MVO is niet Duurzaam Masterclass Rotterdam 05 juli 2012
Prof. Jan Rotmans www.twitter.com/janrotmans
MVO 3.0
MVO 1.0 jaren 80 / 90 van de vorige eeuw compensatiegedachte iets terug doen voor samenleving voor aangerichte schade
‘minder slecht’ ondernemen door iets terug te doen projecten in ontwikkelingslanden wereldverbeteraars, oprichting Triodos bank
prijzen voor duurzaam ondernemen en mvo
MVO 2.0 eind vorige eeuw, begin van deze eeuw
triple-p gericht op economische prestaties (profit) met respect voor de sociale kant (people)
binnen de ecologische randvoorwaarden (planet)
imago, buitenkant, rapportages, normen
MVO 2.0 praktijk economische prestaties prioritair goed human resources beleid verminderen energiegebruik, CO2-uitstoot
‘dingen minder slecht doen’ incrementele innovatie i.p.v. radicale innovatie
Indexering en Normering Dow Jones Sustainability Index
Shell jarenlang hoog in de ranglijst bonussysteem top gekoppeld aan Dow Jones tot 2011, toen verwijderd uit ranglijst
MVO 3.0 vanaf 2010
groene economie waardencreatie staat centraal maatschappelijke waarde financiële waarde bedrijfswaarde
’dingen echt goed doen’
Samenleving steeds Veeleisender bedrijven zijn mede verantwoordelijk voor maatschappelijke kwaliteit schoon vervoer, schone lucht, schoon water
wie onduurzaam produceert wordt gestraft wie schoon produceert wordt beloond
MVO 3.0 transitie
van
naar
imago
identiteit
buitenkant
binnenkant
rapportage
internalisering
ethiek/normen
maatschappelijk
reductionistisch
holistisch
lineair
circulair
MVO 3.0 alles verandert verantwoordelijkheden productieproces doelstellingen missie
business modellen competenties
aanbestedingen
Van Gansewinkel van vuilnisverwerker tot grondstoffenleverancier vaandeldrager van circulaire economie
inzamelterreinen voor: hout, plastic, papier, metalen, frituurvet, olie hout wordt spaanplaat, bouwafval wordt fundering verf wordt ethanol, 60% van afval wordt grondstof
organisatie in transitie
Koplopers Desso
van Gansewinkel Unilever Philips DSM
Groene Economie
Groene Econoie 1. clean and safe schone producten, materialen en energie
2. circular afval als grondstof voor nieuw producten: sluiten kringlopen
3. bio-based groene grondstoffen als basis: planten & rest producten
Derde Industriële Revolutie 1ste Industriële Revolutie kolen, stoommachine
2de Industriële Revolutie olie, verbrandingsmotor
3de Industriële Revolutie duurzame energie, groene grondstoffen
Clean Tech Industrie schone energie schoon transport schone water technologie schone afvalverwerking
schone chemie
Groene Economie is ‘booming’ mondiale economie ontstaat rondom ‘clean tech industry’ snelst groeiende industrie ter wereld 2011: 300 miljard dollar (30% groei t.o.v. 2010) China Germany United States Italy
55 miljard 42 miljard 35 miljard 17 miljard
Nederland
2.5 miljard
Clean Energy Technology growth rates per country
Relative Clean Tech value added weighted by GDP 2010 [% EUR] (bron WNF)
Groene Economie is ‘booming’ China investeert komende 5 jaar 235 miljard euro in schone technologie VW investeert 1 miljard in duurzame energie (windmolenpark, waterkracht centrale) Unilever wil omzet verdubbelen en voetprint halveren in 2020 Duitse Nationale Bank: 100 miljard voor duurzame energie
groene revolutie ontspruit
Groene Economie is Banen motor huidige mondiale omzet in duurzaamheidssector is 1400 miljard $ omzet verdubbelt komende 5 jaar
levert ca. 100 miljoen groene banen op duurzame energie: duurzame bouw: duurzame diensten:
20 miljoen nieuwe banen 15 miljoen nieuwe banen 10 miljoen nieuwe banen
