Koormuziek van Josquin, Lassus, Poulenc en Duruflé. Zaterdag 16 november 2013, Waterstaatskerk Hengelo. 17 november 2013, Hofkerk Oldenzaal

Tuin der Lusten Koormuziek van Josquin, Lassus, Poulenc en Duruflé Zaterdag 16 november 2013, Waterstaatskerk Hengelo Zondag

17 november 2013, Hofkerk Oldenzaal Arte Vocale

onder leiding van Hans Noyens

Met medewerking van

Gijs van Schoonhoven, orgel Gijs Schoonhoven, orgel

Beeld en uitleg in Hengelo: Harry de Roij, kunsthistoricus Beeld en uitleg in Oldenzaal: Joke Klumper, kunsthistoricus

1

Programma Josquin des Prez (1450-1521)

Regretz chansons Mille regretz Coeurs desolez

Francis Poulenc (1899-1963)

Soir de Neige

Josquin des Prez (1450-1521)

Regretz chansons Parfons regretz Regretz sans fin

De grandes cuillers de neige La bonne neige Bois meutri La nuit le froid la solitude

Orgelintermezzo Louis Vierne (1870-1937)

Prélude

Francis Poulenc (1899-1963) Rolande Lassus (1532-1594)

Litanies à la Vierge Noire Hoogliedmotetten

Quam pulchra es Surge amica mea

Orgelintermezzo Jehan Alain (1911-1940)

Deuxième Fantasie

Maurice Duruflé (1902-1986)

Requiem

Agnus Dei Lux Aeterna Libera Me In paradisum

Rolande Lassus (1532-1594)

Hoogliedmotet

Osculetur me osculo O Doux parler

2

Tuin der Lusten (Drieluik Jeroen Bosch) Tuin der Lusten is één van de meest mysterieuze schilderijen uit de vaderlandse Renaissance schilderkunst. Er is zo goed als niets bekend over de herkomst, wie de opdrachtgever is geweest en hoe het drieluik geduid moet worden. Bronnen vermelden dat het begin 15e eeuw in het Paleis van de graven van Nassau in Brussel heeft gehangen; zo komt het ook in bezit van Willem van Oranje. Tijdens de Spaanse bezetting confisqueert Alva de bezittingen van Willem van Oranje en zo belandt het drieluik in Spanje; via verschillende omzwervingen komt het in bezit van Philips II, koning van Spanje; en tegenwoordig is dit typisch staaltje van middeleeuwse symbolische schilderkunst te bezichtigen in het Prado in Madrid. Aan de door een ontelbaar aantal figuren bepaalde beeldenwereld van deze schilderijen ligt een gehalte van symboliek ten grondslag die zou kunnen vermoeden dat Jeroen Bosch lid moet zijn geweest van de “Gemeenschap van Vrije (of Hoge) Geesten”. Deze sekte, die reeds voor de 14e eeuw bekend is, vereerde Adam als een nog van zonden vrije figuur die de mensheid terug zou kunnen leiden naar schuldeloosheid. Het doel van de sekte was door een combinatie van christelijke, heidense en volksreligieuze ideeën een paradijs op aarde tot stand te brengen. Dit paradijs wordt voorgesteld in het eerste binnenpaneel van de Tuin der Lusten; daarin geeft de kleurrijk weergegeven naaktheid van de figuren uitdrukking aan een Adameske onschuld. Naast het na te streven aardse paradijs vormt de ‘hel op aarde’ het onderwerp van het 3e paneel; het past binnen de traditie van de Oud-Nederlandse schilderkunst, die zich allereerst tot taak stelde het hemelse te vertalen in aardse werkelijkheden, om vervolgens de hel als waarschuwend teken aan de medemens voor te houden. In de ‘muzikale hel’, de titel van het 3e paneel, bereikt Bosch een ongeëvenaarde diepgang met zijn afbeeldingen van een afgrondelijke natuur met alle denkbare verschrikkingen, demonen, ondieren èn muziekinstrumenten! Met veelzeggende symbolen brengt hij de verdorvenheid en de duistere driften van de mensheid in al haar perversiteit tot een beeldende uitdrukking. De verdoemden ondergaan de verschrikkelijkste straffen en groepen mensen die gezamenlijk gestraft worden zijn afgebeeld gerangschikt naar zonde. Muziekinstrumenten zoals een draailier, een mandoline en een harp zijn als attributen van de zonde enorm uitvergroot en veranderd in martelwerktuigen. Een wit monster staat op uitgeholde boomstammen en met een eivormige romp, waarin zich een herberg bevindt, waar zondaars bediend worden door een heks. Zijn hoofd draagt een plateau, waarop demonen en heksen verdoemden eindeloos rondjes laten maken rondom een enorme doedelzak. De zondaars in de romp van deze boommens zijn vermoedelijk Vastenavondvierders. Het middenpaneel sluit aan op het paradijspaneel. Het landschap is vrijwel hetzelfde en bevat dezelfde vreemde rotsformaties en exotische flora en fauna. Op details is het middenpaneel echter compleet anders; zo bevat het onmogelijke elementen, zoals een plant, die uit een ei groeit, mansgrote vruchten, vliegende vissen en fabeldieren, zoals een griffioen. Het krioelt er van de mensen die naakt zijn afgebeeld. Opvallend is dat kinderen en oude mensen ontbreken. Onder de mensen bevinden zich ook mythische figuren zoals behaarde wilden, zeemeerminnen en zeeridders. Behaarde wilden waren in de kunst en literatuur van Bosch' tijd ongecultiveerde, goddeloze types, die in verband gebracht werden met een ongeremde seksualiteit terwijl de zeemeermin in Bosch' tijd gebruikt werd als zinnebeeld voor de verleiding. 3

