WAŁBRZYCH
Najstarszy zachowany prospekt Wałbrzycha z ok. 1738 r. wg. rysunku F.G. Schulza The oldest preserved prospectus of Wałbrzych from approx. 1738, designed by F. G. Shulz Das älteste erhaltene Prospekt von Waldenburg von ca. 1738 nach der Zeichnung von F,G, Schulz Nejstarší dochované vyobrazeni Wałbrzycha z období kolem roku 1738 podle kresby F.G. Schulza
WAŁBRZYCH
Album wydano przy współpracy i na zlecenie Urzędu Miejskiego w Wałbrzychu
fotografie Krzysztof Żarkowski
W a ł b r z y c h
2 0 0 6
Szanowni Państwo! Zapraszam Państwa do Wałbrzycha, miasta pełnego zieleni, niezwykłych zakamarków, imponujących zabytków oraz niebanalnych ludzi tworzących współczesną historię miasta, wrażliwych na piękno przyrody, które ich otacza. Jeśli byliście tu Państwo przed laty i powracacie dziś, będziecie zaskoczeni. Dominujący niegdyś tradycyjny przemysł wydobywczy zaznacza swą obecność już tylko jako element pejzażu i obowiązkowy etap turystycznej wędrówki. Naturalistyczny obraz prawdziwej kopalni można zobaczyć podczas zwiedzania Muzeum Przemysłu i Techniki, jednego z najbardziej cenionych europejskich zabytków tego typu. Krajobraz miasta tworzą lesiste pasma Gór Wałbrzyskich, na których wytyczono dziesiątki kilometrów tras rowerowych, uznanych przez wyczynowych kolarzy za najlepsze w Polsce. Gęsta sieć szlaków turystycznych, jakie biegną przez miasto zawiedzie Państwa do zabytkowej Palmiarni z 80 gatunkami roślin z całego świata, do Stada Ogierów Książ z jedną z najpiękniejszych krytych ujeżdżalni i Zamku Książ, który lśni nowym blaskiem po gruntownej renowacji. Zamek Książ, zaliczany do najpotężniejszych budowli tego rodzaju w Europie, jest jednym z najpopularniejszych polskich plenerów filmowych. Dodatkowo walory Zamku podnosi zielona sceneria Książańskiego Parku Krajobrazowego, którego szczególną atrakcją są muflony, rododendrony i azalie oraz pomnikowy starodrzew. Różnorodność atrakcji turystycznych i klimat leśnego grodu przyciąga corocznie do naszego miasta tysiące turystów. W Wałbrzychu jest wszystko: zamki, pałace, ruiny rycerskich warowni, zabytkowe kościoły i odrestaurowany rynek starego miasta, wielkie centra handlowe oraz kultura na najwyższym poziomie reprezentowana przez renomowany Teatr Dramatyczny im. J. Szaniawskiego i Filharmonię Sudecką. Z wielką radością witam Każdego, kto wybrał Wałbrzych na trasę swoich wędrówek. Piotr Kruczkowski Prezydent Wałbrzycha
eng lish Dear Sirs! I would like to cordially invite you to Wałbrzych, a town full of green, mysterious corners, impressive monuments and remarkable people creating the modern history of the town, people sensitive to the beauty of nature that surrounds them. Those who have been here before, coming back again, will be surprised. The once omnipresent traditional mining industry is now present only as an element of the scenery, as well as an item of your sightseeing itinerary. A naturalistic picture of a real coal mine is available for everyone to see at the Museum of Industry and Technology, one of the most valued monument of its kind. The scenery of Wałbrzych is made up by the forested ranges of the Wałbrzyskie Mountains, intersected by a wealth of cycling routes, ranked among the best in Poland by professional cyclists. A dense network of tourist trails that cross the town will lead you to the historical Palm House, with its 80 plant species from all over the world, to the Książ Stud and Stable, featuring one of the most beautiful indoor riding arena, or to the Książ Castle, which shines in its freshly renovated glory. The Książ Castle, one of the most monumental edifices of the kind in Europe, is one of the most popular film sets in Poland. Its beauty is only added to by the green scenery of the Książański Scenic Park, with its mouflons, rhododendrons, azaleas and the monumental old trees. The diversity of tourist attractions, as well as an atmosphere of a forest town, attract thousands of tourists annually. Wałbrzych has got everything: castles, palaces, ruins of knights’ strongholds, historical churches, as well as a renovated Town Square, huge shopping centres. Cultural events of the highest prominence are organised, among others, by the J. Szaniawski Dramatic Theatre and the Sudeten Philharmonic. Everyone and anyone who chose Wałbrzych to be a part of their summer rambles, will be more than welcome. Piotr Kruczkowski Mayor of Wałbrzych
ger m a n Sehr geehrte Damen und Herren! Ich lade Sie nach Wałbrzych ein, in eine Stadt voller Grün, verträumter Winkel, imposanter Sehenswürdigkeiten und außergewöhnlicher Menschen, die die gegenwärtige Geschichte der Stadt gestalten und für die Schönheit der Natur empfindlich sind. Wenn Sie hier vor Jahren waren und heute erneut zurückkommen, werden Sie überrascht sein. Die einst dominierende Förderindustrie vermerkt ihre Anwesenheit schon nur als ein Element der Landschaft und eine obligatorische Etappe der touristischen Wanderung. Das naturalistische Bild eines echten Bergwerkes kann man sehen, während man das Museum für Industrie und Technik, eines der höchstgeschätzten europäischen Denkmäler dieser Art, besucht. Das Landschaftsbild der Stadt prägen bewaldete Bergketten des Waldenburger Berglands, entlang denen mehrere zehn Kilometer Radwege abgesteckt wurden. Unter den Leistungsradlern gelten sie als die besten in Polen. Das dichte Netz der Wanderwege, die durch die Stadt führen, bringt Sie zum historischen Palmenhaus mit 80 Pflanzenarten aus aller Welt, zum Hengstgestüt Książ mit einer der schönsten Hallenreitbahnen und zum Schloß Książ (Fürstenstein), das nach einer gründlichen Renovierung mit seinem neuen Glanz begeistert. Das Schloß Książ, das zu den größten Bauten dieser Art in Europa angerechnet wird, ist zugleich einer der populärsten polnischen Filmdrehorte. Den Wert des Schlosses erhöht zusätzlich die grüne Szenerie des Landschaftsschutzgebiet Książ, dessen besondere Attraktionen das Muffelwild, die Rhododendren und die Azaleen, sowie der denkmalartige Baumbestand bilden. Die Vielfalt der touristischen Attraktionen und das Klima einer Waldstadt ziehen jährlich Tausende von Touristen in unsere Stadt an. In Wałbrzych gibt es alles: Schlösser, Paläste, Ruinen der ritterlichen Festungen, historische Kirchen und den restaurierten Marktplatz der Altstadt, große Einkaufszentren und die Kultur auf höchstem Niveau, die durch das Theater namens J. Szaniawski und die Sudetenphilharmonie vertreten ist. Mit großer Freude begrüße ich jeden Besucher, der Wałbrzych zum Ziel seiner Wanderungen gewählt hat. Piotr Kruczkowski Präsident der Stadt
