Mijn Idee Woonideeën en initiatieven voor 55+
I
Hoe werkt deze brochure
INHOUD I
Hoe werkt deze brochure
II
Alle dertien goed wonen
1.
Amsterdam: Foe Ooi Leeuw
2.
Boxtel: SIR-55
3.
Culemborg: Woongroep Het Kwarteel
4.
Didam: Woonzorgcomplex Meulenvelden
5.
Eerbeek: Palasium
6.
Hoogezand-Sappemeer: Langkoeas
7.
Hoogezand-Sappemeer: Woongroep De Hooge Horst
8.
Rotterdam: Humanitas Bergweg
9.
Rotterdam: Prinsenhof
10. Vlaardingen: Panagro 11. Zeist: Gestippeld wonen Couwenhoven 12. Zevenaar: Woonzorgcomplex Pelgromhof 13. Zwijndrecht: De Bakens - Zonnestein en Eemstein
pag. pag. pag. pag. pag. pag. pag. pag. pag. pag. pag. pag. pag. pag. pag.
3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17
III Oriëntatie: breng uw woonwens in kaart
pag. 18
IV Op weg naar een ideale woonvorm
pag. 20
V
pag. 22
Begrippenlijst
VI Nuttige adressen
Woonwensen zijn er in soorten en maten. Los van
mensen zoals u en ik. Zo zijn, uiteindelijk met
financiële mogelijkheden worden ze doorgaans
ondersteuning van professionele partijen, de meest
bepaald door de fases in je leven. Kinderen uit huis,
uiteenlopende woonvormen ontwikkeld. Prachtige
lichamelijke ongemakken, terug naar je ‘roots’…
ideeën waaraan we als PCOB graag landelijke
Dergelijke zaken spelen vaak een rol in de keuze
bekendheid en navolging willen geven.
voor een andere woning. Deze brochure ‘Mijn Idee’ vertelt hier meer over. Voor mensen van pakweg 70 jaar en ouder bestaan
De brochure beoogt niet volledig te zijn maar heeft
diverse bekende woonmogelijkheden, zoals service-
als doel de ogen te openen voor andere vormen van
flats, aanleunwoningen en thuis wonen met zorg aan
wonen. Daarnaast willen we door middel van een
huis. Maar er is meer onder de zon, zoals uit deze
vragenlijst, een begrippenlijst en een lijst met nuttige
brochure zal blijken.
adressen een handvat bieden voor mensen die zich oriënteren op een passende woonvorm.
En ook als het nog niet zo lang geleden is dat u Abraham of Sara hebt gezien, denkt u wellicht al na
Aan de hand van dertien willekeurige woonvoor-
in hoeverre uw woonwens van vandaag aansluit op
beelden kris kras door Nederland en ter plekke
de dag van morgen. Hobby’s, kleinkinderen, sociale
onderzocht door een gemêleerde groep ouderen,
contacten, voorlopig moet uw thuis hiervoor letterlijk
krijgt u een beeld van de woonmogelijkheden voor
en figuurlijk nog voldoende ruimte en comfort bieden.
55+ anno nu. Wellicht raakt u zó enthousiast dat u samen met andere gelijkgestemden het heft in
De afgelopen jaren hebben in Nederland diverse
handen neemt en zelf uw woonwensen doet uitkomen!
alternatieve woonprojecten het licht gezien. Het initiatief hiervoor bleek niet zelden te liggen bij
Veel leesplezier gewenst!
pag. 23 MIJN IDEE | 3
II Alle
goed wonen 1
De volgende dertien woonvormen staan alfabetisch op plaatsnaam gerangschikt. Elke woonvorm wordt kort ingeleid en omschreven, zonder hieraan een waardeoordeel te
Op 5 februari 2009 werd het appartementencomplex van de Chinese woongroep Foe Ooi Leeuw in Amsterdam Zuidoost officieel geopend. Foe Ooi Leeuw betekent: huis om in harmonie samen te wonen. Een mijlpaal in de zoektocht naar een eigen plek voor oudere Chinese migranten.
Initiatiefnemer: Hennie Liu, voorzitter Chinese ouderenvereniging in Amsterdam Tung Lok. Denken in kansen in plaats van problemen, investeren in bestaande netwerken en zoeken naar partijen met gemeenschappelijke belangen bleek voor Foe Ooi Leeuw de juiste combinatie om het project te doen slagen.
Doelgroep
Omgeving
Chinese ouderen
* Ligging in buitenwijk * Winkelcentrum op 5 minuten fietsen * Bushalte op 5 minuten lopen * Parkeerplaatsen buiten
koppelen of in te gaan op eventuele wachtlijsten. Vervolgens komen de volgens ons meest
Sociale aspecten
essentiële aspecten ter sprake waar mensen zo hun eigen voorkeur voor hebben. Deze zijn
Alle 54 huurappartementen komen uit op een brede gang. Hier gaat men activiteiten houden. Kunstenaars hebben in samenspraak met de bewoners gewerkt aan projecten die bijdragen aan de leefomgeving. Bewoners helpen elkaar, onder andere met het doen van boodschappen. Er is een kleine gezamenlijke ruimte, maar niet groot genoeg voor alle bewoners samen. In de ontmoetingsruimte doet men spelletjes, Tái Chi en is er kookles.
onderverdeeld in zes categorieën.
* Doelgroep * * * * *
Sociale aspecten Kosten en voorzieningen Omgeving Zorgvoorziening Totstandkoming
Wij danken alle dertien organisaties voor hun openheid en volle medewerking aan het onderzoek voorafgaand aan het tot stand komen van deze brochure!
4 | MIJN IDEE
Amsterdam: Foe Ooi Leeuw
Kosten en voorzieningen Kosten : Woonoppervlak : Aantal kamers : Buitenruimte : Drempels : WoonKeur : Alarmering : Domotica : Beveiliging :
huur € 535,- p/m vanaf 75 m² 3 waaronder grote woonkamer met open keuken balkon + groot buitenterras voor gezamenlijk gebruik geen geen via thuiszorg geen via videofoon
Zorgvoorziening Vrije keuze
Totstandkoming Algemeen: het complex kwam door omstandigheden beschikbaar en is niet speciaal gebouwd voor de doelgroep. Wel zijn later aanpassingen gedaan. Start ontwikkelproces : 1999 Start bouw : 2007 Gereed : 2009 Noot: Tweetalige ouderenadviseur belangrijk
MIJN IDEE | 5
2
3
Boxtel: SIR-55
Culemborg: Woongroep Het Kwarteel
SIR-55 (Stichting Initiatieven Realisatie 55+ Woningbouw) richt zich op mensen van 55 tot 75 jaar die volop in het leven staan, niet met woonzorgcomplexen bezig zijn maar met ‘gewenste’ woningen. Men maakt plaatselijke contactpersonen wegwijs bij particuliere woonprojecten. Nultredenwoningen zonder drempels,
met een ruime woonkamer voor bezoek van (klein-) kinderen en extra kamers of ruimte voor hobby’s. Deze patiobungalow (in een rij van zeven) is een goed voorbeeld van een SIR-55 initiatief.
