1
Appendix A Overzicht strategische elementen/kritieke metalen en hun toepassingen De voortschrijdende ontwikkeling van mobiliteit, energieconversie, ICT en medische technologie bracht een indrukwekkende toename mee van de diversiteit aan functionele technische elementen. Dit wordt geïllustreerd in Figuur A-1: Waar men in de windmolens van de zeventiende eeuw, naast hout, alleen maar ijzer en zink in de constructie vindt, hebben op vandaag, niet alleen de nieuwe windmolens, maar daarnaast de fotovoltaïsche panelen, de informatica technologieën en de transportsystemen haast het volledige periodieke systeem van elementen nodig.
Figuur A-1: Historische ontwikkeling van de diversiteit van de elementen in technologische toepassingen Als voorbeeld geeft onderstaande tabel een overzicht van de toepassing van metallieke basis- en technische metalen in allerhande koolstofarme nieuwe energie- technologieën. Metals used in low-carbon technologies Technology
Wind
Solar (photovoltaic)
Device
Metals
Permanent magnets in generators
Dysprosium, neodymium, praseodymium
Steel alloys (eg, for offshore applications)
Copper, chromium, manganese, molybdenum, nickel
Crystalline silicon
Silicon, silver, tin
Thin films
Cadmium, copper, indium, gallium, germanium, selenium, tellurium
Solar (concentrating) Solar mirrors
Silver
Bio-fuels
Catalysts
Cobalt, palladium, platinum, ruthenium, rhodium
Nuclear energy
Reactor control rods
Cadmium, chromium, cobalt, copper, hafnium, indium, lead, molybdenum, nickel, niobium, silver,
2
tin, tantalum, titanium, tungsten, vanadium, wolfram, yttrium, zirconium Hybrid- and electro vehicles Electricity storage
Motors
Copper, dysprosium, neodymium, praseodymium
Li-Ion Batteries
Cobalt, lithium, manganese, nickel
Ni-MH Batteries
Cerium, cobalt, lanthanum, manganese, neodymium, nickel, praseodymium Cerium, cobalt, gallium, lanthanum, manganese, nickel, iridium, palladium platinum, rhodium, ruthenium, vanadium, yttrium
Fuel Cells High efficiency lighting
LED, halogens and fluorescent lamps
Cerium, dysprosium, europium, gallium, indium, lanthanum, niobium, scandium, terbium, yttrium
Electricity grids
Cables
Copper, lead
Carbon capture and storage (CCS)
Steel alloys
Cobalt, copper, chromium, manganese, molybdenum, nickel, niobium, vanadium
Metallieke elementen, toegepast in allerhande koolstofarme nieuwe energie- technologieën. Source: US DOE Critical Materials Strategy (2010 & 2011); JRC, Oakdene Hills & HCSS (2011); IZT & Fraunhofer ISI (2009). Zoals reeds in I B-3 beschreven, vonden al deze factoren hun weerslag in de wereldmarkt prijzen voor de technische metalen en leidden in enkele gevallen, zoals bij de zeldzame aardmetalen, tot dreigend-kritische situaties in de bevoorrading voor de industrie in onder andere de Europese Unie. Dit resulteerde in meerdere acties wereldwijd, in het bijzonder ook bij de Europese Commissie. Er werd onderzocht welke elementen een strategisch belang hebben voor de economie in de Europese Unie en hoe goed verzekerd de bevoorrading in de Europese Unie nu en voor de nabije toekomst verzekerd wordt. Een eerste evaluatie werd in 2010 afgerond en gepubliceerd . Hierbij werden 41 grondstoffen (buiten de brandstoffen) geëvalueerd en daarvan werden 14 als “kritieke grondstof voor de economie in de Europese Unie” gecategoriseerd. Hierbij wordt een relatieve vergelijking gebruikt : een element wordt als “kritiek” aanzien indien het risico van tekorten in zijn bevoorrading enerzijds en zijn impact op de economie anderzijds hoger is dan voor de meerderheid der elementen. Het risico van de bevoorrading hield rekening met de politieke en economische stabiliteit van de landen, waar deze elementen via mijnbouw ontgind worden, evenals met de geografische concentratie van de ontginning, met het potentieel voor substitutie, het belang van de recyclage, de milieu-impact van de mijnbouw van deze elementen en de mogelijke consequenties daarvan in de vorm van nieuwe maatregelen. Het resultaat van de eerste versie van deze studie is in Figuur A-2 voorgesteld, en de actualisering ervan werd in 2013 gestart .
3
Figuur A-2: Resultaat van de eerste versie van de evaluatie van het economisch belang en het bevoorradingsrisico voor de Europese Unie van 41 elementen en materialen (buiten brandstoffen) (DG Enterprise an Industry - 2010) (Achzet B, Reller A. et al. 2011) De veertien als kritisch gecategoriseerde elementen en materialen bevinden zich in het rechter bovenkwadrant. In deze categorie vinden we terug : antimoon, beryllium, kobalt,veldspaat (grondstof voor fluor), gallium, germanium, grafiet, indium, magnesium, niobium, de platina groep metalen (PGM), de zeldzame aardmetalen (REE), tantaal en wolfraam. Meerdere van deze veertien kritische elementen / materialen vinden we vandaag in de belangrijke, moderne technologieën met wereldwijde, massa-applicatie terug, zoals in tabel 1 samengevat en daaronder aan de hand van enkele voorbeelden geïllustreerd (ERT report 2013).