cz e ch Vážení přátelé! Srdečně Vás zvu do Wałbrzycha, města plného zeleně, nádherných zákoutí a mohutných architektonických památek a také zajímavých lidí, kteří tvoří dnešní obraz města a náležitě oceňují krásu přírody, která je obklopuje. Mnohé pamětníky dřívějších dob čeká v Wałbrzychu překvapení. Kdysi převládající těžební průmysl se dnes stává jen jednu z mnoha dominant této krajiny a povinným bodem všech turystických prohlídek. Naturalistickou prezentaci opravdového dolu lze prohlídnout během návštěvy Muzea průmýslu a technologie (Muzeum Przemysłu i Techniki), které patří mezi nejvzácnější evropské památky tohoto druhu. Krajinu kolem města tvoří zalesněné hřebeny Wałbrzyšských hor, protkané desítkami kilometrů cykloturistických tras, které závodní cyklisté považují za nejlepší v Polské republice. Hustá síť turistických stezek, které protínají město, přivede Vás k památkovému Palmovému skleníku (Palmiarnia), kde se nachází přes 80 druhů rostlin z celého světa, k Hřebčinu a konírně Książ (Stado Ogierów Książ), která patří mezi nejkrásnější zastřešené jezdecké prostory a k překrásnému zámku Książ (Zamek Książ), poslední dobou célkově restaurovanému. Zámek Książ se řadí mezi nejmohutnější budovy toho druhu v Evropě a jeho interiéry a areál jsou oblibenymí prostory a plenéry filmařů. Tomuto místu lesku přidává unikatní areál Scénického parku Książ (Książański Park Krajobrazowy), který je znám zvlášť svými muflony, rododendrony, azalkami a památkovým starým lesem. Rozmanitost turistických atrakcí a kouzlo města obklopeného lesy každoročně přítahuje do Wałbrzycha tisíce návštěvníků. Najdete tady všechno: hrady, zámky, zříceniny rytířských pevností, památkové kostely a obnovené Staroměstské náměstí, veliké obchodní centra a kulturu na nejvyšší úrovni reprezentovanou Dramatickým divadlem (Teatr Dramatyczny im J. Szaniawskiego) a Sudetskou filharmonii (Filharmonia Sudecka). S velikou radosti vítám každého turistu, který se rozhodl navštívit a prohlednout Wałbrzych. Piotr Kruczkowski Primátor města Wałbrzych
WAŁBRZYCH Wałbrzych położony w południowo-zachodniej Polsce, w środkowej części Sudetów, zajmuje małą śródgórską kotlinę otoczoną pasmem Gór Wałbrzyskich. Miasto liczy około 127.000 mieszkańców, jest drugą pod względem wielkości aglomeracją miejską Dolnego Śląska. Wałbrzych to miasto rozległe: w linii prostej rozpiętość między najdalej wysuniętymi punktami na osi północ - południe wynosi ok. 16, 5 km, a wschód - zachód ok. 12 km. Ponad połowę liczącej 85 km2 powierzchni miasta zajmują tereny zielone - pokryte lasami i łąkami zbocza gór oraz parki: • Park im. Jana Sobieskiego - założony w 1907 r. na Górze Parkowej w Śródmieściu, • Park im. Tadeusza Kościuszki - założony w 1837 r. na terenie dzisiejszej dzielnicy Sobięcin, • Park w dzielnicy Rusinowa - założony w latach 30-tych XX wieku, • Park im. Sybiraków - założony w latach 1970 - 1972 przy ul. Wrocławskiej, • Park przy pałacu Czettritzów założony w 1886 r. przy ul. Zamkowej, • Książański Park Krajobrazowy, ustawowo powołany w 1981 r., jego początki sięgają I połowy XVIII wieku. Na północnych obrzeżach miasta usytuowana jest Palmiarnia, jedna z najpiękniejszych w Polsce, założona w roku 1911 przez Jana Henryka XV Hochberga. Dzisiejsza dzielnica Stary Zdrój to dawne, znane w Europie uzdrowisko Altwasser. Lecznicze działanie miejscowych wód mineralnych znane było mieszkańcom już w czasach piastowskich. Uzdrowisko funkcjonowało od roku 1689 do ok. 1873 r., kiedy to wody mineralne zanikły w wyniku wydobycia węgla. Według siedemnastowiecznych relacji Wałbrzych jako osada, istniał już w 1191 r. Był to najprawdopodobniej gród położony pośród lasów, w pobliżu kościółka przy którym tryskało źródełko. Obecnie jest to Sanktuarium Matki Boskiej Bolesnej na Placu Kościelnym. W zamierzchłych czasach mieszkańcy grodu zajmowali się myślistwem i bartnictwem, rolnictwem i hodowlą bydła. Osada od 1278 r. należała do księstwa świdnickiego, a od 1326 r. - do księstwa świdnicko - jaworskiego. Dokumenty z 1305 r. i z 1382 r. podają nazwy miasta: Waldenberc, Waldenburg, co można przetłumaczyć jako „leśny gród” lub „leśna góra”. Za czasów panowania książąt piastowskich Bolka I i Bolka II zbudowano zamek Nowy Dwór oraz zamek Książ. Po wygaśnięciu rodu Piastów w 1392 r. księstwo świdnicko - jaworskie zostało podporządkowane czeskiemu zwierzchnictwu administracyjnemu. Wałbrzych stał się własnością śląskich rodów rycerskich: początkowo Schaffgotschów, później Czettritzów, około 1426 r. uzyskał prawa miejskie, od 1738 r. miasto należało do niemieckiej rodziny von Hochberg, właścicieli zamku Książ. W 1809 r. Wałbrzych uzyskał własny samorząd i był administrowany niezależnie. Pierwsza udokumentowana relacja o kopalnictwie rud srebra i ołowiu na ziemi wałbrzyskiej pochodzi z 1366 r., z czasów Bolka II - księcia świdnicko - jaworskiego. Pierwszy zapis o kopalni węgla na terenie Wałbrzycha datuje się z 1561 r. Górnictwo w następnych stuleciach prężnie się rozwijało, w 1778 r. powstał tu inspektorat górniczy, a w 1861 r. urząd górniczy. Prawdziwy rozkwit górnictwa nastąpił w XIX w., po wprowadzeniu maszyn parowych oraz kolei żelaznej. Drugą ważną gałęzią wałbrzyskiej gospodarki rozwijającą się równolegle z górnictwem na przełomie XIX i XX w. było koksownictwo. Pierwszą próbę koksowania węgla podjęto już w 1776 r. Na rozwój gospodarczy miasta wpływ miała także inna gałąź przemysłu tkactwo, którego rozkwit przypadł na XVII i XVIII w. Wówczas to Wałbrzych był centrum wyrobu i handlu płótnem lnianym. W 1818 r. uruchomiona została tu pierwsza na kontynencie mechaniczna przędzalnia lnu. W XIX wieku powstały także przedsiębiorstwa branży szklarskiej i metalowej - w 1821 r. Huta „Karol”, w 1822 r. - Fabryka Lin i Siatek, w 1868 r. Huta Szkła. Rozwinęła się również produkcja porcelany, w 1831 powstała fabryka C. Kristera, a w 1845 r. fabryka C. Tielscha. Obie założone wówczas fabryki funkcjonują do dziś. W 1843 r. zbudowano linię kolejową Wrocław - Świebodzice, którą w latach następnych przedłużono do Wałbrzycha. Nowoczesne urządzenia komunalne pozwalające na dalszy rozwój miasta zaczęły powstawać w II połowie XIX w. - w 1863 r. uruchomiono gazownię, w 1898 r. elektownię i komunikację tramwajową, w 1900 r. wodociąg. Po II wojnie światowej Wałbrzych słynął z górnictwa i był jednym z najbardziej uprzemysłowionych miast Dolnego Śląska. Po 500letnim okresie eksploatacji węgla, z przyczyn ekonomicznych, wałbrzyskie kopalnie zostały postawione w stan likwidacji. W dniu 20.09.1996 roku wyjechał na powierzchnię ostatni wózek z węglem. Dziś historię przemysłu wydobywczego można poznać w działającym od 2000 r. Muzeum Przemysłu i Techniki.
