02 – 2012 april | Jaargang 3
magazine Relatiemagazine Coöperatie Coforta U.A.
83:74:31
08
2102-20-61
fdp.RH stiuD vda ggE deR 91122111
Nature Counts op de Floriade Vier nieuwe predicaathouders
14 Ontbijten met een Red Egg 16 Coöperaties gaan goed, hoe komt dat eigenlijk? 22 Vruchtgroententelers verdiepen zich in retailconcepten
14
bestuur
Colofon
Column
Coforta magazine is het kwartaalblad voor leden van Coöperatie Coforta U.A. Jaargang 3 – nr. 2 – april 2012 Redactieraad Joost Rouwhorst, Joke Bolte, Inge van Es, Marcel Goesten, Suzanne Labots, Peter Oostveen, Chantal Oostvogels, Johan van Ruijven, Karin van der Voort
Theo Ammerlaan
Redactie Marjolein van Woerkom, Tijs Kierkels, Johan van Ruijven
Goed bestuur
Eindredactie Johan van Ruijven (Chapeau.nl)
Telers spreken in toenemende mate hun tevredenheid uit over de samenwerking
Bladmanagement Karin van der Voort (Twist-communicatie)
met The Greenery, onze verkooporganisatie. Dat is mooi, want die waardering is essentieel om samen succesvol te zijn in vers. Om dit vast te houden, moeten we voortdurend blijven anticiperen op de ontwikkelingen in het aanbod en de markt. Ook moeten we blijven kijken naar mogelijkheden om de efficiëntie te verbeteren en de kosten verder te verlagen. Het is tevens van belang om te blijven investeren in marketing, innovatie, nieuwe producten en nieuwe concepten. En tenslotte is een krachtdadig bestuur een randvoorwaarde om
Fotografie Hans Hordijk, Wilmar Photography, Peter van Es, Bjorn Stolte, StreekSelecties, Vlemmix media, Soenar Chamid Advertenties AgriPers, Randy Brugman tel. 088-888 67 22, e-mail
[email protected]
onze samenwerking succesvol te houden.
Vormgeving Buro Eigen, Delfgauw
Bij de betekenis van dat laatste wil ik graag even iets langer stilstaan. Het bestuur
Druk QuantesArtoos, Rijswijk
besloot in 2011 de invulling van de coöperatie en de eisen die we hieraan stellen grondig met de Ledenraad en PAC-voorzitters te evalueren, om op basis daarvan vast te stellen of aanpassing gewenst is. Inmiddels ontstaat er een denkrichting, die sterk is ingegeven door wat het bestuur aan feedback kreeg van de leden. Op basis hiervan gaan we vastberaden door met een goede uitwerking, waarover de Ledenraad later dit jaar een uitspraak doet.
Adreswijziging De gehele wikkel met gewijzigde adressering opsturen. U kunt uw adres ook wijzigen via coöperatiezaken,
[email protected]
©Coöperatie Coforta U.A. Barendrecht Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden gereproduceerd door middel van boekdruk, foto-
Van groot belang is daarbij dat het bestuur bij de uitwerking van deze taak op volle sterkte is. Ik ben daarom blij dat we tijdens de laatste Ledenraad eind maart een belangrijke vacature in het bestuur hebben kunnen invullen met een sterke ‘aanwinst’ in de persoon van Theo van Noord. Het is in dit kader ook prettig dat Peter van Asseldonk en Bas Feijtel zijn herkozen en dat Jan van de Harg en Harry Schwering toetraden tot de geschillencommissie.
offset, fotokopie, microfilm of welke andere methode dan ook, zonder schriftelijke toestemming van de uitgever.
Vrijwaring Uitgever en auteurs verklaren dat Coforta magazine zorgvuldig en naar beste weten is samengesteld. Uitgever en auteurs kunnen evenwel op geen enkele wijze instaan voor de juistheid en volledigheid van de informatie. Uitgever en auteurs aanvaarden geen enkele aansprakelijkheid
Een krachtig bestuur, bijgestaan door sterke commissies, is van belang voor de stabiliteit van onze coöperatie en ons gemeenschappelijke bedrijf The Greenery. Nu we volledig op sterkte zijn, met op alle posten voldoende kennis, ervaring, inzicht, inlevingsvermogen en besluitvaardigheid, kunnen we er zeker van zijn dat de keuzes die we gaan maken over de invulling van de coöperatie met de juiste wijsheid worden genomen. Waardoor we er ook op kunnen vertrouwen dat de tevredenheid onder telers, waarmee ik mijn column begon, niet vluchtig, maar structureel is en blijft. Theo Ammerlaan, Voorzitter coöperatiebestuur Coforta U.A.
2
voor schade van welke aard dan ook, die het gevolg is van handelingen en/of beslissingen die gebaseerd zijn op informatie uit Coforta magazine.
Inhoud
Inhoudsopgave
04
10
14
16
20
22
Oog voor duurzaamheid op alle fronten
4
Vaste rubrieken
Westende Fruitteelt, is nu vijf jaar lid van de coöperatie. Een sceptische houding maakte plaats voor intensieve samenwerking, waarbij duurzaamheid
In petto
7
Kort nieuws
8
en slimme logistiek voorop gaan.
Alles over het succes achter de coöperatie
16
Dwars tegen de economische tegenwind in, doet dit model het goed. De VN
Coöperatiezaken 12
zette 2012 in het teken van de coöperatie. Vier deskundigen verklaren waarom
The Greenery in beeld
de coöperatie crisisbestendig is.
Vruchtgroenteseizoen maakt dynamische start
22
14
Online 21
De vruchtgroententelers maakten een vliegende seizoenstart. Ze bespraken de bemoedigende stand van zaken en lieten zich inspireren door een presentatie van bijzondere retailconcepten.
Probleemloos het hele jaar zachtfruit Vollegrondtelers doen goede zaken in Rusland Nieuw perspectief voor de aardbeienteelt
10 20 24 3
ondernemer in beeld
4
Westende Fruitteelt
Westende Fruitteelt is voor een sterke binding met de coöperatie
Oog voor duurzaamheid op alle fronten Ruim vijf jaar geleden werd Westende Fruitteelt, de grootste perenteler van Nederland, lid van de coöperatie. Een gevolg van de overname van hun belangrijkste afnemer Van Doorn door Jover, onderdeel van The Greenery. Aanvankelijk was eigenaar Rinus van ’t Westende sceptisch over de veranderingen. Nu is hij fervent verdediger van een sterke binding met de organisatie en nauwe samenwerking in de keten. Rinus van ’t Westende kan mooi vertellen over de handel
en in de vrachtwagen ook. Ze worden nooit meer warm
van vroeger. Zijn vader, die voor die tijd ook al een groot
totdat ze in de supermarkt liggen”.
bedrijf had, nodigde een paar handelaren uit. Er werden sigaren gerookt en over en weer geboden. “Toen ik het bedrijf
Bij de bouw van de gloednieuwe sorteer- en pakhal is nog
overnam, dacht ik dat het zo moest blijven. We namen die
eens goed gekeken naar verkorting van de routes en reductie
werkwijze over. Maar de tijden zijn sterk veranderd. Ik zou de
van de kostprijs. Toch was de eerste reden om ‘m te bouwen
peren nu niet meer kunnen afzetten zonder binding met de
een andere. “Uitstraling”, is de verrassende motivatie van de
afzetorganisatie. Nauwe samenwerking tussen teeltbedrijf en
ondernemer. “Dat is heel belangrijk omdat supermarkten hier
handelsorganisatie heeft grote voordelen. Ieder doet waar hij
op het bedrijf komen kijken.”
goed in is. Wij richten ons volledig op teelt, bewaren, sorte-
Bij de rondleiding laat hij de oude sorteerhal zien. Dat is
ren en verpakken. The Greenery/ Jover zorgt voor de verkoop
inderdaad een wereld van verschil. Donker en laag, de sor-
en marketing en begeleidt de administratie en de certifice-
teerder tegen de wand geborgen. De nieuwe hal is hoog en
ring. Zo krijg je een zo laag mogelijke kostprijs en dat is in de
licht, ook doordat er daglicht in valt, via de vele ramen die
huidige markt hard nodig.”
uitzicht bieden op de boomgaard. Dat is zeer plezierig voor de werknemers. Het bedrijf heeft veel oog voor arbeidsom-
‘Wij willen een goede uitstraling. Supermarkten komen hier kijken.’
standigheden.