De mensen op de voorgrond eten van enorme vruchten; volgens sommigen zijn de kersen, de aardbeien, de frambozen en de druiven niets anders dan de goddeloze symbolen van geslachtelijke lust. De appelvormige borst zou associaties oproepen met de vrouwelijke borst, terwijl de vogels ontucht en schande symboliseren, de zeevis wellust en angst en de schelp de vrouwelijkheid. Een bonte stoet mannen rijdt tegen de klok in om een vijver met vrouwen. Deze rondrit ontleende de schilder aan moraalliteratuur, waarin dergelijke rondritten gelijkgesteld werden met zondigheid en lustverslaving. In de achtergrond op het middenpaneel komen dezelfde wonderlijke rotsformaties voor als die op het linkerpaneel, ze worden wel de ‘burchten der ijdelheid’ genoemd. Uit het meer waar de fontein in staat ontspringen vier rivieren, wat een verwijzing zou zijn naar het paradijs. De rijkdom aan beelden is overweldigend; we zijn tegenwoordig haast niet meer gewend in één afbeelding zoveel betekenissen weer te geven. Maar het past in de iconografische traditie van de beeldende kunst der middeleeuwen om met beelden de mensheid te beleren; en het past in de kerkelijke traditie van de Middeleeuwen die inhoud een moraliserend gehalte te geven. Het is wel duidelijk dat Bosch met het schilderij de zondigheid van de mensheid aan de kaak stelt. Volgens de laatste inzichten zou het hier gaan om een ‘schijnparadijs’, waarin de mensheid zich waant in een situatie zoals die bestond voor de zondeval, zonder besef van gevaar en zonder kennis van goed en kwaad. Bronnen: Schilderkunst van A tot Z (1987); Wikipedia Waarom het drieluik als thema voor een programma met koormuziek? Op de eerste plaats is het een uitdaging om de thematiek die universeel is maar zo veelzijdig en fantasierijk is naar een muziekprogramma te vertalen. Hoewel de beelden niet bepaald eenduidig zijn, ademen ze toch ook een bepaalde sfeer: bizar, mysterieus, en ook een beetje donker en somber. Alsof er niet veel goeds te verwachten valt van de toekomst. Aan die gedachte, thematiek, passend bij zijn tijd, wil de kunstenaar uiting geven in de vorm van iets esthetisch, iets moois waarvan ook te genieten valt. In die zin is kunst een krachtig middel, niet alleen om uiting te geven aan donkerte en somberte, ook om er iets tegenover te stellen: iets moois, iets troostrijks, iets hoopvols. Een programma is gebaat bij balans en balans ontstaat door tegengestelden te verbinden, precies zoals ook in het drieluik gebeurt. Daarvoor moet je dus op zoek naar contrasten en naar verbindende stukken. Natuurlijk is het maken van die verbinding een persoonlijke aangelegenheid; er is niet één manier om dat te doen, dat doet iedereen op zijn eigen manier, afhankelijk van zijn eigen verhaal, stemming, zijn waarnemingen. Dus waar er gezocht is naar een zekere balans binnen het programma, daar is het natuurlijk altijd aan de luisteraar zelf om er een eigen betekenis, of zo u wilt, een eigen genotsgevoel aan te ontlenen. Ook koormuziek staat niet op zichzelf maar heeft een context en is ontstaan vanuit een tekst, een gebeurtenis of een overtuiging. Door muziekstukken en teksten bij elkaar te zetten in een concertprogramma, ontstaat vervolgens een andere context en betekenis. Door de muziekstukken te relateren aan de verschillende panelen in het drieluik sturen we dat natuurlijk een beetje, maar soms is het misschien wel prettig als luisteraar om wat richtingaanwijzers mee te krijgen. En misschien vindt u wel dat een muziekstuk ook op een heel andere plaats thuishoort. En als u daar allemaal niet van houdt: ook goed natuurlijk. Ieder kiest immers zijn eigen weg en besluit of hij links af wil, of rechtsaf… Hans Noyens