WAŁBRZYCH eng l i s h Wałbrzych is situated in south-western Poland, in the central part of the Middle Sudeten, in a small valley surrounded by the Wałbrzyskie Mountains. The town’s population is 127,000, which makes Wałbrzych the second largest agglomeration of the region of Lower Silesia. Wałbrzych is a vast town. The distance between its furthermost ends is 16,5 km from the north to the south, and 12 km from the east to the west. More than half of the town’s area, which covers 85 square km, is covered by green areas - forest and meadow-covered mountain slopes and parks: • Jan Sobieski Park - founded in 1907 on Mt. Parkowa in central Wałbrzych, • Tadeusz Kościuszko Park - founded in 1837 within the present district of Sobięcin, • Park in the district of Rusinowa - founded in the 1930s, • Siberian Deportees’ Park - founded in the years 1970-1972 at Wrocławska Street, • Park surrounding the Czettritzes’ Palace, founded in 1886 at Zamkowa Street, • Książański Scenic Park, legally founded in 1981, but actually dating back to the early 18th century. On the northern outskirts of the town, there is the Palm House, one of the most beautiful in Poland, founded in 1911 by John Henry XV Hochberg. The present district of Stary Zdrój used to be known as Altwasser - a renowned European health resort. Curative features of the local mineral waters were known to the locals as early as in the Piasts’ times. The health resort operated here from 1689 to approx. 1873, when the mineral waters disappeared as a result of coal mining in the vicinity. According to the 17th century accounts, Wałbrzych existed as early as 1191 as a permanent settlement. It was most probably a town situated amongst forests, in the vicinity of a church nearby a spring. At present, the church is a Sanctuary of Our Lady of Sorrows at Kościelny Square. In the past, its inhabitants were mainly hunters, bee-keepers, farmers and cattle breeders. From 1278, the settlement belonged to the Duchy of Świdnica, and to the Duchy of Świdnica and Jawor from 1326. Documents from 1305 and 1382 mention the town of the name Waldenberc or Waldenburg, which translate as a “forest town” or a “forest mountain”. During the reigns of the Piast dukes, Bolko I and Bolko II, the Nowy Dwór and Książ castles were built. With the extinction of the Piast dynasty in 1392, the Duchy of Świdnica and Jawor was subordinated to the Czech administration. Wałbrzych became the property of the Silesian knight families: initially the Schaffgotches, later the Czettritzes. Approximately in 1426 Wałbrzych was granted a town charter, and from 1738 the town belonged to the German family von Hochberg, the owners of the Książ Castle. In 1809 Wałbrzych elected its own self-government, and commenced its independent administration. The first documented mention of the silver and lead ores being mined in the neighbourhood dates back to 1366, during the reign of Bolko II - a Duke of Świdnica and Jawor. The first mention of a coal pit in Wałbrzych dates back to 1561. In the following centuries, mining developed intensively, a mining inspectorate being founded in 1778, and a mining office in 1861. Mining flourished, however, with the introduction of steam engines and railways in the 19th century. Another industry which developed well in Wałbrzych in the 19th and 20th century, alongside coal mining, was coking. The first attempts at coking the local coal were undertaken as early as in 1776. The development of the town was also influenced by another industry, namely weaving, which flourished in the 17th and 18th centuries. At that time Wałbrzych was an important centre of linen manufacturing and trade. In 1818, the first mechanised linen spinning plant in Europe was opened here. In the 19th century, glass and metal factories were founded - in 1821 the “Karol” Steel Works, in 1822 - the Rope and Mesh Factory, and in 1868 - Glass Works. Porcelain manufacturing developed as well, with the C. Krister factory founded in 1831, and C. Tielsch factory - in 1845. Both factories are still operating today. In 1843 the railway line Wrocław-Świebodzice was constructed, which was lengthened to reach Wałbrzych a few years later. Modern municipal facilities, favouring the development of the town, began operating in the early 19th century - gas works in 1863, a power plant and tramways in 1898, and water supply system in 1900. After World War Two, Wałbrzych was famous for its coal mining, and was one of the most industrialised towns of Lower Silesia. After five centuries of coal mining, the Wałbrzych mines were closed down for economic reasons. The last carriage full of coal reached the surface on 20 September 1996. Today, the history of cola mining can be explored in the Museum of Industry and Technology, founded in 2000.
WAŁBRZYCH ger m a n Wałbrzych liegt im Südwesten Polens, in dem mittleren Teil der Sudeten. Es nimmt einen kleinen mittelbergischen Talkessel ein, der von der Bergkette des Waldenburger Berglands Nord umgeben ist. Die Stadt zählt ca. 127.000 Einwohner und ist damit die zweitgrößte städtische Agglomeration Niederschlesiens. Wałbrzych ist eine ausgedehnte Stadt: in einer geraden Linie beträgt die Entfernung zwischen den am weitesten voneinander liegenden Punkten der Stadt auf der Nordsüdachse ca. 16,5 km, und auf der Ostwestachse - ca. 12 km. Über eine Hälfte der 85 km2 zählenden Fläche der Stadt nehmen Grünflächen ein - die mit Wäldern und Wiesen bedeckten Berghänge und Parkanlagen: • Jan Sobieski-Park - angelegt im Jahre 1907 auf dem Parkhügel in der Innenstadt; • Tadeusz Kościuszko-Park - angelegt im Jahre 1837 auf dem Gebiet des heutigen Stadtteils Sobięcin; • Park in dem Stadtteil Rusinowa - angelegt in den 30er Jahren des 20. Jahrhunderts; • Sibirien Deportierten-Park - angelegt in den Jahren 1970 - 1972 an der Wrocławska-Straße; • Park am Palast der Familie Czettritz - angelegt im Jahre 1886 an der Zamkowa-Straße; • Landschaftspark Książ - auf Grund eines Gesetzes im Jahre 1981 ins Leben gerufen. Seine Anfänge greifen in die 1. Hälfte des 18. Jhs. zurück. Am nördlichen Stadtrand liegt das Palmenhaus, eines der schönsten in Polen, im Jahre 1911 von Hans Heinrich XV. Hochberg angelegt. Der heutige Stadtteil Stary Zdrój ist der einst in Europa bekannte Kurort Altwasser. Die heilende Wirkung hiesiger Mineralquellen war den Einwohnern schon in der Piasten - Zeit bekannt. Der Kurort funktionierte von 1689 bis ca. 1873, als die Mineralquellen infolge der Förderung von Steinkohle verschwanden. Laut der Informationsquellen aus dem XVII. Jh. existierte Wałbrzych als eine Siedlung schon im Jahre 1191. Es war wahrscheinlich eine mitten im Wald gebaute Burg, unweit einer kleinen Kirche, an der eine Quelle sprudelte. Zur Zeit ist es das Sanktuarium der Muttergottes der Schmerzvollen auf dem Kirchplatz. In den alten Zeiten lebten die Einwohner von der Jagd und Bienenzucht, von der Landwirtschaft und Viehzucht. Seit dem Jahre 1278 gehörte die Siedlung zum Fürstentum Schweidnitz und seit 1326 - zum Fürstentum Schweidnitz - Jauer. Die Dokumente aus den Jahren 1305 und 1382 geben folgende Namen der Stadt an: Waldenberc, Waldenburg, was man als „eine Waldburg” oder „einen Waldberg” deuten kann. Zur Zeit der Herrschaft der Piasten - Fürsten Bolko I. und Bolko II. wurden die Burgen Nowy Dwór und Książ gebaut. Nach dem Erlöschen des Fürstengeschlechts