de afschrijving op de met deze subsidies en bijdragen verkre-

van de jaarrekening 2006 heeft dit geleid tot een reclassificering

ting. Investeringen op tijdelijke locaties worden afgeschreven over

gen materiële vaste activa.

van de betreffende cijfers waardoor de directe opbrengsten 2006

de geraamde periode van de tijdelijke huisvesting.

159

II. Materiële vaste activa (bedragen x € 1.000)

VII. Groepsvermogen Vooruitbetaald op materiële vaste activa

stand 1 januari Aanschafwaarde Cumulatieve afschrijvingen boekwaarde 1 januari mutaties boekjaar: Aanschafwaarde desinvesteringen Cumulatieve afschrijvingen desinvesteringen Investeringen Afschrijvingen

stand per 31 december Aanschafwaarde Cumulatieve afschrijvingen boekwaarde 31 december

Verbouwingen

Inventaris, apparatuur en inrichting

Museale inventaris

Overige vaste bedrijfsmiddelen-

Totaal

643 0 643

6.333 -4.849 1.484

4.306 -2.780 1.526

1.529 -619 910

52 -2 50

12.863 -8.250 4.613

0 0 3.073 0 3.073

0 0 174 -1.235 -1.061

0 0 2.970 -623 2.347

0 0 390 -282 108

-52 14 53 -19 -4

-52 14 6.660 -2.159 4.463

3.716 0 3.716

6.507 -6.084 423

7.517 -3.644 3.873

1.919 -901 1.018

53 -7 46

19.712 -10636 9.076

V. Vorderingen (bedragen x € 1.000)

V.1. Debiteuren V.2. Stichting Het Rijksmuseum Fonds V.3. Vooruitbetaalde pensioenpremie V.4. Te declareren projectgelden Het Nieuwe Rijksmuseum V.5. Belastingen en sociale premies V.6. Overige vorderingen V.7. Overlopende activa

31-12-2007

31-12-2006

596 552 2.575

313 1.327 2.310

stand 1 januari - Overboeking - Uit bestemming van het resultaat - Uit bestemming van het resultaat d per 31 december

Reserve Kunstaankopen

ReservebedrijfsInstallaties

Bestemmingsfonds OCW

Algemene reserve

Totaal

906 0 228 0 1.134

708 -54 0 0 654

138 0 0 -26 112

5.430 54 -228 -16 5.240

7.182 0 0 -42 7.140

VII. Groepsvermogen

wordt toegevoegd aan de Reserve kunstaankopen. Dit geldt voor

Algemene reserve

de onderdelen inkomsten uit entree (inclusief toeslagen bijzonde-

De algemene reserve is het gedeelte van het eigen vermogen waar-

re tentoonstellingen), de brutomarge op museumwinkelverkopen

over zonder belemmering door wettelijke of statutaire bepalingen

en de kosten van tentoonstellingen. Hierbij is als randvoorwaar-

kan worden beschikt voor het doel waarvoor het Rijksmuseum is

de opgenomen dat het positieve resultaat uit deze berekening de

opgericht.

in reserve gehouden post opbrengst reizende tentoonstelling niet overschrijdt. Aanwending van deze reserve zal pas kunnen geschie-

Bestemmingsfonds ocw

den na afronding van het project Het Nieuwe Rijksmuseum.

Subsidie ocw die nog niet is besteed aan doeleinden waarvoor de subsidie is verstrekt (zie artikel 26 van het Bekostigingsbe-

Functies van het groepsvermogen (exclusief Bestemmingsfonds ocw)

sluit) dient opgenomen te worden in het Bestemmingsfonds

De functie van het groepsvermogen (exclusief Bestemmingsfonds

ocw. Over de bestemming van de resterende middelen in het

ocw) bestaat uit:

Bestemmingsfonds ocw zal aan het eind van de betreffende cul-

- A. Bufferfunctie voor toekomstige risico’s aan de uitgaven- en/of

tuurnotaperiode een beslissing worden genomen. Wanneer de met de minister overeengekomen prestaties in die vier jaar kwali-

inkomstenkant van de exploitatie. - B. Financieringsfunctie voor vaste activa.

tatief en kwantitatief zijn gerealiseerd, kan de minister besluiten 0 1.546 1.937 840 8.046

9.073 2.430 904 486 16.843

in te stemmen met de aanwending van het saldo in een volgende

A. Bufferfunctie - Voor toekomstige risico’s in de exploitatie han-

periode, alleen en voorzover deze middelen besteed worden voor

teert het Rijksmuseum een horizon van een jaar; het benodigd

het doel waarvoor deze zijn verstrekt.

vermogen dient een omvang te hebben om maximaal een jaar discontinuïteit in de exploitatie op te kunnen vangen. Als praktische

Reserve bedrijfsinstallaties

vertaling van dit uitgangspunt kan de dan benodigde omvang van

V.2. Stichting Het Rijksmuseum Fonds

heeft een medewerker particuliere schenkingen in dienst van wie

De Reserve bedrijfsinstallaties is ontstaan door de overdracht van

het groepsvermogen (exclusief Bestemmingsfonds ocw) berekend

Stichting Het Rijksmuseum Fonds is opgericht op 8 december 1994

de werkzaamheden geheel ten behoeve van Stichting Het Rijks-

de bedrijfsinstallaties door de Rijksgebouwendienst in 2005. De

worden op de in een jaar te derven inkomsten van entree- en win-

en heeft tot doel:

museum Fonds zijn. De kosten hiervan worden door Stichting

overdracht van de bedrijfsinstallaties is een gevolg van de in 1999

kelinkomsten. Gedurende de periode van de renovatie bedraagt

- het aantrekken, het beheren en het beleggen van gelden welke

Het Rijksmuseum Fonds vergoed. Het Rijksmuseum Fonds is per

doorgevoerde stelselwijziging bij de Rijksgebouwendienst. De

dit circa € 7 miljoen.