Sweet Sensation De laatste negen jaar plant het bedrijf alleen nog maar nieuwe rassen aan, om de dominantie van het ras Conference wat te verminderen. Voorbeelden zijn de clubrassen
Geen tijdverlies
Sweet Sensation en Dazzling Gold, beiden in handen van
Van ’t Westende zorgt voor de visie, de strategie en de grote
licentiehouder The Greenery. Ook de strikte voorwaarden bij
lijnen. De uitvoering en de dagelijkse leiding is in handen van
clubrassen waren even wennen voor een grote ondernemer
Dick den Dunnen, die al 47 jaar bedrijfsleider is.
die gewend is zijn eigen weg te gaan. Maar ook op dit punt
Het hele bedrijf in het Brabantse Fijnaart ademt efficiëntie.
verdedigt Van ’t Westende nu de gezamenlijke aanpak. “Het
De 120 hectaren aan perenboomgaarden liggen grotendeels
voelt wat raar om een contract te tekenen dat zo juridisch
pal tegen de koel- en verwerkingshallen aan, of in ieder geval
dichtgetimmerd is. Je denkt in eerste instantie dat je veel uit
dicht in de buurt. “Na de pluk, precies op het juiste tijdstip,
handen geeft. Maar in de praktijk is dat niet zo. We hebben
gaan de peren zonder tijdverlies de koelcel in”, vertelt Den
er bijvoorbeeld geen probleem mee dat The Greenery/ Jover
Dunnen. “Tijdens het sorteren en verpakken blijven ze koel
het tijdstip van afzet bepaalt. Om het concept te bescher-
5
ondernemer in beeld
In het kort Bedrijf: Westende Fruitteelt BV Eigenaren/directie: Rinus en Marian van ‘t Westende Lid coöperatie sinds: 2006 Soort product: peren Totaal areaal: 120 hectare Aanbod/frequentie: jaarrond Afzet: via The Greenery/Jover men, is het belangrijk dat iedereen zich er aan houdt. Het is
www.westendefruitteelt.nl
bij een nieuw ras nodig de markt te beschermen en beheerst te groeien. Alleen zo kan het een succes worden. Dat wil zeggen dat we een hogere prijs in de markt realiseren.”The
verschillende wensen en certificaten. Westende Fruitteelt
Greenery/Jover laat alle Sweet Sensation van alle telers hier
verpakt in elke verpakking die de supermarkt wenst, bij
koelen en sorteren. Zo is er maximale controle over kwaliteit
elkaar tientallen soorten. “Verder is het de kunst om aan al
en uniformiteit in de aflevering.
die kwaliteitssystemen te voldoen zonder dat dat heel veel werk kost. Er valt bijvoorbeeld veel te besparen door het
Af tuin pionier
voorkomen van bergen papierwerk. Ook hier staat de effici-
Het bedrijf is gespecialiseerd in rechtstreekse levering aan
ëntie voorop.”De ondernemer hoopt erop dat retailers kiezen
supermarkten. Toen ze daar twintig jaar geleden mee begon-
voor meer verticale samenwerking in de keten en meer vaste
nen, was dat uniek. Veel gaat naar de Engelse markt, maar
verbintenissen. Ook dat maakt nog meer efficiëntie mogelijk.
eigenlijk vliegen de peren uit Fijnaart de hele wereld over, tot Hong Kong toe. Zoveel eindafnemers betekent ook veel
Duurzaam Duurzaamheid in al zijn aspecten – economisch, ecologisch en sociaal – is erg belangrijk voor Westende Fruitteelt. Het bedrijf teelt al twaalf jaar residu-arm en gebruikt organische bemesting als vervanging van kunstmest. Het heeft een eigen
6
Nature Counts erkenning
waterzuivering, waardoor er minder water nodig is bij de
Samen met drie andere telers ontving Westende
sorteerlijn die de peren drijvend vervoert. De restwarmte van
Fruitteelt op 13 april het predicaat Nature Counts.
de koelcellen wordt weer gebruikt om de sorteerhal en de
De jury had bij de toekenning in het bijzonder waar-
kantoorruimte te verwarmen en de peren te drogen. Arbeids-
dering voor vier punten: duurzaam gebruik van energie in combinatie
omstandigheden krijgen de volle aandacht, bijvoorbeeld door
met verlaging van CO2-uitstoot, minimalisering van werkzame stoffen,
gebruik van elektrische snoeischaren en hoogwerkers in de
transparantie in de bedrijfsvoering en een verantwoord personeelsbe-
boomgaard. Tot slot is er veel aan gedaan om van het bedrijf
leid. Westende heeft een goede reputatie in residu-arme teelt en staat
een plezierige werkplek te maken. Dat gaat tot in details. De
ook bekend om de mate waarin kennis wordt gedeeld met collega-
toiletten zien eruit zoals in een restaurant en de bedrijfskan-
telers, aldus de beoordelaars. (zie ook pagina 8)
tine zou in een modern kantoorgebouw niet misstaan.
kalender
In petto Agenda-informatie over evenementen, beurzen, conferenties, bijeenkomsten, workshops en andere activiteiten.
April
Mei
Juni
Vanaf 5 april (t/m 7 oktober)
15/16/21/23 mei
6 en 7 juni
Floriade
Afdelingsvergaderingen Coöperatie
Fruitteelt Vakbeurs
Greenpark Venlo
Coforta
Houten
19 april
7 t/m 13 mei
24 juni
Telersbijeenkomst Spruiten
Libelle Zomerweek
Einde aspergeseizoen
Almere (Almere strand)
25 april
Hier staat The Greenery met Verse
Telersbijeenkomst Stapelproducten
Oogst
Einde aspergeseizoen 14 t/m 20 mei
Het aspergeseizoen duurt maar twee
Week van de Tomaat
maanden en loopt tot de feestdag
‘Het verloren recept’
Sint Jan, op 24 juni. Asperges van
The Greenery heeft voor de Floriade een
24 mei
The Greenery komen voornamelijk uit
ludiek spel opgezet, onder de naam ‘Het
Landelijke Hardfruitdag
Noordoost Limburg en Brabant. Vanaf
verloren recept’. Het online spel wordt
de tweede dinsdag van april worden de
tijdens de gehele Floriade gespeeld.
Nederlandse asperges van de koude met
Deelnemers helpen Olke de kok bij het
de hand gestoken, een reden waarom
vinden van ‘ingrediënten’, die variëren
Landelijke Hardfruitdag
de groente relatief duur is. Binnen twee
van een steelpan tot groenten. Door ze
De Landelijke Hardfruitdag biedt een
dagen liggen de asperges in de winkel.
vrij te spelen, dingen de spelers mee
interessant programma, met onder
Dan zijn ze goed teruggekoeld en knap-
naar prijzen.
andere lange afstandzwemmer Maarten
pervers. Vanaf juli heeft The Greenery
Telers die via de website van het Product-
van der Weijden, winnaar van Olympisch
asperges afkomstig uit Peru.
schap Tuinbouw (www.tuinbouw.nl)
goud, als spreker.
toegangskaarten voor de Floriade bestellen, krijgen 20 procent korting.
7
kort nieuws
Kort Nieuws
Vier nieuwe Nature Counts predicaathouders Op vrijdag 13 april kregen opnieuw vier telers het Nature Counts predicaat uitgereikt: biologisch teeltbedrijf Oirschot Organiscs BV, tomatenkwekerij Gerichhausen, Westende Fruitteelt BV en vruchtgroenteleverancier Bonny. Het gebeurde tijdens de Coforta Dag op de Floriade in Venlo. De jury beloonde de nieuwe predicaathouders voor zeer uiteenlopende duurzame inspanningen.
Nieuwe voetafdruk
Oirschot Organics zocht en vond vergaande
ter op de eilanden maar beperkt beschikbaar
samenwerking met de Stichting Natuurbehoud
zijn. De installatie wordt aangedreven door
Met de vernieuwde specificatie van de
Brabants Landschap bij de planning, uitvoe-
windenergie. Kwekerij Gerichhausen kreeg
internationale standaard PAS2050-1 kunnen
ring en monitoring. Ook de openheid naar
het predicaat door de minimalisering van
telers vanaf eind maart de broeikasemissie
en samenwerking met derden – een geiten-
gewasbeschermingsmiddelen, die het gevolg
van tuinbouwproductie berekenen. PT-
bedrijf, een composteerbedrijf en consumen-
zijn van weerbaar telen. Bijzonder hierbij is
voorzitter Agnes van Ardenne overhandigde
ten – droeg bij aan de erkenning, evenals de
het hergebruik van substraatmatten gedu-
tijdens de voorjaarsconferentie van Green-
manieren waarop deze teler zich inzet voor
rende tien jaar. Dit stelt de teler in staat zijn
port Holland de nieuwe standaard voor
het sluiten van de kringloop. Vruchtgroente-
planten sterker te maken, onder andere door
de CO2 Voetafdruk aan algemeen direc-
leverancier Bonny, gevestigd op de Canarische
met zijn watergiftregime het wortelstelsel van
teur Philip Smits van The Greenery. Voor
Eilanden, dankte de erkenning vooral aan
de planten te beïnvloeden. De reden waarom
tuinbouwondernemers was al eerder een
duurzaam gebruik van wind- en zonne-energie
Westende Fruitteelt voor het predicaat Nature
rekeninstrument ontwikkeld. De nieuwe
en het zeer geringe gebruik van grond- en
Counts in aanmerking kwam, is te lezen in de
versie bevat meer dan 250 standaard pro-
drinkwater. Het bedrijf had een wereldprimeur
rubriek ‘Ondernemer in beeld’ (pagina 4-6).
ducten en teelmethoden. Meer informatie:
met een ontziltingsinstallatie die zeewater
www.productschaptuinbouw.nl
bruikbaar maakt op het bedrijf. Een belangrijke
Lees meer over de bedrijven op
vooruitgang, omdat regenwater en grondwa-
www.naturecounts.com
Green Talent met snel groeiend netwerk Het Green Talent Program, het allround talentontwikkelpro-
voor de reductie van CO2, een project dat de Lean & Green Award
gramma van The Greenery, leidt al ruim een jaar zeven trainees
heeft gewonnen. Maar ik heb bijvoorbeeld ook de persvoorlichter
op volgens een actiegericht programma. De trainees startten in
van The Greenery geholpen bij de begeleiding van een filmploeg,
november 2010 aan een traject dat hen langs vele werkplekken
die hier opnamen kwam maken. Het is dus heel divers.”
leidt. Een traject waar ook dertien jonge Greenery-talenten aan meededen. Een half jaar voordat ze ‘door de finish gaan’ maakt
Hét grote voordeel daarvan is volgens Berdien dat je in de organi-
één trainee een tussenbalans op.
