Nieuwsbrief special week van de psychiatrie ‘waardevolle zorg’ Jaargang 4 - Nummer 38, mei 2011 Van de redactie Zoals gebruikelijk, organiseert de Cliëntenorganisatie jaarlijks een themamiddag in de week van de psychiatrie. Zo ook dit jaar. Het thema dit jaar was ‘waardevolle zorg’. Hier kun je veel kanten mee op. Na enige brainstormsessies besloten we de zeepkist centraal te stellen, één hoofdspreker uit te nodigen en een aantal mensen persoonlijk te vragen om op de zeepkist te gaan staan. En, we schreven een fotowedstrijd uit. De afdeling houtbewerking ging aan de slag met de zeepkist en de werkgroep met de uitwerking van dit idee. Van de voorzitter
Waardevolle zorg Afgelopen maand stond vooral het thema “waardevolle zorg” centraal. Dat was dit jaar het onderwerp van de week voor de psychiatrie. Het is altijd erg leuk om daaraan te werken. Persoonlijke meningen komen aan bod en de grote vraag ieder jaar is: wie nodigen we uit? Wat waardevolle zorg is binnen de psychiatrie is voor iedereen eigenlijk in grote lijnen hetzelfde. Het komt er meestal op neer dat het gaat om een luisterend oor, persoonlijke aandacht en het gevoel te hebben dat mensen je serieus nemen. In deze maand heeft
waardevolle zorg voor mij zelf ook een andere betekenis gekregen. Helaas heeft mijn dochter een ongeluk gehad. Zij werd aangereden door een automobilist toen ze gehaast naar school fietste. Haar verwondingen vielen gelukkig mee, maar de hulpverleners eromheen zorgden op verschillende manieren erg goed voor ons beiden. Iemand die in de buurt was, is bij mijn dochter blijven zitten. Zij heeft met haar gepraat en daarna heeft ze mij gebeld. De agenten die ook ter plekke waren, hebben mij gerustgesteld door me vragen te stellen en het ambulancepersoneel heeft uitstekend werk geleverd door mijn dochter steeds stapje voor stapje uit te leggen wat ze gingen doen en waarom. Ook in het ziekenhuis was men erg met ons begaan. Weet je, op zo’n moment kan dus ook de politie erg waardevol zijn. Nelly van Alebeek Waardevolle bijdrage aan de middag
1
Thea en Bea, twee zussen uit de regio, hebben de middag aan elkaar gepraat. Zij stonden al bij de ingang om de gasten op hun gemak te stellen, hielpen de sprekers de zeepkist op, gaven hen een bloemetje en leverden een waardevolle bijdrage aan de middag. De zorg van €5.000.000.000,00 Paul Spronken begon zijn openingswoord met de woorden dat het thema ‘Waardevolle Zorg’ een veelbelovend thema is. Wat is waardevolle zorg voor hem of haar? Wat is waardevolle zorg voor de ontvanger of voor de zorgverlener? Er wordt volgens Paul Spronken voor 5 miljard aan waardevolle zorg uitgegeven, maar er is een gat tussen hoe waardevol iets wordt beleefd en hoe en wat we als aanbieder doen. Een ding is wel duidelijk; waardevolle zorg is veilige zorg. Dat mag door bureaucratie en regelgeving niet verloren gaan. Zeg maar ja tegen het leven Hoofdspreker van de middag was Hans Becker. Hans Becker was werkzaam als algemeen directeur van Humanitas. Inmiddels is hij een internationale “zorggoeroe” en bijzonder hoogleraar ‘Humanisering van de Zorg’. Een van de kernen van het Humanitasconcept is het hanteren van een positieve basishouding (‘ja-cultuur’): een positieve grondhouding, dito omgeving en sfeer waarin de nadruk op de leuke dingen wordt gelegd. In eerste instantie wordt tegen alle verzoeken van cliënten ‘ja’ gezegd. Van het houden van vijf katten, tot het hele jaar door alleen bruine bonen eten, niets is te gek. Hans Becker weet het leuk te vertellen. Een arts eruit, een kok erbij en in zijn favoriete zorgoord bereikt de wijnomzet gigantische hoogtes (dit tot grote ergernis van Gerrie Kohler, die vanuit Novadic-Kentron in het panel zit). Wonen in een zorginstelling moet leuk en gezellig zijn, aldus Becker. Het goede van de ja-cultuur, is dat het mensen dwingt op een andere manier naar zaken te kijken. Hoe vaak hoor je clienten bij voorbaat al zeggen dat iets niet kan? En dan is het niet de medewerker of de instelling die het zegt, maar de cliënt! Vanuit cliëntenperspectief zou het geweldig zijn als binnen de Reinier van Arkel groep de ja-cultuur gemeengoed wordt.