Het Kwarteel is oorspronkelijk een idee van een vriendengroep. Aan de hand van een enquête over hoe men ouder wil worden is een woonvoorkeurslijst opgesteld waarin ecologische aspecten en openbaar vervoer belangrijk waren. Culemborg is gekozen vanwege de
centrale ligging. Via adverteren in specifieke tijdschriften en mond-tot-mond reclame ontstond uiteindelijk een bewonersgroep van 36 personen, verdeeld over 24 koopwoningen.
Doelgroep
Omgeving
Doelgroep
Omgeving
Lid worden kan vanaf 45 jaar
* Ligging in buitenwijk * Winkels op 5 minuten fietsen * Station op 5 minuten lopen * 10 vaste parkeerplaatsen in autoluwe wijk
Medioren: 55-75 jaar
Sociale aspecten N.v.t.
Kosten en voorzieningen Kosten : Woonoppervlak : Aantal kamers : Buitenruimte : Drempels : WoonKeur : Energie/ verwarming : Alarmering : Domotica : Beveiliging : Bijzonderheden :
6 | MIJN IDEE
koopprijs vanaf € 329.000,-. 145 m² 3 patio nultredenwoning ja, ruimschoots zonnepanelen, zonneboiler, warmtepomp geen geen eigen keuze automatisch ventilatiesysteem
* * * * *
L igging in buitenwijk Winkels op 5 minuten fietsen Bushalte op 5 minuten lopen NS station op 26 minuten Parkeren in eigen garage
Zorgvoorziening Eigen keuze
Totstandkoming Initiatief en financiering : Start ontwikkelproces : Start bouw : Gereed :
collectief opdrachtgeverschap 1996 2001 2002
Noot: moeizame samenwerking met gemeente vanwege eisen gemeente
Sociale aspecten Men werkt met het maatjessysteem: iedereen kijkt naar één of twee andere bewoners om. Gemeenschappelijke ruimte, wasserette, logeerkamer met douche. Geregeld wordt er samen koffie gedronken, geborreld en gegeten. Ook worden auto’s gedeeld. Activiteiten ontstaan ‘vanzelf’.
Zorgvoorziening Thuiszorg Woongroepleden verlenen ‘nabuurschap’
Kosten en voorzieningen
Totstandkoming
Kosten
Algemeen: particulier opdrachtgeverschap
: koopprijs tussen € 200.000,- en € 400.000,- Huur is geen optie vanwege een te hoge te heffen huurprijs Servicekosten : € 190 p/m Woonoppervlak : 140-140m² Aantal kamers : 3 (één woning heeft 2 kamers) Buitenruimte : gezamenlijke tuin met fruitbomen; benedenwoningen hebben eigen tuin WoonKeur : gebouwd met (toen nog) Seniorenlabel: drempelvrij en rolstoeltoegankelijk Energie/ verwarming : zonnepanelen, zonneboiler, vloerverwarming, wijkverwarming Alarmering : geen Domotica : geen Beveiliging : geen
Start ontwikkelproces : 1998 Start bouw : 2002 Gereed : 2003 Noot: goede samenwerking met gemeente/ wooncorporatie
MIJN IDEE | 7
4
Didam: Woonzorgcomplex Meulenvelden
5
Eerbeek: Palisium
Meulenvelden kent 220 woningen verdeeld over drie gebouwen Waverlo, Tesma en Panhuis. Het complex is ontworpen door Karel Nieuwland Architecten. Waverlo heeft vier woonlagen, de begane grond is ingericht als dienstencentrum met o.a. een restaurant. Er zijn
appartementen, een verpleegsunit met groepswoningen en vrije huur woningen. Tesma is grotendeels bedoeld voor bewoners die 24 uur per dag zorg nodig hebben. Bijzonder: Panhuis is behalve voor ouderen ook deels bedoeld voor starters op de koopwoningenmarkt.
Het terrein viel onder een bestemmingsplan voor zorg waardoor de gemeente akkoord ging met de bouw van vier gebouwen van Palisium. Palisium Eerbeek ligt op 6 hectare grond waarvan de bebouwing slechts 5% is. De gebouwen zijn ruim opgezet en de (4x) 14 levensloopbestendige appartementen zijn zo ingedeeld
dat de privéruimten gescheiden zijn van de ruimten waar bezoek komt. Zorg op maat, privacy, een goede leefomgeving en goede voorzieningen dichtbij zijn kenmerken van het Palisium concept van waaruit op steeds meer plaatsen in Nederland wordt gebouwd.
Doelgroep
Omgeving
Doelgroep
Omgeving
Divers, ook starters
* Ligging in centrum * Gemeentehuis, markt en winkels vlakbij * Station op 13 minuten lopen * Bushalte op 6 minuten lopen * Parkeervoorzieningen deels onder het gebouw en
Geen minimumleeftijd; in de praktijk vanaf 55+
* Ligging in centrum * Gemeentehuis, markt en winkels vlakbij * Bushalte op 10 minuten lopen * Parkeervoorzieningen onder het gebouw
Kosten en voorzieningen
Zorgvoorziening
Kosten en voorzieningen
Kosten
Geen eigen keuze 24 uurszorg, thuiszorg van Diafaan
Kosten
Sociale aspecten Er is een grand café/restaurant waar ook de buurt gebruik van kan maken. Elke maandagavond draait er een film in het Filmhuis van Meulenvelden.
