Lnurclö.: J fnrtl,.. in Eliropn

In (lil numnu'r:

Lnurclö.: J fnrtl,.. in Eliropn R()~lIc '()n~ in TliKchinKhi B h >minn il·1 in DlIilKlund \\' ull ö.: Ilulr\\' ull in Amlllcrdum

Tw.. bekend. gezichten in."n I Kunt u zltn wil zij zijn?

Europese Conventie van de

JIJn., u••s

ons of th 0

sert

"ijdag 6juni - maanda4 9juni 2003 (pin hsle,,,veehend)

Het kan zo gek niet zijn ...

I olel Avirauna, Alphen aid Rijn Q"4anisalie: Pel,reell uy Tenl/ Bl ollo

of T esafilm voegt het samen. Het wereld· merk Tesafilm is de transparante kleeffilm voor 1001 karweitjes! Reeds vanaf 40 cent per rol.Verkrijgbaar bij de drogisterij, zaken in huishoudelijke arti· kelef1 en ijzerwaren. kantoorboekhandel en verf- en hobbyzaken.

-n...- ns ,,(I/'e /Je "rl i. on ort!anizali"n wil/' .c/'alur/y ""·rt",,... ancl /"'OI'il.'l .ocial uncl,''''on<'s, cl,· ..,1<.,1 10 1/',·lut'in!1.lucl" o( 1/'"

p,mKms

un,1 (,1,"" ,,(Sion Lau,,·1 uncl Olh",r Ilarely - (Arlikel. \un hel Il und\~.l)

LJLBTSTE NIEUlVS Op 1 januari hadden zich honderdveertig deelnemers voor de conventie aangemeld. Nog tien tot twintig plaatsen zijn beschikbaar. Aanmeldingen moeten binnen zijn voor 15 maart! De deelnemers komen uit Nederland, Groot-Brittannië, Duitsland, België, Zwitserland en Amerika. Het programma blijft in grote lijnen gelijk aan het ovenicht dat in de vorige Blotto is gepubliceerd. Eraan toegevoegd is een optreden van de Britse groep The Avalon Boys en van de look-alikes Steve and Bud Hodgson. De presentatie van Jean Darlings memoires 'A Peek at the Past' zal op zaterdagmiddag plaatsvinden in het Museum van de Twintigste Eeuw in Hoorn, waar een LiH-tentoonstelling zal worden ingericht.

de Internationale "i!~;r ~.",' . .. ...

.. .-

.' ..""!' ,,~.

2

kleefillm met grenzeloze mogelijkheden

Tenslotte:bij voldoende belangstelling komt er een post-conventie-trip naar het Laurel i Hardy Museum in Solingen in Duitsland, dat naar verwachting in maart zal worden geopend.

I

,

Alle inlichtingen: Postbus 870, 1200 AW Hilversum E-mail: blotto@ chello.nl Online reservering: http://tral{. tol euroconvention.

3

INHOUD 34 Leuke Ochtend I 5 Belangrijke informatie over de plaatsbespreking voor de komende Leuke Ochtend in Tuschinski.

Actualiteiten I 7

l3Iollo i. een uil~u\e \un de Slichlin~ L,urcl I>< Ilurd) Fonds. op~erichl in 196 en .incl. 1971 ui.

Perfect Du~' T enl (0"8e I a) in~e..·hre\en bij de inlernulion"le

Luurd nnd 11.,,·c1~ t\pprcciulion 'o";cl~ .: ns of lhe Deserl·. Blollo \er.d,ijnl onret:clmuli~. muor door~non8 h\(~c heer in ielH meC','

don een juur. \/('f/t·u (·,.In·,.~ mln dil nummc:r:

Norberl t\pin~. :iep Bou.mu.

In Blotto's Bulletin nieuws over een grote L&H-temoonstelling in Hoorn en de Zesde Europese Conventie. Verder: solo films ontdekt in het Filmmuseum, vandalisme in UIverston en moord in Las Vegas.

Zigeunerleben I 1 In januari verschijnt in Duitsland The Bohemian Cir! op DVO. orbert Aping ging voor Blotto na hoe het deze fiJm in het Derde Rijk en daarna verging. Over azi-censuur, 'Selbstcontrolle' en een verlate première.

Il ilie Tijmslru.Jolnndc \\ ' iet:un. (resem·eh). Brum Heijnhoudl (eindrednetie). DrsJ.C. Klcy\\et:1 (rl.Jnttionelc ud\ il'7en). \{Jfnlnt'menl",:n

De conlt'ibulie beclrnut:l 1 19.- \oor h\ce nUI11I11l'r~. te ISlol'1cn op

bunbrcl.enin~ M

2 16 ail

l.n.\. Luurcl en II UI.cJ~ Fond.

Ie Il il\ersurn. Il etlidmuulschul' \un de 'Sono of lhe De.erl· i. inhe~repen.

\clmi,w,'ral;e t'n rl"t/udit· Luurel I>< Il urd~ Fond. Poslbus iO

1I111111111111111'lm~mllll""""IIIIIIIIH::;~::::~::;i!~:;:~ii:jl:~~f.

\\1nler 2002/03

Raadgevingen I 23 Adviezen van Stan en Ollie voor het geval u serieus van plan bent filmkomiek te worden. De redactie van Blotto garandeert echter niet, dat Laurel en Hardy ook maar een letter van dit artikel zelf hebben geschreven. Een overdruk uit het Belgische blad 'Film' uit de jaren dertig.

Watt en Half-Watt I 2

Ilerslfl"oelen

51

f'l\; 035 ïï2 19 10 blollo~.(·hcllo.nl

\\ ,·/,.,it,·; \\ \\ \\ .blotto." I

ISSN 4

0927-2~J:I :1

-

Adre88en op Let internet &lotto Onl/ne: _.blotto.nl 6de Europese Con.,entJe: trak.toleuroc6nvention 24th UK Con.,ent#on In Slrrnlnpam: _.sotd.org Sons ofthe Desert: _,sotd.org Bowler Dessert: freespace.vlrgln.netlbowler.dessert Statue APfJeal en }ltterbufS Tent: _.jltterbugstent.com

~

14 = =

-= =

-=- = ----- ---== -= == ------4·-5=. 55

"

in "Do Detectives Think?" trailer "Rogue Song" trailer "Pardon Us" "Blotto" "Block-Heads"

=

55

NClhcrlund.

Lmui/;

------== -----=- ... -=--

-~~~if§

Zaterdag 7 juni 2003 - Aanvang 10:30 uur

De tournees in foto's I 36

Plollboek 22 • M or/ltberich ten B aihoedjes 54 · J\ aflekomen

-.~~-

in amenwerkin g met Filmmu eum en de Ze de Europ e on entie' on of the De ert':

In 1990 vierde de Perfect Day Tent het Eeuwfeest Stan Laurel in Tuschinski en twee jaar later de honderdste geboortedag van Oliver orvell Hardy. u, in 2003, is er opnieuw aanleiding om het werk van 'the boys' te vertonen in het mooiste filmtheater van Europa. AI was het alleen maar vanwege die drie minuten Rogue Song...

1200 t\ \\' Il il\cr.um

ï;·/"F~III; Oa:5 7i'20\OO

Perfect Day Tent presenteert

Terug naar Tuschinski I 32

Rubrieken Oneindig populair waren de Deense komieken Schenstrom en Madsen in

CHI S

de periode dat Laurel en Hardy nog in opkomst waren. Bijna tachtig jaar geleden liep half Amsterdam uit om Watt en HalfWatt aan het werk te zien op het Rokin. u zijn ze vrijwel vergeten, zelfs in Denemarken.

Vijf keer hebben Laurel en Hardy met luxe passagiersschepen de oversteek naar Europa gemaakt. Een enkele keer voor een film, maar meestal voor optredens in variètéprogramma's of revues. Honderden foto's werden van deze tournees gemaakt. Blotto publiceert een selectie.

._---1--------

-=

4

Muzikale illustratie: Orkest "Max Tak"

Plaatsbespreken voor Blotto-abonnees

-~ ~.

Voor abonneeslle den Blotto/ Perfect Day Tent zijn honderd plaatsen beschikbaar. Kaartjes bestellen is mogelijk tot 15 februari. U kunt daarvoor gebruik maken van de acceptgirokaart, die in dit nummer is bijgesloten en waarmee ook het abonnementsgeld kan worden betaald. Maximaal vier kaartjes ad 7,50 per stuk per persoon. De bestelde en betaalde toegangskaarten worden rond 1 maart per post toegestuurd. Aan de kassa van Tuschinski zijn kaartjes te koop ad 6,50 . Deelnemers aan de Europese Conventie in Avifauna hoeven geen kaarten te bestellen. Zij hebben gereserveerde plaatsen.

A

A

1111111111111111111111111111111111111111111

HélLrdly/HëLI Roach films courtesy KirchMedia-Beta Film BIolIa #34

55

to's

',\Ir. II,,,,/,, /:." "n h;s l.o(:. "nel

,,·u. 1,,;.1

U(> /;.,.

Iietin

I" " mUIlIhs. ,\ Ir. Lw,,·I/;." ,m I,;, l...ueI - ulI.II""ln '1/;·111.("/1.-";11

'/<"U"'.

Expositie in Museum van de Twintigste Eeuw in Hoorn

Stan & Ollie in kaaspakhuis Van 22 maart tot eind juni zal het Museum van de Twintigste Eeuw in Hoorn een tentoonstelling wijden aan Laurel en Hardy. Het overgrote deel van de objecten zal afkomstig zijn uit de collectie van Siep Bousma, sinds jaar en dag medewerker van dit tijdschrift.

Darling, die als kindsterretje in de serie Our Gang (De Boefjes) met Laurel en Hardy heeft samengewerkt. Jean Darling zal aanwezig zijn op de zesde Europese Conventie van de Sons of the Desen van 6 tot 9 juni in Alphen aan den Rijn. Onderzocht wordt of het mogelijk is

Het Hoornse Museum is gevestigd in 'Gouda' en 'Alkmaar' , twee van de laatste Hoornse kaaspakhuizen, gebouwd in het begin van de vorige eeuw. Op twee etages zijn er oude huiskamers te zien, een grutterszaak, een bakkerij, een oud kantoor, de eerste houten wasmachines, grammofoons, toverlantaarns en veel meer. De derde etage is bestemd voor wisselexposities. Tot 9 maart is daar een tentoonstelling over de televisieserie 'Ja Zuster, ee Zuster' Daarna zal een vloeropper.'lak van driehonderd vierkante meter beschikbaar komen voor Laurel en Hardy. Met foto's, memorabilia, film - en geluidsfragmenten zal een overzicht worden gegeven van leven en werken van het beroemdste komiekenduo uit de vorige eeuw.

Boekpresentatie In het Museumcafé aan de Bierkade in Hoorn zal de presentatie plaatsvinden \'an de memoires van Jean 6 6

Blo/lcl #:J2

\\ ~lIh'l'

20021200:J

Hel museum u n de Bierhde in Hoorn

een delegatie van de Conventie naar Hoorn af te vaardigen, na de grote L&H-voorstelling in Tuschinski op zaterdag 7 juni. Het Museum van de Twintigste Eeuw trekt gemiddeld 40.000 bezoekers per jaar.

CONVENTIE:

RECORD GEBROKEN Met ruim 140 aanmeldingen op bet moment dat dit nummer van Blotto naar de drukker moest, belooft de 6de Europese Conventie in bet komende pinksterweekend van start te gaan met een record aantal deelnemen. Geen van de voorgaande Euroconventies beeft meer dan bonderdtwintig deelnemen gebaald. Bet is intussen komen vut te staan dat ook de EDgelse band The .Ilvalon Boys op de conventie zal spelen. Dit trio beeft onlangs een succesvolle cd met liedjes uit de üms van Laurel en Bardy uitgebracbt. Ook de Britse lookalikes Bud en Steve Bodgson zullen van de partij zijn. De Duitse tilmhistorica Claudia Sassen zal een lezing met 6lmclips bouden over 'Lany Semon en de Laurel en Bardy-connectie',

7

"Conventie is eigenlijk al begonnen" 'Het duurt nog vijf maanden, maar eigenlijk is de conventie al begonnen,' zegt Rober Radevan die als coördinator leiding geeft aan het voorbereidende werk. De organisatiecommissie kwam in november in Avifauna bijeen om het programma punt voor punt door te spreken. De bovenste rjj foto's tonen de commissie tijdens de vergadering en poserend voor de glijbaan in het vogelpark. Staand van links naar rechts: Bep Claes, jaap en Agaath Beukelaar, Robert Radevan, Map Boon, Bram Reijnhoudt, jan van Thiel, Erik Smit en Sjaak Bolder. Zittend: Tom Schermer en Marleen Reijnhoudt. Intussen wordt al druk gerepeteerd voor de openingsavond op vrijdag 6 juni. Middelste rij: de Hawaiiaanse dansgroep Fardouz en onder de Van Dijk Band, allen in de ban van Marvin Hatley's 'Honolulu Baby'

De plaquette naast de voordeur van Stan Laurel's geboortehuis is afgelopen zomer gestolen. De dief kreeg blijkbaar spijt, want intussen is het schildje weer terecht.

Het werd teruggevonden in een plastic tasje, dat was neergelegd bij de achteringang van de buren in het 8

gangetje achter de huizen van Argyle Street (zie pijl links op de foto). Intussen had een geheime organisatie, die zich de UIverston Curry Club noemt, ervoor gezorgd dat er een nieuwe plaquette op het geboortehuis kon worden aangebracht. Mevrouw Radcliffe, die al 27 jaar in het huis woont, is van plan het

nieuwe gedenkteken hoger op de muur te plaatsen, boven de voordeur, zodat het minder gemakkelijk kan worden verwijderd. Zij zegt: 'Ik wil die mensen heel hartelijk bedanken, wie ze ook mogen zijn. Het is een prachtig schild, lichtblauw met gouden letters. Ik bewaar de oude plaquette. Mensen die het huis bezoeken kunnen dan op de foto met dat schild in de hand.' Laurel en Hardy-fans die zich bij het geboortehuis aanmelden, wordt gevraagd een gastenboek te tekenen en een schenking te doen aan een organisatie voor wetenschappelijk onderzoek naar een ziekte, waaraan de echtgenoot van Mrs. Radcliffe is overleden. De oorspronkelijke plaquette werd in de jaren '70 aangebracht op initiatief van wijlen Bill Cubin, stichter van het plaatselijke L&H Museum.

HARDY SOLO'S ONTDEKT Opnieuw een belangrijke vondst in het Filmmuseum in Amsterdam: twee solofilms van Oliver Hardy zijn ontdekt in de nalatenschap van een Nederlandse filmverzamelaar. Van rhe Head Waiter is helaas alleen de eerste akte teruggevonden. Deze Vitagraph Comedy met Larry Semon als hoofdkomiek en Oliver Hardy in een belangrijke bijrol dateert uit 19 I 9 en werd beschouwd als een vermiste film. De speurtocht door de omvangrijke verzameling van dikwijls ui- zal worden gevonden. Een tweede terst teer celluloid gaat nog steeds zeldzame film met Hardy, Back Stadoor in de hoop dat ook de twee- ge, is compleet teruggevonden in dede akte van The Head Waiter zelfde verzameling en staat nu op de

lijst van te conserveren flIms. Back Stage was in 191 7 de eerste film die Hardy maakte met Billy West, de bekende Chaplin-imitator.

JAY R. SMITH VERMOORD messteken. Enkele dagen na de ontdekking is een dakloze man gearresteerd op verdenking van de moord. Smith was enkele maanden geleden bevriend geraakt met de verdachte. Hij had hem een slaapplaats gegeven in een schuur achter zijn woning en liet de man klusjes doen in zijn huis.

