MEMBRA JESU NOSTRI Dietrich Buxtehude
Gezongen kruismeditaties Goede Vrijdag 2 april 2010 Grote of St. Gudulakerk Lochem
Voorblad: Kruisafneming (1435), Rogier van der Weyden
2
Membra Jesu Nostri Het werk Membra Jesu Nostri (de ledematen van onze Heer Jezus) is een geheel van zeven cantates van de Noord-Duitse componist Dietrich Buxtehude en dateert uit 1680. Het werk staat bekend als het eerste Lutherse oratorium. De tekst, ook wel bekend als de Rhythmica oratio, is grotendeels een gedicht van de middeleeuwse dichter Arnulf van Leuven (†1250). Vaak wordt de tekst toegeschreven aan Bernard van Clairveaux (†1153), dit omdat deze dezelfde spiritualiteit kent en de membra-tekst in zijn volledige werk is opgenomen. Inmiddels is bekend dat pas na meer dan twee- honderd jaar na het overlijden van Van Clairveaux de teksten werden toegevoegd aan zijn oeuvre. Van Leuven schreef vijf gedichten over de kruiswonden van Jezus. Twee wonden in de handen en twee in de voeten, die werden veroorzaakt door de nagels waarmee Jezus aan het kruis werd geslagen. Een wond in de borst of zijde, veroorzaakt door een van de soldaten die een lans in zijn zijde stak. In symbolische vorm zijn de vijf wonden - in het Grieks stigmata - terug te vinden in de wierooknagels van de paaskaars die in menig kerk gebruikt wordt. Het blijft gissen hoe het nu precies zit met de afkomst van de complete tekst. Buxtehude koos zelf, als aanvullingen bij de meditatieve gedichten, zeven bijbelteksten waarin telkens het betreffende lichaamsdeel ter sprake komt en toonzette deze voor koor. Elke cantate bestaat uit meer delen, telkens beginnend met een instrumentale sonate. Daarna volgen meestal het eerste koordeel, solo aria’s en het afsluitende koordeel. De hele structuur van de Membra wordt door Buxtehude in feite aan de hand van de teksten gemaakt. De tutti-concerto’s zijn bijbel- passages, daarnaast gebruikt hij per cantate telkens drie coupletten uit de poëtische meditaties van Van Leuven. De muziek van Buxtehude is een prachtig voorbeeld van pure muzikale illustratie van de tekst, soms subtiel, soms heel plastisch. De emotionele lading van de woorden wordt op een weergaloze manier - door middel van toonschilderingen in kleur, melodisch gebaar en ritme - tot leven gewekt. Buxtehudes impressieve muziek maakt dat deze mystieke middeleeuwse teksten ons tot op vandaag nog kunnen overtuigen en verwonderen. Els Dijkerman 3
De uitvoerenden Vocaal Ensemble Zutphen
(foto: Hans Hendriks)
Vocaal Ensemble Zutphen is een koor van ca. 30 enthousiaste zangers en staat onder leiding van Els Dijkerman. Met veel plezier zingt het koor muziek uit de Renaissance tot en met de 21e eeuw; diverse muziekstijlen en veel bekende en minder bekende componisten zijn de revue gepasseerd. Het VEZ heeft zelfs een uitstapje naar de vocale jazz gedaan (2006). Elk jaar geeft het VEZ twee grote concerten (in het voorjaar en het najaar). Sinds 2002 is het koor te horen op Tweede Kerstdag in de St. Walburgiskerk in Zutphen tijdens A Festival of Lessons and Carols. Verder werkt het VEZ mee aan vesperdiensten, o.a. in Lochem. Vocaal Ensemble Zutphen streeft ernaar met plezier te zingen op een zo hoog mogelijk niveau.