: huur € 1.000,- p/m; koop vanaf € 200.000,Servicekosten : € 75,- p/m Woonoppervlak : 120-130m² Aantal kamers : 1 (intramuraal) tot 4 Drempels : geen; toegankelijk voor rolstoelen en scootmobielen Buitenruimte : gedeeltelijk WoonKeur : nee Energie/ verwarming : geen bijzonderheden Alarmering : ja Domotica : ja Beveiliging : videofoon Voorzieningen : bakker, bloemist, wasserette, bankfiliaal, kapsalon, pedicure, stiltecentrum Bijzonderheden : buiten de appartementen zijn oplaadpunten voor scootmobielen
8 | MIJN IDEE
verder in het dorp
Totstandkoming Algemeen: totstandkoming door zorgaanbieder Start ontwikkelproces : 2001 Start bouw : 2007 Gereed : 2008 Noot: problemen rond bomenkap en acceptatie project door inwoners Didam
Sociale aspecten Er is een grand café en een logeerappartement met douche. Men organiseert regelmatig muziekuitvoeringen, wijnproeverijen, themamenu’s en bridgeavonden.
: koopprijzen tussen € 300.000,- en € 700.000,Servicekosten : € 75,- p/m basispakket + € 180,p/m bijdrage VvE Woonoppervlak : 232-250 m² Aantal kamers : minimaal 3 Drempels : toegankelijk voor rolstoelen; levensloopbestendig Buitenruimte : balkon 11 m²; men heeft een deel van omliggend park in eigendom WoonKeur : ruimschoots Energie/ verwarming : vloerverwarming in badkamer, verder geen bijzonderheden Alarmering : ja Domotica : ja Beveiliging : video Bijzonderheden : buiten de appartementen zijn oplaadpunten voor scootmobielen
Zorgvoorziening Eigen keuze; thuiszorg door plaatselijke instelling
Totstandkoming Algemeen: concept ontwikkeld door Palisium + Lekker Leven met tussenkomst projectontwikkelaar Start ontwikkelproces : 1999 Start bouw : 2004 Gereed : gefaseerd 2005/2006 Noot: vertraging i.v.m. bomenkap en VROM-visie op bestemmingsplan
MIJN IDEE | 9
6
Hoogezand-Sappemeer: Langkoeas
7
Hoogezand-Sappemeer: De Hooge Horst
De bewoners van Langkoeas, een 55+ woonvorm, zijn in Suriname geboren Nederlanders die naar Nederland vertrokken voor de onafhankelijkheid van Suriname. Velen van hen werkten in de Groningse industrie. De behoefte van deze groep om na te denken
over hoe men later wilde wonen heeft uiteindelijk met de nodige steun geleid tot dit bouwproject. Doordat het project van onder af aan door bewoners is opgepakt konden veel specifieke woonwensen worden meegenomen in de bouw.
De Hooge Horst telt 62 woningen en is tot stand gekomen op initiatief van ouderen in Hoogezand en Sappemeer. Wooncorporatie Volksbelang (nu Lefier) werkte mee. De initiatiefnemers zijn met de gemeente om tafel gaan zitten en kregen van deze partij drie locaties aangeboden. Door de trots opzij te zetten
(een Sappemeerster wordt nooit een Hoogezander en andersom) werd een goede plek gevonden. Om ideeën te inventariseren hebben de aspirant bewoners in heel Nederland woningen bekeken en zelf een architect in de arm genomen.
Doelgroep
Omgeving
Doelgroep
Omgeving
Javaans-Surinaamse 55+ers; ook andere 55+ers zijn welkom
* Ligging in buitenwijk * Wijkcentrum op 600 meter * Bushalte op enkele minuten lopen * Parkeren buiten
50-65 jaar (begin lidmaatschap); jongere ouderen zijn zeer welkom
* Ligging in buitenwijk * Winkelcentrum op loopafstand * Bushalte voor de deur * NS Station op 5 minuten lopen * Parkeren buiten
Sociale aspecten De kleinschalige opzet maakt het erg gezellig. De sfeer is goed. Er is een gemeenschappelijke ruimte en een logeerkamer met douche. Gezamenlijk de maaltijd nuttigen gebeurt hier regelmatig.
Kosten en voorzieningen Kosten Servicekosten
: huur ca. € 500,- p/m : kosten glazenwasser; in de huur verwerkt Woonoppervlak : 80 m² Aantal kamers : 3 Drempels : niet alle woningen rolstoeltoegankelijk; deuren soms lastig te openen met scootmobiel Buitenruimte : gezamenlijke buitenruimte WoonKeur : nee Energie/ verwarming : geen bijzonderheden Alarmering : nee Domotica : nee Beveiliging : videofoon
10 | MIJN IDEE
Sociale aspecten
Totstandkoming
Er is een nachtpiket: wisselende teams met kennis van EHBO. Gemeenschappelijke ruimte, hobbykamers en logeerkamer zijn aanwezig. Activiteiten die worden georganiseerd zijn o.a. jeu de boules, bridge, schilderen en gymnastiek.
Algemeen: initiatief aspirant bewoners met hulp van Surinaamse ouderenadviseur
Kosten en voorzieningen
Zorgvoorziening Via plaatselijke instelling
Start ontwikkelproces : 2002 Start bouw : 2006 Gereed : 2008 Noot: steun vanuit gemeente en tweetalige ouderen-adviseur
Kosten : huur € 427,- tot € 505,- p/m Servicekosten : € 7,50 voor gezamenlijke ruimte Woonoppervlak : vanaf 70 m2 Aantal kamers : tot 3 Drempels : geen, rolstoeltoegankelijk Buitenruimte : terras, gezamenlijke buitenruimte WoonKeur : nee Energie/ verwarming : geen bijzonderheden Alarmering : nee Domotica : nee Beveiliging : videofoon Bijzonderheden : servicekosten erg laag door grote inzet vrijwilligers; fietsenstalling en ruimte voor scootmobielen
Zorgvoorziening Geen eigen keuze; contract met 1 thuiszorgorganisatie
Totstandkoming Algemeen: initiatief aspirant bewoners met hulp van Surinaamse ouderenadviseur Start ontwikkelproces : 1992 Start bouw : 1992 Gereed : 1995 Noot: veel overleg met commissies en wooncorporatie. Prijsonderhandelingen.
MIJN IDEE | 11
8
9
Rotterdam: Humanitas Bergweg
Rotterdam: Prinsenhof
Stichting Humanitas heeft een heldere filosofie die ook terugkomt in hun woonvormen: eigen regie, een positieve grondhouding en familiegevoel (ook tussen bewoners en personeel) zijn belangrijk. Humanitas zoekt een gezonde mix tussen bewoners die meer of minder hulpbehoevend zijn. Het gebouw telt 195
woningen voor 55+ers en heeft een groot atrium voor ontmoeting en diverse ruimtes voor verschillende activiteiten en doeleinden. Het oorspronkelijk ietwat afstandelijke karakter van het interieur heeft men op inventieve wijze omgebouwd tot een gezellig verblijf.