door schenkers ten bate van het Rijksmuseum te Amsterdam aan

1 oktober 2005 gecertificeerd door het Centraal Bureau Fond-

waarde van de in 2005 overgedragen bedrijfsinstallaties is samen

B. Financieringsfunctie - Het Rijksmuseum is voor de financiering

de stichting zijn geschonken;

senwerving (cbf). De jaarrekening van Stichting Het Rijksmu-

met het bedrag uit hoofde van niet gepleegde vervangingsinveste-

van de vaste activa aangewezen op het eigen vermogen omdat door

- het uitkeren van gelden aan het Rijksmuseum, waarbij in begin-

seum Fonds wordt opgesteld conform richtlijn 650 Fondsenwer-

ringen in het kader van het serviceprogramma van de Rijksgebou-

het ontbreken van langjarige subsidietoezeggingen geen beroep

sel de ter beschikking gestelde gelden niet worden aangesproken,

vende instellingen en kan worden opgevraagd bij Stichting Het

wendienst aan deze reserve toegevoegd. De reserve valt in 15 jaar

gedaan kan worden op de kapitaalmarkt. Het benodigd vermogen

tenzij zulks in andere zin met schenkers is overeengekomen;

Rijksmuseum.

vrij ten gunste van de algemene reserve en vervult een deel van de

voor financiering van de vaste activa komt overeen met de gemid-

financieringsfunctie van vaste activa van de algemene reserve.

delde boekwaarde van de vaste activa gedurende een zekere peri-

- het verlenen van steun in de meest uitgebreide zin des woords aan het Rijksmuseum.

160

(bedragen x € 1.000)

ode. Gedurende de periode van de renovatie bedraagt dit circa

VI. Liquide middelen

€ 7 miljoen.

Het Rijksmuseum verleent huisvesting aan Stichting Het Rijksmu-

De banktegoeden zijn direct opeisbaar. De stichting beschikt over

Reserve Kunstaankopen

seum Fonds. Ook de administratie wordt gevoerd door het Rijks-

een kredietfaciliteit van € 2.000.000 waarbij een rente verschuldigd

Met ingang van 2006 is besloten dat 30% van een ten opzichte

museum. Het Rijksmuseum berekent geen kosten door voor de

is gelijk aan de ing Basisrente verhoogd met een opslag van 1%.

van de begroting positief resultaat behaald op de publieksgerela-

Voor genoemde functies kan het groepsvermogen in zijn geheel

teerde onderdelen van de begroting, bij de resultaatbestemming

worden ingezet met uitzondering van het bestemmingsfonds ocw.

administratieve dienstverlening en huisvesting. Het Rijksmuseum

161

VIII. Bestemmingsfonds kunstaankopen (bedragen x € 1.000)

31-12-2007

31-12-2006

267

79

stand 1 januari

Bij: Ontvangen bijdragen - BankGiro Loterij - Sponsoring Baker & McKenzie - Overige bijdragen en schenkingen

372 102 1.795

2.051 0 1.508 2.269

-2.678 450

188 267

IX. Voorzieningen

stand 1 januari Dotatie boekjaar Toevoeging uit servicekosten en huisvestingsubsidie Aangewend in boekjaar Overgeboekt van langlopende schulden Vrijval ten gunste van resultaat stand per 31 december

Huisvesting

vut

Wachtgelden

Suppletieen afkoopregelingen

Jubileauitkeringen

Totaal

4.253 576

1.289 113

471 0

300 40

0 0

6.313 729

0 -525 0 0 4.304

139 0 0 0 1.541

0 -107 0 -16 348

0 -111 0 0 229

0 0 234 -11 223

139 -743 234 -27 6.645

IX. Voorzieningen en overgangsregeling prepensioen

Huisvesting

gebruikersovereenkomsten aangegaan met de Rijksgebouwen-

bij gehanteerde uitgangspunten wordt verwezen naar de toelich-

dienst voor de huur van de gebouwen. De jaarlijkse huur hiervan

ting op de voorziening vut en overgangsregeling prepensioen.

bedraagt € 10,0 miljoen. De looptijd van de contracten bedraagt 15 jaar. In het kader van het project Het Nieuwe Rijksmuseum zijn voor

31-12-2007

31-12-2006

20.442 0 20.442

16.826 234 17.060

tijdelijke huisvesting aanvullend enkele panden gehuurd. De huur van deze panden bedraagt in totaal € 4,1 miljoen per jaar. Asbest In de gebouwen gehuurd door het Rijksmuseum is in april 2003

X. Langlopende schulden

asbestverontreiniging geconstateerd. Tot op heden zijn geen

Tot het moment van aanvang van de inrichting van Het Nieuwe

claims op grond van gezondheidsproblemen van (ex-)medewer-

Rijksmusuem medio 2007 zijn de ontvangen bijdragen van de

kers ingediend.

founder Philips en de twee hoofdsponsoren BankGiroLoterij en ING uitgezet op een depositorekening. De op deze depositoreke-

Stichting Federatief Pensioenfonds

ning ontvangen rente werd tot 1 juli 2007 toegevoegd aan de ont-

Stichting Het Rijksmuseum is voor de pensioenregeling aange-

vangen bijdragen.

sloten bij Stichting Federatief Pensioenfonds (SFP). SFP wordt

X.1. Investeringsbijdragen (bedragen x € 1.000)

Inrichting Het Nieuwe Rijksmuseum

Inventaris, apparatuur en inrichting

Museale Inventaris

Totaal

16.218 3.069 251 0 19.538

31 460 0 -82 409

577 0 0 -82 495

16.826 3.529 251 -164 20.442

stand 1 januari Ontvangen investeringsbijdragen Toevoeging ontvangen rente Vrijval ten gunste van de exploitatierekening stand per 31 december