4

TOELICHTING BIJ HET PROGRAMMA Josquin- Regretz chansons Vooral de Habsburgse vorsten in Duitsland en Spanje functioneerden als beschermheren voor de Franco Vlaamse componisten en de meer gereserveerde hofcultuur vormde een vruchtbare bodem voor het Bourgondische chanson. Margaretha van Oostenrijk, landvoogdes van de Nederlanden in Mechelen, liet prachtige liedboeken maken door meesterkalligraaf Petrus Alamire, waaronder een groot liedboek met uitsluitend ’chansons de regretz’. In die chansons zijn de ongelukkige liefde of het liefdesverlangen, ontleend aan de hoofse cultuur, vaak het thema. Josquin des Prez (1450-1521) was de meest vooraanstaande en ook meest bewonderde van de Franco Vlaamse componisten van dit melancholische genre. Het welbekende Mille regretz was de lievelingsmelodie van Keizer Karel V, die door zijn tante Margaretha van Oostenrijk werd grootgebracht. Poulenc– Soir de Neige / Litanies à la Vierge Noire In de late jaren ’30 bleek Poulenc (1899-1963) een componist van een grotere ernst dan velen daarvoor hadden verwacht. Van grote invloed werd zijn samenwerking met de dichter Paul Eluard, zoals in Un Soir de Neige, dat tussen 24 en 26 december 1944 ontstond. Deze kleine koorstukken roepen het beeld op van een Kerst in oorlogstijd: de moedeloosheid, de eenzaamheid in koude nachten, de moeilijke dagen zonder vuur of hoop. Sneeuw is Poulencs symbool van onderdrukking, maar ook van het onderhuidse verzet, het geloof in de wederopstanding en in de kracht van de mens, die uiteindelijk zal triomferen. De dreiging van de tweede wereldoorlog viel samen met een grote persoonlijke crisis, waarbij de dood van een intieme vriend door een auto-ongeluk (1936) hem enorm aangreep. Poulenc maakte een pelgrimstocht naar Rocamadour waar het beeld van de Zwarte Maagd wordt vereerd. Hij had daar een mystieke ervaring, en schreef vervolgens in datzelfde jaar zijn Litanies à la Vierge Noire. Duruflé – Requiem Het oeuvre van Duruflé (1902-1986) is niet groot; hij was niet snel tevreden en bleef lang aan zijn composities schaven. De gregoriaanse gezangen, die hij veel had gezongen in de jaren op de koorschool in Rouen, waren een belangrijke inspiratiebron voor zijn muziek. Dit blijkt onder meer uit het veelvuldig gebruik van middeleeuwse kerktoonladders, waarin met name het gebruik van de frygische modus opvalt. Voor zijn requiem nam Duruflé de gregoriaanse dodenmis als uitgangspunt, terwijl hij de opzet van het requiem van Fauré overnam, evenals het optimisme tegenover de dood dat uit diens werk blijkt. Lassus – Hoogliedmotetten De teksten uit het Hooglied vormden voor componisten in de Renaissance een welkome aanvulling binnen het meestal strikt religieuze idioom waarin ze vaak genoodzaakt waren te componeren. Omdat ze vaak in dienst waren van de kerk of van een koninklijke, bisschoppelijke of pauselijke kapel, componeerden de Renaissance-toondichters hoofdzakelijk religieuze muziek. Misschien waren niet alle opdrachtgevers even gecharmeerd van deze poëtische liefdesteksten uit het