4
Sopranen Evelyn Drewes Harmke ten Have Dineke van Krimpen Liliane Norg Jos van Roy Annie Scholten Mariken Stoverinck Rosa Wijnstok Marjolein van Zweeden
Alten Jolly Berfelo Mirjam Golbach Gudrun Herb Judith Koppes Tonnie Larrivée Marijke Steemers Ina van Walsum Loedia Wiersema
Tenoren Arjen Kompier Louis OLiva Rikjan Omvlee Erik Rademaker Harm Wesselink
Bassen Baldrick Deerenberg Jos Divendal Bernard Grevink Marcel van Grönningen Jan Noij Jos van der Spek Geert Sweers
Els Dijkerman Els is cantor-organist van de Grote of St. Gudulakerk in Lochem. In deze functie bespeelt zij het 18e eeuwse Gillmanorgel en heeft zij het initiatief genomen voor muziekvespers, cantatediensten en zomeravondconcerten. Deze muzikale vieringen en concerten trekken inmiddels bezoekers uit de wijde omtrek. Regelmatig geeft zij er zelf orgelconcerten. Els Dijkerman studeerde de hoofdvakken orgel, kerkmuziek en koordirectie aan de conservatoria van Arnhem en Zwolle. Ze specialiseerde zich daarna in het gregoriaans en is afgestudeerd in de muziekwetenschappen aan de Universiteit van Utrecht. Haar 5
belangstelling gaat uit naar de bestudering van musici uit verleden en heden die aan hun muziek een religieuze betekenis toekennen. Als adviseur muziek en religie werkt Els Dijkerman drie dagen in de week bij Kunstfactor, Instituut Amateurkunst in Utrecht. Als muziekwetenschapper verzorgt zij tevens lezingen en artikelen over musicologische onderwerpen. Sinds 2001 is zij als dirigent verbonden aan het Vocaal Ensemble Zutphen.
Valeria Boermistrova Valeria Boermistrova is geboren in Moskou. Haar muzikale carrière begon al op achtjarige leeftijd, toen ze tien jaar was werd ze toegelaten tot het kinderkoor "Wesna". Het koor is inmiddels al meerdere malen winnaar van verschillende internationale concoursen, o.a. de Grand Prix in Parijs. Valeria zong tot haar 16e jaar in dit koor, daarna ging zij naar het Musical College in Moskou. Hier studeerde zij koordirectie en slaagde cum laude. Tegelijkertijd studeerde zij zang aan het Musical Instituut. Privé-lessen kreeg zij van A. Misjenko, een solist van het Bolsjoi Theater, en A. Shitikova, een soliste van het Operatheater in Moskou. Zij heeft ook deel uit gemaakt van The Russian Consort, een solistenensemble dat eveneens Oude Muziek zong en veel concerten gaf in de Sovjet Unie en in Zwitserland en Italië. Na drie jaar deel te hebben uitgemaakt van dit ensemble, trouwde Valeria met organist Henk Linker en verhuisde naar Nederland. In 1993 kwam ze in de klas van Richard Levitt aan de Schola Cantorum Basiliensis, de academie voor Oude Muziek in Europa. Verder heeft Valeria nog masterclasses gevolgd bij Evelyn Tubb, Dominique Vellard, Jessica Cash en Jard van Nes. Momenteel is zij actief als mezzosopraan, zowel solistisch (operaproducties, barok-, modern- en liedrecitals), als in een ensemble. Zij maakt ook deel uit van het solistenensemble "Cantores Martini" van de Domkerk in Utrecht (o.l.v. Remco de Graas). 6
Marcel van Os Marcel van Os was na zijn schoolmuziekstudie aan het conservatorium in Enschede jarenlang muziekdocent aan de vrije school in Zutphen, boven- en onderbouw. Sinds 10 jaar is hij muziekdocent aan hogeschool Helicon, lerarenopleiding voor basisonderwijs van vrijescholen. Daar verzorgt hij lessen op het gebied van eigen muzikale vaardigheid, methodiek en didactiek, stemvorming, koor, muziekpedagogiek en lierlessen. Daarnaast is hij actief in de organisatie van de hogeschool. Naast zijn schoolmuziekpraktijk is hij regelmatig actief als koordirigent en zanger. Bij het Zutphens Vocaal Ensemble is hij regelmatig als koorlid te gast bij uitvoeringen.