De dotaties aan de voorziening huisvesting vinden plaats conform

Naar aanleiding van de wijzigingen in de RJ271, het amende-

een hiervoor vastgesteld schema. Tevens zullen in de periode

X.2. Overige langlopende schulden

gekwalificeerd als een bedrijfstakpensioenfonds in de zin van IAS

ment-Vendrik en de cao-afspraken ten aanzien van vut, prepen-

van de renovatie aan de voorziening worden toegevoegd de niet

(bedragen x € 1.000)

19 en RJ 271. Voor de aangesloten ondernemingen geldt dat er

sioen en levensloop is de berekening van de voorziening vut en

voor vervangingsinvesteringen benodigde servicebedragen.

overgangsregeling prepensioen in 2006 bijgesteld. Met ingang

Tevens wordt aan deze voorziening toegevoegd het verschil tus-

van 2006 worden in de berekening van de voorziening zowel de

sen de ontvangen subsidie ocw voor huisvesting en de aan

voorwaardelijke als onvoorwaardelijke aanspraken meegenomen.

de Rijksgebouwendienst betaalde huren. Verschillen tussen de huis-

De voorziening vut en overgangsregeling prepensioen is in 2006

vestingssubsidie en de te betalen huur ontstaan door een verschil-

berekend volgens de actuariële methode Projected Unit Credit

lende manier van indexeren van de huur en de huisvestingssubsidie.

Method. Bij de actuariële berekening wordt rekening gehouden

Het saldo van de voorziening huisvesting zal worden aangewend ter

met geaggregeerde blijfkansen waarin onder meer zijn begrepen

dekking van de bijdrage van het Rijksmuseumvan € 27,2 miljoen

de sterfte-, arbeidsongeschiktheid- en vertrekkansen. Deze kan-

voor de inrichtingskosten van Het Nieuwe Rijksmuseum.

sen zijn afhankelijk van leeftijd en geslacht. Voor de indexering

162

Stichting Het Rijksmuseum is met ingang van 1 januari 2001

actuariële methode ‘Projected Unit Credit Method’. Voor de hier-

X.1. Investeringsbijdragen X.2. Overige langlopende schulden

41 308

VUT en overgangsregeling prepensioen

ning vut en overgangsregeling prepensioen berekend volgens de

-3.371

Mutatie bestemmingsfonds kunstaankopen stand per 31 december

(bedragen x € 1.000)

Huurverplichtingen

(bedragen x € 1.000)

-3.821 450 -2.228

Niet in de balans opgenomen verplichtingen

De verplichting inzake jubilea-uitkeringen is evenals de voorzie-

X. Langlopende schulden

3.559

Af: Kunstaankopen - Aankoop kunstvoorwerpen - Eigen middelen

Jubilea-uitkeringen

van de verplichting is uitgegaan van 3,0% bestaande uit een alge-

Personeelsverplichtingen: wachtgelden en suppletie- en afkoopregelingen.

mene loonontwikkeling van 2,5% en een carrièreontwikkeling

Deze voorzieningen betreffen de geschatte verplichtingen voor

van 0,5%. De verplichtingen zijn contant gemaakt op basis van de

wachtgelden en suppletie- en afkoopregelingen personeel. Deze

rentetermijnstructuur ultimo boekjaar.

voorzieningen hebben een langlopend karakter.

geen andere verplichting bestaat bij een tekort dan het accepte-

Jubilea-uitkeringen Stand 1 januari Af: overgeboekt naar voorzieningen Stand per 31 december

234 -234 0

XI.1. Belastingen en sociale premies XI.2. Pensioenpremies XI.3. Rijksgebouwendienst inzake project Het Nieuwe Rijksmuseum XI.4. Te betalen projectgelden Het Nieuwe Rijksmuseum XI.5. Crediteuren XI.6. Overige schulden XI.7. Overlopende passiva

basis van de rentetermijnstructuur bedraagt 116,4 % (ultimo 2006 117,7%). Hierbij dient opgemerkt te worden dat de dekkingsgraad ultimo 2007 is gebaseerd op de nieuwe strengere financi-

XI. Kortlopende schulden (bedragen x € 1.000)

ren van een hogere bijdrage. De dekkingsgraad ultimo 2007 op

2007

2006

578 78 0

451 107 787

703

0

4.415 429 10.944 17.147

12.454 577 4.986 19.362

ele eisen van toezichthouder en actuaris. Zouden de oude eisen zijn gehanteerd dan was de dekkingsgraad circa 5%-punt hoger geweest (121,4%). Door de lage rendementen als gevolg van het slechte beursklimaat en de nieuwe strengere eisen van de toezichthouder en de actuaris van het fonds stond de dekkingsgraad van sfp het afgelopen jaar onder druk. Het gedeeltelijk afdekken van het renterisico in 2007 heeft er toe geleid dat het fonds ultimo 2007 niet meer in een situatie van reservetekort verkeert. Als gevolg van de strenge-

163

Lasten

re financiële eisen zal de premie voor 2008 naar verwachting een

cbf-keur

lichte stijging (circa 3 %) laten zien.

In oktober 2005 heeft Stichting Het Rijksmuseum Fonds het keur-

Stichting Het Rijksmuseum Fonds

merk van Stichting Centraal Bureau Fondsenwerving (cbf) verkreNiet in de balans opgenomen activa

gen. Als gevolg hiervan is afgesproken dat met ingang van 2006

Subsidie

alle charitatieve geldstromen zullen verlopen middels tussenkomst

Voor de periode 2005 tot en met 2008 is door het Ministerie van

van Stichting Het Rijksmuseum Fonds.

ocw aan Stichting Het Rijksmuseum een totaal bedrag aan subsidie verleend van € 26 miljoen per jaar.