Gymnastische oefeningen Een zeepkist is een spreekgestoelte, een platform waarop een spreker zijn verhaal kan doen. Wij hebben gevraagd aan de aanwezigen om op de zeepkist te springen en te vertellen wat ‘waardevolle zorg’ voor hen betekent. Veel aanwezigen maakten van deze mogelijkheid gebruik. Hieronder volgt een greep uit de zaken die gezegd zijn. Vanaf de zeepkist
Negeer me niet Negeer me niet als u me tegenkomt, want ik ben er wel met mijn beperkingen. Alleen zijn mijn gordijnen langer gesloten en is mijn energie beperkt door een traag werkende schildklier. Het tempo waarin ik de dag probeer door te brengen is traag of juist heel snel. Maar ik ben er wel. Mijn naam is Hanneke. Ze noemen het een manisch depressieve stoornis. Maar ik woon nog wel op mezelf en ik krijg hierbij de zorg die ik nodig heb. Zoals hulp in de huishouding, hulp bij mijn administratie, bij mijn weekprogramma en ik krijg medicijnen. Deze zorg is belangrijk om te voorkomen dat ik verdwijn in een berg zand waar ik niet meer uitkom. Respecteer me zoals ik ben en laat me in mijn waarde, want ik ben er wel, samen met vele anderen die ook de aandacht nodig hebben die ze verdienen. Zoals: een hand op mijn schouder en een aai over mijn bol, helderheid, eenvoud, duidelijkheid en rust. Geen moeilijke woorden, geen afbraak van activiteiten, geen plaatsje achter de geraniums. Maar oren die kunnen luisteren en die kunnen begrijpen wat ik daadwerkelijk bedoel, ook al vergeet ik veel en ook al val ik vaak in herhaling. Ik heb zelf niet gevraagd om mijn beperkingen. Ontneem me niet de zorg die ik nodig heb om het leven leefbaar te houden: de menselijke zorg. Laat me ook in mijn waarde als ik niet meer verder kan met mijn gewone leven. Geef me ook dan
2
de warme, waardevolle deskundige zorg die ik nodig heb. Hanneke Gelijkwaardigheid Luister naar wat iemand zegt en handel niet naar wat je ziet. Gelijkwaardig met cliënten omgaan is het begin van waardevolle zorg en biedt hen kansen om meer eigenwaarde op te bouwen. Carlijn Beers Waardevolle zorg begint bij jezelf. Waardevolle zorg begint bij jezelf. Het is ook goed om iets voor een ander te doen. Zelf kunnen zorgen, geeft je een waardevol gevoel. Het gevoel dat je er toe doet en dus wel iets kunt. Peter Voogt Laat mensen in hun waarde Volgens Henk Keukens is het belangrijk om iets voor anderen te doen, praten met anderen en een luisterend oor kunnen zijn. Anderen in hun waarde laten, dat is waar het om draait. Je krijgt geen tweede kans voor een eerste indruk
De eerste vijf minuten zijn het halve werk. In het eerste contact bij een nieuwe opname wordt er veel gedefinieerd in handelingen en non-verbaal gedrag dat voor de kwaliteit van het verdere contact bepalend is. In je eerste contactmomenten met de cliënt worden belangrijke intenties overgebracht, zoals veiligheid voor alle partijen, wederzijds respect en informatieoverdracht. Door pro-actief aan te sluiten op de beleving van de cliënt en familie kun je veel spanning, misverstanden en een escalatie voorkomen.
