Nascholing en professionalisering Primair Onderwijs

Nascholing en professionalisering Nascholing en professionalisering Primair Onderwijs 2012-2013 Centrum voor Nascholing

Centrum voor Nascholing Postbus 2009 1000 CA Amsterdam

Bezoekadres Hogeschool van Amsterdam Theo Thijssenhuis Wibautstraat 2-4 1091 GM Amsterdam Tel. 020 525 12 41

[email protected] www.centrumvoornascholing.nl

Primair Onderwijs 2012-2013

primair onderwijs - maart 2011 -

2

Verder met conderwijs Met dit motto biedt het CNA een kleurrijk palet aan professionaliseringsmogelijkheden in het primair onderwijs. In deze brochure stellen we de vele ontwikkelmogelijkheden aan je voor. Wellicht heb je al een uitgesproken idee over een bepaalde opleiding die je wilt volgen. Of misschien wil je je eerst oriënteren op wat er zoal mogelijk is om je verder te bekwamen of een nieuwe weg in te slaan in je loopbaan. De mogelijkheden zijn bijna onbegrensd en zeker niet in één brochure te vatten. Bezoek daarom ook eens onze website www.centrumvoornascholing.nl

pagina Inhoud 1 Welkom bij het Centrum voor Nascholing

2

Opleidingen, trainingen en maatwerk

4

1. Onderwijsontwikkeling

4

2. Onderwijsinhoud

8

3. Veilig pedagogisch klimaat

12

4. Passend onderwijs

14

5. Het jonge kind en VVE

16

6. Montessori- en Daltononderwijs

18

7. Personeels- en Teamontwikkeling

20

8. Leiderschaps- en Organisatieontwikkeling

24

Werkwijze maatwerk

28

Schoolvoorbeelden

29

Team Primair Onderwijs

31

Natuurlijk kun je altijd rechtstreeks contact met ons opnemen om vragen en wensen te bespreken. Naast het geven van individuele adviezen, praten we ook graag met teams en directies om de nascholingsactiviteiten nauw te laten aansluiten bij het personeelsen professionaliseringsbeleid van de school. Want persoonlijke ontwikkeling en schoolontwikkeling gaan bij CNA hand in hand. Namens alle trainers en adviseurs wens ik je veel succes met het kiezen van een leerzaam traject! Ben van der Hilst, directeur

Totaaloverzicht opleidingen, trainingen en maatwerk 32

1

Welkom bij het Centrum voor Nascholing primair onderwijs - 2012 - 2013

Het Centrum voor Nascholing

maar ook om het leren van docenten en directies. De tijd dat leerkrachten worden opgeleid en vervolgens hun hele loopbaan alleen de jaarlijkse scholingsdagen met het team bijwonen, is voorgoed verleden tijd. Opbrengstgericht werken en passend onderwijs zijn belangrijke ontwikkelingen, die weer om nieuwe vaardigheden vragen. De lerarenbeurs biedt ruimte voor het volgen van post-HBO en masteropleidingen, bijvoorbeeld om door te groeien naar een LBfunctie. Bij sommige besturen werken de scholen samen om opleidingen incompany aan te bieden. Dat geeft ook de mogelijkheid om opleidingen toe te snijden op de speciale wensen van de scholen.

Het Centrum voor Nascholing (CNA) is een zelfstandig instituut van de Universiteit van en de Hogeschool van Amsterdam. Al meer dan 15 jaar verzorgen we opleidingen, trainingen en advieswerk voor het onderwijs. De meer dan honderd medewerkers dragen bij aan de professionalisering van leraren, leidinggevenden, directies, besturen en onderwijsondersteunend personeel. Onze klantenkring is breed: universiteiten, hogescholen, MBO, voortgezet onderwijs, basisonderwijs en kinderopvang.

Sterk in Maatwerk De meeste scholingstrajecten vinden incompany plaats. Het werken aan nieuwe ontwikkelingen in de school gaat immers het beste met het hele team. CNA gaat daarbij nog een stap verder: wij begeleiden directies bij professionaliseringsvraagstukken in de school en het formuleren van professionaliseringsbeleid.

Kenniscentrum De kwaliteit van CNA hangt samen met de deskundigheid van de opleiders, trainers en adviseurs en met de unieke samenwerking met de Universiteit van Amsterdam en Hogeschool van Amsterdam. Onze trainers en adviseurs werken in opleidingen en onderzoek samen met docenten en onderzoekers van deze instellingen. Daarmee is gegarandeerd dat de nieuwste onderwijskundige inzichten doorklinken in trainingen en opleidingen. Niet alleen in de post-HBO registeropleidingen en de masteropleidingen, maar in alle trajecten van CNA treft u deze hoge kwaliteit aan.

De lerende school De kwaliteit van het onderwijs is onderwerp van veel discussies in de media en de politiek. Langzaamaan ontstaat er overeenstemming over het feit dat niet nieuwe programma’s of toetsen de kwaliteit van het onderwijs verhogen, maar de professionalisering van directie en leerkrachten. In een school gaat het niet alleen om het leren van leerlingen,

Ons enthousiasme CNA wil graag een bijdrage leveren aan de ontwikkeling van scholen tot lerende organisaties. We zijn ervan overtuigd dat het leren van leerkrachten en directies vooral op de scholen zelf moet plaatsvinden. Dat zelflerend vermogen van scholen willen we graag ondersteunen met opleidingen, trainingen en advies. Zodat het leren van individuele leerkrachten, van teams en van de gehele school samen tot een krachtige schoolontwikkeling leidt. Dat is wat wij verstaan onder duurzame organisatieontwikkeling.

Praktijkgericht Een belangrijk uitgangspunt bij de scholingsactiviteiten van CNA is dat de praktijk van de deelnemer centraal staat bij de trainingen en opleidingen. Duaal leren betekent niet af en toe een opdracht in de eigen schoolpraktijk, maar het continu inbrengen van die praktijk in de opleiding. De scholing en begeleiding van CNA worden door deelnemers hogelijk

Leercirkel voor Professionele Leerteams

2

primair onderwijs - 2012 - 2013

belangrijke bijdrage leveren aan de verdere schoolontwikkeling. Het omgaan met data en het verzamelen ervan zijn belangrijke vaardigheden voor de kwaliteitszorg in de school.

gewaardeerd, omdat ze direct toepasbaar zijn in de dagelijkse praktijk van de deelnemer.

Samen op zoek naar de echte vragen

Kwaliteitszorg

Zowel bij de intakes van de opleidingen als bij aanvragen voor maatwerk en advies gaan we altijd met de klant op zoek naar de echte vragen achter de vraag. Opleiding en advisering moeten bijdragen aan individuele wensen en aan de schoolontwikkeling. Vaak kunnen die goed samen gaan. Een goede verkenning van de vraag verhoogt de opbrengst van de opleiding of het adviestraject.

Als je als instituut wilt bijdragen aan de kwaliteit van scholen, moet de eigen kwaliteitszorg op orde zijn. CNA betrekt deelnemers intensief bij het borgen van de kwaliteit van het aanbod. Daarnaast zijn er ook externe instanties die de kwaliteit periodiek meten. CNA is Cedeo gecertificeerd als bewijs voor klanttevredenheid bij zowel de opleidingen als bij het maatwerk. De opleidingen zijn geregistreerd als post-HBO registeropleidingen en de masteropleidingen zijn geaccrediteerd door de NVAO. Samen met de eigen kwaliteitssystemen van CNA, de Hogeschool van Amsterdam en de Universiteit van Amsterdam bieden deze keurmerken de garantie voor een hoge kwaliteit van de dienstverlening. Maar het echte bewijs van die kwaliteit wordt gevormd door de effecten in de praktijk van de deelnemers en hun tevredenheid daarover.

Onderzoeksmatig werken Eén van de onderscheidende kenmerken van het aanbod van CNA is het stimuleren van een onderzoeksmatige houding bij de deelnemers. De vaardigheden die daar bij horen maken deel uit van de opleidingen en trainingen. Opbrengstgericht werken en onderzoeksmatig werken liggen dicht bij elkaar. Na een opleiding of training kunnen de leerkrachten, IB’ers of directieleden met hun onderzoeksvaardigheden een

3

Onderwijsontwikkeling primair onderwijs - 2012 - 2013

Het onderwijs is in beweging. Leerkrachten worden uitgedaagd kinderen voor te bereiden op de snel veranderende maatschappij en tegelijkertijd te focussen op zichtbare resultaten. Van leerkrachten vraagt dit reflectie op het eigen handelen om de kwaliteit van het onderwijs voortdurend te verbeteren.

4

Master Professioneel Meesterschap Masteropleiding

Naam: Ivonne Jongejans Funcie: leerkracht en adjunct School: OBS ‘t Tilletje in Warder Opleiding: Master Professioneel Meesterschap

Het onderwijs heeft behoefte aan excellente leraren die goed zijn in hun vak en de ambitie hebben om de lespraktijk voortdurend te onderzoeken en verbeteren. Voor deze getalenteerde leerkrachten is er een uniek masterprogramma: Professioneel Meesterschap. Een masteropleiding die uitdaagt tot ondernemen, onderzoeken en inspireren.

“Ik heb voor deze master gekozen omdat ik mij verder wilde verdiepen in het onderwijsvak en mijn handelen in de klas en in de school theoretisch kunnen onderbouwen. Na mijn opleiding tot schoolleider bij CNA merkte ik dat ik mij vooral wilde blijven ontwikkelen in de didactiek. Het leren van de leerlingen, dat is waar het voor mij om gaat en dat staat ook bij de master Professioneel Meesterschap centraal.