Toelichting op de geconsolideerde categoriale exploitatierekening Baten 2007

2007

2006

Uitkomst

Begroot

Uitkomst

A. Opbrengsten Directe opbrengsten (A.1. t/m A.5.) A.1. Inkomsten uit entreegelden en museumkaart A.2. Directe sponsoring A.3. Inkomsten horeca exploitatie A.4.1. Inkomsten uit verkopen Rijksmuseumwinkel A.4.2. Inkomsten uit verkopen Museumplein winkel A.4.3. Inkomsten uit verkopen via Internet A.4.4. Inkomsten uit verkopen via Schipholwinkel A.5.1. Opbrengst fotodienst A.5.2. Overige directe opbrengsten Indirecte opbrengsten (A.6. t/m A.8.) A.8. Overige indirecte opbrengsten Totaal opbrengsten

11.768 6.900 552 217 1.562 165 23 303 152 1.894 977 977 12.745

12.871 6.067 750 264 1.461 187 25 289 150 3.678 1.743 1.743 14.614

15.916 10.041 1.210 387 1.997 277 33 318 194 1.460 487 487 16.403

B. Bijdragen Subsidie Ministerie ocw (B.1. t/m B.3.) B.1. Subsidie Ministerie ocw: huren en services B.2. Subsidie Ministerie ocw: exploitatiebijdrage B.3. Subsidie Ministerie ocw: incidenteel Overige subsidies en bijdragen (B.4. t/m B.10.) B.9.1. Bijdragen inzake kunstaankopen B.9.2. Overige subsidies en bijdragen B.10. Vrijval egalisatiereserve investeringsbijdragen Totaal bijdragen Som der baten

37.549 10.258 16.314 10.977 3.134 2.167 803 164 40.683 53.428

43.576 10.249 16.199 17.128 3.090 2.543 454 93 46.666 61.280

37.236 10.097 15.962 11.177 3.874 3.559 177 138 41.110 57.513

(bedragen x € 1.000)

164

2007

2007

2006

Uitkomst

Begroot

Uitkomst

17.766 13.473 1.770 1.903 620

18.563 14.295 1.745 2.323 200

19.314 12.621 1.398 4.709 586

D. Afschrijvingen op (im)materiële vaste activa

2.213

2.403

2.019

E. Huur

7.272

7.942

5.972

F. Kunstaankopen

2.678

2.993

3.821

24.551 479 1.015 1.683 110 1.141 843 328 427 367 237 561 351 305 543 156 2.093 13.912 54.480

29.797 588 1.004 1.810 88 718 761 148 342 487 204 636 537 435 401 130 2.508 19.000 61.698

26.284 489 1.076 3.144 63 450 941 295 283 166 239 559 375 374 494 177 1.946 15.213 57.410

(bedragen x € 1.000)

C. Personeelslasten C.1. Lonen en salarissen C.2. Sociale lasten C.3. Pensioenlasten C.4. Inhuur derden/uitzendkrachten

G. Overige lasten G.1. Directie en secretariaat G.2. Communicatie en Marketing G.3. Tentoonstellingen G.4. Vaste presentatie G.5. Publicaties G.6. Educatie en Publieksinformatie G.7. Collectiebeheer G.8. Onderzoek en documentatie G.9. Conservering en restauraties G.10. Financiële Zaken G.11. Personeel en Organisatie G.12. Automatisering G.13. Commerciële zaken G.14. Kantoorkosten G.15. Bewaking en beveiliging G.16. Overige huisvestingslasten G.17. Het Nieuwe Rijksmuseum Som der lasten

Overige gegevens met betrekking tot de personele lasten

len gefinancierde topinkomens in werking getreden. Deze wet ver-

Het gemiddelde aantal personeelsleden in 2007 op fulltime basis

plicht organisaties in de (semi)publieke sector in hun jaarrekening

bedroeg 327 (2006: 304). De totale bezoldiging, inclusief pensi-

of jaarverslag informatie te verstrekken over de bezoldiging van

oenlasten, van de drie directieleden in 2007 bedroeg € 496.970

personen van wie het belastbaar loon uitstijgt boven het vastgestel-

(2006: € 455.019). De bezoldiging aan de leden van de Raad van

de gemiddelde belastbaar loon van een minister (voor 2007 is dit

Toezicht in 2007 bedroeg nihil (2006: eveneens nihil).

vastgesteld op € 169.000). Voor het verslagjaar 2007 betreft dit de

Per 1 maart 2006 is de Wet openbaarmaking uit publieke midde-

volgende functionarissen:

Overige gegevens met betrekking tot de personele lasten Functie

Belastbaar Loon

Belastbaar Loon

Betalingen

Vast

Variabel

t.b.v. voorziening voor

Totaal

Duur van het dienstverband

beloning op termijn

Hoofddirecteur - 2007 - 2006

133.167 124.162

23.800 23.611

39.831 37.712

196.798 185.485

voltijdbasis voltijdbasis

165

Overige gegevens

Bestemming van het exploitatiesaldo

de onderdelen inkomsten uit entree (inclusief toeslagen bijzonde-

van Toezicht Het Muziektheater Amsterdam; voorzitter Raad van

Aan de Raad van Toezicht van Stichting Het Rijksmuseum te

Bestemmingsfonds ocw

re tentoonstellingen), de brutomarge op museumwinkelverkopen

Toezicht Anne Frank Stichting; lid Raad van Commissarissen TNT,

Amsterdam

Het deel van de subsidie ocw dat nog niet is besteed aan de doelein-

en de kosten van tentoonstellingen. Hierbij is als randvoorwaar-

ING, KLM en Royal Dutch Shell; lid bestuur Stichting Start Foun-

den waarvoor de subsidie is verstrekt (zie artikel 26 van het Bekosti-

de opgenomen dat het positieve resultaat uit deze berekening de

dation, Eindhoven.