Oude Testament, mogelijk waren er ook te weinig gelegenheden om de teksten een plaats te geven binnen de liturgische cyclus van het kerkelijk jaar. Het gebruik van de teksten beperkt zich hoofdzakelijk tot de feestdagen ter verering van de Heilige Maagd Maria. Rolande Lassus (1532-1594) was een uitermate productief componist, hij schreef maar liefst 53 missen en 1250 motetten, chansons en madrigalen, het grootste deel daarvan tijdens zijn verblijf aan de hofkapel van Albrecht V in München. 5

De uitvoerenden Arte Vocale, in 1999 voortgekomen uit het vroegere Twents Bachkoor, is een groep ervaren en geschoolde zangers en zangeressen, gespecialiseerd in het uitvoeren van muziek uit de renaissance en barok, met kennis van de oude uitvoeringspraktijk en een 'open mind' voor latere en hedendaagse muziek. Het koor werkt op projectbasis en streeft er naar om jaarlijks meerdere keren van zich te laten horen met aantrekkelijke programma's, telkens gewijd aan een thema. Arte Vocale heeft in haar bestaan al met verscheidene dirigenten gewerkt. Na het vertrek van Klaas Stok, vaste dirigent van wie na een lang samenwerkingsverband afscheid genomen moest worden, volgden projecten onder leiding van Jan Kruisselbrink, Els Dijkerman, Louis ten Vregelaar en Enrique López-Cortón. Met ingang van het najaar van 2008 staat Arte Vocale weer onder leiding van een nieuwe vaste dirigent: Hans Noyens. Hij leidde het koor al in meerdere projecten, onder andere 'Het huis van Gonzaga' met renaissancemuziek vanuit Mantua, 'Hemelse muziek uit Spanje' met de spectaculaire Missa scala aretina van Francisco Valls en het jubileumconcert 'drie eeuwen Magnificat'. Voor het project 'Europese monumenten in de koormuziek' ging Arte Vocale een succesvol samenwerkingsverband aan met het Vocaal Ensemble Zutphen waardoor het mogelijk was om werken uit te voeren in uiteenlopende bezettingen. Zo werden er dubbelkorige stukken gezongen, maar ook stukken voor zes-stemmig vrouwen- of mannenkoor. Ook zestienstemmige, nog niet eerder in Nederland uitgevoerde muziek van Pawel Lukaszewski stond op het programma. In het voorjaar van 2012 was een concert te beluisteren met muziek van het Iberisch schiereiland voor de Goede week. Het befaamde Bassano Quartet (blokfluiten) speelde hierbij tevens muziek van Spaanse bodem. Het jaar 2012 werd afgesloten met een sfeervol Adventsconcert ‘Lux Aurumque’ in samenwerking met verhalenverteller Wim Wolbrink. In het voorjaar 2013 bracht Arte Vocale het programma ‘Luci serene e chiare’ met oude en nieuwe koormuziek uit Italië. Uitgevoerd werd muziek van componisten zoals Roberto Tomassi, Claudio Monteverdi en Carlo Gesualdo, maar ook de religieuze muziek van Antonio Lotti die met veel gevoel voor dramatiek en expressie drie versies van het Crucifixus schreef: voor 6, 8 en 10 stemmen! Het summum van traditie vormde wel het Miserere van Gregorio Allegri uit 1630; dat wordt namelijk tot op de dag van vandaag op Goede Vrijdag nog steeds in de plaats van oorsprong, de Sint Pieter in Rome, gezongen!