Deelnemers ontwikkelen een onderzoeksmatige houding die leidt tot praktisch toepasbare verbeteringen in het onderwijs, zowel in de eigen klas als binnen het team en de school. Daarmee geeft deze masteropleiding invulling aan de competenties die de LB-functie in het basisonderwijs voorstaat. De eigen leervragen staan in de opleiding centraal. Iedere deelnemer kiest een onderzoeksonderwerp en werkt dit uit tot een concreet verandertraject in de eigen school. Na succesvolle afronding ontvang je het NVAOerkende masterdiploma Master of Education.

De eerste weken bestonden uit veel lees- en schrijfwerk: ik verslond allerlei boeken over leerpsychologie en breinleren en schreef er essays over. Op dit moment komt de opleiding in een stroomversnelling, want we zijn nu bezig met de opzet voor het onderzoek. Mijn onderzoek zal gaan over de didactiek van het technisch lezen voor leerlingen vanaf groep 3. Er is steeds meer bekend over de taalontwikkeling van jonge kinderen, en die kennis probeer ik mee te nemen in het onderzoek. Op die manier hoop ik de kloof tussen praktijk en wetenschap te verkleinen.

Educatief Meesterschap Amsterdam De master wordt uitgevoerd door opleiders van Educatief Meesterschap Amsterdam, een consortium van de Universiteit van Amsterdam, Vrije Universiteit Amsterdam, Hogeschool van Amsterdam en het Centrum voor Nascholing. Wanneer: tweejarige opleiding, tweewekelijkse bijeenkomsten op vrijdag Waar: Centrum voor Nascholing, Amsterdam Kosten: E 8.300 per jaar Lerarenbeurs: ja Contactpersoon: Caroline Offerhaus, [email protected] Info en aanmelden: www.centrumvoornascholing.nl/ema

Door de opleiding ben ik veel kritischer naar het onderwijs gaan kijken. Ook probeer ik het leren van elkaar in het team steeds aan te zwengelen: bij elkaar in de lessen kijken, elkaar coachen en reflecteren op het werk: wat werkt wel en wat niet? We kunnen zoveel van elkaar leren! Ik hoop dat ik andere leerkrachten uit het primair onderwijs kan inspireren om deze opleiding te gaan doen, want ik vind het belangrijk dat collega’s op een onderzoeksmatige manier leren kijken naar het onderwijs.”

De uitgebreide programmagids is te downloaden of te bestellen via de website.

5

Onderwijsontwikkeling primair onderwijs - 2012 - 2013

Opbrengstgericht werken Post-HBO opleiding

Teamtraining Opbrengstgericht werken Maatwerk

Opbrengstgericht werken is een kansrijk middel om doelgericht de kwaliteit van het (taal/lees- en reken)onderwijs te verbeteren. In deze opleiding voor ervaren leerkrachten, begeleiders en directeuren krijg je zicht op de betekenis van opbrengstgericht werken en hoe dit bij op school in de praktijk gebracht kan worden. Tijdens de opleiding word je toegerust om met behulp van data te verhelderen welke resultaten je wilt behalen en hoe de vorderingen die leerlingen maken gemeten kunnen worden. Elke deelnemer kiest een opbrengstgericht project in de eigen school en leert gebruikmaken van data uit de eigen praktijk (toetsgegevens, observaties etc.). Tijdens de bijeenkomsten verkrijgen de deelnemers inzicht in methoden van dataverzameling en leer je werken met verschillende tools, waaronder actie-onderzoek. Vervolgens leer je op basis van de data een handelingsplan te maken. Verkregen inzichten kunnen vervolgens direct worden toegepast in de praktijk. Deelnemers ontvangen een getuigschrift dat mogelijkheden biedt om door te stromen naar de Masteropleiding Professioneel Meesterschap.

Voor teams die aan de slag willen met opbrengstgericht werken heeft CNA een teamtraining ontwikkeld. De training staat geheel in het teken van de eigen schoolontwikkeling, met als doel de resultaten van de leerlingen te verbeteren. Het werken vanuit verzamelde data staat centraal. De teamleden doorlopen gezamenlijk de fasen van de evaluatieve cyclus: registreren, analyseren, beslissen, uitvoeren en evalueren/reflecteren. Daarmee kan op systematische wijze gewerkt worden aan het verbeteren van de opbrengsten in de breedste zin van het woord. In de teamtraining maken de deelnemers gebruik van actieonderzoek, om vanuit een eigen concrete onderzoeksvraag het opbrengstgericht werken te ervaren. De teamleden leren opbrengsten om te zetten naar specifiek handelen in de klas. Bovendien wordt gewerkt aan een cultuur van continue gezamenlijke reflectie. De training bestaat uit zes bijeenkomsten van een dagdeel. Meer informatie: Caroline Offerhaus, [email protected]

Data: start september 2012, 10 bijeenkomsten op donderdag Locatie: Centrum voor Nascholing of incompany Kosten: zie website Contactpersoon: Caroline Offerhaus, [email protected] Info en aanmelden: www.centrumvoornascholing.nl/po

Caroline Offerhaus trainer/adviseur:

“Ieder team dat met OGW aan de slag gaat zie je sprongen vooruit maken. De resultaten van de leerlingen worden beter ingezet om het onderwijs bij te sturen en er wordt professioneler samengewerkt.”

6

Lesgeven in de grote stad Post-HBO opleiding

Onderzoek je eigen lespraktijk Maatwerk

Vanuit de succesvolle masterclass Meesterschap (een initiatief van de gemeente Amsterdam) die zich richt op ambitieuze, talentvolle Amsterdamse leraren primair onderwijs en de onderbouw van het voortgezet onderwijs is het idee ontstaan deze masterclass te continueren en om te zetten in een eenjarige post-HBO opleiding.

Als leraar kun je op allerlei manieren bezig zijn met de verbetering en vernieuwing van je lessen. Maar wat leveren al die inspanningen eigenlijk op? Verbeteren de resultaten van de leerlingen? Gaan zij met meer plezier naar school? Wat werkt wel en wat werkt niet in de lessen en hóe werkt het dan? In de cursus staan deze vragen centraal. Deelnemers maken kennis met het opzetten en uitvoeren van onderzoek en met de betekenis ervan voor leraren en leerlingen. Gezamenlijk worden de stappen van onderzoek doorlopen: onderwerpkeuze, probleemstelling, vraagstelling, data-analyse, interpretatie en conclusies en presentatie. Het programma omvat zes bijeenkomsten met voldoende tussentijd om het eigen onderzoek stapsgewijs uit te voeren.

Deze opleiding richt zich op leraren die werken in de grote steden en dus ook te maken hebben met de ‘grote stadsproblematiek’. In de grote steden wordt veel gevraagd van leraren om aan de complexe doelgroepen in het PO en het VO in de grote steden onderwijs te kunnen geven op een pedagogischdidactisch verantwoorde manier. Thema’s die (specifiek) inzoomen op lesgeven in de grote stad zijn: culturele diversiteit, veiligheid, school & omgeving, taal, burgerschapsvorming en sociale ongelijkheid.

Meer informatie: Eline Raaphorst, [email protected]

Opbrengsten van de opleiding: - deelnemers weten zich beter toegerust op hun onderwijstaken in de grote stad. - deelnemers kunnen op basis van nieuwe inzichten een bijdrage leveren aan de ontwikkeling van hun school. - deelnemers zijn in staat onderzoeksresultaten te interpreteren en om te zetten in praktisch handelen in de eigen school. De opleiding wordt verzorgd door een consortium van de Universiteit van Amsterdam, het Onderwijscentrum Vrije Universiteit, de Hogeschool van Amsterdam Opvoeding en Onderwijs, de IPABO en het Centrum voor Nascholing (CNA). CNA draagt zorg voor de organisatie van de opleiding en is penvoerder namens het consortium.

Eline Raaphorst,

onderzoeksbegeleider:

“Zelf uitvoeren van onderzoek heeft vele voordelen. Docenten en management ontwikkelen daarmee een onderzoeksmatige houding die deel gaat uitmaken van hun professionaliteit. Bovendien zorgt het uitvoeren van onderzoek vaak voor extra uitdagingen en meer plezier in het werk.”

Wanneer: eenjarige opleiding, start september 2012 Waar: Centrum voor Nascholing, Amsterdam Kosten: zie website Contactpersoon: Martin Broekema, [email protected] Info en aanmelden: www.centrumvoornascholing.nl/po

7

Onderwijsinhoud primair onderwijs - 2012 - 2013

8

Als je enige jaren als leerkracht aan de slag bent, kan het zijn dat je je voor een bepaald vak bovengemiddeld interesseert. Je wilt je verdiepen in het vak, zodat je met specialistische kennis jezelf nuttig kunt maken in de school. CNA biedt scholingsmogelijkheden op het gebied van taal en rekenen, bewegingsonderwijs en wetenschap en techniek. Maar ook voor andere thema’s kunnen op aanvraag trainingen worden ontwikkeld.

Rekencoördinator Post-HBO opleiding

Taalcoördinator Post-HBO opleiding De meeste leraren weten maar al te goed hoe het taalonderwijs veranderd is. Als taalcoördinator kun je bijdragen aan het formuleren van taalbeleid en je inzetten als stimulator bij het afstemmen en verbeteren van het lees- en taalonderwijs in de praktijk.

Het rekenonderwijs is aan het veranderen. Het doorlopen van een hele rekenmethode met alle kinderen is uit de tijd. Ook de didactiek is veranderd: het redeneren met leerlingen staat centraal. De rekencoördinator fungeert als stimulator bij het afstemmen en vernieuwen van de rekenwiskunde. Hij/zij ondersteunt leerkrachten en doet beleidsvoorstellen aan de schoolleiding.

