Onafhankelijke cliëntondersteuning vanuit cliëntenperspectief De stand van zaken medio 2015
AVI-toolkit 22 April 2015
Inhoudsopgave Onafhankelijke cliëntondersteuning ...................................................................................................................................... 3 1. Het belang van onafhankelijke cliëntondersteuning ......................................................................................................... 3 2. Knelpunten vanuit cliëntenperspectief ............................................................................................................................. 3 3. Aanbevelingen voor Wmo-raden, belangenbehartigers en cliëntenorganisaties ............................................................. 4 4. Verder lezen ...................................................................................................................................................................... 5
Leeswijzer Deze korte, actuele handreiking over cliëntondersteuning heeft drie doelen: 1. 2.
Onder de aandacht brengen van het belang van onafhankelijke cliëntondersteuning. Knelpunten schetsen vanuit cliëntenperspectief.
3.
Concrete aanbevelingen geven voor Wmo-raden en belangenbehartigers.
Auteur Auteur: Henk Beltman, Aandacht voor Iedereen
Met dank aan Anne-Marie van Bergen (senior-adviseur MOVISIE) voor haar ervaringen.
Aandacht voor iedereen Het programma ‘Aandacht voor iedereen’ heeft als doel het toerusten van Wmo-raden en belangenbehartigers. Een onderdeel van het programma is het beschikbaar stellen van bruikbare informatie en hulpmiddelen waarmee Wmo-raden, belangenbehartigers en cliëntenraden hun adviesrol beter kunnen vervullen als gemeenten hun beleid ontwikkelen. De Adviseurs Versterking Wmo kunnen helpen bij het gebruik van deze hulpmiddelen. De toolkit die hieruit ontstaat, wordt verspreid via de communicatiekanalen van het programma en de website van Aandacht voor iedereen. Nadere informatie is te verkrijgen bij de kennismakelaar Henk Beltman (
[email protected]) en op de website www.aandachtvooriedereen.nl.
2
Onafhankelijke cliëntondersteuning De Wmo 2015 is nu bijna een half jaar in werking. Na een voorbereidingstijd van ongeveer twee jaar zien we de gevolgen in de praktijk. Een van de dingen waar burgers, Wmo-raden en belangenbehartigers mee te maken krijgen is onafhankelijke cliëntondersteuning. In deze korte actuele handreiking schetsen we enkele belangrijke ontwikkelingen rond cliëntondersteuning.
1. Het belang van onafhankelijke cliëntondersteuning De functie onafhankelijke cliëntondersteuning biedt de burger informatie, advies en ondersteuning bij het verkrijgen om zijn zelfredzaamheid en participatie te bevorderen. De gemeente moet cliëntondersteuning beschikbaar stellen en deze ondersteuning dient onafhankelijk, gratis, levensbreed en vanuit het perspectief van de burger te worden aangeboden. Als de burger een melding doet van een behoefte aan maatschappelijke ondersteuning, dient de gemeente in haar reactie te wijzen op de mogelijkheid van onafhankelijke cliëntondersteuning. Een burger die niet tevreden is met de geboden ondersteuner heeft het recht om een andere ondersteuner te vragen. De cliëntondersteuner kan veel betekenen voor kwetsbare burgers: een luisterend oor bieden, de cliënt wegwijs maken, steun bieden bij de voorbereiding van een aanvraag of melding en ondersteunen bij het indienen van een klacht. De cliëntondersteuner kan belangrijk zijn bij het keukentafelgesprek. Vooral voor minder mondige burgers kan de cliëntondersteuner een adviseur zijn die met de cliënt kijkt wat het gesprek inhoudt, hoe hij zich erop kan voorbereiden en met wie hij het verslag van het gesprek kan bespreken.