In hedendaagse mobiele telefonen / draagbare minicomputer (“smartphones”) worden bijna vijftig verschillende elementen, voor een groot deel in zeer kleine concentraties, gebruikt. Zoals in Figuur A-3 voorgesteld, worden de kritische elementen indium, yttrium,cerium en europium voor de LED display gebruikt; kobalt in de heroplaadbare batterij; goud, palladium, tantaal en gallium in de electronische circuits en de zeldzame aardmetalen neodymium en dysprosium in de magneten van de microfoon en de luidspreker.
Figuur A-3: Schematische opbouw van een moderne mobiele telefoon / draagbare minicomputer. Voor de meest energie-efficiënte verlichtingstechniek (LED) zijn onder andere de kritische elementen indium, gallium en zeldzame aardmetalen in de fosforen nodig.
Figuur A-4: Schematische opbouw van een energie-efficiënte verlichting (LED).
4
In voertuigen met verbrandingsmotor vindt men de kritieke metalen der platina-groep, platina, palladium en rhodium, naast enkele zeldzame aardmetalen in de uitlaatgaskatalysatoren (Figuur A-5). Voor de voertuigen met hybriede aandrijving, en de toekomstige elektrische drijflijn is het kritische element neodymium nodig voor de elektrische motor en de elementen / materialen lanthaan, cobalt en grafiet voor de heroplaadbare batterij.
Figuur A-5 en A-6: Schematische opbouw van een voertuig met verbrandingsmotor en een voertuig met elektrische drijflijn Het kritische element germanium wordt onder andere in fotovoltaïsche panelen met een zeer hoge efficiëntie voor de conversie van het zonlicht gebruikt. Deze technologie wordt in de ruimtevaart toegepast (satellieten) en in concentrator –zonnecellen.
Figuur A-7: Schematische opbouw van een concentratorzonnecel.
5
Appendix B ECOLOGISCHE en MILIEU-IMPACT VAN MIJNEN De impact op het milieu (en gezondheid) van mijnbouwactiviteiten wordt voor een groot deel bepaald door het soort erts dat gewonnen wordt, en door de wijze van ontginning. In oudere mijngebieden zien wij dat deze impact bovendien sterk is geëvolueerd doorheen de levensduur van de mijn -die voor een ertsmijn gemiddeld meer dan 30 jaar bedraagt-. Dit houdt in dat de technologie zowel voor de ontginning als voor de reductie van de milieu-impact zeer sterk kan (en zal) evolueren gedurende de levensduur van de mijn. De wijze waarop ontginningen in het verleden gebeurden, vaak met belangrijke negatieve impact op het milieu, is niet langer representatief voor de mijnbouw en de behandeling van afvalstromen van vandaag. Een toenemend milieubewustzijn heeft ertoe geleid dat er een uitgebreid wettelijk kader werd geschapen, met duidelijke voorschriften en ingebouwde controle. In de nieuwste exploitaties wordt de volledige levenscyclus van de mijn met aanvaardbare milieu-impact in kaart gebracht, reeds vóór de mijn geopend wordt. Echter de voor elk erts/land continu veranderende omstandigheden verklaren waarom een algemeen overzicht van de impact van groeven en open-pit mijnen op het (leef)milieu ontbreekt. Wel bestaan er voldoende rapporten die één of meerdere aspecten belichten maar telkens voor één specifiek type erts. De Europese milieuwetgeving in verband met mijnbouw is om voornoemde redenen niet specifiek. Zij wordt in algemene termen gesteld en heeft betrekking op milieueffectrapportering en milieuplanning, op natuurbehoud (bescherming van biodiversiteit, dierenhabitat en van landbouwgronden), toezicht op het gebruik van chemicaliën en de waterkwaliteit, opvolging van emissienormen en beheersing van bodemverontreiniging, afvoer van afval. Toch kunnen er rond de mijnbouwsector in zijn geheel nog een aantal fundamentele vragen worden gesteld. Volgens bepaalde studies (EPA, 1987), kunnen problemen met betrekking tot mijnafval worden beoordeeld als het tweede grootste milieurisico na de opwarming van de aarde en de aantasting van de ozonlaag. De lozing in het milieu van mijnafval "kan leiden tot diepe, meestal onomkeerbare vernietiging van ecosystemen". In veel gevallen kunnen de verontreinigde locaties nooit volledig worden hersteld, omdat er zich geen beschikbare remedie aandient. Het is duidelijk dat de milieu-effecten van de mijnbouw grenzen stellen aan de aanvaardbaarheid van de exploitatie van minerale hulpbronnen. Er is bijvoorbeeld ca. 5 à 6 ton erts nodig om een gouden trouwring te maken. De "onzichtbare materiaal input" voor de productie van goud uit oude goudmijnresiduen is nog groter. Het is duidelijk dat een erkenning van de "grenzen aan de hoeveelheid milieudruk die de ecosystemen op aarde kunnen verwerken zonder onherstelbare schade aan deze systemen of aan de life support processen die ze in staat stellen" (JB Opschoor, 1994) een radicale herstructurering en heroverweging van de mijnbouwsector zouden vereisen. Deze opdracht zal es te moeilijker zijn in ontwikkelingslanden waar nalatige praktijken en ongevallen schering en inslag zijn, en strenge regels ontbreken.