Prinsenhof heeft een metamorfose ondergaan van gezinsvervangend tehuis naar ontmoetingscentrum voor ouderen en mensen met een verstandelijke beperking. Prinsenhof biedt zorg, welzijn en preventieve diensten. Cliënten wonen in de vier rondom het ontmoetings-
centrum gesitueerde flats met in totaal 1.200 levensloopvriendelijke woningen. Dankzij Prinsenhof kunnen bewoners langer thuis wonen, met zorg op afstand. Doel is dat bewoners hun eigen zorg en welzijn (mede) organiseren. Dat is bepalend voor de mate van succes.
Doelgroep
Omgeving
Doelgroep
55+
* Ligging in centrum * Winkels op loopafstand * NS Station op 6 minuten lopen * Parkeren buiten
55+
Domotica : nee Beveiliging : n.v.t. Bijzonderheden : consultatiebureau voor ouderen, bankfiliaal, buurtbemiddeling, huismeester, fysiotherapeut
Sociale aspecten Het gebouw kent diverse sociale voorzieningen waaronder een restaurant met wijkfunctie en een dagopvang. Het atrium is een grote gemeenschapsruimte waar regelmatig activiteiten worden georganiseerd, zoals bingo en opera’s.
Kosten en voorzieningen Kosten Servicekosten
: huur € 540,- tot € 600,- p/m : samen met stookkosten verwerkt in huurprijs Woonoppervlak : 75 m² Aantal kamers : 3 Drempels : nee; levensloopbestendig Buitenruimte : nee WoonKeur : nee Energie/ verwarming : geen bijzonderheden Alarmering : ja Domotica : mogelijk Beveiliging : ja Bijzonderheden : internetcafé, kapper, fysiotherapeut, zorgwinkel, ‘nostalgiemuseum’
12 | MIJN IDEE
Zorgvoorziening 24 uurs zorg
Totstandkoming Algemeen: initiatief Humanitas Start ontwikkelproces Start bouw Gereed
: 1991 : 1995 : 1996
Sociale aspecten Vrijwilligers spelen een zeer belangrijke rol in het creëren van een sociale sfeer in Prinsenhof. Hier wordt extra aandacht aan besteed door opleiding van vrijwilligers. Met de komst van een ontmoetingscentrum hebben bewoners meer oog voor elkaar. Er is een grand café waar onder andere op de tweede feestdagen gezamenlijke maaltijden worden georganiseerd. De fysiotherapeut organiseert gratis gymnastieklessen van een half uur.
Kosten en voorzieningen Kosten
: huur ca € 500,- p/m voor zittende bewoners Servicekosten : samen met stookkosten verwerkt in huurprijs Woonoppervlak : woonkamer 26 m² Aantal kamers : 2 Drempels : levensloopvriendelijk; sommige deuren te smal voor rolstoelen Buitenruimte : nee WoonKeur : nee Energie/ verwarming : geen bijzonderheden Alarmering : nee
Omgeving
* Ligging in centrum, A-locatie met bos, park en vele * * * *
voorzieningen dichtbij Winkels op loopafstand Bushalte op 5 minuten lopen Metrostation op 6 minuten lopen Parkeren buiten
Zorgvoorziening 24 uurs zorg mogelijk
Totstandkoming Algemeen: oproep opbouwwerk; grote rol vrijwilligers Start ontwikkelproces : 2001 Start bouw : 2007 Gereed : 2007 Noot: veel steun van wooncorporatie en gemeente; financiering op langere termijn nog niet rond. De flats behoren toe aan wooncorporatie Woonstad. MIJN IDEE | 13
10
11
Vlaardingen: Panagro
Zeist: gestippeld wonen Couwenhoven
In woonpark Triade is het Panagro complex gevestigd: drie woontorens met respectievelijk acht, acht en veertien woonlagen en samen goed voor 105 appartementen en -in elke toren één- drie penthouses. Het project is niet zonder slag of stoot tot stand gekomen.
Gemeente, bestemmingsplannen, invloed van omwonenden bleken hindernissen die uiteindelijk gelukkig wel genomen konden worden. De koopprijzen zijn in de hand gehouden door zonder tussenkomst van een projectontwikkelaar te werken.
Woongroep Couwenhoven is met zeven jaar de jongste woongroep van drie woongroepen in Zeist. Dit gestippeld wonenproject is gesitueerd in een zeven verdiepingen tellend flatgebouw uit 1975 van RK Woningbouwvereniging Zeist. Kenmerkend voor gestippeld
wonen is dat leden verspreid over het hele gebouw wonen. De woongroep omvat 25 woningen. Belangrijkste voorwaarde om toegelaten te worden is dat men actief wil deelnemen aan gezamenlijke activiteiten en klaar wil staan voor andere leden.
Doelgroep
Omgeving
Doelgroep
Omgeving
Empty nesters
* Ligging in park buitenwijk * Wijkcentrum op 500 meter * Bushalte op 5 minuten lopen * Tramhalte op 6 minuten lopen * Parkeren in één grote ondergrondse parkeergarage
Geen minimumleeftijd; bovengrens 69 jaar
* Ligging in buitenwijk * Winkelcentrum op loopafstand * Bushalte op 5 minuten lopen * Parkeren buiten
Sociale aspecten N.v.t.
Kosten en voorzieningen Kosten : tussen € 200.000,- en € 313.000,Servicekosten : besluitvorming door VvE Woonoppervlak : 140-160 m² Aantal kamers : 3 tot 4 Drempels : geen, brede doorgangen, draaicirkel rolstoel 1,5 m Buitenruimte : balkon WoonKeur : nee; voldoet echter voor 99% aan eisen WoonKeur Energie/ verwarming : duurzaam koel- en verwarmingssysteem; grondwater voor verwarming Alarmering : nee Domotica : voorbereid op Beveiliging : nee Bijzonderheden : berging op dezelfde verdieping
14 | MIJN IDEE
die zich onder het totale complex bevindt
Zorgvoorziening VvE kan zorg inhuren
Totstandkoming Algemeen: oproep opbouwwerk; grote rol vrijwilligers Start ontwikkelproces Start bouw Gereed
: 2002 : 2007 : 2009
Noot: samenwerking met wooncorporatie goed, met gemeente moeizaam vanwege bestemmingsplan. Informeer tijdig en goed naar eventuele beschikbare subsidies!