der Piasten im Jahre 1392 wurde das Schweidnitzer - Jauer Fürstentum der böhmischen Verwaltungshoheit unterordnet. Wałbrzych wurde zum Eigentum der schlesischen Rittergeschlechter: ursprünglich des Geschlechts der Schaffgotsch, dann des Geschlechts der Czettritz. Etwa im Jahre 1426 erhielt die Stadt das Stadtrecht und seit 1738 gehörte sie der deutschen Familie von Hochberg, den Besitzern vom Schloß Książ. Im Jahre 1809 erhielt Wałbrzych eine Selbstverwaltung und wurde unabhängig verwaltet. Die erste dokumentierte Information über den Bergbau von Silber- und Bleierzen auf dem Waldenburger Boden stammt aus dem Jahre 1366, aus der Zeit der Herrschaft von Bolko II. - dem Fürsten von Schweidnitz und Jauer. Der erste Vermerk über ein Kohlenbergwerk auf dem Gebiet von Wałbrzych stammt aus dem Jahre 1561. Der Kohlenbergbau entwickelte sich rasch in den darauffolgenden Jahrhunderten, im Jahre 1778 entstand hier die Bergbau-Aufsichtsbehörde und 1861 - das Bergbauamt. Die wahre Blütezeit des Bergbaus erfolgte im XIX. Jh. - nach der Einführung der Dampfmaschinen und der Eisenbahn. Der zweite wichtige Wirtschaftszweig von Wałbrzych, der sich parallel mit dem Bergbau um die Wende des XIX. zum XX. Jh. entwickelte, war die Koksindustrie. Den ersten Versuch, aus der Kohle Koks zu erzeugen, führte man schon im Jahre 1776 durch. Einen Einfluß auf die wirtschaftliche Entwicklung der Stadt hatte auch ein anderer Zweig der Industrie - die Weberei, deren Blütezeit auf das XVII. und XVIII. Jh. fällt. Damals war Wałbrzych das Zentrum der Herstellung und des Handels mit Leinen. Im Jahre 1818 wurde hier die erste mechanische Flachsspinnerei auf unserem Kontinent in Betrieb gesetzt. Im XIX. Jh. entstanden auch Unternehmen der Glas- und der Metallbranche - im Jahre 1821: die Hütte „Karol„, im Jahre 1822: die Seil- und Netzfabrik und im Jahre 1868: die Glashütte. Es entwickelte sich auch die Herstellung von Porzellan; im Jahre 1831 entstand die Fabrik C. Krister, 1845 die Fabrik C. Tielsch. Die beiden damals gegründeten Fabriken arbeiten bis zum heutigen Tag. Im Jahre 1843 wurde die Bahnlinie Wrocław - Swiebodzice gebaut, die in den darauffolgenden Jahren bis nach Wałbrzych verlängert wurde. Moderne Kommunaleinrichtungen, die eine weitere Entwicklung der Stadt ermöglichten, entstanden in der 2. Hälfte des XIX. Jhs. - 1863 wurde das Gaswerk in Betrieb gesetzt, 1898 das Kraftwerk und die Straßenbahnkommunikation und 1900 - Wasserwerke. Nach dem 2. Weltkrieg war Wałbrzych durch seinen Bergbau berühmt und galt als eine der am höchsten industrialisierten Städte Niederschlesiens. Nach der 500 Jahre dauernden Periode des Steinkohlenbergbaus wurden die Kohlengruben in Wałbrzyh aus ökonomischen Gründen in den Zustand der Liquidation gestellt. Am 20.09.1996 fuhr der letzte Wagon mit Kohle auf die Oberfläche. Heute kann man die Geschichte der Bergbauindustrie in dem seit dem Jahre 2000 tätigen Museum für Industrie und Technik kennen lernen.
WAŁBRZYCH cz e ch
Wałbrzych se nachází v jihozápadní části Polské Republiky, ve střední části Sudetů, v malém údolí obklopeném hřebeny Wałbrzyšských hor. Město má kolem 127 000 obývatel a je druhé největší město Dolního slezska. Wałbrzych je rozlehlé město: vzdušnou čarou vzdalenost krajných bodů na ose jih-sever činí kolem 16,5 km, a východ-západ kolem 12 km. Město je rozsáhlé na 85 km²; přes polovinu tohoto areálu stanoví lesnatá a travnatá horská pásma a parky: • Park Jana Sobieského - zřízen v roce 1907 na Parkové hoře (Góra Parkowa) v čtvrti Śródmieście • Park Tadeusze Kościuszky - zřízen v roce 1837 v dněšní čtvrti Sobięcin • Park v čtvrti Rusinowa - zřízen v 30. létech 20. století • Park Deportovaných na Sibiř - zřízen v létech 1970-1972 ve Wrocławské ulici • Park v areálu paláce Czerttritzů - zřízen v roce 1886 v Zamkové ulici • Scénický park Książ (Książański Park Krajobrazowy), který formalně existuje od roku 1981, jeho začátky sahají však do první poloviny 18. století. Na severním kraji města se nachází Palmový skleník (Palmiarnia), jeden z nejkrásnějších v Polsku, založen v roce 1811 Janem Henrikem XV Hochbergem. Dnešní čtvrť Stary Zdrój jsou bývalé, známé v Evropě lázně Altwasser. Léčivé vlastnosti místních vod znalí obyvatelé už v době středověku. Lázně fungovaly od roku 1689 do roku 1873, to znamená do doby, kdy minerální vody zanikly v důsledku těžby uhlí. Podle historických záznamů z 17. století sídliště Wałbrzych existovalo už v roce 1191. Pravděpodobně jde o hrad obklopen lesy, v blízkém okolí kostela, u kterého bil zdroj. Dnes je tady Kostel Panny Marie Bolestné na Kostelném náměstí. V pradávné době se obyvatelé hradu zabývali myslivostí, brtnictvím, zemědělstvím a chovem dobytka. Sídliště bylo od roku 1278 částí knížectví świdnického a od roku 1326 - knížectví świdnicko-jaworského. Doklady z roku 1305 a 1382 uvádí názvy města: Waldenberg, Waldenburg, což znamená lesní hrad, nebo lesní hora. V době panování piastovských knížat Bolka I a Bolka II vyl vystaven hrad Nowy Dwór a zámek Książ. Doba piastovská skončila v roce 1392 a knížectví świdnicko-jaworské bylo podřízeno české administrativě. Walbrzych se dostal do rukou slezských rytířských rodů: nejprve Schaffgotschů, pak Czettritzů, kolem roku 1426 získal městská práva, od 1738 roku město vlastnil německý rod von Hochberg, majitelé zámku Książ. V roce 1809 Wałbrzych získal vlastní samosprávu a byl administrovan nezávisle. První písemní doklad, týkající se těžby stříbra a olova na území kolem Wałbrzycha pochází z roku 1366, z doby Bolka II, knížetě świdnicko-jaworského. První záznam o těžbě uhlí pochází z roku 1561. V následujících stoletích se hornictví rychle vyvíjelo, v roce 1778 vznikl tady hornický inspektorát, a v roce 1861 hornický úřád. Nejrychlej se hornictví vyvíjelo v 19. století, díky zavedení parních strojů a železných drach. Jiným důležitým odvětvím walbrzyšského hospodářství, které se vyvíjelo stejně jako hornictví obzvlášť na předělu 19. a 20. století bylo koksárenství. První pokusy koksovat uhlí byly zavedený už v roce 1776. Hospodářský vývoj města ovlivnila také jiná větev průmyslu - tkalcovství, jehož rozkvět případá na 17. a 18. století. V těch dobách byl Wałbrzych centrem výroby a obchodu s lněným plátnem. V roce 1818 byla zavedená do provozu první na kontinentu mechanická přádelna lnu. V 19. století vznikly také podniky odvětví sklářského a metalového - v roce 1821 r. Sklárna Karol, v roce 1822 Továrna na provazy a síťky, v roce 1868 Sklárna Huta Szkła. Byla také zavedená výroba keramiky, v roce 1831 vznikla továrna C. Kristera, a v roce 1845 továrna C. Tielscha, které fungují dodnes. V roce 1843 bylo uvedeno do provozu železnické spojení Wrocław - Świebodzice, které se po několika létech prodloužilo do Wałbrzycha. Moderní komunální zařízení, které umožnilo se městu dál rychle vyvíjet, bylo zavedeno v druhé polovině 19. století - v roce 1863 byla zavedena do provozu plynárna, v roce 1898 elektrárna a tramvajová doprava, v roce 1900 vodovod. Po druhé světové válce Wałbrzych byl znám svým hornictvím a patřil mezi nejvíce industrializovaná města Dolního slezska. V devadesátých létech po pětí stoletích exploatace uhlí, s ekonomických důvodů, byly wałbrzyšské doly likvidovany. Dne 20 září 1996 vyjel na povrch poslední vozík z uhlí. Dnes - od roku 2000 - dějiny těžebního průmyslu prezentuje Muzeum průmyslu a technologie (Muzeum Przemysłu i Techniki).