De manier waarop je contact maakt met de cliënt wordt vaak als maatgevend ervaren voor de rest van het contact. Kijkt iemand me aan, blijkt uit zijn houding dat hij geïnteresseerd is in mij? Voor cliënten is het van belang om in het eerste contact zicht te krijgen op persoonlijke eigenschappen als betrouwbaarheid, inschattingsvermogen en een respectvolle benadering. Erken gevoelens van boosheid/angst bij een opname en vertel de cliënt dat het team er alles aan zal proberen te doen om de opname zo gemakkelijk, kort en acceptabel mogelijk te laten zijn. Let op je houding, over het algemeen is iemand die wordt opgenomen gespannen, jij moet rust en veiligheid bieden, straal dit uit en glimlach. Ook dat geeft rust en vertrouwen. Je krijgt maar één keer de kans om je eerste indruk achter te laten. Denk daar aan! Bart van de Bergh, verpleegkundige PAAZ Een mens is meer dan een diagnose. Dat werd Gerton Heyne duidelijk toen iemand die dichtbij hem staat, werd opgenomen in het ziekenhuis. Toen merkte hij dat het belangrijk is om niet te kijken naar de beperkingen, maar juist naar de mogelijkheden. De verantwoordelijkheid en de eigen autonomie van cliënten mag niet verloren gaan. Bij dit alles is communicatie erg belangrijk. Kijk welke mogelijkheden er zijn. En luister goed naar wat de cliënt je vertelt. Neem zo weinig mogelijk op in de huisregels Het is belangrijk om naar mensen te luisteren en vooral niet te veel ‘nee’ te zeggen. Waardevolle zorg zit niet in de grote dingen, maar juist vaak in de kleinere. Neem zo weinig mogelijk zaken op in de huisregels. Rita van der Wouw Goede nazorg als nieuw begin Julia en Esmé zien graag dat Herlaarhof goede nazorg biedt. Het is belangrijk dat de instelling samen met jou kijkt naar wat je nodig hebt aan nazorg en welke vervolgplek voor jou belangrijk is. En dat je zeker niet het gevoel hebt dat je er alleen voor staat. Bijvoorbeeld wanneer je niet meer naar huis kunt gaan, dat de instelling dan samen met jou een fijne plek zoekt
3
waar je je thuis kunt gaan voelen, waar je leert te vertrouwen op jezelf en waar je kunt bouwen aan je zelfstandigheid, op weg naar je eigen toekomst. ‘Met meer minder’ Waardevol betekent: duur en kostbaar. Is dit nu duur en kostbaar in geld of in tijd? Volgens Erik Stuifzand is tijd geld. Tijd kan ook anders besteed worden en tijd kan ook weer geld opleveren. Namelijk door meer in contact met elkaar en vooral in contact met de cliënt te treden. Tijd nemen voor de cliënt is betaalbaar en reëel. Kijk naar het Project ‘met minder meer’. Hierbij ligt het accent op het therapeutische milieu, het als verpleegkundige meer op de groep zijn, meer samen met de client doen en het (opnieuw) inhoud geven aan de verpleegkundige rol binnen het team. En dat levert waardevolle zorg op. Zorg voor een dier is zorg voor mens Het is van grote waarde dat cliënten bij een opname weten dat hun huisdieren in goede handen zijn. In veel van de gevallen kunnen cliënten de opvang van hun hond of kat in een kennel niet betalen. Zij moeten maar zien hoe het met hun huisdier gaat. Cliënten weten niet of hun huisdier in goede handen is en dit geeft ongerustheid en onrust. Er zijn GGz-instellingen die mogelijkheden tot dierenopvang hebben geregeld. Wat zou het waardevol zijn als onze instelling dit ook kon bieden. Aldus Maria Steenbakkers