Sociale aspecten Bewoners hebben oog voor elkaar en de omgeving. Eén van de vierkamerflats is ingericht als gemeenschapsruimte. Ook is er een aparte vergaderkamer en een logeerkamer met douche. Er wordt veel gezamenlijk koffie gedronken en de maaltijd genoten. Daarnaast worden er diverse spelletjes georganiseerd. Om te zorgen dat het draagvlak voor het organiseren van het sociale gebeuren groot genoeg blijft is de bovengrens om lid te worden op 69 jaar gedacht.
Kosten en voorzieningen Kosten : huur tussen € 500,- en € 600,- p/m Servicekosten : met stookkosten verwerkt in huurprijs Woonoppervlak : vanaf 75 m² Aantal kamers : 2 tot 4 Drempels : niet aangepast op toegankelijkheid Buitenruimte : nee WoonKeur : nee Energie/ verwarming : geen bijzonderheden Alarmering : in vergadering/ontwikkeling Domotica : nee Beveiliging : nee Voorzieningen : geen
Zorgvoorziening Beperkte opvang door woongroep Thuiszorg
Totstandkoming Algemeen: initiatief studiegroep. Corporatie brengt deel huur gemeenschappelijke ruimte niet in rekening. Start ontwikkelproces Start bouw Gereed
: 2000 : n.v.t. (bestaande bouw) : 2002
Noot: samenwerking met wooncorporatie goed, mede vanwege gezamenlijk belang
MIJN IDEE | 15
12
Zevenaar: woonzorgcomplex Pelgromhof
13
Zwijndrecht: De Bakens - Zonnestein en Eemstein
De Pelgromhof is zo’n tien jaar geleden gebouwd in antroposofische stijl en ligt nabij het centrum van Zevenaar. De antroposofische gedachte komt verder niet terug in het dagelijks leven in het complex. In een veilig leefklimaat wordt zorg- en dienstverlening
geboden die zoveel mogelijk op iemands persoonlijke mogelijkheden is afgestemd. Het intramurale gedeelte omvat 46 appartementen, het extramurale gedeelte telt 169 huurappartementen. De bewoners zijn veelal mensen die uit een verzorgingshuis komen.
Zonnestein en Eemstein vormen het grootschalig wooncomplex De Bakens, met 440 woningen voor koop en sociale huur. Het omvat nieuwbouw en bestaande, verbouwde hoogbouw. Vergrijzing vormde de reden voor de grootschalige verbouwing van dit ‘grootste
bejaardentehuis’ van Zwijndrecht, dat echter geen voorzieningen had. Door communicatie met bewoners is een wensenlijst opgesteld. Het complex heeft zorg en welzijn hoog in het vaandel: aan het thema ‘live and leisure’ wordt breed invulling gegeven.
Doelgroep
Alarmering Domotica Beveiliging Voorzieningen
Doelgroep
Domotica : ja Beveiliging : videofoon Voorzieningen : winkel, gemeenschappelijke ruimte, zwembad, fitnessruimte, internetcafé
Mensen kunnen inschrijven op een woning wanneer deze in de krant komt. Het aantal woonjaren is doorslaggevend of iemand de woning/cq appartement krijgt toegewezen.
Sociale aspecten Het complex heeft een restaurant dat ook enkele dagen per week open is voor buurtbewoners voor een kopje koffie of een warme maaltijd. De grote zaal heeft theaterallure. Er vinden uiteenlopende activiteiten plaats: het zangkoor oefent er regelmatig en er worden kerkdiensten gehouden.
: : : :
in vergadering/ontwikkeling nee nee winkel, theaterzaal, internetcafé
Omgeving
* * * * *
Ligging nabij centrum Winkels en café op loopafstand Bushalte ‘voor de deur’ Station op 10 minuten lopen Gereserveerde parkeerplaatsen
Zorgvoorziening
Kosten en voorzieningen
Geen eigen keuze Thuiszorg van Diafaan
Kosten Servicekosten
Totstandkoming
: huurprijs niet ontvangen : samen met stookkosten verwerkt in huurprijs Woonoppervlak : 70 m² Aantal kamers : 1 tot 2 Drempels : niet volledig aangepast op toegankelijkheid Buitenruimte : binnentuin WoonKeur : nee Energie/ verwarming : geen bijzonderheden
16 | MIJN IDEE
Start ontwikkelproces : 1990 Start bouw : 1997 Gereed : 1998
50+, deels met zorgindicatie
Sociale aspecten Door de voorzieningen in het gebouw zijn er diverse mogelijkheden om samen activiteiten te ondernemen, zoals zwemmen en fitnessen. Verder worden er regelmatig dineravonden georganiseerd.
Kosten en voorzieningen Kosten
: huur van € 550,- tot € 1.235,p/m; koopprijs van € 245.000,tot € 365.000,Servicekosten : € 78,- p/m; € 70,- per maand voor parkeerplaats Woonoppervlak : 84 - 173 m²; penthouse vanaf 273 m² Aantal kamers : 2 tot 5 Drempels : niet volledig aangepast op toegankelijkheid; deel van de woningen heeft een trap Buitenruimte : balkon WoonKeur : nee Energie/ verwarming : geen bijzonderheden Alarmering : deels
Omgeving
* Ligging aan de rand van de stad * Winkelcentrum op kleine fietsafstand * Bushalte op 5 minuten lopen * Parkeren buiten; bij de koopwoningen hoort een plek in de parkeergarage
Zorgvoorziening 24 uurs (verpleeghuis)zorg mogelijk
Totstandkoming Algemeen: initiatief wooncorporatie, gemeente en zorgaanbieder Start ontwikkelproces : 1998 Start bouw : 2005 Gereed : 2009 (gedeeltelijk) Noot: gemeente heeft de grond om niet ter beschikking gesteld. Het project is in samenwerking met een zorgaanbieder tot stand gekomen.
