Om niet te vergeten
Om niet te vergeten
> Herdenkings-
monumentenwandeling Gulpen-Wittem
Herdenkingsmonumentenwandeling Gulpen-Wittem Start- en eindpunt > de parkeerplaats tegenover Klooster Wittem Duur van wandeling > ongeveer 1,5 uur (uitgebreide variant ongeveer 2,5 uur) Lengte > circa 6 kilometer (uitgebreide variant circa 12 kilometer) Globale plattegrond > zie bladzijde 8 De wandeling is niet geschikt voor kinderwagens, stevig schoeisel aanbevolen. > U start op de parkeerplaats tegenover klooster Wittem. Ga de Van Plettenbergweg in (links naast de Gerarduskapel richting Eys). Het trottoir gaat over in een voetpad. U blijft dit voetpad volgen. > Na ongeveer 1 km gaat u linksaf en ziet u het verzetsmonument Eyserlinde: Verzetsmonument Eyserlinde Het verzetsmonument 'Den gevallene' op de Eyserlinde geldt als het belangrijkste oorlogsmonument in deze gemeente. Het initiatief hiertoe werd in 1948 genomen door de oud verzetsmensen Lowi Merckelbach en Peter van der Linden. Op 3 mei 1950 is het monument plechtig ingezegend, onthuld en overgedragen aan de gemeente. Het monument is vervaardigd door Pater G.L. Mathot, Redemptorist te Wittem en op de achterkant staat de enigszins verweerde tekst: “Het Kloosterrectoraat Wittem; Het voormalig verzetsdistrict Gulpen met velen in den lande, Hun God en vaderland voor alles dankend, gedenken in Christus Jezus hun gevallenen 1940-1950.” Op de rechter zijde zijn de namen gebeiteld van hen die vielen in het verzet der jaren 1944-1945. De linker kant bevat de namen van hen die gevallen zijn als soldaat, waaronder ook de militairen in Nederlands Indië. De eerste vijf slachtoffers vielen op 10 mei 1940, de dag 1
van de Duitse inval. Hans Sieben uit Lemiers, gevallen op 26 juli 1949 in Pekalongan Indonesië sluit de rij. Jaarlijks op 4 mei worden bij dit monument op plechtige wijze de doden herdacht, waarvoor het gemeentebestuur het initiatief neemt. Verenigingen uit de dorpskernen omlijsten de plechtigheid bij toerbeurt. Het monument is geadopteerd door basisschool Sint Jozef van Wahlwiller en Nijswiller. > U blijft de onverharde weg vervolgen. Na ongeveer 500 meter ziet u aan de linkerkant het herdenkingsmonument Cartils: Herdenkingsmonument Cartils Met dit monument worden vier omgekomen Canadese bemanningsleden van de Halifax bommenwerper van de Royal Canadian Airforce herdacht. Zij werden op hun bombardementsvlucht in de nacht van 27 op 28 april 1944 door Duits afweergeschut vanaf de Schneeberg geraakt. Het doel van de vlucht was het spoorweg-emplacement te Montzen, dat toen Duits gebied was. Na een zwenking richting Gulpen stortte het toestel brandend neer bij Cartils. Van de drie overlevenden raakte er een in krijgsgevangenschap en de andere twee lukten het onder te duiken. Exact vijftig jaar na de crash is hier het monument onthuld, op initiatief van Leo Pierey (1924-2009) en Leo Peerboom (1932-2009). Zij voelden zich als jongeren uit de oorlog zeer betrokken bij het lot van de vliegeniers en deden diepgaand onderzoek naar de achtergronden van de bemanning en de toedracht in de fatale nacht. Het monument is in 1994 gerealiseerd door Leo Jacobs (1930) te Cartils en wijlen verzetsman Hein Kessels te Eys, geassisteerd door zijn zonen. Leo Jacobs beleefde als veertienjarige de enorme gevolgen van de crash, doordat de bommen nog aan boord waren en deels ontploften. Sinds 1994 vindt jaarlijks omstreeks 20 april een herdenkingsplechtigheid plaats, waarbij in 2009 nog de Canadees Gordon Stacey als bemanningslid aanwezig was en boeiend vertelde over het leven van zijn kameraden. Van de H.H. Engelbewaardersschool te Partij, die het monument heeft geadopteerd, dragen leerlingen dan gedichten voor en leggen bloemen neer. Het monument wordt onderhouden door Leo Jacobs en Jan Starmans uit Eys. Bij de onthulling in 1994, in aanwezigheid 2