Groene Economie in Europa groene economie is van cruciaal belang voor Europa in potentie 22 miljoen Europeanen betrokken in 2012: 1-3% van totale werkgelegenheid in 2020: 5-10% van totale werkgelegenheid
Duitsland is de absolute koploper Denemarken doet het heel goed
Engeland doet het goed 5% groene groei in 2011, 1 miljoen groene banen, 152 miljard euro
Duurzaamheid in DNA Economie
“
wie niet aan duurzaamheid werkt heeft als
bedrijf over 15 jaar geen bestaansrecht meer” Paul Polman, CEO Unilever
Conclusie er ontstaat nieuwe, groene economie snelst groeiende industrie ter wereld
Nederland haakt (nog) niet aan
Kantelpunt
Transitie naar duurzame samenleving Doorontwikkelingsfase
25 jaar
25 jaar
Oud Paradigma
Nieuw Paradigma
Oude Instituties
Kantelpunt
Opbouw van duurzame samenleving
Voorontwikkelingsfase
Nieuwe Instituties
Tijd
We zitten hier
Paradigma Wisseling oude wereldbeeld
nieuwe wereldbeeld
exploitatiemodel
co-operatiemodel
economisch rendement
maatschap. rendement
lineaire processen
kringlopen
waarde ontlenen
waarde creëren
zelfredzaam
samenredzaam
Structuur Wisseling oude structuur
nieuwe structuur
verticaal
horizontaal
hiërarchisch
netwerken
top-down
bottom-up
centraal
decentraal
zuilen
gemeenschappen
Sturingswisseling oude sturing mono-actor sturing controle, beheersing
nieuwe sturing netwerksturing adaptief, anticipatief
zekerheid
onzekerheid
simplexiteit
complexiteit
regisseren
faciliteren
Samenleving kantelt oude, verticale instituties lopen op hun einde vakbonden, omroepen, kerken, milieuorganisaties, politieke partijen
nieuwe, horizontale verbanden ontstaan gemeenschappen, coöperaties, sociale & fysieke netwerken
Opbouw en Afbraak
Sluipende Revolutie creatieve, innovatieve jongeren breken uit systeem
commerciële grootbedrijven van de markt bureaucratische grootbedrijven van de staat beweging van onderop vanuit passie en inspiratie
glocalisering
(Systeem)Transitie
Transitie fundamentele verandering in structuur, cultuur en werkwijze structuur:
institutionele, economische, fysieke structuur
cultuur:
gedeelde beelden, waarden, paradigma’s
werkwijzen:
routines, regels, gedrag
fundamentele omslag in denken & handelen op systeemniveau
Transitie
transitie is fundamentele verandering in ons denken, handelen en organiseren
Transitie = Slagveld evolutionaire revolutie 3 van de 5 verhuisbedrijven zullen sneuvelen
slimste bedrijven overleven, niet de grootste
Transitie naar Duurzame Economie Van
Naar
CO2-gebaseerd
CO2-arm
lineair
gesloten kringlopen
fossiele brandstoffen
groene grondstoffen
recyclen
upcyclen
bezit
ruilen / huren
SysteemTransitie Bedrijfstransitie
Persoonlijke transitie
Cascade van Transities Maatschappelijke Transities
Sector Transities
Bedrijfs Transities
Persoonlijke Transities
Bedrijfstransitie
Transitie binnen een bedrijf kent verschillende fasen: 1. voorontwikkeling
[ bewustwording ]
2. doorbraak
[ strategie / missie ]
3. versnelling
[ DNA van bedrijf ]
4. consolidatie
[ uitvoering ]
Verschillende fasen van transitie Stabilizatie
Systeem indicator
Acceleratie Take off
Voorontwikkeling
tijd
Transitiestrategie voor bedrijf reserveer 5-10% ruimte voor duurzame innovatie creëer niches binnen bedrijf voor koplopers
ontwikkel lange-termijn perspectief vanuit nieuwe structuur, cultuur, werkwijze
doe mee met duurzame innovatie-experimenten niche-experimenten sluit nieuwe coalities met a-typische partijen ongedachte combinaties kunnnen innovatief zijn
zet in op cultuurverandering binnen bedrijf scholing, competentieontwikkeling
Transitie Uitvoering • mobiliseer koplopers binnen bedrijf
• ontwikkel transitieplan met koplopers • start doorbraakprojecten met koplopers
• opschalen van succesvolle doorbraakprojecten
kleine initiatieven kunnen voor doorbraken zorgen