Jay R. Smith, die in zijn vroege tienerjaren optrad in de Our Cangcomedies, is op Sl-jarige leeftijd overleden. Hij is het slachtoffer van moord. Het stoffelijk overschot van Jay Smith werd op 5 oktober gevonden in een verlaten gebied bij Apex, ten noorden van Las Vegas, waar hij woonde. Volgens de politie is hij overleden als gevolg van meerdere

B/ollo #31 \\1nlel' 2002/200:J

jay R. Smith speelde tussen 1925 en 1930 in meer dan dertig films uit de serie Our GanglThe Little Rasca Is/De Boefjes. Zijn eerste was Boys Will Be joys en zijn laatste Moan and Groan, fnc. In rhundering Fleas en Barnum & Ringling, fne. was Oliver Hardy zijn tegenspeler. a zijn Hal Roach-periode heeft Smith nooit geprobeerd een verdere filmcarrière op te bouwen. Hij werd eigenaar van een verfwinkel.

CONVENTIE:

ROGUE SONG TRAILER De in Amerika gerestaureerde trailer van 'Rogue Song' zal in Tuschinski worden vertoond in het kader van de Europese Conventie. De vermiste MOM-productie 'Rogue Song' (1930) was de enige speelfilm in kleur waarin Laurel en Hardy meespeelden. De trailer kan voor deze specale gelegenheid worden vertoond dankzij de medewerking van het FUmmuseum in Amsterdam en het VCLA-archief in Los Angeles, Californië.

99

Een zigeunerprinses in Duitsland Duil sland loopl voorop mei de verspreidinf? van Laurel en Ilardy-~/ms via de nieuwe media. Injanuari van dil jaar wordl

Thc Bohcmiun

it·' door Kin owelt op dvd uilf?ebrachl als

nef?enliende deel van een serie (!ie vermoedelijk alle 'lal/lies' van dejonf?ens za! omvallen. laar hoe zal dal ook weer mei die ~/m?

\\'as die vroef?er niel verboden bij de

oslerburen?

'BlolLo' vroef? aan de Duil se publicisl enjurisl ~ orberl \pinf? deze zaal? eens f?rondif? uil Ie zoeken.

p deze paf?ina~ hel verslof? van zijn bevindin4en:

hel wel en wee van een (naf?esynchroniseerde) zif?eunerprin ses in OA1.5 OVERAL ter wereld zijn Laurel en Hardy ook in Duitsland bijzonder geliefd. Op Now /'11 Teil One en The Tree in a Test Tube na zijn al hun films officieel in de bioscoop gedraaid. op de televisie geweest of als video of dvd verkrijgbaar. In Duitsland stuiten we echter op een bijzonder verschijnsel: er is bijna geen land ter wereld waar de Laurel en Hardy- films zo vaak en zo verschillend bewerkt zijn. Aan de ene kant is dat natuurlijk een bewijs voor de immense populariteit van de twee komieken. Aan de andere kant speelt uiteraard ook het feit mee dat buitenlandse films vooral na de Tweede Wereldoorlog in het Duits nagesynchroniseerd werden. In een land als ederland waar behalve de jeugd films alle buitenlandse films steeds in de originele uitvoering met ederlandse ondertiteling vertoond werden, lopen de meningen over het nasynchroniseren nogal uiteen.

Z

10 10

Bloll 0 #:J

j

Zonder meer ontneemt men een acteur een wezenlijk element \'an zijn uitstraling, wanneer men zijn stem vervangt. In Duitsland is de nasynchronisatie toch al zo'n vijftig jaar dusdanig in gebruik, dat het gewoon bij de bioscoop en televisie \'an alledag behoort. Dat alleen al is aanleiding genoeg om deze zaken eens nader te bekijken in plaats van ze te negeren of domweg af te wijzen, zoals vele tegenstanders doen, die meestal het object van hun kritiek zelf niet eens kennen. Bij de opkomst van de geluidsfilm speelde overal de internationale uitwisseling een belangrijke economische rol. Waar men tot dusver probleemloos de tussentitels in de zwijgende film in de landstaal had kunnen vertalen, zag men zich hier voor problemen gesteld. Voor het grote publiek moest men of de buitenlandse films ondertitelen, wat een probleem was vanwege de aflei-

uilsland.

ding van de kijkers en de inbreuk op de beeldesthetiek, of men moest ze nasynchroniseren. Dit laatste was overigens al \'oor het eerst door earl Laemmle in 1928 in de USA gedaan.

Tegenstand In Duitsland stuitte de nasynchronisatie in het begin op heftige tegenstand. Dat lag onder meer aan het feit dat de toegepaste techniek in het begin niet tot bevredigende resultaten leidde. Langzamerhand ontwikkelde de nasynchronistatie zich, maar werd in de dertiger jaren nog geen baanbrekend succes, wat onder andere te wijten was aan de wetgeving met betrekking tot de bescherming van de Duitse filmindustrie. a de Tweede Wereldoorlog veranderde alles grondig. De geallieerde filmofficieren zorgden niet alleen voor de wederopbouw \'an de Duitse filmindustrie, maar ook voor de mogelijkheden om de eigen nationale 11 11

t l fU.('~u

.h" Tt Ju t;.r; tlf" .l h .

",Ua, du

U . J .. ,

ed ,oaUhu "rdfg .. ,

d t, . tt d.r , ."UIl ... d.. IIn • g

U".

I.n

U Il Igt .~ I Jr. ,{.d.

' O,.. ttl'htf."

'0 11

.b "t.tt~l,o'

, t. S • • , •

U., br

. :~ .. .

.t. 'U.

•• "l tu"

}.hJlu

n ..oUh ..

g • ".rug

l • •

• :1.),r-l'H a A•• • , . .. • l t • ...,.,.

,H., g'V .. doa hrht

t l1 ........ tdtf"'rll fa ,

n.do, , 11 • , , • h ,

"J.

'.a •• ,

t • • •

I •••" . fO!}!

,.r " n (hl u

a.

' ''0

! ,

.d .. . ' u

' 1'

b C

Z t~.n.,

r-ou:,

."'01\ .•

ti

• ft t ,uat ht • • fa J u.t uit' til

f iJ . u_U,f: .1G'

f".U. I.t r ef;

dl. , • • , ~

•• ,

r kut.J .-

C. . ,u t bllug

,",t."

JIQ

..

f• •

"P

1d ClI " Ur t ,

' c:ICJI\uu • t'H .It ' cr, dl. g .'.rlet .'rcf,.d :J:,

I

In Duitsland (WestBerlijn en de Bondsrepubliek) werd 'The Bohemi~n Cirl' pas in augustus 1957 voor het eerst vertoond, onder de titel 'Dick und Doof werden Papa'.

(ltu,

aur .. $ t.lo: l,( ... ,htl

hu . "'d dt. r lJ ao bu/ r l'thJl. lU d, t AuiG'.\ t.du . der

1

r tl a UU t don t ,U .. cf~r;' a " .. G,udl:oltu" J t.;t . cf h

la"

ft .

Vertoond werd de originele versie met Duitse ondertitels. Kort na de oorlog werd de film opnieuw in Oostenrijk uitgebracht, toen echter in een Duits ondertitelde, Franse nasynchronisatie.

ukt r".edlt 111.0""1 t.

,

der , . "J. , .,.f,lIr ' ' ' ' , 42"

gtb t, IJ'U do

lug , dt • • • u

w r J.f ",,.t " • • • , , •

lt. ' •• elw.td. glgrl d l .

,uil.

r.

, ,U .. h.IJ . ... ' " !tM.act..,

'.14 '1'"·, .bnJ.hc.'u

.d • a alld

..c,. ' ''o.... ., ~ . .. ''' t f' ,or.

J ."ol ~

.,t> l.t .. tU .... a U

IJ dal

UI,

CU:.I.urlu

dit ,.,lo;,..II,tt d•• 1 0 .. . du f . u ... tllt', • • C, (a l •

, U..

cf ..

• OI 1."'uC.

~ .,d •

"1 '.,ttt' , 'ru; cr ..

b r Irt ...... h _ . rll .. d., ... 'zo-101 •••• -

'oh.tal g trl •

tb

d

".o\ lu f d • G'r u ' .a t " 4., • (

",,'1 < ( ..

41,,., ' ~"'l" Ik iJ! I

ler.g

Zu , .,110

• lU~ rd. , . .lturl.

oU.,C' lQ" t: ,. do' OtJ., p, ,I t,;; •• 111 r-

n .U .... .. u , nrug .. $t.J1u, I • 8 u ~t l. 44 , (I , cU, lIff; g dj .... TH u

t

' ·l/a"u.,

Lag. d •• L

n .....

G1' , , , .

.ft'u . "

' u, "., I •

&(14 .. 4.. T (J ..,. ,. . -':0'1:

- 11 . 11J1 -

Een Oostenrijkse reclamefolder voor 'The Bohemian Cirl' . De film ging in Wenen in premUre op 1 januari 1937, ruim een jur voor de Duitse inval en de 'Anschluss' .

"r Ab,t:hl,.,

'.lIgt I'"

.."llu,d.'l'lluh

,a,., ••l.dug • ., 10. p,"

•

-ar • ..,.00 - .tt' u/ J ut,. du

n r let ~

»t • ••••

,ro a , .,on ugUIi'/oou""

.0!1 r • • U llg .. ;

h

cf •• ' -,hl.glld ..

rtJ. d" ,

la

Z'III . IJ' 41. Br.az'

1' 1:~.,ltr(

hrl.,,, ... } cf ..

_Sc.U.'h.:! ..

I• •

,"UnI gu ... t , d •• L ft"U;I.lg'~If'Zf. I a ' 0',1 , u 'ul

U: Ie" r

Ir , • • •

.-

Itlil ... aal. 'U U a.•• cf u,

..

",rfl u .

• dug d r ti ' ,', 11, 20 . 22 du Ltahl ••• l~._ :.::/., d r \ ,tnrtUr illlr:a1 1"[D HI,.u.g ... ,.l'l It"

• • t ..

~ ;. t !~ .

, I. u. " 0;" "

d. .

r" ' rt' u

" "fltlnlgu

cf u

I . "a .. u d'flJt'lt" lOt; • •

.6 $O;\Uu.1iIt t ft .uo/tl" . . . toa , •

''::i;:'

'' \,

• h.t

Vonnis Nr. 7819 van de FilmoberprüfsteUe te Berlijn, d.d. 13 juni 1936

filmproducten snel en begrijpelijk aan het uitgehongerde Duitse film publiek te tonen. Zij bevorderden dit door de mogelijkheden van de nasynchronisatietechniek consequent uit te bouwen, omdat ze \ an mening waren dat ze daardoor de beste resultaten zouden bereiken. En ze zouden gelijk krijgen . In de daarop volgende dertig jaar bereikte men met de Duitse nasynchronisatietechniek uitstekende artistieke successen, waaronder vele Laurel en Hardy-films.

Weimar Republiek Maar nu terug naar het oorspronkelijke thema: Laurel en Hardyen hun operetteachtige The Bohemian Gir/, uit het jaar 1936. Vanaf 1927, toen in de Weimar Republiek de eerste duofilm van de beide komieken te zien was geweest en Laurel en Hardy al snel 'Dick' en 'Dof (toen was er nog geen sprake van het latere 12

•... ein faJsches Bild eines abzuJehnenden Zigeunerlebens ... '

'Doof) genoemd werden , waren er tot dat moment in ieder geval al zevenendertig films van hen te zien geweest, de solofilms niet meegerekend. Met de nasynchronisatie was men voorzichtig begonnen, in 1934 met Die Wüsten Söhne (Sons qf the Desert) en in 1936 met Wir sind vom Schottischen IlJianten'e-Regiment (Bonnie ScotlandJ . Het succes van alle Laurel en Hardy-films vereiste dat iedere nieuwe rolprent in de bioscopen gebracht werd, dus ook The Bohemian Gir!, wat de opvolger van Bonnie Scotland moest worden. Dat werd echter geen succes.

Censuur Door het nazi regime was het politiek-culturele klimaat in Duitsland ingrijpend veranderd. Daarop vormde de film geen uitzondering. De filmcensuur, die door de rijksfilmkeuringsdiensten werd uitgeoe-

fend, had na de ingrijpende veranderingen door de bioscoopwet van 1934 de opdracht films in de eerste plaats te toetsen op hun 'educatieve waarde' , dat wil zeggen hun 'staatspolitieke waarde' Ze konden verboden worden wanneer ze het 'nationaal-socialistisch gevoel en het aanzien van Duitsland en zijn betrekkingen met het buitenland in gevaar zouden kunnen brengen' Alleen al door een begrip als 'nationaai -socialistisch gevoel' werden deuren naar verregaande willekeur geopend. Laurel en Hardy hadden dat al eerder bemerkt toen in 1934 , enkele maanden na het van kracht worden van de bioscoopwet Hol(ywood Party in het Derde Rijk verboden werd. Om überhaupt te kunnen berekenen of het de moeite waard was een film in de Duitse bioscopen te brengen, werd het toen regel dat de filmver-

huurders nieuwe films alleen in de originele uitvoering aan de keu ringscommissie voorlegden om dan te kunnen beslissen of een buitenlandse film ondertiteld of nagesynchroniseerd moest worden. Zo gebeurde het ook met The Bohemian Gir/, die door de Duitse afdeling van MGM verhuurd werd. Voordat men aan verdere voorbereidingen kon gaan denken, werd de film echter op 8 maart 1936 al bij de eerste keuring afgewezen (keuringsnummer 42.400). Helaas zijn de keuringsdocumenten niet meer voorhanden , zodat de formulering van de beslissing niet meer te achterhalen is. Zeker is dat de censuurcommissie op zich niet veel problemen had met de zwarte humor rond de martelingen waaraan Laurel en Hardy in de film blootgesteld waren. Het was de overtrokken voorstelling van het 'vrolijke zigeunerleven', die hun een doorn in het oog was. Hoewel het

bij de Roma en Sinti slechts om een minderheid ging, vond deze in de ogen van de bruine machthebbers geen genade en geen bestaanrecht.

Verwerpelijk Tegen deze uitspraak tekende de MGM-afdeling bezwaar aan. In haar bezwaarschrift belichtte de verhuurmaatschappij de artistieke aspecten van The Bohemian Gir! en verklaarde zij de opzet en achtergronden van deze onschuldige komedie . In de zitting van 13 juni 1936 verscheen voor de Film (her)keuringsdienst als vertegenwoordiger van de verhuurmaatschappij o.a. Theodor Harten, een van de dialoogregisseurs van de Duitse bewerking Wir Sind vom Schottischen IlJianteneRegiment (Bonnie Scotland) om nog eenmaal het standpunt toe te lichten. De Film (her)keuringsdienst onder voorzitterschap van referendaris Or. Ernst Seeger, geassisteerd door de

beroemde Fritz Lang-acteur Rudolf Klein-Rogge en rijksfilmdramaturg Hans-jürgen ierentz verwierp de argumenten , aangezien de bio scoopwet uitsluitend gericht was op de invloed van een film en niet op zijn motieven. De bezwaren werden niet ontvankelijk verklaard (vonnisnummer 7819 ), waarbij de Film(her)keuringsdienst geen enkel gevoel voor humor toonde, aangezien ze de film zelfs niet als een parodie wilde zien. Als onderbouwing stelde men o.a.: 'Door het leugenachtige karakter van de film, die in wezen een vals en kitscherig beeld schept van een verwerpelijk zigeunerleven, kan men hieraan absoluut geen artistieke waarde toekennen. De film put zich uit in een voorstelling, (... ) die door het publiek niet als een parodie gezien wordt, (... ) die in haar totaliteit in onze staat geen bestaanrecht heeft (... ) De film ligt onder de norm die een zich van haar verantwoordelijkheid bewuste keuringscommissie als grens van de artistieke vrijheid in een film moet trekken.' De rassenpolitiek van de nazi 's stond als een huis. Het milieu waarin Laurel en Hardy in deze film verkeerden was te 'rasonzuiver' om 'de Duitse volksgenoten in hun vrije tijd mee te vermaken.' Zo werd hun de toegang tot de film ontzegd. In Duitsland moest men toen nog eenentwintig jaar wachten, voordat The Bohemian Gir! ook hier vrienden maakte. In de jaren dertig bestond er voor de Duitse MGM filmverhuurmaatschappij geen reden meer om de film in het Duits te laten nasynchroniseren. Een droevig einde, wanneer men bedenkt dat de in 1935 door de

810110 #81 \\1n/er 2002/ 200:J

13

Voor de Fruse premihe hd MCM in de zomer van 1936 een bijzondere stunt bed~cht . L~urel " Hardy-r~ns uit vele delen vu Europa trokken op uitnodiging van de filmmaatschappij naar Parijs. De Nederlandse gtoep werd begeleid door MCM-perschef Henrik SchoUe.