6 In het speciale geval van goudwinning is er niet alleen de noodzaak om het landverbruik te verminderen, maar ook de drastische behoefte aan een ambitieus programma tot het beperken of verbieden van de niet-duurzame cyanidetechnologie.
7
Appendix C Overzicht van Europese recyclagedoelstellingen Onderstaande tabel geeft een overzicht van de Europese recyclagedoelstellingen voor verschillende sectoren en materiaalstromen, overkomende hoeveelheden afval voor Europa en België en de bereikte resultaten voor recyclage in België. De cijfers zijn van 2009 tenzij anders aangeduid.
EC richtlijn Verpakkin gsmateriaal (1994/62 /EC) (2004/12 /EC) 2008 ELV (voertuig en 2000/53/ EC) 2006 2015
WEEE (2002/96 /EC) (2012/19 /EU) 2012
2015
Batterijen (2006/66 /EC) 2012 2016 2011
Europese doelstellingen
Hoeveelheid afval
Resultaat België
recyclage: 55% min – 80% max; waarvan recyclage van 50 gew% metaal, 60 gew% glas/papier/karton, 22,5 gew% kunststoffen, 15 gew% hout
Europa: 76,6 Mton/jr 2,75% tot. hoeveelheid afval
2009: recyclage 79,1%; waarvan recyclage van 95,4 gew% metaal, 88 gew% papier/karton, 100 gew% glas, 43 gew% kunststoffen, 56,8 gew% hout
Recyclage (+hergebruik): 80% Terugwinning (+hergebruik): 85%
Europa: 6 Mton/jr 0,2% tot. hoeveelheid afval
België (2009): 1,64 Mton/jr
België (2009): 128 kton/jr
Recyclage (+hergebruik): 85% Terugwinning (+hergebruik): 95% Inzameling: 4kg/inwoner/jr Recyclage: 50-80% afhankelijk van WEEE categorie Terugwinning: 70-80% afhankelijk van WEEE categorie
Europa: geschat tussen 6,7 en 10,3 Mton/jr 0,2% à 0,35% tot. hoeveelheid afval België (2008): 89,1 kton/jr
2009: Recyclage (+hergebruik): 88,4 % Terugwinning (+hergebruik): 90,6 %
2008: Inzameling: 8,2kg/inwoner/jr Recyclage: gemiddeld 77% Terugwinning: gemiddeld 81% (Inzameling: 30,2% van EEA op de markt gebracht)
Inzameling 45% van EEA op de markt gebracht, 65% na 4 jaar
inzameling draagbare batterijen: 25 % inzameling draagbare batterijen: 45 % recyclage van 65 gew% lood-batterijen; 75 gew% Ni-Cd batterijen; 50 gew% andere batterijen
Europa: 1,8 Mton/jr 0,04% tot. hoeveelheid afval België (2008): 53,2 kton/jr
2009: 48,5% draagbare batterijen ingezameld
8
Afval kaderrich tlijn (2008/98 /EC)
recyclage van 50% papier, metaal, kunststoffen en glas in huishoudelijk afval Terugwinning (incl. hergebruik) van 70% bouw- en sloopafval
Europa (2008): huishoudelijk afval 221 Mton/jr 8,5% tot. hoeveelheid afval
2011: Recyclage totaal van huishoudelijk afval: 36%* 2006: bouw- en sloopafval 67,5% terugwinning
Bouw- en sloopafval: 857 Mton/jr 32,8% tot. hoeveelheid afval België (2008): huishoudelijk afval Mton/jr Bouw- en sloopafval Mton/jr
4,46 15,4
Gegevens gebaseerd op Eurostat, (De Villers et al., 2009), (BIO Intelligence Service, 2011) *Voor de eenvoud is hier berekeningswijze 4 volgens 2011/753/EU gebruikt voor de recyclage van huishoudelijke afvalstoffen en vergelijkbare bedrijfsafvalstoffen, wat de laagste inschatting geeft voor de 50% doelstelling
40
WEEE, 2010
Waste collected Waste collected from households
Kilograms per capita
35
Recovery
30
Products put on the market
25
20
Private households collection target = 4 kg per capita
15 10 5
Romania
Latvia
Poland
Lithuania
Spain
Cyprus
Slovakia
Greece
Hungary
Estonia
Slovenia
Portugal
Czech Republic
France
Bulgaria
Netherlands
United Kingdom
Austria
Finland
Luxembourg
Italy
Germany
Ireland
Belgium
Sweden
Denmark
Norway
0
Fig. C-1: AEEA op de markt gebracht, ingezameld en gerecycleerd/herwonnen/hergebruikt in 27 Europese landen (kg/capita), data voor 2010.
