Offshore windenergie voor de Waddeneilanden, een verkenning Chris Westra Niels Sijpheer
Dit project wordt mede gefinancierd door de Europese Unie
LEADER+
ECN-X--08-069
ECN-X--08-069
Augustus 2008
1
Verantwoording Dit rapport is gemaakt in opdracht van Duurzame Energieteams Waddeneilanden en uitgevoerd bij ECN onder projectnummer 8.40416, onder de naam ‘Windenergie Waddeneilanden’. Contactpersoon bij Duurzame Energieteams Waddeneilanden voor de uitvoering van dit project was de heer S. Boorsma. Projectleider bij ECN voor dit project was de heer C. Westra.
2
ECN-X--08-069
Inhoud Lijst van tabellen
4
Lijst van figuren
4
1.
Inleiding
5
2.
Aanpak van de verkenning
6
3.
Terugblik
7
4.
Offshore windenergie 4.1 Inleiding 4.2 Huidig beleid 4.3 Investering 4.4 Subsidie 4.5 Financiering 4.6 Huidig vergunningsbeleid 4.7 Toekomstig vergunningsbeleid 4.8 Samenvatting van de huidige situatie
12 12 13 13 13 14 15 16 16
5.
Mogelijkheden voor de waddeneilanden 5.1 Elektriciteitsgebruik 5.2 Windenergie voor de Waddeneilanden 5.2.1 Technische mogelijkheden 5.2.2 Projectontwikkeling 5.2.3 Financiële mogelijkheden 5.3 Vraagreductie (energiebesparing)
17 17 18 18 20 20 20
Bijlage A
Geraadpleegde literatuur
22
Bijlage B
Overzicht van aangevraagde lokaties ten noorden van de eilanden
23
Bijlage C
Overzicht van de initiatieven op de Noordzee
25
ECN-X--08-069
3
Lijst van tabellen Tabel 1:
Tabel 5.1 Tabel 5.2 Tabel 5.3 Tabel 5.4
Indicatieve verdeling SDE-subsidies (bron: Brief aan de Tweede Kamer, kenmerk ET/ED / 8011702, Aanbieding concept ministeriële regelingen Stimuleringsregeling Duurzame Energieproductie, 31 Januari 2008)................... 15 Ontwikkeling van het elektriciteitsgebruik op Texel tot 2030 volgens GE scenario (in mln kWh per jaar)............................................................................... 17 Effect “Schoon en Zuinig” programma op elektriciteitsgebruik op Texel (gebruik in mln kWh per jaar) ................................................................................ 17 Vertaling elektriciteitsverbruik Texel naar totaal Waddeneilanden (verbruik in mln kWh) ................................................................................................................. 18 Aantal inwoners op de Waddeneilanden volgens het CBS ..................................... 18
Lijst van figuren Figuur 3.1 Figuur 3.2 Figuur 3.3 Figuur 3.4 Figuur 3.5 Figuur 3.6
De Traanroeier te Oudeschild Texel......................................................................... 7 De Bouma windturbine aan de kop van de veerhaven vóór juni 2001 ..................... 8 De Bouma windturbine aan de kop van de veerhaven na juni 2001......................... 8 Het windturbinepark bij de jachthaven te Oudeschild.............................................. 9 Maritiem Instituut Willem Barentz op Terschelling in de jaren tachtig ................... 9 Visualisatie van een windpark op Texel met 5 turbines van 3 MW (totaal 15 MW) . [bron: ECN rapport ‘ Nieuwe Energie voor Energieplan Texel 2030’]...... 10 Figuur 4.1 Transformator station in “Prinses Amaliawindpark”, voorheen Q7 (foto: Jos Beurskens)............................................................................................................... 12 Figuur 4.2 “Prinses Amaliawindpark”, voorheen Q7 (foto: Evelop)....................................... 14 Figuur 5.1 Overzicht van de Hoogspanning aansluitpunten voor offshore windturbineparken: Borssele, Maasvlakte, Velzen-Noord en Eemshaven.............. 19
4
ECN-X--08-069
1.