Amerikaanse MGM -filmverhuur maatschappij opgerichte Laurel en Hardy-Club voor Europa, met Parijs als hoofdvestiging, van 24 tot 26 augustus 1936 een internationale bijeenkomst organiseerde ter gelegenheid van de première van The Bohemian Gir!. Op de bijeenkomst verschenen vierhonderd leden van clubs uit België, Frankrijk, ederland en Spanje, maar deelnemers uit Duitsland bleven om eerdergenoemde redenen weg ').

Wenen Voordat The Bohemian Gir! eindelijk naar Duitsland kwam, draaide de film nog voor de nazi-inval in Oostenrijk. Het van Duitse ondertitels voorziene origineel beleefde onder de titel Lustig ist das Zigeuner!eben op 1 januari 1937 in Wenen zijn première in een Duitssprekend milieu. a de Tweede Wereldoorlog was het wederom Oostenrijk, dat zijn bioscoopgangers de film niet onthield, hun weliswaar niet zoals in 1937 het origineel toonde, maar een in het Frans nagesynchroniseerde versie met Duitse ondertiteling. • Zie verder: \l'iegands. )olande: .All Aboard for Paris' in 'Laurel and Hardy in Europc' Blotlo nr. 19/20. HiI\'ersum 1993. blz. 897 - 90 I.

14

Steunpilaren In het naoorlogse Duitsland zijn Laurel en Hardy nauw verbonden met de naam van filmverhuurder Erich I.A. Pietrek. Vanaf 1952 was hij degene die de meeste Laurel en Hardy-films in de bioscopen van de Bondsrepubliek bracht. Hij was al sinds 1933 bij de film werkzaam en keerde na zijn krijgsgevangenschap in het vak terug. Sinds 1950 werkte hij bij de Viktoria-verhuurmaatschappij in Düsseldorf Als chef verhuur nam hij pas in 1952 Laurel en Hardy-films in zijn programma op. Toen zijn firma in 1955 failliet ging, stichtte Pietrek het Nieuwe ViktoriaVerhuur, wat echter na korte tijd hetzelfde lot onderging. Pas hierna lukte het Pietrek het faiUissementgevaar uit te bannen. Hij stichtte in 1956 de ' ordwestdeutschen Filmverleih und Vertrieb', afgekort tot WDF, die enkele jaren later na een fusie met andere verhuurbedrijven bekend werd onder de naam WDFUnitas. Laurel en Hardy werden een van de steunpilaren van Pietreks firma . In het stichtingsjaar van de WDF kwam Pietrek voordelig aan een klein Laurel en Hardy-pakket, waaronder een veelvuldig gedraaide

kopie van The Bohemian Gir!. De internationale geluidsbanden ontbraken, alleen de muziek en wat geruis was te horen. Voor het nasynchroniseren betekende het dat men zich niet alleen op de taal kon concentreren, maar ook verschillende andere geluiden opnieuw moest opnemen. De uitgekiende zakenman Pietrek wilde dat de Duitse nasynchronisatie van de film zo weinig mogelijk zou kosten . Eerst onderhandelde hij over de prijs met een geluidsstudio, waarmee hij in het verleden bijzonder veel had samengewerkt. Dat vergde zoveel tijd, dat The Bohemian Gir!, die de Duitse titel Dick und Doqf werden Papa moest gaan dragen, niet zoals gepland in 1956 een winstgevende kerstftlm werd, maar pas veel later in roulatie kwam , a veel geharrewar gaf Pietrek de opdracht voor de Duitse bewerking van The Bohemian Gir! aan een van de grootste en bekendste Duitse geluidsstudio's: de 'Berliner Synchron GmbH Wenzei Lüdecke' Om de kosten te drukken mocht op de uitdrukkelijke wens van Pietrek ook deze studio de originele muziek niet met een groot orkest opnieuw inspelen, maar moest ze deze van Blollo #31

In Anuterd~m was 'The Bohemi~n Cirl' in 1936 de kerstpremihe van het Alh~mhra werd reclame gem~akt bij de ingang van de biocoop op de Weteringsschans.

het sterk gehavende geluidsspoor van de filmkopie opnemen. In de voltooide Duitse bewerking zijn daarom dan ook de originele muziek en de bijbehorende originele zang te horen.

Tweede garnituur Het door Pietrek voorgeschreven lage budget leidde er bovendien toe, dat de film bij de 'Berliner Synchron' in het Duits bewerkt werd door een auteur van de tweede garnituur, temeer daar de gezochte auteurs er niet op zaten te wachten om 'een Dikke en Dunne-film' van tekst te voorzien. Horst Som mer behoorde tot deze tweede garnituur en kreeg de opdracht de Duitse dialogen te schrijven. Eerlijkheidshalve moet er wel in zijn voordeel gezegd worden dat zijn teksten helemaal niet zo slecht waren. Ze missen weliswaar de nodige scherpte, maar steken gunstig af bij de bewerkingen van andere tweederangsauteurs. Daar komt nog bij dat de dialoogrollen door eersteklas gekwalificeerde synchroonsprekers vertolkt werden. Dit was vooral de verdienste van Klaus von Wahl, een van de beste en belangrijkste dialoogregisseurs in de synchronisatiebranche van de Bundesrepublik. \\1nler 2002/2003

The~ter .

Met twee look-alikes en een

mini~tuurwoonwagen

prent met een normale filmlengte vertoond moet worden, koppelde Pietrek hem voor Dick und Doqf Walter Bluhm was in Dick und Doqf werden Papa met de korte film werden Papa, zoals bijna steeds in Their First Mistake. de naoorlogse periode, Laureis Duit- De twee films werden zo gemonse stem . De MGM -verhuurmaat- teerd, dat de indruk gewekt werd schappij had hem al in 1936 na een dat Laurel en Hardy met hun kleine lange speurtocht als de geschikte beschermeling in bed in slaap vielen spreker voor Laurel verkozen. en de hele handeling van The Bluhms stem lijkt maar weinig op Bohemian Girl in een droom beleefdie van Laurel. Daarentegen lukte den. Uit deze droom werden ze dan het hem het filmkarakter bij de na- opgelucht weer wakker in de korte synchronisatie zo'n rijke variatie film. Their First Mistake leende zich aan facetten te geven, dat het voor wel voor deze manipulatie, omdat het Duitse filmpubliek een onlosma- Hardy's echtgenote ook daar door kelijk geheel werd. Waar Bluhm ge- Mae Busch gespeeld wordt. durende veertig jaar bijna steeds Laurels Duitse stem was, wisselden Om de zakelijk gezien zo belangrijke de vertolkers van Hardy's stem re- alle-leeftijden-status niet in gevaar gelmatig. Arno Paulsen bleek duide- te brengen, werd in Dick und Doqf lijk de beste bij het inspreken van werden Papa van Hardy's echtgeHardy's stem, Bij de nasynchronisa- note zijn zuster gemaakt, die hem tie van Dick und Doqfwerden Papa nu moreel gezien zonder bezwaar de was hij echter niet betrokken. ontvoerde dochter van de graaf als De Berlijnse acteur Bruno W. Pantel zijn kind in de schoenen kon schuiwerd gekozen om Hardy's stem te ven. Met vragen tussen echtgenoten vertolken. naar de herkomst van een al enkele Ook hij werd in de loop der tijd een jaren oud kind kon men het jeugdige publiek niet opzadelen, overtuigende Duitse Hardy. Deze aanpassing bleef The BolleAangezien Laurel en Hardy's ope- mian Gir! parten spelen in de volrettefilm maar iets langer dan een gende twintig jaar dat de film in de uur duurt en in de bioscoop een rol- Duitse uitvoering vertoond werd. Zijn vaardige regie gaf de bewerking een zekere stijl.

15

15

a veel vijven en zessen werd Dick und Doqf werden Papa door de 'Freiwillige Selbstkontrolle der Film-

rende kassuccessen garandeerde.

Televisie

lingstafel. Uiteindelijk verkocht Pietrek Dick und Doifwerden Papa aan de Kirchgruppe, mar nu vond de be-

wirtschaft' (FSK) eindelijk half augustus 1957 vrijgegeven. In tegenstelling tot de Berlijnse Filmkeuring

Dick und Doqf werden Papa was echter niet de enige nagesynchroniseerde versie van The Bohemian Gir!. Er zouden in de zeventiger jaren nog twee Duitse bewerkingen van de film volgen. Laurel en Hardy's gloriejaren waren in 1970 in Duitsland voorbij. Hierna veroverden beide komieken zich voorgoed een plaats op de televisie. waar ze overigens in de zestiger jaren al af en toe te zien waren geweest. Hiervoor zorgde Gert Me-

werking geen genade in de oren van ZDF-redacteur Mechoff! Hij vond niet alleen de geluidskwaliteit onbevredigend, maar was bovendien van mening dat de oude nasynchronisatie uit 1957 naar de nieuwe maatstaven slecht in te passen was. Voor de Kirchgruppe betekende dit dat de afgekeurde film opnieuw nagesynchroniseerd moest worden. Heinz caloué • die de volledige 'Dick und Doof -serie bij de geluidsstudio Beta Tecllnik van de Kirchgruppe

choff. amusementsredacteur van het Zweites Deutsches Fernsehen

bewerkte, kreeg deze opdracht aangeboden. Caloué had een uitgekiend gevoel voor humor. dat in zijn grappige dialogen ook duidelijk tot uiting kwam. Toch zijn zijn bewerkingen van Lau rel en Hardy-films omstreden, omdat het zijn taak was Laurel en Hardy's zwijgende filmpersonages aan het televisieformaat aan te passen. Hierdoor ontstonden films die eigenlijk geen film waren. Voor de echte liefhebbers was het heiligschennis. Bij de televisiekijkers

uit de vooroorlogse tijd was de FSK geen censuurinstelling. maar een instantie die alleen op de handhaving van de Kinderbeschermingswet te letten had.

Leckerbissen Met gebruikelijke koppen als 'Könige des Humors'. 'Leckerbissen des Humors. schmackhaft servier' en 'Triumph der drastischen Komik' timmerde WDF-chef Pietrek stevig aan de weg voor de première van de film, die op 23 augustus 1957 in Berlijn plaatsvond. De advertentiecampagne voor de Duitse première werd compleet gemaakt door twee lieden. die met buitenproportionele Laurel en Hardy-koppen van papiermaché door de straten trokken. En de berekeningen klopten. De critici waren unaniem. Ze hadden van een nieuwe lachtopper met Laurel en Hardy genoten, die een 'hevige aanslag op de lachspieren' was, die de 'alleenheersers van de filmhumor' beheersten, zodat het publiek met 'bulderend gelach' reageerde en de bioscopen voortdurend uitverkocht waren. Daarbij kwam nog 'een gouden greep in de schatkist van de film', met 'hartroerende ko-

men om aan het contract met de televisiezender te voldoen; na veel pijn en moeite waren er uiteindelijk maar negen afleveringen van 'Dick und Doof

kwam en komt het echter uitstekend over. wat zeker toentertijd ook duidelijk werd uit de kijkcijfers. die bijzonder hoog waren.

Kemphanen

Met de verdeling van de rollen bij het nasynchroniseren bewees Ca-

Op identieke wijze paste de kerkelijke filmkritiek zich aan. die tot voor-

Een van de films die de Kirchgruppe niet bezat. was The Bohemian Gir!. De Duitse bewerking Dick und Doif werden Papa was in het bezit van Erich ).A. Pietrek. met wie men bovendien al jaren procedeerde over de bioscoopvertoning van een andere

loué dat hij zich uitstekend in de wereld van Laurel en Hardy kon inleven. Bluhm deed natuurlijk Laurel en Pantel was bij alle nieuwe nasynchronisaties in de 'Dick und Doof'-serie de Duitse stem van Hardy. In het voorjaar van 1972

dien meestal geen goed woord voor Laurel en Hardy over had. Voor Pietrek was het echter in de eerste plaats belangrijk dat hij niet alleen de pers overtuigd had, maar ook het publiek, wat hem geruime tijd dave-

Laurel en Hardy-film. De tijdsdruk en het uitzicht op een deal die voor beide partijen aanvaardbaar was. bracht de beide kemphanen na enige schermutselingen weer aan de onderhande-

kreeg Caloué het voor elkaar de door Mechoff geweigerde Duitse bewerking Dick und Doqf werden Papa uit Pietreks filmarchief compleet van een nieuwe synchronisatie te voor-

mische situaties. die door een golf van warme menselijkheid overspoeld worden'

16

(ZDF). die met de vroeg in de avond gepresenteerde serie 'Dick und Doof in honderd afleveringen van vijfentwintig minuten ongeveer alle Laurel en Hardy-films aan het televisiepubliek wilde tonen. Er zat echter een addertje onder het gras: De Kirchgruppe, waarvan de ZDF de tele\ isierechten voor de serie gekocht had, beschikte toentertijd niet over voldoende Laurel en Hardy-films en moest actie onderne-

\\1nlt'r 2002/200:J

zien. waarbij hij 'het aanhangsel' 17 17

nieuwe bewerking ging op 19 en 26 januari 1973 de boeken in als de afleveringen van de "Dick und Doof'serie met de hoogste kijkdichtheid (52 respectievelijk 53 procent).

Een hijzondere foto Bit de Iilmstudio van HaJ Roach in Culnr City. Twee nichtjes van Roach mochten tijdens een hezoek aan de studio figureren in 'The Bohemian Cirl'. (foto: coUectie Siep Boosma)

Their First Mistake weer van de speelfilm scheidde.

Verfrissend Die Ent/alffene Prinzessin, zoals Caloué zijn voor de televisie ingekorte tweedelige bewerking van The Bohemian Gir/ noemde, werd een verfrissende, uitstekend bezette nieuwe Duitse bewerking met nieuwe muziek van de componist Fred Strittmatter en Quirin Amper jr. Toch waren er ook twee missers: caloué gaf graaf Arnheim de ongelukkige naam Silvanus Anselm, hertog van Arnhem tot Knackstedt en legde een gevloerde speler in de 18

mond dat hij 'toch geen James Bond' was. Dit laatste werkte zeker in deze film als een overduidelijk anachronisme. Voor Die Ent/alffene Prinzessin greep Caloué terug op Horst Sommers' dialogenboek voor Dick und Doqf werden Papa, omdat hij niet over de originelen beschikte. Dat verklaart waarom Mae Buseh, wier pinnigheid door de Duitse toneelspeelster Rosemarie Fendel uitstekend in het Duits wordt neergezet, ook hier weer als Hardy's zuster verschijnt en niet als zijn echtgenote. Het succes bij de toeschouwers was er niet minder om. Caloués

In mei 1973 werd de laatste aflevering van de 'Dick und Doof -serie uitgezonden, maar Laurel en Hardy waren daarmee nog niet van het beeldscherm verdwenen. De daaropvolgende jaren keerden ze op het scherm terug. adat enige Laurel en Hardy-films vanwege rechten niet in de 'Dick und Doof'-serie konden worden opgenomen en andere niet voor de televisie bewerkt konden worden, zag ZDF-redacteur Mechoff zijn pogingen om aanvullende zendtijd te krijgen mislukken . .vervolgens zocht hij naar mogelijkheden om in het avondprogramma tijd te reserveren voor de films van het duo. Het was hem natuurlijk n.iet ontgaan dat de voor de 'Dick und Doof films gebruikte Duitse nasynchronisaties uit verschillende bronnen kwamen en dat ze zeker niet op dezelfde manier bewerkt waren. Daarom was Mechoff vastbesloten om alle Laurel en Hardy-films nog eenmaal opnieuw te laten bewerken door een vast productieteam van Beta Technik, natuurlijk met een vast duo dat de stemmen van Laurel en Hardy moest inspreken. Een nieuwe titel voor de filmreeks was snel gevonden. Deze luidde 'Lachen Sie mit Stan und Ollie' Men nam daarmee be\Vust afstand van Laurel en Hardy's Duitse namen Dick en Doof.