9
APPENDIX D RECYCLAGE IN BELGIË In vergelijking met de buurlanden scoort België bijzonder goed in recyclage en kan het zeker bij de kopgroep gerekend worden, samen met Nederland, Duitsland, Oostenrijk en Denemarken ( Fig. II5). Net als in Europa is de recyclagesector in België een groeisector, met een toename in omzet en werknemersaantal tussen 2000 en 2005 van 1983 M€ naar 2855 M€ en van 5350 naar 6003 werknemers, respectievelijk (sector in enge zin, cf. NACE 37.10, 37.20 en 51.57, gegevens Statbel). Het indirecte effect van recyclage is evenwel veel groter, bijvoorbeeld in de metaalsector waar voor een groot deel met gerecycleerd staal, aluminium, lood... wordt gewerkt.
Fig D-1: Recyclagepercentages voor verschillende types afval (ETC/SCP, 2010). Al heel wat van de doelstellingen vooropgesteld door de huidige Europese richtlijnen worden in België gehaald (tabel II-2) Hierbij moet evenwel de bedenking geformuleerd worden dat de richtcijfers vooral rekening houden met de inzameling van afvalstoffen, en slechts af en toe met de recyclage hiervan. Bovendien zijn deze cijfers op gewicht gebaseerd en zeggen ze niets over de kwaliteit van de recyclage. Voor een aantal grote afvalstromen bestaat een aanvaardingsplicht en zijn beheersorganisaties in het leven geroepen voor de praktische organisatie van de inzameling (zoals Fost plus, Val-I-Pac, Febelauto, Recupel, Bebat en Recybat). In België werd in 2009 88,4% (127972 ton) van de totale afval van voertuigen hergebruikt of gerecycleerd. Daarmee scoorde België dat jaar het hoogst in Europa, hoewel de verschillen met de buurlanden niet groot zijn (Nederland: 84,1%, Duitsland: 82,9%, VK 82,1%, Frankrijk 78,5%). De inzameling van elektronisch afval (AEEA) bedroeg in België (2010) 9,3 kg/inwoner. Dit is meer dan de geldende WEEE richtlijn vereist, maar de Scandinavische landen scoren hier duidelijk nog een stuk beter, tot 15,8 kg/inwoner in Zweden en Noorwegen (Fig. II-5) met meer dan 40% inzameling ten opzichte van de op de markt gebrachte hoeveelheid.
10
APPENDIX E EUROPESE INITIATIEVEN ALS REACTIE OP DE GRONDSTOFFENPOBLEMATIEK Europese Commissie en gerelateerde initiatieven
European Resource Efficiency Platform
http://ec.europa.eu/environment/resource_effi ciency
Raw Materials Initiative
http://ec.europa.eu/enterprise/policies/rawmaterials/
European Innovation Partnership (EIP) Raw
http://ec.europa.eu/enterprise/policies/raw-
Materials Initiative
materials/innovation-partnership/
EIT (call for KIC Raw Materials)
http://eit.europa.eu/kics/2014-call-for-kics/
European
http://ec.europa.eu/enterprise/policies/raw-
Rare
Earths
Competency
Network
materials/erecon
ppp SPIRE
http://www.spire2030.eu/
Deutsche Rohstoffagentur (DERA) in der
http://www.bgr.bund.de/DERA/DE
BGR
ppp EMIRI
http://www.emiri.eu/
etp SMR
http://www.etpsmr.org/
etp SusChem
http://www.suschem.org/
eranet Era-Min
http://www.era-min-eu.org/
EU-US-Japan
Trilateral
Conference
Critical Materials
on
http://ec.europa.eu/research/industrial_techno logies/index_en.cfm
Sleuteldocumenten EC - COM - A resource-efficient Europe – Flagship initiative under the Europe 2020 Strategy - 2011
EC - COM - Stappenplan voor efficiënt hulpbronnengebruik in Europa - 2011
EC - Analysis associated with the Roadmap to a Resource Efficient Europe 2011 EC - COM - The Raw Materials Initiative 'Meeting our critical needs for growth and jobs in Europe' - 2008
Dit initiatief creëert een kader om te verzekeren dat het beleid langetermijnstrategieën opzet die resultaten opleveren op het vlak van grondstofefficiëntie. Er is behoefte aan een coherente en geïntegreerde reactie, over een groot aantal beleidsdomeinen heen, om de verwachte tekorten aan hulpbronnen op te vangen en onze welvaart op lange termijn in stand te houden. Dit stappenplan is een eerste stap. De Commissie zal beleidsen regelgevingsvoorstellen opstellen om dit stappenplan ten uitvoer te leggen. Dit werkdocument levert de bewijsvoering achter het Stappenplan voor efficiënt hulpbronnengebruik in Europa. Het identificeert obstakels en doet voorstellen hoe deze te verwijderen. De Commissie stelt voor een Raw Materials Initiative te lanceren, in erkenning van het groeiende belang om betrouwbare toegang te hebben tot grondstoffen voor de competitiviteit, groei en tewerkstelling in de EU. Deze communicatie is een eerste stap naar een meer coherent EU beleid hieromtrent (en focust op niet-energie mineralen).