Inhoud De post-HBO opleiding heeft als doel leraren te scholen voor de taak van Taalcoördinator, binnen de school of bovenschools. De inhoud van de opleiding rust op drie pijlers: Taalbeleid: de taalcoördinator leert in samenspraak met de directie een taalbeleidsplan op te stellen; Didactiek: de taalcoördinator leert interactief taalonderwijs in te zetten bij onder andere mondelinge communicatie, geletterdheid en woordenschatontwikkeling; Managementvaardigheden: de taalcoördinator leert hoe collega’s kunnen worden geïnspireerd tot en ondersteund bij veranderingen in het taalonderwijs in de school.

Inhoud De post-HBO opleiding heeft als doel leraren te scholen voor de taak van Rekencoördinator, binnen de school of bovenschools. Vier gebieden vormen de bouwstenen van de opleiding: de eigen gecijferdheid van leraren vakdidactiek het coachen van collega’s het stimuleren tot schoolontwikkeling

Werkwijze De aanstaande coördinator werkt tijdens de opleiding met de praktijk van de eigen school. Voor deelnemers is het belangrijk dat zij door hun directie in staat worden gesteld om de opleiding te volgen. De aanstaande rekencoördinator moet tijdens de opleiding in de eigen school activiteiten kunnen uitvoeren die horen bij de toekomstige taak. In de opleiding wordt zoveel mogelijk uitgegaan van: de praktijk in de klas, de vakdidactiek, het eigen didactisch handelen met de kinderen. Gedurende de opleiding verschuift de aandacht naar het coachen van collega’s en het schoolbeleid. Tijdens de opleiding bouwt de deelnemer een portfolio op.

Werkwijze Als aanstaande coördinator werk je tijdens de opleiding met de praktijk van de eigen school. Je richt je op het verbeteren van de kwaliteit van het taalonderwijs. Tijdens de opleiding voer je een beperkt veranderingstraject uit in de eigen school. Je ontwikkelt een activiteitenplan dat je samen met de directie presenteert en vervolgens in de school realiseert. In de opleiding wordt zoveel mogelijk uitgegaan van de ervaringen van de deelnemers: de praktijk in de klas, de vakdidactiek, het eigen didactisch handelen met de kinderen. Gedurende de opleiding verschuift de aandacht naar het begeleiden van collega’s en het schoolbeleid.

Data: start september 2012, 17 bijeenkomsten op woensdagmiddag Locatie: Centrum voor Nascholing, Amsterdam Kosten: zie website Contactpersoon: L  iesbeth van der Weide, [email protected] Info en aanmelden: www.centrumvoornascholing.nl/po

Data: start september 2012, 17 bijeenkomsten op woensdagmiddag Locatie: Centrum voor Nascholing, Amsterdam Kosten: zie website Contactpersoon: J  acqueline Rozema, [email protected] Info en aanmelden: www.centrumvoornascholing.nl/po

9

Onderwijsinhoud primair onderwijs - 2012 - 2013

Vakleerkracht bewegingsonderwijs Post-HBO opleiding

Nieuwe ontwikkelingen in het rekenonderwijs Maatwerk

PABO-studenten worden voor het vak bewegingsonderwijs alleen opgeleid voor de groepen 1 en 2 van de basisschool. De leergang vakbekwame leraar bewegingsonderwijs leidt op voor de officiële lesbevoegdheid voor het bewegingsonderwijs. Je bent daarmee bevoegd de lessen bewegingsonderwijs te verzorgen voor de groepen 3 t/m 8. De totale leergang bestaat uit 3 blokken van elk een half jaar. Deelnemers werken op een competentiegerichte wijze aan het aanbieden van activiteiten en begeleiding, en houden hun competentieontwikkeling bij in een portfolio. De afrondingseisen komen overeen met de landelijke certificering tot Leraar Lichamelijke Oefening.

Het rekenonderwijs is aan verandering onderhevig, dus voor leerkrachten kan het nuttig zijn de eigen didactische rekenvaardigheden op te frissen. Deze cursus is bedoeld voor leerkrachten die van klas of bouw wisselen of op de hoogte willen raken van recente ontwikkelingen in het rekenonderwijs. Deelnemers leren effectief rekenonderwijs te verzorgen binnen het rekenbeleid van de school. Tijdens de cursus verdiept de cursist zich in de methodehandleiding en de afspraken over rekenen in de groep/bouw. De volgende onderwerpen komen aan de orde: getallen (optellen, aftrekken, vermenigvuldigen en delen), meten en meetkunde, grafieken.

Data: elk blok bestaat uit 8 bijeenkomsten op woensdagmiddag Locatie: USC (Sportcentrum UvA en HvA) Kosten: zie website Contactpersoon: Jeantine Geleijnse, [email protected] Info en aanmelden: www.centrumvoornascholing.nl/po

Meer informatie: L  iesbeth van der Weide, [email protected]

10

Doorlopende leerlijn rekenen Maatwerk

Opbrengstgericht werken aan spellingonderwijs Maatwerk

Leerlingen ervaren de overgang van rekenen op de basisschool naar wisunde in het VO vaak als een reis naar een ander land, waar weliswaar nog gedeeltelijk hetzelfde schrift wordt gehanteerd maar een vrij onherkenbaar dialect wordt gesproken. Leerkrachten in het basisonderwijs vragen zich dan ook vaak af wat kinderen nodig hebben om een goede overstap te maken naar vmbo, havo en vwo. Zeker als het gaat om kinderen die moeite hebben met rekenen, of juist om kinderen die een uitdagender aanbod aankunnen. Wiskundedocenten in het VO vragen zich op hun beurt af wat kinderen eigenlijk meekrijgen op de basisschool en verbazen zich over het gebrek aan geautomatiseerde kennis. Hoe kunnen leerlingen ondersteund worden om de inzichten die ze in het basisonderwijs verworven hebben te gebruiken in het VO? In deze cursus komt rekendidactiek PO en VO aan de orde en wordt onderzocht op welke wijze de reis naar wiskunde een een ontspannen trektocht kan worden, waarbij leerlingen worden bevestigd in wat zij kunnen en worden uitgedaagd nieuwe stappen te doen. De cursus wordt bij voorkeur gegeven aan combinaties van VO en PO docenten van scholen die ook daadwerkelijk ‘toeleveranciers’ zijn.

“Leerlingen passen regels voor spelling, grammatica en interpunctie toe in al hun teksten”, dat is wat elke school als opbrengst zou wensen. In de praktijk van alledag blijken leerlingen spelling te zien als iets ‘wat je in de spellingles doet’. Opbrengstgericht werken aan spelling richt zich op de hele leerlijn van spelling, die aansluit bij de referentieniveaus taal. Belangrijke aspecten daarvan zijn: Een woord dat je hoort foutloos kunnen opschrijven Spellingregels toepassen in alle teksten Hanteren van een spellingstrategie voor alle groepen Op welke manier kun je binnen je school deze opbrengsten behalen? Met behulp van een quickscan spelling maakt het team een analyse van de stand van zaken: waar zijn we nu en welke stappen gaan we maken? Onze schoolbrede aanpak richt zich vervolgens op het inhoud geven aan de leerlijn spelling en dat toe te passen. Hierbij leert het team gebruik te maken van de beschikbare spellinggegevens van hun leerlingen, maakt afspraken over de te hanteren spellingdidactiek en wordt begeleid bij de uitvoering. Meer informatie: Caroline Offerhaus, [email protected] Liesbeth van der Weide, [email protected]

Meer informatie: Liesbeth van der Weide, [email protected]

11

Veilig pedagogisch klimaat primair onderwijs - 2012 - 2013

Een goed pedagogisch klimaat waarin leerlingen zich prettig voelen is een basisvoorwaarde voor het leren. Bovendien wordt van scholen steeds meer verwacht dat zij een rol spelen in de opvoeding van leerlingen tot zelfstandige persoonlijkheden. Dat is niet altijd eenvoudig. Hoe ga je bijvoorbeeld om met culturele verschillen tussen leerlingen? Hoe betrek je ouders bij de school? Kortom: hoe creëer je een veilige leeromgeving?

12

Ouderbetrokkenheid Maatwerk

Pedagogisch handelen Maatwerk Een goed pedagogisch klimaat waarin leerlingen zich prettig voelen is een basisvoorwaarde voor het leren. Leerkrachten kunnen een veilig pedagogisch klimaat actief beïnvloeden. In deze teamtraining reflecteren de teamleden op het eigen handelen. In welke mate ben je in staat contact te maken met dat wat er speelt bij een leerling? Hoe ga je om met “anders gedrag”? Hoe kun je ervoor zorgen dat je altijd aansluit bij de behoefte van het kind? En waar heb je als leerkracht zelf behoefte aan? Deze aanpak van reflectie biedt de meeste garantie dat leerkrachten na de cursus ook zelf blijven zoeken naar mogelijkheden om het klassenklimaat positief te beïnvloeden. De volgende onderwerpen komen bijvoorbeeld aan de orde: communicatie tussen de teamleden, het bewaken van grenzen, werken met de dramadriehoek en kernkwadranten.