Accountantsverklaring

gingsbesluit) dient opgenomen te worden in het bestemmingsfonds

in reserve gehouden post opbrengst reizende tentoonstelling niet

Opdracht

ocw. Voor deze toerekening van het exploitatiesaldo moet worden

overschrijdt. Aanwending van deze reserve zal pas kunnen geschie-

Mr. M.L.B. van der Lande (1950)

Wij hebben gecontroleerd of het in dit jaarverslag op de pagina’s

uitgegaan van de verhouding subsidie ocw ten opzichte van het

den na afronding van het project Het Nieuwe Rijksmuseum.

partner Baker & McKenzie

126 tot en met 139 opgenomen financieel verslag van Stichting

totaal van de baten. De incidentele subsidies kunnen bij deze toere-

Het Rijksmuseum te Amsterdam over 2007 op de juiste wijze is

kening buiten beschouwing worden gelaten. Deze voorschriften lei-

Raad van Toezicht

Prof. dr. F.P. van Oostrom (1953)

ontleend aan de door ons gecontroleerde jaarrekening 2007 van

den tot de volgende bestemming van het exploitatiesaldo:

Mr. A. Ruys (1947)

Universiteitshoogleraar Universiteit Utrecht en President Konink-

Voormalig voorzitter Raad van Bestuur Heineken N.V.

lijke Nederlandse Akademie van Wetenschappen

Nevenfuncties - Vice-voorzitter Raad van Commissarissen Schip-

Nevenfuncties - Voorzitter commissie Canon van Nederland /

hol Group; lid Raad van Commissarissen Lottomatica SpA, ABN

Stichting entoen.nu; lid Raad van Toezicht Muiderslot en Muse-

Amro NV, British American Tobacco plc en Janivo Holding BV;

um Meermanno

Stichting Het Rijksmuseum. Bij die jaarrekening hebben wij op 9 april 2008 een goedkeurende accountantsverklaring verstrekt. De directie van de stichting is verantwoordelijk voor het opstellen van het financieel verslag in overeenstemming met de grondslagen zoals gehanteerd in de jaarrekening 2007 van Stichting Het Rijksmuseum. Het is onze verantwoordelijkheid een accountantsverklaring inzake het financieel verslag te verstrekken. Werkzaamheden Wij hebben onze controle verricht in overeenstemming met Nederlands recht. Dienovereenkomstig dienen wij onze controle zodanig in te plannen en uit te voeren dat een redelijke mate van zekerheid wordt verkregen dat het financieel verslag op de juiste wijze is ontleend aan de jaarrekening. Wij zijn van mening dat de

Exploitatiesaldo Totale baten af: Incidentele subsidie ocw Het Nieuwe Rijksmuseum Totale baten exclusief incidentele subsidie ocw Subsidie ocw Exploitatiesaldo 2006 Toegevoegd aan bestemmingsfonds ocw Toegevoegd aan algemene reserve

53.428

voorzitter Raad van Toezicht Aidsfonds en Stop Aids Now; voorzit-

-10.977 42.451 26.572 -42 -26

100,00% 62,59% 62,59%

-16 -42 Dit voorstel is reeds verwerkt in de balans ultimo 2007.

37,41% 100,00%

Financieel directeur Shell Nederland Mw. mr. A. Deveci-Kesmer (1973)

Nevenfuncties - Lid Raad van Commissarissen en voorzitter Audit-

Jurist en directeur Rhythm of Reason Arnhem

commissie Triodos Bank NV; lid Auditcommissie GasTerra BV; lid

Nevenfuncties - Adviseur voor diverse gemeenten, organisaties en

Commissie Financiële Verslaggeving AFM; vice-voorzitter Curato-

instellingen

rium Postdoctorale Controllersopleiding Vrije Universiteit.

W. Kok, vice-voorzitter (1938) Minister van Staat; oud-Minister-President

door ons verkregen controle-informatie voldoende en geschikt is als basis voor ons oordeel.

Reserve Kunstaankopen

Nevenfuncties - Voorzitter Raad van Toezicht Het Nederlands

Oordeel

Met ingang van 2006 is besloten dat 30% van een ten opzichte

Kanker Instituut/Antoni van Leeuwenhoek Ziekenhuis Amster-

Naar ons oordeel is het financieel verslag in alle van materieel belang

van de begroting positief resultaat behaald op de publieksgerela-

dam; voorzitter Raad van Toezicht Het Nationale Ballet; lid Raad

zijnde aspecten op de juiste wijze ontleend aan de jaarrekening.

teerde onderdelen van de begroting, bij de resultaatbestemming

Toelichting

wordt toegevoegd aan de Reserve kunstaankopen. Dit geldt voor

Wij vestigen er de aandacht op dat voor het inzicht dat vereist is voor een verantwoorde oordeelsvorming omtrent de financiële inzicht in de reikwijdte van onze controle het financieel verslag

Inkomsten uit entree

dient te worden gelezen in samenhang met de volledige jaarreke-

(inclusief toeslagen uit bijzondere tentoonstellingen)

ning, waaraan deze is ontleend, alsmede met de door ons daarbij op 9 april 2008 verstrekte goedkeurende accountantsverklaring. Deze toelichting doet geen afbreuk aan ons oordeel. Den Haag, 23 mei 2008 Deloitte Accountants B.V.

Rooster van aftreden

De berekening is als volgt

positie en de resultaten van de stichting en voor een toereikend

166

Mevrouw drs. M.A. Scheltema (1954)

ter Raad van Toezicht Stichting Madurodam.