Inleiding
Door de gemeenteraden van de gemeenten Texel, Vlieland, Terschelling, Ameland en Schiermonnikoog is in september 2007 een ambitiemanifest vastgesteld “De Waddeneilanden: de energieke toekomst”. In dit manifest wordt een zienswijze en ambitie gepresenteerd waarbij alle Waddeneilanden in 2020 volledig zelfvoorzienend moeten zijn op het gebied van duurzame energie- en watervoorziening. Een zeer ambitieuze doelstelling gelet op de huidige stand van de technologie en markt en niet te vergeten het maatschappelijk en bestuurlijk draagvlak van onder andere de gemeentelijke overheid. De Waddeneilanden zijn uniek en de bewoners en bestuurders willen dat ook benadrukken. Er wordt daarom ook vaak gestreefd naar autonomie. Maar toch, de waddeneilanden zijn geen eilanden meer; er zijn water- en elektriciteitsverbindingen met de wal en de invloed van het toerisme op het energiegebruik is enorm. Qua energie- en watergebruik zijn de Waddeneilanden dus óók uniek en zijn ze in termen van energie en watergebruik moeilijk te definiëren als een ‘gemiddeld’ gebied in Nederland. De Waddeneiland leven van het toerisme dat groeit en steeds minder afhankelijk wordt van de seizoenen. De besturen van de eilanden beseffen dit en willen ook in de toekomst verzekerd zijn van een ‘duurzame’ bron van inkomsten. Daarom moeten ze kwaliteit leveren en zich onderscheidend positioneren. Men denkt dat duurzaamheid een deel van die kwaliteit kan leveren en vindt dat voor een regio die leeft van haar natuurwaarden, duurzaamheid een grondbeginsel moet zijn. Duurzaamheid wordt in het ambitiemanifest ingevuld met energie, water en hergebruik van (grond-) stoffen. In het Uitvoeringsplan worden de projecten ondergebracht onder een viertal thema’s: - Duurzame Mobiliteit - Energiebesparing in de gebouwde omgeving - Groen gas - Water en energie Als het gaat om energie, dan realiseert men zich dat slechts bij een zeer forse reductie van het energiegebruik per inwoner (lees inwoner en toerist !) het in de toekomst mogelijk is om aan de doelstelling te voldoen. Dan pas komen duurzame energiebronnen zoals zon en wind aan de beurt. Reststoffen van landbouw, burgers en bedrijven, zoals snoeiafval, groente-, fruit- en tuinafval, hout, stro, mest en afgewerkte frituurvetten wil men ook inzetten voor de energievoorziening. Dit rapport gaat over de mogelijkheden van het gebruik van offshore windenergie voor de hierboven genoemde doelen en uitgangspunten. Het rapport geeft antwoord op de vraag of offshore windenergie een reële optie is voor de elektriciteitsvoorziening van de Waddeneilanden. Daarbij wordt uitgegaan dat een schatting van het benodigde elektrisch vermogen van de vier Friese Waddeneilanden 30 MW is en voor Texel 15 MW. De volgende onderwerpen die betrekking hebben op de huidige ontwikkelingen gerelateerd aan offshore windenergie in Nederland worden in dit rapport toegelicht: - vergunningenbeleid - techniek - financiering en participatie modellen - elektrische aanlandingspunten Bij de bespreking van de resultaten zullen concrete stappen worden benoemd en worden suggesties aangedragen. De ontwikkeling en stand van zaken rond offshore windenergie wordt ruim uiteengezet omdat het de kansen en mogelijkheden bepaalt voor de Waddeneilanden. Tot slot zal aandacht worden geschonken aan mogelijkheden op het gebied van energievraag reductie (besparing) en pieklast verlaging.
ECN-X--08-069
5
2.
Aanpak van de verkenning
Gericht op de beantwoording van de vragen die gesteld zijn in de opdracht is relevante informatie verzameld. Gesprekken met betrokken personen, internet en het eigen archief leverden voldoende informatie voor de samenstelling van dit rapport. Er gebeurt momenteel veel op het gebied van beleidsontwikkeling en voorbereiding in Den Haag. Binnen de verschillende betrokken ministeries wordt langzamerhand duidelijk hoe het met offshore wind zal gaan tot 2020. Aanvullend zijn ook gesprekken gevoerd met projectontwikkelaars en financiële instellingen over de mogelijkheden van financieringsconstructies voor offshore windenergie projecten.
6
ECN-X--08-069
3.
Terugblik
Sinds de energiecrisis van 1973 zijn er op de Waddeneilanden verschillende initiatieven voor windenergie projecten geweest en enkele ook daadwerkelijk uitgevoerd. Onder het moto “Wie het verleden niet beschouwt, onterft de toekomst” daarom eerst een terugblik naar duurzame energie en de Waddeneilanden en wat kunnen we ervan leren. Al voor 1973 draaide op Texel bij de haven van Oudeschild de Oud-Hollandse windmolen 'De Traanroeier', zie Figuur 3.1. Deze molen werd na jarenlange stilstand door het Provinciaal Elektriciteitsbedrijf van Noord-Holland (PEN) destijds omgebouwd om elektriciteit op te wekken. Deze molen had slechts een vermogen van 50 kW. In de jaren '80 wekte de molen voldoende elektriciteit op om zeshonderd tot achthonderd gezinnen te voorzien. Dit is erg weinig als je het vergelijkt met de huidige moderne windturbines die vermogens van meerdere MegaWatten kunnen leveren. Daarom werd de molen gerenoveerd en weer teruggebouwd tot korenmolen met deels metalen wieken voor een beter rendement. Een stichting houdt de molen nu draaiend.
Figuur 3.1 De Traanroeier te Oudeschild Texel De eerste moderne windturbine voor de opwekking van elektriciteit op Texel, stond op een heel opvallende locatie bij de veerhaven “t Horntje” zie Figuur 3.2. Het was een prachtige zichtbare en windrijke plaats dichtbij de gebouwen van het NIOZ (Nederlands Instituut voor Onderzoek der Zee). Het vermogen van deze molen bedroeg 160 kW. Direct na de plaatsing was het de meest productieve turbine van Nederland. Begin juni 2001 lag de rotor in het gras door technische redenen. Er is geen nieuwe windturbine voor teruggekomen.
ECN-X--08-069
7
Figuur 3.2 De Bouma windturbine aan de kop van de veerhaven vóór juni 2001
Figuur 3.3 De Bouma windturbine aan de kop van de veerhaven na juni 2001 Sinds 1992 draaiden vier windturbines van ieder 250 kW ten noorden van de jachthaven van Oudeschild, zie Figuur 3.4. Dit windturbinepark was bijzonder omdat de turbines aan de elektriciteitscentrale van Texel leverden die door dieselmotoren aangedreven werd. Een wind/dieselcentrale op zo`n grote schaal kwam nergens anders in Nederland voor. De dieselcentrale werd in 1995 gesloten toen Texel via een kabel werd aangesloten op het elektriciteitsnet van Noord-Holland. In 1998 heeft de gemeente ingestemd met de bouw van een
8
ECN-X--08-069
windmolen op het industrieterrein bij Oudeschild. Onlangs is er, gelukkig zonder ongelukken, één turbine gesneuveld.
