ONAFHANKELIJKE PRAKTIJKINFORMATIE VOOR DE ELEKTROTECHNISCH INSTALLATEUR
derde jaargang juni 2008 #
5
Datacommunicatie Nieuwe norm komt voor datacommunicatie
Spotlight
Kasten- en panelenbouw
Toekomstgericht installeren
Spotlight
Kasten- en panelenbouw
Installateur maakt of breekt explosieveiligheid
Meten Testen van aardlekschakelaars in de praktijk
p
o
pan e le n b o uw
Kaste n- e n
S
t
l
i
g
h
t
a
m
Een explosiegevaarlijke omgeving, ATEX gecertificeerde componenten en een welwillend gebruiker die veiligheid hoog in het vaandel heeft staan. Alle ingrediënten kloppen maar worden waardeloos wanneer de bekabeling en de gekozen wartels tussen de verschillende componenten onderling niet kloppen. Het vakmanschap van de installateur in het veld speelt hierbij een belangrijke rol en mag niet worden onderschat. Wat moet hij weten om explosieveiligheid te maken?! Ing. M. de Wit - Blok
Installateur maakt of breekt explosieveiligheid en bekend spreekwoord luidt ‘Een ketting is zo sterk als de zwakste schakel’ en is zéker op het gebied van explosieveiligheid meer dan waar. ATEX gecertificeerde apparaten, gecombineerd met een kwalitatief slechte bekabeling of een verkeerd gekozen kabeldoorvoer, resulteren in een
E
bijzonder zwakke ketting. KWx uit OudBeijerland kent de problematiek uit de praktijk. Het bedrijf houdt zich onder meer bezig met het leveren van een compleet pakket Ex-installatiematerialen voor toepassingen in de olie- en gasindustrie en de scheepvaart. Hans Segers, directeur van KWx: “Met de komst
Start
ja
Vereist het gevaarlijke gas de toepassing van materieel van groep IIC?
ja
Bevat het omhulsel een inwendige ontstekingsbron? (zie opm.)
ja
Is de omvang van het omhulsel meer dan 2 dm3?
Welke kabel gebruikt u? Gebruik een geschikte drukvaste kabelinvoer met afdichting
nee
ja
Pas 10.3.2 d) of e) toe
nee
Bevindt de installatie zich in zone 1?
nee
nee
Afb. 1: Voorbeeld uit de EN 60079-14:1997 over de wijze waarop de juiste kabelinvoer moet worden bepaald.
30
# 5 juni 2008
van ATEX is het besef gegroeid dat niet alleen in de olie- en gasindustrie explosiegevaar heerst. Ook in de klantenkring van de kleine en middelgrote installateurs zijn bedrijven aanwezig, bijvoorbeeld een grotere bakkerij, waar de kans bestaat op stofexplosies. Je ziet hier vaker dat de verschillende componenten wel in orde zijn, maar dat het makkelijk mis kan gaan wanneer het aankomt op een correcte aansluiting. De installateur die deze werkzaamheden uitvoert, kan de veiligheid letterlijk maken of breken.” Een explosieveilige installatie realiseren betekent, met betrekking tot kabeldoorvoersystemen, dat in eerste instantie moet worden gekeken naar het type kabel dat moet worden doorgevoerd. Goedkopere kabels hebben vaak geen optimale vulling, waardoor de kans bestaat dat explosieve gassen of warmte via de kabel naar buiten ‘sijpelen’ en buiten bijvoorbeeld een drukvaste kast alsnog een explosie veroorzaken. Kwalitatief betere, en daarmee duurdere, kabels hebben deze vulling wel en dragen hiermee bij aan de explosieveiligheid. Voor de kwalitatief minder goede kabel zijn oplossingen te vinden in een zogenaamde compound wartels. Hierbij wordt de kabel gestript en wordt het omhulsel waarin de aders zijn opgeno-
S
p
o
t
l
i
g
h
t
a
m
ATEX voor de installateur
Enerzijds is het prettig dat de wet- en regelgeving behoorlijk wat ruimte biedt voor eigen interpretaties, anderzijds maakt deze vrijheid het voor bedrijven soms lastig om zeker te weten of zij aan een bepaalde richtlijn voldoen. De explosieveiligheidsrichtlijn ATEX vermeldt en passant bijvoorbeeld dat ATEX door een deskundige moet worden geïmplementeerd. Onder welke voorwaarden iemand als deskundige mag worden aangemerkt, laat de richtlijn echter in het midden.