Brutomarge museumwinkel Sponsoring tentoonstellingen Kosten tentoonstellingen Resultaat publieksgerelateerde onderdelen begroting

Begroting

Realisatie

Uitkomst

6.067

6.900

833

1.461 300 -1.810 6.018

1.562 -1.683 6.779

101 -300 127 761

Toegevoegd aan reserve kunstaankopen 30% Saldo reserve kunstaankopen 906 1 januari Toevoeging boekjaar 228 Saldo reserve kunstaankopen 1.134 31 december Dit voorstel is reeds verwerkt in de balans ultimo 2007.

Mw. Deveci-Kesmer Dhr. Kok Dhr. Van der Lande Dhr. Van Oostrom Dhr. Ruys Mw. Scheltema

Geboortedatum 20-4-1973 29-9-1938 29-12-1950 15-5-1953 20-7-1947 17-11-1954

Benoemd 2006 2003 2007 2007 2004 2007

Herbenoemd 2006 2007 -

Herbenoeming 2009 2010 2010 2010 2010

Max. zittingsduur tot: 2014 2009 2015 2015 2012 2015

228

167

Meerjarenoverzicht Meerjarenoverzicht (bedragen x € 1.000)

Bezoekers (aantal) Rijksmuseum Amsterdam 2007

2006

2005

2004

2003

2002

6.900 3.478 152 552 2.167 37.549 164 3.891 54.853

10.041 4.511 194 1.210 3.559 37.236 138 2.511 59.400

5.443 3.498 145 288 2.168 30.459 91 2.162 44.254

5.278 3.287 122 155 13.211 48.285 100 1.698 72.136

4.575 2.850 163 372 4.431 26.230 3.861 1.295 43.777

6.298 3.015 205 417 9.124 25.011 1.024 1.016 46.110

Resultaten Entreegelden Winkels Fotodienst Sponsoring Bijdragen inzake kunstaankopen Subsidie OCW Vrijval investeringsbijdragen Overige opbrengsten Totaal opbrengsten

Personeelslasten Inkoop winkels Afschrijvingen vaste activa Kunstaankopen Huisvestingslasten Kosten Het Nieuwe Rijksmuseum Overige lasten Totaal lasten Financiële baten en lasten Saldo uit gewone bedrijfsuitoefening Mutatie bestemmingsfonds kunstaankopen Exploitatiesaldo

17.766 1.425 2.213 2.678 9.365 13.912 8.546 55.905

19.314 1.886 2.019 3.821 7.939 15.367 8.950 59.296

16.975 1.394 2.050 2.578 7.961 8.273 5.203 44.434

19.068 1.331 2.732 14.259 8.732 22.778 3.797 72.697

16.400 1.182 6.325 4.547 7.774 1.426 5.411 43.065

15.842 1.156 1.976 10.584 11.350 162 6.273 47.343

1.051 -1 -41 -42

329 432 -188 244

220 40 -40 0

157 -404 598 194

-2 710 -334 376

281 -952 1.010 58

9.077 42.605 17.147 7.140 308 6.645 20.442 51.682

4.668 45.516 19.362 7.182 267 6.313 17.060 50.184

5.937 34.614 16.306 6.938 79 3.027 14.201 40.551

7.024 43.598 30.298 6.122 39 3.008 11.155 50.622

8.194 24.989 15.959 5.928 637 2.656 8.003 33.183

8.294 18.506 7.977 5.552 303 4.371 8.597 26.800

327 51.604

304 50.941

312 50.670

330 50.807

345 46.345

349 42.103

Vermogen Vaste activa Vlottende activa Kortlopende schulden Eigen vermogen Bestemmingsfonds kunstaankopen Voorzieningen Langlopende schulden Totaal vermogen

Medewerkers (aantal) Gemiddeld aantal medewerkers (FTE’s) Gemiddelde loonsom

168

Totaal aantal bezoekers Nationaal Internationaal Betalende bezoekers Gratis bezoek Schoolverband Bezoekers Museumkaart Jeugd tot en met 18 jaar

2007

2006

2005

2004

2003

2002

969.561 332.836 636.725 790.614 178.947 37.033 71.338 134.639

1.142.182 431.858 710.324 950.462 191.720 43.071 84.093 159.180

842.586 293.116 549.470 698.205 144.381 26.573 62.503 105.442

812.102 220.150 591.952 674.523 137.579 30.649 65.295 102.922

833.450 322.624 510.826 672.107 161.343 27.556 95.955 129.857

1.100.488 387.081 713.407 939.441 161.047 42.230 149.919 153.641

174.279 400.783 67.054

182.007

131.952

5.000

1.016.865

994.109

965.402

1.105.488

Rijksmuseum Amsterdam Schiphol, Rembrandt-Caravaggio, Fashion Dna en Held Totaal aantal bezoekers Schiphol 192.844 222.350 Totaal aantal bezoekers Rembrandt-Caravaggio Totaal aantal bezoekers Fashion DNA Totaal aantal bezoekers HELD 39.095 Totaal bezoek Rijksmuseum 1.201.500 1.832.369

Reizende tentoonstellingen Kobe (Japan) Melbourne (Australië) The Dayton Institute of Art (USA) Phoenix (USA) Portland (USA) Tokyo (Japan) Shanghai (China)

135.000 95.923 493.886 178.249

Totaal reizende tentoonstellingen

903.058

52.000

308.000

68,5% 31,5%

62,7% 37,3%

68,8% 31,2%

66,9% 33,1%

59,9% 40,1%

54,2% 45,8%

51,5% 47,3% 31,8% 248,5% 13,8% 59,0% 34,3% 65,7%

58,1% 51,9% 32,7% 235,1% 14,3% 58,2% 37,8% 62,2%

46,5% 55,7% 38,2% 212,3% 17,1% 60,2% 34,8% 65,2%

59,8% 39,5% 26,2% 143,9% 12,1% 59,5% 27,1% 72,9%

51,4% 62,5% 38,1% 156,6% 17,9% 58,5% 38,7% 61,3%

57,4% 63,3% 33,5% 232,0% 20,7% 61,7% 35,2% 64,8%

100.000 208.000 52.000

Kengetallen (in %) Subsidie ocw/totale baten Eigen inkomsten/totale baten Eigen inkomsten/totale baten exclusief subsidie ocw huur en ocw incidenteel Personeelslasten/subsidie ocw Personeelslasten/totale lasten Vlottende activa/kortlopende schulden Eigen vermogen/totaal vermogen Brutomarge winkels Nationaal bezoek/totaal bezoek Internationaal bezoek/totaal bezoek

169

Cultural Governance * Stichting Het Rijksmuseum wordt sinds de verzelfstandiging per

Statuten en Reglement Raad van Toezicht: o B enoeming, ontslag en schorsing directieleden

1 juli 1995 bestuurd volgens het Raad-van-Toezicht-model.

