nummer
4
SOLIDAIR MET ONS KLIMAAT!
inhoud COVERFOTO © REPORTERS
04
10
06 04
09 focus
KLIMAATCRISIS TREFT VOORAL KWETSBARE GROEPEN
12 10
EN BIJ ONS?
vlaamse steden klimaatneutraal
06 uit het zuiden
12 IN BEWEGING
09
15 de motivatie van
bolivia in tijden van klimaatcrisis
interview
centraal-amerika voelt hete adem van klimaatverandering
@FOSngo
www.facebook.com/FOSngo
fos-campagne gaat door!
de drijfveer van anna ushumba
www.fos-socsol/be
GENDER en taal Termen zoals ‘werknemer’, ‘werkgever’ en andere beroepsnamen die in de teksten gebruikt zijn voor groepen van mensen, slaan telkens zowel op vrouwen als op mannen.
Fosfor is een uitgave van FOS - Fonds voor Ontwikkelingssamenwerking elfde jaargang nummer 4 (oktober - november - december 2015) samenstelling en eindredactie Dries Merre vormgeving sp.a grafische dienst drukkerij Druk in de weer - gedrukt met vegetale inkten op 100% gerecycleerd papier medewerkers Caroline Bal, Naomi De Bruyne, Felix Dewitte, Anke Leflere en David Verstockt Foto’s © FOS tenzij anders vermeld. Meer nieuws van FOS ontvangen? Abonneer je op onze maandelijkse nieuwsbrief via www.fos-socsol.be en word fan van FOS op via www.facebook.com/fossocsol
fosfor | 2
met de steun van
edito
, Vandewalle Annuschka a t ecre ris algemeen s
We merken allen de klimaatverandering. Elk jaar breken de warmterecords en nemen extreme weersomstandigheden toe. Toch voelen heel wat mensen de veranderende klimatologische omstandigheden meer dan ons.
Klimaatverandering treft vooral de zwaksten Terwijl we in België de middelen hebben om in te spelen op veranderingen, zijn het vooral de mensen in ontwikkelingslanden die op korte termijn het hardst getroffen worden. De opwarming van de aarde zorgt bij hen voor heel wat tropische plagen. Smeltende gletsjers dragen bij aan waterschaarste en overstromingen. Langdurige droogte heeft er een niet te minimaliseren impact op de landbouwproductie. Klimaatverandering draagt zo bij aan ziektes, ondervoeding en zet druk op het dagelijkse leven van heel wat mensen in precaire omstandigheden in het Zuiden. In het Zuiden, omdat daar men er omwille van geografie kwetsbaarder is voor wijzigingen in het klimaat. Mensen in precaire omstandigheden, omdat zij niet de financiële slagkracht hebben en vaak de sociale bescherming ontbreken om plotse veranderingen het hoofd te bieden.
Het klimaatthema leeft dan ook bij onze partners. Want FOS breekt dagelijks een lans voor waardig werk en het recht op sociale bescherming in het Zuiden. We werken samen met ledenorganisaties die mensen in precaire omstandigheden bijstaan. FOS mag dan wel geen milieuorganisatie zijn, het klimaatthema maakt integraal deel uit van onze werking. Nu er heel wat animo is naar aanleiding van de klimaattop in Parijs, willen we klimaatverandering en de gevolgen ervan uitvoerig belichten. Daarom spitst deze FOSFOR zich helemaal op het klimaatthema toe. Maar we gaan verder dan enkel een magazine: we zullen samen met onze partners in het Zuiden en het Noorden blijven pleiten voor het zetten van de juiste stappen om de klimaatuitdaging het hoofd te bieden. We blijven hameren op solidariteit wereldwijd!
#FOSstelling:
MILIEUWETGEVING gaat JOBCREATIE TEGEN
Milieuwetgeving zorgt voor minder jobs in bepaalde sectoren, maar dat weegt niet op tegen de massale jobcreatie in andere sectoren! Deels wordt het verlies gecompenseerd door nieuwe jobs in milieu-gerelateerde sectoren, zoals bij de productie van groene energie of de bouw van energie-efficiënte woningen. Maar het effect gaat nog verder. Wie op ecologisch, sociaal en economisch vlak succes wil boeken kan niet blijven steken in oude industrie. Al zeker niet in vervuilende. Economische en sociale vooruitgang wordt bepaald door de toegevoegde waarde die je produceert en hoe je die herverdeelt. Net als bij het verkleinen van de milieu-impact van productieprocessen, is productie en herverdeling in grote mate afhankelijk van de technologische vooruitgang. Milieuwetgeving ligt net vaak aan de grondslag van technologische vernieuwingen. Milieuwetgeving is zo een drijvende kracht achter nieuwe, hoogtechnologische activiteiten en dus nieuwe, duurzame jobs! Lars Vande Keybus | Economisch Adviseur Studiedienst Federaal ABVV
Tweet mee over de #FOSstelling via @FOSngo
Internationaal onderzoek gaf aan dat het netto-effect van het overschakelen van fossiele brandstoffen op hernieuwbare, groene energie positief is voor de werkgelegenheid. Voor de jobs die verdwijnen, zijn er ook jobs die bijkomen. Toch gaat dat niet helemaal op voor een ontwikkelingsland als Zimbabwe, waar er onvoldoende kapitaal is om te investeren in groene energie en in sociale beschermingsmaatregelen voor de getroffen werknemers. Een falende overheid, de economische malaise en het gebrek aan sociale bescherming zouden ervoor zorgen dat er geen balancerend effect zou zijn. Een radicale ban op fossiele brandstoffen zou bijvoorbeeld in onze context enkel leiden tot verhoogde werkloosheid, energie-onzekerheid, aantasting van de socio-economische rechten van de burgers en uiteindelijk ook tot economische achteruitgang. Die uitdagingen moeten dus eerst aangepakt worden. De vakbonden in Zimbabwe zullen erop toezien dat de getroffen arbeiders uit de steenkoolmijnen niet aan hun lot overgelaten worden. Klimaatwetgeving mag nooit ten koste gaan van arbeiders. Naome Chakanya | Senior Researcher en Econoom LEDRIZ (Onderzoeksinstituut voor Arbeid & Economische ontwikkeling Zimbabwe)
fosfor | 3
FOCUS
De klimaatcrisis is een onderwerp waarover zelfs de grootste optimist wel eens in een cynische kramp durft te schieten. Bij een wereldwijde temperatuurstijging van 4 tot 6 °C zijn de gevolgen catastrofaal, slagen we erin de stijging te beperken tot de zogenaamde ‘veilige drempel’ van 2 °C dan zullen we de grootste rampspoed kunnen vermijden. Hoe we die beperkte temperatuurstijging kunnen bereiken is duidelijk: we moeten onze economische groeilogica omgooien en de transitie maken naar een koolstofarme en circulaire economie. FOTO LINKS: medewerkers van FOS-partner UCAMA uit Mozambique installeren zonnepanelen om hun kippenkwekerij van groene stroom te voorzien. FOTO ONDER: vakbonden protesteren tijdens de COP15 in Kopenhagen
Klimaatcrisis treft vooral kwetsbare groepen Wat vele computermodellen al jaren voorspelden is nu al dagelijkse realiteit. Extreme regenval en droogte, dalende biodiversiteit, smeltende gletsjers, drinkwaterschaarste, bodemerosie, voedseltekorten, en ga zo maar door. ‘Een voorsmaakje’ vertelt men ons dan.