MIJN IDEE | 17
III
Oriëntatie: breng uw woonwens in kaart
‘Hoe wil ik wonen?’ Deze vraag is voor de meeste mensen niet één-twee-drie te beantwoorden. Er spelen verschillende aspecten een rol bij het tot stand komen van uw ideale woonsituatie. De grootte van de woning, wenselijke voorzieningen in en om het huis, aanspraak of afzondering, afstand tot kinderen en kleinkinderen, hobby en (vrijwilligers) werk, noem maar op. En dan hebben we het nog niet over de vraag: ‘Waaraan zou ik in de toekomst
VRAAG 4 Nieuwbouw of bestaand?
VRAAG 6 Hoeveel ruimte?
Er is uiteraard een verschil tussen bestaande bouw en een nieuw te bouwen woning. De Vereniging Eigen Huis helpt u ook hierbij op weg via de website. Bestaande bouw kan zowel oud als nieuw zijn. Nieuw heeft over het algemeen het voordeel van minder onderhoud. In beide gevallen is het goed te weten of de woning toekomstbestendig is of zo kan worden gemaakt. Zie ook vraag 1.
Een verhuizing is een mooi moment om kritisch te kijken naar de spullen die u mee wilt nemen. En hoeveel ruimte u dus nodig hebt. Aan welke afmetingen denkt u bij uw nieuwe woning? Hoeveel kamers zijn nodig? Wilt u een hobbykamer en/of logeerkamer?
VRAAG 5 Toegankelijk?
Hoever wilt u lopen of rijden naar de belangrijkste voorzieningen? Welke voorzieningen vindt u belangrijk in uw omgeving? Denk daarbij niet alleen aan het hier en nu maar ook aan de toekomst. Winkels, openbaar vervoer, buurthuis of wijkcentrum, kerk, huisarts, apotheek, bibliotheek, culturele voorzieningen en, niet onbelangrijk: welke zorg moet er geleverd kunnen worden?
behoefte hebben?’ Door de dertien woonvormen van het vorige hoofdstuk hebt u misschien een beeld gekregen bij een woonvorm waarbij u zich thuis zou kunnen voelen. Of misschien roepen de voorbeelden juist vragen op. Dit hoofdstuk helpt om uw ideaalbeeld helder voor ogen te krijgen. De vragenlijst is niet volledig maar biedt wel waardevolle handvatten bij het in kaart brengen van uw woonwens of het zelf ontplooien van nieuwe wooninitiatieven.
Moet uw woning voldoen aan de eisen van WoonKeur? Of is een nultredenwoning voldoende. Het is raadzaam hier naar te streven en u hierin goed te laten voorlichten. Wees alert op de verschillende ‘vaktermen’ die worden gehanteerd. Levensloopbestendig en levensloopvriendelijk lijken hetzelfde maar zijn in de praktijk wezenlijk verschillend. Kijk op woonkeur.nl en bekijk de begrippenlijst in deze brochure.
VRAAG 7 Welke voorzieningen in de buurt?
Wilt u meer duidelijkheid? VRAAG 1 Verhuizen of niet? Wilt u in uw huidige woning blijven wonen, dan kunt u kijken of deze woning geschikt en veilig genoeg is om er tot op oudere leeftijd te blijven wonen. Op de VROM-website staat een test om te kijken in hoeverre uw woning toekomstbestendig is. Kijk op vrom.nl onder ‘Onderwerpen’ > ‘Wonen’> ‘Wonen en zorg’. Wilt u verhuizen, bedenk dan of u van woonplaats wilt veranderen of niet en of u wilt kopen of huren. Bij wooncorporaties en gemeentes kunt u terecht voor informatie over huren. Of kijk op internet en google op ‘sociale huurwoning zoeken’. Zoekt u een koopwoning dan kunt u een makelaar inschakelen of op internet kijken. Bijvoorbeeld: zah.nl, jaap.nl, huizenvinder.nl of funda.nl. Twijfelt u over huren of kopen, dan is eigenhuis.nl, de website van Vereniging Eigen Huis een handige website. Wellicht een overbodige vraag, maar toch: wat ziet u als maximale afstand tussen u en uw kinderen, kleinkinderen, vrienden en kennissen!
18 | MIJN IDEE
VRAAG 2 Zelfstandig wonen of (in meer of mindere mate) met anderen?
Kijk dan eens op zorgbelang-groningen.nl. Hier vindt u de methode ‘Werken aan wensen’, een handige methode waarmee u aan de hand van 50 kaartjes veel
inzicht krijgt in uw woonwensen. Het idee is deze kaarten in groepsvorm te bespreken: door de groepsdynamiek wordt de individuele bewustwording aangescherpt.
Wonen met anderen? De Landelijke Vereniging Groepswonen voor Ouderen en de Federatie Gemeenschappelijk Wonen bieden veel nuttige informatie. Kijk op lvgo.nl en gemeenschappelijkwonen.nl. Zelfstandig wonen in een verband met anderen? Ga dan na of u prijs stelt op bepaalde overeenkomsten, zoals leeftijd, interesses, geloof, taal en cultuur, of dat u juist de voorkeur hebt voor een gemêleerd gezelschap.
VRAAG 3 Prijscategorie? Een voor de hand liggende vraag. Toch realiseren mensen zich niet altijd de hoogte van eventuele bijkomende kosten, zoals servicekosten, energiekosten, parkeerkosten.
MIJN IDEE | 19
IV
Op weg naar een ideale woonvorm
Werk aan een goed contact met de wooncorporatie, over de mogelijkheid een woning als gezamenlijke ruimte te huren, bijdrage in de kosten en dergelijke. Het project in Zeist is een goed voorbeeld om de corporatie met steekhoudende argumenten te overtuigen. Statuten en een huishoudelijk reglement zijn nodig. Zoek contact via lvgo.nl voor ondersteuning van deze vereniging. Kijk op sev.nl voor verdere nuttige informatie over gestippeld wonen en harmonica wonen, een variant hierop.
SIR-55 – inzichten U wilt wel verhuizen, hebt voorkeur voor rolstoeltoegankelijke nieuwbouw met voldoende leefoppervlakte. Voor SIR-55-projecten is vasthoudendheid in overleg met de gemeente essentieel. Gezien de duur van het traject zijn ambtenaren voor u belangrijker dan wethouders. Laatstgenoemde groep is vaak na enkele jaren al weer weg. Goede samenwerking met de architect is nodig om de ideale plattegrond te realiseren. Goed contact en overleg met aannemer zorgt ervoor dat u tijdens het project ongewenste zaken tijdig kunt bijsturen.