Tęcza nad Wałbrzychem A rainbow over Wałbrzych Regenbogen über Waldenburg Ducha nad Wałbrzychem
Śródmieście z panoramą Gór Wałbrzyskich Central Wałbrzych with the Wałbrzyskie Mountains in the background Stadtmitte mit dem Panorama der Waldenburger Berge Čtvrť Śródmieście a panoráma Wałbrzyšských hor
Park w dzielnicy Rusinowa Park in the district of Rusinowa Park in dem Stadtteil Rusinowa Park v čtvrti Rusinowa
Aleja brzozowa w Parku im. J. Sobieskiego A birch alley in the Sobieski Park Birkenallee im J. Sobieski Park Březové stromořadí v Parku J. Sobieského
Mauzoleum - dzielnica Nowe Miasto Mausoleum - district of Nowe Miasto Mausoleum - Stadtteil Nowe Miasto Mauzoleum - čtvrť Nowe Miasto
Dzielnica Nowe Miasto - panoramy / District of Nowe Miasto - general view Stadtteil Nowe Miasto - Panoramas / čtvrť Nowe Miasto - panorámaty
Zespół Szkół Nr 1 im. Ignacego Paderewskiego / Ignacy Paderewski Complex of Schools No. 1 / Ignacy Paderewski Schulkomplex Nr.1 / Soubor Škol č. 1 Ignacého Paderewského
Rynek z fontanną Town Square with a fountain Marktplatz mit Brunnen Kašna na náměstí Rynek
Rynek - zabytkowe kamienice Town Square, tenement houses Marktplatz - Altertümliche Häuser Náměstí Rynek - památkové budovy
Rynek, widok na kościół p.w. Św. Aniołów Stróżów, w tle Góry Wałbrzyskie Town Square, view of the Church of Guardian Angels, the Wałbrzyskie Mountains in the background Marktplatz , Blick auf die Schutzengelkirche, im Hintergrund Waldenburger Berge Náměstí Rynek, pohled na kostel sv. Andělu Strážných, v pozadí Wałbrzyšské hory
Rynek - arena wydarzeń kulturalnych i sportowych Town Square - the site of sports and cultural events Marktplatz - Arena kultureller und sportlicher Ereignisse Náměstí Rynek - místo kulturních a sportovních událostí
Rynek Town Square Marktplatz Náměstí Rynek
„Giełda Staroci” w Rynku Antique Fair in the Town Square „Antikbörse” auf dem Marktplatz Trh se starožitnostmi
Występ Zespołu Pieśni i Tańca „Wałbrzych” na wałbrzyskim Rynku The “Wałbrzych” Song and Dance Group performing in the Town Square Auftritt der Gesangs- und Tanzgruppe Waldenburg auf dem Waldenburger Marktplatz Taneční představení skupiny Zespół Pieśni i Tańca Wałbrzych na náměstí Rynek
Rynek - w tle kamienica „Pod Czterema Atlantami” Town Square, the tenement house “Under Four Atlantes” Marktplatz - im Hintergrund das Haus „Pod Czterema Atlantami” (Unter den Vier Atlanten) Rynek - v pozadí dům Pod Czterema Atlantami (u čtyř Atlantů)
„Biblioteka pod Atlantami” - wnętrze “Library under the Atlantes” - interior „Bibliothek unter Atlanten” - Innenraum Knihovna Pod Atlantami (u Atlantů) - interiér
Rynek - Festyn Staropolski Town Square - Old Polish Festivity Marktplatz - Altpolnisches Festival Náměstí Rynek - lidová slavnost Festyn Staropolski
Rynek o świcie, kamienice „Pod Kotwicą” i „Z Trzema Różami” - XVIII w. Town Square at dawn, tenement houses “Under the Anchor” and “Under the Three Roses” - 18th C. Marktplatz bei Morgendämmerung, Häuser „Pod Kotwicą” (Unter den Ankern) und „Pod Trzema Różami” (Unter den Drei Rosen) - 18. Jhd. Náměstí Rynek za úsvitu, domy Pod Kotwica (U kotvy) a Pod Trzema Różami (u Tří růží) - 18. století
Aleja Wyzwolenia o zmierzchu Wyzwolenia Avenue at dusk Befreiungsallee bei Dämmerung Třída Osvobození za soumraku
ul. Gdańska Gdańska Street Gdańska-Straße Ulice Gdańska
Rynek nocą Town Square by night Marktplatz bei Nacht Náměstí Rynek - noční pohled
Ratusz nocą / Town Hall by night / Rathaus bei Nacht / Radnice - noční pohled
Fontanna na Placu Magistrackim Fountain in Magistracki Square Brunnen auf dem Magistracki Platz Kašna -náměstí Magistracké
Ratusz - siedziba władz miejskich Town Hall, seat of the local authorities Rathaus - der Stadtregierungssitz Radnice - sídlo městské administativy
Sala Witrażowa w Ratuszu / Stained Glass Room in the Town Hall / Mosaikfenster Saal im Rathaus / Radnice Vitrážová síň
Pałac rodu Czettritzów zbudowany w latach 1604 - 1628, przebudowany pod koniec XIX w. i na początku XX w. - obecnie siedziba Państwowej Wyższej Szkoły Zawodowej im. Angelusa Silesiusa The Czettritz Palace, erected in the years 1604-1628, reconstructed in late 19th C. and early 20th C., now the seat of the Angelus Silesius State Vocational School of Further Education Das Schloss der Familie Czettritzer errichtet in den Jahren 1604 - 1628, umgebaut am Ende des 19. Jhd. und am Anfang des 20. Jhd. Zurzeit Sitz der Höheren Berufsschule des Angelus Silesius Palác rodiny Czettritzů postaven v létech 1604-1628, přestaven u konce 19. století a na začátku 20. století. Dnes sídlo Státní Vysoké Odborné Školy Angelusa Silesia
ul. Zamkowa - budynek z końca XIX w. / Zamkowa Street - a building from late 19th C. Zamkowa-Straße – Gebäude vom Ende des 19. Jhd. / Ulice Zamkowa, budova z konce 19. století
ul. Matejki - zabudowania z końca XIX w. / Matejki Street - buildings from late 19th C. Matejki-Straße – Bebauungen vom Ende des 19. Jhd. / Ulice Matejki, zástavba z konce 19. století
ul. Matejki / Matejki Street / Matejki-Straße / Ulice Matejki
Muzeum w Wałbrzychu - były Pałac rodziny Albertich zbudowany w 1801 r. Museum of Wałbrzych - former palace of the Alberti family from 1801 Museum in Waldenburg - das frühere Schloss der Familie Albertich errichtet 1801 Muzeum v Wałbrzychu - bývalý palác rodiny Alberti postaven v roce 1801
Muzealne wnętrza - ekspozycje stałe Museum interiors - permanent exhibitions Innenräume des Museums - Dauerausstellung Muzeální interiéry - stálé expozice
Śródmieście latem i zimą - w tle Dom Wycieczkowy „Harcówka” na Górze Parkowej Central Wałbrzych in summer and in winter - in the background, the “Harcówka” Hostel at Mt. Parkowa Stadtmitte im Sommer und Winter - im Hintergrund das Touristenhaus „Harcówka” auf dem Park Berg Śródmieście - léto a zima - v pozadí Turistická chata Harcówka na Parkové hoře
Neogotycki kościół katolicki p.w. Św. Aniołów Stróżów zbudowany w 1904 r. Neo-Gothic Catholic Church of the Guardian Angels, erected in 1904 Neogotische Katholische Schutzengelkirche errichtet 1904 Novogotický katolický kostel sv. Andělů strážných, postaven v roce 1904
Kościół p.w. Św. Aniołów Stróżów o zmierzchu Church of the Guardian Angels at dusk Die Schutzengelkirche bei Dämmerung Kostel sv. Andělů strážných za soumraku