DE ZWAKSTEN EERST Jaar na jaar verzamelen daarom de groten der aarde om te bekijken hoe ze dat probleem kunnen aanpakken. Na afloop van elk van die klimaattoppen volgt hetzelfde gevoel van teleurstelling. In de nasleep van de conferenties wijst men, zoals ieder jaar, met de vinger naar het ene of het andere land. De burger is uiteindelijk altijd degene die verweesd achterblijft. Bombardeert men ons dan niet met berichtgeving over een nakende Apocalyps? Hadden
fosfor | 4
we dit jaar geen extreme droogte in Brazilië, mislukte oogsten in Bolivia en smeltende gletsjers in de Himalaya met watersnood tot gevolg? De klimaatwijziging is een nieuw sociaal risico. De overgrote meerderheid van de wereldbevolking beschikt niet over de nodige capaciteiten of middelen om zich te wapenen tegen de gevolgen van de klimaatcrisis. Arme eilandbewoners hebben niet de middelen om naar veilige, vaak duurdere oorden te verhuizen. Koffieboeren in Guatemala hebben geen werkloosheidsuitkering wanneer de extreme regenval hun planten vernietigt. Mislukte oogsten en de daardoor hoge voedselprijzen in de Sahel treffen vooral de arme bevolking in de regio. Het grotere aantal infectieziekten door klimaatverandering treft vooral mensen zonder een
ziekteverzekering. Zo zijn er nog veel voorbeelden. Velen die het slachtoffer zijn, leven al in onzekerheid door gebrek aan waardig werk, een leefbaar inkomen en een toegankelijke, kwaliteitsvolle gezondheidszorg. De klimaatwijziging versterkt hun onzekere situatie alleen maar.
VERENIGT U! Dat besef dwingt die groepen om zich te organiseren. De politieke leiders vertegenwoordigen hen meestal niet tijdens de klimaattop en zullen dus waarschijnlijk niet de nodige maatregelen treffen om hen te helpen. Zij leven immers geen leven van onzekerheid en missen daarom ieder gevoel van urgentie. Omdat die groepen de gevolgen rechtstreeks ervaren, omdat die gemeenschappen de bedreiging van de klimaatcrisis veel eerder
zullen voelen, merken we daar wel daadkracht om verandering door te voeren. Het tij keert. Meer en meer mensen organiseren zich om klimaatverandering tegen te gaan. Het gaat dan om inheemse gemeenschappen die zich verzetten tegen grondstofontginning of om overgebleven bewoners van de zovele eilanden die dreigen te verdwijnen. Ook hier in België zien we beweging. Bijvoorbeeld vzw Klimaatzaak, die de Belgische staat wil dagvaarden voor nalatigheid. Omdat onze politieke leiders de urgentie en daadkracht missen, nemen groepen mensen zelf het heft in handen.
Na afloop van de klimaattoppen volgt telkens hetzelfde gevoel van teleurstelling Dat geeft hoop. De politiek onderneemt wel pogingen, maar er is moed nodig. Er moeten dringende maatregelen genomen worden die op korte termijn heel wat aanpassing vereisen. Langetermijnproblemen zoals de klimaatwijziging vergen een échte democratische oplossing. Een waarbij het volk zelf het voortouw neemt, want het eerste slachtoffer van de klimaatcrisis is Jan Modaal. Daarom gelooft FOS in het belang van een brede beweging. Een beweging die ecologisten, maar bijvoorbeeld ook vakbonden, vrouwenorganisaties, studentenverenigingen, gezondheidsorganisaties en inheemse gemeenschappen omvat. De klimaatproblematiek is namelijk een nieuw sociaal risico en daarom zal de oplossing van onderuit moeten komen. ✪
Wat is COP21?