11 De declaratie benadrukt de toekomstige nood aan een gemeenschappelijke agenda omtrent onderzoek en hoger The Luleå Declaration - A Response to the onderwijs gerelateerd aan duurzame voorziening van Raw Materials Initiative - 2009 metallische en niet-metallische grondstoffen, en erkent de toekomstige grondstofvoorziening als een maatschappelijke uitdaging. Voorstel tot het opzetten van een Europees Innovatiepartnerschap rond grondstoffen (niet-energetisch, EC - COM -Grondstoffen beschikbaar niet-landbouw) ter bundeling van regionale, nationale en maken voor het toekomstig welzijn van Europese publieke en particuliere inspanningen inzake Europa - voorstel voor een EIP inzake innovatie en O&O en aan maatregelen aan de vraagzijde om grondstoffen - 2012 maatschappelijke doelstellingen sneller en efficiënter te verwezenlijken. Korte memo omtrent het Raw Materials EIP met een Innovation partnership to overcome beschrijving van het kader, de doelstellingen, de methodiek Europe's raw materials shortages - 2012 en de relevante belanghebbenden. De succesvolle implementatie van een EIP vereist een robuust en betrouwbaar zicht op de materiaalstromen. Het doel van deze studie was om de huidige data omtrent materiaalstromen (voor 21 materialen) in kaart te brengen Study on Data Needs for a Full Raw om de lacunes te identificeren en aanbevelingen te maken Materials Flow Analysis - Report for DG voor een toekomstige strategie rond dataverwerving. Enterprise and Industry - 2012 Algemene aanbevelingen zijn: meer systematisch data te verwerven (ipv alleenstaande éénmalige studies), meer gestandaardiseerde data, de beschikbare handelsstatistieken te stroomlijnen. Strategische Innovatieagenda van het Europees Instituut voor Technologie & Innovatie. Factsheet voor een EC - The SIA of the EIT - the contribution Knowledge and Innovation Community rond Raw Materials, of the EIT to a more innovative Europe waarin industrie, onderzoek en hoger onderwijs Coreper decision 17-07-2013 samenwerken ter versterking van de Europese innovatiecapaciteit (stimuleren van ondernemerschap, focus op onderwijs, innovatie). Lijst van kritieke grondstoffen op basis van een werkgroep van experts. Getallen over reserves zijn geen betrouwbare indicators voor de beschikbaarheid op lange termijn. Geopolitieke en economische factoren spelen een meer relevante rol. 41 mineralen en metalen zijn geëvalueerd met EC - Report - Critical raw materials for betrekking tot twee risico's: een toevoerrisico (politiekthe EU - 2010 economische stabiliteit, mogelijkheden voor substitutie en recyclage, verspreide/geconcentreerde productie) en een "milieu-land risico" (risico dat landen milieumaatregelen (moeten) nemen en daardoor de grondstofvoorziening in het gedrang brengen). De werkgroep beveelt aan deze lijst elke 5 jaar te hernieuwen. Communicatie van de EC die reflecteert op de initiatieven EC - COM - Tackling the Challenges in omtrent en de ontwikkelingen binnen de grondstoffenmarkt Commodity Markets and on Raw Materials (globale ontwikkeling van de markt, EU beleidsmaatregelen, - 2011 het Raw Materials Initiative: inhoud en toekomst). De EESC dringt bij de EC aan op het monitoren van de internationale handel in kritieke grondstoffen en een meer Opinion of the European Economic and actieve buitenlands beleid om grondstoffen voor de EU Social Committee on the EC - COM industrie te verzekeren. De EESC ondersteunt recyclage en Tackling the Challenges in Commodity onderstreept de noodzaak om de hoogste graad van Markets and on Raw Materials - 2011 recyclage te verzekeren waar het economisch en technisch haalbaar is. Materialen spelen een cruciale rol bij de ontwikkeling van meer efficiënte en competitieve laag koolstof technologieën. EC – Materials Roadmap Enabling Low Dit document identificeert sleutelactiviteiten voor Carbon Energy Technologies materiaalonderzoek en innovatie rond energie technologie voor de komende 10 jaar.