- Ontwikkelen definitief ontwerp, bouwaanvraag, constructieve berekeningen, tekeningen opstellen waarin installatietechnische gegevens zijn verwerkt. - Werkomschrijving opstellen, offertes aanvragen en beoordelen, keuze voor aannemer. - Begeleiden bouw, bijvoorbeeld in samenwerking met SIR-55 die de bouwvergaderingen voorzit, notulen maakt, de kwaliteit bewaakt, enzovoorts.
Algemene tips Tot slot nog een greep uit de vele welgemeende tips en raadgevingen van de mensen die we in de dertien bezochte locaties hebben gesproken. Wees niet bang om flink te onderhandelen met de gemeente, ook als het gaat om een geschikt stuk grond en de prijs hiervan. Vrijwilligers kunnen de (service)kosten drukken. Maar bedenk wel dat wanneer dit wegvalt de kosten zullen toenemen wanneer deze werkzaamheden door betaalde krachten worden overgenomen. Investeer eerst in bestaande netwerken, gelijkgestemden, mensen met dezelfde belangen. Kinderen
Kijk op sir55.nl voor meer informatie
kunnen een belangrijke schakel vormen, ook om taalbarrières te doorbreken.
Particulier opdrachtgeverschap (POG) en SIR-55 - inzichten
Tot slot gaan we iets nader in op enkele van de in hoofdstuk II behandelde woonvormen. Waarmee moet u in ieder geval rekening houden wanneer u met anderen een van deze wooninitiatieven wilt opzetten? Aan de orde komen enkele inzichten die groepswonen en gestippeld wonen, SIR-55 en particulier opdrachtgeverschap in de praktijk hebben opgeleverd.
20 | MIJN IDEE
Groepswonen / gestippeld wonen - inzichten U wilt wel verhuizen en voelt ervoor om min of meer samen met anderen te wonen. Ga eerst na of gestippeld wonen kan in een project waar u al woont. Tenzij u sowieso wilt verhuizen uiteraard. Een gestippeld wonen-project in bestaande bouw is waarschijnlijk gemakkelijker van de grond te krijgen dan in een nieuwbouwproject. Peil de belangstelling van aspirant bewoners en bestaande bewoners, het liefst via een goed opgestelde enquête. Ga actief op zoek naar medestanders.
Het realiseren van een SIR-55 woning via POG betekent dat u deze woning op uw eigen grond bouwt. U bent dus opdrachtgever en ontwikkelaar ineen. Uw eigen ideeën gecombineerd met de jarenlange ervaring van SIR-55 leidt ertoe dat uw woning volledig voldoet aan uw wensen. Elk POG-traject is uniek, een standaard proces bestaat niet. Wel kunnen we een aantal fasen onderscheiden: - Ontwikkelen voorlopig ontwerp. Mogelijkheden met betrekking tot het bestemmingsplan worden geïnventariseerd en gecontroleerd. Er wordt samen met de toekomstige bewoners een Programma van Eisen opgesteld. Op basis van de uitkomsten wordt het schetsontwerp en voorlopig ontwerp gemaakt.
Denk in kansen, niet in problemen. Sluit ongewone ideeën niet bij voorbaat uit. Blijf openstaan voor woonwensen van bewoners. Onderneem, ga de wijk in, zoek mensen op en vraag wat ze nodig hebben. Het project ‘Meer Woningen voor Ouderen’ is een samenwerking van diverse gerenommeerde instanties en is erop gericht het tekort aan geschikte woningen voor ouderen aan te pakken. Hiervoor zijn in veel gemeenten oudere lobbyisten actief. Er is een stappenplan gepubliceerd dat lobbyisten helpt hun activiteiten te structureren en de kans op succes te vergroten. Iets voor u? Kijk op meerwoningenvoorouderen.nl.
MIJN IDEE | 21
V Begrippenlijst Wanneer u zich gaat verdiepen in zaken die met wonen te maken hebben komt u al gauw allerlei begrippen tegen waarvan u zich misschien afvraagt wat ze betekenen. Daarom willen we u met deze
Opplussen Het aanbrengen van veranderingen in een woning met als doel de bewoner langer zelfstandig te laten wonen. Voorbeelden zijn: verlaagde drempels, verhoogd toilet, beugels in douche- en toiletruimte.
het Politiekeurmerk Veilig Wonen voor Nieuwbouw, de VAC-Kwaliteitswijzer en het Handboek voor Toegankelijkheid. www.woonkeur.nl
Particulier opdrachtgeverschap Een parti-
WoonKeur bestaande bouw Bestaat uit vier
culier kan zelf de grond kopen of in erfpacht krijgen en kan daarna zelf bepalen met welke partijen zijn of haar woning wordt gerealiseerd. Een koper kan ook worden betrokken bij de bouwplannen van een projectontwikkelaar.
begrippenlijst op weg helpen. Van diverse begrippen zijn echter meerdere definities in omloop. Hieronder vindt u echter wel beschrijvingen die van erkende instanties afkomstig zijn.
Verzorgd wonen Zelfstandige levensloopgeschikOp www.kenniscentrumwonenzorg.nl/trends/meer-
te wooneenheden of woningen waar dienstverlening en zorg op afroep of afspraak mogelijk zijn door de aanwezigheid van infrastructuur voor wonen en zorg.
info/begrippenlijst vindt u een zeer uitgebreide begrippenlijst.
Verzorgingshuis Een verzorgingshuis verleent huisvesting, verzorging en begeleiding wanneer dit in de eigen, zelfstandige woonsituatie niet meer mogelijk is. In een verzorgingshuis heeft de bewoner de beschikking over een wooneenheid. Voorzieningen en zorg worden door het verzorgingshuis aangeboden.
Aanpasbaar bouwen Al tijdens de ontwerpfase wordt rekening gehouden met eventuele latere aanpassingen. Dankzij deze aanpassingen kan de bewoner als hij ouder of afhankelijker wordt toch alleen blijven wonen. De woning wordt ontworpen met aandacht voor de toekomst.