Daniël Hermán Mostert De bariton Daniël Hermán Mostert (1977) studeerde aanvankelijk theologie aan de Duitstalige Lutherse faculteit in Hermannstadt (Sibiu/Roemenië). Hierna volgde de opleiding tot muziektherapeut aan het conservatorium in Enschede. Naast zijn werk als muziektherapeut studeert hij sinds 2003 klassieke zang; inmiddels aan de Master-opleiding van het ArtEZconservatorium. Hoofdvakles volgt Daniël bij Harry van Berne. Masterclasses volgde hij bij o.a. Bernard Loonen, Johannette Zomer en Barbara Schlick. Daniël treedt regelmatig op in Nederland en Duitsland, zowel solistisch als in ensembleverband. Sinds enige tijd werkt hij hierin samen met pianisten als Heleen Vegter en Sofia Vasheruk. Met Sofia vormt Daniël een vast duo, waarmee hij in april jl. de prijs van de Vereniging Vrienden van het Lied won. In het kader van deze prijs traden zij in juni 7
en augustus jl. op met liedrecitals binnen het WDR-Musikfest (Münster) en het Grachtenfestival (Amsterdam). Daniël is onlangs als remplaçant aangenomen bij het Groot Omroepkoor in Hilversum, en is verder lid van diverse (semi-) professionele (project-) koren o.l.v. o.a. Klaas Stok). De komende tijd zal Daniël als solist te horen zijn in o.a. het Weihnachtsoratorium van J.S. Bach en in de opera “Il segreto di Susanna” van E. Wolf-Ferrari, in de rol van graaf Gil (april 2010).
8
De 7 meditaties over het lichaam van Jezus aan het kruis. MEMBRA JESU NOSTRI AD PEDES TOT DE VOETEN Ecce super montes "Zie, op de bergen pedes evangelizantis, de voeten van de vreugdebode, et annunciantis pacem; de verkondiger van de vrede." Salve mundi salutare, Gegroet, heil van de wereld, Salve Jesu care! wees gegroet, geliefde Jezus! Cruci tuae me aptare vellem vere, Mocht ik mij hangen aan uw kruis! tu scis quare, Dat wil ik waarlijk, Gij weet waarom. da mihi tui copiam. Geef mij van uw overvloed. Clavos pedum, plagas duras, De nagels in uw voeten, de harde slagen, et tam graves impressuras de zo diepe striemen, circumplector cum affectu, omarm ik vol overgave, tuo pavens in aspectu, bevend voor uw aanblik, tuorum memor vulnerum. als ik aan uw wonden denk. Dulcis Jesu, pie deus, Geliefde Jezus, genadige God, ad te clamo licet reus, tot U roep ik, al voel ik mij ook schuldig. praebe mihi te benignum, Toon mij U genadig, ne repellas me indignum en verstoot mij, onwaardige, de tuis sanctis pedibus. niet van uw heilige voeten. Ecce super montes “Zie, op de bergen pedes evangelizantis, de voeten van de vreugdebode, et annunciantis pacem. de verkondiger van de vrede." AD GENUA Ad ubera portabimini, ad ubera,
TOT DE KNIEËN "Gij zult tegen de borsten worden gevleid, et super genua blandientur vobis. en op de knieën worden vertroeteld." Salve Jesu, rex sanctorum, Gegroet Jezus, koning van de heiligen, spes votiva peccatorum, welkome hoop voor de zondaars, crucis ligno tanquam reus, hangend aan het kruis pendens homoverus deus, als een schuldig mens, maar waarlijk God, caducis nutans genibus. sidderend de knikkende knieën.
Quid sum tibi responsurus, actu vilis corde durus?
Wat zal ik U antwoorden, zwak in mijn handelen, verhard in mijn hart? Quid rependam amatori, Hoe kan ik de liefde beantwoorden van hem, Qui elegit pro me mori, die koos voor mij te sterven, ne dupla morte morerer. opdat ik geen tweevoudige dood zou sterven? Ut te quaeram mente pura, Moge ik U zoeken, zuiver van zin, sit haec mea prima cura, laat dat mijn eerste zorg zijn. non est labor et gravabor, Dat kost mij moeite noch pijn, sed sanabor et mundabor, maar heelt en reinigt mij, cum te complexus fuero. als ik U zal omarmen. Ad ubera portabimini, ad ubera, "Gij zult tegen de borsten worden gevleid, et super genua blandientur vobis. en op de knieën worden vertroeteld." AD MANUS Quid sunt plagae istae in medio manuum tuarum? Salve Jesu, pastor bone, fatigatus in agone, qui per lignum es distractus, et ad lignum es compactus expansis sanctis manibus. Manus sanctae, vos amplector, et gemendo condelector, over u. grates ago plagis tantis, clavis duris, guttis sanctis dans lacrymas cum oculis. In cruore tuo lotum me commendo tibi totum, tuae sanctae manus istae me defendant, Jesu Christe, extremis in periculis. Quid sunt plagae istae in medio manuum tuarum?