6

Hans Noyens studeerde koordirectie bij Cees Rotteveel aan het Brabants Conservatorium en piano aan het Conservatorium in Maastricht. Tevens volgde hij de studie Muziekwetenschappen aan de Universiteit Utrecht. Na het behalen van het diploma UM Koordirectie zette hij zijn studie voort bij Eric Ericson in Stockholm. Hij volgde cursussen bij o.a. Frieder Bernius, Daniel Reuss en Jos van Veldhoven. Als zanger was hij actief bij ensembles als Currende (Brussel), Cappella Amsterdam en de Nederlandse Bachvereniging. Bij de NPS was hij programma-samensteller voor Radio 4. Momenteel werkt hij als adviseur vocale muziek bij Kunstfactor, het landelijk sectorinstituut voor de amateurkunst. Naast Arte Vocale dirigeert hij het Waterlands Kamerkoor uit Purmerend, het projectkoor Rosa uit Utrecht en de ensembles Quintessens en ‘Eén voor twaalf’. Als docent koordirectie is hij verbonden aan de Meerjarige Dirigenten Opleiding in Utrecht (MDO). In juni kwam onder zijn redacteurschap het Handboek van Koormuziek uit, een boek over de geschiedenis en ontwikkelingen van de koormuziek.

Gijs van Schoonhoven, geboren 1953, studeerde orgel, kerkmuziek en muziektheorie aan het Arnhems Stedelijk Conservatorium Hij is als kerkmusicus verbonden aan het MST Enschede en is tevens stadsorganist van Enschede. Tot voor kort was Gijs van Schoonhoven docent voor orgel en kerkmuziek aan het ARTEZ-Conservatorium. Daarnaast gaf hij workshops en masterclasses aan de conservatoria te Riga, Birmingham, Weimar, Sofia en Lódz. Gijs is een veelgevraagd begeleider en concerterend organist. Hij heeft zich gespecialiseerd in het op orgel improviserend begeleiden van geluidloze films uit het begin van de 20e eeuw.

7

Drs. Harry de Roij studeerde kunst- en architectuurgeschiedenis aan de Rijksuniversiteit Utrecht, (specialisatie Architectuurgeschiedenis en Romantiek). Sedert een reeks van jaren is hij de trotse medebezitter van een galerie aan huis. Zijn functies: suppoost, interieurverzorger, collectiebeheerder, taxateur en vooral docent. Honderden cursisten volgden reeds een of meer van de door hem zelf samengestelde curricula. “Kunst staat nooit los van haar maatschappelijke, historische, religieuze en historische context,” meent Harry. Je moet de geestesgesteldheid van een tijdsgewricht kunnen doorgronden, de sociale context kennen en je kunnen verplaatsen in de soms complexe religieuze en filosofische discussies. Hierdoor gaan de ‘mysterieuze’ kunstvoorwerpen leven, worden ze toegankelijker. Harry’s doel is dat je kunstvoorwerpen anders gaat zien, er meer van gaat genieten! De kunstgeschiedenis vertelt ons een boeiend verhaal. Een verhaal van mensen vooral. Harry is een begenadigd, enthousiasmerend verteller die vaak met een metafoor of een humoristische anekdote de ogenschijnlijk zwaarte weet te relativeren, en kunst als levensverluchtiging ziet. Kunst met een knipoog dus!