Hedwig Hulseboom sprong met ideeënkaartje en ideeënbus op de kist. Binnen het Centrum voor adolescenten psychiatrie, vroeg men zich af wat jongeren belangrijk vinden. Wat valt hen op als zij binnen komen? Om antwoord te krijgen op deze vragen is er een ideeënbus met bijbehorend kaartje ontwikkeld. De ervaringen van cliënten worden omgezet in verbeterpunten. Huisdieren, planten, kinderen, familieleden en contact met de buitenwereld Eden Alternative is een wereldwijde organisatie die zich tot doel heeft gesteld de zorg voor ouderen in tehuizen te veranderen. Eden Alternative zorgt ervoor dat ouderen met nieuwe ogen worden bezien. Het Eden Alternative concept is een andere benadering van ouder worden en handicap. Het is een krachtig instrument om de kwaliteit van leven van ouderen te verbeteren. Het Eden Alternative concept is simpel. Het Eden Alternative concept erkent dat de meeste ouderen niet zozeer onder gezondheidsproblemen gebukt gaan maar eerder lijden aan eenzaamheid, verveling en hulpeloosheid. Het Eden Alternative concept streeft ernaar deze plagen te bestrijden. Huisdieren, planten, kinderen, familieleden en contact met de buitenwereld worden gezien als essentiële zaken. Daarmee aan de slag gaan is volgens Truus Nijboer waardevolle zorg. Een ‘wandelend’ gesprek
You tell me; een geweldig idee
Naast het reguliere zorgaanbod is er behoefte aan alternatieve zorg. Binnen de Reinier van Arkel groep komt er meer aandacht voor de holistische mensvisie. Dit komt met name aan bod bij integrale psychiatrie. Hier is naast voeding, kruiden, bewegen, leefstijladvisering etc. ook aan-
4
dacht voor een goed contact tussen client en hulpverlener. Een gesprek wat in een kantoortje niet op gang komt, lukt vaak wel als het buiten vier muren plaatsvindt. Ik ga dus letterlijk regelmatig naar buiten voor een wandelend gesprek. Govert Kagenaar De Bel Het is voor cliënten waardevol als zij handvatten krijgen om verder te gaan met hun leven. Aangezien er gebleken is dat er geen luisterend oor was voor ex-cliënten van Novadic/Kentron is ‘De Bel’ opgericht. De Bel is een 7x24-uursproject dat mensen helpt om niet in herhaling te vallen ofwel zorgt dat zij ergens op terug kunnen vallen zonder terug te vallen. De Bel is er voor iedereen die in behandeling is bij NovadicKentron of deze heeft afgerond en een terugval wil voorkomen. De Bel kan ook worden benaderd als je in een isolement dreigt te raken. Gerrie Kohler Ervaringsdeskundigheid is waardevol Wie beoordeelt wat waardevol is? In de kwaliteitsnormering staat niets over waardevolle zorg. In de Cliëntenwaarderingsmeter wordt wel gevraagd hoe men de zorg waardeert. Het gaat hier dan vooral om wat men van de bejegening vindt. Waardevol kan je omdraaien naar volwaardig. De cliënt moet meer gezien te worden als een volwaardig mens en daarbij moet je vooral kijken naar de talenten van mensen. Binnen de Herstelvisie wordt ervaringsdeskundigheid gezien als een waardevol iets. Herstelondersteunende activiteiten zijn waardevol. Een volwaardige benadering is voor mij de weg naar waardevolle zorg. Marie-Louise van der Kruis Waardevol contact Waardevolle zorg is voor Maud Jansson zorg die een bepaalde waarde toevoegt aan het leven. Voor de een is dat een rolstoel, voor een ander een gesprek met een professional, een vriendschap, in contact zijn met een ander. Kortom mensen moeten zelf kunnen bepalen wat een toegevoegde waarde is. Het in contact zijn, is de basis van waardevolle zorg. De kwaliteit van het contact is belangrijk. Hierbij moet vooral geluisterd worden naar wat de ander wil.