van de drie overlevenden, boden Canadezen een plaquette aan met de tekst: “To the Citizens of Wittem, with Thanks from 434 Bluenose Squadron, 28 april 1944. Squadron 434, Esquadron Shearwater. In Excelsis Vincimus.” Deze bijzondere plaquette is veilig opgehangen in de school te Partij, daar blijkens de ervaringen van Leo Jacobs ook een oorlogsmonument niet is gevrijwaard van vandalisme. > U vervolgt de half verharde weg die overgaat in een geasfalteerde weg. Blijf deze weg volgen tot de voorrangskruising. U steekt de voorrangsweg over en gaat via het voetpad rechtdoor naar Gulpen. U steekt de Geul over en loopt vervolgens langs de Gulp tot de kom van Gulpen. > Ga rechtdoor (Burggraverweg), steek de voorrangsweg over en vervolg uw weg via het voetpad langs de Gulp tot het VVVkantoor. > Bij het VVV-kantoor gaat u rechts omhoog (Dorpsstraat) tot het Joods oorlogsmonument: Joods oorlogsmonument Het Joods-oorlogsmonument in Gulpen is in 1989 gerealiseerd op initiatief van de gemeentelijke bevolking, kerken en overheid. Kunstenaar Appie Drielsma (1937) tekende het ontwerp, dat in hoofdlijn ook in het voormalig kamp Mauthausen in Oostenrijk is gerealiseerd evenals in enkele wereldsteden. Hij deed dit mede uit dankbaarheid dat hij, ondergedoken in Gulpen, de oorlog overleefde. Het monument symboliseert volgens de kunstenaar een onderbroken levenslijn of -ritme en de eenvoud maakt de concentratie op het gebeurde mogelijk. De Hebreeuwse tekst die ontleend is aan het bijbelboek Leviticus betekent: 'Hou zoveel van je naaste als van jezelf. Ik ben de eeuwige'. De tekst vormt tevens een waarschuwing voor de toekomst; een waarschuwing tegen alle vormen van discriminatie. Op 4 mei worden ook bij dit oorlogsmonument bloemen gelegd. > Vanaf het Joods monument gaat u even terug en dan rechts de Kiebeukel in (bij rood en geel paaltje). Na dertig meter ziet u rechts het bescheiden herdenkingsteken van de synagoge: 3
Herdenkingsteken van de synagoge De plaquette, eveneens ontworpen door Drielsma, is ter herinnering aan de joodse synagoge, die voor de Tweede Wereldoorlog op deze plek stond (1823-1947). In Gulpen leefde voor de Tweede Wereldoorlog een vrij grote joodse gemeenschap. De synagoge is afgebroken omdat er na de oorlog van de joodse gemeenschap in Gulpen praktisch niemand meer over was. Aan de Rijksweg, ter hoogte van het bejaardentehuis, is nog een kleine joodse begraafplaats te vinden. Deze begraafplaats is niet openbaar toegankelijk. > U vervolgt de Kiebeukel en komt uit bij de kerk. Het plein is genoemd naar kapelaan Penders te Gulpen en bij het Heilig Hart monument is een herdenkingsteken voor hem geplaatst. Herdenkingsteken Kapelaan Penders was tijdens de Tweede Wereldoorlog actief in de Limburgse onderduikorganisatie. Door verraad werd hij op 21 juli 1944 opgepakt. Hij kwam uiteindelijk terecht in concentratiekamp Bergen-Belsen. Op 15 april 1945 werd het kamp door de Engelsen bevrijd. Voor kapelaan Penders mocht medische hulp niet meer baten. Hij stierf op 24 april 1945. > Op de hoek bij "De Leeuw van Vlaanderen" gaat u linksaf de Ingbergrachtweg in. U steekt de Rijksweg over bij het Rabobestuursgebouw en slaat linksaf (Aan het veld). Bij de Gulp gaat u linksaf en neemt het voetpad dat aan de rechterkant van het riviertje ligt. Dit paadje komt uit bij een parkeerplaats. Aan het einde hiervan gaat u naar rechts en volgt de cascade richting het beeld Vroedmeesterpad met drie vissen. Vervolgens gaat u linksaf de Prinses Ireneweg in. Deze weg eindigt bij het busstation. > Aan de achterkant van het busstation neemt u rechts de Oude Akerweg. U vervolgt deze weg ongeveer 1 km tot de driesprong met wandelpaden.