Wie is Joke Klumper? Joke is docent kunstvakken op TCC De Thij in Oldenzaal. Ze geeft les in Culturele en Kunstzinnige Vorming in 4VWO en voor leerlingen die een kunstvak in hun examenpakket gekozen hebben; beeldende vorming (praktijk) en Kunst algemeen (theorie). Kunst algemeen is de geschiedenis van de kunsten in de verschillende periodes. Hierbij gaat het niet alleen om het analyseren van de kunstwerken, maar ook om de invloed van politiek en religie op de kunstenaar en zijn werk. De middeleeuwen en de renaissance zijn onder andere regelmatig terugkerende examen onderwerpen en uit deze tijd komt ‘de tuin de lusten’ die besproken/ geïnterpreteerd gaat worden. Joke heeft de kunstacademie, 1e graads docentenopleiding, afgerond en kunstgeschiedenis gestudeerd. 8

Josquin des Prez ca. (1450-1521): Regretz chansons Mille regretz Mille regretz de vous habandonner Et deslonger vostre fache amoureuse Jay si grand dueil et paine douloureuse Quon me verra brief mes jours deffiner

Duizend weeklachten heb ik dat 'k u verlaat, En mij van uw bemind gelaat moet verwijderen. 'k voel zo’n diepe rouw en zulk smartelijk leed Dat men me 't leven weldra beëindigen ziet.

Coeurs desolez Coeurs desolez par toute nation, Assemblez deuil et lamentation Ne cherchez plus l’armoniance Lyre d’Orpheus pour vos résiouyssance, Mais plongez vous en desolation Cantus firmus Plorans Ploravit in nocte etr lacrimae eius in maxilis eius non est qui consoletur eam ex omnibus caris

Bedroefde harten in heel het land Stort u uit in rouw en klacht Zoek voor uw plezier geen harmonieën meer of Orpheus lier, Maar geef u over aan diepe droefheid (Klaagzangen) Wenend huilde zij in de nacht de tranen stroomden over haar wangen Niemand van haar dierbaren kon haar troosten

Francis Poulenc (1899-1963) : Un soir de neige I. De grandes cuillers de neige ramassent nos pieds glacés Et d'une dure parole Nous heurtons l'hiver têtu Chaque arbre a sa place en l'air Chaque roc son poids sur terre Chaque ruisseau son eau vive Nous nous n'avons pas de feu

Grote klonten sneeuw vergaren onze ijzige voeten En met een hard woord stoten wij op de koppige winter Elke boom heeft zijn plaats onder de hemel Elke rots zijn gewicht op aarde Elke beek zijn stromend water Wij, wij hebben geen vuur

II. La bonne neige le ciel noir Les branches mortes la détresse De la forêt pleine de pièges Honte à la bète pourchassée La fuite en flèche dans le coeur

De heerlijke sneeuw de zwarte hemel De dode takken de verlatenheid Van het woud vol valstrikken Schande zij het opgejaagde dier De vlucht als een pijl in het hart

Les traces d'une proie atroce Hardi au loup et c'est toujours le plus beau loup et c'est toujours Le dernier vivant que menace La masse absolue de la mort La bonne neige etc.

De sporen van een wrede prooi Vooruit wolf en het is altijd De mooiste wolf en het is altijd De laatst levende die bedreigd wordt door de absolute massa van de dood. De heerlijke sneeuw ...etc.