In 1992 ondertekenden tal van landen, onder verantwoordelijkheid van de Verenigde Naties, het ‘United Nations Framework Convention on Climate Change’ (UNFCC). Het is een internationaal raamwerk waarbinnen regeringen gezamenlijk acties kunnen ondernemen om klimaatverandering een halt toe te roepen. Sinds ’92 zaten regeringsleiders, beleidsmakers, experten en milieuorganisaties zo al 20 keer bij elkaar. Tijdens de klimaattop in Parijs of ‘Conference of the Parties’ (COP) hoopt men tot een opvolger voor het Kyoto-protocol te komen. Dat verdrag uit 1997 wou de uitstoot van broeikasgassen tegen 2008-2012 met 5,2 procent verminderen tegenover de uitstoot van 1990. Maar met de niet-ratificatie door grootuistoter de VS, vreemde mechanismen om ‘propere lucht’ te verhandelen en de verlenging tot 2020, is het succes maar bescheiden. Daarom hoopt men dat nu alle landen samen een krachtdadig akkoord zullen bereiken. Maar dat zal geen gemakkelijke opdracht worden, aangezien olieproducerende landen, geïndustrialiseerde landen, ontwikkelingslanden, opkomende economieën en ga zo maar door, vaak lijnrecht tegenover elkaar staan.
tekst DAVID VERSTOCKT foto’s fos, reporters en chantal hovens
fosfor | 5
Bolivia in tijden van klimaatcrisis
‘No Time’, De internationale bestseller over de klimaatcrisis van Naomi Klein haalde in 2014 het wereldnieuws. De Canadese journaliste slaagde erin het onderwerp terug op de publieke agenda te zetten. Ze haalde het onderwerp uit zijn verdoken technische moeras en bracht het terug tot de essentie. Haar boodschap in het boek is duidelijk: de klimaatcrisis is zo prangend dat we in reëel gevaar verkeren. Er resten ons twee keuzes: we houden het huidige kapitalistische economische systeem in stand of we gooien radicaal de economische boei om. Bolivia komt meermaals aan bod in het boek en dat om belangrijke redenen. fosfor | 6
uit het zuiden
FOTO LINKS Een Boliviaanse sesamplant die lijdt onder plotse temperatuurverandering. FOTO RECHTS Dalende landbouwproductie en toenemende insectenpopulatie treffen de Boliviaanse boeren.
verslechterde weersomstandigheden
uitgesproken politieke visie
Het Andesland is heel kwetsbaar voor klimaatwijziging. Nu reeds heeft Bolivia te lijden onder de gevolgen van het opwarmende klimaat. Smeltende gletsjers hypothekeren de watervoorziening van het land, maar ook veranderende weersverschijnselen zetten het dagelijkse leven in Bolivia onder druk.
De tweede reden waarom Bolivia een voorname plaats krijgt in het boek van Naomi Klein, is het standpunt dat Bolivia inneemt op het internationale toneel. Het land speelde, samen met Ecuador, een belangrijke rol bij de internationale discussie over de aanpak van de klimaatcrisis. In tegenstelling tot vele Westerse en geïndustrialiseerde landen maakte men in Bolivia wel de link met het huidige economische systeem. Illustratief hiervoor was de organisatie van een alternatieve klimaat-volkerentop in 2010. Sociale organisaties waren massaal aanwezig om deel te nemen aan de participatieve klimaattop die een alternatief moest bieden voor de vastgelopen klimaattoppen die jaar na jaar de onwil en onkunde van onze politieke leiders tentoonspreidden.
FOS-partner CIPCA, het Centrum voor het Onderzoek en de Promotie van de Landbouwsector, heeft het over zwaardere regenval in het Oosten van het land, met overstromingen tot gevolg. Die steeds intenser wordende regenval heeft een grote impact op het leven van de inheemse– en boerengemeenschappen in de regio. De landbouwproductie daalt omwille van de overstromingen, het groeiende aantal ziekten en de toenemende insectenpopulatie. Oogsten mislukken en dat heeft een direct effect op de inkomsten van de bevolkingsgroepen.
Oogsten mislukken en dat heeft een direct effect op de inkomsten van de bevolkingsgroepen De weerverschijnselen treffen niet alleen de kleinschalige boeren in het Oosten, ook de industriële landbouwproductie heeft te lijden onder de extreme weersomstandigheden. De regenval en abnormaal lage temperaturen hadden in juli 2015 een enorme impact op de sector en bijgevolg op de werkgelegenheid. De soja kon niet tijdig gezaaid worden, waardoor een groot deel van de oogst verloren ging. Maar liefst 15% van de mais- en bonenoogst had te lijden onder de weersomstandigheden, de melkproductie daalde met een vijfde en ga zo maar door. FOS-partner FECAFEB, die de belangen van de kleinschalige koffieboeren rondom de koffiehoofdstad Caranavi verdedigt, wil bij het Boliviaanse rampenfonds een dossier indienen. De voorbije jaren daalde de koffieproductie als gevolg van de frequentere regens. De planten lijden onder verschillende schimmels, wat de productie in zijn hart raakt. Bijgevolg zullen heel wat contracten met Europese en Aziatische importeurs dit jaar niet kunnen worden nageleefd.
Boliviaans president Evo Morales beet er de spits af door vier vernieuwende ideeën voor te stellen. Hij stelde voor om onze aarde rechten toe te kennen die de bescherming van wereldwijde ecosystemen moeten garanderen. Daaraan koppelde hij een voorstel om een tribunaal op te richten waar degenen die die rechten schenden voor moeten verschijnen. Verder lanceerde hij het idee van een ‘klimaatschuld’, waarbij armere landen een compensatie moeten krijgen voor de gevolgen van de uitstoot van de geïndustrialiseerde landen. Tenslotte brak hij een lans voor een internationaal forum waar burgers hun grieven en opinies moeten kunnen delen en voorstellen aan falende politici. Het waren vier interessante voorstellen die bij vele klimaatexperts op bijval konden rekenen en waar de sociale organisaties nadien dagenlang over debatteerden. Bolivia toonde op die manier aan de internationale zwaargewichten dat kleine landen in het Zuiden niet zwijgzaam aan de kant willen blijven staan. Het Andesland heeft het ook bij het rechte eind wanneer het een dwingend wetgevend kader voorstelt. Als er maar enkele landen samenwerken om klimaatverandering tegen te gaan, zal men er niet in slagen om resultaten te boeken. Maar, misschien wel het belangrijkste, Bolivia gaf zijn volk een stem. Het haalde de klimaatproblematiek uit zijn elitaire sfeertje. Het probleem gaat iedereen aan en misschien nog meer het gewone volk dan de economische en politieke elite die de gevolgen pas later zal voelen.
