54
ECONOM I E
27 JUNI 2015 ELSEVIER
om te ulTKERtttG
/ Nederland telt 820.330 arbeids-
ongeschikten en dat aantal wil maar niet echt dalen. Velen staan met een psychische aandoening langs de kant. Dat kost het land miljarden. Lennoert Lubberding en Fleuriëttevon deVelde lllustroties Zonder Dekker
geschikt worden verklaard. Alle arbeidsongeschikten kosten de Nederlandse over-
heid jaarliiks zo'n beginnen, je moet je werkzaamheden doen. Ik kan me er niet toe zetten elke dag om 8 uur op rnin werk te zijn. Ik wil wij zijn.' Hermsen werd geboren met zuurstofge-
tt
miljard euro
(zie
'\Â/aarom weer groei dreigt' op pagina 56). Van huis uit kreeg Hermsen niet bepaald
arbeidsethos mee. Vader werd als twintiger
arbeidsongeschikt verklaard, moeder is al een leven lang werkloos en ook zijn broer heeft een uitkering. 'lk ben opgegroeid in brekeninrgg3opbasisdaarvanvoorSotot het uitkeringscircuit. Wij hebben een laag roo procent afgekeurd. 'Ik heb IQ, ook dat speelt mee.'
een slechte rug, mijn
ogen en
staan niet helemaal recht
o"*,i:-
Toch had hil wel diverse keren een baan. Na de mid-
'Werken brengt arbeids- SlfeSS mee.
die door
d.orhet lkwilvrij zijn'
of mankeren iets. Dit jaar
nu ADD, ADHD, PDD-NOS dyslexie is
-
velen
in een Honig-fabriek, en later via de sociale werkplaats in de
groenvoorziening. Dat ging aanvankelijk goed. 'Totdat het gewoonte beidsongeschiktheidsuitkering wegens psy- werd. Ik hou van lol maken. Dit was te serichische klachten, danvanwege lichamelijke eus.' Na drie jaar stopte hij met zijn werk in klachten. Ruim 4r5.ooo van de Bzo.33o ar- de groenvoorziening. 'De motivatie was beidsongeschikten in Nederland heeft een weg.' psychischeaandoeningofgedragsstoornis, Peggy Tönnesen uit Venlo en Marcel zo blijkt uit cijfers van het Centraal Bureau Woddema uit Arnhem vroegen tussen r javoor de Statistiek (CBS). Het aantal mensen nuari zoro en r januari zor5 Wajong aan en in de Wajong - de uitkering voor wie op vallen daarom onder een andere regeling tegenwoordig
merig type'. Op school was hij snel afgeleid. 'Ik kon geen informatie vasthouden.' Na het lbo (lager beroepsonderwiis) werkte hij bii een callcenter, daarna als vertegenwoordiger bij een salesbedrijf en als acquisiteur bij een uitgeverij. 'Omdat ik bii mijn ouders woonde, ging het goed. Ik had geen omkijken naar het huishouden, dus kon ik me op
mijn werk richten.' Toen hij op zichzelf ging wonen, ging het mis. Het lukte hem niet om een baan te behouden. Als mensen vijf dingen tegelijk aan me vroegen, raakte ik in de stress en kon ik totaal geen structuur aanbrengen. Ik kon niet omgaan met werkdruk.' Uiteindeliik kwam hij in de WW En als'logisch gevolg' daarvan in de bijstand. Eenmaal in de bijstand kreeg hij oproepen om te solliciteren. 'Keer op keer faalde ik. Dat heeft me enorm gefrustreerd. Daardoor ben ik een tijdje de-
hebbenvoorheteerstméérmenseneenar-
pressief geweest.'