4
Let op: Hier splitst de wandeling zich in een korte en lange versie. De lange versie gaat o.a. door het bos in het buitengebied. Kiest u liever voor de korte versie (nog ongeveer 600 meter)? Sla hier dan linksaf en volg de Geulroute (witte bordjes met blauwe strepen) terug naar de parkplaats bij Klooster Wittem. Voor de lange versie (nog ongeveer 7 km) leest u hieronder verder. > Na 50 meter gaat u op de Y-splitsing (na de boerderij) rechtsaf. Vervolgens neemt u na 100 meter het pad naar rechts (gele route). Na ongeveer 1 km bij open veld draait het pad naar rechts en vervolgens weer naar links > In het bos aangekomen, gaat u rechtdoor (langs de bosrand). Na 600 meter ziet u aan de rechterkant (tevens einde van het bos) het herdenkingsmonument Wagelerbos: Herdenkingsmonument Wagelerbos De Halifax bommenwerper van de Royal Air Force 76 SQDN had in de nacht van 23 april 1944 als doel Düsseldorf te bombarderen, tezamen met een vloot van 596 vanuit Engeland opgestegen toestellen. In Nederland werd het toestel echter door een vijandelijke nachtjager geraakt, vloog in brand en stortte neer. Vier bemannings-leden konden zich per parachute redden en een vijfde werd eruit geslingerd maar overleefde met verwondingen. Van de vijf overlevenden raakten er drie in krijgsgevangenschap. De andere twee Jim Lewis en Tom Wingham konden onderduiken. Piloot Stan Somerscales en boordschutter Harry Poole vonden de dood in het bos dicht bij deze plek. Zij zijn evenals de slachtoffers van Cartils begraven in Maastricht. De totstandkoming van dit monument geschiedde in dezelfde geest als bij Cartils. Het kruis werd aangedragen door Leo Peerboom. Bij de jaarlijkse herdenking is ook de laatste overlevende Tom Wingham (1923) anno 2010 nog steeds aanwezig. Hij heeft zijn ervaringen vastgelegd in het boek Halifax Down! Het monument is geadopteerd door Scholengemeenschap Sophianum te Gulpen, die een belangrijke rol vervult bij de herdenkingsceremonie. 5
> Hier slaat u linksaf en na 150 meter op T-spliting met bank en prullenbak weer links door het bos. > Na ongeveer 250 meter gaat u bij een kei rechtsaf. Dit pad blijft u volgen tot het einde van het bos (ongeveer 400 meter). > Bij Y-splitsing met bank neemt u het pad rechts door weilanden (omhoog en omlaag en vervolgens holle weg). > Bij het voetpad aan de rechterzijde (tourniquet) bent u ruim 300 meter verwijderd van het herdenkingsmonument Soekerknip. Om hier te komen, gaat u door het tourniquet en meteen (voor de trappen) rechtsaf door het weiland. Na ongeveer 150 meter gaat u verder langs een bosrand gedurende ongeveer 130 meter. In het bos is meteen na enkele meters rechts een onopvallend bospaadje dat u naar het monument brengt. Herdenkingsmonument Soekerknip Het laatste monument op deze wandeling had in chronologie het eerste moeten zijn. De bemanning van het 158 Squadron R.A.F. was op de avond van 14 februari 1943 met de viermotorige Handley Page Halifax bommenwerper op de terugweg, van een bombardement op Keulen, naar Engeland. Leo Peerboom (1932-2009), zag als tienjarige jongen het door een duitse nachtjager geraakte vliegtuig brandend over Mechelen vliegen en kort daarna neerstorten in het Schweibergerbos. De crash heeft hem nooit losgelaten en hij bezocht vaak de rampplek. Na zijn