satie een eigen netwerk opbouwt. “Ik heb in korte tijd veel mensen leren kennen en allerlei kennis opgedaan. Ik kan nu al zeggen dat
Voordat zij toetrad tot het Green Talent Program volgde Berdien Boekestein (27) aan de Erasmus Universiteit haar bachelor Bedrijfskunde en studeerde af na een eenjarige master opleiding Supply Chain Management. Ze heeft inmiddels een aardig ‘Greenery CV’ opgebouwd. “Ik begon ruim een jaar geleden bij Naturelle, als teamleider back office. Daar werkte ik aan verbeterpunten in de planning en deed ervaring op in het leiding geven. Daarna acht maanden naar Bleiswijk, waar ik als teamleider ondersteuning bood, bijvoorbeeld bij een project dat tot doel had om een orderpickstraat in te richten, waardoor we de snelheid konden verhogen en de foutkans in het proces konden verlagen. Ik werk nu bij Logistics Control, waar ik heb meegeschreven aan een plan van aanpak
8
The Greenery vakinhoudelijk heel wat uitdaging in zich heeft.”
kort nIeuWs
column
Column
Productunit Paddenstoelen
Erik Gerichhausen van Kwekerij Gerichhausen
Joris Jonkers van Oirschot Organics
Operationele excellentie: opgave voor de hele keten De paddenstoelensector staat al jaren onder druk. De prijsvorming vormt een grote bedreiging voor de meeste telers. Aan de Productunit Paddenstoelen van The Greenery de uitdaging om zich in de markt te blijven onderscheiden en klanten en telers te blijven binden. Een essentieel onderdeel van die taakopvatting is operationele excellentie: maximaal kostenefficiënt werken en de keten verkorten, zodat het meest verse product in de juiste volumes in de winkel komt te liggen.
Duurzaam gebruik van windenergie bij Bonny
In Zaltbommel hebben we al goede stappen gezet. Mede dankzij SAP, dat hier bijna twee jaar geleden al is geïmplementeerd. We zien nu wat de belangrijkste obstakels zijn bij verdere besparing op kosten en verkorting van de keten. Ze hebben allemaal te maken met samenwerking: intern en met
‘Komkommertijd’ krijgt een nieuwe betekenis
telers en klanten. Een concreet voorbeeld van een effect dat optimale samenwerking kan sorteren, is minimalisering van stort. Champignons zijn kort houdbaar. Zodra de markt even tegenzit, wordt de kans groot dat product veroudert en als
The Greenery heeft verrassende receptenfolders ontwikkeld over de
klasse II of Industrieklasse verkocht moet worden.
komkommer en de asperge, vol handige bereidingstips en een verwijzing naar www.verseoogst.nl. Binnenkort komen er folders
Dit kunnen we grotendeels voorkomen door zoveel moge-
beschikbaar voor witlof en slasoorten. Opvallende gerechten in
lijk zicht te krijgen op de productie bij de teler en door met
de komkommerfolder: komkommer met carpaccio en aardbei en
klanten om de tafel te gaan om hun vraag in kaart te brengen
komkommer als basis voor een heerlijke soep.
en hun prognose te verfijnen. Met behulp van deze kennis vervolgens zo slim mogelijk te werk gaan - en dus stortkosten
Weetjes en informatie! Wist je dat er bij de teelt gebruik wordt gemaakt van biologische bestrijdingsmiddelen zoals roofwantsen? Zij voeden zich met plagen zoals: spint, bladluis en rupsen. Onze kleine helpers helpers Onze kleine
Tijdlo os lekker
Wis t je dat s komkom mer er ook zijn in handig snack for maat?
Productinformatie
Bewaar komkommers niet in de koelkast. Komkommers kunnen niet zo goed tegen de kou; ze verliezen snel hun kwaliteit en worden slap. Bewaar ze daarom op een koele, donkere plaats: een voorraadkast of kelder. Normaal gesproken blijft een komkommer ongeveer een week goed. Komkommers verpakt in krimpfolie zijn langer houdbaar.
* Schillen van de komkommer is eigenlijk overbodig. De schil is namelijk prima eetbaar en bevat de meeste vitaminen. * De telers telen met de natuur en proberen dit dagelijks op een duurzame wijze uit te voeren met behulp van onder andere regenwater, natuurlijke voeding en het gebruik van natuurlijke vijanden, zoals sluipwespen, diverse roofmijten en roofwantsen. * Soms moeten voor een recept de zaden uit de komkommer gehaald worden. Dit gaat het makkelijkst door de komkommer in de lengte door te snijden en met een lepel in één keer de zaden eruit te halen.
Energie: Eiwit: IJzer: Koolhydraten: Natrium: Calcium: Vet: Vezels: Vitamine C:
34 KJ, 8 kcal 0.8 g 0.2 mg 1.2 g 5 mg 18 mg 0.0 g 0.7 g 0 mg
Supply Chain Management, Keur en Commercie.
ALLES WAT JE MOET WETEN OVER ONZE PRODUCTEN.
Product tips
Voedingswaarden per 100 gr
minimaliseren - kan alleen door naadloze afstemming tussen
Meer info over komkommers
op
verseoogst.nl/ komkommers
Ko mko m mer
Voor de wat langere termijn hoop en verwacht ik dat de afstemming met telers niet alleen nóg intensiever wordt, maar onder andere door SAP ook veel meetbaarder. Dat is een waardevolle basis, die samenwerking alleen maar transparanter en professioneler maakt. Annelotte Crena de Iongh
Productmanager Paddenstoelen
[email protected] 9
Samenwerking in de keten
Integratie van salesactiviteiten versterkt de samenwerking met retailers
Probleemloos het hele jaar zachtfruit Zachtfruit is tegenwoordig het hele jaar te vinden in de schappen van de retailer. Dat was vijf jaar geleden nog anders. De seizoenen waren dominant, de retailer verkocht soms ‘nee’ en vroeg regelmatig om geduld bij de consument. Doordat de Productunit Zachtfruit en importeur Hagé, de importtak van The Greenery, hun samenwerking steeds meer betekenis geven, is zachtfruit een jaarrond product geworden. Zonder dat de teler daar minder van wordt. De deskundigheid die nodig is om de beschikbaarheid van
Verschillend
Nederlands product en importproduct naadloos in elkaar
Nederlandse rode bessen werden al jaarrond geleverd.
te laten overlopen, is sinds dit winterseizoen gehuisvest
Marcel: “Het is het enige zachtfruit bewaarproduct. Alleen
in Breda. Marcel van Lith werkte daar al op de afdeling
in de periode maart-mei kopen we wat bij, meestal in Chili.
Commercie van Zachtfruit. Maar sinds vijf maanden heeft
Voor blauwe bessen ligt dit anders. Die komen tussen juli
hij collega Wilco Arts van Hagé tegenover zich zitten. Hun
en oktober van Nederlandse telers, de import komt hier in
samenwerking is de laatste tijd flink geïntensiveerd. Het
het voorjaar uit Zuid-Amerika, Spanje en Portugal. Voor de
resultaat is zichtbaar in het schap: rode bessen, blauwe
bramen gelden weer andere seizoenen. Nederlandse bramen
bessen, bramen, frambozen, maar ook aardbeien zijn alle
zijn er van april tot december. De import komt vanaf novem-
maanden verkrijgbaar.
ber tot maart uit Mexico en Spanje. Onze frambozen zijn er van april tot half december. Vanaf oktober tot maart halen
Als geroepen
we ze uit Spanje en wat uit Mexico, Zuid-Afrika en Chili.”
Marcel en Wilco kunnen nu samen sturing geven aan het
10
moment waarop Nederlands product plaats maakt voor
Verhaal apart
importproduct. “De afstemming luistert heel nauw”, weet
Vloeien de seizoenen voor veel zachtfruit in elkaar over,
Marcel. “De retailer, maar ook de daghandel wil wel weten
voor aardbeien is de overgang van Nederlands product naar
welke kwaliteit er wordt geleverd en prijstechnisch moet
importproduct nog wel erg merkbaar. Het verschil is bij de
de ene levering kloppen ten opzichte van de andere. Wilco
consument overbekend, maar het maakt de ambitie om
kwam voor mij als geroepen. We kunnen het moment
jaarrond te leveren er niet kleiner op, laat Marcel weten.
waarop we stoppen met Nederlands product en beginnen
“De Nederlandse aardbei heeft nog steeds een heel sterk
met import heel strak regisseren. Daar komt wel wat bij kij-
imago ten opzichte van het importproduct. Het vloeit voort
ken, want voor elk product gelden weer andere seizoenen.”
uit de rassen die hier en in het buitenland worden geteeld.
Jaarrond Zachtfruit
Marcel van Lith (links) en Wico Arts temidden van zachtfruit dat jaarrond leverbaar is.