12 Recyclagemogelijkheden van industrieel en mijnafval moet beschouwd worden. De verwerking voor economische doeleinden kan gepaard gaan met een verbetering van de leefomstandigheden in de regio's en zo voor een win-win situatie zorgen. Zowel de EU als de lokale overheden dienen hierin een belangrijke rol te spelen via innovatieve beleidsmaatregelen. De EESC uit haar bezorgdheid over het (illegaal) exporteren van secundaire grondstoffen die vereist zijn in de Europese Opinion of the European Economic and industrie en alzo de tewerkstelling daar hypothekeert en de Social Committee on the 'Access to competitiviteit aantast. Daarnaast geven ze aan dat vele secondary raw materials' richtlijnen geen rekening houden met de drijvende krachten binnen de markt. Ze doen voorstellen om meer realistische recyclage doelen en richtlijnen op te stellen. De belangrijkste steunpunten voor de toekomstige voorziening in grondstoffen in Europa zijn binnenlandse voorziening, internationale voorziening, uitbreiding van de Opinion of the European Economic and capaciteit en grondstof efficiëntie. Verder moedigt de EESC Social Committee on the ‘Non-energy de Commissie en lidstaten aan te werken aan een betere mining industry in Europe’ - 2009 richtlijnen, meer aandacht voor de combinatie van extractie en milieubescherming, en een versterking van de mineralogische kennis op EU niveau. Studie ter evaluatie van maatregelen (certificatie schema's The Feasibility of Introducing a en standaarden) ter demonstratie dat afval geëxporteerd Certification Scheme/Standard for naar niet OESO landen op een milieu-correcte wijze Recycling Treatment Facilities - Report for behandeld wordt. Het meest geschikte certificatieschema DG Enterprise and Industry - 2012 maakt gebruikt van een verplichte certificatie met verificatie door een derde partij. Studie omtrent de verschillende benaderingen ivm beleid en Minerals Planning Policies and Supply praktijken rond mineraalplanning in EU lidstaten. Practices in Europe - Report by Leoben Identificatie van verschillen, best practices en formulering University for DG Enterprise - 2003 van aanbevelingen ter verbetering. Studie omtrent welke maatregelen de substitutie van kritieke grondstoffen in de EU kunnen bevorderen. De DG Internal Policies - Substitutionability voornaamste conclusie is dat substitutie van kritieke of Critical Raw Materials - 2012 grondstoffen consistent en multidisciplinair onderzoek en ontwikkeling nodig heeft, evenals bijkomende incentieven. Om een duurzame, grondstofefficiënte en laag-koolstof Europese economie te bereiken tegen 2020 is een geïntegreerd beleid nodig, waarbij Sustainable Materials Council conclusions on SMM - 2010 Management en Sustainable Consumption and Production een belangrijke bijdrage kunnen leveren. De raad spoort de Commissie aan om SMM en SCP een integraal onderdeel te maken van hun strategie inzake grondstofefficiëntie. Europees Grondstof Efficiëntie Platform: oproep tot de transformatie naar een circulaire, duurzame economie en maatschappij. Dit doel dient bereikt te worden door innovatie en investeringen aan te moedigen en te EREP - Manifesto for a Resource-Efficient bespoedigen; slimme wetgeving; een slim gebruik van Europe - 2012 taxaties en subsidies; betere marktcondities creëren voor producten en diensten met een lage impact; een geïntegreerd en coherent beleid op nationaal, Europees en globaal niveau; duidelijke doelen en indicators. Europees Grondstof Efficiëntie Platform: korte set beleidsmaatregelen: doelen stellen en vooruitgang meten en rapporteren; verbeterde informatie over milieu- en grondstofimpact voor beslissingsmakers; uitdoven van EREP - Action for a Resource-Efficient milieuschadende subsidies; evolutie naar een circulaire Europe - 2013 economie en promotie van kwaliteitsrecyclage; verhoogde grondstofefficiëntie door industriële symbiose; een duurzaam en coherent beleidskader; een sterkere, meer coherente implementatie van Green Public Procurement (GPP); de ontwikkeling van instrumenten voor KMOs. Advies van het Europees Economisch en Sociaal Comité over verwerking en gebruik van industrieel en mijnafval uit de EU voor economische en milieudoeleinden - 2011
13
SPIRE - Sustainable Process Industry through Resource and Energy Efficiency Spire roadmap
ETP - ETP-SMR Strategic Research Agenda - 2009
ETP - ETP-SMR Implementation Plan 2007
ERA-MIN: Network on the Industrial Handling of Raw Materials for European Industries
SPIRE is een voorstel voor een Public Private Partnership vanuit de grondstofintensieve procesindustrie. Dit stappenplan toont de weg om grondstofverbruik los te koppelen van vooruitgang en om de competitiviteit van deze industrie te versterken. De hoofddoelen tegen 2030 zijn om het verbruik van fossiele brandstoffen met 30% te verminderen, en het verbruik van niet-hernieuwbare, primaire grondstoffen met 20% terug te schroeven. Een holistische levenscyclus en trans-sectorale benadering staan hierbij centraal. Strategische Onderzoeksagenda van het Europees Technologieplatform voor Duurzame Minerale Grondstoffen: veel onderzoek en doorbraken zijn vereist om de doelstelling van het RMI te behalen. Implementatieplan voor de meest dringende taken uit de Strategische Onderzoeksagenda van het ETP-SMR: innovatieve concepten en processen voor nieuwe mineraalgebaseerde producten met hoge toegevoegde waarde; technologieën voor een toename in duurzame zelfvoorziening van grondstoffen; nieuwe strategieën en mineralen voor transformatie van mineral grondstoffen; een afname van de milieu impact van het verwerken van mineralen en metalen; procesintensificatie bij metaalproductie. Werken onder andere aan een roadmap voor innovatieve technologieën en oplossingen voor duurzame voorziening van primaire en secundaire grondstoffen en de substitutie van kritieke materialen.