Siedziba Prokuratury, budynek z 1904 r. Prosecutor’s Office, a building form 1904 Sitz der Staatsanwaltschaft, Gebäude von 1904 Sídlo prokuratury, budova z roku 1904
Wałbrzyski Jarmark Świąteczny w Rynku Christmas Fair at Wałbrzych Town Square Waldenburger Weihnachtsmarkt auf dem Marktplatz Wałbrzyšský Vánoční jarmark na náměstí Rynek
Ewangelicki Kościół Zbawiciela zbudowany w 1788 r.; na pierwszym planie Pomnik Niepodległości Evangelical Church of Our Saviour, erected in 1788; in the foreground - Monument of Independence Evangelische Kirche des Erlösers errichtet 1788; im Vordergrund das Unabhängigkeitsdenkmal Evangelický kostel Spasitele postaven v roce 1788 - v popředí památník Nezávislosti
Ewangelicki Kościół Zbawiciela - wnętrze Evangelical Church of Our Saviour - interior Evangelische Kirche des Erlösers - Innenräume Evangelický kostel Spasitele - interiér
Kościółek p.w. Matki Boskiej Bolesnej zbudowany w 1305 r., przebudowany ok. 1720 r. Church of Our Lady of Sorrows, erected in 1305, reconstructed around 1720 Die Kirche der Leidenden Gottesmutter errichtet 1305, umgebaut ca. 1720 Kostelík Panny Marie Bolestné postaven v roce 1305, přestaven kolem roku 1720
Wnętrze kościółka p.w. Matki Boskiej Bolesnej - w ołtarzu Pieta z XV w. / Interior of the Church of Our Lady of Sorrows - at the altar, Pieta from 15th C. / Innenraum der Kirche der Leidenden Gottesmutter - in dem Altar die Pieta vom 15. Jhd. / Interiér kostela Panny Marie Bolestné - na oltáři Pieta z 15. století
Kościół p.w. Serca Jezusowego w dzielnicy Poniatów zbudowany w XIV w., przebudowany w XVI w. Church of the Heart of Jesus in the district of Poniatów, erected in the 14th C., reconstructed in the 16th C. Die Herzjesuskirche in dem Stadtteil Poniatów errichtet im 14. Jhd., umbaut im 16. Jhd. Kostel Srdce Ježíšova v čtvrti Poniatów, postaven v 14. století, přestaven v 16. století
Krzyż pokutny przy ulicy Wilczej A penitential cross at Wilcza Street Sühnekreuz an der Wilcza-Straße Kajícný kříž, ulice Wilcza
Kościół p.w. Św. Anny w dzielnicy Szczawienko zbudowany ok. 1318 r., przebudowany w XVI i XIX w. St. Anna’s Church in the district of Szczawienko, erected in 1318, reconstructed in the 14th and 19th centuries Die Kirche der Hl. Anna in dem Stadtteil Szczawienko errichtet 1318, umgebaut in dem 14. und 19. Jhd. Kostel sv. Anny v čtvrti Szczawienko postaven v roce 1318, přestaven v 14. a pak v 19. století
Nagrobek gen. B.J. Łączyńskiego - brata Marii Walewskiej na cmentarzu przykościelnym The headstone of gen. B.J. Łączyński - Maria Walewska’s brother - in the churchyard Das Grab des Gen. B.J. Łączyński - Bruder von Maria Walewska auf dem Kirchenfriedhof Hřbitovní náhrobek gen. B.J. Łączynského, bratra Marie Walewské, na hřbitově u kostela
Śródmieście - szczyty zabytkowych budowli Central Wałbrzych - tops of the historical buildings Stadtmitte - Giebel altertümlicher Häuser Śródmieście - štíty památkových budov
Aleja Wyzwolenia - zabytkowe budynki z końca XIX w., obecnie Szkoła Podstawowa Nr 28 oraz Zespół Szkół Nr 2 im. H. Kołłątaja Aleja Wyzwolenia - historical buildings from late 19th C., now Primary School No. 28 and the H. Kołłątaj Complex of Schools No. 2 Befreiungsallee - altertümliche Häuser vom Ende des 19. Jhd., zurzeit Grundschule Nr. 28 sowie das H. Kołłątaj Schulkomplex Nr. 2 Třída Osvobození - památkové budovy z konce 19. století, dnes Základní Škola č. 28 a Soubor Škol č. 2 Hugo Kołłątaja
Widok na Śródmieście View of central Wałbrzych Blick auf die Stadtmitte Pohled na čtvrť Śródmieście
ul. Dmowskiego Dmowskiego Street Dmowskiego-Straße Ulice Dmowskiego
ul. Słowackiego Słowackiego Street Słowackiego-Straße Ulice Słowackiego
Orkiestra Symfoniczna Filharmonii Sudeckiej The Sudeten Philharmonic Symphonic Orchestra Symphonieorchester der Sudeten Philharmonie Symfonický orchestr Sudetské Filharmonie
Teatr Dramatyczny im. Jerzego Szaniawskiego - sztuka Witolda Gombrowicza „Iwona, Księżniczka Burgunda” - reż. Artur Tyszkiewicz The Jerzy Szaniawski Dramatic Theatre - a play by Witold Gombrowicz “Yvonne, Princess of Burgundy” - dir. Artur Tyszkiewicz Jerzy Szaniawski Dramentheater - Theaterstück von Witold Gombrowicz „Iwona, Księżniczka Burgunda” - Regie Artur Tyszkiewicz Dramatické divadlo Jerzího Szaniawského - hra od Witolda Gombrowicze Iwona, Księzniczka Burgunda, réžie Artur Tyszkiewicz
Teatr Lalki i Aktora - w przedstawieniach „Tygrys Pietrek” i „Młodzieniec Zaklęty” The Puppet and Actor Theatre in “Tiger Pietrek” and “The Enchanted Youth” Das Puppen- und Schauspieltheater während der Vorstellungen „Tygrys Pietrek” und „Młodzieniec Zaklęty” Divadlo loutky a herce - představení Tygrys Pietrek a Młodzieniec Zaklęty
Zespół Pieśni i Tańca „Wałbrzych” - występ z okazji 50-lecia Zespołu “Wałbrzych” Song and Dance Group - the 50th Anniversary performance Die Gesang- und Tanzgruppe „Wałbrzych” - Auftritt zum 50-Jubiliäum der Gruppe Zespół Pieśni i Tańca Wałbrzych - padesátiletí souboru
Aleja Wyzwolenia / Wyzwolenia Avenue / Befreiungsallee / Třída Osvobození
Plac Grunwaldzki / Grunwaldzki Place / Grunwaldzki Platz / Náměstí Grunwaldzké
ul. Wysockiego / Wysockiego Street / Wysockiego-Straße / Ulice Wysockiego
Kamienica z początku XX w. - ul. Słowackiego A tenement house from early 20th C. - Słowackiego Street Ein Haus vom Anfang des 20. Jhd. - Słowackiego-Straße Dům ze začátku 20. století - ulice Słowackiego
Budynek Sądu Rejonowego z 1852r. - ul. Słowackiego Building of the Regional Court of Justice from 1852 - Słowackiego Street Bezirksgerichtgebäude aus dem Jahre 1852 - Słowackiego-Straße Budova Obvodního soudu z roku 1852 - ulice Słowackiego
Budynek Poczty Głównej z 1907 r. - ul. Słowackiego Main Post Office from 1907 - Słowackiego Street Hauptpostgebäude von 1907 - Słowackiego-Straße Budova Hlavní pošty z roku 1907 - ulice Słowackiego
ul. Kopernika Kopernika Street Kopernika-Straße Ulice Kopernika
Panorama Śródmieścia General view of central Wałbrzych Das Panorama der Stadtmitte Panoráma čtvrti Śródmieście
Pogotowie Ratunkowe i Specjalistyczny Szpital Zespolony im. S. Batorego - zabudowania z początku XX w. Accidents and Emergency Service and the S. Batory Specialist Hospital - buildings from early 20th C. Rettungsdienst und das S. Batory Fachkrankenhauskomplex - Bebauungen vom Anfang des 20. Jhd. Záchranná stanice a Poliklinika S. Batorého, zástavba z začátku 20. století