De Nederlandse Elsanta is sterk, smaakvol en goed te trans-
voorkomen. De constante aanvoer vlakt weliswaar ook voor
porteren. De doordragende rassen uit Egypte en Spanje zijn
een deel de pieken af, maar dat doet bij de teler minder pijn.
harder en hier minder populair. Het verschil zit ‘m overigens
Het is aan ons om er voor te zorgen dat de kwaliteit die
niet alleen in smaak, maar ook in de beleving en de toewij-
wordt geleverd – waar vandaan ook – nooit teleurstelt en
ding bij de teelt. Wat dat betreft werken de campagnes voor
dat we prijstechnisch altijd goed zitten.”
de Nederlandse aardbei nog goed. Het zou goed zijn als die beleving ook voor andere zachtfruitproducten geldt. ”
Kennisopbouw Doordat ze tegenwoordig vaak recht tegenover elkaar zit-
Klant centraal
ten, kwamen Marcel en Wilco snel veel meer te weten over
Terug naar de integratie van salesactiviteiten bij Hagé en de
elkaars werk. Dat is volgens Marcel goed voor alle betrok-
Productunit Zachtfruit. Niet alleen de expertise van de spe-
kenen. “De discussie over het moment dat importproduct
cialisten Marcel en Wilco is samengevoegd. “Een deel van
definitief in de plaats kwam van Nederlands product duurde
het importproduct van Hagé wordt nu ook in Breda gekeurd
in het verleden vaak lang. Nu de zaken gewoon doorlopen,
en ingeslagen”, licht Wilco toe. “Het helpt om die naadloze
is voor de Nederlandse telers de opstart van het eigen
overgang in goede banen te leiden. En uiteindelijk dient het
seizoen minder een bottleneck. Voor hen is het ook prettig
allemaal om de samenwerking met de retailers te verster-
dat hun instapmoment variabeler is geworden. Bovendien:
ken. Het is een feit dat onze klanten in de afgelopen tien
omdat producten altijd beschikbaar zijn, krijgen ze meer
jaar steeds grotere organisaties zijn geworden. Ze willen dat
bekendheid en worden ze makkelijker verkocht.”
de leveringen continu doorlopen. Want de consument vindt dat inmiddels vanzelfsprekend. De klant moet er echt van
“Ik heb nu in ieder geval veel meer inzicht in wat er te koop
op aan kunnen dat hij jaarrond product kan krijgen, waarbij
is”, besluit Wilco. “Voorheen lag het werk voor ons in het
Marcel en ik steeds goed weten welke kwaliteit er wan-
seizoen waarin er volop Nederlands product was praktisch
neer binnenkomt.” De samenwerking met de grote retailers
stil.” “Ja, en wij zeiden aan het eind van het jaar altijd tot
maakt The Greenery volgens Marcel ook minder afhanke-
volgend jaar, als het zachtfruit seizoen weer begint”, zegt
lijk van de grillen van de daghandel. “Die kent pieken en
Marcel op zijn beurt. “We zijn nu primair jaarrond samen
dalen. De dalen volgden altijd na een periode dat we volop
retailers aan het beleveren.”
in productie waren. Dat kunnen we nu voor een flink deel
11
Coöperatiezaken
Coöperatiezaken Piet Zwinkels bekijkt in de schooltuin een proef van het HAS.
Green Academy seminar maakt duurzaam innoveren concreter Het ZLTO-gebouw in ’s Hertogenbosch zit vol duurzaam vernuft en was dus een inspirerende omgeving voor de vierde Green Academy bijeenkomst. Het thema was ‘Duurzaam Innoveren’. Vier sprekers hielden een inleiding en workshops, waarna de deelnemers een rondleiding kregen door de schooltuin van het HAS, een plek waar volop wordt geëxperimenteerd.
Aaibaar Nature Counts kent geen beperkingen. De diversiteit die het concept biedt is een plus, maar ook een achilleshiel. Groente en fruit hebben, in tegenstelling tot vlees en vis maar een gering ‘aaibaarheidsgehalte’. Moet het concept wel worden uitgelegd in het schap? Of dient het vooral een doel om de teler te inspireren? Het is nu een business to businessconcept waarmee The Greenery laat zien dat het voorop loopt. De slotsom van de workshop Nature Counts was dat een aantal aan-
Manager productmarketing Chantal Oostvogels gaf allereerst achter-
wezigen deze basisdiscussie graag nog eens in een nieuwe samenstel-
grondinformatie over Nature Counts, het duurzaamheidsconcept van
ling wil voeren…
The Greenery. Ze stond stil bij de stand van zaken op het gebied van duurzaamheid: hoe ver staan we nu, wat zijn de uitdagingen en hoe
Kleine stappen
kunnen we duurzame producten in het schap krijgen? Over dat laatste
Peter Scheer van HAS Kennistransfer lichtte vervolgens een zelfontwik-
punt gingen de aanwezigen in discussie tijdens een workshop.
kelde duurzaamheidsscan toe, die toont waarmee bedrijven kunnen
Nieuw Coforta-lid
‘Rabarber heeft promotie nodig’ Rabarber is een bijzondere teelt en daar hoort ook een bijzonder afzetbeleid bij, menen Michel en Erik Camps van Maatschap Gebroeders Camps uit het Limburgse Swolgen. Daarom kozen zij vorig jaar voor The Greenery. “Lagere kosten en hogere opbrengsten blijven altijd een streven. We hopen dat het afzetbeleid van The Greenery/Coforta daar een steentje aan kan bijdragen.” Vorig jaar namen Michel en zijn broer het bedrijf van hun ouders over en kozen daarbij voor een andere afzetpartner. “Voorheen verliep de afzet via ZON Fruit&Vegetables. Wij wilden toch proberen meer uit ons product te halen en stapten over naar The Greenery”, vertelt Michel. “Ons product hoort niet bij bloemkool of prei, maar het hoort bij fruit. Dat hebben ze goed gezien op de afdeling verkoop van The Greenery.” De rabarberteelt van de broers beslaat dit jaar 18 hectare. Daarnaast verkopen ze ook plantmateriaal voor de rabarberteelt in heel Europa. ’s Winters zijn Michel en Erik actief in de bosbouw en boomverzorging. “Rabarber is volgens Michel een mooie, uitdagende teelt. “We zijn nog maar net begonnen, maar we denken erover ietsjes te gaan uitbreiden in oppervlakte, als de vraag naar plantgoed toeneemt. Ook is forceerteelt misschien een optie. Maar we willen niet groeien omdat het moet. Ons uitgangspunt is dat we hiermee de kost kunnen blijven verdienen en
12
Commentaar
Coöperatiezaken
scoren. Een aantal HAS-studenten zal binnenkort een duurzaamheidsscan voor Nature Counts uitvoeren, waardoor duurzaamheid beter meetbaar wordt. Ir. Jasper den Besten, Lector nieuwe teeltsystemen aan de HAS den Bosch, gaf daarna een beeld van de nieuwe ontwikkelingen in de plantenteelt. Zijn studenten werken aan nieuwe methodieken in bijvoorbeeld de precisielandbouw, ze doen onderzoek naar de inzet van infrarood in de kas en het telen op water en ze testen gewassen in klimaatkamers.
Tien procent Bart van Helvoirt van SHFT en van Helvoirt Groenprojecten BV ging wat dieper in op die lastige, bovenliggende vraag; hoe
“Coöperatieve vorm moet blijven, maar de werkwijze kan wel anders”
krijg je duurzaamheid geïntegreerd in je bedrijf? Hij behan-
‘De kracht van de coöperatie’ was het thema tijdens de laatste bijeenkomst
delde een model waarmee je duurzaamheidsvraagstukken in
waar de Jongerenraad bij aanwezig was. Het werd een interactieve bijeen-
kaart kunt brengen en tot actie kunt overgaan.
komst. Enkele gastsprekers gaven een presentatie over cöoperatiestructuren
“Je zou tien procent van je tijd moeten steken in nieuwe din-
en ledenbetrokkenheid, die werd gevolgd door een discussie over de huidige
gen. Bedenk wat je vandaag al kunt doen, om overmorgen het
coöperatie die wij kennen.
verschil te maken.” Een punt van discussie was de betrokkenheid. De Product Advies Commissies
De workshop van Bart van Helvoirt ging over hoe je duurzaam-
(PAC’s) veranderen de coöperatie in positieve zin. We moeten meer gebruik
heid communiceert met de klant en hoe je daarvoor waarde-
maken van de grote belangstelling die er is voor de productavonden. Ze
ring krijgt van de consument. Daar kwam een aardig idee uit:
worden zeer goed bezocht. Daar kunnen we meer gebruik van maken. Ik zou
samen met retail stadslandbouw opzetten. Oftewel, proactief
me kunnen voorstellen dat in de PAC’s, naast de productgerelateerde discus-
stadsbewoners laten telen, zodat ze ervaren hoe lastig het vak
sie, één coöperatie-onderwerp wordt besproken. Met de uitkomst daarvan
is. Dat levert waardering op.
kunnen we de Ledenraad inhoudelijk versterken. We zouden ook de frequentie van de Ledenraad kunnen verlagen en deze vergadering voor een flink deel naar de PAC’s kunnen brengen. Hoe dan ook, de Ledenraad moet – in welke omvang dan ook – wél blijven bestaan. Er blijven zaken aan de orde die de hele coöperatie bijeen brengen en bezighouden.
daar blijft het bij. We hebben lage kosten, omdat we geen personeel in dienst hebben. We doen het met z’n tweeën
Ik denk dat de coöperatie toekomst heeft, maar er zal wel wat veranderen.
en soms hebben we hulp van schooljeugd en vrienden. In
Vooropgesteld, het is goed om samen te werken. Met een groep telers kun je
hele drukke tijden huren we uitzendpersoneel in.”
beter de markt bedienen dan in je eentje. Samen kunnen we in een coöperatie meer waarde toevoegen en beter de continuïteit van onze bedrijven en de
De broers zijn nu een jaar lid van Coöperatie Coforta en
sector veiligstellen. En we kunnen als groep meer bereiken in de markt.
tevreden over de samenwerking met The Greenery. “Het loopt zoals ik had gehoopt”, stelt Michel vast. “We hebben
In de toekomstige coöperatie zullen we nog hechter moeten gaan samenwer-
goede contacten met de afdeling verkoop en zij weten ons
ken dan ooit. De afstand tussen de teler en de klant moet kleiner worden.
product goed in de markt te zetten.”