Afb. 2: Doorsnede van een explosieveilige wartel.
men gevuld met een tweecomponenten compound die de doorgang hermetisch afsluit.
Behuizing
Na het vaststellen van het type kabel is een volgende stap om na te gaan wat de certificering van de betreffende behuizing is en in welke zone de apparatuur wordt geplaatst. Michel Paardekooper, eveneens directeur van KWx en verantwoordelijk voor de ATEX verkoopgroep: “Wanneer je bij het bepalen van de juiste kabeldoorvoer bent aangeland, krijg je te
Een foutieve wartel leidt tot een explosie-onveilige situatie maken met de vraag welk type gas in de ATEX zone voor kan komen: IIB of IIC. Deze factor is bijvoorbeeld ook terug te vinden in de EN 60079-14:1997 (zie afbeelding 1). Wanneer het bij de betreffende toepassing om IIC gaat kom je uiteindelijk ook uit bij de toepassing van een compound wartel.”
En welke wartel?
Typerend voor een explosieveilige wartel is de toepassing van hoogwaardige materialen zoals messing of roestvaststaal. Hiermee is een voldoende hoge sterkte bereikt die onder meer vereist is bij Ex-d (drukvaste) behuizingen. Verder zijn er verschillende oplossingen beschikbaar waarmee de kabels op de juiste manier met voldoende kracht worden geklemd én waarmee de vereiste afdichting wordt
Om deze reden is in Nederland twee jaar geleden de Stichting ATEX opgericht; een initiatief waarmee ons land overigens voorop loopt. Deze stichting houdt zich bezig met de ontwikkeling van landelijk erkende examens met betrekking tot ATEX. Een College van Deskundigen, waarin belangrijke Nederlandse bedrijven en wetenschappers zitting hebben, heeft bepaald over welke competenties een ATEX deskundige moet beschikken. Bijzonder is dat het college heeft gemeend dat niet iedere deskundige over dezelfde kennis hoeft te beschikken. Zo moet een plantmanager wel degelijk kennis hebben van ATEX maar in de praktijk zal deze kennis op een ander niveau liggen dan de kennis die een installateur nodig heeft om de apparatuur te plaatsen. Volgens voorzitter van het College van Deskundigen ir. Nico Versloot is het onder meer deze groep installateurs die baat kan hebben bij de landelijk erkende examens. “Wie gaat zoeken naar opleidingen op het gebied van ATEX, zal ontdekken dat er veel wordt aangeboden maar dat het onduidelijk is hoe goed een bepaalde opleiding is én of je hier daadwerkelijk deskundig van wordt. Ik merk dat bij installateurs vaak de kennis ontbreekt om de werkzaamheden goed en veilig uit te voeren; de mensen hebben onvoldoende ervaring hetgeen uiteindelijk onnodig het risico van gevaarlijke situaties vergroot.” In de afbeelding is te zien dat het College van Deskundigen een tweedeling heeft gemaakt; het eerste deel omvat een basisexamen waarin de basisbegrippen en theoretische aspecten van ATEX zijn ondergebracht. Vervolgens zijn verschillende profielen gedefinieerd die allen gekoppeld zijn aan bepaalde competenties. Voor iedere module is een apart certificaat te behalen; afhankelijk van het aantal certificaten kan de betreffende persoon zich deskundig noemen op verschillende vlakken. Versloot verwacht dat de ATEX examens, net zoals VCA, voor bepaalde functies een standaard vereiste zal worden. Dit zal de duidelijkheid voor zowel werkgevers als werknemers vergroten. Wel waarschuwt hij onder andere de installatiebedrijven voor het feit dat zij, als externe contractpartij, in de toekomst door hun klanten verplicht kunnen worden gesteld om het ATEX examen te hebben gehaald. Voor installateurs die zich bezig houden met het installeren van ATEX apparatuur is het daarom verstandig zich vroegtijdig in de mogelijkheden te verdiepen en zich op te maken voor een komend examen. Stichting ATEX T www.stichtingatex.nl Werkversie over een mogelijke verdeling van de modules en profielen. Hoewel deze versie nog niet definitief is, geeft hij wel aan op welke manier de examens voor de verschillende deskundigen zijn samengesteld. BRON: Stichting ATEX