De Raad van Toezicht benoemt de hoofddirecteur, de Minister

Stichting Het Rijksmuseum onderschrijft de Principles en Best-

c.q. Staatssecretaris van OCW gehoord hebbend. De hoofddirec-

Practice-bepalingen van dit model, zoals beschreven in de Code Cultural Governance, pas toe of leg uit en past deze toe, tenzij

teur benoemt na overleg met de Raad de overige directeuren.

o Vaststelling arbeidsvoorwaarden directieleden

onderstaand anders is aangegeven. De onderstaande Principles

De Raad van Toezicht stelt de arbeidsvoorwaarden van de

en Best-Practice-bepalingen zijn vastgelegd bij de verzelfstan-

hoofddirecteur vast. De hoofddirecteur stelt na overleg met de

diging en/of in de statuten van de Stichting, het Reglement Raad van Toezicht, het Directiereglement en de Profielschets

Raad de arbeidsvoorwaarden van de overige directeuren vast.

- Licht wijziging/keuze besturingsmodel toe in jaarverslag

- Werf nieuwe toezichthouders ook buiten eigen netwerk

De keuze voor het Raad-van-Toezichtmodel is toegelicht in bovengenoem-

– Reglement Raad van Toezicht – Bij benoemingen wordt ook

de uitgave.

gebruik gemaakt van externe expertise op het gebied van werving

- G ebruik profielschetsen bij werving en selectie directieleden – Directiereglement – Bij de recente werving van een nieuwe hoofddirecteur en directeur Collecties zijn profielschetsen gebruikt. - O verweeg inschakelen deskundigen bij vervulling directiefunctie – Directiereglement – Bij de werving van de nieuwe hoofddirecteur is gebruik gemaakt van een extern bureau.

van toezichthouders. - S tel Raad evenwichtig samen passend bij doelstelling instelling Reglement Raad van Toezicht – De Raad richt zich bij (her) benoemingen ook naar deze richtlijn. - R aad van Toezicht stelt gefaseerd rooster van aftreden vast Reglement Raad van Toezicht – Er is een gefaseerd rooster van



o Toezicht houden op directie en algemene gang van

met directieleden – Directiereglement – Een vertegenwoordiging van

- R aad van Toezicht beraadt zich op wenselijkheid herbenoe-

In onderstaand overzicht wordt per principle en best practice



o Adviseren directie

de Raad van Toezicht voert jaarlijks een functioneringsgesprek met de

ming Reglement Raad van Toezicht – Dit gebeurt bij iedere herbe-

aangegeven waar deze is vastgelegd en – voorzover nodig – hoe



o Vaststellen directiereglement

hoofddirecteur. Hiervan wordt verslag gedaan in een vergadering van

deze in de praktijk wordt toegepast.



o W ijzigen statuten – een statutenwijziging is onderworpen aan

de Raad van Toezicht.

Raad van Toezicht.

zaken

voorafgaande goedkeuring van de Raad van Toezicht en de Minister c.q. Staatssecretaris van OCW Checklist Principles



oV  ertegenwoordigen van de instelling bij belet directie

- Verantwoord naleving Code in jaarverslag – Reglement Raad

Bij belet of ontstentenis van zowel de hoofddirecteur als diens

van Toezicht – paragraaf in jaarverslag dat op de website van het

plaatsvervanger(s) gedurende een periode van meer dan vier

museum wordt geplaatst

weken kan de Raad van Toezicht een tijdelijke voorziening tref-

- A lle bevoegdheden bij directie tenzij anders vastgelegd – Statuten en Directiereglement

fen door de benoeming van een waarnemend algemeen directeur.

- D irectie bestuurt instelling en legt daarover verantwoording af - Statuten en Directiereglement - R aad van toezicht houdt toezicht op en adviseert directie – Statuten en Reglement Raad van Toezicht - D e volgende onderwerpen vereisen goedkeuring raad van toezicht – Statuten en Reglement Raad van Toezicht:

o Strategie



o Financiering



o Voorzieningen voor een risicobeheersings- en controlesysteem



o B enoeming externe accountant

stelling van de arbeidsvoorwaarden richt de Raad van Toezicht zich op de hier genoemde voorschriften en kaders. - R aad van Toezicht stelt Directiereglement vast Directiereglement – Op 10 december 2007 heeft de Raad van Toezicht het Directiereglement vastgesteld. - Directieleden melden relevante nevenfunctie(s) aan Raad van

pectievelijk twee- of eenmalige herbenoeming – Statuten – De maximale zittingsduur is acht jaar. - Indien geboden treden leden Raad van Toezicht tussentijds af – Reglement Raad van Toezicht - B enoem voorzitter Raad van Toezicht in functie – Statuten en Reglement Raad van Toezicht – De Raad benoemt uit zijn midden een voorzitter. - L eden van Raad van Toezicht melden relevante

Toezicht – Directiereglement – Naast de melding wordt een overzicht

nevenfunctie(s) aan Raad van Toezicht – Reglement Raad

van relevante neven(functies) opgenomen in het jaarverslag.

van Toezicht – Een overzicht van relevante nevenfunctie(s) wordt

o I nzage in boeken

- Veranker principes code in statuten en meld en verklaar

- G ebruik profielschetsen bij werving en selectie leden Raad van

opgenomen in het jaarverslag.