Weten wat je wilt en nodig hebt
“In eerste instantie was er geen ruimte in mijn agenda om op de kist te springen”. Verandering van afspraken bood de ruimte wel. Het is waardevol om soms gewoon ergens even bij te zijn. Je kunt je afvragen wat je nodig hebt om dingen te doen. Zoals op een kist te gaan staan en iets te vertellen. Fysiek is het niet handig om met hakken op de kist te springen dus trekt Karin van Hoof de laarzen uit en wordt de kist met kousenvoeten betreden. “Het is waardevol dat ik weet wat ik wil en wat ik nodig heb. Het is waardevol dat medewerkers aanwezig zijn en luisteren.” Minder klachten Als de zorg als waardevol wordt ervaren zal het aantal klachten verminderen. Volgens Frans van Mierlo wordt er binnen de divisie Intensieve Behandeling hard gewerkt om het zorgaanbod te verbeteren. Afsluitend forum
En nu? Keihard werken Wat wil de Cliëntenorganisatie met alles wat deze middag gezegd is? Alles op zijn tijd, maar de Cliëntenorganisatie zou het geweldig vinden als er een Reinier van Arkel groep is waar: • een ja-cultuur gemeengoed is • er respectvol met mensen wordt omgegaan • de eerste 5 minuten, maar ook alle tijd daarna, essentieel zijn voor het contact tussen cliënt en hulpverlener • ruimte is voor huisdieren
5
ruimte is voor de opvang van huisdieren van opgenomen cliënten • cliënten meer zijn dan hun diagnose • overal ideeënbussen hangen • de nazorg goed geregeld is • verpleegkundigen meer op de groep zijn • oog is voor aanvullende en alternatieve zorg • cliënten elkaar helpen ‘overeind’ te blijven • ervaringsdeskundigheid hoog in het vaandel staat. Als Cliëntenorganisatie gaan wij proberen hier een steentje aan bij te dragen. Wat, een steentje, ……een hele kei! •
And, the winners are…..
de beste foto
foto die het best past bij het thema Deze twee foto’s zijn door de jury (John de Jong, Henk Keukens en Marianne van Damme) uitgekozen. De fotografen kregen van Henk Keukens een fotolijstje en een cadeaubon uitgereikt. BreinGein in Nieuwegein De in alle bescheidenheid prominent aanwezige, Detlef Petry - vorig jaar nog bij ons in de Azijnfabriek - heeft een nieuw boek uitgebracht over zijn strijd voor
schijnbaar kansloze ‘patiënten’ getiteld ‘Uitbehandeld, maar niet opgegeven’. In alles wat deze jong gepensioneerde psychiater vertelt en laat zien, straalt een blijmoedig soort weten dat ieder mens de moeite waard is en dat mensen die dat kunnen, logischerwijs goed voor elkaar moeten zorgen. Grote bewondering heb ik voor Harry Kunneman, hoogleraar aan de Universiteit voor Humanistiek te Utrecht. Zijn laatste boek heet ‘Voorbij het dikke-ik, bouwstenen voor een kritisch humanisme’. Professor Kunnemans' persoonlijke visie: “Op grond van mijn eigen levensverhaal kan ik zeggen dat er ervaringen mogelijk zijn die je in contact brengen met diepere vormen van zingeving en binding aan het leven dan consumeren, presteren en macht uitoefenen. De grote uitdaging is hoe we omgevingen kunnen creëren in ons persoonlijk leven en in organisaties waarin mensen iets vaker in contact kunnen komen met die ervaringen voorbij het dikkeik, en samen woorden en beelden kunnen vinden voor wat er echt toe doet” (uit een interview met Vrij Nederland). Het standpunt van Harry Kunneman getuigt voor mij van een echt integraal uitgangspunt, niet alleen zeer goed toepasbaar in de psychiatrie maar ook in de westerse samenleving als geheel. Een schitterend voorbeeld dat als het goed uitgedragen wordt, een grondslag vormt voor echte samenwerking en een uitweg biedt uit de graaicultuur. Tot onze verrassing troffen we Truus Nijboer hier ook. Zij hield een warm pleidooi voor een meer menselijke manier van wonen in groepen. Haar strijd heeft de naam Eden Alternative en noemt als basis voor iedereen het recht om te leven in contact met kinderen en huisdieren in een groene omgeving met gezonde voeding. Echt iets voor Reinier van Arkel met zijn veelsoortige woonvormen. Tot slot nog dit. Ik vond het een hartverwarmende dag, met veel positieve ontmoetingen. Het geeft me kracht om door te gaan met dit werk. En ik geniet van het feit om samen met Bert, Ingrid, Tanja, Ineke en Henk, door de cliëntenorganisatie van Reinier van Arkel de gelegenheid te krijgen om deel te kunnen nemen aan zo'n belangrijke en feestelijke dag. Ik hoop maar