Persoonlijke Transitie
Persoonlijke transitie elke systeemtransitie vergt een persoonlijke transitie mentale schaalsprong reflectiviteit reflexiviteit
Persoonlijke transitie existentiële angst je weet niet wat je krijgt, maar je weet wel wat je verliest
Mentale transitie positieve prikkels inspiratie taal
symbolen iconen
waarden
Mentale transitie negatieve prikkels angst boosheid
frustratie tegenwerking
sabotage
Transitie ontstaat alleen uit
inspiratie en positieve energie
Cases - Terberg Autoleasing - Erkende Verhuizers - Feyenoord - Eneco
Terberg Autoleasing
Autoleasing 3.0 van autoleasebedrijf
naar mobiliteitsprovider
Mobiliteit als Dienst •
mobiliteit als een dienst keuze uit snelheid, comfort, service, betaalbaarheid
•
mobiliteitsmakelaar reismenu van deur to deur o.b.v. preferenties
•
individueel of als groep wijk, straat, dorp, bedrijf, gezin, gemeenschap
Mobiliteit in Transitie van
naar
product
dienst
automobiliteit
ketenmobiliteit
fossiel
hybride / elektrisch
Lease Vak Verandert niet alleen meer het product auto slijten maar de volledige mobiliteitsbehoefte organiseren voor een klant op duurzame wijze extra faciliteiten: voeding, telecom, verzorging
Nieuwe mensen & competenties mensen die kunnen: - communiceren - coördineren
- onderhandelen - samenwerken
- faciliteren
co-creatie
Business Model 3.0 gericht op het volledig faciliteren van de mobiliteitsklant service van deur tot deur
langdurige relatie met de klant kwaliteit is belangrijker dan kwantiteit duurzaamheid is uitgangspunt
Positie Terberg AutoLeasing familiebedrijf, werken zo’n 120 mensen was in 2003 nog koploper met concept ‘groene leasing’ was gericht op reduceren van CO2-uitstoot is nu geen koploper meer maar middenmoter op zoek naar nieuw duurzaamheids concept
In welke fase van transitie zit Terberg? tussen transitiefase 1 en 2
zit nog NIET in het DNA van het bedrijf
van ATTITUDEverandering naar GEDRAGSverandering
meer LEF en LEIDERSCHAP nodig door hele organisatie
Transitiefase Terberg Leasing Duurzaam leasebedrijf Stabilisatie
huidige situatie Acceleratie
Take-off
Voorontwikkeling
2000
2012
2050
tijd
Transitiepatroon Terberg Leasing LEIDERSCHAP aan top, NIET bij middenkader / werkvloer
VISIE ONTBREEKT , blijft steken in ideeën
STRATEGIE voor duurzaamheid ONTBREEKT
ANGST voor verandering bij middenkader / werkvloer
Conclusie Terberg Leasing • CRISES veranderen autolease branche definitief •
traditionele autolease bedrijven VERDWIJNEN
• vak van autoleaser verandert ONOMKEERBAAR mobiliteitsprovider faciliteert mobilist
• Terberg wil TRANSITIETRAJECT in met koplopers
Erkende Verhuizers
Verhuizen 3.0 verhuizen wordt een coördinerende dienst verhuisklant wordt volledig gefaciliteerd alles rondom nieuwe locatie wordt geregeld
hardware en software
Verhuizen in Transitie van
naar
product
integrale dienst
fysiek transport
coördinatie
centraal
decentraal/lokaal
Prognoses in Verhuizen aantal verhuizingen van vóór crisis komt NIET terug - crisis is semi-permanent - aantal huishoudens neemt sterk af - worden veel minder nieuwe huizen/kantoren gebouwd
- mensen gaan meer zelf doen: prosument
Prognoses in Verhuizen aantal verhuizingen van vóór crisis komt NIET terug - vergrijzing maakt minder mobiel - het nieuwe werken maakt flexibeler - van bezit naar verhuur / lenen
van 100.000 particuliere verhuizingen naar 50.000 verhuizingen van 25.000 zakelijke verhuizingen naar 15.000 verhuizingen
Transitie in Vastgoed
“van Bob de Bouwer naar Hendrik-Jan de Tuinman”
Systeem Crisis vastgoedontwikkeling zit op doodlopende weg
crisis laat vastgoedontwikkeling imploderen
vastgoedsector verandert onomkeerbaar