2. Knelpunten vanuit cliëntenperspectief Gemeenten moeten zorgen dat onafhankelijke cliëntondersteuning beschikbaar is en de cliënt erover informeren als hij een melding voor maatschappelijke ondersteuning heeft gedaan. De indruk is echter dat gemeenten nog weinig bekendheid geven aan onafhankelijke cliëntondersteuning. Het roept bij hen de associatie op van een ‘advocaat’ die namens de cliënt zijn rechten claimt. Het gevolg van die beperkte informatie is dat onafhankelijke cliëntondersteuning nog weinig bekend is bij burgers. Niet duidelijk is of onafhankelijke cliëntondersteuning inderdaad breed beschikbaar is. Gemeenten hebben de onafhankelijke cliëntondersteuning meestal ondergebracht bij MEE, bij het sociale wijkteam of bij een lokale welzijnsorganisatie. Dit zijn allemaal organisaties die betaald en aangestuurd worden door de gemeente en dus van de gemeente afhankelijk zijn. De constructie dat binnen een sociaal wijkteam een onderscheid wordt gemaakt tussen een medewerker die cliëntondersteuner is en een medewerker die ondersteuning toewijst, lijkt gekunsteld. De cliënt kan er niet zeker van zijn dat de professionals niet onderling over zijn situatie overleggen. Een ander knelpunt is dat vrijwillige cliëntondersteuners niet altijd een gelijkwaardige positie hebben ten opzichte van professionele cliëntondersteuners. Ook de invulling van de ondersteuning verschilt sterk. Er ontwikkelt zich een breed palet van uiteenlopende vormen van ondersteuning aan burgers die allemaal onder de brede noemer onafhankelijke cliëntondersteuning lijken te vallen. Zoals: hulp bij administratie, vertrouwenspersoon sociaal domein en klachtenbemiddeling.
3
Verschillende cliëntenorganisaties zijn op dit moment zelf bezig met het ontwikkelen en aanbieden van onafhankelijke cliëntondersteuning, zoals de vrijwillige ouderenadviseurs en de cliëntenorganisaties in de geestelijke gezondheidszorg. Het is echter niet altijd duidelijk of de gemeente de kosten van een vrijwillige cliëntondersteuner vergoedt als zij niet behoren tot de groep door de gemeente aangewezen professionals zijn. Ten slotte komen twee praktische vragen naar boven bij de invulling van onafhankelijke cliëntondersteuning.
In de eerste plaats de vraag of de cliënt naar het keukentafelgesprek altijd een hulpverlener kan meenemen in wie hij vertrouwen heeft, ook als deze hulpverlener in dienst is van een zorgaanbieder of van de gemeente. Die hulpverlener is dan niet onafhankelijk volgens de letter van de wet, maar kan wel de persoon zijn in wie de cliënt vertrouwen heeft dat hij hem het beste kan ondersteunen. In de tweede plaats de vraag wat de positie is van de mantelzorger bij het gesprek. Het moet duidelijk zijn wiens belang de cliëntondersteuner dient. De mantelzorger is namelijk zelf ook een hulpvrager, naast de cliënt. Daarom heeft niet alleen de cliënt, maar ook de mantelzorger recht op een eigen keukentafelgesprek.
3. Aanbevelingen voor Wmo-raden, belangenbehartigers en cliëntenorganisaties Belangenbehartigers en Wmo-raden doen er goed aan dit jaar een speerpunt te maken van de onafhankelijke cliëntondersteuning. Deze functie is immers van groot belang voor de positie van kwetsbare burgers in hun relatie tot de gemeente. Enkele mogelijke acties:
a. Agendeer onafhankelijke cliëntondersteuning Neem als belangenorganisatie (ouderenbond, organisatie voor mensen met een psychische beperking, gehandicaptenplatform) zelf het initiatief om onafhankelijke cliëntondersteuning maatschappelijk en politiek te agenderen. Geef de gemeente inzicht in de wensen van uw doelgroep. Bied zelf de functie van vrijwillige cliëntondersteuning aan door vrijwilligers te werven, te trainen en te begeleiden. Organiseer bijeenkomsten over dit thema met andere belangenorganisaties, patiëntenverenigingen, cliëntenraden en Wmo-raden. Bevorder dat gemeenten de vergoeding van deze vrijwillige cliëntondersteuners financieel gelijk stellen aan professionele ondersteuners. Spreek in tijdens bijeenkomsten van de gemeenteraad. Met deze acties kan een veelheid van vormen van cliëntondersteuning ontstaan waaruit de cliënt kan kiezen, passend bij zijn of haar behoefte.