terug naar af? Jammer genoeg moeten we de laatste jaren vaststellen dat de Boliviaanse regering zijn eigen discours met de voeten treedt. Ondanks de opname van de rechten van
fosfor | 7
focus
Moeder Aarde in de herschreven grondwet van 2009, blijft het land zijn economische heil zoeken in de massale exploitatie van zijn grondstoffen. Meer zelfs, er werd nog nooit zo intensief naar olie, gas en andere grondstoffen gezocht als in de laatste vijf jaar. In verschillende nationale parken worden boringen gepland en Morales anti-
De harde realiteit is dat het land gedwongen werd om zijn eigen progressieve visie radicaal te negeren
Bolivia heeft echter nog steeds een rol te spelen bij de internationale oplossing voor de klimaatcrisis. Het land heeft dan ook meer te verliezen dan rijke Westerse landen die een afwachtende houding nog kunnen veroorloven. Zoals Naomi Klein terecht aangeeft, moet de internationale brede milieubeweging, die bijvoorbeeld ook vakbonden, consumentenorganisaties, boeren- en vrouwenbewegingen omvat, de politici dwingen hun verantwoordelijkheid op te nemen. Het middenveld moet een voortrekkersrol opnemen omdat onze beleidsmakers het laten afweten. Máár, een land als Bolivia geeft ons hoop dat ook de politiek een vuist kan maken. De casus van Bolivia toont aan dat ook van bovenaf vernieuwende en straffe voorstellen mogelijk zijn, maar dan hebben we
FOTO LINKS | Evo Morales was een voorstrever als het op klimaatbeleid aankomt, maar moest gaandeweg op zijn stappen terugkomen FOTO MIDDEN | FOS-partner CIPCA merkt dat er steeds zwaardere regenval is bij de boerengemeenschappen in Bolivia FOTO RECHTS | FOS-partner CIPCA ondersteunt boeren bij het installeren van zonnepanelen
cipeerde op de verwachte kritiek vanuit het middenveld. “Alle ngo’s die zich radicaal uiten tegen de exploitatie van de ontdekte voorraden, mogen het land verlaten”, stelde hij onomwonden. Vicepresident Linera haalde eind augustus zelfs persoonlijk uit naar vier nationale ngo’s die ‘leugens’ zouden verspreiden over de exploitatieplannen van de regering. Zo schendt het land de rechten van Moeder Aarde die ze zelf ontwierp. Toch kondigde de president eind augustus een nieuwe alternatieve klimaattop aan met organisaties uit alle continenten. Een spreidstand van jewelste. Bolivia laat het na om de wereld te tonen het hoe wel kan en moet. De harde realiteit is dat het land gedwongen werd om zijn eigen progressieve visie radicaal te negeren. Omdat men op het internationale toneel de klimaatschuld tegenover landen zoals Bolivia ontkent, moet men er kiezen tussen armoede en klimaat. Omdat het Westen groene innovatieve technologieën achterhoudt, moet Bolivia haar weinig gediversifieerde economie recht houden via exploitatie van grondstoffen. De internationale gemeenschap kan er dus eigenlijk zelf voor zorgen dat de Boliviaanse regering zijn alternatieve en progressieve visie op de klimaatproblematiek waar maakt.
fosfor | 8
echte staatsmannen en –vrouwen nodig. Zoals de Evo Morales van 2010. ✪
TEKST david verstockt | FOTO’S fos & REPORTERS
NAOMI KLEIN NO TIME Of ‘This Changes Everything: Capitalism vs. the Climate’, zoals de Engelstalige versie noemt, kwam uit in 2014 en was meteen een bestseller. De gerenomeerde schrijfster, die na haar kritische werken uitgroeide tot icoon binnen de wereld van andersglobalisten, werd geprezen voor de manier waarop ze economie aan klimaatverandering linkte. Op uitnodiging van 11.11.11 kwam ze eind 2014 zelfs in België een uitgebreide lezing geven over haar bevindingen.
interview
Centraal-Amerika voelt hete adem van klimaatverandering Bij één van de lokale koffiecoöperatieven tussen de groene heuvelruggen in Santa Rosa de Copan in Honduras, organiseert FOS samen met haar partners een uitwisseling over het klimaatthema. Drie FOS-partners uit El Salvador en Honduras leren van elkaar hoe ze met lokale gemeenschappen kunnen samenwerken. we kampen met schaarste Maria Elva Gonzalez is één van de deelnemers. Ze is presidente van AMSATI, de Vereniging van Vrouwen in de Landbouwproductie uit El Salvador. De kwieke kleine vrouw is ouder dan 60 en maakte de klimaatverandering zelf mee. Hoe merken jullie in El Salvador dat het klimaat verandert? “Wat vooral opvalt is dat het de afgelopen jaren minder regende. Als het dan uiteindelijk wel regent, is de regenval gigantisch. Daardoor we er niet meer in om voldoende voedsel te telen. We kampen met schaarste, dus ontstaat er ondervoeding en gaat de gezondheid van ons en onze kinderen erop achter-
Als het dan uiteindelijk eens regent, is de regenval enorm zwaar uit. Doordat we minder kunnen verkopen, zitten we ook nog eens permanent in een economische crisis.” Ondernemen jullie stappen om met de verandering tegen te gaan? “Onze coöperatieve van vrouwen besliste het klimaatthema integraal in haar werking op te nemen toen we in 1998 geteisterd werden door de orkaan Mitch.