We moeten klantgerichter worden, echt wat opschuiven richting klant. De
Daarmee doelt hij onder andere op de promotie. “Zeker
afzetorganisatie kan daar een stimulerende rol bij spelen, met aandacht voor
onder jongere mensen is rabarber een onbekend en dus
de telers, klantgerichtheid, verkoop en logistieke diensten.
onbemind product. Rabarber wordt vooral door de oudere generatie gegeten, maar het is natuurlijk de bedoeling dat
De inspraakmogelijkheden die wij kennen, zijn overigens goed. De Jongeren-
ook jongeren het gaan consumeren. Promotie is daarom een
raad wordt goed bij de materie betrokken. De discussies tijdens de Jonge-
belangrijk onderdeel. The Greenery verkoopt ons product
renraad geven onze nieuwe inzichten, waarmee we onze mening kunnen
onder het streekmerk Gijs aan supermarkten. Omdat The
aanscherpen. Zo kunnen we ons steentje bijdragen aan versterking van de
Greenery onze producten in de reclamefolders zet, worden
coöperatie en een goede voorbereiding op de toekomst.
de mensen thuis - jong en oud - op ons product gewezen. Dat moet de afzet toch wel een duwtje in de rug geven.”
Jan van der Harg, lid van de Jongerenraad 13
The Greenery in beeld
Telersontbijt met een Red Egg:
Tik een tomaatje!
De introductie van de Red Egg werd aangegrepen om deze nieuwe pruimtomaat aan tafel te proeven. De telers Fred van Zijl (rechts) en Tom Ammerlaan (links) schoven op 28 maart aan bij hun collega Nico Duijvestijn voor een ontbijtje, met de eivormige tomaat van het ras Romanella als hoofdgerecht. Na een testperiode van twee jaar hebben de drie telers nu de exclusiviteit van de Red Egg teelt. Tot november wordt op 12 hectare geoogst. De nieuwste pruimtomaat ligt inmiddels in de Nederlandse, de Duitse en de Russische winkelschappen, in verschillende verpakkingen.
14
tik een tomaatje
15
paneldiscussie
De branchebarometer
De deelnemers: Bernard Oosterom Bestuursvoorzitter Flora Holland (linksboven)
16
Ineke Duit
Oprichter/directeur instituut NICE, bestuurlijk raadgever (rechtsboven)
Adrie Boon
Spruiten- en sperziebonenteler, lid Ledenraad Coöperatie Coforta (linksonder)
Theo Ammerlaan
Teler van pruimtomaten, bestuursvoorzitter Coöperatie Coforta (rechtsonder)
De coöperatie staat er goed op. Hoe komt dat eigenlijk?
De coöperatie staat er goed op. Hoe komt dat eigenlijk? De Verenigde Naties riepen 2012 uit tot het Jaar van de coöperatie. Het coöperatieve model oogst lof in tijden van flinke economische tegenwind. In Nederland groeide het aantal coöperaties vorig jaar met 25 procent. Wat onderscheidt dit samenwerkingsmodel van andere organisatievormen? Coforta Magazine vroeg vier deskundigen om de coöperatie eens tegen het licht te houden. Twee bestuursvoorzitters, een bestuurlijk raadgever en een teler die lid is van vier verschillende coöperaties. Wat is de achtergrond van het succes dat
Coforta besteedt heel 2012 aan een
Bij Flora Holland is onlangs ook een
de coöperatie oogst?
evaluatie van het gekozen model.
structuurwijziging doorgevoerd. ..
Duit: Binnen de coöperatie weegt de vertrou-
Hoe belangrijk is het om te evalueren?
Oosterom: De betrokkenheid en inbreng van
wensfactor zwaar. Zonder vertrouwen kun
Duit: Zolang het nergens pijn doet of knelt, is
leden werd bij ons een steeds belangrijker
je niet coöpereren. Een coöperatie kan ook
het niet nodig om te evalueren. Maar schuurt
onderwerp van gesprek tussen het bestuur,
nauwelijks vervreemden. De leden houden
het, dan is het belangrijk te evalueren, op zoek
directie en de raad van commissarissen. Toen
heel goed in de gaten dat de coöperatie in
te gaan naar oorzaken. Volgens Einstein kun
we daarmee aan de slag gingen, werden we
hun belang blijft opereren. Er worden snel
je een probleem nooit oplossen langs de weg
bevestigd in de enorme diversiteit van ons
signalen gegeven en bevalt het beleid niet, dan
waarop het is ontstaan. Dus moet je evalue-
ledenbestand. We hebben vijfduizend leden die
neemt men resoluut afscheid. Bij bijvoorbeeld
ren. Een glas is half vol of half leeg. Einstein
werken met bloemen en planten. De structuur
woningbouwcorporaties en beursgenoteerde
zei: waar is de kraan? Dat is de kunst van het
die we hadden, zorgde voor een groot verschil
ondernemingen zie je die natuurlijke, organi-
evalueren. Je afvragen waarop je een antwoord
tussen coöperatie en bedrijf, terwijl de leden
serende kracht niet of veel minder. Dat leidde
moet vinden.
voornamelijk betrokken zijn vanuit hun pro-
tot grote misstappen. De invloed van leden is daar te gering. De leden van een coöperatie staan dichterbij elkaar. Boon: Er worden tarieven en heffingen ingehouden, dat houdt ons dus wel financieel alert. We zitten er allemaal met behoorlijk wat
Ineke Duit:
‘Een coöperatie kan nauwelijks vervreemden. Leden geven snel signalen af als het beleid niet bevalt.’
geld in. Dat alleen al leidt tot grote betrokkenheid. Ammerlaan: Al bij oprichting moet je duidelijke
Vertrouwen en kritiek moeten in balans
duct en ondernemerschap, de markt. We kozen
doelen stellen. Wij hadden enige tijd geleden
blijven. Kun je het één doen zonder het
voor het uitgangspunt dat de leden het belang-
een woningbouwcorporatie te gast die zich
ander te laten: vertrouwen geven en toch
rijkst vinden: het product. We stopten met de
aan het oriënteren was. Ze wilden hun cor-
kritisch blijven?
regiostructuur en we hebben alles onderge-
poratie ombuigen in een coöperatie. Ik vroeg
Boon: Dat kan. Volg nauwlettend de actualiteit
bracht in een piramide van productcommis-
hen: hebben jullie daar een doel bij? Wat is het
en blijf vragen stellen. Het hoofddoel van een
sies. We zijn van 22 naar 35 productcommis-
gezamenlijke belang? Als dat er niet is, kun je
coöperatie is het vertrouwen van de leden. Dat
sies gegaan. Het voorzitterschap was altijd in
ook niets bouwen.
was bij The Greenery een tijdje wat verdeeld,
handen van de managers van veilingen. Dat
Duit: Bij een coöperatie hoort ook een gezicht.
maar het gaat nu duidelijk de goede kant op.
hebben we veranderd in kwekers. Elke pro-
Leden van een coöperatie kennen hun top-
Ik ben soms wel kritisch, maar daar wordt
ductcommissie laat zich nu in een adviesraad
mensen goed, weten dat het beleid in goede
Coforta alleen maar beter van.
vertegenwoordigen. De adviesraden – bloemen
handen is.
en planten - opereren op beleids- en strate-
17
paneldiscussie
gisch niveau. We hebben duidelijke afspraken
het coöpereren is inderdaad voortgekomen uit
gemiddeld vijf tot tien procent van onze leden
gemaakt over hoe een advies tot stand moet
kracht.
op een ALV. Als er gedoe is, is de opkomst twee
komen en wat we ermee gaan doen. De advie-
Boon: Ik ben vijftig jaar geleden op coöpera-
keer zo hoog. Het is wel eens jammer dat vra-
zen nemen we in principe allemaal over. Het
tiecursus geweest... Er is veel veranderd. Tien
gen op een ALV die operationeel van aard zijn,
blijven wel adviezen. De besluitvorming blijft
jaar geleden leverden wij de spruiten en de
niet direct besproken kunnen worden. Onze
in de lijn directie, bestuur en, zo nodig, bij de
sperziebonen en aan het einde van de week
adviesraden kunnen de leden wel de antwoor-
algemene ledenvergadering.
kregen we ons briefje thuis. Dan wist je waar
den leveren. Het zijn echte klankborden. Meer
Ammerlaan: Bij ons zijn de productlijnen ook
je aan toe was. Nu is er een dag voor levering
dan in het verleden onze regiobesturen dat
belangrijker geworden. Onze Product Advies-
overleg: je moet zoveel van die en zoveel van
waren.