b. Bevraag uw gemeente Vragen die u aan uw gemeente kunt stellen, zijn bijvoorbeeld:
Zorgt de gemeente ervoor dat informatie over onafhankelijke cliëntondersteuning laagdrempelig, goed beschikbaar en toegankelijk is?
Worden burgers tijdig voor afgaand aan het keukentafelgesprek geïnformeerd over de mogelijkheid van onafhankelijke cliëntondersteuning?
Worden vrijwillige vormen van cliëntondersteuning (zoals ouderenadviseurs) gefaciliteerd? Zijn de cliëntadviseurs echt onafhankelijk en werken zij vanuit het belang van de cliënt?
Wordt cliëntondersteuning geboden door professionals die niet lid zijn van een sociaal wijkteam? Heeft de gemeente vastgelegd dat cliënten een beroep kunnen doen op een andere cliëntondersteuner als hij twijfelt aan de objectiviteit van de cliëntondersteuner?
4
c. Onderzoek zelf de invoering van onafhankelijke cliëntondersteuning Interview cliënten – of laat een onderzoek uitvoeren – over de wijze waarop zij door cliëntondersteuners begeleid zijn: zijn zij tevreden, heeft de begeleiding hen wat opgeleverd, waren de ondersteuners echt onafhankelijk, hadden zij kennis van de werkwijze van het keukentafelgesprek enz. Agendeer de uitkomsten van dit onderzoek bij de gemeente om, indien nodig, tot verbeteringen te komen.
4. Verder lezen
www.invoeringwmo.nl/content/cliëntondersteuning-0 www.vng.nl/publicaties/zelftest-clientondersteuning-voor-gemeenten
www.aandachtvooriedereen.nl
5
Hoe helpt Aandacht voor iedereen? Aandacht voor iedereen helpt Wmo-raden, belangenbehartigers, cliëntenraden en gemeenten bij de voorbereiding op de transformaties in het sociale domein. De Adviseurs Versterking Wmo van het programma kunnen ondersteuning bieden bij inhoud en processen op lokaal niveau bij deze veranderingen. Aandacht voor iedereen heeft deze handreiking ontwikkeld om Wmo-raden en andere belanghebbenden handvatten te geven zodat zij hun gemeenten goed kunnen adviseren bij het ontwikkelen en uitvoeren van het gemeentelijk beleid rond onafhankelijke cliëntondersteuning.
Programma Aandacht voor iedereen De handreiking ‘Onafhankelijke cliëntondersteuning vanuit cliëntenperspectief’ is een uitgave van programma Aandacht voor iedereen. Het programma is opgezet om Wmo-raden en belangenbehartigers te informeren over de transitie en de transformatie AWBZ-Wmo en over hun rol daarbij. Aandacht voor iedereen wordt gefinancierd door het ministerie van VWS. De bij het programma betrokken landelijke organisaties zijn: CSO, Ieder(in), Koepel Wmo-raden, LPGGz, Mezzo, NPCF, Oogvereniging, Per Saldo en Zorgbelang Nederland. Aandacht voor iedereen werkt nauw samen met het Transitiebureau van VNG en VWS. Voor meer informatie over Aandacht voor iedereen en over de activiteiten en de ondersteuningsmogelijkheden die het programma kan bieden, kunt u contact opnemen met het programmasecretariaat: Programma Aandacht voor iedereen Postbus 1038 3500 BA Utrecht T 030 291 6622
[email protected] www.aandachtvooriedereen.nl
6