wordt dan Hermsen. Zij krijgen hulp bii het vinden groeide het afgelopen decen- enbehoudenvanwerk.Lukthetnietomgenium tot een kwart miljoen. noeg geld te verdienen, dan wordt het loon Verzekeringsartsen waarschuwen dat aangewldmeteenWajong-uitkering. mensen veel te makkelijk ziek of arbeidson- Woddema (¡6) was als kind al 'een dro-
Wegens'depressiviteit' werd hij tijdeliik wijgesteld van de sollicitatieplicht. Vier jaar geleden, tijdens zijn reihtegratietraject, kreeg hii de diagnose ADD, attention deficit disorder -watwijst op eenverminderd concentratievermogen. Woddema: Alles viel op zijn plaats.' Een jaar geleden woeg hij een Wajong-uitkering aan. 'Omdat ik in het verleden langere tijd heb gewerkt, twijfelde ik of ik ervoor in aanmerking kwam. Maar dat bleek geen probleem.' Nu werkt hij twintig uur per week als schoonmaker.'Ik heb een Wajong-uitkering
leugdige leeftijd 'arbeidsgehandicapt'
verklaard
-
ìfferkzome beroepsbevoiking [15 tot 65 joor) 7.215.000 TotqEe
Totool oonlol orbeidsongeschikten 820.330 G---> Wojongers + z74.ooo zieken per
250.600
wlA 209'600
dog
wAO
342.970
wAZ 17.t60
tt
,ll
.\ \b
Totole kosten orbeidsongeschikten ruim ll miljord euro Wojong 2,710 miljord euro WIA 3,112 WAO 5.368
miljord euro miljord euro
/î
56 ECONOMIT
27 JUNI 2O15 ELSEVIER
met arbeidsondersteuning. Ik word bege- iklastvanhad.Datonbegripleiddetotontleid in het zoeken naar en behouden van slag.'Via de lVW en de Ziektewet kwam ze werk. Naast mijn salaris heb ik een indeWajongterecht. Wajong-uitkering van 4oo euro per maand.' Een regeling als de Waiong leidt altijd tot Zijn werk gaat beter. 'Ik word rustiger in onbedoeld overgebruik, weet ook Tönnesen. Ze kent Wajongers die hun situatie bij miin hoofd naarmate ik ouder word.'
Overgebruik Woddema's verhaal is exemplarisch. Eén de zes jongeren krijgt de boodschap dat
op er
ietsaanhemmankeertendathij psychische begeleiding nodig heeft.
Dat
bezoek aan een verzekeringsarts erger voof¿oen dan die is. 'Om een zo hoog mogelijke uitkering voor elkaar te krijgen.' Ook Woddema ziet dat er misbruik van wordt gemaakt, uiteraard door anderen.
'I(ennissenvanmii zitteninde
Wie
îijdelijk niet
lekker in zijn vel zit, behoudt zijn Uitkefing vOOk sollicitatieplicht'
waarom
revenirons í:i::i;:ff',il:iili'.'ooi]]:
een posttraumatische stressstoornis - ze vertelt liever niet waatom - en is 'hypermobiel', waardoor haar spieren en gewrichten snel overbelast zijn. Sinds mei vorig jaar zit ze in de Wajong. Via een jobcoachingsprogrammawerkt ze elke dagvan rr tot half z in het magazijn van de plaatselijke C&4. 'Voor die rz,5 uur krijg ik salaris,
sen kriigen veel te snel het stempel: jij kunt niet werken. Er is een verschil tussen kunnen en willen.' Udo Hermsen kriigt al zz iaar een uitkering van ruim 9oo euro per maand en 6oo euro vakantiegeld. Hii weest de herkeuringen die komende jaren op de rol staan (zie 'Pingpongen met Waiongers' op pagina SZ). 'Dan moet ik misschien weer een paar uur aangevuld met Wajong.' Voordat ze in de Ziektewet belandde, per week gaan werken. Ik heb in het verlewerkte ze bij een elektronicazaakje. 'Maar ik den immers ook gewerkt. Dat zou ik heel liepvastopdewerkvloer.Ikzatnietgoedin vervelend vinden. Ik vind het heerlijk hoe mif n vel en werd overvraagd. Er was niets het nu is geregeld.' Met een knipoog: 'Het is E aan mij te zien, dus niemand begreep waar gewoon pensioen, hè.'
Wqorom weer groe¡ dreigt Mensen worden le gemokkelijk orbeidsongeschikt verklqord, wqorschuwen verzekeringsorlsen. Boken het begrip'ziekte' of. Dreigt er een nieuwe WAO-crisis?
voorziller von de Nederlondse Ver-
Diverse hervormingen wisten erger
eniging voor Vetzekeringsgeneeskunde. 'ledereen heefl legenwoor-
le voorkomen, mqor nog steeds krijgen 820.330 Nederlonders een or-
beidsongeschiktheidsuilkering, zo blijkt uil cijfers von het Centrool Bu¡eou voor de Slotistiek (cBS). Dol is ruim I0 procentvon de beroepsbevolking. En het oontol gool mogelijk weer stijgen, woorschuwen
crilici.