TOT DE HANDEN "Waar komen dan die wonden in uw handen vandaan?" Gegroet Jezus, goede herder, uitgeput in uw doodstrijd, op het kruis uitgerekt, op het kruis vastgenageld aan uw uitgestrekte handen. U, heilige handen, omvat ik, en al zuchtend verheug ik mij toch Ik dank de harde slagen, de gruwelijke spijkers, de heilige bloeddruppels. In tranen kus ik ze. In uw bloed gewassen, vertrouw ik mij geheel aan U toe. Mogen uw heilige handen, Jezus Christus, mij bewaren in het grootste gevaar. "Waar komen dan die wonden in uw handen vandaan?"
10
AD LATUS Surge, amica mea, speciosa mea, et veni, columba mea in foraminibus petrae, in caverna maceriae. Salve latus salvatoris, in quo latet mel dulcoris, in quo petet vis amoris,
TOT DE ZIJDE 'Sta op, mijn geliefde en kom, mijn schone, mijn duifje, in de spleten der rotsen, in de holen der klippen." Gegroet, zijde van de verlosser, waarin milde honing verborgen ligt, waarin de kracht der liefde zich openbaart, ex quo scatet fons cruoris, waaruit de bron ontspringt van uw bloed, qui corda lavat sordida. dat het bezoedelde hart reinigt. Ecce tibi appropinquo, Zie, ik kom naar U toe. parce, Jesu, si delinquo, Spaar mij, Jezus, als ik faal. verecunda quidem fronte, Met beschroomd gelaat ad te tamen veni sponte kom ik toch vrijmoedig tot U, scrutari tua vulnera. om uw wonden te aanschouwen. Hora mortis meus flatus Moge, in mijn stervensuur, intret Jesu, tuum latus, mijn ziel uw zijde, Jezus, binnentreden. hinc expirans in te vadat, Van hier scheidend moge zij bij U binnengaan, ne hunc leo trux invadat, opdat de grimmige leeuw haar niet overvalle, sed apud te permaneat. maar zij altijd bij U blijve. Surge, amica mea, speciosa mea, 'Sta op, mijn geliefde et veni, columba mea en kom, mijn schone, mijn duifje, in foraminibus petrae, in de spleten der rotsen, in caverna maceriae. in de holen der klippen." AD PECTUS Sicut modo geniti infantes rationabiles, et sine dolo concupiscite, ut in eo crescatis in salutem. Si tamen gustastis quoniam dulcis est Dominus. Salve, salus mea, deus, Jesu dulcis, amor meus,
TOT DE BORST "Wees als pasgeboren kinderen, redelijk en onbevangen, begerig naar melk, om daardoor op te groeien tot zaligheid. Zo toch proeft Gij hoe de Heer is." Ik groet u, God, mijn heil, zoete Jezus, mijn geliefde. 11
salve, pectus reverendum, cum tremore contigendum, amoris domicilium. Pectus mihi confer mundum, ardens, pium, gemebundum, voluntatem abnegatam, tibi semper conformatam, juncta virtutum copia. Ave, verum templum dei, precor miserere mei, tu totius arca boni, fac electis me apponi, vas dives, deus omnium. Sicut modo geniti infantes rationabiles, et sine dolo concupiscite, ut in eo crescatis in salutem. Si tamen gustatis quoniam dulcis est Dominus. AD COR Vulnerasti cor meum, soror mea, sponsa, vulnerasti cor meum. Summi regis cor, aveto, te saluto corde laeto, te complecti me delactat et hoc meum cor affectat, ut ad te loquar, animes. Per medullam cordis mei, peccatoris atque rei, tuus amor transferatur, quo cor tuum rapiatur languens amoris vulnere. Viva cordis voce clamo, dulce cor, te namque amo, ad cor meum inclinare, ut se possit applicare