Filmhistorie Achter het afstand nemen van het begrip "Dick und Doof' zat naruurlijk een zekere programmafilosofie. Waar men met de 'Dick und Dooffilms in het vooravondprogramma een breed publiek had aangespro-

Blol/o #:1 1

",:ae Busch speelt ,de ont~ou..e ~chtgenote van Oliver Hardy. Zij legt het aan met Devilshoof (Antonio Moreno). OUie zegt tegen Stan dat het nItt zo erg is als t er UIt ZIet. You must unders1and that a man, to he manied, must he hroadminded.' In DBitsland werden de hBitenechtelijkt escapades nrdonkermaand door van OUie's nouw zijn zuster te maken.

ken, omdat iedereen ze onder deze namen kende, daar beperkte de toeschouwerskring zich in het avondprogramma aanzienlijk. In de jaren zeventig was 's avonds televisiekijken door de jongere en jongste kijkers lang zo ongecontroleerd niet als tegenwoordig. Toen het ZDF zich met Stan en Ollle-, respectievelijk Laurel en Hardy-films tot een \'01wassen publiek richtte, lag het \'oor de hand de films als retrospectieven te zien, waarin uit filmhistorisch oogpunt een naam als 'Dick und Doof als merkartikel geen bestaanrecht meer had. Om de filmhistorische waarde van Laurel en Hardy nader uit te werken, gingen ZDF en Beta Technik bij de presentatie van 'Lachen Sie mit \\ ~nl(',. 200'1/2003

Stan und Ollie' op dezelfde manier te werk als enkele jaren tevoren in het vooravondprogramma. In 1975 werkte de filmjournalist Joe Hembus voor de Kirchgruppe. Hembus had zich al met filmhistorische thema's beziggehouden en voor Duitse \'erhuurders de advertenties voor nieuwe films georganiseerd. Hembus zou wat later zeer bekend worden met zijn Western-Lexikon en zijn uitgave van twintig Citadelfilmboeken bij uitgeverij Goldmann in München, waartoe ook de Duitse bewerking van William K. Eversons klassieker 'The Films of Laurel and Hardy' behoorde. Hij kreeg de opdracht voor iedere aflevering uit de serie 'Lachen Sie mit Stan und Ollie' een inleiding te

schrijven. De inleidingen moesten gaan over bepaalde aspecten uit de humor van Lau rel en Hardy, maar ook aandacht schenken aan de beide komieken zelf. In deze omvang was het voor de Duitse Laurel en Hardy-verhoudingen gewoonweg revolutionair te noemen. Uit Hembus' pen vloeiden beknopte, maar informatieve teksten, die door hun heldere formulering al snel de aandacht van de kijkers en luisteraars trokken.

Theo Lingen Om 'Lachen Sie mit Stan und Ollie' nog meer te promoten, moesten de teksten ook overtuigend aangeboden worden. Hiertoe werd de alom bekende en geliefde Duitse acteur 1919

werkingen merkwaardig steriel klonken in vergelijking met de oude bioscoopbe\verkingen. Schick maakte dankbaar gebruik van de oude bioscoopbewerkingen, zodat ook in Das Mädel aus dem

Böhmerwald (zoals de nieuwe bewerking van The Bohemian Girl luidde) Mae Busch Hardy's zuster bleef. Maar vooral bij de muziekbewerking was het rode potlood duidelijk merkbaar. In Das Mädel aus dem Böhmerwald zijn nog wel oude orkestopnamen uit het origineel te horen. Strittmatter en Amper jr. die ook voor de muziek van 'Lachen Sie mit Stan Theo Lingen in een vu zijn inleidingen yoor de televisieserie 'Lachen mil Stu und Ollie'. Voor het eerst werden, om recht te doen au het 'filmhistorisch belug' vu het duo, de bijmun ' Dick und Door achterwege gelaten_ Theo Lingen was een vu de meest gelidde filmacteurs in Duitsiud, die tussen 1930 en het jaar vu zijn dood in 1978 in meer du tweebonderd films optrad en zelf ook enkele tientallen films regisseerde. Op de foto leest Lingen voor wat de grote Britse auteur Crbame Creene over 'A Cbwnp at Odord' scbred: ' Laurel ud Hardy are togetber again - tbis is beller news tban uytbing tbe papers print. 'A Cbwnp at Odord' rub witb tbeir best pictures - wbicb to one beretic are more agreeable tban Cbaplin's; tbeir clowning is purer'

und Ollie' verantwoordelijk waren, speelden echter voor de gehele televisieserie de nieuwe programmamuziek met een kleine bezetting in . Dit paste met de beste wil van de wereld niet bij de stijl van de operettemuziek van meer dan honderd jaar terug en was daarom een duidelijke stijlbreuk.

tijdschriften en enkele boeken zoals

Stemvertolkers

Hembus' inleidingen te introduceren en bij die gelegenheid ook uit ver-

Mccabes 'Mr. Laurel and Mr. Har-

Hoewel ook nu de rollen voor de nasynchronisatie weer in bekwame

zy Mirror' uit 1970 pregnante pas-

handen lagen, vormden uitgerekend

Hardyen de zwijgende film voor te

sages voor. Zo besteedde hij aan-

de twee hoofdrollen een ongelukki-

lezen.

dacht aan Graham Greene's eufori-

ge uitzondering. Toch was Walter

Theo Lingen had al een lange car-

sche voorpret bij de Laurel en Har-

Bluhm weer Laureis Duitse stem.

rière als filmacteur in vooral amu-

dy-film A Chump at O.iford. Bij een

Vergeleken echter met zijn laatste

sementfilms achter zich en stond de

andere gelegenheid las hij voor uit

rol als Laureis stemvenolker onder

laatste jaren de bioscoopgangers

de statuten van de wereldomvat-

de regie van calouè slechts drie jaar

helder voor de geest als acteur in

tende Laurel en Hardy organisatie

geleden, klonk de stem van Bluhm

gooi- en smijtfilms. Bovendien had

The Sons of the Desen.

verrassend oud en paste hij niet

hij enkele jaren daarvoor al wat er-

De nieuwe nasynchronisatie van de Laurel en Hardy-films voor de tele-

meer zoals vroeger bij Laurel. Bluhm was intussen over de zeven-

visieserie lag in handen van Wolf-

tig en stierf eind 1976, kon nadat

gang Schick, een ervaren vakman,

de synchronisatie van de serie vol-

Lingens kwaliteiten als acteur ston-

die zowel voor de dialogen als voor

tooid was.

den buiten beschouwing. Om echter

de synchroonregie verantwoordelijk

Omdat Pan tel om gezondheidsrede-

zijn kracht als acteur en welbe -

was. Zo ambitieus als Mechoffs

spraakt conferencier daadwerkelijk te onderbouwen, werden zijn inlei-

concept voor 'Lachen Sie mit Stan

nen Hardy's stem niet opnieuw kon venolken en Hardy's vaste stemver-

und Ollie' klonk, zo zeer drukte ech-

tolker Arno paulsen al in 1969 was

dingen cineastisch afgerond. Hij ci-

ter de bezuinigingsdrift op de pro-

overleden, ging de rol naar de nau-

teerde uit de filmliteratuur en las uit

ductie, zodat de nieuwe Duitse be-

welijks denigjarige Michael Habeck.

Duitse televisie opgedaan.

20 20

door, toen Das Mäde! aus dem Böhmemald op 4 augustus 1976 werd uitgezonden. Er werd maar door zo'n zestien procent gekeken. In de jaren negentig konden de Taurus-Video GmbH \'an de Kirchgruppe en later Kinowelt Home Entertainment GMBH deze bewerking echter met succes als \'ideocassette op de markt brengen. \'erder synchronisatiewerk werd er daarna met

The Bohemian Girl niet meer gedaan. Dick und Doqf werden Papa uit 1957 keerde op het scherm terug, toen ter gelegenheid \'an Hardy's en Hal Roachs honderdste geboortedag door de zender SA T 1 een tiendelige serie Laurel en Hard)'-films werd uitgezonden, zowel in zwart-wit als in kleur. In deze serie 100 )ahre Laurel und Hard)" werd Dick ulld Doqfwerden Papa eind februari 1992 als Das Mäde! aus dcm Böhmcnmld uitgezonden. Gelukkig ontbraken wederom de

Originele versie

schillende boeken over Laurel en

varing met de slapstickfilm bij de

jaar wel naar een aan\'aardbare \'ertolking. Misschien hadden de tele\'isiekijkers dit ook

scènes uit Thcir First Mistakc.

Theo Lingen aangetrokken om

dy' en Raymond Durgnats 'The Cra-

Habeck was \'eel te jong en o\'ertuigde daarom niet; zijn .Hardystem , rijpte in de \'olgende tien

l3Io11o #34

In hetzelfde jaar was het dan eindelijk zo\'er. Toen de honderdjarige Roach de 42. Intemati

ollalen FilnJfesrspie!c in Berlijn-de Berlinalebezocht, organiseerden de Kirchgruppe en SAT 1 een om\'angrijk retrospectief \'an de films \'an Hal Roach Studios. Hierbij werd TM Bohemian Girl in Duitsland \'oor het eerst in de originele uit\'oering \'ertoond. Het duurde uiteindelijk nog drie jaar \'oordat Taurus-Video GmbH de uitstekend gerestaureerde originele \'ersie met Duitse ondertitels in haar \'ideocollectie opnam en zo \'oor de Laurel en Hard)'fans toegankelijk maakte. Taurus-\'ideo GmbH trok zich in 1998 definitief uit de videobranche terug. In januari 2003 zal TM Bohemian Girl door Kinowelt eindelijk ook als d\'d uitgebracht worden.

- '\""/"'r/ . \piná C,·, K/"'/lI'd:1

,('rI,,/ill{):

\ \ ~ nt (',. :100:11200;J

21

21

Due turt heb ik op kantoor gekregen van mijn coUega's, voor mijn verjaudag. Hij is gebakken door mijn collega Reginald PietemeUa. K. de J. te S.