Andere Internationale initiatieven
UNEP International Resource Panel
http://www.unep.org/resourcepanel/
OECD Sustainable Materials Management
http://www.oecd.org/env/waste/smm.htm
UNEP - Metal Recycling - Opportunities, Limits, Infrastructure - 2012
United Nations Environmental Programme: Uitgebreid verslag over de status van en noden voor metaalrecyclage. Sterke nadruk op recyclage vanuit een productcentrische benadering die de hele waardeketen beschouwt. Belang van een robuuste fysische basis als uitgangspunt bij het opstellen van recyclageschema's. Nadruk dat het beleid relevante recyclagedoelen moet stellen en daarbij rekening moet houden met de beperkingen opgelegd door de fysica en thermodynamica.
UNEP - Environmental Risks and Challenges of Anthropogenic Metals Flows and Cycles - 2013
United Nations Environmental Programme: Uitgebreid verslag over de milieu impact binnen de metaallevenscyclus.
OECD - OECD global forum on environment focusing on Sustainable Materials Management - 2010
Samenvatting van de voorzitter van het globaal forum (Victor Dries). De vermelde basisprincipes voor SMM zijn het behoud van natuurlijk kapitaal, het benaderen van materialen vanuit een levenscyclus perspectief (met veel aandacht voor de ontwerpfase) en de belangrijke rol van de overheid bij het opstellen van adequate beleidsmaatregelen die alle actoren in de maatschappij actief betrekken.
OECD - Inventory of international initiatives related to Sustainable Materials Management - 2008
Overzicht en algemene data (korte beschrijving, objectieven, resultaten, relevantie voor SMM…) ivm internationale initiatieven rond SMM.
OECD Trade Policy Paper - Export Restrictions on Strategic Raw Materials and their Impact on Trade and Global Supply - 2010
Studie hoe exportbeperkingen handel en voorziening van bepaalde metalen en mineralen (geografische geconcentreerde, technologische materialen met beperkte substituten) beïnvloedt. Case studies illustreren dat deze restricties niet steeds hun doel bereiken (bv.
14 milieubescherming), en dat ze bovendien een extra risico vormen voor de industrie wat kan leiden tot een beperking van nieuwe investeringen. OECD Trade Policy Study - The Economic Impact of Export Restrictions on Raw Materials - 2010
Studie over de impact van exportbeperkingen (cf. Trade Policy Paper).
Vlaanderen
OVAM (Overheid)
http://www.ovam.be/jahia/Jahia/pid/6
Vlaams Materialenprogramma
http://www.vlaamsmaterialenprogramma.be/
Plan C
http://www.plan-c.eu/
Steunpunt Duurzaam Materialenbeheer
http://steunpuntsumma.be/
KU Leuven MRC – onderzoekslijn SIM² en
http://set.kuleuven.be/mrc/sim2/sim2
onderzoeksafdeling Duurzaam Materialenbeheer
VITO afdeling Duurzaam Materialenbeheer
http://www.vito.be/VITO/NL/HomepageAdmin/ Home/WetenschappelijkOnderzoek/Materiaalte chnologie/
Vlaamse Regering - Materialendecreet Ontwerp van decreet betreffende het duurzaam beheer van materiaalkringlopen en afvalstoffen
VMP Actieplan - 2012
Plan C – Toekomstbeeld Duurzaam Materialenbeheer - 2007
Decreet omtrent efficiënt afval- en grondstoffengebruik met specifieke aandacht voor “het einde van afval”: wat zijn de voorwaarden voor afval om te beschouwd te worden als nieuwe grondstof/(bij)product. Actieplan van het Vlaams Materialenprogramma met beschrijving van de lange termijn doelstellingen, de organisatorische structuur van het VMP en een voorstel voor een actieplan voor duurzaam materialenbeheer in Vlaanderen op basis van 9 hefbomen om de transitie hiernaar te faciliteren: duurzaam design, slim samenwerken, slim investeren, betere regelgeving, duurzaam materialenbeheer in de bouw, duurzame chemie en kunststoffen in een continue kringloop, biogebaseerde economie, (kritieke) metalen in een continue kringloop en nieuwe materialen en materiaaltechnologieën. Toekomstvisie van Plan C, het Vlaamse Transitienetwerk voor duurzaam materialenbeheer, gestoeld op 5 pijlers: duurzaam materialenbeheer, ontwikkeling van slimme materialen en duurzame grondstoffen, het publiek wakkerschudden en doelgerichte dienstverlening.