Wees gegroet, eerwaardige borst, slechts met huiver aan te raken, woonplaats van de liefde. Geef mij een zuivere inborst, vurig, vroom, nederig en bereid mijn eigen wil te negeren, maar zich altijd naar U voegend, met een overvloed aan deugden. Gegroet, ware tempel van God. Ik smeek u, ontferm U over mij. Gij, schrijn met alle goeds, maak dat ik tot de uitverkorenen behoor, kostbaar vat, God van allen. "Wees als pasgeboren kinderen, redelijk en onbevangen, begerig naar melk, om daardoor op te groeien tot zaligheid. Zo toch proeft Gij hoe de Heer is." TOT HET HART "Gij hebt mijn hart verwond, mijn zuster, mijn bruid." Hart van de hoogste koning, ik groet u, blij van hart. Wat heerlijk U te omarmen! Mijn hart verlangt er naar dat Gij mij opwekt tot U te spreken. Laat uw liefde binnendringen in het binnenste van mijn hart, van mij, schuldige zondaar. Door mij werd uw hart verscheurd, afgemat door de wond der liefde. Met de levendige stem van mijn hart roep ik tot u, zoet hart, want ik bemin u. Neig U tot mijn hart, opdat dit zich tegen U kan vleien, 12
devoto tibi pectore. Vulnerasti cor meum, soror mea, sponsa,
u geheel toegewijd. "Gij hebt mijn hart verwond, mijn zuster, mijn bruid."
AD FACIEM Illustra faciem tuam super servum tuum; salvum me fac in misericordia tua. Salve, caput cruentatum, totum spinis coronatum, conquassatum, vulneratum, arundine verberatum, facie sputis illita. Dum me mori est necesse, noli mihi tunc deesse, in tremenda mortis hora veni,
TOT HET GELAAT "Laat uw aanschijn lichten over uw dienaar; red mij door uw barmhartigheid." Gegroet, hoofd vol bloed, geheel omkroond met doornen, geslagen en gewond, met roeden gegeseld, met een vuil bespuwd gelaat. Wanneer ik eens moet sterven, wees dan niet ver van mij. In dat huiveringwekkende stervensuur, kom dan, Jezus, en wacht niet, bescherm en bevrijd mij. Als Gij mij beveelt deze wereld te verlaten, geliefde Jezus, verschijn dan aan mij, o Gij liefdevolle, die ik omarmen wil. Toon dan uzelf, hangend aan uw zegenbrengende kruis. Amen.
Jesu, absque mora, tuere me et libera. Cum me jubes emigrare, Jesu care, tunc appare, o amator amplectende temet ipsum tunc ostende in cruce salutifera. Amen
13
Contact Wilt u meer weten over het Vocaal Ensemble Zutphen gaat u dan naar onze website: www.vezutphen.nl. Hierop vindt u informatie over het koor, de concertagenda, achtergronden en relevante contactgegevens. Mail-adres:
[email protected]. Meezingen? Nieuwe leden zijn altijd welkom, neem hiervoor contact op met onze secretaris Jos van Roy. Wilt u ons steunen? Om mooie concerten te kunnen geven, is financiële steun onmisbaar. Wilt u hieraan bijdragen, dan kunt u zich aanmelden als donateur of als sponsor. Stuurt u dan een bericht naar het secretariaat (postadres of via de website). U blijft dan op de hoogte van onze concerten en andere muzikale activiteiten. Komende Concerten Op de volgende data kunt u het Vocaal Ensemble Zutphen weer beluisteren: • • •
30 mei 2010 Koorvesper, St. Gudulakerk, Lochem, 19 u. 21 november 2010 Cantates en Motet J.S. Bach St. Gudulakerk, Lochem, 20 u. 22 november 2010 Cantates en Motot J.S. Bach St. Janskerk, Zutphen, 15.30 u.
Dankbetuiging De concerten van het Vocaal Ensemble Zutphen worden mede mogelijk gemaakt door: •
Gemeente Zutphen
14