Opgave komende 5 jaar overleven door aanpassen daarna definitief transformeren tot:
bedrijf dat de verhuisklant volledig faciliteert netwerkorganisatie dat samenwerkt met: energiebedrijf, zorgleverancier, telecombedrijf, waterleidingbedrijf, communicatiebureau
Verhuisvak Verandert niet alleen meer fysieke verplaatsingen
niet alleen maar ‘hardware’
wel alles regelen rondom nieuwe locatie ook ‘software’
energie, telecom, zorg, water, communicatie
Business Model 3.0 gericht op het volledig faciliteren van de verhuisklant kwaliteit is belangrijker dan kwantiteit het creëren van maatschappelijke waarde duurzaamheid wordt mede bepalend
Nieuwe mensen & competenties mensen die kunnen: - communiceren - coördineren - onderhandelen - samenwerken - faciliteren
Transitiefase Erkende Verhuizers Duurzaam leasebedrijf Stabilisatie
huidige situatie Acceleratie
Take-off
Voorontwikkeling
2000
2012
2050
tijd
Transitiepatroon Erkende Verhuizers OVERLEVEN is het parool bij verhuisbedrijven
TRADITIONELE BRANCHE, veel familiebedrijven
KOPLOPERS zetten al in op faciliterende verhuisdienst
nog 35 km te gaan van de TRANSITIEMARATHON
Conclusie Erkende Verhuizers • CRISES veranderen verhuisbranche definitief •
traditionele verhuisbedrijven VERDWIJNEN
• NETWERKBEDRIJVEN faciliteren verhuisklant • vak van verhuizer verandert ONOMKEERBAAR
netwerk coördinator
Feyenoord 09.30 – 10.15
Ontvangst en rondleiding stadion
10.15 – 10.30
Presentatie duurzaamheid
10.30 – 12.30
Brainstorm rondom het thema Omgeving (inclusief
lunch)
12.30
Afsluiting
Voetbalclub 3.0 voetbalclubs worden mede verantwoordelijk voor: leefbaarheid, gezondheid en educatie van mensen
die taak was voorheen voorbehouden aan de overheid. overheid delegeert dat naar maatschappelijke partners
maatschappelijke taken worden steeds belangrijker voor voetbalclubs. Voetbal wordt onderdeel van pakket
Twente Koploper MVO heeft 3 achterstandswijken geadopterd achterstandswijk Berflo Es in Hengelo Twente heeft in die wijk oefenaccomodatie
Twente mede verantwoordelijk voor leefsituatie wijk Sander Boschker ambassadeur voor wijk
medewerkers Twente actief in diverse projecten risicojongeren lopen stage bij sponsors Twente
Omgeving Maatschappelijk Verantwoord Ondernemen hoe ga je als club om met: - sponsors
- supporters - lokale overheid
- onderwijsinstellingen - woningcorporaties - bedrijven
Sponsors sponsors anno 2012 financieren niet zomaar in club sponsors willen samen ontwikkelen en investeren sponsors willen co-creatie en co-productie
sponsors willen zich associëren met positieve waarde
Supporters Feyenoord is een echte volksclub
heeft meest trouwe supporters van Nederland fungeert bij thuiswedstrijden als 12de man schaduwzijde: agressie en negatief imago invloed van harde kern op cultuur is negatief periodieke intimidatie
Prototype Feyenoord Supporter
Ideaaltypische supporter in 2025 50+ers domineren families zijn bepalend: opa’s, kinderen, kleinkinderen multi-cultureel 30% vrouwen en meisjes
cultuuromslag
Cultuur stoer, rauw, hard warme kant wordt te weinig benadrukt wat zijn kernwaarden die je wilt uitstralen?
Feyenoord Familie
Lokale Overheid relatie met de deelgemeenten Feyenoord/IJsselmonde relatie met de gemeente spanningsvol
co-partnership?
Onderwijsinstellingen basisscholen middelbare scholen hoge scholen universiteit
structurele samenwerking?
Woningcorporaties Woonstad / Vestia / Havensteder/ Woonbron kennen achterstandswijken goed structurele samenwerking t.a.v.: huisvesting? energie? jeugdopvang
Bedrijven in Omgeving relatie met bedrijven in omgeving gezamenlijk plan voor gebiedsontwikkeling? gezamenlijk plan voor energie, water, afval? tegenstrijdige belangen inzake Stadionpark?