MA TilT TE

DEN

~~~r~~~-~/••

In het Jeugdblad Pep nncheen tind Juen ustig (?) dit bericht over de actlriteiten van de Old Time Mo,ieclub. De eente club van die naam opereude in het Amstudamse arthouse 'De UitkiJk' en wud geleid door P. Coedings, die zich later aansloot bij het het Lawel en Hudy Fonds. N.N. te N.

UIELacHARDY

Een mooie serie postugels uit de Democntische Republiek Congo, jaartal mij onbekend. C.H. te L.

Een nkantieldekJe. Dit is op Kos.

22

Overdruk uit het Belgische tijdschrift 'De Film' , datum onbekend, vermoedelijk 1938

S.B. te B.

HI"II" #;1

j

23

1.. 1U1l·1 ...1 11 "th ,1I,.t ' Lu nu",tt In ti t IIr Iluh r m l ul

(.1,1

\ .r I

'Ir .. 111' 11 .

C UI.

.... 11 IrtlU

I\

1\\ •• IIlIr

tI.l.h-u "IUnt

r

111

lIJ

1\1

I.

'1 .1

hil i ' dllh 1 IIft~l. \,uU" \ H .... c.n

dt

1\'" t

U

r n bUIo;; nirt IIU" I ... n dr~ I II o n ... r t .dt n ,Un in I.. \"tlI.; .. u uu" . ~ .. ui .. u , ond"'r\\ t rIJ U"t .. 'I c. \1 )

He

6

7

24

HlolI" #:J j

\\ ~nlt',. 2002 200:J

23 25

en cr me-

Om

r

ar

nl :. mIJn eellelkoo, d

c komel1. b ve]el1 ,ommlgcl1

Lan g.

aan. de InUrme Hl nd te wordcn vnz etn groo !IImproduccr; and rcu recomm nde r n ene clndje prOf'I ~

N ' II

Omu'eg

0" ,e ur",,/. Grrlu Gurbo 1/ ft, eli dlltlluardiulzeld; 2., çcbrulk 1('11 sPlclule Jtarme/ud.: b j 't on/bijt.

1/aar Am,rlkullll che d t'1I tmauQd Zorgt J;oor di ter lIap ring, Grda 'lam "n voorruud mee, to 11 ~IJ laat t naar },uropa ging, ZIJ Irt liet, t:alllraar !It I kIram. mua r t Guedj sm wkl bij onda lijn, Dil I a ZIJ u t l't Ie zlell. dut !:r het! gaul niet /IIet'T zou zijn,

t Was In Zr cclell. dut zij d "/! Sombl're Olltd,'kkl"g dl'ed, \tu aT direct Ielst all e dft'u !:tli remeel.c t'oor !Iuar Iud. E:II ziJ eind aal! haar dienstmaa gd lil h,t t'rrre lI ol/Vll'Ooei I Stuur Irat pott '1 marmelade (SIIluusappdJ tIl met spoed ~

o

'I.,,, I ur... "J u )o1l1=:C'"\4.'.l\ til

\r'fI'"

"hu\ al. \

kundl

n op den

a,l

e urme Garbo Icaeh/te, Se!I"!'1 C 11 brll'! 1'11 1 ach//l' lCt'e r " f:lllei'/iJk :ur1llle ZIJ bedTot'Jd' c Dit '1armt'ludc komt niet meer. ~

Maar jlll / toen I cr r"eclI Uil kis/Je Met de zoel,' 1.·kkeTllfj. K t'urla Irl dl' "lil I n pot je" Ril eell brit'llt' Iru tr bij:

n

' f"r \

pn De

ar-

DRIE TALEN IN EEN FILM

ardtg b

11\

van d

c 't lIet'Jt Irat IUllq geduurd •.U/ss. maar i k Hael tIr jurn ,lid hij dl' hUl/d. Ik I Tklap III!t muar' k Bestel haaT Altijd 111 l/t t buit n/allel, I k J; Tzond UI murmelude N et dlTer/ Idt 1I0l//lICOOd, O mdat :11 alt lid ter t Iderheen Nog lIlt ZU't'dell komt 11 lIlad. ~ \1ARY L, HARVEY

F TOn EKJE

UI. d t het al-

u zeer ten eOe de komt.

2(j

26

\\

~l1lt'1' 2002/20(),'J

2ï

27

kwam, Om dan een behoorlijke opname te krijgen is een kunststukje, dat alleen volleerde operateurs met goed succes kunnen \·olvoeren.

WATT

;----..,..,..-r-.

\Vant de grootste kans loopt men,

Twee D waze D enen

dat juist ieder ander dan de figuren, waarom 't gaat, op het filmlint zui-

I\/S \\ ~lil en 11C//(\\ 'aUwC/ren /U in (/('.iaren llt'inli4

len komen. ',\1aar met een paar opnamen was

en()rm Iwinli4 4e/ie{a in ,\ 'ec!el'/ancl.

men voldoende geslaagd en kon tot

,\ 'iemC/ndln'nde hun echie namen, /11(/(1/'

de \'olgende scène worden overge-

L'C/nhun f;/ms kon men niel !1enoe!1

gaan, waan'oor 't echter eerst nOl..x1-

IU'U4en, f) e L't','u'(I/.,.in!1 md

zakelijk was het Victoria hotel. de "kleedkamer" op te zoeken, waar

LCll/re/ en Ila/'C~l/. de f) iMle en (/e f) unne,

Watt en Half-Watt en "zij" de anonieme schrij\'er kende blijkbaar de

duur! L'o(wl lol op c!e c!C/4 L'an l'clI1c!aC/4.

naam \'an de Deense filmster niet

rcd. Blouo) in Volendammer dracht AARSCHIJ LIJK zijn Laurel

Half-Watt). Zij werden in 1921 tot

& Hard)' in 'ederland nooit zo populair geweest als Watt & Half-Watt waren in de jaren twintig, Het was de tijd van de zwijgende film, taalproblemen waren er niet. De twee Denen maakten film na film, bij elkaar meer dan \'eenig in de zwijgende periode en nog bijna twintig met geluid, Het grootste deel van deze productie bestond uit a\'ond\'ullende kluchten. Vooral Cinema De Munt in

W

'Doublepatte et Patachon, in Enge-

werden uitgedost om weer naar de

een team gesmeed door regisseur

land Long & Shon en in

Zeedijk te gaan, om daar onder de

Lau Lauritzen bij de Deense Palla-

gen Telegrafstolpen och Tilhengern

nieuwsgierige blikken van honder-

dium Studios. Hun bijnamen waren

(Telegraafpaal en Aanhanger .

den inboorlingen \'an de Zeedijk en O.Z. Kolk.

Na enkele kone films concentreer-

In het \'roege \'oorjaar van 1924 waren Schenstrom, Madsen en Lau-

den zij zich op \'ijf- en zesakters

ritzen met een volledige technische

een opname bij het wereldberoemde

oorwe-

Fynaaret og Bivogen (Vuunoren en Bijwagen) .

omstreken verder te opereren bij de 'De dag zou worden besloten met

(vijftig tot zestig minuten speelduur)

crew op werkbezoek in 'ederland.

pontje in het Rokin. Op al de bu-

en tegen 1925 waren zij een succes

Het is ondudelijk voor welke film de

reau 's in de omgeving \\'erd het

in heel Europa. In Duitsland heetten ze Pat und Patachon, in Frankrijk

opnamen bedoeld waren. Volgens

wcrk gestaakt. Geen bediende \'an

sommige bronnen is er trouwens geen gebruik gemaakt van de

hoog tot laag kon 't aan de lessenaar uithouden. , iettegenstaande

Amsterdam 'Steeds de eerste in

in ederland geschoten métrage. Hoe dan ook, de publie-

het brengen \'an het laatste' draaide goed op Watt & HalfWatt. Titels als Wat doeje in de

de regen was 't daarbuiten een zo

ke belangstelling was groot.

gezellig geroezemoes, dat het de menselijke nieuwsgierigheid prikkel-

In het Weekblad Cinema en

de een blik naar buiten te slaan.

kou?, Huwelf/kscandidaten en Filmhelden brachten goud op.

Theater vonden \\'e een be-

Een één bediende voor het raam

schrjving \'an de gang \'an

was noodlottig voor de gehele gang

IN

..J[ OH I ft ROFFE IlfIiche uit de collectie van het Nederlandse Filmmuseum voor ' Blinde Passagiere' , een film uit de korte Duitse periode van de twee Denen (1936). Zij probeerden zich uit te drukken in een wereldtaal om de internationale mukt ten minste voor een deel te behouden.

Het gebeurde dat één film zes-

zaken in Amsterdam: 'De op-

\'an zaken! Stel je \'oor, Watt en

tien weken op het programma

loopjes waaraan onze hoofd-

Half-Watt aan 't filmen! Aan de \\'al

lang \'erblijf in Denemarken in het

vooral door gebruik te maken \'an

bleef staan. In 1932, toen het

stad zo rijk is, \'ermeerderden

was het al niet anders. daar stond

verschijnsel heeft \'erdiept.

landelijke kustgebieden (soms nog

duo naar Duitsland en Oosten-

in aantal. AI vroeg begon 't

een opgepakte massa,

rijk verhuisde om Duitstalige

op de Zeedijk, waar een klein kroegje naast de Oude Zijds-

Rüdel schrijft: 'Persoonlijk ben ik \'an mening dat ze op hun best \\'a-

de palladium Bathing Beauties

films te draaien, \'erzekerde het

Het is nijwel onmogelijk om een

verfraaid door de aanwezigheid van of

\\'interlandschappen. Een Ameri-

Tuschinski-concern zich \'an

kolk het uit\'erkoren plekje

idee te krijgen van de kwaliteit \'an

ren-ofschoon nooit op het niveau

kaanse zwijgende comedy die deze

hun eerste 'geheel musicerende'

was. Maar erger zou het wor-

de films \'an Watt en Half-Watt. Ze

van hun Amerikaanse tegenhan-

stijl het dichtst benadert, is mis-

klucht Pensiongasten.

den toen het trio dat men op zo menige Palladium-produc-

zijn nergens te zien. Ook in Dene-

gers-in hun z\\'ijgende Scandinavische films. De regisseurs, in het

schien Falty and Mabel Adrjft. Ze

\'al gedacht. We moeten het doen met een kon, maar doordacht essay

bijzonder Lauritzen, begrepen dat

Denen? Weinigen kenden hun

tie zal terug vinden, zogenaamd te Amsterdam arri-

aan te pakken; daan'an getuigt hun Don Quixotc (1929 Cocktails

echte namen: Carl Schenstrom

veerde

en bij een Centraal

\'an de Duitse Blotto-correspondent

heel goed paste in de Deense traditie

1928), geregisseerd door Mont)'

Station-uitgang naar buiten

Uli Rüdel. die zich tijdens een jaren-

van mooie landschapsfotografie,

Bank. De Britse film. AJ/'s Carpct

Wie waren deze twee dwaze

'Watt') en Haraid Madsen

21'> 28

Watt en Half-Watt op de Zeedijk in Amsterdam.

molto #:J j

marken zelf wordt niet aan een re\'i-

\ \ ~n It'r 2IJIJ212()O;J

hun langzamere, ingehouden stijl

zagen er niet tegenop de klassieken

20

29

}tet tt_te filmJ"'Hs Wal! en %Walt

Wie zijn het dagelijks gesprek, De mode in ons land? Van wie lees Je de namen steeds, Op straat en in de krant? Van wie spreekt slager, kruide

Je lacht, als is je beurs ook plat,Om de komieke snuit van Watt en Hal-lef Watt - watt!

nier,

Wie geeft in dezen sombren tijd, De kniezer weer wat moed? Wie maken tussen man en vrouw, Na 'n ruzie alles goed? Wie maken zieken weer gezond, Als bij een toverslag? Wie zijn de koningen In 't land, Van pret en gullen lach?

De melkboer en de meid? De klerk, agent en conducteur, Als 't wonder van deez' tijd: Dat IS Watt en Half- Watt z'n korn uit. Wat is dat? Wat voeren die dan uit? Wel, deze twee schavuiten, Daar kan toch niemand buiten.

Mleka Madlan, d. kom ,ek d," Half-Wa" crdelde

(ook bekend als Thc Rocket Bus) was de \'olgende, een gedeeltelijke geluidsfilm die recentelijk gerestaureerd is in zowel een zwijgende als een geluid\'ersie onder het Project Lumière. In 1930 maakten ze hun eerste Duitse hoofdfilm, in 1932 ge\'olgd door hun eerste Deense, sprekende film. Hun t\\'ee Duitse ge luidsfilms uit 1935 en hun Z\\'eedse Thc Palc COUf1( uit 1937 (later in Duitsland en Denemarken \'ertoond in een compilatie met een korte film \'an Laurel en Hardy) zijn tamelijk slechte films. Hun laatste film als team kwam in 1940, in 1946 ge\'olgd door een onzalige Zweedse poging om Madsen \'an een nieuwe partner te \'oorzien. Als je hun enorme productie in aanmerking neemt, \'erbaast het mij dat ze zo goed als \'ergeten zijn in de filmgeschiedenis. Tenslotte waren zij de enige acteurs in Europa

die a\'ond\'ullende comedies maakten in de jaren twinlig (als je de eenmalige features \'an 1ax Linder en Karl Valemin niet meerekent), Het duo kan zich er recht en reden op beroemen dat zij het eerste internationaal bekende komische duo waren. 'In 1928 werd in Amerika een \'oorstelling georganiseerd van een \'an hun Europese films om te zien of er belangstelling \\'as om het koppel te contracteren \'oor een Holl)'woodfilm. Volgens journalist R. Eddy: ''\'eel prominente Amerikaanse filmmensen waren aanwezig bij de show, met inbegrip \'an de wereldberoemde Charlie Chaplin. a de \'oorstelling zei hij: 'Een uitstekende film. De twee grappenmakers \'erdienen alle lof \'oor hun prestaties, maar hun komediespel sluit niet aan bij de Amerikaanse mentaliteit. Ze hebben nooit een film in Ame-

rika gemaakt (bedankt, Chaplin!). ritzen, waar de acteurs moesten worden bijgezocht.

Tot zo\'er Uli Rüdel. De \'oorstelling in :\merika werd op 28 augustus 1926 gehouden in San Francisco. In diezelfde maand draaiden Stan Laurel en Oli\'er Hard)' hun eerste tweeakter \'oor Hal Roach, 45 Alinutcsftom Ho//yll'Ood. De twee Denen werden aangekondigd als 'Ole and Aksel' De film was Misp/accd Highbrows Deense titel Takt, Tonc og Tosser) , \'olgens de slagzinnen 'a riot qf 5nickcrs,

Tia/es, Gigglcs and Laughs. Scc thc 50 'Pal' Bathing Bcauties, ' Watt en Half-Watt ontstonden niet, zoals Laurel en Hard)', bij toe\'al. In de Hal Roach Studios begon men de mogelijkheden \'an het duo in te zien toen er al een paar films waren gemaakt. Watt en Half-Watt waren een concept in het hoofd van Lau-

Ruim twintig jaal geleden werden in het Landesmuseum van OJdenhurg in Duitsland twee koffers tentoongesteld met spullen, die Carl Schenstlem voor zijn rol als 'Watt' gebruikte, Hiernaast een detail van een van de koffers: de schoenen die bij zijn landlopersklofje hoorden, De andere ko[fer bevatte valse bauden en snonen , een losse neus en schminkartikelen . De valiezen waren aan het museum in bruikleen gegeven door Schenstrems dochter, Helge.

/31011 0 #:J

30

Refrein,

Lau Lauritzen 1878-1938) was een fenomeen in de Deense filmgeschiedenis. In de jaren tien \'an de \'orige eeuw, toen de film een 'booming business' was, ontwikkelde hij zich op eigen kracht tot de belangrijkste regisseur \'an ordisk Firn, een maatschappij die heel Europa \'an films \'oorzag, Er stonden zo'n \'ierhonderd titels op zijn naam-\'ooral luchtige komediestoen hij in 1919 werd weggekocht door Palladium, waar hij artistiek leider werd. Lauritzen kreeg nu de kans zijn idee \'oor een duo in de geest \'an Don Quichot en Sancho Pancho te \·erwezenlijken. Voor de lange dunne had hij zijn keus gauw gemaakt. Hij had bij ordisk het komisch talent ontdekt \'an Carl Schenstrom en haalde de 29-jarige acteur o\'er hem te \'olgen naar Palladium. Schenstr m werd een welgesteld man, die een \'illa liet neerzetten in een \'oorstad \'an Kopenhagen, waar hij een onop\'allend le\'en leidde met zijn \TOUW en twee kinderen. Tussen 1920 en 1940 speelde hij uitsluitend als 'Vuurtoren' met zijn \'aste partner, 'Bijwagen' Madsen. Hij stierf jong, in 1942, 61 jaar oud. HaraId Madsen werd in 1920 \'oor de film ontdekt in een circus, Hij

had een succes\'ol clownsnummer waarmee hij heel Europa had afgereisd. In de jaren derig ging het minder goed met Madsen. Hij was \'aak ziek, een circus waarin hij geld had gestoken ging failliet en zijn huwelijk raakte het slop. Op het eind \'an zijn le\'en woonde hij weer in een circuswagen. Hij stierf hij in 1949,

Vrede. Jawel, maar niet \'oor ons. In het eerste restaurant dat we bezoeken, speelt een orkest en Madsen, die onmiddellijk herkend wordt, geeft het orkest aanleiding om 'Kong Christian stod' te spelen. Als Denen moeten we toch opstaan als ons \'olkslied wordt gespeeld. We worden door een schare handtekeningenjagers herkend en \'luchten naar een ander restaurant, waar de

In 1943 \'erschenen de memoires \'an Carl Schenstrom onder de titel 'Fynaarnet fortaeller' (Vuurtoren \·ertelt). De reis naar ederland (en later naar Frankrijk) komt aan bod

geschiedenis zich herhaalt. Als Koning Christiaan staat, kan dat