Dzielnica Stary Zdrój - zabytkowy dworzec kolejowy Wałbrzych Miasto i były Dom Zdrojowy „Lwi Gród” z 1800 r. District of Stary Zdrój - historical railway station Wałbrzych Miasto and the former “Lwi Gród” Spa House from 1800 Stadtteil Stary Zdrój - antiker Bahnhof Wałbrzych Miasto und das ehemalige Kurhaus „Lwi Gród” (Löwengarten) von 1800 Čtvrť Stary Zdrój - památkové Nádraží Walbrzych- Město a bývalé lázně Lwi Gród z roku 1800
Dzielnica Stary Zdrój z widokiem na górę Chełmiec District of Stary Zdrój with a view of Mt. Chełmiec Stadtteil Stary Zdrój mit dem Blick auf den Berg Chełmiec Čtvrť Stary Zdrój a pohled na kopec Chełmiec
ul. Gen. W. Sikorskiego, zabudowa mieszkaniowa Śródmieścia Gen W. Sikorskiego Street, housing buildings of central Wałbrzych Gen. W. Sikorskiego-Straße, Wohnbebauung der Stadtmitte Ulice gen. W. Sikorskiego, obytná zástavba čtvrti Śródmieście
ul. Gen. W. Sikorskiego z widokiem na zabudowania ul. Żeromskiego Gen. W. Sikorskiego Street with a view of buildings in Żeromskiego St. Gen. W. Sikorskiego-Straße mit dem Blick auf die Bebauungen der Żeromskiego-Straße Ulice gen. Sikorskiego a pohled na budovy v ulici Żeromskiego
Chełmiec - szczyt Gór Wałbrzyskich - widok z Dzielnicy Biały Kamień Mt. Chełmiec - a peak in the Wałbrzyskie Mountains - view from the district of Biały Kamień Chełmiec - Gipfel der Waldenburger Berge - Blick aus dem Stadtteil Biały Kamień Chełmiec - kopec Wałbrzyšských hor - pohled z čtvrti Biały Kamień
Spotkanie żałobne po śmierci Papieża Jana Pawła II na górze Chełmiec A remembrance service after the death of Pope John Paul II on Mt. Chełmiec Trauertreffen nach dem Tod des Papstes Johannes Paul II auf dem Berg Chełmiec Smuteční shůze po smrti svátého otce Jana Pavla II na kopci Chełmiec
Wałbrzych nocą Wałbrzych by night Waldenburg bei Nacht Wałbrzych - noční pohled
Muzeum Przemysłu i Techniki Museum of Industry and Technology Industrie- und Technikmuseum Muzeum průmyslu a technologie
Muzeum Przemysłu i Techniki - górnicza łaźnia Museum of Industry and Technology - miners’ bathroom Industrie - und Technikmuseum - Bergbaubadeanstalt Muzeum průmyslu a technologie - koupelna havířů
Muzeum Przemysłu i Techniki - fragment Lisiej Sztolni Museum of Industry and Technology - fragment of the Fox Adit Industrie - und Technikmuseum - Fragment des Fuchsstollens Muzeum průmyslu a technologie - chodba Lisia Sztolnia
Zabytkowy szyb „Tytus” - dzielnica Konradów Historical “Tytus” shaft - district of Konradów Antiker Schacht „Tytus” - Stadtteil Konradów Památkový důl Tytus - čtvrť Konradów
Osadnik pokopalniany Post-mining settling tank Bergbauliches Becken Usazovací nádrž
Rajd Samochodów Terenowych „Hałda” The “Hałda” Off Road Car Rally Geländewagenrennen „Hałda” Závod terénních vozů Hałda
Dzielnica Podgórze - wiadukt kolejowy z 1880 r. District of Podgórze - railway bridge from 1880 Stadtteil Podgórze - Bahnüberführung von 1880 Čtvrť Podgórze - nadjezd z roku 1880
Widok na parowozownię i bocznicę kolejową Dworca Głównego w dzielnicy Podgórze View of engine house and railway siding of the Main Railway Station in the district of Podgórze Blick auf den Lokschuppen und den Anschlussgleis des Hauptbahnhofes in dem Stadtteil Podgórze Pohled na depo a vlečku Hlavního nádraží v čtvrti Podgórze
Dzielnica Podgórze - widok na osiedle mieszkaniowe i zabytkowy obiekt przy ul. Nowy Dom District of Podgórze - view of a housing estate and a historical building at Nowy Dom Street Stadtteil Podgórze - Blick auf eine Wohnsiedlung und ein antikes Objekt an der Nowy Dom-Straße Čtvrť Podgórze - pohled na sídliště a památkový objekt v ulici Nowy dom
Ruiny piastowskiej warowni Nowy Dwór na Górze Zamkowej Ruin of the Piasts’ Nowy Dwór stronghold on Mt. Zamkowa Ruinen der Piastenfestung auf dem Schlossberg Zřícenina piastovské pevnosti Nowy Dwór na Zámecké hoře (Góra Zamkowa)
Wałbrzyska Specjalna Strefa Ekonomiczna „INVEST-PARK” - w tle panorama Gór Wałbrzyskich The “INVEST-PARK” Special Economic Zone of Wałbrzych - a panorama of the Wałbrzyskie Mountains in the background Waldenburger Sonderwirtschaftzone „INVEST-PARK” - im Hintergrund das Panorama der Waldenburger Berge Wałbrzyšská ekonomická zona INVEST-PARK, v pozadí panoráma Wałbrzyšských hor
Osiedle mieszkaniowe Podzamcze Housing estate of Podzamcze Wohnsiedlung Unterschloss Sídliště Podzamcze
Dzielnica Piaskowa Góra - widok na osiedle domków jednorodzinnych i centrum handlowe District of Piaskowa Góra - view of the residential estate and a shopping centre Stadtteil Piaskowa Góra - Blick auf eine Wohnsiedlung von Einfamilienhäusern und ein Einkaufszentrum Čtvrť Piaskowa Góra - pohled na sídliště a obchodní centrum
Zabytkowa Palmiarnia zbudowana w 1914 r. - szklana kopuła i wnętrze Historical Palm House erected in 1914 - glass dome and interiors Antikes Palmenhaus errichtet 1914 - Glaskoppel und Innenraum Památkový palmový skleník, postaven v roce 1914 - skleněná kopule a interiér
Zamek Książ w zimowej szacie Książ Castle in winter Schloss Fürstenstein bedeckt mit einer Schneedecke Zámek Książ v zimních barvách
Zamek Książ skrzydło południowe. Po prawej: aleja lipowa. / Książ Castle, the southern wing. On the right: a lime tree alley Schloss Fürstenstein Südflügel. Rechts: Lindenallee. / Zámek Książ - jižní křídlo. Na pravé straně - lipové stromořadí
Brama wjazdowa w Książańskim Parku Krajobrazowym / Entry gate in the Książański Scenic Park Einfahrtstor in das Landschaftsschutzgebiet von Fürstenstein / Vjezd do Scénického parku Książ Mauzoleum rodziny von Hochberg / The von Hochberg family mausoleum Das Mausoleum der Familie von Hochberg / Mauzoleum rodiny von Hochberg
Brama wejściowa do Zamku Książ Entrance gate to the Książ Castle Eingangstor in das Schloss Fürstenstein Vchod do zámku Książ
Przedzamcze Castle’s front court Vorschloss Podzamčí
Zamek Książ - neorenesansowa fasada zachodnia Książ Castle - neo-Renaissance western façade Schloss Fürstenstein - Neorenaissancewestfassade Zámek Książ - novorenesanční západní průčelí
Zamek Książ - budynek bramny i oficyny gospodarcze Książ Castle - the gate building and auxiliary outbuildings Schloss Fürstenstein Torgebäude und Wirtschaftshintergebäude Zámek Książ - brána a postranní křídlo
Festiwal Kwiatów i Sztuki w Zamku Książ Festival of Flowers and Art in the Książ Castle Das Blumen- und Kunstfestival in dem Schloss Fürstenstein Festival květin a umění v zámku Książ