Commissies (PAC’s) kunnen advies en veel
die leveren en het wordt direct geladen. Er
Duit: Soms heeft een coöperatie de neiging om
sturing geven aan product specifieke vraagstuk-
is veel meer contact. Vroeger sprak ik zelden
zichzelf te veel te volgen en de belangen van
ken. De besluitvorming binnen de coöperatie
verkopers. Nu vier, vijf keer op een dag. Dat is
leden uit het oog te verliezen. Daarom heb je
bereiken we via de Ledenraad, die onafhanke-
een zeer positieve ontwikkeling.
bestuurders nodig uit de ledenkring. En een
lijk van product adviescommissies staat. Oosterom: De waarde van een coöperatie is toe te schrijven aan de mate waarin hij iets toevoegt aan ondernemerschap. Bij de sierteelt hebben onze leden een financieel belang, maar vooral een dagelijks belang. Elke dag wordt er product geleverd en worden diensten afgenomen. Leden ervaren die als een verlengstuk
Bernard Oosterom:
‘Onze leden gaan steeds meer ontdekken dat het van belang is om met elkaar een gezonde keten op te bouwen.’
van hun eigen bedrijf. Produceren is maar één deel van het bedrijfsbelang. Sorteren, verpakken, transporteren en afzetten zijn minstens
Er zijn veel verschillend bestuursmodellen.
beetje gedoe kan nooit kwaad. Zonder wrijving
zo belangrijk. De coöperatie moet zich in deze
Is er een ideaal bestuursmodel?
geen glans. Het mag best soms wat schuren.
deeltaken continu blijven vernieuwen.
Boon: Nee. Ondernemers zitten allemaal in
Interessant is altijd wat er na die schuring
verschillende fasen van ontwikkeling en ver-
ontstaat.
Het lidmaatschap van een coöperatie is
wachting. Coöperaties ook. Modellen moeten
Boon: Bij Campina is ooit een derde van het
dat een rationele of een emotionele over-
regelmatig tegen het licht worden gehouden
aantal leden weggelopen. Direct daarna ont-
weging?
en geijkt. Maar het gaat niet om het model.
wikkelde de coöperatie zich als nooit tevoren.
Boon: Ten opzichte van de vrije handel vind ik
Het gaat om de wijze waarop je in een model
De leden die vertrokken, waren wel de leden
het belangrijkste dat je gegarandeerd bent van
met elkaar samenwerkt en vertrouwen creëert.
waarmee altijd ‘wat aan de hand was’. Op de
je geld. Er is een afnameplicht van je product.
Ammerlaan: Eens. Je kiest voor een model dat
vergaderingen was het ook meteen een stuk
En je hebt zeggenschap. De zakelijke kant.
bij je past. Een model met een personele unie
rustiger... Met de T-telers bij The Greenery
Oosterom: Natuurlijk speelt bij ons ook de
tussen coöperatiebestuur en raad van commis-
hebben we hetzelfde meegemaakt.
zekerheid van geld. Maar dat is voor een deel
sarissen past bij veel grote coöperaties, waar
Ammerlaan: Binnen het T-model ontstond een
een schijnzekerheid. Leden gaan steeds meer
de bestuurder van de BV de directie is. Het
groep die steeds verder van de coöperatie af
ontdekken dat het van belang is om met elkaar
goede van een ledenraad is dat die naar mijn
stond. Het belang van het totaal werd niet
een gezonde keten op te bouwen.
idee kritischer, directer volgt wat er gebeurt
meer voldoende onderkend. Als je dan niet
Duit: De keuze voor een coöperatie is geen
dan een Algemene Ledenvergadering (ALV).
meer collectief een gekozen strategie kunt vol-
emotioneel of rationeel proces, maar een zake-
Ik vraag me af hoe je snel en effectief kunt
gen, moet er een beslissing komen. We zijn er
lijke afweging. Coöperaties zijn altijd opgericht
communiceren met een ALV van vijfduizend
sterk uit naar voren gekomen, maar ik sta niet
door de meest vooruitstrevende ondernemers.
mensen.
te juichen dat het is gebeurd. De vraag blijft of
Ze zijn dus niet uit zwakte ontstaan.
Oosterom: Als je het moet hebben van de
het anders had gekund. Of we met het nieuwe
Oosterom: Er werd wel gezegd dat coöperaties
kritische houding van een ALV, dan is er in
commercieel model dat we nu hebben toch
er zijn voor de zwakkeren in de sector. Maar
het voortraject al iets misgegaan. Wij hebben
met de volledige groep verder hadden gekund.
18
De coöperatie staat er goed op. Hoe komt dat eigenlijk?
Vier ambassadeurs van de coöperatie. Van links naar rechts Theo Ammerlaan, Ineke Duit, Bernard Oosterom en Adrie Boon.
Oosterom: Een model is niet statisch, maar
geworden dat de Product Advies Commissies
voor alle partijen nog efficiënter gaat werken.
organisch. De neiging bestaat soms om indi-
een perfect ‘klik’ met het product hebben. Je
De veranderingen die over de afgelopen tien
vidueel belang te veel voorop te stellen. Maar
kunt als bestuur nog zoveel affiniteit met de
jaar achter ons liggen, zijn indrukwekkend.
om je eigen positie te versterken, heb je ande-
teelt hebben, uiteindelijk wordt op het niveau
Maar de veranderingen die voor ons liggen,
ren nodig. Zij dwingen je om scherp te blijven.
van de adviescommissies het verdienmodel
zullen zich in een steeds hoger tempo ontwik-
van de teler gemaakt.
kelen.
Wel heel lastig, met zo’n diversiteit aan telers als bij Flora Holland. Oosterom: Twee derde van onze leden heeft een omzet van minder dan drie ton euro. Maar we hebben ook leden met een omzet van dertig miljoen. Kleine telers kiezen bij ons bewust voor een afzet via de klok. Als je een klok eerlijk organiseert, dan kun je ook
Adrie Boon:
‘Bij Campina liep ooit een derde van het aantal leden weg. Daarna ontwikkelde de coöperatie zich als nooit tevoren.’
als kleine kweker met een bijzonder product een wereldpositie creëren, met een goede
Boon: Ik zeg altijd tegen de verkoper waarmee
De coöperatie van de toekomst, staat die
boterham. Daarnaast kennen wij telers die zo
ik nauw samenwerk: jij hebt voor de hele win-
al op het netvlies?
min mogelijk via de klok en zoveel mogelijk
ter mijn portemonnee in handen. Natuurlijk
Oosterom: Communicatie, het verkrijgen van
rechtstreeks willen afzetten. Daar moet je wel
wil ik die grote, collectieve koek. Ik kies voor
genoeg draagvlak, zal een belangrijke rol
je hele bedrijfsstructuur op aanpassen: altijd
zekerheid op langere termijn.
spelen. Al moet de coöperatie van de toekomst
bereikbaar zijn, de hele dag door beïnvloedbaar
niet afhankelijk zijn van bestuurders die veel
door klanten.
Hoe eindigt het evaluatiejaar? Wat wordt
tijd investeren in persoonlijk contact. Directie
Duit: Coöpereren is onwaarschijnlijk moeilijk.
de slotsom?
en management moeten tot in de haarvaten
Jullie weten niet beter, maar het valt echt niet
Ammerlaan: Dat weet ik uiteraard nog niet.
weten dat zij binnen een coöperatie werken.
mee. Als een ondernemer in volledige zelf-
Ik kan wel een wens uitspreken: we hopen
De coöperatie van de toekomst is groot, pro-
standigheid meer kan verdienen, dan heeft hij
nog sterker uit de evaluatie te komen dan we
fessioneel, internationaal en divers. De leden
sterk de neiging daarvoor te kiezen. Het gaat
waren toen we ermee begonnen. We hebben
moeten er de gelegenheid hebben om te excel-
er om dat de collectieve koek groter is dan de
al nieuwe denkrichtingen aangegeven die we
leren en zich niet belemmerd voelen. Terwijl
koek die hij zelf kan maken. Dan gaat hij voor
willen bespreken met de Ledenraad. Die gaan
de coöperatie wel standaarden moeten kunnen
samenwerking.
niet leiden tot grote structuurveranderingen.
opleggen en regie moet kunnen voeren. Anders
Ammerlaan: Bij ons is het van enorm belang
Ze moeten er voor zorgen dat wat we doen
wordt het een duiventil.
19
Actualiteit
Vollegrondtelers op studiereis doen goede zaken in Moskou en St. Petersburg Acht telers van de Product Advies Commissie (PAC) speciale vollegrond producten en de PAC bladgewassen maakten eind januari een studiereis naar Rusland. Het doel was om in Moskou en Sint Petersburg de lokale markt te verkennen en enkele werkbezoeken af te leggen bij bestaande en toekomstige klanten. De groep bezocht groothandelsmarkten en discounters, maar ook enkele retailers die actief zijn in het hogere segment. Een belangrijk aandachtspunt was de kwaliteit die nodig is om
Strategisch overleg
aan de Russische markt te leveren. Volgens Productunitmanager Wim van de Wiel liggen er vooral mogelijkheden voor de
De reis werd ook aangegrepen om binnen de groep in discussie te gaan
duurdere slasoorten. “Het merk Fresh Fantasy is bijvoorbeeld
over de strategie van de Productunit Vollegrond. Daarbij kwam bijvoor-
zeer in trek bij de Russen. Het is daar een echt A-merk, met
beeld de eigen proeftuin ter sprake. “De insteek van de proeftuin was de
een constante kwaliteit, lange houdbaarheid en het is residu-
afgelopen jaren het ontwikkelen van nieuwe rassen met de nadruk op
arm. Bovendien is het product goed leverbaar binnen een
productie”, legt Wim van de Wiel uit. “Voor komend jaar zal dit accent
transporttijd van ongeveer vijf uur, dankzij de korte lijnen met
opschuiven naar smaak en gezondheid.”
de telers. Het is nog niet mogelijk om de slasoorten jaarrond aan te bieden. In de strategie die de Productunit voorstaat is
Er was ook aandacht voor de exportactiviteiten. “De verhoging van het
het jaarrond aanbieden van kwalitatief hoogstaande slasoor-
volume zal voor het grootste deel uit de export moeten komen. We zijn
ten één van de pijlers.
vanuit het productplan Productunit bezig om gericht te kijken naar de mogelijkheden voor verhoging van afzet richting Duitsland, Rusland, UK
The Greenery directeur Centraal en Oost-Europa Sergei
en Scandinavië. Voorts zijn we in samenwerking met onze collega’s van
Sinyakov maakte het mogelijk om tijdens de studiereis met
sales op dit moment bezig om prei te verkopen in de UK.”
veel klanten van gedachten te wisselen over de lokale vraag.