in de \'orm \'an een anekdote die zich afspeelt in Den Haag. Ze zouden er de première bijwonen \'an hun film Zij. hCII en Ham/ct. Hier

angleterre-achtig hotel. We bestellen koffie. Dan intoneert het orkest: 'Da - dadadada - dadadada - dada - dada.' Ik stoot S\'en 'ielsen aan (directeur van Palladium -Red.):

\'olgt een \'rije \'erraling: 'Den Haag, \'redesconferemiestad.

toch niet betekenen dat ook wij de hele tijd o\'ereind moeten blij\'en. ... ) Eindelijk belanden \\'e in een

'Dat is Elfenhügel' 'Onzin, dat kennen ze hier niet' , 1aar die ou\'erture ken ik heel goed- en die eindigt met Kong Christian stod.' Dus voor de dUÎ\'el. Opstaan, Maar daarna kunnen we in vrede koffie drinken. 's \'onds naar Han,

Hun og Ham/et, die \'oor een uit\'erkocht huis zijn zesentwintigste week beleeft. Daarna bloemen. Applaus.'

j \\ ~11/('"

;U)()21200,'J

:1 1

31

Laurel en Hardy in TuseLinski -nen.iool' no Ol/I(', !:~·UIL'/~·(,'\/ in 1 ~ ..,(.flil1.\lli /ul/en L ClLln'{ m

! fcll,cI,/lwm('/1(/I'IIIII:Î(WI' 1I[>IlÏt'UII'

/(' áen /(jn lip lIet 4m/e cllI(·/? I'on 1)('/ illmiclclci., [>/"(/('/l/i4 4('/"(',"/(/(11"(,('/"(/(' t:!mpCl{('i., il1. \ m..,/('/"(/(//l1,

"/)11 f)('lcdil·(· .., T hil1ll( B/III/II' en B lllcl?- !!('oc!."/l('lw(,'·(·11 4('('n l1aclel'(, il1/mc!udlt',

,\ 'CICI.,/

c!(./('

Ma ..,si('/?(·I's 1"'I'cII

1)(·/ pl'll4/"(/mma ('('/1/('1'/11'('(' n·,.,.as.,iI14el1 ui/ arclIÏt'I'('n il1. \ m(,I'ilw ('11

f)('/1[·mol'lu·ll . I l el /iin cle /"{'(,I'Il/clijlllcI'lI44c"(lIlclcl1l'11 4('/"{·,.,/CIlII'(·c"clc /m;[c,.,., ('(/n /11,(·(·/;1,11.\ clic C/I/im/al/l'l1.ia,.('n (("(welen I,(,,.mi.,/, R II41/(" '(1Il4'm OGtiE SO.·G beleefäe op 19 december 1930 zijn, 'cder-

R

ï

l il1/(',.

cMlls,., ul1cl !{ i(4('(

ning van het theater op 28 oktober

zal het steeds mijn stre\'en zijn den

1921 kon hij meedelen dat 'zelfs in-

bezoekers het allerbeste \\'at de ci-

landse première, Tuschinski

telleuueel om\\'ikkelden en \'Orstelij-

had een forse publiciteitscampagne

ke personen' \\'aren geïlllere:seerd,

nema\\'ereldmarkt kan aanbieden voor te zetten,'

'e\'ocrd om deze dure aankoop te promoten, ,'atuurlijk werd de aan-

Hij besefte dat dit \'erantwoordelijk-

.\\et het tienjarig jubileum \'oor de

heid meebra ht: 'Ieder mens heeft

dacht niet in de eerste plaats op

na een dag \'an hard \\'erken re ht

deur leek Rogllc SrJf{R een perfecte inlossing \'an deze belofte, Helaas

Laurel & Hardy ge\'estigd. Zij waren niet meer dan de hofnarren van de

op ontspanning en waar de bil1-

grote La\lTence Tibben. operazanger

scoop den blik der mensen verruimt en den goeden smaak ontwikkelt,

\\'erd de t1lm nogal een teleurstelling, AI tijdens de opnamen moeten de bazen van ,\\G,\\ lont hebben ge-

\'an de Metropolitan in • 'ew York.

roken, want de aanwezigheid \'an

die met deze be\\'erking \'an Lehárs

Laurel en Hard)' in de operette was uitsluitend te danken aan de \'fees

'Zigeunerliebe' zijn filmdebuut maakte, Een andere grote naam \\"as :\Ibertina Rasch. ballerina en

dat Rogllc SOf/.f; geen kassakraker zou \\'orden, De film was al \'fij\\'el

choreograaf. afkomstig uit Wenen,

klaar toen de t\\ee komieken \\'er-

die de balletten \'oor haar rekening had genomen, AI met al had MG;\\

den geleend \'an Hal Roach Studios om \'oor een \'folijke noot te zorgen,

had een dure productie afgeleverd,

Hal Roach zelf regisseerde de acht

\'an begin tot eind opgenomen in

scènes die extra \\'erden inge\'ocgd. maar het mocht niet baten, [l~ kri-

Technicolor \'olgens het t\\'eekleurensysteem \ 'an die dagen, Dit was het soon film dat .-\braham

tieken na de première in Grauman's Chinese Theatre in Holly\\'ood op 17

Tuschinski moet hebben aangespro-

januari 1930 waren niet best, afge-

ken. Kunst en Cultuur, aan het \'olk

zien \'an unanieme lof voor de stem \'an Tibben,

gepresemeerd door de Bioscoop. die Heerseres der Wereld, Deze \\'eidse titel was een bedenksel \'an Tuschinski zelf. Had de bioscoop de wereld niet stormenderhand verorerd7 In zijn toespraak bij de ope-

32

In .-\msterdam werd nog een \\eekje geprolongeerd, maar Tuschinski had in de negen jaren \'an zijn bestaan betere kerstpremières meegemaakt.

33

Enkele van de achttien Vlouwen op de bovenste ring van Tuschinski, geschilderd door Piet er den Besten in 1931.

FEESTGEBOUW BELLEVUE ELEGANT INGERICHTE DANCING

.t..

n._l1'

Ji

""..------- I 1:

_1_

De tegenvaller weerhield Abraham er niet van plannen te maken voor verdere verfraaiïng van zijn wereldtheater: hij \'erstrekte een opdracht aan de Rotterdamse kunstschilder en decorateur Pieter den Besten om achttien vrouwen figuren te schilde-

gin jaren negentig aangetroffen in een kluis van MGi\\. Bij een eerste inspectie deed men een teleurstel-

geluidsfilm was uitgevonden. Tot er betere technieken waren ontwikkeld, werd elke film in meerdere

lende ontdekking: de film had geen geluid! Een flinke handicap voor een musical met een wereldberoemde bariton in de hoofdrol.

talen opgenomen. naast Engels ook Frans, Spaans en Duits. Diverse Franse en Spaanse \'ersies zijn behouden gebleven. maar alle Duits-

ren op de achterwand van het tweede balkon, De achttien vrouwen

De film \\'as in 1929 in twee ,'ersies gemaakt: met geluid op de film en met geluid op grammofoonplaten. De gevonden trailer behoorde tot de laatste soort. Pas enkele jaren geleden meldde zich een Australische verzamelaar die de grammofoonplaat van de trailer in zijn collectie had. Beeld en geluid konden toen worden samengevoegd. Het aldus 'gerestaureerde' stuk film van drie minuten werd in de zomer van 2000 voor het eerst vertoond op de campus van de Universiteit \'an

talige l&H-producties leken ','erschwunden· ... totdat bij het Deense filmarchief in Kopenhagen een kartonnen doos binnenkwam met stukjes film uit de nalatenschap van een filmoperateur. Een van de rolletjes was de trailer van de Duitse Pardon Us (Hinter Sch/oss und RiegelJ, Dit filmpje \'an nauwelijks een minuut is tot dusver het enige wat \'an de Duitse versies is o\'ergebleven,

Californië in Los Angeles UeLA), Vorig jaar volgde een voorstelling in het historische, pas gerestaureerde filmpaleis loew's Jersey Theatre in Jersey City, Komend \'oorjaar is het de beurt aan Theater Tuschinski.

,'oorkeur moest worden gegeven aan de Duitse versies, Zo kwam het dat Achter Slot en Grendel (en ongetwijfeld ook de trailer) in de zomer van 1931 ook in Amsterdam werd vertoond, Echter niet in Tuschinski, maar in Corso in de Kal-

iet minder interessant is de trailer

\'erstraat. De meeste L&H-producties gingen in de jaren dertig aan Tuschinski \'oorbij. met uitzondering van Our Relations in 1937 en korte films in het bijprogramma,

werden na een bijna-faillisement in de late jaren dertig in opdracht van nieuwe eigenaren ,'an het theater overgeschilderd. Sinds vorig jaar, na

TANZ KLAUSE BELLEVUE V1UJDAGS

de miljoenen verslindende restauratie van Theater Tuschinski, zijn de dames weer in volle glorie terug.

Rogue Song verdween ook en wordt

IN DE RIOLEN

nog steeds \'ermist. Hoewel er destijds vele honderden kopieën over de hele wereld moeten zijn \'er-

VAN PARIJS lIET WAllE APACHE LS"E"

spreid, is tot dusver geen enkel exemplaar boven water gekomen. Het basismateriaal is verloren ge-

DOLORES COSTELLO en CONRAD NAGEL.

... .. _, ~

_ _ _ _ ... ' f .

U.I_ . .

Tbe 0ri&Iftal

'i

aa:::!~~

gaan bij een brand in het MGM-archief. Wel zijn enkele fragmenten teruggevonden bij verzamelaars (of hun nabestaanden) en vorig jaar kwam onder leiding van het UClA

- , ... L t . - . . . -

EMIL JÄJÜnNGS DANTO~ • .

Film and Tele\'ison Archive in Californië een reconstructie van de 'trailer' tot stand, De trailer van Rogue Song ('Binnenkort in dit theater. . .') werd be-

/

:3'1

34

Voor verdere Schouwbur&tn enz." .zie paJ. 12. • """

Links: Advertentiepagina uit De Telegraaf van 18 december 1933 (Avondblad). In de week dat 'Rogue Song' in première ging in Tuschinsld, draaide in De Uitkijk de avantgillde-film ' Regen' van Joris Ivens en Manous Franken, Ook Watt &. HaU-Watt zijn present.

\'an Hinter Sc/I/OSS Und Riegel, de Duits gesproken versie \'an Laurel & Hardy's Pardon US, Roach was niet van plan zijn buitenlandse markt op te ge\'en enkel en alleen omdat de

Rechts: Drie jaar later willen Laurel en HiIldy met 'Patdon Us' doorgedrongen tot De Uitkijk, het eerste 'althouse' van Nederland (advertentie in De Croene Amsterdammer van 15 juli 1933),

Het 'ederlandse kantoor van MGM besliste in 1930 dat in ons land de

-OR.

deK week in de "UitkiJk"

~:::

ac::hter slot en erendel met laurel en hardy en

pamir, het laatste zeilschip I.deren 1•• nIJd

.....

nt UI, t.Utt'"

13Io/lo #:J j

\\ 1nler 2002/200:J

:1:1

35

n ,s van verre reIzen • roto en zware dagen \'ijf'/u:er was Europa /le/ reisc/o('/ van Lau,.e/ ('n //arc/y: [I(}o/'/lel ('('1'.';1 in 1982 en nOl? vie,. kecr na cfe r/ ZL'cec/e \Un'/c!oor/ol?

Dl' rcc!enen

waren uiteenlopend - een ua/wnl ie, t!l('aler/ou/'nces cn f,/mopnamen,

Op c!e L'o!4enc/e clc,'lien pct4inas puMicced B/ollo ecn se/ecl ie uil cIc /lOnderc!en 1~I()s die I ijc!cns c/eze /n'we/u'n zijn I?cmactk 1932: De eerste reis naar de Oude Wereld was niet bedoeld als tournee, maar als \'akantiereisje, Tenminste, dat was de bedoeling \'an Laurel en Hard)'. Stan zou zijn familie opzoeken in Engeland en Oli\'er wilde die beroemde Schotse golflinks wel eens proberen, De filmbazen in Hollywood onderkenden echter de publicitaire mogelijkheden \'an het bezoek; zij organiseerden een L&H-filmfesti\'al in

Britse tournee met soms dertien shows per week kwamen Dene-

Londen en waarschuwden de pers, Het resultaat: duizenden mensen op de been waar de jongens zich ook maar \'ertoonden, Het was een echte opsteker voor de twee komieken die op de top \'an hun kunnen waren, maar er geen idee van had-

financier op het idee een nieuwe film met de jongens te maken, Het moest een coproductie worden met Frankrijk en Italië, want in deze landen was overheidsgeld beschikbaar om de verlamde filmindustrie weer

den hoe geliefd ze waren bij het bioscooppubliek,

19'17/ '18: Vijftien jaar en een wereldoorlog later bleken Laurel & Hard)' in Europa niet vergeten te zijn, De Engelse impre ario Bernard Delfont organiseerde in 1947 een tournee, met Laurel en Hard)' als het hoofdnummer in een variétéprogramma .. Ze speelden een sketch 'Het Rijbewijs' die ze al eerder in Amerika hadden opgevoerd. Na een

marken, Frankrijk en België aan de beurt, In Holl)'wood was hun filmcarrière in het slop geraakt, maar in deze landen werden de Amerikaanse komieken na vijf jaar Duitse bezetting op handen gedragen.

1951: Het succes van de verlate premières van vooroorlogse L&H-films in Europa bracht een Amerikaanse

op de been te helpen. In het \'foege voorjaar van 1950 arriveerden Stan en Ollie aan de Franse Rivièra waar de film zou worden gedraaid, Het werd een rampzalige productie, geplaagd door spraakverwarring, incompetentie en ziekte, die zich een jaar lang \'oonsleepte, Stan Laurel onderging een operatie aan de prostaat en werd geveld door dysenterie. Hij vermagerde sterk, terwijl Hardy alsmaar dikker werd en last kreeg van zijn hart in de extreme warme zomer van dat jaar.

1952 en 1953/ 5'1: Eindelijk terug in Amerika kregen de jongens (die inmiddels tegen de zestig liepen) opnieuw een uitnodiging van de Britse impresario, De tournee van 1952 langs dertig steden in tien maanden kreeg in 1953/54 een vervolg met een al even zware serie voorstellingen in Engeland, Schotland en Ierland. Het succes was wisselend, in sommige Britse kranten verschenen negatieve kritieken, De act van Laurel & Hard)' werd 'uit de tijd' genoemd. In het voorjaar \'an 1954, met het einde \'an de tournee in zicht, werd de serie voortijdig beëindigd, iet omdat het publiek wegbleef. maar omdat Oliver Hard)' getroffen \\'erd door een lichte hartaanval. Met een koopvaardijschip reisden Laurel en Hard)' en hun echtgenotes terug naar Californië, om nooit \\'eer naar de Oude Wereld terug te keren.

Ato// K. werd hun laatste, teleurstellende film. Hun laatste \'oorstelling op het toneel was op 17 mei 1954 in het 'Palace' in Plymouth. Op het programma stond de sketch 'Birds of A Feather'

1310110 #:1 j

36

\ \ ~ n Ie,. 2oo2l2oo:J

:3ï 37

Links: Aankomst in Chicago, juli 193Z. Op weg van Hollywood naar Emopa moesten Laurel en Hardy daar overstappen op de trein naar New Vork. In beide Amerikaanse steden werden de komieken door massa's fans begroet. Lamel herinne.rde zich later dat hij 'actually frightened' was door de aanblik van zoveel mensen. Rechts van boven naar beneden: Aankomst in Southampton met de SS Acquitania, Z3 juli 193Z. Duizenden fans floten de

Ku-Ku song. confetti daalde neer .... Familiereünie in Londen, Z4 juli 193Z. Stan met zijn stief-

moeder Venetia en zijn vader Arthm Jerrerson. De foto werd gemaait in Stans kamer in het Londense Savoy Hotel. Tegen een verslaggever zei A.J.: 'A very good boy. Succes hun't spoiled him. ' Strand Theatre, Aldwych, Z1 julli 1941. Lamel en Hardy

wonen een voorstelling bij van Ivor Novello's toneelstuk 'Party'. Na afloop ontmoeten zij achter de schermen Joan Crawford en haar echtgenoot Douglas Fairbanks, Jr. die ook met de Aquitania naar Engeland waren gereisd.

BRONNEN: De meeste foto's komen uit de collecties van Siep Bousma en A.J. Marriot. Voor de teltst is vrijwel uitsluitend gebruik gemaakt van A.J. Marriots 'The British Tours', een uitgave in eigen beheer uit 1993 (ISBN 0·9521308-0-7). Wie het boek wil aanschaffen kan zich in verbinding stellen met de auteur via [email protected]

:JH38

BIolIa #:1

j

\\ 1~ler 2002/ 2003

30 39