Zamek Książ - barokowa fasada i dziedziniec honorowy - I poł. XVIII w. Książ Castle - Baroque façade and the court of honour - early 18th century Schloss Fürstenstein - Barockfassade und Ehrenhof - erste Hälfte des 18. Jhd. Zámek Książ - barokní průčelí a čestné nádvoří - 1. polovina 18. století
Przedstawienie Teatru Lalki i Aktora na zamkowym dziedzińcu Performance by the Puppet and Actor Theatre at the castle court Vorstellungen des Puppen- und Schauspieltheaters auf dem Schlosshof Představení Divadla loutky a herce (Teatr Lalki i Aktora) na zámeckém nádvoří
Kamienny herb książęcy von Pless z 1855 r. na budynku bramnym Zamku Książ Stonework coat of arms of the von Pless family from 1855 on the gate building in Książ Castle Das aus Stein Fürstenwappen von Pless von 1855 auf dem Torgebäude des Schlosses Fürstenstein Kamenný knížecí erb rodiny von Pless z roku 1855 na bráně zámku Książ
Zamek Książ - barokowe wnętrze Sali Maksymiliana Książ Castle - Baroque interior of the Maximilian’s Room Schloss Fürstenstein - Barockinnenraum des Maximilian Saals Zámek Książ - barokní interíér Maximiliánovy síně
Bolko Graf von Hochberg Bolko, count von Hochberg Bolko Graf von Hochberg Bolko Graf von Hochberg
Międzynarodowy Festiwal Muzyki Kameralnej im. Księżnej Daisy w Zamku Książ The Princess Daisy International Festival of Chamber Music in Książ Castle Internationales Kammermusikfestival der Fürstin Daisy im Schloss Fürstenstein Mezinárodní festival komorní hudby kněžny Daisy v zámku Książ
Salon Biały / The White Room / Weißer Salon / Bílý salón
Salon Zielony / The Green Room / Grüner Salon / Zelený salón
Salon Chiński / The Chinese Room / Chinesischer Salon / Činský salón
Salon Gier / The Games Room / Spielsalon / Salón her
Wielkie malowanie w Zamku Książ Massive painting in Książ Castle Großes Malen in Schloss Fürstenstein Setkání nejmladších umělců v areálu zámku Książ
Wałbrzyska Galeria Sztuki Biuro Wystaw Artystycznych „Zamek Książ” / The BWA “Zamek Książ” Art Gallery / Waldenburger Kunstgalerie Büro der Kunstausstellungen „Schloss Fürstenstein” / Walbrzyšska umělecká galerie Biuro Wystaw Artystycznych v zámku Książ
Tarasy Zamku Książ Terraces of the Książ Castle Terrassen des Schlosses Fürstenstein Zámek Książ - terásy
Zamek Książ jesienią - neorenesansowe skrzydło północne Książ Castle in autumn - neo-Renaissance northern wing Schloss Fürstenstein im Herbst - Neorenaissancenordflügel Podzim na zámku Książ - novorenesanční severní křídlo
Rododendrony Rhododendrons Rhododendrons Rododendrony
Baszta Prochowa - widok na Książański Park Krajoobrazowy Gunpowder Keep - view of the Książański Scenic Park Schiesspulverbastei - Blick auf das Landschaftsschutzgebiet von Fürstenstein Prašná bašta a pohled na Scénický park Książ
Wyścig kolarstwa górskiego Skoda Auto Grand Prix MTB Skoda Auto Grand Prix MTB mountain bike race Bergfahrradrennen Skoda Auto Grand Prix MTB Stíhací závod Škoda Auto Grand Prix MTB
Mistrzostwa Europy MTB w 2004 r. - Maraton, Cross Country, Downhill European MTB Championship in 2004 - Marathon, Cross Country, Downhill Europa Meisterschaft MTB 2004 - Marathon, Cross Country, Downhill Místrovství Evropy MTB v roce 2004 - Maraton, Cross Country, Downhill
Zabudowania Stada Ogierów Książ - pierwsza połowa XX w. / Buildings of the Książ Stud and Stable - early 20th century Bebauungen des Hengstgestüts Fürstenstein - erste Hälfte des 20. Jhd. / Budovy Hřebčina a konírny Książ - první polovina 20. století
Stajnie Stables Pferdeställe Stáje
Zabytkowa kryta ujeżdżalnia / Historical indoor riding hall / Antike überdachte Reitbahn / Památková zastřešená jízdárna
Międzynarodowe Zawody w Ujeżdżeniu CDI - hipodrom Stada Ogierów Książ International Dressage Tournament CDI - hippodrome of the Książ Stud and Stable Internationale Reitwettkämpfe CDI - Reitbahn des Hengstgestüts Fürstenstein Mezinárodní závod v ujíždění CDI - závodiště dostihových koní
Książański Park Krajobrazowy The Książański Scenic Park Fürstenstein Landschaftsschutzgebiet Scénický park Książ
Zamek Stary Książ - romantyczna, neogotycka ruina z 1797 r. / Old Książ Castle - romantic, neo-Gothic ruin from 1797 / Schloss Altfürstenstein - romantische, neogotische Ruinen von 1797 / Zámek Stary Książ - romantická, novogotická zřícenina z roku 1797
Muflony w Książańskim Parku Krajobrazowym Mouflons in the Książański Scenic Park Mufflons in dem Landschaftsschutzgebiet von Fürstenstein Muflony v Scénickém parku Książ
Jelenie zimą - w dali widok osiedla mieszkaniowego Podzamcze / Deer in winter, in the distance - the Podzamcze housing estate Hirsche im Winter - in der Ferne der Blick auf die Wohnsiedlung Podzamcze / Jeleny v zimě - v dálce pohled na sídliště Podzamcze
Muflony - tryk i owca z jagnięciem Mouflons - a ram and a ewe with a lamb Mufflons - Ein Widder und ein Schaf mit einem Lamm Muflony - beran, ovce a jahně
Młody Puchacz - Książański Park Krajobrazowy
A young eagle owl - the Książański Scenic Park Ein junger Uhu - Landschaftsschutzgebiet von Fürstenstein Mladý výr - Scénický park Książ
Śnieżyca wiosenna - rezerwat „Przełomy pod Książem” Spring snowflakes - the “Książ Gorges” reserve Frühlingsschneegestöber - Reservat „Przełomy pod Książem” Bledule - přírodní rezervace Przełomy pod Książem
Pióropuszniki strusie w Książańskim Parku Krajobrazowym / Ostrich ferns in the Książański Scenic Park / Straußfarne in dem Landschaftsschutzgebiet von Fürstenstein / Pérovníky v Scénickém parku Książ
Krzysztof Żarkowski e-mail:
[email protected]
Fotograf, urodzony w Wałbrzychu, z zamiłowania przyrodnik, autor licznych wystaw i publikacji m.in. albumu „Obrazy Przyrody Wałbrzyskiej”, laureat wielu nagród.
... mojej mamie Krzysztof
Album wydano przy współpracy i na zlecenie Urzędu Miejskiego w Wałbrzychu Plac Magistracki 1 58-300 Wałbrzych tel. +48 74 66 55 112, 74 66 55 318 e-mail:
[email protected]
www.um.walbrzych.pl
Opracowanie graficzne i druk: Agencja Reklamowa MIRWAL ART Sp. z o.o. www.mirwal.com.pl Tłumaczenia: język angielski - Rajmund Matuszkiewicz język niemiecki - Iwona Wigórska i Magdalena Klasa język czeski - Katarzyna Uczkiewicz-Styś Nakład 3.000 egzemplarzy Wydanie I, czerwiec 2006 Wszelkie prawa zastrzeżone All rights reserved Alle Rechte vorbehalten. Všechna práva vyhrazená © Copyright by Urząd Miejski w Wałbrzychu Wałbrzych 2006
ISBN 83-88069-12-8
www.um.walbrzych.pl