Figuur 3.4 Het windturbinepark bij de jachthaven te Oudeschild
Figuur 3.5 Maritiem Instituut Willem Barentz op Terschelling in de jaren tachtig Op Terschelling is in 1983 bij de zeevaartschool (zie Figuur 3.5) een gecombineerd zonne- en windenergiesysteem (zonnecellen en een windturbine) gebouwd. Deze installatie leverde een tiental jaren een bijdrage aan de elektriciteitsbehoefte van de school maar is inmiddels ontmanteld.
ECN-X--08-069
9
Op Vlieland staan geen windmolens. Een aanvraag voor 3 tot 5 windturbines met een gezamenlijk vermogen van 1,5 Megawatt werd afgewezen. Ook op Ameland en Schiermonnikoog zijn allerlei initiatieven gesneuveld. Het rijk sloot in 2001 met provincies en de Vereniging van Nederlandse Gemeenten een bestuursovereenkomst waarin partijen overeenkwamen voor eind 2010 in totaal 1500 megawatt windvermogen te plaatsen. Op de Waddeneilanden echter wordt grootschalige opwekking van windenergie ongewenst geacht. In de nota PKB (planologische kernbeslissingen)-Waddenzee [8] (http://www.vrom.nl/pagina.html?id=22867) , waarin het Waddenzeebeleid voor de komende 10 jaar wordt vastgelegd, staat dat de plaatsing van windmolens in de Waddenzee niet wordt toegestaan. Dit geldt ook voor een strook van 1 tot 2 kilometer aan de landzijde van de PKBgrens langs de kust van Noord-Holland, Friesland en Groningen. Daar mogen alleen clusters van windmolens worden geplaatst als zij het landschapsbeeld niet verstoren. Onlangs heeft de Raad voor de Wadden aan Minister Cramer van VROM laten weten, geen voorstander te zijn van het plaatsen van windturbines in het Waddengebied. Als toch wordt besloten tot plaatsing in dit gebied, gebeurt dit in clusters aansluitend bij de havens van Den Helder, Harlingen, Delfzijl en de Eemshaven. De Raad tekent daarbij wel aan dat er dan een onderzoek moet worden uitgevoerd naar de belevingswaarde van het Waddenlandschap. Het bestuurlijk draagvlak voor windenergie op de Waddeneilanden is dus niet groot. Dat kwam ook naar voren uit het onderzoek naar de mogelijkheden van duurzame energie op Texel door ECN [7].
Figuur 3.6 Visualisatie van een windpark op Texel met 5 turbines van 3 MW (totaal 15 MW) . [bron: ECN rapport ‘ Nieuwe Energie voor Energieplan Texel 2030’] In een recente studie [6] heeft ECN voor Texel onderzocht wat de mogelijkheden zijn om medio 2030 alle energie te halen uit lokale duurzame bronnen. De onderzoekers hebben eerst gekeken
10
ECN-X--08-069
naar het te verwachten energiegebruik tot 2030. Daarna is gekeken wat lokale duurzame energiebronnen kunnen betekenen. Daarbij zijn ook kleinschalige bronnen meegenomen zoals zonnecellen op daken, zonneboilers en kleine windmolens. Uit het voorgaande kunnen we ten aanzien van windenergie drie dingen concluderen: 1. Texel heeft in het verleden te maken gehad met windturbines van de eerste generatie met alle beperkingen van dien 2. Ondanks de beperkingen van deze eerste generatie windturbines bleek het leveren van elektriciteit aan het net geen probleem 3. Windturbines past in het maritieme karakter van de Waddeneilanden Ondanks dit, blijkt er onvoldoende draagvlak voor het plaatsen van een groot windvermogen op Texel.
ECN-X--08-069
11
4.
Offshore windenergie
Elektriciteitsopwekking door windmolens op land is na energiebesparing de goedkoopste manier om CO2-uitstoot te verlagen met betrekking tot het gebruik van elektriciteit. De volgende paragraven gaan in op beleid, investeringen, subsidies, financiering en vergunningstrajecten die windenergie mogelijk maken.
4.1
Inleiding
Nederland heeft zich door het tekenen van het Kyoto-verdrag ‘verplicht’ om in de periode 2008 tot 2012 te komen tot een emissiereductie van 6 procent opzichte van 1990-1995. Dit komt neer op een verlaging van 50 Megaton CO2 per jaar, waarvan volgens het verdrag tenminste 50 procent gerealiseerd moet worden door projecten binnen Nederland. In het verlengde van het Kyoto-verdrag heeft het kabinet in opeenvolgende beleidsnota’s doelstellingen geformuleerd om duurzame energie in te zetten als instrument om de CO2-emissie te verlagen. In 2020 moet duurzame energie een bijdrage van 20% leveren aan de totale energievoorziening. Dit is ook in Europees verband afgesproken. Offshore windenergie zal aan die doelstelling een belangrijke bijdrage moeten leveren. Zowel in het Regeerakkoord, als in de Nota Ruimte[2] en in het recent verschenen Energierapport 2008 [1] wordt offshore wind een belangrijke rol toebedeeld. Het kabinet zal in de jaren tussen 2008 en 2011 bijna 7,5 miljard euro investeren in de energievoorziening. Een van de speerpunten hierbij is de Noordzee als duurzame energiebron. Windenergie op zee gaat dus voor Nederland een cruciale rol spelen op het gebied van grootschalige productie van schone elektriciteit. Innovaties op het gebied van technologie zijn daarbij nodig om de nodige kostenreducties te realiseren. Betrouwbaar, betaalbaar, milieuvriendelijk en schoon zullen uitgangspunten zijn voor deze innovaties. Een langjarig stabiel overheidsbeleid zowel op nationaal, regionaal als lokaal niveau is noodzakelijk om deze ontwikkeling mogelijk te maken.