Om de ontwikkeling van kinderen zo optimaal mogelijk te maken, zouden opvoeding en onderwijs complementair moeten zijn. Onderzoek heeft aangetoond dat programma’s waarbij zowel school als thuis intensief worden betrokken het beste resultaat opleveren. Op welke manier kunnen ouders en leerkrachten ervaringen delen? Hoe leg je als school contact met ouders? En hoe onderhoud je dat contact? In deze teamtraining voor leerkrachten, groepsleidsters en leidinggevenden ontwikkel je vaardigheden op het gebied van samenwerken met ouders. Aan bod kunnen komen o.a. het voeren van oudergesprekken, het ontwerpen van een scenario voor samenwerking met ouders en mogelijkheden om ouders meer bij het onderwijs te betrekken, zoals mentorprojecten, voor-, tussen- en naschoolse opvang en de samenwerking met Ouder en Kindcentra en bureaus voor Opvoedingsondersteuning en Ontwikkelingsstimulering.

Meer informatie: Caroline Offerhaus, [email protected] Meer informatie: Djuna Denkers, [email protected]

Actief burgerschap Maatwerk

Mission 9: Kernkwaliteitenspel Maatwerk Als leerkracht of leerlingbegeleider probeer je een leeromgeving te creëren waarin leerlingen zich optimaal kunnen ontwikkelen. Zelfkennis en zelfvertrouwen zijn daarbij onontbeerlijk. Als je weet waar je kracht ligt, kun je immers de beste keuzes maken voor je (school)loopbaan. Bovendien kan inzicht in de kwaliteiten en valkuilen van jezelf en van anderen de samenwerking en onderlinge communicatie verbeteren. In deze training gaan we aan de slag met het Kernkwadrant © van Daniel Ofman (Core Quality). Deelnemers krijgen inzicht in de eigen kwaliteiten, valkuilen, allergieën en uitdagingen en leren het instrument in te zetten bij het begeleiden van leerlingen. Voor leerlingen vanaf 10 jaar is een aparte methode ontwikkeld: Mission 9 (boek en spel), waarin leerlingen op een spannende manier kennismaken met verschillende persoonlijkheden en hoe verschillende talenten elkaar kunnen versterken. Mission 9 kan worden ingezet bij thema’s als burgerschapsvorming, diversiteit en samenwerkend leren. De trainers van het Centrum voor Nascholing hebben een officiële Core Quality licentie om trainingen te kunnen geven met het Kernkwadrant.

Sinds 2006 heeft het onderwijs de “opdracht tot bevordering van actief burgerschap en sociale integratie”. Onder burgerschap verstaan we de bereidheid en het vermogen van mensen om deel uit te maken van een gemeenschap en daar een actieve bijdrage aan te leveren. Scholen mogen zelf bepalen hoe ze invulling geven aan burgerschapsvorming. CNA biedt procesbegeleiding op maat om in de eigen school aandacht te besteden aan actief burgerschap. Deelnemers leren hoe je actief burgerschap vertaalt naar het curriculum. Wat doet mijn school al aan actief burgerschap en hoe kan ik dat verder ontwikkelen? Vervolgens kun je vanuit dit startpunt gaan werken aan visie-ontwikkeling en het expliciteren van bestaande én mogelijke kansrijke momenten in het onderwijs om hier met de leerlingen aan te werken. Als afronding van het traject kan een effectmeting de resultaten zichtbaar maken. Meer informatie: Caroline Offerhaus, [email protected]

Meer informatie: Caroline Offerhaus, [email protected] 13

Passend onderwijs primair onderwijs - 2012 - 2013

Leerlingenzorg is een veelbesproken thema. In hoeverre bieden we leerlingen met leer- en gedragsproblemen of een beperking een passende plek in het onderwijs? En kan de leerkracht rekenen op voldoende ondersteuning, bijvoorbeeld door een intern begeleider? Hoe zorg je ervoor dat alle inspanningen weer ten goede komen aan het kind? CNA ondersteunt scholen bij leerlingenzorg en passend onderwijs. Nieuw in ons aanbod is de opleiding Intern Begeleider.

14

Intern Begeleider Post-HBO opleiding Een goede intern begeleider is onmisbaar op school: iemand met een duidelijke visie op kwalitatief goed onderwijs waarin effectief wordt omgegaan met verschillen tussen leerlingen. Professionals die op tal van momenten collega’s kunnen inspireren en ondersteunen. De IB’er helpt bij het formuleren van hulpvragen en inventariseert handelingsmogelijkheden. In de opleiding komen de volgende aspecten van de IB’er aan bod: rol en positie, vaardigheden en competenties, visie en zorgbeleid van de school, structuur van interne begeleiding, planmatig werken, communicatie met het team, kind en ouders, pedagogisch klimaat en begeleiding van leerkrachten op concrete vakgebieden. De opleiding wordt opgezet in een professionele leergroep van interne begeleiders die tegelijkertijd individueel verbinding maken met de eigen schoolontwikkeling. Aandacht wordt besteed aan onderzoeksmatig werken en aan de inbedding van de opleiding binnen de school. In het eerste deel van de opleiding staan de theorie en basisvaardigheden centraal. Het tweede deel gaat om verdieping in de eigen schoolsituatie. Het traject wordt afgesloten met presentaties van onderzoek op een mini-symposium voor belanghebbenden bij interne begeleiding in het Primair Onderwijs.

Training Passend Onderwijs Maatwerk Door de nieuwe wetgeving in het kader van Passend Onderwijs is elke school verantwoordelijk voor een passende plek voor iedere leerling. In de training Passend Onderwijs onderzoeken we met het team hoe Passend Onderwijs kan worden vormgegeven in de school en in de klassen. We maken een reëel zorgprofiel en formuleren de invulling van de basis-, breedte- en dieptezorg. De duur van de training wordt in overleg afgestemd. De training is gericht op leerkrachten, interne begeleiders/coördinatoren en/of leidinggevenden. Data en locatie worden in overleg bepaald. De kosten zijn op aanvraag en afhankelijk van de grootte van het team en het aantal bijeenkomsten. Meer informatie: Reinoud Buijs, [email protected]

Differentiatie: omgaan met verschillen in de klas Maatwerk Bij het dagelijks werk in de klas merkt iedere leerkracht hoe belangrijk het is om een goede organisatie in de klas te hebben die ondersteunend is voor een prettige en leerrijke omgeving voor alle kinderen. Het gaat daarbij om inzicht in de ontwikkeling van kinderen, maar ook om vaardigheden om effectieve instructiemethoden in te kunnen zetten in de klas. Bij deze training krijg je o.a. antwoord op de volgende vragen: Hoe gebruik je instructiemethoden die voor elke leerling uitdagend zijn? Hoe zorg je dat leerlingen hoog taakgericht gedrag krijgen? Welke vormen van samenwerkend leren zet je in? Welke methodieken zijn passend bij gedifferentieerde instructie?

Data: 24 bijeenkomsten, start september 2012 Locatie: Centrum voor Nascholing Amsterdam / incompany Kosten: zie website Contactpersoon: Liesbeth van der Weide, [email protected] Info een aanmelden: www.centrumvoornascholing.nl/ib

Meer informatie: Caroline Offerhaus, [email protected]

15

Het jonge kind en VVE primair onderwijs - 2012 - 2013

Leraren onderbouw, peuterspeelzaalleidsters en pedagogisch medewerkers van kinderdagverblijven krijgen steeds meer te maken met educatieve programma’s om jonge kinderen te begeleiden en voor te bereiden op het leren in de basisschool. Veel aandacht is er voor de taalontwikkeling. CNA verzorgt trainingen voor het werken met de erkende VVE-programma’s Kaleidoscoop en KO-totaal. Onze gecertificeerde trainers en adviseurs werken vanuit een integrale aanpak en bieden altijd maatwerk. 16

Kaleidoscoop Maatwerk

Ko totaal = Uk&Puk, Puk&Ko en Ik&Ko Maatwerk

Tiendaagse cursus voor leraren onderbouw, onderwijsassistenten (MBO4) en peuterspeelzaalleidsters (MBO3) die op een Kaleidoscooplocatie werken en vertrouwd willen raken met de visie en didactiek van Kaleidoscoop. Elk onderdeel van de training begint met een openingsactiviteit, een praktijkgerichte workshop en een videopresentatie. Deelnemers krijgen opdrachten om in de eigen praktijk uit te voeren en twee keer een klassenconsult van de trainer. Onderdelen die in KIT aan de orde komen zijn: actief leren, werken met sleutelervaringen, inrichten van leeromgeving, ouderbetrokkenheid, taalontwikkeling en –verwerving en observatie. Na afloop van de training ontvangt de deelnemer het High/ Scope CIC Certificaat.

CNA verzorgt training en begeleiding voor dit VVE-programma via open inschrijving en als maatwerk/incompany. Kenmerken van Ko-totaal: programma-gerichte methode met aantrekkelijk materiaal voor de kinderen en voor de professionals. De thema’s bieden houvast en zijn tegelijkertijd zo flexibel in te zetten dat er ook ruimte blijft voor eigen inbreng.

Meer informatie: Djuna Denkers, [email protected]

Meer informatie: Djuna Denkers, [email protected]

Leiderschap in de VVE Maatwerk

De reguliere training omvat 13 bijeenkomsten. Deelnemers van locaties waar het programma al is ingevoerd, kunnen een traject op maat volgen. Hetzelfde geldt voor sleutelfiguren als de VVE- coördinator, de intern begeleider of de leidinggevende.

Taal en VVE Maatwerk

In de VVE zien we een verschuiving van het invoeren van een methode, waarbij de nadruk ligt op het uitvoeren van de activiteiten, naar meer opbrengstgericht werken, waarbij wordt gekeken naar het doel waaraan wordt gewerkt. Leidinggevenden in de VVE geven aan kennis en vaardigheden nodig te hebben om medewerksters in deze nieuwe ontwikkelingen te begeleiden en aan te sturen.