Sindsdien zetten we ons in om landbouwsters op te leiden over afvalverwerking, diversifiëring van landbouw en productie zonder herbiciden en brandlandbouw.”
klimaatverandering nog maar recent op de politieke agenda Jose is de uitvoerend directeur van één van de organisaties van het gezondheidsplatform ALCISAOH. Dat is de Burgeralliantie voor de Gezondheid in West-Honduras. Hij heeft jarenlange ervaring met lobbywerk over het klimaatthema. Waarom zijn de aanwezige partners bekommerd om klimaatverandering? “Centraal-Amerika is door zijn geografische ligging en zijn politiek belang één van de kwetsbaarste regio’s ter wereld voor langdurige temperatuurschommelingen. Enerzijds liggen we op de Cinturón de Fuego del Pacífico, een gebied waar vulkaanuitbarstingen en aardbevingen regelmatig voorkomen. Anderzijds hebben menselijke interventies veel invloed. Denk maar aan de extractie van natuurlijke rijkdommen zoals bossen, grond, water, enzovoort. Dat komt voor een groot deel door multinationale bedrijven die Centraal-Amerika overspoelen en de natuurlijke rijkdommen opeisen. Klimaatverandering treft onze regio overduidelijk. Dat uit zich in de landbouw,
waardoor sommige inheemse volken migreren of naar de stad trekken.” Grijpen de Centraal-Amerikaanse regeringen niet in? “Er is nog maar recent een aanpak in Centraal-Amerika. Sinds een achttal jaren doen staten meer onderzoek, maar nog steeds te weinig. De Hondurese staat is sinds kort een nationaal beleid aan het opstellen. Ze wil zich aanpassen door te kijken hoe je best kan omgaan met verwoestijning en droogte. Het beleid kent echter wel heel wat zwaktes. Het betrekt de lokale bevolking niet en wordt opgemaakt door experten die vaak zelfs niet eens uit Centraal-Amerika komen. Veel van de beslissingen zullen in de eerste plaats privébedrijven bevoordelen.” Men benadert de problematiek dus erg eenzijdig? “De Hondurese regering is niet zo enthousiast over het eerlijk toepassen van wetgeving. De overheid voert de sanctiemechanismen voor milieu-inbreuken voor bedrijven zelfs niet uit. Een ander probleem is dat elke regering in Centraal-Amerika werkt volgens de eigen logica. Voor een probleem als klimaatverandering dat grensoverschrijdend is, is dat problematisch. Klimaatverandering stopt immers niet aan een grens.” ✪ TEKST Anke leflere foto’s fos
fosfor | 9
Volkstuintjes zijn een manier om plaats te besparen
Vlaamse steden klimaatneutraal Om de effecten van klimaatverandering tegen te gaan en om de opwarming van de aarde af te remmen, spreken heel wat Vlaamse steden een engagement uit om de uitstoot in de stad af te remmen. Hiervoor zijn er bijvoorbeeld Europese verdragen getekend, maar ook in de praktijk beweegt er heel wat. Toch kunnen de steden het niet alleen en rekenen ze op de inzet van de stadbewoners om de transitie succesvol te maken. De impact van de klimaatverandering lijkt in België een ver-van-mijnbedshow, maar ook bij ons voelen we de klimaatverandering. Data van de Vlaamse Milieumaatschappij toont duidelijk aan dat we bij ons steeds langere en drogere periodes kennen. Zo vallen de warmste jaren gemeten sinds 1833 in de laatste 25 jaar, de lente van 2015 werd 3 graden warmer, de neerslag steeg met 13 procent en het gemiddeld zeeniveau stijgt snel. Zo ligt het zeeniveau in Oostende 11,5 cm hoger dan in de jaren 50. Om de gevolgen van klimaatverandering tegen te gaan schuiven heel wat
fosfor | 10
wetenschappers en politici op het internationale toneel de ‘tweegradendoelstelling’ naar voren. Als we willen dat de invloed van de opwarming van de aarde op de mensheid beperkt blijft houden we de stijging best onder de twee graden Celsius in vergelijking met het postindustriële tijdperk. Om die doelstelling te bereiken zullen alle landen inspanningen moeten doen. Een ambitieus en bindend klimaatplan is nodig. Indien België effectief zijn steentje wil bijdragen dan kunnen de federale en Vlaamse overheid dat niet alleen. Maar liefst 80 procent van de CO2 uitstoot en het energieverbruik
wordt veroorzaakt door steden. Zij zullen dus een sleutelrol spelen in de toekomst van onze planeet. Gelukkig slagen onze steden waar de Vlaamse, Waalse en Belgische regering niet in lijken te slagen: komen tot een krachtig beleid met duidelijke doelstellingen. Want de Vlaamse stad van de toekomst, die is klimaatneutraal!
steden nemen het voortouw Stad Gent sprong als eerste op de kar en ondertekende het Burgemeesterconvenant. Een document waarmee Europese lokale en regionale overheden zich engageren tot een reductie van 20 procent van de uitstoot van
EN BIJ ONS
broeikasgassen tegen 2020. Tegen 2050 willen die overheden, zoals bijvoorbeeld ook de stad Antwerpen, klimaatneutraal zijn. Leuven en Mechelen zijn dan weer ambitieuzer en willen tegen 2030 geen negatieve impact meer hebben op het milieu. De grote koploper in Europa is Kopenhagen die tegen 2025 volledig klimaatneutraal hoopt te zijn. Dat betekent geen uitstoot meer van broeikasgassen zoals koolstofdioxide, methaan of lachgas. Dat het mogelijk is bewijst de Deense grootstad, want momenteel zit men er goed op koers om die doelstelling te halen.