Figuur 4.1 Transformator station in “Prinses Amaliawindpark”, voorheen Q7 (foto: Jos Beurskens)
12
ECN-X--08-069
4.2
Huidig beleid
In de Nota Ruimte van 2004 [2] (http://www2.vrom.nl/notaruimte/) werd de doelstelling van de overheid van 6.000 MW windenergievermogen in de Economische Exclusieve Zone (EEZ) genoemd. Realisatie van dit vermogen is nodig om dwingende redenen van groot openbaar belang. Het nut en de noodzaak voor 6.000 MW is daarmee dus vastgesteld. Het bouwen van windturbineparken is in beginsel toegestaan buiten de uitsluitinggebieden die in de mijnbouwregeling vastgelegd zijn. Dit zijn bijvoorbeeld scheepvaartroutes, clearways, aanloopen ankergebieden, de defensie restrictiegebieden en de reserveringsgebieden voor de winning van beton- en metselzand. Ook in of dichtbij de vijf ecologisch waardevolle gebieden zijn windturbineparken, die significante gevolgen kunnen hebben voor de te behouden kenmerken en natuurwaarden in deze gebieden, niet toegestaan. Twee windturbineparken zijn momenteel gerealiseerd: het 100 MW “Offshore Windpark Egmond aan Zee” (OWEZ) en het onlangs geopende 120 MW windturbinepark “prinses Amalia”, voorheen Q7, dat buiten de 12-mijlszone, is gebouwd. De ontwikkelingstrajecten van beide parken zijn verschillend en op basis van verschillende wet- en regelgeving gerealiseerd. Voor OWEZ werd een PKB (planologische kernbeslissing) procedure doorlopen waarbij het rijk een MER en locatiestudie liet uitvoeren en een tender uitschreef voor de bouw en exploitatie. Q7 bouwde buiten de 12 mijlszone en doorliep een ander traject. Bovengenoemde realisatie van “OWEZ” en “Prinses Amalia” kan als de eerste ronde worden beschouwd. De tweede ronde begon in 2005 met het van kracht worden van de nieuwe beleidsregels voor de vergunning verlening. Op deze regels was 3 jaar gewacht, maar ze hielden nog geen zes maanden stand. In die korte tijd werden meer dan vijftig startnotities voor de bouw van een windturbinepark op de Noordzee ingediend. Als reactie op dit “succes” draaide de verantwoordelijke minister Brinkhorst (EZ) de subsidiekraan voor windenergie op zee dicht. De tweede ronde zal worden afgesloten met een tenderronde waar subsidie wordt verstrekt aan een vergunde locatie op basis van nader vast te stellen criteria.
4.3
Investering
Hogere windmolens hebben naar verhouding een hogere opbrengst doordat de opbrengst toeneemt met de derde macht als functie van de windsnelheid. Een verdubbeling van de windsnelheid betekent een verachtvoudiging van de opbrengst. Dit maakt het daarom interessant om windmolens op zee te plaatsen, aangezien het op zee harder waait dan op land. Door locaties te kiezen dicht bij de kust worden kabelverliezen beperkt. Het aanschaffen, bouwen en onderhouden van turbineparken op zee is een zeer kostbare aangelegenheid. Daarom moeten de kosten van de fundaties, turbines en het installeren omlaag en de opbrengsten omhoog. Dan zijn er ook nog de kosten van de elektrische aansluiting (het aanleggen van elke kilometer zeekabel kost ongeveer 1 Miljoen Euro). De netaansluitingskosten bedragen 20% van de totale investeringskosten en kosten door extra waterdiepte bedragen 15.000 euro/MW. Daarnaast is het door de gespannen markt ook nog eens moeilijk om aan windturbines en installatieschepen te komen en zijn goede havenfaciliteiten nodig voor de bouw en het onderhoud.
4.4
Subsidie
Tot 18 augustus 2006 was de subsidie voor offshore windenergie 9,7 Eurocent per kWh voor een periode van 10 jaar bovenop de waarde van de "grijze" stroom. Momenteel draaien de beide windparken voor de kust van Noord-Holland (OWEZ en Prinses Amaliawindpark (Q7)) met een gezamenlijk vermogen van 228 MW, op deze subsidie. Men weet momenteel niet wat de subsidie zal zijn voor toekomstige offshore windelektriciteit. Met de komst van het nieuwe kabinet is er een nieuwe wind gaan waaien. Het huidige kabinet wil dat in 2011 aan het einde van de kabinetsperiode er een subsidietoezegging is voor vergunde projecten met een omvang van 450 MW totaal. Inmiddels is het loket voor het aanvragen van nieuwe vergunningen gesloten en het is wachten op een nieuwe regeling, zowel voor de vergunningen als voor de subsidie (Bron: energienota 2008).