Huidige Identiteit
Underdog ontwikkeld vanaf jaren ’80
Beste, Grootste Club ontwikkeld vanaf jaren ‘30
Identiteit Feyenoord 3.0 ‘de eeuwige underdog’ ‘groot kampioen’
‘dé club van Nederland’ ‘opleidingsclub voor Europa’ ‘FC Rotterdam’
Kernwaarden Feyenoord 3.0 veilig
gezellig
schoon
feest macho
stoer feminien
Rotterdams
Nationaal
Internationaal
volks
burgerlijk
kameraadschap
MVO Feyenoord = zoektocht naar nieuwe identiteit
MVO-projecten Feyenoord - Scoren in Noord - Scoren op Zuid - Feyenoord Amateurpartners
- Goede Doelen - Giovanni van Bronckhorst Academy - Feyenoord Jeugdproject - Scoren voor gezondheid - Feyenoord Footy 4 All
- City Stewards
Status MVO Feyenoord Feyenoord Foundation voor fondsenwerving veel projecten, maar losse projecten zonder samenhang
zit op uitvoeringsniveau in de organisatie moet op strategisch niveau (directieniveau) in organisatie geen overkoepelende doelstelling voor MVO
Conclusie Feyenoord 3.0 1. kwaliteitsverbetering is nodig qua mensen en organisatie
2. cultuuromslag is nodig: van underdog naar kampioen 3. kernwaarden herijken voor nieuwe identiteit 4. hoger ambitieniveau voor MVO
5. directeur MVO en projectmanager MVO
Eneco
Transitie Energiebedrijven van:
naar:
• producent
• co-producent
• producten
• diensten
• korte-termijn winst
• lange-termijn waarde
• competitie
• partnerships
• efficiency
• effectiviteit
Nieuwe rol Eneco initiatiefnemer
veranderings agent facilitator gebiedsontwikkelaar
leiderschap voor duurzame gebiedsontwikkeling
ENECO in 2027 leverancier van energiediensten op maat verdienen aan minder energie van Kwh naar totaal energieconcept
co-producent van energie in gemeenschappen allianties met bouwers en mobiliteitsmakelaars energiebeheerder van de Stadshavens
Bedrijfstransitie ENECO duurzaamheid als leidraad voor bedrijfsstrategie
duurzaamheidsvisie ontwikkelen en implementeren beschermde ruimtes voor koplopers binnen bedrijf niche-experimenten met hoog risicogehalte systematisch leerervaringen vastleggen
Bedrijfstransitie ENECO andere cultuur, structuur en werkwijze andere organisatie cellulair, lerende organisatie, experimenteerruimtes
andere cultuur aanvallend, gedurfd, pro-actief
ander type mensen friskijkers, dwarsdenkers, recalcitrant, ondeugend
Leiderschap in duurzame energie pro-actieve opstelling wat betreft duurzame energie
energie-neutraal als norm stellen voor projecten energie-leverend als toekomstige norm
decentrale energie-opwekking [levering] gebouwen, huizen, daken, wegen
Eneco als initiatiefnemer van energietransitie
Iconen als aanjager binnen bedrijf 1. Stadshavens Rotterdam 1600 ha oude havens worden woon-werkgebied
2. Tweede Maasvlakte 20 windparken off shore van 200 van 5MW
3. Achterstandswijk klimaatneutraal: financieel voordeel, gezondheidswinst
4. Nieuwe Kuip energieleverend voetbalstadion
5. Electrische auto’s
Wat betekent dit voor de strategie? • transitieteam • afdeling decentraal duurzaam • lange termijn visie + korte termijn projecten • zoeken, leren, experimenteren
Wat betekent dit voor werknemers? • persoonlijk ontwikkelingstraject voor duurzaamheid
• proceskennis voor complexe transitietrajecten • afrekenperiode van ca. 5 jaar • verschillende rollen / taken in transitieprocessen
van techneuten naar procesdeskundigen
Conclusies ENECO duurzaamheid kern van het energiebedrijf bedrijfstransitie van verdediger naar aanvaller
vraagt nieuwe mensen en nieuwe competenties duurzame iconen als doorbraakprojecten energieleverancier als gebiedsontwikkelaar
Conclusies concept MVO is aan herijking toe MVO 3.0 is nog nauwelijks geïmplementeerd
MVO 3.0 vergt systeemtransitie: radicale innovatie systeemtransitie = bedrijfstransitie = mentale transitie leren van goede voorbeelden i.p.v. standaardiseren