15
APPENDIX F LITERATUUR - REFERENTIES Afghanistan Buries Riches – Sarah Simpson-Scientific American oct 2011 Bio Intelligence Service (2011) Study on coherence of waste legislation, Final report prepared for the European Commission (DG ENV). “Consensus Statement from Global Scientists on maintaining Human, Life Support Systems in the 21st Century” – Information for Policy Makers” 22/05/2013 " The circular Model - an overview" by Ellen Macarthur Foundation, 2012 (www.ellenmacarthurfoundation.org) Du, X. & Graedel, T. (2011) Uncovering the Global Life Cycles of the Rare Earth Elements. Scientific Reports "De Maakindustrie: Motor van Welvaart in Vlaanderen" KVAB-KTW rapport nr 17 - april 2013 Dubois, M., Van Acker, K., Claes, K., Putseys, L., Umans, L., De Groof, M., Wille, D., Vandeputte, A., Dons, V. & Vander Putten, E. (2012) MIRA (2012) Milieurapport Vlaanderen, Achtergronddocument 2012, Beheer van afvalstoffen. Mechelen: Vlaamse Milieumaatschappij De Villers, J., Verbeke, V., Debrock, K., Bouland, C. & Meurrens, A. (2009) Afval geproduceerd in het Brussels hoofdstedelijk Gewest -syntheserapport over de staat van het leefmilieu 2007-2008 - Brussel: Leefmilieu Brussel “Energy and Capital” 14/12/2012 European Environment Agency (2011) Earnings, jobs and innovation: the role of recycling in a green economy (EEA Report No 8/2011). Copenhagen Expert Working Group on "Raw Materials Scarcity as a Risk of Conflict and Impadiment to Development" Berlin-Germany - sept. 2006 ERT Report by the European Round Table of Industrialists, "Raw Materials in the Industrial Value Chain - an Overview" 2013 (www.ert.eu) EU-US Workshop on Mineral Raw Materials - Sep 2012-Brussels - Chr. Hagelücken-Umicore "Towards bridging the Materials Loop" Expert Working Group on Raw Materials Scarcity Development" Berlin-Germany 2006 Etc/Scp (2010) Europe as a Recycling Society, The European Recycling Map. Copenhagen: European Topic Centre on Sustainable Consumption and Production Curtis Stewart -III International Conference 'By-Product Metals in Non-Ferrous Metals Industry' Wroclaw- mei 2013 EPA Environmental utilisation space and reference values for performance evaluation, Weterings R, Opschoor JB, Tijdschrift voor milieukunde 9(1994)5, p. 221-228 Geological Stocks of Metals - April- 2011 http://en.wikipedia.org/wiki/Abundance_of_elements_in_Earth's_crust Graedel, T., Allwood, J., Birat, J. P., Reck, B. K., Sibley , S. F., Sonneman,G., Buchert, M.,& Hagelücken, C., UNEP (2011) Recycling Rates of Metals in International Resource Panel, .G.O.G.M.F. (ed.) Hague Center of Strategic Studies "Scarcity of Minerals - Strategic Security Issues - January 2010 Infrastructure, A Report of the Working Group on the Global Metal Flows to the International Resource Panel. UNEP. "The World Copper Factbook "- International Copper Study Group - 2012" IPCC-5th ASR : www.climatechange2013.org Materials Research Forum 2013 www.mrf.nl/index.php?id=34/standpunten.htm "Metalysis successfully produces titanium powder directly from ores ..." www.enterprise.cam.ac.uk / sep 2012 MAHB (Millennium Alliance for Humanity and the Biosphere) "Maintaining Life's Support Systems in the 21st Century" (consensus report of 500 scientists) 22 may 2013 Achzet B., Reller A.,Zepf V., (University of Augsburg) Rennie C.,(BP), Ashfield M., Simmons J., "Materials critical to the energy industry-an introduction" (ON Communications), 2011 (www.oncommunications.com)
16 National Academies Press - Commission on Geosciences, nvironment and Resources (CGER) "Mineral Resources and Sustainability: Challenges for Earth Scientists" 1996 "Precious Metals Handbook" Umicore AG &Co ISBN 978-3-8343-3259-2, Vogel Business Media GmbH&Co Wuerzburg-Germany 2012 - www.umicore.com Reuter, M., Hudson, C., Van Schaik, A., Heiskanen, K., Meskers, C. & Hagelüken, C. (2013) Metal Recycling: Opportunities, Limits, Reuter, M., Hudson, C., Van Schaik, A., Heiskanen, K., Meskers, C.Hagelücken, C. (2013) Metal Recycling: Opportunities, Limits, Infrastructure, A Report of the Working Group on the Global Metal Flows to the International Resource Panel. UNEP "Critical raw Materials for the EU" by the European Commission, DG Enterprise and Industry, the Ad-hoc Working Group on defining critical raw materials, 2010 Report #A7-0288/2011 by the Committee on Industry, Research and Energy, European Parliament, "Report on an effective raw Materials strategy for Europe" Rapporteur: Reinhard Buetikofer 2011 Shaheen E. Technology of environmental pollution control. 2nd ed. Tulsa, Oklahoma: Penwell Publishing Company; 1992. By-Product Metals in Non-Ferrous Metals Industry, Curtis Stewart, Head of Economics and Environment. ILZSG/INSG 3rd International Conference, Wroclaw May 15, 2013 Unep/Ilo/Ioe/Ituc (2008) Green jobs: Towards decent work in a sustainable low-carbon world, UNEP/ILO/IOE/ITUC UNEP International Panel on Sustainable Resource Management - Working Paper "Estimating Long-Run Geological Stocks of Metals" April 2011 US DOE Critical Materials Strategy (2010 & 2011); JRC, Oakdene Hills & HCSS (2011); IZT & Fraunhofer ISI (2009). Verstraete W. Recycling of critical metals by biometallurgy. KULv 2012 Wouters and Bol in "Materials Scarcity"-an M2i Study - (2009).