ECN-X--08-069
13
Figuur 4.2 “Prinses Amaliawindpark”, voorheen Q7 (foto: Evelop)
4.5
Financiering
Met windturbineparken op zee is nog zo weinig ervaring, dat geen enkele bank alleen het totale risico op zich durft te nemen. De Rabobank en Dexia waren bereid om een lening te verstrekken waarbij overschrijdingen en vertragingen werden geaccepteerd. Zonder deze risico-acceptatie was Q7 er nooit gekomen. De financiering van het Q7 windpark voor de kust bij IJmuiden is door slimme constructies en door optimaal gebruik te maken van fiscale regelingen financieel rondgekomen. Q7 is de eerste ‘non recourse’ projectfinanciering (banken lopen risico) ter wereld voor een offshore windmolenpark. Bij eerdere parken kwamen de risico’s volledig voor rekening van de investeerders. Hier niet. De bank heeft alleen het windpark als zekerheid. Geen enkele partij was bereid het volledige risico te dragen. Bij offshore windparken wordt steeds meer gewerkt met een zogenaamd splitcontract tussen bouwers van fundaties en infrastructuur aan de ene kant en turbinebouwers aan de andere. Daardoor zijn de risico’s gespreid. Vestas was bereid de turbines te leveren maar wilde geen verantwoordelijkheid nemen voor de funderingen. Het zogenaamde FIDIC (International Federation of Consulting Engineers) contract stond model en was voorwaarde voor het kunnen aantrekken van vreemd vermogen. De betrokken banken, waren bereid op voorhand een additionele lening te verstrekken voor het financieren van eventuele kostenoverschrijdingen en vertragingen. Belangrijk daarbij waren zeker ook de verzekeringen voor de bouwfase. Deze eerste ‘non recourse’ projectfinanciering zal zeker bij nieuwe projecten worden toegepast. Het windturbinepark “Offshore Windpark Egmond aan Zee” is op de balans van Shell en Nuon gefinancierd. Dat betekent dat alle risico’s door beide bedrijven zijn genomen. Het is niet ondenkbaar dat beide Nederlandse parken over een paar jaar geherfinancierd zullen worden.
14
ECN-X--08-069
4.6
Huidig vergunningsbeleid
Voor het plaatsen, onderhouden en verwijderen van windturbines op zee is een vergunning Wbr (Wet beheer rijkswaterstaatwerken) nodig. Bij de vergunningsaanvraag dient in alle gevallen een milieueffectrapport (MER) te worden ingediend, waarvoor de gebruikelijke m.e.r.procedure is doorlopen. Bij de toekenning wordt onder andere gekeken naar veiligheid voor de scheepvaart, het milieu, de natuurwaarden van dit gebied en de samenhang met overige gebruiksfuncties. In de vergunning worden niet alleen de turbines, maar ook de kabel(s) naar land en eventuele andere onderdelen zoals een transformatorstation betrokken. Aan de huidige vergunningsprocedure komt een eind. Het loket voor nieuwe aanvragen is gesloten. Alleen projecten die vóór 1 april 2008 een startnotitie m.e.r. hadden ingediend worden in behandeling genomen. Daarmee komt er een einde in zicht van ronde 2. Deze regering wil de huidige lopende vergunningaanvragen benutten voor de realisatie van 450 MW in het kader van het programma "Schoon en Zuinig". Het ministerie van Verkeer en Waterstaat zal de complete vergunningsaanvragen beoordelen. Voor 1 maart 2009 moeten alle vergunningen en MER’s bij het ministerie van Verkeer en Waterstaat (V&W) zijn ingediend. Uiterlijk op 1 november 2009 zal de laatste beslissing over de vergunningen worden genomen. Daarna start de tenderprocedure voor de subsidie. In de energienota van 2008 is de subsidie reservering bekend gemaakt. Tabel 1: Indicatieve verdeling SDE-subsidies (bron: Brief aan de Tweede Kamer, kenmerk ET/ED / 8011702, Aanbieding concept ministeriële regelingen Stimuleringsregeling Duurzame Energieproductie, 31 Januari 2008)
ECN-X--08-069
15
De inzet bij de tender zal waarschijnlijk worden: “zoveel mogelijk elektriciteit (kilowatturen) tegen de laagste kosten”. Op deze wijze wil men de gecommitteerde 450 MW offshore windvermogen in deze kabinetsperiode halen.
4.7
Toekomstig vergunningsbeleid
Er komt een nieuw systeem waarbij de overheid gebieden in de Noordzee zal aanwijzen waar windenergieprojecten mogen worden gebouwd. Dit kan gezien worden als de derde ronde. Het project Ruimtelijk Perspectief Noordzee heeft als doel de verschillende gebruiksfuncties op de Noordzee goed op elkaar af te stemmen. Daarbij wordt rekening gehouden met belangen van verschillende partijen, zoals scheepvaart, luchtverkeer, natuur, visserij, mijnbouw en defensie. Het kabinet wil de windenergielocaties vóór 2010 hebben bepaald. De ruimtelijke reservering voor ca. 6.000 MW windvermogen zal worden bepaald in een "Ruimtelijk Perspectief Noordzee" en wordt in 2009 beleidsmatig vastgelegd in de structuurvisie "Nationaal Waterplan". De ambitie is om in 2010 de gebieden voor windenergiewinning definitief aan te wijzen. Het nieuwe stelsel moet in 2011 van kracht zijn. Dan zal er op zijn vroegst in 2015 gebouwd kunnen worden. Om de doelstelling van 6.000 MW in 2020 te halen zullen er ieder jaar 200 windturbines van 5 MW moeten worden vergund en gebouwd. Dat zal in een overspannen markt met onvoldoende capaciteit op alle fronten, zoals turbines en installatieschepen een onmogelijkheid zijn. In het nieuwe stelsel zullen tenders worden uitgeschreven op basis van de kostprijsontwikkeling en de beschikbare SDE-budgetten. Dit is de strekking van de Brief aan de Tweede Kamer, 4-42008 van de minster van Economische Zaken.