tekst caroline bal foto’s reporters, stad gent & STAD AALST
stedelingen moeten meewillen De huidige stedelijke bevolking heeft een groot aandeel in de uitstoot van CO2. Woningen zijn slecht of niet geïsoleerd. Zestig tot tachtig procent van het huidig patrimonium zal in 2050 nog steeds bewoond zijn. Enkel inzetten op de bouw van nieuwe energiezuinige woningen zal dus niet volstaan. Inzetten op renovatie en isolatie is nodig. Bijkomend zal het besef moeten groeien bij de stedelingen dat ruimtes steeds meer gedeeld zullen worden. Dat betekent niet alleen inzetten op publieke ruimtes zo-
Het is duidelijk dat steden en stedelingen zullen moeten samenwerken Maar het gaat verder dan dat. Er moet ook gekeken worden naar het duurzaam gebruik van grondstoffen, zee en water. De verschillende stedelijke klimaatplannen zetten hier dan ook sterk op in. Het creëren van kortere voedselketens, werken rond voedselverspilling, wat voor een gigantische toename aan uitstoot zorgt, en het promoten van kraantjeswater zijn maar enkele van de vele maatregelen die Vlaamse steden nemen.
als parken, maar ook op alternatieve vormen van samenwonen. Gedeelde tuinen, gedeelde woonruimtes, noem maar op. Het maakt allemaal deel uit van de noodzakelijk overgang. Bij die transitie van de steden mogen de meest kwetsbaren niet uit het oog verloren worden. Er is nood aan een sociaal klimaatbeleid waarbij de steden waakzaam zullen zijn voor energiearmoede. Iets wat op het eerste zicht vanzelfsprekend lijkt, maar heel wat inspanning zal vereisen. Nog een element van het verhaal waarbij een mentaliteitsverandering moet kunnen rekenen op de doorgedreven steun van de lokale overheid, is het transport, want dat is de grote veroorzaker van de uitstoot in de steden. De stad van de toekomst zal sterk moeten investeren in ‘soft transport’. Daarmee bedoelt men het voorzien van veilige fiets- en wandelpaden, fietsstallingen en voldoende openbaar vervoer. Uit onderzoek blijkt immers dat een van de meest
effectieve manieren om klimaatverandering tegen te gaan, het aanbieden van schoon transport is.
SAMEN VOORUIT De stedelijke besturen hebben uiteraard op de eerste plaats zelf een voorbeeldrol te spelen. Als zij zelf hun woorden niet in daden omzetten, zal dat op weinig begrip rekenen van de Vlaming. De wil om het roer om te gooien is daarom duidelijk aanwezig bij de lokale overheden. Zo zullen ze bijvoorbeeld in de eigen gebouwen en wagenparken noodzakelijke ingrepen moeten doen en inzetten op de begeleiding van de lokale economie en groene energiewinning. Het is duidelijk dat steden en stedelingen zullen moeten samenwerken. Er is enerzijds een mentaliteitsverandering nodig en anderzijds moet de lokale overheid de ruimte creëren voor initiatieven en de inburgering van alternatieven. De wil hiervoor bestaat, zowel bij stedelingen als bij de steden zelf. Steden zoals Leuven, Gent en Antwerpen zitten alleszins op de goede weg en geven meteen ook het voorbeeld aan de Belgische overheden. Indien ze slagen in hun plannen leven we in 2050 misschien wel in een klimaatneutraal België! ✪
fosfor | 11
doe mee!
de FOS-CAMPAGNE gaat door! blijven supporteren! In september waren er heel wat enthousiaste supporters voor sociale bescherming op evenementen waar FOS aanwezig was! De campagne die we samen met tal van andere organisaties begin 2015 op gang trokken blijft dus succes oogsten! Intussen zet 11.11.11 de campagne voor sociale bescherming voor iedereen verder. FOS gaf hen hierbij de volle steun tijdens Fiesta Social, het openingsevenement van de 11.11.11-campagne in oktober! 11.11.11 werkte in het kader van de campagne educatieve pakketten uit. Het brede gamma aan educatief materiaal van de verschillende campagneorganisaties voor het middelbaar onderwijs vind je terug in een ‘Eerste hulp bij onderwijs’-koffer. Naast educatief, film- en beeldmateriaal bevat de koffer het bordspel ‘Van pleisters tot pensioenen’. Voor het basisonderwijs kan je kiezen tussen een muzikale theatervoorstelling, een internationale loterij of een boek met swingende liedjesteksten over sociale bescherming voor iedereen. Bestellen van het materiaal kan via www.socialebescherming.be/doemee/opschool
Fiesta Social
winnaars lokettenactie bekend! In heel wat loketten van de Socialistische Mutualiteiten en het ABVV kon je deelnemen aan de lokettenactie, een wedstrijd naar aanleiding van de campagne over sociale bescherming. De FOS-medewerkers waren een dag in een aantal loketten persoonlijk aanwezig om de actie wat meer in de kijker te plaatsen en ook op tal van evenementen stonden onze wedstrijddozen te pronken. Gedurende de zomervakantie konden vakantiegangers deelnemen aan de wedstrijd in de vakantiecentra van Floreal. In totaal namen 3378 personen deel aan de actie! Tijdens twee trekkingen werden vijf winnaars willekeurig geloot. Proficiat aan Annelore Quintens, Jana Bouderez, Annemie Nijs, Nele Gezelle en Saskia Despeghel! We wensen jullie een ontspannend en deugddoend weekendje aan zee of in de Ardennen toe!