Dot komt in de eerste ploots doordof het begrip 'ziekle'steeds verder uitdijl, zeglJim Foos (60J,
dig wel ieis,'zegt Foos. 'We lolereren geen "ofwijkende" eigenschoppen meer. Vroeger wos iemond op het werk gewoon slil, degene die niet groog meeging op personeelsuiljes. Tegenwoordig is zo iemqnd een probleemgevol met oulistische lrekken. Dof ¡s ol bijno een opmoot voor een uitkering. Tegelijk zie je nu in reclomespotjes dot wordt gepro-
beerd om deze mensen juist von dot sligmo offe helpen, doorte zeggen dol bijvoorbeeld een ouiist zulke bijzondere lolenten en eigenschoppen heefl, Dqn is de cirkel rond. We zijn
krijgen Îe veel mensen een orbeids-
ongeschiklheidsuilkering.' Perverse prikkel in het systeem is dot iemqnd mei lichte klochten geen behondeling krijgl.'0m vergoeding von zorg le krijgen, hebje een diognose nodigi etkent Hermon Kronemon (60), medisch odviseur
elkoor helemool gek oon het mo-
von hel UWV. Als een werknemer even uil hei lood is en mel een poor gesprekken mel een cooch zou zijn geholpen, don krijgt de werkgever dol niel vergoed. Doqrom zol een
ken.'
orls de klochlen omschrijven ols
Bovendien, bijno olles is legenwoordig een ziekte of wordt wel tol ziekle gemookt: overbelosling door monlelzorg. slress bij jongeren, hel
een milde depressie of een oonpos-
houdt niet op.'We moelen het begrip "ziekle" ofbokenen, onders
sin
gssloornis.' U pcoding' heel dol
in medische kringen. Nog een reden woorom het oonlol orbeidsongeschikfen kon stijgen: mensen worden te mokkelijk
57
ELSEVIER 27 JUNI 2015
Pingpongen met Woiongers -
Aontol Wojong-uilkeringen groeide zo hord omdot gemeenten hun jonge werklozen doorschoven. Dot is nu veel losliger De lVojong, de uitkering voorjonge orbeidsgehondicoplen, steeg de ofgelopenjoren pijlsnel nqor ruim 250.000 personen. Dut kwom voorol doordql gemeenfen in 2004 veronlwoordel'rjk werden voor de bijslond, heeft onder meer hel Cenllqql Plonbure0u voslgesteld. Hoe meer mensen in de bijslond, hoe meer geld dotgemeenlen koslle. Hetwos lucrolief om werkloze jongeren noor de londelijke uifkeringsinslontie UWV le sturen voor een Wojong-uifkering.
Bijno 80 procent von de Wojongers krijgt deze uilkering wegens een onlwikkelings-
sloorn¡s ols ADHD of een vorm von outisme. Jongeren zelf hoordeje niet klogen: een Wojong-uilkering is 75 procenlvon het minimumloon en het mookt niel uil of ervermogen is of een verdienende portner. Dol is oonlrek' kel'rjker don een bijstondsuilkering: die is 70
-a-
procenl vqn het minimumloon en door geldl een vermogens- en porlnertoets. Moor sinds ljonuori is hel doorschuiven von jonge werklozen er niel meer bij. Sindsdien is de Porticipotiewelvon krochl. Die bundell de bijslond, Wojong en de regeling voor de sociole werkploofsen. Deze groepen (in Tolool
zo'n 750.000 mensen) vollen nu onder de veroniwoordelijkheid von de gemeenten. lemond krijgl olleen een Wojong-uilkering
orbeidsongeschikt verkloord en le weinig herbeoordeeld. Vetzekeringsqrlsen woorschuwden hier vorige moond voor in een brief oon
minister vqn Sociole Zoken Lodewijk Asscher IPvdA).'Hel onderscheid lussen orbeidsongeschiki en werkloos verdwijnf,' zegt verzekerings-
psychische oorzook x 1.000
250
I50 I00
200.000
50-
0
2005
0
2015
l¡llW in de
bijstond. Een
even oude lerqor Duils wordt boven-
kelijker don de bijstond. 'Moor hoe rechlvoordig is hel verschil in uilkering? De een droogt zijn lol, de on-
200
400.000 --
derdduizend bonen scheppen voorwie 'een qfstqnd lol de orbeidsmorkl' heeft. Stoolssecreloris von Sociqle Zqken Jello Klünsmq (PvdAJ dreigt mel een wellelijk quolum qls het streefcijfer niel wordl gehoold.