4.8
Samenvatting van de huidige situatie
Ronde 1: (afgerond) In deze ronde zijn de huidige parken Q7 (prinses Amailia) en OWEZ vergund. Ronde 2: (actueel) Van alle ingediende aanvragen sinds 1 januari 2005 tot en met 1 april 2008 (zie bijlage overzicht projecten en lokaties op kaart) komen 2 tot 6 projecten tot vergunningen. Deze gaan via een tender regeling strijden voor subsidie voor de 450 MW (één á twee parken). Dit is conform het regeerakkoord. De winnaars zullen de parken bouwen in 2013 tot 2015. Bij deze ronde zullen waarschijnlijk de netaansluitingskosten nog voor rekening komen van de projectontwikkelaars. Ronde 3: middellange termijn De overheid gaat in ronde 3 gebieden aanwijzen. Deze gebieden worden nu geselecteerd door Verkeer en Waterstaat in overleg met alle stakeholders.
16
ECN-X--08-069
5.
Mogelijkheden voor de waddeneilanden
Hieronder wordt een schatting gemaakt van het elektriciteitsgebruik op de Waddeneilanden en wat dit betekent voor de productie van elektriciteit door windmolens. Ten slotte wordt ingegaan op de mogelijkheden voor energiebesparing en piekvraag reductie.
5.1
Elektriciteitsgebruik
Om een schatting te maken van het gezamenlijke elektriciteitgebruik van de Waddeneilanden wordt uitgegaan van gegevens uit 2000 aangezien uit dit jaar de meeste gegevens bekend zijn. Hiermee is in eerste instantie een projectie gemaakt tot en met 2030 op basis van het Global Economy scenario zoals dat is gehanteerd in de meest recente scenarioverkenningen voor Nederland (studie Welvaart en Leefomgeving (WLO), 2006). De resultaten hiervan staan in Tabel 5.1. Tabel 5.1 Ontwikkeling van het elektriciteitsgebruik op Texel tot 2030 volgens GE scenario (in mln kWh per jaar) Huishoudens Vakantiewoningen Bedrijven Landbouw Industrie Totaal
2000 15,7 4,9 32,5 5,0 5,1 63,2
2005 18,3 5,9 36,0 4,3 5,4 70,0
2010 21,3 7,2 41,6 4,3 5,9 80,3
2015 24,6 8,4 44,9 4,3 6,3 88,5
2020 27,4 9,4 48,6 4,3 6,7 96,4
2025 29,5 10,3 51,9 4,3 7,0 102,9
2030 31,8 11,2 55,5 4,3 7,3 110,1
Voor Texel is vervolgens een vertaling gemaakt op basis van het “Schoon en Zuinig” programma. Texel heeft ingezet op een extra besparing en hoge implementatie van duurzame energieopties bij particulieren. Tabel 5.2 Effect “Schoon en Zuinig” programma op elektriciteitsgebruik op Texel (gebruik in mln kWh per jaar) Huishoudens Vakantiewoningen Bedrijven Landbouw Industrie Totaal Texel
2000 15,7 4,9 32,5 5,0 5,1 63,2
2005
2010
2015
2020 19,3 7,8 35,3 4,3 6,7 73,4
2025
2030 21,5 9,3 39,3 4,3 7,3 81,7
Deze gegevens zijn gebruikt voor een vertaling naar de Waddeneilanden op basis van inwoneraantallen aangenomen dat het elektriciteitgebruik per persoon op Texel representatief is voor alle eilanden. In 2000 bedroeg het aantal inwoners op Texel en alle Waddeneilanden samen respectievelijk 13.425 en 23.837 inwoners. Hieruit volgt voor 2000 een totaal elektriciteitsgebruik van 112 miljoen kWh. Vertaling naar 2020 en 2030 met behulp van de gegevens uit Tabel 5.2 levert dan respectievelijk 130 en 145 miljoen kWh (ervan uitgaande dat bovenstaande verhouding tussen inwoners gelijk blijft). De berekening is geïllustreerd in Tabel 5.3.
ECN-X--08-069
17
Tabel 5.3 Vertaling elektriciteitsverbruik Texel naar totaal Waddeneilanden (verbruik in mln kWh) Huishoudens Vakantiewoningen Bedrijven Landbouw Industrie Totaal Texel inw. Texel inw. Wadden
2000 15,7 4,9 32,5 5,0 5,1 63,2
2005
2010
2015
2020 19,3 7,8 35,3 4,3 6,7 73,4
2025
2030 21,5 9,3 39,3 4,3 7,3 81,7
13425 23837
Totaal Wadden
112
130
145
Een belangrijke factor achter de ontwikkeling van het elektriciteitsgebruik is de bevolkingsomvang. Deze loopt op het ogenblik terug op de Waddeneilanden en blijft daarmee achter bij de ontwikkeling voor Nederland die is verondersteld voor het Global Economy scenario (zie Tabel 5.4). Hierdoor kan de projectie van het verbruik een overschatting zijn. Tabel 5.4 Aantal inwoners op de Waddeneilanden volgens het CBS inwoners per 1 jan. 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008
Texel
13425 13535 13728 13825 13735 13739 13708 13618 13544
Vlieland
Terschelling
1201 1215 1183 1240 1157 1133 1127 1137 1129
4723 4768 4769 4723 4725 4732 4729 4707 4694
Ameland
3488 3545 3564 3576 3525 3520 3475 3460 3455
Schiermonnikoog
1000 1017 1025 1000 992 997 986 946 951
Totaal
o.b.v. WLO projectie 23837 23837 24080 24231 24269 24574 24364 24824 24134 24741 24121 24880 24025 24932 23868 24769 23773 24820
Aan de andere kant is er een optimistische aanname gemaakt in de berekening van het effect van het “Schoon en Zuinig” programma. En dan is er ook nog de ontwikkeling ten gevolge van het toerisme. Op basis van dit elektriciteitsgebruik zou een windvermogen van 35 à 40 MW noodzakelijk zijn. Dat zijn 7 à 8 turbines van 5 MW. De investering daarvoor bedraagt minmaal 105 tot 120 miljoen Euro, uitgaande van een investering van 3 miljoen Euro per MW voor offshore windenergie inclusief de kabel (bron: communicatie E. van Zuylen, Eveloppe).