FOS STEUNT VLUCHTELINGEN Overal ter wereld zijn er mannen, vrouwen en kinderen op de vlucht. Ze worden voor meer dan 80% opgevangen in ontwikkelingslanden. In die landen zijn er vaak amper sociale voorzieningen. Daardoor komen niet alleen de levens van nieuwkomers, maar ook die van de lokale bevolking onder druk te staan. De inzet die FOS levert voor sociale bescherming raakt dus ook aan de problematiek van de vluchtelingen. Daarom vinden we het nodig om ook in België op te roepen om de strijd van de vluchtelingen te steunen! Op onze website en in onze nieuwsbrief schreven we tal van artikels over vluchtelingen en riepen we op om zusterorganisatie SESO vzw te steunen. Die organisatie zorgt voor onderdak en begeleiding van vluchtelingen die de asielprocedure in België doorlopen en kan heel wat hulp gebruiken, zowel in de vorm van materiële als financiële giften. Surf snel naar fos-socsol.be en sesoweb.org voor meer info!
stop the killings steunt milieuactivisten in het Zuiden
2 /1 N 0 1 MA HU HTS RIG ARD AW
Op 10 december deelt Stop The Killings, zoals ieder jaar, haar mensenrechtenprijs uit! Naar aanleiding van de klimaattop in Parijs wil de alliantie van middenveldorganisaties, waar ook FOS deel van uitmaakt, milieuactivisten een hart onder de riem steken. Toon je solidair en kom naar Brussel op 10 december. Voer mee actie en kom als eerste te weten wie de nieuwe laureaat is!
0
18:0
N MA
IF E
T S TA
M IE /
AN
N T IO S TA LE BXL TRA
EN
C ARE
G
N/
TIO L STA
IF E
G
IN REIK
aux IT RAA rché /U NT Ma ux CE NIE Vie MO EN ÉRÉ MARKT 0C E CD
19:0
ins
Gra
O ud
5/
ra eG
an
ma
rk t
G
sto
pth
ek
ill
ing
s.b
BX 5-
L
e
P STO S E TH LING NE L I LIG K EN NE I EZ
Meer info op stopthekillings.be
L T VO ON M STE
v.u./e.r.: Michael Vandenbroucke, Pletinckxstraat 19, 1000 Brussel
FOS OP HET FESTIVAL VAN DE GELIJKHEID Van 9 tot 12 december kan je je in het kunstencentrum Vooruit in Gent laten overrompelen door boeiende debatten, interessante sprekers en uitdagende thema’s. FOS verzorgt het TTIP-debat op vrijdag en op donderdag neemt Annuschka Vandewalle (algemeen secretaris FOS) plaats in het panelgesprek over Palestina.
meer info? www.fos-socsol.be www.facebook.com/fosngo @FOSngo
Meer info op festivalgelijkheid.be
ben b e h e w , Bedankt verd e l e g k r oi we o m n e sam steunen
in d
strijd vo
or waard
www.fos
ig
-socsol.
en socia
be
V.U.: Annuschka
Vandewalle,
Grasmarkt
105/46, 1000
Brussel.
Blijf FOS
wijde e wereld
dwerk huishou
Poetsen, wassen, strijken en 100 miljoen het vuile werk huishoudhu doen: de lpen wereldwijd voor op. Zo meer dan maken ze halen er hun zich onmisbaar verdient respect. in de samenlevin neus niet Daarom neemt huishoudwe FOS de handschoe g, en dat rk(st)ers in het Zuiden. de waardering n op voor Steun ons in en de rechten deze strijd, krijgen die zodat ze ze verdienen.
Een service van de Socialistische Mutualiteiten - Bond Moyson - De Voorzorg
Een service van de Socialistische Mutualiteiten - Bond Moyson - De Voorzorg
Vorig jaar hebben jullie mee de handschoen opgenomen voor huishoudwerk(st)ers. We vroegen jullie om hen te steunen in hun strijd voor waardering en de rechten die ze verdienen. Die steun heeft zijn effect niet gemist! Dankzij jullie hebben we kunnen wegen op de beslissingen van beleidsmakers. Zo hebben onder andere België en heel wat landen waarin FOS actief is, zoals Ecuador en Colombia, de internationale conventie 189 over huishoudwerk ondertekend. Hierdoor is er een engagement aangegaan om huishoudwerker(st)ers volwaardige arbeidsrechten toe te kennen. Namens de hele FOS-ploeg willen we jullie dan ook bedanken!
Een service van de Socialistische Mutualiteiten - Bond Moyson - De Voorzorg
Een service van de Socialistische Mutualiteiten - Bond Moyson - De Voorzorg
le gelijk
heid
NAAM ANNA USHAMBA LEEFTIJD 50 JAAR nationaliteit ZIMBABWAANSE WOONPLAATS JOHANNESBURG - ZUID-AFRIKA link met fos PROGRAMMAVERANTWOORDELIJKE BIJ FOS ZUIDELIJK AFRIKA
De drijfveer van
DE MOTIVATIE VAN
Anna Ushamba
FOS kan enkel haar werk met succes uitvoeren dankzij mensen met een hart voor internationale solidariteit. Ieder van hen heeft een eigen achtergrond en een eigen verhaal, maar allen zijn ze gebeten door de wereldwijde sociale strijd. Wat heeft die liefde bij hen aangewakkerd? Vanaf nu krijgt in elke FOSFOR iemand de kans om zijn of haar verhaal te delen. Anna Ushamba bijt de spits af! Anna Ushamba is programmaverantwoordelijke bij FOS Zuidelijk Afrika en werkt al sinds 2010 voor FOS. Zo is zij de langst dienende werkkracht in Johannesburg! Ze ondersteunt partners in Zimbabwe en Namibië en één partner in Mozambique. Daarnaast coördineert ze het ‘lerende netwerk’ rond gender. Daarbij komen partners samen om te leren van elkaars ervaringen rond het vergroten van de participatie van vrouwen in vakbonden. Ze vertelt over twee sleutelelementen die haar geloof in sociale strijd en internationale strijd kracht bijzetten.
de economische, politieke, culturele en morele superioriteit van de blanken aan en pleitte voor emancipatie van minderheden. Die nood aan emancipatie om een onderdrukker op de knieën te krijgen is iets wat me altijd zal bijblijven. Mensen mogen niet bang zijn om hun stem te laten horen. Biko betaalde zijn moed met zijn leven toen hij in 1977 door het regime werd vermoord. Maar zijn boek heeft heel wat bijgedragen aan het einde van het regime in Zuid-Afrika.