lollig verkloord en koml ook in de WW. Hij is doorover zo ongelukkig dol hij psychische hulp inschokell. Hij krijgl her dringende odvies niet te sollicileren, wont die bezigheid belemmerl hel herslel. Hij belondl vonuit de WW in de Zieklewel.'Zo iemond kqn mokkelijk tichling orbeidsongeschiklheid denderen,' zegl Foos. Dot is finoncieel oonf¡ek-
300
600.000*.
dereen die vóór 3l december een Wojong-uitkering hod, wordl de komendejoren herkeurd. Althqns. dot is de bedoeling. Deze groep blijft onder hel UllVVvollen. De nieuwe wel heefl ook gevolgen voor bedrijven. Zij moelen de komende joren hon-
rookl werkloos en belondl no een
Kopzorg
800.000
kingen en scholen voor speciool vootlgezet onderwijs (doorgoons hofleverqnciers von WojongersJ vrezen dol gemeenten lotqol niel Tegen hun nieuwe look zijn opgewqssen. le'
zen. Een 52-jorige bouwvqkker
Aondeel psychische orbeidsongeschikten
r
Die geefi hem zijn uilkering fde hoogle hongt of von de mote von orbeidsongeschiktheid, moor dqoll per 2018 lot moximqol 70 procentvqn hel minimumloon) en evenlueel begeleiding bij hel vinden von werk. Mqqr dol is niet zeker, lerwijl dol bij het UWV wel zo wqs. Belongengroepen von mensen mel beper-
oontoljoren
Nog sleeds veel
350
Wojong: de verwochting is dot de inslroom dqqll von 17.000 noor 5.000 jongeren perjoor. Wonlwie (deels) kon werken, moel oonkloppen bij zijn gemeenle.
orls Foos. Hij geefl ols voorbeeld lwee ouderen die hun boon verlie-
Arbeidsongeschiklheidsuitkerin gen 1.000.000
ols hel UWV hem volledig en blijvend orbeidsongeschikl verklooil. 0p popier koml er een eind oon de ongebreidelde groei von de
Wojong
WIA
WAO
der wordl er ziek von of gedroogt zich ziek. Hun probleem is hetzelfde: ze komen niei meer oon de bok.'Logisch dqi iemond die geen perspectief heeft op een boon bij
58
27JUNI 2OT5 ELSEYIER
ECON OM I E
'Het is soms biinq coboretesk' Spontone psychoses, hollucinoties en zelfs mutisme: eiwordt hèe[wotvoorgewend om een uilkering Te kriigen veinst en denkt dat hii dan op alle wagen als: hoe heet u, bent u getrouwd enzovoort maar moet antwoorden met "Ik weet het niet". Maar ze ziin wel zelf met de auto hiernaartoe gekomen.' 0f hil hoort iemand die in de spreekkamer geen woord zei, later op de gang op geagiteerde toon overleggen met haar partner. 'Het is hier nogal gehorig.' Ameling ziet in ziin praktijk een toenemend aantalvan deze simulanten. Hij weet niet of dat komt doordat artsen vaker naar hem doorverwiizen of dat het aantal mensen dat een psychische ziekte voorwendt in zijn geheel toeneemt. 'Maar het is stuitend,' zegt Ameling.
Verzekeringsartsen die twiifelen of iemand de boel bedriegt in een poging een arbeidsongeschiktheidsuitkering te krijgen, roepen nogal eens de expertise in van Ernst Ameling, forensisch psycholoog in Amsterdam.
Die heeft in zijn spreekkamer al heel wat meegemaakt met deze groep mensen, van wie de overgrote meerderheid vÒlgens hem allochtoon is. Zii kriigen tiidens het bezoek spontane psychoses, proberen ter plekke te gaan braken, of gillen minutenlang omdat ze stemmen in hun hoofd zouden horen. 'Het is soms biina cabaretesk,'verzucht Ameling (62). Hii signaleert trends. 'Het begon met het voorwenden van depressies, daarna volgden hallucinaties - vooral stemmen horen - daarna zeer ernstige dementie, '
toen bezetenheid door djinns, onzichtbare wezens aan wie moslims hun klachten vaak wijten. En de laatste flidzíin het combinaties van dit alles. Het lijkt of er steeds meer uit de kast moet worden gehaald.' Dan was er nog een golf van mutisme-
,
'
SlokoPs Wof uitkeringen kosÌen rd euro
IO o
6
sche oondoening. Nu drogen de Wojongers - von wie bijno 80 Procent een uilkering heefl wegens psychische klochten of een ontwik' kelingssloornis - dooroon slerk bij. moor ook bij mensen boven de, zeg. veer?ig gool hei om zo'n 35 Procent'
'Deze mensen maken verzekeringsartsen zo
wantrouwend dat degenen die het echt nodig hebben nu kans lopen dat hun aanwaag wordt afgewezen. Gelukkig zie ik ook dat iemand echt iets heeft en niets liever wil dan werken, maar tegen zichzelf in bescherming moet worden genomen. Het is niet allemaal
Ook bij het longdurig ziekieverzuim onderwerknemers blijken psychische klochlen sleeds voker de oorzook voor de ziekmelding: hel
oondeel steeg von 29 Procent in 2013 noor 33 procenl in 2014. Voorol jongeren vollen voker uil door
jokkebrokkerii.'