Toezicht – Reglement Raad van Toezicht – Bij benoeming van nieuwe

- R aad van Toezicht draagt jaarlijks zorg voor zelfevaluatie

afwijkingen in jaarverslag – Dit principe wordt onderschreven en

leden en herbenoemingen wordt de (her)benoeming getoetst aan de pro-

en legt deze vast – Reglement Raad van Toezicht – Minimaal

nagevolgd.

fielschets en de daarin vervatte (deskundigheids)eisen die aan de indivi-

eenmaal per jaar vergadert de Raad over het eigen functioneren.

duele leden worden gesteld. - Evalueer profielschetsen periodiek – Reglement Raad van Toezicht Checklist Best-Practice-bepalingen

– Bij (her)benoemingen wordt bekeken of de in de Raad de gewenste

- M aak analyse van gewenste besturingsmodel

deskundigheid nog voldoende is vertegenwoordigd en of de profielschets

o Jaarplan en begroting

Dit is gebeurd ten tijde van de verzelfstandiging (zie Verzelfstandi-

o Jaarverslag en jaarrekening

ging Rijksmusea c.a. Achtergronden en documenten, een uitgave



o Belangrijke samenwerkingsverbanden



o R echtshandelingen zoals aangaan leningen, aan- en ver-



o Arbeidsvoorwaarden- en vrijwilligersbeleid



o Aanvaarden nevenfuncties door directie

170

schriften en subsidievoorwaarden – Directiereglement – Bij de vast-

noeming. - H anteer benoemingsperiode van drie of vier jaar met res-

voorafgaande goedkeuring van de Raad van Toezicht.



- R aad van Toezicht heeft volgende bevoegdheden

- Bezoldiging sluit aan bij karakter instelling, wettelijke voor-

aftreden.

De benoeming van de registeraccountant is onderworpen aan de



koop registergoederen

- Voer, versla en archiveer jaarlijks functioneringsgesprekken

van het Ministerie van WVC, juli 1994). - O verleg met belanghebbenden bij wijzigen besturingsmodel Dit zal worden gedaan wanneer er aanleiding is om het besturingsmodel te wijzigen. - M aak implementatieplan bij wijzigen besturingsmodel Dit zal in voorkomende gevallen worden gedaan.

aanpassing behoeft. - Leden Raad van Toezicht functioneren onafhankelijk – Statuten

Hiervan wordt een verslag gemaakt. - D irectie voorziet Raad van Toezicht van alle relevante informatie – Directiereglement - D irectie en Raad van Toezicht voeren periodiek overleg over gang van zaken binnen instelling – Statuten, Reglement Raad van Toezicht en Directiereglement – De Raad vergadert

en Reglement Raad van Toezicht – In de statuten zijn enkele categorie-

minimaal eenmaal per kwartaal met de Directie volgens een tevo-

ën met (mogelijke) tegenstrijdige belangen uitgesloten van het lidmaat-

ren vastgesteld rooster.

schap van de Raad. - Maximaal één voormalig directielid in Raad van Toezicht en niet als voorzitter – Reglement Raad van Toezicht – Er zijn geen voormalige directieleden lid van de Raad van Toezicht.

171 * Voor deze paragraaf is als leidraad genomen het ‘Hulpmiddel verantwoording afleggen over Code Cultural Governance in jaarverslag’, gepubliceerd op de website www.culturalgovernance.nl.

Colofon Auteurs

Samenstelling en redactie

Het Nieuwe Rijksmuseum: vergunningen luiden nieuwe fase in

Wieneke ’t Hoen en Pia van der Wiel

Toon Vugts

Fotografie Cuypers’ kleuren keren terug

Afdeling Beeld Rijksmuseum en andere instanties die in bijschriften

Toon Vugts

zijn vermeld.

Het Ateliergebouw: een uniek expertisecentrum

Tekstredactie

Robert van Langh

Aggie Langedijk, Amsterdam

Ronald de Leeuw over het belang van de BankGiro Loterij voor het Rijksmuseum

Vertaling

Erik Spaans

Language Unlimited, Utrecht

Portretpendanten van Piero di Cosimo gerestaureerd en opnieuw ingelijst

Ontwerp

Duncan Bull, vertaling Jaap Engelsman

Studio Jas bv, Amsterdam

Eeuwig modern design van Giovanni Battista Piranesi

Druk

Kris Schiermeier

Drukkerij Lecturis bv, Eindhoven

Rijksmuseum in China

© 2008 Rijksmuseum Amsterdam

Jan Rudolph de Lorm

Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbe-

Wilmotte geeft vorm aan de inrichting van Het Nieuwe Rijksmuseum

stand, of openbaar gemaakt, in enige vorm of op enige wijze, het-

Toon Vugts

zij elektronisch, mechanisch, door fotokopieën, opnamen of enige andere manier, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming

Vier portretten door Johannes Cornelisz Verspronck

van de uitgever.

Taco Dibbits (met dank aan Rudi Ekkart en Pieter Roelofs) Voor meer informatie over de activiteiten van het Rijksmuseum, Carel Visser Acht gestapelde balken Frits Scholten Paramaribo in 1820 Eveline Sint Nicolaas Kunst op papier omstreeks 1800 Ger Luijten Japanse tempelwachters en 18de-eeuwse loden beelden Menno Fitski en Margreet Boomkamp Oog, het nieuwe tijdschrift Xandra van Gelder en Jildou van der Bijl Zonder verering geen held Kris Callens en Gijs van der Ham

zie www.rijksmuseum.nl

www.rijksmuseum.nl