Een ander aandachtspunt voor de Productunit is de aanvoer van product
“Er zijn strikte overheidseisen, maar we zijn er samen met de
in het juiste fust. “Dit voorkomt dat er op locaties product omgelegd
collega’s van Sales toch in geslaagd ons product goed weg te
moet worden. Het is goed voor het product en het bespaart kosten.
zetten”, liet Van de Wiel weten. “De lokale concurrentie blijkt
Door thuisverlading bij telers te verhogen, kunnen we het interlocatie
niet onverslaanbaar…”
transport verlagen.”
20
onlIne
Intensief programma De studiereis van de vollegrondtelers bracht de
Online
groep langs vele partijen. Het programma was rijk en veelzijdig. Zo werd in Moskou de Eliseevski delicatessen-supermarkt bezocht, maar ook Metro Cash and Carry Rusland en de Stupinsky groothandelsmarkt. Stupinsky is veruit de grootste groothandelsmarkt van Rusland, die bestaat uit ongeveer andere sla en marktleider in Rusland, ontving de Neder-
Mobiel internet maakt opmars
landse delegatie. Deze organisatie levert onder andere aan
De opmars van het mobiele internet is vooral het gevolg van een enorme
Mc Donalds Rusland. Het bezoek heeft tot een samenwer-
toename van het smartphone-gebruik. Meer dan een derde van de Westerse
king geleid.
wereld heeft nu een smartphone, die altijd ‘op zak’ is. 47 procent van de
tweehonderd traders. Ook Belaya Dacha, een teler van onder
Europeanen surft dagelijks mobiel op internet. Ook tijdens het winkelen. The Tijdens een bezoek aan Olivier supermarkten vond een
Greenery speelt in op deze ontwikkelingen en faciliteert haar klanten hierin.
ontmoeting met CEO John Rombouts plaats. Ook met Olivier is de intentie uitgesproken om te gaan samenwerken. Later
QR (Quick Response) code op verpakkingen en folders
werd ook een Azbuka Vkusa supermarkt bezocht. Azbuka is
“Onze klanten vragen steeds vaker naar de herkomst van het product dat wij
naast Globus Gourmet de meest exclusieve supermarktketen
aanleveren”, zegt Ton Hendriks, accountmanager Benelux. “Door de inzet
in Moskou en omstreken. The Greenery werkt nauw samen
van QR-codes op de verpakking kunnen we de consument rechtstreeks via
met deze organisatie en het is de bedoeling om het kern-
het internet doorverwijzen naar alle relevante informatie van de desbe-
assortiment van Azbuka te gaan uitbreiden.
treffende teler en het product.”De code biedt volop mogelijkheden om de consument te informeren, maar ook om in contact te komen. Voorbeeld
Een vertrouwd adres was Fruity Mail, een trader waarmee de
hiervan is de receptenleaflet van Dazzling Gold. De receptenleaflet in de ver-
Productunit Vollegrond al jaren samenwerkt. Het is veruit de
pakking bij Dazzling Gold peren hebben we in samenwerking met een grote
grootste afnemer in salades, die levert aan diverse super-
Engelse retailer gemaakt,” vertelt product marketeer Michelle Verhoeff. “Op
marktketens. Met Fruity Mail zijn afspraken gemaakt om het
die leaflet stond een QR-code. De site van Dazzling Gold geeft meer product-
assortiment uit te breiden. Verder werden in de Russische
informatie en aan het einde van het seizoen wilden we ‘in het achterhoofd
hoofdstad nog bezoeken afgelegd bij de meest luxe super-
van de Engelse consument blijven’, zodat deze peer in september weer snel
markt Globus Gourmet en de traditionele Food-bazar in het
goede herinneringen oproept. Tachtig procent van de bezoekers kwam ove-
centrum.
rigens via de QR-code op de site. We zagen dat Engelse consumenten die de code scanden vooral naar de receptenpagina gingen.”
In Sint Petersburg stond een bezoek aan een Lenta Supermarkt op het programma. Met de directie Food en inkopers
The Greenery zorgt voor mobiele web-pagina’s, waardoor de info goed te
werd een winkelronde gemaakt, waar afspraken uit volgden
lezen is op de smartphone. Probeer het uit op www.verseoogst.nl en
om op korte termijn direct te gaan leveren. Verder is de
www.redegg.eu. Ook hebben sommige telers borden op hun bedrijf geplaatst
Sofievskaya bazar bezocht. Nevskaya is de kleine broer van
waarop een QR-code staat. Een consument die met een smartphone de code
Stupinsky, maar wel één van de grootste traders van Rusland,
scant, komt op de bijbehorende telerspagina op www.verseoogst.nl terecht.
waarmee al jaren wordt samengewerkt.
21
kennismaking
Virtuele wereldtour langs inspirerende retailconcepten
Vruchtgroentenseizoen maakt dynamische start De aftrap van het vruchtgroentenseizoen in Utrecht stond in het teken van de retail: wat zijn de laatste ontwikkelingen en hoe kun je daar als teler het beste op inspringen, zonder daarbij te veel het accent te leggen op het eigen product. Een inspirerend programma in de Fabrique lokte op 8 maart 110 telers en medewekers van The Greenery naar de Domstad. Ze kregen inleidingen van het Vruchtgroententeam voorgeschoteld en een bijzondere presentatie van Henk van Dongen van Fresh Retail. Voordat de gastspreker uitgebreid het woord kreeg, dankte
naar bijvoorbeeld vijf soorten. Ik voorspel na een half jaar
het management van het Vruchtgroententeam de telers in de
dertig procent meer omzet.”
zaal voor het vertrouwen in de organisatie. “In het afgelopen jaar heeft niet één lid opgezegd bij The Greenery, terwijl we
Geen grenzen
vanmiddag wel een aantal nieuwe leden officieel kunnen ver-
Van Dongen stond tijdens zijn virtuele rondgang ook stil
welkomen,” liet Productmanager Jan Opschoor weten. “Per
bij de branchevervaging in het retaillandschap. “Retailers
saldo zijn we dus gegroeid.”
gaan steeds meer op elkaar lijken. Er zijn bijna geen grenzen meer. Maar er zijn gelukkig genoeg ondernemende retailers
Met een virtual retail tour around the world nam Van
die deze vervaging een halt toeroepen.” Vervolgens kreeg de
Dongen de zaal mee naar alle uithoeken van de wereld, om
zaal een waaier aan inspirerende winkelconcepten voorge-
gezamenlijk concepten en achtergronden te bekijken en te
schoteld. Een Londense parfumerie die is ingericht als salad
beoordelen. Onder de titel ‘Consument 3.0’ bracht de spreker
bar, met parfumerieproducten voor het opscheppen. Een
in kaart hoe retailers uit alle windstreken denken en hoe
Botoxto go drive-in in Duitsland. Een vegetarische slager. En
consumenten consumeren. De gastspreker legde een zwaar
de inmiddels redelijk bekende toepassing van de QR-code in
accent bij empathie: verplaats je altijd in de denkwijze van de
Zuid Korea. Daar kunnen reizigers op metrostations met hun
klant en zijn eindklant.
smartphone een scan maken op de wanden van het station en letterlijk en passant hun volledige dagelijkse versbood-
‘Marketing moet nog veel hoger op de prioriteitenlijst van coöperaties.’
schappen in een virtueel mapje laden. Om later naar een afhaalpunt te gaan om hun bestelling mee te nemen. Van Dongen: “Home Plus, een locale discounter werd in dit land dankzij de smartphone van nummer 2 nummer 1, zonder meer winkels te openen. Dichter bij huis: in 2011 is in Duitsland voor 10 miljoen euro online aan vers verkocht.”
“Beste teler, ga naar je afzetgebied en neem persoonlijk waar
22
hoe een retailer denkt en presenteert. Ren dan niet meteen
“We hebben het meest prachtige product van de wereld,
naar het AGF-schap, maar oriënteer je breder. Probeer je te
maar we vertellen het niet! Het internet geeft volop nieuwe
verplaatsen in een retailer en waarom hij bepaalde keuzes
mogelijkheden om te spelen met de toegevoegde waarde van
maakt. Sla dat op en bespreek het. Zodat je er doelgericht
je product. Geef de consument de gelegenheid om te oorde-
voor kunt gaan zorgen dat hij meer met jouw product kan.
len. Op het web kun je snel ambassadeurs voor je product
Marketing moet nog veel hoger op de prioriteitenlijst bij
winnen. Zorg wel dat je product goed is. Dit medium biedt
coöperaties. Hoe krijg je voor elkaar dat er meer tomaten
eindeloze mogelijkheden, maar is ook meedogenloos. De
worden geconsumeerd? Vraag het de consument! Mijn devies
klant is mondig, vergelijkt voortdurend en maakt je met de
is om eerst het aantal soorten terug te brengen. Van achttien
grond gelijk, als iets niet deugt.”