1932 Jeugdherinneringen, North Shields, 28 juli 1932. Laurel werd als Stanley Jefferson geboren in Ulverston, maar een groot deel van zijn jeugd bracht hij door in North Shields, aan de Engelse oostkust. Hij probeerde het vroegere huis in Docmay Square te bezoeken, maar de menigte was daar ondoordringbaar. Stan ging onder politiebegeleiding naar een ander adres, waar hij met zijn ouders kort had gewoond en waar minder mensen stonden. Daar werd deze Coto genomen. Bij de Franse douane, 10 au gust us 1932. Laurel en Hardy dachten rust te vinden in Parijs na de enerverende rondreis door Engeland en Schotland (in Glasgow waren gewonden gevallen toen paniek nitbrak in een opdringende menigte van duizenden Cans). Maar ook in Frankrijk werd veel publiciteit aan het bezoek gegeven. De jongens wilden tien dagen in Parijs blijven, maar ze hadden er na een week genoeg van en keerden terug naar Londen. Rechts vooraan op de Coto staat mevrouw Hardy (Myrtle Reeves) aan Ollie's linkerzijde. Stan staat achter hen. Zijn huwelijk was zo goed als voorbij en zijn vrouw Lois was thuis gebleven. Academy Awards, Hollywood, 18 november 1932. HalC september waren Laurel en Hardy terug in Los Angeles. Een maand later werd 'The Music BOl' bekroond met een Oscar als de beste korte comedy van het seizoen 1931 / 32. De Coto, met producent Hal Roach in het midden, werd gemaakt in de Coconut Grove van het Arobassador Hotel op de avond van de uitreiking. De winnaars werden in die tijd een week vantevoren bekend gemaakt. De uitreiking gebeurde tijdens een diner, georganiseerd door de Academy oC Motion Picture Arts and Sciences.

40

',0

810110 #3 1

1947/48 Budy .tapt in een bu op Waterloo Station, Londen, IO/ebram 1941.

De joafUS tooadea zldI o,recht nrUUIl ner de eathouiute oatnatst die ze ba de mter na '47 ltlj lau ....01llSt ba ta,elud lirepa. Zowel ba Southua,toa, ••u de Quee. EIizalttth UIUIletlde, als o, W.terloo St.Uoa ba Loadea za, het zwut na de faas. lalm.as lIudy ba het ,edru, gesc:Ileid.. gerukt na Stu ea ut a. weer. Toea had hij ba z'a eealje en tui "aoa.a aau bet Savo, lotel. Nu st.,te hij ba eea ltu ea utwoordd. 0' de nu, vu de ftrltaUll, chauffeur ••u hij laeea wilde: 'laywlaere, as loa, as it's •••, troa here...... oa to tbe Savo,.'

,eltnrde

la zlja ltoell 'Tlae lritish Toars'

zttI LJ. lIuriot ut de oodopj._ Laue1 ea ludy ba züere zin laaddea pcOlUtrYetrd. De aeergu, vu h. . curi~m .as .u deze bat v.. de Atlutische Oce... oaopgemerkt ,tWena. De lrittea ba"ea zich dnIIbr ,eaaakt over de strijd tegea de lhaitstn ... oftr de strijd die Laue1 ea Bud, hadUa ,noerd aet FOl ea Me•. T_ de nede .as ,eteb.d, leell het oC en pauzebop werd lospJatea.

Ie o,tredeas ba Im .....e. zldI lteperkt tot 1I0rte toespraüjes .. nt pa,,,a ea poUea dj. . . de 'penoaal .,,,uuces' ba ltlosco.... Deze lleer nuaea Laarel .. .et eea hease UItdI, die liet hooCda1UlUller werd vu eea avo.d..uead vui6t6,rop..... 'In to gel • driftr's Ucease' .as lteUdlt door Stu Laue1 voor eea laerilaause touaee ba 1148. De slIttch 1I0a tot neqde vu de lritst _,muio DeUoat zoader lUtI .au .. lritst auic-Iaalls wordea overgezet. Laue1 • Iud, welde. de eerste pote ..oodope . .e..........ct , . Loadea. Velea zo"" volgea: I lau, lA,e, Wco .UI, J.cll I ....', lolt 10", lba, Crou" Iüott • CosteUo ••.

Iud,

\\ ~nler 200;]/:!OO,'J

41 \1

1947/48

Station Romney, Kent. ZI maart 1941. De miIliatau spoorUja Romney, BytlJe c!r Dymchurch Railway Yienle bau 21-jui, lInta....et .e lD,e.naibelllillg eeD Dinw traject tusea ea

In de boottrein op Waterloo Station, 10 februari 1941. Links op de foto de vierde vrouw van Stan Laurel, Ida Kitaeva Raphael. Hardy's echtgenote Lucille Jones was wegens ziekte niet van de partij. Zij zou later alsnog uit Amerika overkomen. Stan werd deze keer niet verwelkomd door zijn vader. Het dorp waar Arthur Jefferson woonde, was door zware sneeuwval van de buitenwereld afgesloten. De winter van 1947 was in Engeland de strengste in mensenheugenis.

Y" 10""

"'Lauelea ,eaess.Imy warea ut,eaHlp

yoor ft reestelljlle OpelÜD,. Ze 1ae,ea eea pote sle.tel a..geWea, waarmee ze H fteI .oeite ea 1RIs"m. . . ft Hu y . . ee. huaopa 1I0••ea Ia .e ....el sto•• ft trelD YOGr "mell. De tireetie y . . .e spoorUja ..... tineU.e ..0 •• HU bet CoUseua lD Loa.ea aaet bet "noell ... Lauel e. Imy oaa Yierbo••enl roto's y.. eea • •tellem, te YOGrzie.!

.eIia,..,

Voedselkantoor CaJcton Hall Wesbninster, Londen 11 februari 1941. Veel levensmiddelen waren nog op de bon en de bezoekers uit Amerika moesten zich laten inschrijven op het distributiekantoor om voor hun rantsoenen in aanmerking te komen. Dat gebeurde op deze sombere ochtend bij kaarslicht , want ook elektrische stroom was schaars.

.on.

,ereN

Menu diner Water Rats,ZI september 1941 Luel eallanly ware••e trefaste. eeD tiDer y.. ft Gr... OnIer or Water lats, ee. Uerutifheiàolfaaisatie waan.. ft INe. werbaaaa dj. lD de wereld y.. bet . .aseaaeat.

0'

Persbijeenkomst Savoy Hotel, Londen, 11 februari 1941. Een select groepje journalisten was uitgenodigd voor een cocktailparty in het sjieke Savoy, waar ook theaterdirecteuren en agenten aanwezig waren. Natuurlijk moest een ' grappige' foto worden gemaakt. De jongens waren nooit te beroerd om voor de camera de clown te spelen. De volgende dag begonnen repetities en try-outs voor de Londense première op 10 maart in het prestigieuze Palladium. De show had zoveel succes dat hij na de geplande twee weken met een week werd geprolongeerd. In april keerden Laurel en Hardy op West End terug, nu voor vier weken, in het London Coliseum. Ze speelden nog in 21 andere Britse steden, van Bristol tot Glasgow, voor ze in september de Noordzee overstaken naar Denemarken.

42

42

8/0110 #34 \\ ~nl('r 200·21:l00:J

43

1947/48 Op het diner van de Water Rals (zie vorige pagina) doneerden Laurel en Hardy een bedrag van 1:11 00, bestemd voor een nieuw onderkomen van de Orde. Het geld kwam uit de opbrengst van diverse activiteiten buiten het theaterwerk om, zoals (van boven naar beneden): Opluisteren van een huishoudbeurs in Londen.

Op 16 maart 1947 speelde het duo 's avonds in het London Palladium. Overdag bezochten ze de Ideal Home Exhibition van de DaHy Mail. Oliver Hardy liet zich voor het bioscoopjournaal filmen met op elke knie een dame en Stan poseerde voor de fotografen met een groepje gastvrouwen op de beurs. Jureren van een Miss-verkiezing.

In de week van 23 juni 1947 speelden LarH in het Gaiety Theatre van het Butlln's Holiday Camp in Skegness. Overdag waren ze gewaardeerde jurlyleden, zoals hier op de foto bij de Holiday Princesswedstrijd. Zittend naast Oliver Hardy zijn echtgenoot LuciDe. De komieken jureerden ook de Knobbly Knees-wedstrijd. Skegness was het oudste van de Butlln's vakantieparken, daterend uit 1936.

Opening van een sportfeest in SchoUand.

Maar ze vroegen niet overal geld voor. Deze foto werd gemaakt op 21 juni 1947 op het landgoed Eastwood House van Lord en Lady Weir (links, applaudisserend) in Giffnoc:k, in de Clyde Valley van Schotland. Laurel en Hardy openden daar vroeg in de middag een Gymkhana, een sportfeest, om daarna snel naar Glasgow te rijden voor de matinee in het Empire theater. A.J. Marriot: 'I can think of no other stars, past or present, who, haring three shows to do in one day, would put themselves out to make an unpaid goest appearance. But from Stan Laurel and Oliver Hardy, these gestures to their public were frequent.'

',4

44

8/0110 #:1 1

Aankomst in Kopenhagen, ~ oktober 1941.

Stan Laurel had zijn Britse nationaliteit behouden, maar de Amerikaan Oliver Hardy had een tijdelijke werkvergunning waarvan de looptijd in september was verstreken. Inderhaast was een tournee op het continent georganiseerd en op 1 oktober voeren de komieken met de 'Kroonprins Frederick' naar Esjberg in Denemarken en vandaar met de trein naar Kopenhagen. In een open landauer reden ze van het station naar het Stadhuisplein, waar ze logeerden in het Palace Hotel. Politie te paard hield een opdringende menigte van duizenden fans op afstand. Aankomst in Parijs, Z8 oktober 1941.

Op het Gare du Nord in Parijs was het weer dringen. Een orkestje speelde de Ku-Ku-Song en de jongens haalden clownerieën uit voor de persfotografen. Het was een mooie promotie voor hun optreden in het befaamde Lido, een club waar ze hun sketch ' Het Rijbewijs' moesten uitvoeren temidden van halfnaakte revuedanseressen. De treinreis van Kopenhagen naar Parijs voerde door het bezette West-Duitsland. De komieken hadden geen toestemming in Duitsland nit te stappen. De serie voorstellingen in Parijs werd op 3 november onderbroken voor een reisje naar Londen, waar ze moesten spelen op de Royal Variety Performance. Aankomst in Brussel, 8 december 1941.

Na zes weken Parijs wachtte een engagement in Brussel. Ze maakten de reis in een gehuurde bus, want de treinen reden niet wegens de stakingsgolf die Frankrijk in deze periode teisterde. In het Brnsselse Alhambra was hun sketch 'Het Rijbewijs' het hoofdnummer van een 'HollywoodRevue'. Daarna volgden nog optredens in Antwerpen, Charleroi, Verviers, Luik en Gent. Op 8 januari vertrokken de Hardy's vanuit Antwerpen met de vrachtboot Bastogne naar Amerika. De Laurels gingen eerst nog naar Engeland voor familiebezoek.

\\ 1n/(',' 2002/2003

',5 45

I

1951

Op de set van Atoll K., 195001'51. De IHerlum lbajoamallst SimOD YU CoDe. 0' Mzoell .ij de o,DameD y.. 'AtoU 1.' ua de Fruse lin.ra. TuseD Budy eD Vu CoUe. ia hoofdrolspeelster SDZJ Delalr eD acteu Mo EIlOf. Uiterst reclab retfsseDr Leo l_oD eD DHSt he. de Italiause acteu Uriuo limoldie.

Parijs, 11 juni 1950. Stan Laurel haalt 01iver Hardy van de trein. Dit was het begin van een martelgang, die uiteindelijk leidde tot een interessante, maar mislukte film , 'Atoll K.' (' Utopia' in Amerika). Laurel was al in april naar Frankrijk gereisd om aan het script te werken. Op het station St. Lazaire was een groepje (ans present dat, uitgedost met Laurel-maskers, de echte Laurel terzijde stond en meteen reclame maakte voor 'La Grande Nuit de Paris'. Hardy viert verjaardag in Parijs, 18 januari 1951. De (oto's zijD ,e.ullt ia restaarut La Toar d'Ar,eDt. lechb

wordt de jul,e ,eiall,eweast door de Fruse ster SDZJ Belalr. BieroDder: Bard, Waut de busjes ait zijD nrjaardagstijd. Bij werd die da,s, jau oDd. Stu warel was ba Puljs ,eopereerd wegeu ,rostaatproWe.eD eD was die dal jaist ait het zielleDhais oDbla,eD, zodat hij zijD coU"a ,eialllli, kOD .ueD .et etD horteDSia. Stu Laarel is sterk nrma,erd eD dat ZOll DO' erger wordeD toeD hij later, .ij de henattiD, yu de llImo,DameD, dyseDterie o,lie,. Pas ba het yoorjau yu l!51 konden warel en Bard, .et hun echt,eDotes teru,keleD Dau Amerika. Twaalf welleD was de ,lanaiD, geweest. Bet werd ten jau.

0'

25 0126 juni 1950, Bezoek aan Rome. Laurel en Hardy werden naar Rome gestuurd om alvast reclame te maken voor 'Atoll K.' In Frankrijk was voor hen toch niets te doen , want een groep van vier Amerikaanse, Italiaanse en Franse schrijvers kon het niet eens worden over een goed verhaal voor de film . In een Romeins restaurant ontmoetten de ko· mieken tijdens een ' zakenlunch' de Italiaanse coproducent van Atoll K., Salvo d'Angelo. Ze bezochten ook Genua en Milaan en kregen te horen dat hun film 'Fra Diavolo' uit 1933 voor de dertiende keer in Italië in reprise was gegaan. Bij de terugkeer in Parijs kreeg Stan een ontwerp-scenario onder ogen dat hem ernstig teleurstelde. Er werd verder gedokterd aan het script en al met al duurde het tot begin augustus voor de opnamen konden beginnen.

8/0110 #34 46

\\ ~Illc, · :!O(}:!/ :!()O;l

47 'Ii

1952 Aan boord van de Queen Mazy, op weg naar Engeland, januari 195Z.

Bet was een bitterkoude dag toen Laanl en Bardy op 28 januari 1952 opnieuw aan wal stapten in Southampton. Desondanks waren twee hoeladanseressen met rieten rokjes op de kade aanwezig om het duo te nrwelkomen. Betrekkelijk weinig mensen hadden de kou getrotseerd, mau de nrminderde belangstelling in vergelijking met het vorige bezoek was niet alleen aan de winter te wijten. In de acht maanden die de tournee zou dwen, wuen ook de theaten niet altijd nitverkocht. De jaren begonnen voor beiden te tellen. Zes maanden na het begin van de tournee werden op nrzoek van het duo speciale maatregelen genomen om hun tussen de optredens door van mst te nrzekeren. De maaltijden gebruikten ze in hnn hotelkamen, telefoontjes werden afgehouden. Stan, die diabeticus was, kreeg doktenllegeleiding en dagelijkse injecties met medicijnen die uit Amerika werden onrgevlogen.

Laurel en Hardy in hun sketch 'A Spot of TroubIe'. Tournee februari-september 19SZ (Engeland, SchoUand, Ierland).

Stan Laurel had 'A Spot of Ttouble' speciaal voor deze reis geschrenn. De plot was gebaseerd op de L6J1-film 'Hight Owls' onr een inbraak in het hnis van de commissaris van politie op voontel van een agent die te weinig boenn vangt. In de recensies werd dikwijls geweun op de zwakke kanten van de sketch, zoals in de Enning Hews na de voontelling in Glasgow: 'Ze moeten wontelen met het soort sketch dat alleen leuk is als het opgevoerd wordt in een jeugdcentrum als je neefje erin speelt. Bet komt er doodgewoon op neer dat je op het toneel niet hut imiteren wat er gebeurt op het filmdoek.' Intussen hadden Laanl en Bardy genoeg krediet bij het Britse publiek om ook in een zwakke sketch het publiek te kunnen nrmaken, ook al was het publiek minder talrijk dan in 1947.

Aankomst van de boottrein op het Londense station Waterloo. Z8 januari 195Z.

Bet uitdelen van handtekeningen was dagelijks werk voor de komieken. Bier bewondert een spoorwegman de handtekening die Oliver Bardy hem zopas heeft nnchaft, terwijl Stan Laan. bezig Is een andere fan te plezieren.

48

m ollo #:11

Ontmoeting met Teddy Desmond. Southend, II augustus 195Z.

Stan en Teddy debuteerden voor de Eente Wereldoorlog in een variéténummer, getiteld Two Rum'uns from Rome. In 1912 trokken u met zes collega's als The Eight Comiques nau het continent voor (mislukte) optredens in Rotterdam en Luik. Boven: de achterkant van deze archieffoto met een aantekening over Stans onrlijden. \\ ~l1lt-r 2()():!/:!()();J

49

1953/54

De Schepen

Oliver Hardy op een persconferentie in Londen. 13 october 1953. De t01llllee nll 195Z was eeD uitputtingsslag. Toch stolldeD de jOllgellS Daawelijlls eell jau opuieuw op de plankell la Croot-lrihulië. OUver Bard, kOD als Amerillaaas staatslluger uiet Ila ZO'1l korte tusselltijd weer eeD wermlfDJllÜllg llrijgell, wauom lIeslotell werd la Ierland aan wal te gaan. lij de aankomst yan de SS America op 9 septemller ia de havell yan Cobh mgell de jOllgellS-Du lIeidell la de Zesti!f-H1l wellom dat hu lang zou heugell. BOllderdell schoollliDderell ell hu ouders dromdell samell op de kade ell het CariUOIl yan de St. Coleman-kathedraal speelde de lu-lu Sollg. leidell Jaegeil baneD la hu ogell. Drie welleD lang blevell ze ill Ierland om eell Dieuwe tOlleelstDllje te schrijyeD eD te repetereIl. De titel werd 'Iirds of a Feather', Ilau de lDhoud was het ftll staaltje yan Staas hang Ilau üsardistische hamor. De sIIetch giDg oftr whiskeyproevers, eell dolhllis ell OWe die denkt dat hij .He,ell kan.