5.2
Windenergie voor de Waddeneilanden
Wat zijn nu binnen de beschreven ontwikkelingen, de mogelijkheden voor de Waddeneilanden van offshore windenergie? Er zijn drie belangrijke onderwerpen: 1. technische mogelijkheden 2. projectontwikkeling 3. financiële mogelijkheden (participeren)
5.2.1 Technische mogelijkheden Windturbines zoals we die doorgaans in het landschap zien staan, zijn aan het elektriciteitsnet verbonden. Het net zorgt ervoor dat de opgewekte elektriciteit kan worden afgevoerd en dient als referentie en back-up voor de elektrische installatie van de windmolen. Een autonoom
18
ECN-X--08-069
elektriciteitssysteem op een eiland kan niet met de huidige techniek en windturbines worden gerealiseerd. Het blijft onder alle omstandigheden noodzakelijk de verbindingen (elektriciteitskabels) met de vaste wal in stand te houden. Ook om elektriciteit van een offshore windturbinepark naar een eiland te brengen. Wanneer er bij ronde 3 locaties zullen worden aangewezen, zal waarschijnlijk Tennet de elektrische aansluiting voor haar rekening nemen en ook voor de uitvoering ervan zorgdragen. Er zijn vier aansluitmogelijkheden voor de windparken: Borssele, de Maasvlakte, Velzen Noord (Beverwijk) en de Eemshaven. Vanaf die punten zal de elektriciteit zijn weg vinden naar de afnemers.
Figuur 5.1 Overzicht van de Hoogspanning aansluitpunten voor offshore windturbineparken: Borssele, Maasvlakte, Velzen-Noord en Eemshaven
ECN-X--08-069
19
5.2.2 Projectontwikkeling Uit ervaringen met de ontwikkeling van windturbineparken blijkt dat een capaciteit van 300 tot 500 MW nodig is om de risico’s te kunnen dekken en uit de kosten te komen voor de aanleg van een windpark. Met een dergelijke grootte kunnen bouw, elektrische aansluiting en exploitatie rendabel worden gerealiseerd. Dit maakt het onmogelijk een eigen (klein) park van zo’n 40 MW te ontwikkelen. Het ontwikkelen van een windturbine park is een enorme klus en kost heel veel geld. Alleen speciale financieel krachtige bedrijven kunnen door een goede combinatie van experts en deskundigheid offshore projecten ontwikkelen. Dit leidt automatisch tot het punt van participatie.
5.2.3 Financiële mogelijkheden Een energiebedrijf van de Waddeneilanden zou wel kunnen meedoen in de ontwikkeling van een groot windturbinepark elders op de Noordzee. Mogelijkheden op de langere termijn zijn er ten noorden van de waddeneilanden. Het participeren in een offshore windproject is een reële optie wanneer men voor de investering van 40 MW meegaat. Gelet op de ambitie om in 2020 alle elektriciteit duurzaam op te wekken, kan het beste kontakt worden gezocht met een potentiële succesvolle projectontwikkelaar. Een projectontwikkelaar die al ver is in de procedure en waarschijnlijk één van de eerste windparken gaat bouwen. In de bijlagen is een overzicht opgenomen van de stand van zaken van de vergunningverlening. Wanneer de Waddeneilanden verder willen op dit pad, zijn er een aantal opties: 1. praten met projectontwikkelaars over directe participatie om erachter te komen welke banken zij bij voorkeur betrekken bij de financiering van hun project. (zie de lijst van initiatiefnemers in de bijlagen) 2. Praten met de mogelijk betrokken banken over financiële participatie. (Triodosbank, Rabobank, Fortis Bank etc.) 3. Praten met Meewind. Meewind is een fonds voor duurzame energie projecten. Het fonds biedt particulieren, gemeenten en bedrijven de mogelijkheid op eenvoudige wijze rechtstreeks te kunnen beleggen in de energie-opwekking van de toekomst (wind-opzee) tegen een aantrekkelijk rendement dat meeloopt met de energieprijzen en ten goede komt aan de participanten en het milieu. De verkoop van de participaties Meewind is 15 februari 2008 van start gegaan. (Meewind is geregistreerd bij de Autoriteit Financiele Markten http://www.afm.nl/registers/default.ashx?documentid=8167&detailsid=54858 (AFM) als een beleggingsfonds). Beheerder van het fonds is Seawind Capital Partners BV, een speciaal voor dit doel in het leven geroepen onderneming met uitgebreide expertise op het gebied van financiën, windenergie en opzetten van projecten. Voor meer informatie: http://www.meewind.nl/ Het idee om een aantal molens ten noorden van de eilanden in de Noordzee te bouwen en per eiland een elektriciteitsaansluiting te realiseren is economisch niet haalbaar. Een zeekabel kost per kilometer een miljoen Euro! Voor een relatief klein aantal van zo’n tien molens is dat financieel niet haalbaar gezien de kosten voor het aanleggen en onderhouden en de opbrengsten uit de elektriciteitsopwekking.
5.3
Vraagreductie (energiebesparing)
Het Waddengebied is bijzonder. Niet alleen de natuur, ook de gebouwde omgeving die erin staat. Er zijn geen Vinex locaties aangewezen waaruit nieuwbouwwijken verrijzen. Je kunt dan ook stellen dat de gebouwvoorraad zo goed als volledig bestaat uit oudere woningen. Het energiegebruik ervan is dan ook het best te vergelijken met dat van oudere woningen. In ‘Nieuwe Energie voor Energieplan Texel 2030, ECN’ [6] is te lezen dat ca. een kwart van het elektriciteitsgebruik op Texel voor rekening komt van huishoudens en vakantiewoningen. Voor het gasverbruik bedraagt dit deel ruim de helft. De kansen voor het verminderen van het gebruik van fossiele brandstoffen liggen dan ook vooral in het verlagen van het energiegebruik van de bestaande woningen en niet in het grootschalig toepassen van energiezuinige nieuwbouw.