Maatwerktraject voor VVE-locaties in Amsterdam, die willen werken aan taalstimulering bij jonge kinderen. Het traject bestaat uit een groepstraining voor leerkrachten en leidsters, plus individuele coaching op het gebied van didactische kennis en vaardigheden. Er wordt gewerkt met de Kijkwijzer Taal en VVE om de taalstimulering van de leidsters/leerkrachten in kaart te brengen en te bevorderen. Uitgangspunt vormen de taaldoelen voor 4- en 6 jarigen (SLO/UvA). Het programma wordt in 2011 gesubsidieerd door de gemeente Amsterdam en uitgevoerd door CNA en ABC. Een unieke kans voor VVE in Amsterdam.

Ook de wet OKE en recent onderzoek geven aanleiding om met een andere blik de taak van leidinggevende in de VVE te bekijken. Er komt meer aandacht voor coachend leiderschap, het ontwikkelen van een onderzoekende houding, het begeleiden op inhoud en het sturen op basis van resultaten. Vanuit onze jarenlange ervaring in de VVE adviseren wij graag hoe om te gaan met deze koerswijzigingen. Wij bieden ondersteuning in de vorm van advies, scholing en begeleiding: Leergang management in de VVE; Coachend leiderschap; VVE-coördinatoren training; Opbrengstgericht werken; Kwaliteitszorg.

Meer informatie: Jacqueline Rozema, [email protected]

Djuna Denkers, trainer/adviseur

“In onze VVE-programma’s besteden we volop aandacht aan thema’s als ouderbetrokkenheid, taalontwikkeling, planmatig werken en pedagogisch handelen. Je ziet kinderen echt sprongetjes maken in hun ontwikkeling.”

Meer informatie: Djuna Denkers, [email protected] Jacqueline Rozema, [email protected]

17

Montessori- en Daltononderwijs primair onderwijs - 2012 - 2013

Leerkrachten die werken op een school voor vernieuwingsonderwijs vragen zich soms af hoe zij de onderwijskundige visie kunnen vertalen naar het dagelijks handelen in de klas. Hoe combineer je de focus op resultaat met aandacht voor de individuele kwaliteiten van ieder kind? CNA biedt in samenwerking met de Hogeschool van Amsterdam inspirerende professionaliseringsactiviteiten aan op het gebied van Montessori- en Daltononderwijs.

18

Montessori-opleiding Post-HBO opleiding

Montessori-scholing op maat Maatwerk Naast de Montessori-opleiding biedt CNA scholing op maat voor individuele leerkrachten en teams. Voorbeelden van maatwerk: voor- en vroegschoolse educatie vanuit de Montessorivisie teambijeenkomsten ter voorbereiding op Montessorivisitaties implementatie van een Kind Volg Systeem taal en rekenen doorgaande leerlijn voorschool-vroegschool opbrengstgericht werken binnen de Montessoriwerkwijze Leergang Oriëntatie op Montessoriaans Schoolleiderschap

Tweejarige opleiding voor (startende) leerkrachten op een montessorischool, die zich willen verdiepen in de visie en werkwijze van Maria Montessori. Deelnemers raken vertrouwd met de Montessorimaterialen, het Montessori Kind Volg Systeem (MKVS), specifiek klassenmanagement, de voorbereide omgeving, aandacht voor elkaar en de leefomgeving. Bovendien ontwikkelen zij een onderzoekende houding. De opleiding wordt afgesloten met een erkend diploma van de Nederlandse Montessori Vereniging. Deelnemers die één jaar van de opleiding volgen ontvangen een CNA-certificaat.   Data: 30 bijeenkomsten op woensdagavond Locatie: Centrum voor Nascholing, Amsterdam of incompany Kosten: zie website Contactpersoon: Mirjam Stefels, [email protected] Info en aanmelden: www.centrumvoornascholing.nl/po

Mirjam Stefels, trainer/adviseur

Meer informatie: Mirjam Stefels, [email protected] Download de uitgebreide montessori-folder op www.centrumvoornascholing.nl/montessori

Dalton-opleiding Post-HBO opleiding De specifieke competenties die het Daltononderwijs van leraren en van een team vraagt, zijn uitgangspunt voor onze professionaliseringstrajecten. Tijdens de éénjarige Daltonopleiding verdiepen de deelnemers zich in de visie en werkwijze van Helen Parkhurst, de grondlegster van het Daltononderwijs. Deelnemers onderzoeken de eigen onderwijspraktijk en verdiepen zich in de volgende thema’s: Dalton-uitgangspunten en –visie, kernstructuren, schoolen groepsorganisatie, werkgroepen, ontwerpen van taken. Zelfstandig plannen, reflecteren en leren van en met elkaar nemen een belangrijke plaats in. De opleiding wordt afgesloten met een NVD-erkend Daltoncertficaat.

“In het Montessoricentrum van CNA bundelen we alle expertise op het gebied van Montessorionderwijs. We ontwikkelen de meeste trainingen helemaal op maat. Op die manier sluit de scholing naadloos aan bij de visie van de school en de leerwensen van het team. Leerkrachten kunnen direct gaan experimenteren in de klas.”

Contactpersoon: Debby Jenner, [email protected]

19

Personeels- en Teamontwikkeling primair onderwijs - 2012 - 2013

De school is een rijke leeromgeving. Niet alleen voor de leerlingen, maar zeker ook voor het team. Denk bijvoorbeeld aan het coachen van lio’s en nieuwe leerkrachten, het leren van en met elkaar in teamverband, of het deelnemen aan cursussen en studiedagen. CNA ondersteunt scholen bij het vormgeven van personeels- en teamontwikkeling en helpt scholen om lerende organisaties te zijn.

20

Coach in het onderwijs Post-HBO opleiding

Supervisor in het onderwijs Post-HBO opleiding

Eenjarige post-HBO opleiding voor leerkrachten, IB’ers en leidinggevenden die personeelsleden in de school begeleiden en zich willen ontwikkelen tot geregistreerd coach in het onderwijs. Tijdens de opleiding raken deelnemers vertrouwd met de competenties om te functioneren als integrale coach in de schoolorganisatie. Je leert coach- en voortgangsgesprekken te voeren, een collegiale consultatie te organiseren en intercollegiaal lesbezoek te organiseren. Per bijeenkomst wordt een casus, een eigen werkervaring van een van de deelnemers, besproken. Daarnaast krijg je bij de verplichte literatuur verwerkingsopdrachten. Tijdens de opleiding is er drie keer een collegiale consultatie. In kleine groepjes van maximaal vier personen werken de deelnemers dan aan hun persoonlijke leervragen en doelen uit hun opgestelde Persoonlijk Ontwikkelings Plan. De opleiding wordt afgesloten met een eindwerkstuk.

Supervisie past in het streven van scholen om hun beleid op het gebied van personeelsontwikkeling te professionaliseren. De supervisor beweegt zich op het snijvlak van scholing en begeleiding. Supervisie is gericht op integratie van kennis in het concrete, actuele handelen. De tweejarige opleiding bestaat uit verschillende modules. In het eerste jaar leer je de grondbeginselen van de methodiek supervisie. In het tweede jaar ontwikkel je het methodisch handelen en is er veel tijd voor de context waarin supervisie binnen het onderwijsveld wordt gebruikt. Onderdeel van de opleiding zijn twee leersupervisies. Dat houdt in dat je supervisie ontvangt over de supervisie die je geeft. Daarnaast schrijf je drie werkstukken en een eindwerkstuk. Na afronding ontvang je het post-HBO register diploma Supervisor in het onderwijs en kun je je inschrijven in het register van de Landelijke Vereniging voor Supervisie en Coaching (LVSC).

Data: 18 bijeenkomsten op dinsdagmiddag of donderdagmiddag Locatie: Centrum voor Nascholing, Amsterdam Kosten: e 3995 Contactpersoon: Mieke de Leeuw, [email protected] Info en aanmelden: www.centrumvoornascholing.nl/po

Data: 1 1 plenaire bijeenkomsten en 6 intervisie bijeenkomsten op woendagen van 14.00 - 20.30 uur Locatie: C  entrum voor Nascholing, Amsterdam Kosten: e 3499 per jaar Contactpersoon: Adrie Beljaars, [email protected] Info en aanmelden: www.centrumvoornascholing.nl/po

Adrie Beljaars

opleider en supervisor “Vaak wordt mij gevraagd wat het verschil is tussen de coachopleiding en de supervisieopleiding. Coaches begeleiden collega’s bij een effectievere taakuitvoering. Supervisie is meer gericht op het begeleiden van professionaliseringsprocessen in de school. Bij coaching vul je lege handen; bij supervisie leer je om met die lege handen om te gaan. “

21

Personeels- en Teamontwikkeling primair onderwijs - 2012 - 2013

Masterclasses voor personeelsbegeleiders en teamcoaches Maatwerk

Teamtrainingen Van werkdruk naar werkgeluk Maatwerk

Voor leidinggevenden, coaches, supervisoren en interne begeleiders die hun begeleidingsrepertoire willen uitbreiden, zijn er een aantal interessante masterclasses: Video Interactie Begeleiding TWAO talentenspel Intervisie volgens Thema Gecentreerde Interactie Teamontwikkeling faciliteren Werken met dramatechnieken

Teamtrainingen teamleren Maatwerk

Leerkrachten kunnen soms stress ervaren vanwege de vele extra taken naast het lesgeven in de klas. Hoe ga je om met de werkdruk? Hoe blijf je zowel geestelijk als lichamelijk in balans? Een teamtraining kan helpen om de werklust weer een gezonde impuls te geven. Energietraining Timemanagement Vitaal lesgeven

Individuele coaching Maatwerk

Een positief leerklimaat valt of staat met leerkrachten die zich prettig voelen binnen het team. Bovendien kunnen leerkrachten veel van elkaar leren. Om de samenwerking te verstevigen, is het soms nodig het samenwerkend leren nieuw leven in te blazen. Denk dan eens aan een teamtraining, zoals: Intervisie Collegiale consultatie Teamspirit

Wil je eens kritisch reflecteren op je werk als leraar of leidinggevende? Zicht krijgen op je talenten en hoe je deze kunt verbinden met de doelen van de schoolorganisatie? Of wil je je bezinnen op je loopbaan in het onderwijs? Informeer dan eens naar de mogelijkheden voor een individueel professionaliseringstraject. Coaching Supervisie Loopbaanbegeleiding Re-integratiebegeleiding

Mieke de Leeuw: trainer/adviseur

“De kwaliteit van het onderwijs is gebaat bij blijvende professionalisering van onderwijspersoneel. Dit vraagt om professionele begeleiding op de werkplek die het leren van ervaringen stimuleert. De trainers en adviseurs van CNA kunnen verschillende rollen vervullen, zoals die van coach, supervisor, loopbaanbegeleider, trainer, opleider of onderzoeker.”