benoeming tot politiecommandant in Mechelen in 1978, besloot hij tot nader onderzoek omtrent de bemanning. Elf jaar later stond hij in Engeland oog in oog met het enige nog levende bemanningslid Ernest Jackson, die het relaas van de fatale vlucht aan Leo Peerboom kon vertellen. Het toestel incasseerde boven Duitsland een voltreffer van een Messerschmitt. Jackson en Marc Pierre konden zich met de parachute redden maar de vijf anderen vonden de dood toen het vliegtuig brandend neerstortte en ontplofte. Zij zijn begraven op de Jonkerbos oorlogsbegraafplaats bij Nijmegen. Het huidig monument dat is gesitueerd op de plek van de ramp, vervangt het eerdere eenvoudige houten kruis met de inscriptie “Hulde aan hen die 6
niet meer terugkeerden.” Het monument is gerealiseerd door Leo Peerboom met steun van een aantal vrienden en met medewerking van de voormalige gemeente Wittem. Het monument is nu geadopteerd door de Heemkundevereniging Mechelen. Mede vanwege de moeilijke bereikbaarheid is dit monument niet in de jaarlijkse herdenkingsceremonie van gemeentewege betrokken. > Van hieruit gaat u weer terug naar het pad bij het tourniquet. > U vervolgt de route naar beneden richting Mechelen. > Na 500 meter gaat u op de T-splitsing linksaf. Vervolgens eerste verharde weg rechts (richting voetbalveld). > Op de T-splitsing slaat u linksaf en daarna op de volgende Tsplitsing rechts. > U gaat aan de linkerkant over de brug en neemt het voetpad. > U steekt de weg over en gaat linksaf via het voet- en fietspad langs het tankstation Shell. > Tenslotte steekt u de Rijksweg over en gaat vervolgens links naar de parkeerplaats. U bent nu bij het einde van deze herdenkingsmonumenten-wandeling aangekomen. Wij hopen dat u van deze gedenkwaardige wandeling genoten heeft.
7
Globale plattegrond wandeling:
Startpunt- en eindpunt: parkeerplaats tegenover klooster Wittem
Startpunt- en eindpunt: parkeerplaats tegenover klooster Wittem
Kennismaken met Limburgse streekproducten, wijnen, likeuren, bieren, Limburgse CD’s, boeken, outdoorartikelen, Limburgse kunst en nog veel meer kan in de VVV Limburg Winkels. Deze treft u aan in Gulpen (Dorpsstraat 27), Epen (Julianastraat 15), Heerlen, Sittard, Vaals en Valkenburg aan de Geul.
De overige VVV infopunten in de gemeente Gulpen-Wittem vindt u in: > Mechelen (IJzerwaren A gen Vogelsjtang, Hoofdstraat 61) > Wijlre (Eetcafé/Terras A gen Baan, Parallelweg 30).
Telefonische informatie tijdens kantooruren: 0900-555 9798
(€ 1 p.g.)
Colofon Dit is een uitgave van de Gemeente Gulpen-Wittem in samenwerking met VVV Zuid-Limburg. Wij hebben deze brochure met de meeste zorg samengesteld.
© VVV Zuid-Limburg 2014. Niets uit deze uitgave mag
De gemeente Gulpen-Wittem en de VVV Zuid-Limburg
worden verveelvoudigd en/of openbaar gemaakt door
staan er niet voor in dat de verstrekte informatie juist,
middel van druk, fotokopie, scan of op welke andere
volledig en actueel is. De gemeente Gulpen-Wittem en
wijze ook, zonder voorafgaande schriftelijke toestem-
de VVV Zuid-Limburg aanvaarden geen aansprakelijk-
ming van VVV Zuid-Limburg.
heid voor welke schade dan ook, direct of indirect, die op enige wijze ontstaat door of voortvloeit uit het gebruik van de brochure of daarin verstrekte informatie.
Met dank aan Boy Ubaghs en Hub Blezer.