20
ECN-X--08-069
Renoveren van bestaande woningen is dus een van dé manieren om de vraag naar energie op de Waddeneilanden te verminderen. Aangezien de meeste woningen particulier eigendom zijn, zal een renovatieslag vooral worden ingegeven door de wens naar extra ruimte, het plegen van onderhoud aan gebouw en installaties en installatievervanging. Om hier energiebesparing en duurzame energie een belangrijke rol te laten spelen is het van belang om de voordelen van verduurzaming voor de particulier duidelijk zichtbaar te maken. In het geval van levering van energie door een zogenaamd “Waddenenergiebedrijf”, kan verlaging van het energiegebruik bijvoorbeeld ook leiden tot een lagere energieprijs. Immers, als het “Waddenenergiebedrijf” ook zelf (duurzame) energie produceert hoeft bij een verlaging van de energievraag minder te worden ingekocht van de vaste wal, en kan wellicht op termijn (bijvoorbeeld bij productie van duuzame elektriciteit op de eilanden) zelfs energie worden geleverd aan de vaste wal. Bij energiebesparende maatregelen tijdens renovatie wordt veelal gedacht aan na-isolatie, nieuwe beglazing, ventilatieroosters met afzuiging, zonneboilers en een nieuwe ketel of warmtepomp. Echter het aanleggen van voorzieningen om bijvoorbeeld de (af)wasmachine aan te sluiten op de (duurzame) warmwater voorziening, kan de toepassingen van zogenaamde hotfill-apparatuur stimuleren. Hiermee kan de vraag naar elektriciteit door witgoed worden verlaagd en de vraag naar (duurzame)warmte worden verhoogd. Daarnaast kan het inzetten van energiezuinige apparaten (A label), efficiënte verlichting en het vermijden van standby-verlies de vraag naar elektriciteit verminderen. In een gemiddeld huishouden kan al snel zo’n 10 tot 20% op elektriciteitsgebruik worden bespaard. Deze besparing is echter gericht op gebruik, wat betekent dat de besparing op benodigd piekvermogen voor huishoudens veel minder is. Door het bijzondere vraagprofiel naar elektriciteit op de Waddeneilanden door de toerismepiek in de zomer, is het moeilijk om in te schatten wat de besparing wordt op benodigd piekvermogen. Hiervoor is meer kennis nodig over het vraagprofiel naar elektriciteit. Een andere mogelijkheid voor de reductie van benodigd piekvermogen voor elektriciteitsopwekking is zogenaamde sturing van vraag en aanbod (denk aan microwkk, PVT, etc). Met sturing van vraag en aanbod wordt de piekvraag naar elektriciteit verlaagd door op momenten met weinig aanbod gebruikers (apparaten) uit te zetten en deze aan te zetten op momenten met voldoende aanbod. Onderzoekers bij ECN werken aan dit onderwerp om onder andere grootschalige inpassing van decentrale elektriciteitsopwekking (microwarmtekracht) mogelijk te maken. Met gangbare vraagpatronen kan de piekvraag naar elektriciteit op de Waddeneilanden in de orde van 10% worden verlaagd. Ook hier geldt dat het bijzondere vraagpatroon van de Waddeneilanden onderzocht dient te worden alvorens hier een nauwkeurige uitspraak over te doen. De technologie die dit kan is momenteel in ontwikkeling. De PowerMatcher (http://www.powermatcher.net/) is een product dat de sturing van vraag en aanbod op gebouwniveau regelt en is inmiddels uit-ontwikkeld. De voorbereidingen voor de marktintroductie zijn momenteel gaande. Door de onderzoekers wordt verwacht dat grootschalige marktintroductie (schaalgrootte Waddeneilanden) nog zo’n vijf jaar op zich zal laten wachten.
ECN-X--08-069
21
Bijlage A
Geraadpleegde literatuur
1. Energierapport 2008, Ministerie van Economische Zaken, Den Haag 2008 2. Nota Ruimte, Ruimte voor ontwikkeling, Ministeries van Volkshuisvesting, Ruimtelijke Ordening en Milieubeheer, 2004 3. Beleidsregels inzake toepassing Wet beheer rijkswaterstaatswerken op installaties in de exclusieve economische zone (EEZ), Minister van Verkeer en Waterstaat, december 2004 4. Connect 6000 MW, Eindrapportage, Ministerie van Economische Zaken, den Haag 2004 5. Integraal Beheerplan Noordzee 2015, Ministerie van Verkeer en Waterstaat, den Haag 2005 6. Nieuwe Energie voor Energieplan Texel 2030, Energieonderzoek Centrum Nederland Petten, 2007 7. Voorbeelden voor draagvlakbevordering bij duurzame energieprojecten op eilanden en in kleine gemeenschappen, Energieonderzoek Centrum Nederland Petten, 2007 8. Nota Planologische Kernbeslissingen – Waddenzee, Vrom, 2007
22
ECN-X--08-069
Bijlage B
ECN-X--08-069
Overzicht van aangevraagde lokaties ten noorden van de eilanden
23
24
ECN-X--08-069
Bijlage C
ECN-X--08-069
Overzicht van de initiatieven op de Noordzee
25
26
ECN-X--08-069
ECN-X--08-069
27