Meer informatie: Kijk op www.centrumvoornascholing.nl of neem contact op met Mieke de Leeuw, [email protected] Denk ook eens aan een workshop tijdens een studiedag!

22

Video Interactie Begeleiding Maatwerk

Naam: Remke Danko Functie: groepsleerkracht, IB’er en coach School: Twiske school in Amsterdam Opleiding: Coach in het onderwijs

Video Interactie Begeleiding is een manier om te reflecteren op het eigen handelen in de klas met behulp van beeldmateriaal, gefilmd op de werkplek. Deze training is bedoeld voor leerkrachten, interne begeleiders en teams die willen reflecteren op eigen interactie- en communicatiepatronen. Het begeleidingstraject bestaat uit een intakegesprek, twee lesbezoeken en een nagesprek met videobeelden. Video Interactie Begeleiding kan ook ingezet worden bij bijvoorbeeld de implementatie van een nieuwe werkwijze of methode. Tijdens het intakegesprek wordt een gezamenlijke leervraag van een groep leerkrachten geformuleerd. Daarna volgt voor iedere leraar individueel een persoonlijk ontwikkelingstraject in het kader van die gezamenlijke vraag. De individuele trajecten kunnen dan eventueel een vervolg krijgen door een begeleide intervisie. De volgende onderwerpen kunnen in de training aan de orde komen: het optimaliseren van instructiemethoden; de interactie tussen leraar en leerling(en); ontwikkel- en groeiprocessen binnen een groep; toepassingen bij processen rond zorgleerlingen

“Er was op school behoefte aan het coachen van leerkrachten. Ik wilde deze taak graag op mij nemen en mocht een opleiding volgen om me hierin te specialiseren. Via internet kwam ik bij CNA terecht: de opleiding kwam professioneel en betrouwbaar over en bij het intakegesprek kreeg ik een goede indruk van de docent. De opleiding is goed te combineren met mijn werk, want ik ben vrijgeroosterd om naar de bijeenkomsten te komen. Het studeren doe ik in mijn eigen tijd, dus het kost wel veel tijd, maar het levert meteen erg veel nieuwe inzichten op. Het belangrijkste dat ik heb geleerd zijn gesprekstechnieken. Ik heb nu een uitgebreider repertoire om door te vragen en echt tot de kern te komen. Bovendien heb ik geleerd dat het belangrijk is om gesprekken niet op zichzelf te zien, maar als onderdeel van het bredere beleid van de school.

Meer informatie: Adrie Beljaars, [email protected]

De opleiding is meteen toepasbaar in de praktijk. Ik coach inmiddels 6 collega’s en probeer daarbij steeds de gesprekscyclus toe te passen: ik leg lesbezoeken af en evalueer alles steeds bewust en maak er verslagen van. Ook heb ik een begin gemaakt met intervisie. In de praktijk blijkt dat ik door mijn verschillende rollen in de school op verschillende verantwoordelijkheden wordt aangesproken. Soms vind ik het moeilijk om daar flexibel mee om te gaan. In de opleiding is gelukkig veel ruimte om deze dilemma’s in kleine groepjes te bespreken. Collegiale consultatie noemen we dat. Al met al is de opleiding erg inspirerend en motiverend: het maakt veel dingen los.”

23

Leiderschaps- en Organisatieontwikkeling primair onderwijs - 2012 - 2013

In de complexe werkelijkheid van het onderwijs is de behoefte aan opbrengstgericht leiderschap groot. CNA biedt hoogwaardige opleidingen voor beginnende en ervaren schoolleiders en leidinggevenden. De scholingstrajecten onderscheiden zich door de integrale, onderzoeksmatige aanpak, het leren in een professionele leergemeenschap en focus op duurzame schoolontwikkeling. Daarnaast adviseren we directies en schoolbesturen op het gebied van professionalisering in het kader van de functiemix.

24

Oriëntatie op Leiderschap in het Onderwijs Korte leergang

Opleiding Integraal Leiderschap I Eenjarige opleiding Beginnende directeuren, adjuncten, bouwcoördinatoren, teamleiders en leerkrachten die projecten leiden kunnen in dit eenjarige traject werken aan leiderschapsontwikkeling in relatie tot schoolontwikkeling. In de opleiding werkt u aan de ontwikkeling van persoonlijk leiderschap (reflectie, communicatieve vaardigheden), en wordt veel aandacht besteed aan het ambachtelijke deel van het schoolleiderschap: het sturen in de domeinen schoolorganisatie, onderwijsorganisatie, personeel, facilitair en cultuur. De opleiding Integraal Leiderschap I wordt afgesloten met het certificaat Startbekwaam Schoolleider. Deelnemers kunnen doorstromen naar de opleiding Integraal Leiderschap II, die wordt afgesloten met het diploma Vakbekwaam Schoolleider PO.

Leerkrachten, IB’ers en bouwcoördinatoren kunnen in vijf bijeenkomsten van een dagdeel en een tweedaagse ontdekken wat leiderschap in het onderwijs inhoudt en of ze zich in die richting verder willen ontwikkelen. Wat is leidinggeven? Kan ik het? Wil ik het? Door onderzoek op de eigen school, literatuurstudie en inspirerende opdrachten en werkvormen krijg je een nieuwe kijk op de schoolorganisatie en je eigen ambities en mogelijkheden. Een mogelijk vervolg van dit professionaliseringstraject is de eenjarige Opleiding tot Schoolleider. Data: 5 bijeenkomsten op woensdagmiddag Locatie: Centrum voor Nascholing, Amsterdam of incompany Kosten: zie website Contactpersoon: Reinoud Buijs, [email protected] Info en aanmelden: www.centrumvoornascholing.nl/po CNA biedt deze leergang ook als incompany maatwerktraject aan: interessant voor schoolbesturen die een kweekvijver willen opstarten voor leidinggevend talent.

Data: 18 bijeenkomsten, start september 2012 Locatie: Amsterdam, Heemskerk, Delft Kosten: zie website Contactpersoon: Catrien Mesman, [email protected] Info en aanmelden: www.centrumvoornascholing.nl/po

Opleiding Integraal Leiderschap II Eenjarige opleiding Leidinggevenden in het primair onderwijs volgen een eenjarig traject, dat aansluit op de opleiding Integraal Leiderschap I. De deelnemers hebben een leidinggevende rol met passende bevoegdheden en verantwoordelijkheden. Ze ontwikkelen hun leiderschap door leiding te geven aan schoolontwikkeling. In de opleiding wordt het ambachtelijke deel van het schoolleiderschap: het sturen in de domeinen schoolorganisatie, onderwijsorganisatie, personeel, facilitair en cultuur naar een hoger niveau gebracht. De opleiding wordt afgerond met een erkend diploma Vakbekwaam Schoolleider PO. Wie speciale modulen op het gebied van onderzoeksvaardigheden volgt, kan na het behalen van het diploma instromen in de Master in Educational Leadership.

Catrien Mesman,

opleider:

“Leidinggevenden in het primair onderwijs staan voor grote uitdagingen. In onze opleidingen vindt men collega’s om van en met elkaar te leren, gevoed door de nieuwste kennis en inzichten, begeleid door ervaren en bevlogen opleiders.”

Data: 18 bijeenkomsten, start september 2012 Locatie: Amsterdam, Heemskerk en Delft Kosten: zie website Contactpersoon: Catrien Mesman, [email protected] Info en aanmelden: www.centrumvoornascholing.nl/po 25

Leiderschaps- en Organisatieontwikkeling primair onderwijs - 2012 - 2013

Master in Educational Leadership Masteropleiding

Leren en professionaliseren op school- en bestuursniveau Maatwerk

In de complexe werkelijkheid van het huidige onderwijs is grote behoefte is aan excellent leiderschap op masterniveau. De schoolleider op masterniveau maakt optimaal gebruik van kennis en inzichten, ontwikkelt eigen praktijktheorie, en werkt aan duurzame schoolontwikkeling. De NVAO-geaccrediteerde professionele masteropleiding is bedoeld voor schoolleiders die in staat zijn vanuit helikopterview naar het onderwijs en hun rol daarin te kijken. In de vernieuwde tweejarige masteropleiding breidt de schoolleider zijn repertoire uit met de competentie Onderzoeksmatig Leidinggeven. Deze competentie verwerft hij door het ontwerpen, uitvoeren en evalueren van een praktijkonderzoek in de eigen onderwijspraktijk. De schoolleider onderzoekt en analyseert sturingsvragen in de domeinen: schoolorganisatie, onderwijsorganisatie, personeel, facilitair en cultuur. De afgestudeerde Master in Educational Leadership (NVAOerkend) kan leiding geven aan verbetering van leerprocessen op alle niveaus van de organisatie.