6
dat er nog veel van deze dagen mogen volgen, want dat is hard nodig. Huib de Jong Breingeindag in Nieuwegein Op 28 maart gingen wij met een aantal cliëntenraadsleden naar de Breingeindag in Nieuwegein. Dit klinkt misschien als een 1-april-grap, maar dat was het zeer zeker niet. Beide componenten bleken helemaal waar te zijn: er was een Breingeindag en deze was in Nieuwegein. Maar waarom? Waarom deze naam en waarom op deze plek? Deze vraag kriebelde, ondanks het serieuze thema waarvan deze dag doordrenkt was, of misschien juist daardoor wel -het leek zo tegenstrijdig- , door mijn hoofd. Gelukkig zijn er dan mensen die al een tijd meelopen in de cliëntenbeweging van de psychiatrie. Volgens deze mensen is de Breingeindag al decennialang een begrip. Vergezeld van melancholische blikken werd mij verteld hoe het er vroeger aan toe ging op deze dag. Ik reisde mee met deze woorden en probeerde me erin te verplaatsen. Wauw! Ik kreeg er ook zin in: een feestdag voor het brein, met Freek de Jonge, zon, wiet, muziek en plaats van gebeurtenis: Amsterdam. Ik begreep nu ook opeens waarom er tegenwoordig voor Nieuwegein was gekozen. Was er een nieuwe plek nodig om alles wat verloren ging te vervangen? Stoppen we alles in dat woord en laten we het verder over aan de verbeelding? Dat geeft natuurlijk niets, zolang we ons hart maar verbinden aan het thema van dit jaar: waardevolle zorg, voor iedereen, omdat we menselijkheid centraal willen stellen. Thema: waardevolle zorg. Waardevolle zorg, daar maak je natuurlijk geen grapjes over. Het is een serieuze zaak. Waardevolle zorg gaat over aandacht en medemenselijkheid. Daarover was iedereen het eens op deze Breingeindag, waar cliënten en professionals hun ervaringen uitwisselden. Cliënten zijn ervaringsdeskundig. Zij weten wat zij nodig hebben en wat zij in hun behandeling missen of hebben gemist. Vaak kwam hun verhaal op het zelfde neer: een menselijke benadering, het lijkt zo vanzelfsprekend, maar het ontbreekt zo vaak. En voor veel professionals gold: ze signaleren het wel, en ze proberen er ook iets aan te doen, maar ze voelen zich vaak een eenzaam roepende in de woestijn. Na afloop, in de wandelgangen, ving ik de volgende
woorden op van een cliënt: ‘hier zijn we allemaal eensgezind. Maar hoe komt het nu bij die anderen, het bolwerk van managers en andersdenkenden terecht?’ Dat was ook de vraag die mij bezighield. Maar ik denk dat ik het antwoord hierop wel weet. Beste mensen, en dit is tegelijkertijd een oproep aan alle mensen die graag eens een stukje voor de Nieuwsbrief willen schrijven: we moeten erover blijven vertellen! Van de Breingeindag wordt een integraal verslag gemaakt, dat eind april van de site www.weekvandepsychiatrie is te downloaden. Ingrid Fieman Zorg in “Optima forma” Woensdag 30 maart heb ik een sessie bijgewoond in de Azijnfabriek waarbij het thema “waardevolle zorg” centraal stond. Vanaf de “Zeepkist” hebben ‘vele’ aanwezigen daar hun mening kenbaar gemaakt over wat zij onder waardevolle zorg verstaan; een begrip wat zich moeilijk in één zin laat vatten. Voor mij is het laatste onderhoud dat ik had met dokter Schenkelaars een vorm van zeer waardevolle zorg voor mij geweest. Ik sprak tot hem: Dokter, wij hebben samen veel bereikt, hetgeen hij alleen maar kon beamen. Wij gaven elkaar de hand en onze wegen scheidden zich. Een voor beiden emotioneel moment. D. Groot Organisatie themamiddag Een werkgroep, bestaande uit Nelly van Alebeek, Tanja Beerden, Bert de Paauw, Peter Voogt, Ineke Naber, Maria Steenbakkers, Henk Keukens, Annemie Broekhof, Ans de Man en Vivian Schreurs. Bijdragen in deze Nieuwsbrief: Nelly van Alebeek, Huib de Jong, Ingrid Fieman, Dick Groot, Annemie Broekhof, Ans de Man en Vivian Schreurs.
7