# 5 juni 2008
31
p
o
t
l
i
bereikt. Paardekooper: “Een industriële wartel is in de meeste gevallen nog wel waterdicht maar van een explosieveilige wartel wordt een veel hoogwaardiger afdichting vereist; bijvoorbeeld bij Ex-d behuizingen om een mogelijke explosie binnen de kast te houden.” In tegenstelling tot een gewone industriële wartel is een tweede belangrijke eigenschap van de explosieveilige variant de mogelijkheid tot aarding van de kabel. Hiervoor beschikt de wartel over een speciale voorziening die, na het strippen van de buitenmantel van de kabel, in contact staat met de armering (afscherming). Om de continuïteit van de aarding te waarborgen bestaan speciale afschermringen; deze voorkomen dat vocht bij de armering terecht komt en hier corrosie veroorzaakt. Het behoud van de armering en de juiste aansluiting op de behuizing is bovendien van belang om te voorkomen dat de kabels alsnog elektromagnetische storingen veroorzaken.
Wie leert de installateur wat?
Segers: “We hechten veel waarde aan het
g
h
t
a
m
op de juiste manier toepassen van onze producten, om de eenvoudige reden dat een foutieve installatie niet de veiligheid biedt die de klant verwacht. Om deze reden werken we dan ook samen met Quercus; een trainingscentrum dat cursussen verzorgt op het gebied van zowel hoog- als laagspanning en in 2003 is gestart met een cursus explosieveiligheid. Eén van de docenten is, als enige in Nederland, gecertificeerd door het Engelse bedrijf Hawke International om trainingen te geven over de juiste installatie van Hawke kabelwartels. Hij kan de juiste vaardigheden trainen voor het correct aanbrengen van een wartel én de cursisten opleiden tot installateurs die weten waar ze ATEX-technisch, mee bezig zijn. Vooral dit laatste aspect, ‘weten waar je mee bezig bent’, is bij ATEX van groot belang. Door logisch na te denken en voldoende kennis te hebben zijn verschillende praktijkfouten eenvoudig te voorkomen. Zo doet een bekend voorbeeld de ronde van een onderhoudsbedrijf dat een gaatje boorde in een drukvaste kast ten behoeve van het onderhoud;
Explosieveilige connector
Afb. 4: Overzicht van de beschikbare explosieveilige connectoren.
Speciaal voor installatieonderdelen die regelmatig van hun plek worden verwijderd; bijvoorbeeld voor transport of onderhoudswerkzaamheden, zijn speciale connectoren ontwikkeld. Hiermee is de apparatuur eenvoudig af- en aan te koppelen en wordt voorkomen dat, door het losnemen van de kabel, een nieuwe wartel moet worden toegepast. De connector vormt in aangesloten toestand, eigenlijk een eigen Ex-d behuizing en biedt onder meer een oplossing voor het aansluiten van veldinstrumentatie of kleinere verbruikers in explosiegevaarlijke gebieden.
wanneer de medewerkers op de hoogte waren geweest van de werking van een drukvast kast, was het idee waarschijnlijk nooit geboren. Paardekooper: “Een voorbeeld van een veelgemaakte praktijkfout is het niet rekening houden met de waterdichtheid van de behuizing. Een IP65 motor blijft bijvoorbeeld geen IP65 wanneer de IP54 draad niet wordt gevolg door een nylon of fiber tussenring. Ditzelfde geldt voor een hoogwaardige IP67 wartel.” KWx T www.kwx.nl (0186) 63 36 00
a Afb. 3: Toepassing van explosieveilige wartels in een explosieveilige besturingskast.
BRON: KWx, Oud-Beijerland
Quercus T www.quercus-atex.com
# 5 juni 2008
Y 33