Een school of schoolbestuur vormt een leergemeenschap waarbinnen professionals samen werken en leren. Het leren van de leerlingen staat daarbij centraal. In het kader van “een leven lang leren” krijgt echter het van en met elkaar leren van de medewerkers van scholen en besturen meer en meer de expliciete aandacht die het verdient. Er worden leergemeenschappen, communities of practice, of leernetwerken gevormd en professionalisering wordt steeds uitgebreider doordacht en beschreven in school- en bestuursbeleid. Een goede zaak die duurzame ontwikkeling van scholen ten goede komt! Het Centrum voor Nascholing biedt vanuit haar expertise op het gebied van leren en professionaliseren graag ondersteuning bij vragen als “hoe kunnen wij een professionele leergemeenschap vormen?”, “hoe zorgen wij ervoor dat medewerkers blijven leren?”, “hoe zetten wij een professionaliseringsplan op?” of “hoe koppelen we het professionaliseren aan ons kwaliteits- en personeelsbeleid?’.

Data: tweejarige opleiding, start september 2012 Locatie: Amsterdam Kosten: zie website Contactpersoon: Henk Westerveld, [email protected] Info en aanmelden: www.centrumvoornascholing.nl/po

Voorbeelden van ondersteuning: het ontwikkelen van een visie op de professionele leergemeenschap; het opstellen van een professionaliseringsplan; het definiëren, structureren en organiseren van het leren; het doen van onderzoek naar en/of afstemmen van opleidingsnoodzaak en –behoefte binnen school of schoolbestuur; het brengen van samenhang tussen professionalisering en kwaliteit- of personeelsbeleid.

De uitgebreide programmagids van de Leiderschapsacademie is te downloaden of te bestellen via de website.

Meer informatie: J  acqueline Rozema, [email protected] Caroline Offerhaus, [email protected]

26

Naam: Annette van Valkengoed Functie: Directeur School: Laterna Magica, Amsterdam Opleiding: Master in Educational Leadership

ken aan een onderzoeksmatige cultuur op school, zelf praktijkonderzoek doen en reflectie op processen en op het eigen leren van de deelnemer. Van Valkengoed: “Juist die combinatie maakt het leren voor mij krachtig en betekenisvol.”

Laterna Magica, een hoofdstedelijk integraal kindercentrum voor kinderen van 0 tot 12 jaar, kent een lerende organisatiestructuur waarin zelfsturing een belangrijke rol speelt. Een belangrijke ambitie is dat kinderen zichzelf leren sturen. Van Valkengoed: “We verwachten dat zij later beroepen uit zullen oefenen die wij nog niet kunnen bedenken. Daarom willen we dat kinderen iedere splinter talent ontdekken en ontwikkelen zodat zij de toekomst kunnen uitvinden.” Docenten zijn er georganiseerd in units, met eigen ambities en per unit eigen onderzoeksvragen. Van Valkengoed: “Hoewel onze visie - met bijbehorende organisatiestructuur - door de docenten gedeeld wordt, voelt in de praktijk niet iedereen zich daar altijd even prettig bij. Ik wilde daarom inzicht krijgen in welke eigenschappen docenten binnen onze structuur nodig hebben om optimaal tot hun recht te komen. Met die kennis kan ik immers gerichter nieuw personeel aannemen. Bovendien kan ik dan de interne professionalisering nog beter inrichten.”

Ontwerpopdracht In april rondt Van Valkengoed de master bij CNA af. Maar professionalisering houdt voor haar daarmee niet op. “Die behoefte om te leren blijft. Mijn drive in mijn werk is om anderen te laten groeien. Mijn eigen drive is om zelf te groeien en me verder te ontwikkelen. Ik wil me richten op de processen, de dynamiek, denken en kijken naar verbanden, naar stabiliserende processen en stroomversnellers, naar energiegevers. Wat zijn hefbomen voor de lerende organisatiestructuur, op welke knoppen kan ik het beste drukken en wat zijn de knopen in de slang die het systeem verstoren? Het is niet zo dat ik dat nu ineens allemaal weet, maar de opleiding van CNA heeft mij wel geholpen om mijn rol effectiever te vervullen. Het belangrijkste wat ik geleerd heb is dat ik mijn sturingsacties kan uitstellen, door preciezer te kijken. Door mezelf vragen te stellen, gebruik te maken van beschikbare kennis, en door onderzoek te doen als dat nodig is.”

Driedeling Uitgangspunt van de CNA-opleiding Master in Educational Leadership, is dat de deelnemers systematisch en onderzoeksmatig hun eigen onderwijspraktijk ter hand nemen. Onder andere door betekenisvol onderzoek te doen, ofwel onderzoek dat direct tot een interventie in de praktijk leidt. Een aanpak die precies aansloot bij de behoefte van Van Valkengoed, maar ook bij de visie op leren van Laterna Magica: “In ons kindcentrum zijn wij voor onze leerlingen immers ook steeds op zoek naar taken die ertoe doen. Dat vind ik precies terug in de aanpak van CNA.” Wat haar bovendien aansprak is de driedeling die in de CNA-opleiding zit: wer-

27

Werkwijze maatwerk primair onderwijs - 2012 - 2013

Maatwerk in vijf stappen 4. Trainen en begeleiden

CNA werkt zowel proces- als resultaatgericht, vanuit een directe betrokkenheid bij de vragen van de school. Uitgangspunt is altijd de eigen onderwijspraktijk en de eigen visie op verandering.

De trainingen zijn altijd praktijkgericht: deelnemers reflecteren op de dagelijkse werkpraktijk en krijgen inzicht en vaardigheden om in de praktijk mee aan de slag te gaan. De trainers en adviseurs zijn erop gericht het lerend vermogen van de deelnemers te vergroten. Reflectie en een onderzoeksmatige houding zijn daarbij onmisbaar. De werkvormen zijn interactief en soms maken we gebruik van rollenspellen.

1. Oriënterend gesprek De eerste stap is een oriënterend gesprek waarin we de leervraag van de school of het team in kaart brengen. Bijvoorbeeld: het team heeft besloten meer opbrengstgericht te gaan werken om de leerlingresultaten te verbeteren. Of er is een incident gebeurd op school en het team wil werken aan een veilig schoolklimaat. Samen met de opdrachtgever proberen we een beter beeld te krijgen van de school en de precieze leervraag.

5. Evaluatie en nazorg Na afloop van de training komt het erop aan: brengen de deelnemers het geleerde ook in de praktijk? Om dit proces te begeleiden, bieden we verschillende vormen van nazorg. Te denken valt aan individuele coaching, projectmanagement bij de implementatie, een terugkomdag of een effectmeting.

2. Ons voorstel In een offerte doen wij een concreet trainingsvoorstel. Daarin wordt meteen duidelijk welke investering het van de school vraagt.

3. Een voortraject op maat Een goede voorbereiding is het halve werk. Om het effect van de training te vergroten, brengen we samen met de opdrachtgever in kaart hoe de huidige situatie is, en waar de school precies naartoe wil. In sommige gevallen spelen er nog andere zaken die eerst opgelost moeten worden, voordat we aan de slag kunnen. CNA heeft een brede klantenkring binnen en buiten Amsterdam. Niet alleen basisscholen, maar ook bovenschoolse besturen, peuterspeelzalen en kinderdagverblijven behoren tot onze opdrachtgevers. Op de volgende pagina’s laten wij twee opdrachtgevers aan het woord.

28

Schoolvoorbeelden

STAIJ en CNA vinden elkaar in visie op leren Samen op weg naar een lerende organisatie onderdelen van de vitale leergemeenschap en een uitgewerkte indicator rond de gewenste professionalisering binnen STAIJ. Vervolgens gaat STAIJ met hulp van CNA een raamwerk ontwikkelen voor het huidige professionaliseringsaanbod. Wat valt daarvan wel en niet onder de gezamenlijk ontwikkelde visie? Ten slotte gaan beide instellingen onderzoeken wat de opleidingsnoodzaak en de opleidingsbehoefte binnen de onderwijsstichting is. Inmiddels is het traject gestart. Plomp: “Die drie lijnen staan nu nog altijd recht overeind. Alleen hebben we het tijdspad aangepast. Werkenderwijs hebben we ontdekt dat het meer tijd nodig heeft dan we gedacht hadden. CNA heeft zich daarin vervolgens flexibel opgesteld. We hebben afgesproken welke accenten we moesten verschuiven om de vaart erin te houden. Juist die bereidheid van CNA om onderweg plannen te wijzigen als dat nodig is, dat is precies wat wij in een duurzame samenwerkingspartner zoeken.”