Vruchtgroentenseizoen maakt dynamische start
Informeel overleg in De Fabrique (linksboven), drie telers geven commentaar (rechtsboven, zie kader hieronder), Henk van Dongen inspireert (linksonder) en de telers stemmen op stellingen (rechtsonder).
Op naar de consument
Stellingen
Komkommerteler Jeroen Verheul, tomatenteler Marijn Vijverberg en
Direct na de presentatie van Henk van Dongen liet
auberginekweker Peter Boekestijn evalueerden de presentatie ‘Consu-
Productunitmanager Henk van der Meij de zaal met
ment 3.0’ samen tijdens het buffet, dat volgde op de presentatie van
behulp van stemkastjes reageren op een aantal actuele
Van Dongen en de stellingen.
stellingen. Een paar opvallende stellingen en uitslagen:
Marijn: “Het belang van marketing is mij bekend, ik onderstreep dat.”
• The Greenery moet investeren in online verkoopkanalen
Jeroen: “Ik vind het belangrijk dat we daar social media voor inzetten.
Eens: 86%
De discussie moet open staan. Laat de consument maar goede dingen
• De doorsnee consument heeft geen idee meer hoe een
over ons zeggen.”
Oneens: 14%
echte, goede tomaat smaakt
Peter: “Ik hoorde hier precies hetzelfde als wat mij onlangs tijdens een
Eens: 70%
bijeenkomst van de Rabobank werd verteld: op naar de consument.”
• Aanscherping van de kwaliteitseisen van de retail is
Marijn: “Als we dan toch beter gaan luisteren naar die consument, van
Oneens: 30%
een kans voor de teler
18 naar 5 tomatensoorten, daar ben ik het erg mee eens.”
Eens: 82%
Jeroen: “Daar hebben we bij komkommers minder last van… Maar de
• Grootschalige retail heeft z’n langste tijd gehad…
actie moet collectief, als eenling kun je geen vooruitgang boeken op dit
Eens: 17%
vlak.”
• The Greenery is een handelsmerk, maar zou ook een
Peter: “Ik wil best mee de winkel in. Meer vanuit de klant, de retailer, gaan denken. We moeten naar maatwerk toe.”
Oneens: 18% Oneens: 83%
consumentenmerk moeten worden Eens: 65%
Oneens: 35%
23
Dubbelinterview
De start van het nieuwe seizoen voor de aardbeienteelt onder glas half april gaat gepaard met enkele interessante veranderingen. Negentig procent van deze teelt speelt zich af onder de grote rivieren. Het aantal bedrijven neemt af, het areaal neemt toe. De markt biedt perspectief, zeker nu baanbrekende informatiesystemen het aanbod en de vraag perfect op elkaar kunnen afstemmen.
Ber Cox, aardbeienteler in het Noord-Limburgse Horst
‘Gat tussen glas en vollegrond moet voldoende groot zijn’ “Wij hopen dat we een beter voorjaar gaan doormaken dan in 2011. Het verschil tussen een goed en een slecht jaar zit in details. Er zijn maar een paar factoren die van belang zijn. Allereerst het weer. Vorig jaar was het weer in het voorjaar erg mooi. Het had tot gevolg dat we niet voldoende voorsprong konden nemen op de vollegrondsteelt van aardbeien. Die kwam voor de glasteelt te snel op gang. Duitsland kwam veel vroeger dan normaal in de markt. Spanje kon daarentegen langer oogsten, door het rustige weer in het Huelva-gebied. Daar kwam nog eens bij dat in 2011 de feestdagen voor ons ongunstig vielen. Kortom, we vullen met glasaardbeien een gat tussen de vollegrondseizoenen in Europa. Dat gat moet voldoende groot zijn.”
‘Locatie Venlo dicht? Als de lijnen naar onze klanten maar kort blijven’ “Voor de sluiting van The Greenery in Venlo heb ik begrip. De kostenbesparing die de sluiting met zich meebrengt, weegt zwaar en de alternatieven die worden geboden, werken waarschijnlijk ook goed. Ik heb daar het volste vertrouwen in. Wat veel belangrijker is: de lijnen naar de klant moeten kort zijn. Wij telen dichtbij het Ruhrgebied en verladen af tuin rechtstreeks aan Duitsland.” “Ik ben ook enthousiast over Agrimore. Dankzij dit systeem weet The Greenery precies wanneer er product komt. Dat is van groot belang. Hoe nauwkeuriger die informatie is, hoe beter. The Greenery kan afspraken maken, maar moet er wél op kunnen rekenen dat er product is. Dit systeem biedt het ideale inzicht.”
24
Ber & Gerard
Gerard van Loon, Productmanager Zachtfruit The Greenery
‘Uniek systeem maakt regie op aardbeienteelt mogelijk’ “Wij hopen op een mooi seizoen, waarin een aantal zaken de aandacht gaat trekken. Onder andere de inzet van het Agrimore Platform, een bijzondere applicatie module en een primeur voor Nederland. De module geeft een nauwkeurige prognose van de te verwachten hoeveelheid en kwaliteit product, op basis van ingegeven teeltgegevens. Agrimore kan lokale weergegevens inlezen, waardoor telers en The Greenery online de teelt en prognoses kunnen bijstellen. De module berekent bijvoorbeeld de invloed van het licht op de teelt, waardoor we pieken en dalen in het seizoen veel beter kunnen voorzien dan voorheen. Ook teeltadviseurs van DLV kunnen meekijken en bijsturen.” “Die informatie biedt geweldige voordelen voor de logistieke processen. Als telers nóg betrouwbaarder kunnen voorspellen wat ze gaan oogsten en klanten weten wanneer ze wat nodig hebben, kunnen we onze logistiek daarop aanpassen. Voor de teler biedt Agrimore de mogelijkheid om kennis uit te wisselen. Onze commercianten kunnen met gerichte acties de klantvraag beter invullen dan ooit. We kunnen productiepieken en -dalen in het seizoen beter op elkaar afstemmen en zo veel beter de markt bedienen. Een goede zaak, want er is ruimte voor groei, zowel nationaal als internationaal.”
‘Met lokale weergegevens kunnen telers hun teelt en prognoses bijstellen’ “Ik verwacht dat het glasareaal in dit seizoen met zo’n 15 procent zal toenemen. Je ziet dat aardbeientelers overnames hebben gedaan, waardoor er schaalvergroting is te zien. De samenwerking zal hechter zijn dan in voorgaande jaren. In alle productieregio’s houden we jaarlijks schuurbijeenkomsten. Die ambiance werkt goed, telers praten nu eenmaal liever aan een kantinetafel, dan in een grote zaal, tijdens een gezamenlijke productiebijeenkomst.” 25
advertenties
Speciaal voor u geselecteerd Bouwen aan boerderijen Niet alleen een inspiratiebron voor boerderijbewoners, maar ook voor alle bij boerderijen betrokken adviseurs zoals makelaars, architecten, vergunningverleners en aannemers. Én voor mensen met warme interesse voor het leven op het Hollandse platteland. Onze prijs: € 19,95 Inclusief BTW en exclusief
Bestellen
€ 2,50 verzendkosten*
Stuur deze advertentie in een envelop zonder postzegel naar: AgriPers BV, antwoordnummer 309, 6700 WB, Wageningen. Dit boek en nog vele andere kunt u tevens bestellen via onze website: www.agripers.nl Hierbij bestel ik
exemplaren van het boek ‘BAB’
Totaalbedrag inclusief de € 2,50* verzendkosten: € Naam Adres Postcode Telefoonnummer
Woonplaats
Bankrekeningnr. Ik machtig AgriPers het verschuldigde bedrag af te schrijven van mijn bank- of girorekening zoals hierboven vermeld. Datum Handtekening * Een bestelling kost u € 2,50 aan verzendkosten, ongeacht het aantal exemplaren.
www.agripers.nl/winkel
: 088 - 888 6700
KIES VOOR DE BESTE DEKKING! LAAGSTE EIGEN RISICO VOOR ZWARE REGEN LAAGSTE DREMPEL VOOR ZWARE REGEN HOGE NETTO UITKERING BIJ HAGEL GEGARANDEERDE SCHADE-UITKERING PREMIE BETALEN VOOR 15 OKTOBER MINIMALE PREMIEVERHOGING NA SCHADE VRAAG EEN VRIJBLIJVENDE OFFERTE
KIES VOOR ZEKERHEID KIES VOOR DE NR. 1 IN EUROPA
VEREINIGTE HAGEL - Vestiging Nederland Postbus 7 · 9422 ZG SMILDE Tel.: 0592 415581 . Fax: 0592 415865
[email protected] · www.vereinigte-hagel.nl 26
advertenties
27
Coöperatie Coforta U.A. is met circa negenhonderd aangesloten groente-, fruit- en paddenstoelentelers een vooraanstaande speler in de voedingstuinbouw. Coöperatie Coforta U.A. is een erkende telersvereniging, die verantwoordelijk is voor de afzet van de producten van haar leden. De in dit blad geïnterviewde leden zijn zich hiervan bewust en houden zich aan de voorwaarden die deze erkenning met zich meebrengt. Coforta is de eigenaar van The Greenery B.V. en Coforta Verkoop B.V. De producten van de leden worden dagelijks geleverd aan supermarktketens, groothandelaren, cateraars en de verwerkende industrie in binnen- en buitenland. Onder het motto ‘Samen sterk vanuit individuele kracht’ streeft de coöperatie kwalitatieve aanbodsbundeling na, met ruimte voor individueel ondernemerschap. Coöperatie Coforta U.A. Postbus 79 2990 AB Barendrecht Tel 010 529 11 10
[email protected] www.coforta.com