Gestippeld wonen Een vorm van groepswonen waarbij leden van een woongroep verspreid wonen over een complex. Kangoeroewoning Aan elkaar gekoppelde, zelfstandige woningen of wooneenheden met een inpandige verbinding voor ouderen of mensen met een handicap en hun familie. Vaak is een kangoeroewoning een groot huis met een zelfstandige, kleinere woning op de begane grond eraan vast. Die kleinere woning vormt de buidel van een kangoeroe. Ook wel meergeneratiewoning of tandemwoning genoemd. Levensloopgeschikte
woningen Levens-
loopgeschikte woningen (ook wel ‘levensloopbestendige woningen’ genoemd) is het overkoepelende begrip voor woningen die geschikt zijn of eenvoudig geschikt zijn te maken voor bewoning tot op hoge leeftijd, ook in geval van fysieke handicaps of chronische ziekten van bewoners. Levensloopgeschikte woningen zijn er in verschillende gradaties en voor verschillende doelgroepen, bij nieuwbouw en verbouw.
22 | MIJN IDEE
Levensloopgeschikte woningen kunnen al helemaal zijn aangepast voor individuele bewoners of een bepaalde doelgroep, al dan niet met subsidie via de Wet maatschappelijke ondersteuning. De woningen kunnen ook aanpasbaar zijn gebouwd; ze zijn dan zo ontworpen dat aanpassingen eenvoudig mogelijk zijn wanneer de bewoner wordt geconfronteerd met een fysieke beperking. In aanpasbaar gebouwde woningen zullen vaak nog individuele aanpassingen nodig zijn om de woning helemaal geschikt te maken voor een bewoner met een handicap.
Medeopdrachtgeverschap De bouwer/projectontwikkelaar biedt de toekomstige bewoner maatwerk aan door in opdracht van een groep bewoners een project te ontwikkelen. Essentieel is daarbij hoe risico en zeggenschap verdeeld worden tussen beide partijen.
Nultredenwoning
Een woning die zonder trappen van buiten af bereikbaar is en waarbij de zogenaamde primaire ruimtes (de keuken, het sanitair, de woonkamer en minimaal één slaapkamer) zich op dezelfde woonlaag bevinden. Drempels in de woning zijn laag of ontbreken. Een woning kan echter ook een nultredenwoning zijn als er een trap zit tussen de (primaire) vertrekken, indien deze trap is voorzien van een traplift. (Bron: Ministerie van VROM)
certificaten voor bestaande woningen van tenminste 10 jaar oud met voldoende woontechnische kwaliteit. www.woonkeur-bb.nl
Woonzorgcomplex Een complex zelfstandige woningen. In het ontwerp is aandacht besteed aan veilig en beschut wonen. Er is een complexgewijs overeengekomen zorg- en servicearrangement maar wel met een consequente contractuele scheiding tussen wonen, zorg en service. De woningen voldoen aan eisen van aanpasbaar bouwen.
Woonzorgzone/woonservicezone
Een buurt, wijk of dorp waarin de optimale condities zijn geschapen voor wonen met zorg en welzijn, tot en met niet-planbare 24 uurs zorg. Meestal met als kern een wijkservicecentrum of zorgsteunpunt.
WoonKeur WoonKeur is hét certificaat voor nieuwbouwwoningen. WoonKeur is het resultaat van de samenwerking tussen:
* Consumentenorganisaties; * Aedes vereniging van woningcorporaties; * VNG (Vereniging van Nederlandse Gemeenten); * Projectontwikkelaars; * Bond Nederlandse Architecten; * Vereniging Eigen Huis. Het certificaat wordt afgegeven aan nieuwbouwwoningen met voldoende woontechnische kwaliteit: een woning met WoonKeur kent een hoog niveau aan gebruikskwaliteit, inbraakwerendheid en sociale veiligheid, toegankelijkheid en flexibiliteit en aanpasbaarheid. De eisen uit WoonKeur behoeden de individuele consument voor ontwerpfouten die nu of in de toekomst ongemak kunnen opleveren. WoonKeur zorgt ook voor latere generaties: een woning met WoonKeur is een levensloopbestendige woning. Welke eisen stelt WoonKeur? WoonKeur is samengesteld uit de eisen van de vier meest bekende door woonconsumenten opgestelde eisenpakketten voor nieuwbouw: het Seniorenlabel,
MIJN IDEE | 23
VI
Overige nuttige internetsites
Aedes-Actiz Kenniscentrum Wonen-Zorg: www.kenniscentrumwonenzorg.nl Dit is hét informatiepunt voor kennis op het terrein van wonen, welzijn en zorg. Het Kenniscentrum is onderdeel van Aedes (vereniging van woningcorporaties) en ActiZ, (organisatie van zorgondernemers). De meeste van bovenstaande begrippen komen ook van deze site. Ministerie van VROM/WWI: www.vrom.nl Onder ander informatie over huurtoeslag, wetten en regels, en wonen en zorg. U kunt er een seniorenwoontest doen. Met de test krijgt u een indruk of uw woning comfortabel en veilig is om er lang(er) te kunnen blijven wonen. Kijk onder ‘onderwerpen’ voor het thema waarover u informatie wilt. Ministerie van VWS: www.minvws.nl Informatie over zorg en over de Wet Maatschappelijke Ondersteuning (Wmo). Op grond van de Wmo is de gemeente verplicht mensen met beperkingen te compenseren. Dat kan bijvoorbeeld betrekking hebben op woningaanpassingen. SIR-55 begeleidt medioren en senioren bij het realiseren van hun woonwensen. Uitgangspunt is dat alle woningen royaal, comfortabel en veilig zijn. Daarnaast staat in elk
concept de combinatie van wonen en slapen gelijkvloers, met een grote woonkamer, een slaapkamer, een extra kamer en een badkamer centraal. Stichting Smart Homes: www.smart-homes.nl De Stichting Smart Homes is het nationaal kenniscentrum op het gebied van domotica. Stuurgroep Experimenten Volkshuisvesting: www.sev.nl De SEV ontwikkelt innovatieve, praktisch toepasbare oplossingen voor vraagstukken op het gebied van wonen. VAC punt Wonen www.vacpuntwonen.nl VACpunt Wonen is het kennis- en adviescentrum voor de gebruikskwaliteit van woning en woonomgeving.
PCOB
Unie KBO
ANBO
www.pcob.nl Postbus 1238 | 8001 BE ZWOLLE Telefoon (038) 422 55 88 E-mail
[email protected]
www.uniekbo.nl Postbus 325 | 5201 AH s’-Hertogenbosch Telefoon (073) 612 34 75
www.anbo.nl Postbus 18003 | 3501 CA Utrecht Telefoon (030) 233 00 60 (ma t/m vrij van 9.00 - 17.00 uur) Fax (030) 233 00 70 E-mail
[email protected]