Hoe ontwikkelen we ons tot een vitale leergemeenschap en welke vormen van professionalisering hebben we daarbij nodig? Willem Plomp, hoofd opleidingen van de Stichting Tussen Amstel en IJ (STAIJ) klopte daarvoor aan bij het Centrum voor Nascholing (CNA): “Hun visie op leren sluit precies aan op wat wij willen.” Het bestuur van de Amsterdamse onderwijsstichting STAIJ is druk bezig met het ontwikkelen van een nieuw koersplan. Plomp: “Als opleidingsschool hebben we altijd al geïnvesteerd in het opleiden tot aan het diploma. De laatste twee jaar zijn we ook aan het nadenken en uitproberen hoe we het opleiden na het diploma kunnen vormgeven. Voor ons eigen personeel zogezegd. In ons nieuwe koersplan in wording spreken we uit dat we een vitale leergemeenschap willen zijn. Daarbij wordt het leren van individuen en van de organisatie als belangrijk uitgangspunt gedefinieerd. De schoolontwikkeling staat centraal, waarbij we – geheel passend bij het principe van de opleidingsschool - kiezen voor leren vanuit de eigen context.” Ontwerpend meedenken CNA bleek voor STAIJ een logische samenwerkingspartner om de vitale leergemeenschap de komende periode te ontwikkelen. Plomp: “CNA is immers gespecialiseerd in opleiden na het diploma. Bovendien neemt CNA in trainingen en opleidingen standaard de eigen onderwijspraktijk van de onderwijsgevende als uitgangspunt.” Ook heeft CNA aangegeven dat het graag langdurig en ontwerpend wil meedenken. “En dat is precies wat ook wij belangrijk vinden” , aldus Plomp. “Daar komt nog bij dat wij als opleidingsschool dezelfde partners hebben als CNA: de HvA en de UvA. We kennen elkaar dus al.” Accenten verschuiven Afgesproken is dat STAIJ en CNA een verkennend traject aangaan langs drie lijnen. Allereerst gaan ze samen een visie formuleren op de vitale leergemeenschap STAIJ. Dat moet leiden tot een set indicatoren rond kenmerken en

29

Schoolvoorbeelden primair onderwijs - 2012 - 2013

Opbrengstgericht werken in de praktijk Meer grip op leerprestaties Analyseren en interpreteren Vervolgens is het zaak dat de leraren opbrengstgericht werken en handelingsgericht werken per vak in de praktijk gaan brengen. De Wit: “We zijn begonnen met ons spellingonderwijs onder de loep te nemen. Wat zijn onze doelen? Welke data hebben we nodig en hoe gaan we die gegevens registreren?” Vervolgens hebben de leraren in kaart gebracht wat ze op dit gebied allemaal al doen. De Wit: “Nu we dat boven water hebben, gaan we analyseren en interpreteren. Hier vindt als het ware de overgang plaats van ‘wat’ onderwijzen we naar ‘hoe’ onderwijzen we. Daarin gaan we afspreken hoe we het spellingonderwijs voortaan dusdanig gaan inrichten zodat we onze leerlingen nog beter kunnen ondersteunen. Dat is de fase van besluiten: we weten wat werkt en vertalen dat in groepshandelingsplannen. We sluiten vervolgens de cyclus af met de uitvoeringsfase en de evaluatie.”

Op de Dr. Rijk Kramerschool in Amsterdam volgen leraren een teamtraining Opbrengstgericht werken van CNA. “Doel is dat we vanuit een gezamenlijke visie en werkwijze nog planmatiger werken aan het verbeteren van onze leerresultaten en de verantwoording”, aldus directeur Frank de Wit. Eigentijdse opvattingen over goed onderwijs in de praktijk brengen; dat staat hoog in het vaandel bij de Dr. Rijk Kramerschool. Zeker als dat de leerprestaties verhoogt. Zo ook opbrengstgericht werken. De Wit: “We zeggen altijd dat we het beste uit onze leerlingen willen halen. Dan moeten we dat ook aantonen en kunnen verantwoorden. Opbrengstgericht werken helpt om daar meer grip op krijgen, is onze overtuiging. We kunnen met deskundigheid werken aan resultaten en doelen, gebaseerd op data zoals toetscijfers en cyclische modellen.” Het traject dat de Dr. Rijk Kramerschool, met ondersteuning van CNA, gaat doorlopen, duurt naar verwachting vier jaar. De Wit: “We zijn begonnen met een teamsessie over wat opbrengstgericht werken precies is. Wat kunnen data betekenen voor een school? Welke gegevens hebben we al? Hoe kunnen we nog meer uit onze leerlingvolgsystemen halen? En hoe interpreteren we die cijfers dan? Maar ook: Wat is een evaluatieve cyclus? En wat is de rol daarbij van leerling, leerkracht, intern begeleider en directie?

Juiste balans De grote uitdaging voor de komende tijd is dat opbrengstgericht werken niet tot verschraling leidt, stelt De Wit. “Want we kunnen best elke dag meer tijd gaan besteden aan spelling. Dan zullen de resultaten ongetwijfeld omhoog gaan. Maar we zijn niet voor niets een basisschool. Vakken als wereldoriëntatie, burgerschap en creatieve vakken horen daar ook bij. Het ene mag niet ten koste van het ander gaan. Dat is een kwestie van de juiste balans vinden.” Dat de Dr. Rijk Kramerschool dit intensieve traject met CNA doorloopt, heeft meerdere redenen. De Wit: “Ik heb bij CNA deskundigheid aangetroffen juist op het thema waarop wij ons willen verbeteren. Bovendien pakt CNA door waar dat kan, maken de trainers waar wat ze beloven, is bij de training altijd de eigen praktijk leidend en besteden ze veel aandacht aan draagvlak en borging.”

30

Team Primair Onderwijs Caroline Offerhaus, [email protected]

Bent u op zoek naar een scholingstraject op maat? Neem voor een vrijblijvend gesprek contact op met een van de trainers/adviseurs.

Jacqueline Rozema, [email protected]

Djuna Denkers, [email protected]

Mirjam Stefels, [email protected]

Anna de Graaf, [email protected]

Liesbeth van der Weide, [email protected]

Debby Jenner, Programma Assistent, [email protected] 020 525 1490

31

Totaaloverzicht opleidingen, trainingen en maatwerk primair onderwijs - 2012 - 2013

Lerarenbeurs voor scholing De lerarenbeurs is voor het schooljaar 2012-2013 alleen nog aan te vragen voor een bachelor- of masteropleiding. CNA biedt twee masters aan voor leraren in het PO: Master Professioneel Meesterschap en Master in Educational Leadership. De beurs is aan te vragen van 2 april - 14 mei 2012 bij de Dienst Uitvoering Onderwijs, www.ocwduo.nl

Type scholing

Lerarenbeurs

Pagina

Onderwijsontwikkeling Master Professioneel Meesterschap

Masteropleiding

Opbrengstgericht werken

Post-HBO opleiding

6

Teamtraining Opbrengstgericht werken

Maatwerk

6

Lesgeven in de grote stad

Post-HBO opleiding

7

Onderzoek je eigen lespraktijk

Maatwerk

7

Rekencoördinator

Post-HBO opleiding

9

Taalcoördinator

Post-HBO opleiding

9

Vakleerkracht Bewegingsonderwijs

Post-HBO opleiding

10

Nieuwe ontwikkelingen in het rekenonderwijs

Maatwerk

10

Doorlopende leerlijn rekenen

Maatwerk

11

Opbrengstgericht werken aan spellingonderwijs

Maatwerk

11

Ouderbetrokkenheid

Maatwerk

13

Actief burgerschap

Maatwerk

13

Pedagogisch handelen

Maatwerk

13

Mission 9: kernkwaliteitenspel

Maatwerk

13

Intern Begeleider

Post-HBO opleiding

15

Training Passend Onderwijs

Maatwerk

15

Differentiatie: omgaan met verschillen in de klas

Maatwerk

15



5

Onderwijsinhoud

Veilig pedagogisch klimaat

Passend onderwijs

Colofon; Productie: Centrum voor Nascholing Eindredactie: Noortje Bakker Foto’s: De Beeldredaktie, Marga van der Aa, Lucy Buddelmeijer, Joost Grol, Carel Richel, Shutterstock Vormgeving: Hans Langstraat, PH-ontwerp Druk: Graficiënt Oplage: 500 Uitgave: maart 2012. Deze brochure is gedrukt op papier met het FSC-keurmerk. © Centrum voor Nascholing. Deze gids is met zorg samengesteld. Niettemin kan deze gids onjuistheden bevatten aangezien ons aanbod altijd in ontwikkeling is. Aan de inhoud van deze gids kunnen dan ook geen rechten worden ontleend. Kijk voor actuele informatie op www.centrumvoornascholing.nl

32

Het jonge kind en VVE Kaleidoscoop

Maatwerk

17

Ko-totaal

Maatwerk

17

Taal en VVE

Maatwerk

17

Leiderschap in de VVE

Maatwerk

17

Montessori-opleiding

Post-HBO opleiding

19

Montessori-scholing op maat

Maatwerk

19

Dalton-opleiding

Post-HBO opleiding

19

Coach in het onderwijs

Post-HBO opleiding

21

Supervisor in het onderwijs

Post-HBO opleiding

21

Masterclasses voor personeelsbegeleiders en teamcoaches

Maatwerk

22

Teamtrainingen Teamleren

Maatwerk

22

Teamtrainingen Van werkdruk naar werkgeluk

Maatwerk

22

Video Interactie Begeleiding

Maatwerk

23

Oriëntatie op Leiderschap in het Onderwijs

Korte leergang

25

Opleiding Integraal Leiderschap I

Eenjarige opleiding

25

Opleiding Integraal Leiderschap II

Eenjarige opleiding

Master in Educational Leadership

Masteropleiding

Leren en professionaliseren op school- en bestuursniveau

Maatwerk

Montessori- en Daltononderwijs

Personeels- en Teamontwikkeling

Leiderschaps- en Organisatieontwikkeling

33

25 

26 26