Empire Tlaeatre, Edinburgla Week van 1Z april. Laarel ell Bard, blnell eell attractie yoor IliDderell, ook al werd la uantell steeds nller opgemerkt dat hu act eigeaHjk Dit de tijd was. Na aloop yan de yoonteWagea werdell la het theater spelletjes gedaan met IliDderell, zoals hier la EdiDllugh wau werd gejojoëd. TijdellS hu optredell la Manchester mgell Stan ell OWe la hu ilieedkamer llezoek yan ftll jOllge stadellt Dit Amerilla, Jou McCaIIe. Uit deze olltmoeting olltstolld, llegeD jau later, de eente nOedige d"'lIellliograle yan Lauel ell Bard,. Deze laatste t01llllee moest yoortljdig wordell afgellrokea wegellS hartIlIachteIl "fan OUver Bard,. JegiD jDDi 1954 vertrokkeIl zij met het nachtschip Manchllria Dit de havell yan BaD, terag Ilau Amerika. Bet was hu laatste reis overzee.

Laurel en Hardyen hun vrouwen zijn altijd per schip naar Europa gereisd, nooit gingen zij met het vliegtuig. Toch haddden de twee geen uitgesproken hekel aan vliegen. Stan had al in 1921, het jaar waarin Lindbergh de Atlantische Oceaan overstak, tijdens familiebezoek aan Engeland een vliegreis naar Parijs gemaakt. In de oorlogsjaren trokken Laurel en Hardy met eeD vliegboot langs bases in het Caribische gebied om Amerikaanse troepen te vermaken. Zij maakten met hun vrouwen de oversteek het liefst met luxe passagiersschepen, die na de Tweede Wereldoorlog in snel tempo de concurrentiestrijd met de luchtvaart gingen verliezen. De Acquitania, waarmee ze in 1932 waren overgestoken, was al door de Cunard Line afgeschreven, toen ze na de oorlog in minder dan vijf dagen opnieuw naar Southampton voeren. Deze overtocht maakten ze in 1941 met de Queen Elizabeth (in 1912 bij Hong Kong door brand verwoest) en in 1952 met de Queen Mary (nu een hotelschip in Long Beach, Californië). In 1953 namen ze de America van de United Sates Line, het beroemde schip dat als wrak tot op de dag van vandaag toeristen trekt sinds het in 1994 aan de grond liep bij het Canarische eiland Fuerteventura.

De 'Bastogne' In 1948 maakten Oliver Hardyen zijn vrouw Lucille gebruik van een vrachtschip met passagiersaccommodatie om van Antwerpen naar Californië te reizen. Stan en zijn vrouw waren al eerder naar Engeland gegaan voor familiebezoek. De Hardy's gingen aan boord van de Bastogne, een schip dat tijdens de Duitse bezetting in Hoboken was gebouwd. Over de Schelde, die nog maar pas mijnenvrij was verklaard, voeren zij bij Vlissingen het zeegat uit. Het is de eerste en enige keer dat tenminste één helft van het duo min of meer op Nederlandse bodem heeft vertoefd! Foto's: souvenirs van de Bastogne uit het bezit van Lucille Hardy.

Linksboven: De Acquitania (Cunard Line), heenreis 1932. Rechtsboven: Queen

Elizabeth (Cunard Line), heenreis tournee 1941/48, terugreis tournee 1952. Linksonder: Queen Mary (Cunard Line); heenreis tournee 1952, terugreis Laurels tournee 1941/48. Rechtsonder: America (United States Line),

heenreis tournee 1953.

50 30

Blol/o #:J i

\\1nlc'" 2002/ 2003

De Paris (Compagnie Cénérale Translantique), terugreis 1932. 551 1

t:J

MARI{TBERICHTEN <:)

Het kon n iet u itblijven. Na tientalle n boeken over Laurel e n Hardy is in Amerika een boek verschenen ove r de lan s van Laurel e n Hardy, ook al worden die lieve r bulls genoemd .

Duits standaardwerk egen jaar na de eerste uitgave en na twee herdrukken heeft Christian Blees zijn standaardwerk herzien en bijgewerkt. ieuwe ontdekkingen als die van de Duits gesproken Pardon Us-trailer zijn in het boek opgenomen en er is bijzondere aandacht voor het genootschap Sons of the Desert ook voor 'Blotto·!). Een degelijk, grondig gedocumenteerd en fraai uitziend boek, zowel voor de beginnende als de gevorderde L&Henthousiast (die dan wel Duits moet kunnen lezen).

Christian Blees: 'Laurel und Hard)'. (hr Leben. ihre Filme . Trescher Verlag. Bcrlin. oktober 2002. 250 pagina·s. meer dan 150 foto·s. Hardcover met stofom slag.ISB. 3-89794 -022 - 1. Prijs €24 ,95

Sa\'annah Furman: 'Sons of the Desert: The Conventions. 1978-2000. A Celebration of the Laurel and Hard)' International Appreciation Society. Furman Press. P.O. Box 260141. St. Louis, Mi souri 63126. [email protected]. ISBN 0-9719085-0-8. 328 pagina's met vele illustraties. Prijs $25,-.

32

52

Kino\

elL DVD's

De negentien delen staan vermeld in volgorde van verschijningsdatum. Kinowelt heeft zelf geen nummering in de serie aangebracht en het is ook niet bekend uit hoeveel delen de reeks uiteindelijk zal bestaan. Vanaf deel 17 zijn ook solofilms tegevoegd. als zogenaamde extra's. Alle schijven PAL, Regio 2. De titels met een • zijn onderdeel van de tiendelige box. die in november in een beperkte oplage is verschenen. I. Be Big. Laughing Gravy, Los Calaveras. Les Carottiers (Geen Duitse titel 15 januari 2000 - Cat. Nr. 5000 19) 2. *Going Bye-Bye!, Them Thar Hills, Tit for Tat (Der Grosse Fang, Selige Campingfreuden. Die Besudelte Ehre - 15 februari 2000 - Cat. Nr. 500021)

De oude bioscoopjournaals van British Pathe zijn op het internet toegankelijk gemaakt. Als je 'laurel hard)" intikt bij \\'\\'w.britishpathe.com krijg je een aardige verzameling van achnien onderwerpen, zoals de aankomst van de komieken bij het ew Theatre in orthampton in 1953. Een 'preview' is gratis te downloaden \'oor persoonlijk gebruik. Die wordt dan wel ontsierd door een tekst dwars over het beeld. De 'clips' zijn ook te koop, bij\'oorbeeld voor publicatie op een website of voor thuisgebruik op \'HS-tape. Van ieder item is een beschrijving beschikbaar, bijvoorbeeld:

PATHE JOURNAALS OP HET INTERNET

In 'Sons of the Desert: The Conventions' wordt op 328 forse pagina's alles verteld over de tweejaarlijkse wereldconventies, van de eerste in Chicago in 1978 tot de twaalfde in Tacoma in 2000. ummer dertien in ash\'iIIe kwam te laat om nog in het boek te worden opgenomen. Regionale conventies als de Europese of die in de U.K. komen niet aan bod. oor wie geïnteresseerd is in de geschiedenis van de Sons of the Desert wordt dit boek van harte aanbevolen.

Kinowelt Home Entertainment heeft ons verrast met tien DVD's in een box voor een zacht prijsje. De tien schijven zijn geselecteerd uit de serie die deze Duitse firma sinds begin 2000 deel voor deel op de markt brengt. Kinowelt zegt dat in de vijf weken na de introductie op 12 november al tienduizend boxen waren verkocht.

Comedlans Stan Laurel and Oliver Hardy at theatre in Northampton. Northamptonshlre US Theatre camera pans down tO billboard reading 'Lau rel and Hardy'. MIS Theatre car pulls up outslde building. MIS Chauffeur gerung out of car. Hardy also gets out. MIS of the Chauffeur walkmg around the car and openmg offside door. Good shots of Laurel and Hardy walking around the car to the chauffeur. On seeing him they walk round back of car apm go in door and come out door whlch chauffeur is holdIng open. They shake hands wlth the chauffeur MIS laurel and Hardy speaking tO stage door keeper. MIS In dressmg room. Stan Laurel is makmg his face up. Hardy takes over mlrror and starts tO make hlS face up. Both comIcs making faces up. MIS of Laurel and Hardy ad· luSting bowlers on thelr heads MIS of Laurel and Hardy brushmg coats. Scan lifts brush up and scarts brushlng Oliver's chin. MIS Stage manager looking impatlent knocking on stage door MIS Laurel and Hardy. Scan . enzovoorts ..

B/ollo #:J 1

iet iedereen was blij verrast met deze actie van Kinowelt. Wie alle dvd's bij verschijning over de afgelopen twee jaar had aangeschaft betaalde ongeveer €25 per deel. terwijl de tiendelige editie neerkwam op €8 of €10 per deel, afhankelijk van de aanbieder. In de loop van december werd duidelijk dat de 'Sammel Edition' een gelimiteerde uitgave was, een eenmalige actie dus, blijkbaar met het oog op de feestdagen. Met prijsopdrijving als resultaat: tegen de Kerst werd al 132 gevraagd voor een box.

Heeft het stunten met prijzen gevolgen voor de rest van de Kinowelserie? Het lijkt erop. In elk geval wordt The Bohemian Gir/, die eind januari moet verschijnen, nu voor €ZO aangeboden.

Swiss Miss Sinds het verschijnen van de vorige Blotto zijn we twee nieuwe delen rijk. In september verscheen Swiss Miss, samen met The ehimp, You're Dam Tootin' en Short Kilts. Swiss Miss ziet er ongewoon contrastrijk en enigszins korrelig uit. Een pittige kopie, om het positief uit te drukken. Te zwart, zullen anderen zeggen. Maar ach, we lachen er niet minder om. Het is best interessant om eens de nagesynchroniseerde versie van Swiss Miss te beluisteren. Daarvoor Zomef'

2002

3. *Way Out West, Putting Pants On Philip (Zwei Ritten nach TexasII april 2000 - Cat. Nr. 500087) 4. *Sons of the Desert, We Faw Down (Wüstensöhne - 27 juni 2000 Cat. Nr. 500079) 5. *Brats. Helpmates, Early To Bed (Vaterfreuden & Wir Siezen in der Klemme - 22 augustus 2000 - Cat. Nr. 500 I00) 6. Our Relations. Should Married Men Go Home! (Die Doppelgänger 10 oktober 2000 - Cat. Nr. 500086) 7. The Music Box. Big Business. Below Zero (Das groBe Geschäft. Unter Null. Der zermürbende Klaviertransport - 28 november 2000 Cat. Nr. 500 120) 8. *A Chump at Oxford, From 50up to Nuts (Laurel & Hardy in Oxford 27 maart 200 I - Cat. Nr. 500258) 9. Come Clean. Blotto. Chickens Come Home (In Die Falie Gelockt, Angeheitert, Die Dame auf der Schulter 8 mei 200 I - Cat. Nr. 500253) 10. *Block-Heads. Unaccustomed As We Are (Die Kloezköpfe - 19 juni 200 I - Cat. Nr. 500334) 11 . *Men OWar. Any Old Port, Towed in a Hole. , Why Girls Love Sailors (geen Duitse titel - augustus 200 I - Cat. Nr. 500333) 12. Pack Up Your Troubles, Their First Mistake, Wrong Again (Die Teufelsbrüder - 16 oktober 200 I - Cat. Nr. 500374) 13. *Saps At Sea, The Live Ghost, Sailors Beware! (Auf Hoher See - 12 maart 2002 - Cat. Nr. 500424) 14. *Their Purple Moment, County Hospital, One Good Tur.n. Dou~le Whoopee (Retter in der Not. Dick und Doof im Krankenhaus. DIe Geldglerigen - 16 april 2002 - Cat. Nr. 500335) 15. · Beau Hunks, Me And My Pal, Twice Two, Sugar Daddies (In der Wüste, Als Mitgiftjäger. Als Ehemänner - 28 mei 2002 - Cat. Nr. 500444) 16. Pardon Us (originele en verlengde versie), The Second Hundred Years. (Hinter Schloss und Riegel- 16 juli 2002 - Cat. Nr. 500454) 17. Swiss Miss, The Chimp, You're Darn Tootin' en Short Kilts (Laurel solo) (L&H als Salontiroler - 10 september 2002 - Cat. Nr. 500487) 18. Dirty Work, They go Boom!, Busy Bodies. The Finishing :ro.uch. Be You Age (Chase, Hardy). (Als Schonsteinfeger, Am Rande der Krelssage, Das unfertige Fertighaus - 5 november 2002 - Cat. Nr. 500569) 19. The Bohemian Girl , Slipping Wives. Bromo and Juliet (Chase. Hardy) (Das Mädel aus dem Böhmerwald - 28 januari 2003)

53

810tto's

nagekomen

kerstgroeten

BOLHOEDJES Abonnees kunnen bÜ ingang if vernieuwing van hun abonnement een Bolhoe4ie opgeven,dat gratis zal worden geplaatst. In andere gC'.'allen is het tarirf E 5,-.

• Te koop: Laurel & Hardy videocollectie (1,11 & III), deel 1 tim 42 + bonus deel O. deel 33 Itm 42 nog in cellofaan verpakking. Vraagprijs: 250 euro. Reageer aub via [email protected] • Te koop: Drie-delige CD-set radioprogramma's 'Stan & OllieTekst & Muziek' og enkele tientallen sets zijn voorradig. 20 euro per set. Blono, Postbus 870, 1200 AW Hilversum. Email: blotto®chello.nl.

1/01

'Our Relations' Beau Hunks en Metropole Orkest. De muziek van LeRoy Shield. og twee exemplaren voor 29 euro. Blotto, Postbus 870, 1200 AW Hilversum. Email: [email protected]. • Te koop: CD

G

"

EEN HARDE.

is gebruik gemaakt van muziek die door een zekere Connie Schumann is gecomponeerd voor de eerste Duitse nasynchronisatie, die in 1952 voor de bioscoop is gemaakt (de dialogen echter komen uit de Theo Lingen -televisieversie van begin jaren zeventig). Zelfs Ollie's serenade ('Let me call you sweetheart') is in de nasynchronisatie gesneuveld, maar is natuurlijk nog wel te beluisteren als je

voor de originele versie kiest. De partij van Della Lind wordt in de gedubde versie gezongen door niemand minder dan de sopraan Anneliese Rothenberger.

The Chimp Een verrassing zijn de fraaie originele titels van The Chimp die wij nog niet eerder hadden gezien. Verder zien we een mooie kopie van You're Dam Tootin' met orgelsoundtrack

en de Laurel-solo Short Kilts, die er met kabels en teveel zwart niet briljant uitziet. Op de release van november staan Dirty Work, Busy Bodie en The Finishing Touch (met soundtrack door de Beau Hunks) met als 'extra' Be Your Age, een grappige Charley Chase met Hardy in een ondersteunende rol. Ook hier is de visuele kwaliteit van de talkies zeer goed en die van de stomme films acceptabel, maar niet ideaal.

EXPRESS ... SUCCES CASINO HILVERSUM al HlNKOItT

I

LUXOR

ICAOO

TJlIUIlC

Me

AUH'"

TT OL"

35 LAUREl EN HARDY'S

, ~

AMSTERDAM

$i

g

...... lISFOOaT UTII!.( CHT

»

0

c;

rettige Jterstbagen ~elukkig

-B.R.

en 'Poorspoebig 1962

IT.I

::

.-

~ n

OUYIJI

LA.RELiNAR Y

,.~

__

...,.

~

AnNO"

Z!~r·· Iw

0

~

~

. G

54

54

8/0110 #34

\\1nler 2002/2003

55 55

"111"l ,I , o:I I ,~ ! ' "I j

I

,

I

I

'

I

I

'I

I"', I

1

I.,' ,I

'I

,,'I

I

I! : 'I "I' li!! ! I

I

I

11

ti'

I' (11 •

I

,I,

I

I

~=i brengt waek II week de. afwlsseltade prograllllM's. VRUDAG I UUB optreden VaD ift berGe.bD unpr Tan de "MetropoUtalR-Opera te New York"

LAWRENCE TIBBETT

Zigeunerliebe (TUE BOGUE SONG)

naar het

L-"'&'-

bekende .,..&. ~z werk TU C~. In dez. rOm treden tenns o.p

~

CATHARINE DAL! OWEN ~:'1e~':~b STAN LAUREL en OUVER HARDY Ma

Een rum met t.empG kracht eD eehoonhelc1, a-ehlkt VOOI' leder pabllek.

t1U«HreI.

I

bap~JIlJIla.

FOX SPREKEND JOURWL INTERNATIONAAL met

Europees,," Nieuw..

Sprekend Paramoant-,Jo1ll'llaaJ

NÎeIIWI VU PoIygooD I Screensong van Max Fleischer. TOONEEL: MAX en ERNEE LENCLOS.

I

I HoDuUcla

I

lDterD. DaDee Attractton.

Toecaq boven 14 Jaar. 56

U5U