gevallen. Dat is een zeet zeldzame aandoe-
ning, waarbij iemand opeens niet meer kan praten en die vooral bij getraumatiseerde kinderen voorkomt. Als je in korte tiid met twintig gevallen van mutisme te maken krijgt, weet je natuurliik dat dat niet klopt.' Velen vallen wij snel door de mand' 'Dat soort mensen doet heel theatraal. Terwill iemand die echt depressiefis, zich daarvoor vaak schaamt. Of iemand die dementie
slress. 'Nederlond is niet gezond,'con-
cludeert Mirjom Sijmons [55J, direc-
Psycholoog
ErnstAmeling:'Het is stuitend'
dot de psychische klochten minder
korl oon verzekeringsottsen.' Zeker nu de pensioenleeflijd ver' der omhooggool, zou het kunnen dot er veel meer ouderen in de WIA (zools de WAO nu heel) belonden. Het UWVverwochl sowieso doi het qonlql ouderen dot inslroomlwegens lichomelijke klochlen of chro-
nische ziekten foeneeml. 0uderdom komt nu eenmool met gebreken en er zijn meer ouderen oon het werk. Moor hei uontol ouderen dol om psychische redenen orbeidsongeschikt rookt, kqn bok een vlucht nemen. Wont de politiek heefl don wel bepoold dot Nederlonders longer
cent. Geen spectoculoire groei, moor de onderliggende trends zijn volgens Sijmons minder gerusislellend. 'Mensen hebben te veel Prikkels in hun leven, erwordtleveel vonle gevroogd op hel gebied von werk en zorg.0nzekerheid over hun
een herbeoordeling niet zol zeggen
zijn. Foos: 'Moor de kons oP herbeoordeling is klein, wont er is een le-
leur von ArboNed, dol het ziekteverzuim von I miljoen werknemers bijhoudt. Het ziektevetzuim sieeg ofgelopen joor von 3,8 noor 3,9 Pro-
moeien doorwerken, moor veel werknemers (en werkgevers) zijn door helemool niet blij mee. Foos: 'lk zie het nog niet lerug in de cijfers, moor wij merken in de spreek' komer dol sleeds meer ouderen longer doorwerken ols een loden lost ervoren, ook omdot de pensioen'
'Sommige mensen zijn gewoon n¡el gesch¡ktvoor hun werk. Doorvon rook je oversponnen'
leeftijd moor blijff opschuiven.' De druk op verzekeringsorlsen om mensen orbeidsongeschikt îe verkloren, kon dus toenemen. Niei iedereen is doorbij le goeder trouw. Sinds de WAO eind 2005 werd vervongen door de strengere WlA, lÜkt het olsof mensen meer uit de kost holen om qrbeidsongeschikt te worden verkloord, ervoort forensisch psycholoog ErnstAmeling, die ol veel zogenoomd orbeidsongeschikten ontmoskerde (zie'Hel is soms
bijno coborelesk'op deze PoginoJ. 0P dit moment zil volgens hel CBS de helft von de orbeidsongeschikten thuis wegens een PsYchi-
boon leve¡l ook veel slress oP. Bovendien zijn veel orgonisoties nog heel klossiek ingeticht, melveel overleg en veel sluurgroePen. De
besluitvorming is troog, Íerwijl de builenwereld snelheid verlongl. Dot zou onders moelen.'
'Sommige mensen zijn gewoon sowieso niel geschikl voor hel werk dol ze doen,' zegt verzekeringsorts Fqos.'Doorvqn kun je oversPonnen roken. Mensen zouden zich moelen ofvrogen of het werk dol ze doen wel bij ze posl.' En wellicht pijnlijke keuzes moken: toegeven dol ze minder veronlwootdelijkheid oonkunnen, of minder goon werken omdot de zorg voor ouders of kinderen don minder belostend
wordt'
E