HET BOEK: ‘I WRITE WHAT I LIKE’ - STEVE BIKO
DE POLITIEKE GEBEURTENIS: DE VERDWIJNING VAN JESTINA MUKOKO
Het boek ‘I Write What I Like’ van Steve Biko inspireert me enorm. In verschillende korte stukken geeft Biko, een legendarische activist die ten tijde van het apartheidsregime voor geweldloos verzet pleitte, de lezer heldere inzichten in de gruwelijkheden van het apartheidsregime van Zuid-Afrika. Zo heeft hij het over ‘Black Consciousness’, een beweging waar hij zelf lid van was. Die klaagde
In Zimbabwe gebeurt het regelmatig dat mensen simpelweg verdwijnen. Dat overkwam ook Jestina Mukoko, een mensenrechtenactiviste die ik persoonlijk ken. Op 3 december 2008 ontvoerde de staatsveiligheid haar en was ze maar liefst drie weken vermist. De civiele samenleving in Zimbabwe lanceerde een grote campagne ‘Bring back Jestina’ om haar vrij te krijgen. Niet alleen in Zimbabwe kreeg de
fosfor | 14
campagne heel wat steun, maar ook middenveldorganisaties uit het Noorden namen het nieuw over en zetten druk op de regering en de staatsveiligheid. Na weken bang afwachten werd
Mensen mogen niet bang zijn om hun stem te laten horen! Jestina uiteindelijk teruggevonden. De kracht van dit verhaal ligt bij internationale solidariteit. Omdat organisaties uit het Noorden en het Zuiden de handen in elkaar sloegen hebben ze iets kunnen verwezenlijk wat op hun ééntje zo goed als onmogelijk was geweest. Niemand mag ongevoelig blijven voor de onrechtvaardigheden die zich blijven voordoen in de wereld. Internationale solidariteit gaat over het verbinden van mensen en over mensenrechten als de bindende kracht die diverse gemeenschappen samenbrengt! ✪ foto’s FOS, reporters & steve biko foundation
keukentip van anna
Mopanewormen in een sausje
Krekelkroketten, meelwormhamburgers, gefrituurde sprinkhanen… Ook in België beginnen we de meerwaarde te zien van insecten op ons bord. Ze zitten boordevol proteïnen en zijn bovendien een meer ecologisch verantwoorde keuze dan vlees of vis. Oh, en ze zijn ook lekker natuurlijk! In Zimbabwe weten ze al langer insecten te smaken. In plaats van een zakje chips kiezen Zimbabwanen voor een handje gedroogde mopanewormen. Dat zijn rupsen die zich onder mopanebomen schuilhouden. Ook gekookte, in combinatie met een sausje zijn de wormen heel lekker. Het proberen waard! Ingrediënten - 500 gr. gedroogde mopanewormen - 3 tomaten, fijngesneden - 2 uien, fijngesneden - 3 verse chili, fijngesneden - 1 teentje geperste knoflook
In Zimbabwe serveren ze de wormen met Sadza, een dikke tarwepap, maar ze zijn vast ook heerlijk bij oer-Vlaamse patatjes of met rijst. Bereiding Laat de gedroogde wormen drie tot vier uur weken in water ■ Bak de uien met wat olie in een pan ■ Voeg de chili en de look toe en laat ongeveer 5 minuten aanbakken ■ Voeg de tomaten toe en laat het mengsel 20 minuten op een laag vuur sudderen ■ Voeg de wormen toe en kook tot ze wat zachter maar nog steeds voldoende knapperig zijn ■ Voeg zout of peper toe naar keuze. ■
Jestina Mukoko is een voormalig Zimbabwaanse journaliste die wereldberoemd werd als mensenrechtenactiviste en hoofd van de ngo The Zimbabwe Peace Project. In 2008 verdween ze zonder enig spoor achter te laten. Al snel bleek dat het regime Mugabe haar had opgepakt uit onvrede met haar kritiek op de overheid. Dagenlang werd ze psychologisch en fysiek gemarteld. Na de martelpraktijken moest ze onder dwang tal van verklaringen afleggen. De verdwijning stuurde een schokgolf de wereld in. Al snel schaarden heel wat mensenrechtenorganisaties zich achter Jestina. Na drie helse weken werd de druk op de overheid te veel en gaf de overheid toe dat ze Jestina had opgepakt. Daarmee eindigde haar strijd echter niet. Het regime beschuldigde haar van tal van wanpraktijken, waardoor ze pas in 2009 op borg vrij kon komen. 10 maanden na haar verdwijning besliste het hooggerechtshof van Zimbabwe om de strafprocedure te schorsen.
fosfor | 15
Voor ¾ van de wereld is dit geen fictie • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • •
Iedereen heeft recht op sociale bescherming
Grasmarkt 105/bus 46, 1000 Brussel 11de jrg. - nr. 4 - okt. - nov. - dec. 2015 v.u. Annuschka Vandewalle tel 02 552 03 00 -
[email protected] Afgiftekantoor Gent X - P 308571
PB- PP
BELGIE(N) - BELGIQUE