9

III. Bois meurtri bois perdu d'un voyage en hiver Navire où la neige prend pied Bois d'asile bois mort où sans espoir je rêve De la mer aux miroirs crevés Un grand moment d'eau froide a saisi les noyés La foule de mon corps en souffre je m'affaiblis je me disperse j'avoue ma vie j'avoue ma mort j'avoue autrui

Gekwetst bos verloren bos van een reis door de winter Schip waar de sneeuw vaste grond krijgt Bos van toevlucht dood bos waar ik droom zonder hoop Van de zee met de gebarsten spiegels Een groot ogenblik van koud water heeft de drenkelingen bevangen De massa van mijn lichaam lijdt eronder ik bezwijk ik raak verstrooid ik erken mijn leven ik erken mijn dood ik erken de anderen

Bois meurtri bois perdu Bois d'asile bois mort

Gekwetst bos verloren bos bos van toevlucht dood bos

IV. La nuit le froid la solitude On m'enferma soigneusement Mais les branches cherchaient leur voie dans la prison autour de moi l'herbe trouva le ciel On verrouilla le ciel ma prison s'écroula Le froid vivant le froid brûlant m'eut bien en main

De nacht de koude de eenzaamheid Ik ben zorgvuldig opgesloten Maar de takken zochten hun weg in de gevangenis om mij heen vond het gras de hemel Men vergrendelde de hemel mijn gevangenis stortte in De levendige kou de vurige kou had mij stevig in de greep

Josquin des Prez ca. (1450-1521) vervolg Regretz chansons Parfons regretz Parfons regretz et lamentable ioye Venez à moy, quielque part que je soye, Et vous hastez sans point dissimiler Pour promptement mon coeur executer, A fin qu’en deuil et larmes il ne noye.

Verzengend leed en beklagenswaardige vreugde Komt tot mij waar ik ook maar ben en haast u zonder u te verbergen om snel mijn hart in bezit te nemen, opdat het zich In rouw en tranen kan verdrinken.

Regretz sans fin Regretz sans fin il me faut endurer Et en grand deuil me doulant iours user Par ung rapport meschant dont fuz servie Mieulx me vouldroit de brief finer ma vie Qu’ ainsi sans cesse, tel doeleur muer

Eindeloos verdriet moet ik dragen En in diepe rouw moet ik mijn dagen slijten als gevolg van en trouweloze partner Liever zou ik snel mijn leven eindigen dan onophoudelijk een dergelijk verdriet voelen

10

Tout plaisir doncqs je veulx habandonner Alle plezier wil ik daarom achter me laten Plus nulx soulas je ne requirs donner Geen enkel soelaas wil ik meer zoeken Puisque ‘oil me foult souffrir par seule envie: Want enkel uit verlangen moet ik dragen: Regretz sans fin. Eindeloos verdriet.

Orgelintermezzo:

Louis Vierne (1870-1937)

Prélude

Francis Poulenc (1899-1963) : Litanies à la Vierge Noire Seigneur, ayez pitié de nous. Jésus-Christ,ayez pitié de nous. Jésus-Christ, écoutez-nous. Jésus-Christ, exaucez nous. Dieu le Père, créateur, ayez pitié de nous. Dieu le Fils, rédempteur, ayez pitié de nous. Dieu le Saint-Esprit, sanctificateur, ayez pitiéde nous. Trinité Sainte, qui êtes un seul Dieu, ayez pitié de nous. Sainte Vierge Marie, priez pour nous. Vierge, reine et patronne, priez pour nous. Vierge que Zachée le publicain nous a fait connaître et aimer, Vierge à qui Zachée ou Saint Amadour éleva ce sanctuaire, priez pour nous.

Heer, erbarm U onzer. Jezus Christus erbarm U onzer. Jezus Christus luister naar onze smeekbeden. Jezus Christus, verhoor ons gebed. God de Vader, Schepper, erbarm U onzer. God de Zoon, Verlosser, erbarm U onzer. God de Heilige Geest, die ons heiligt, erbarm U onzer. Heilige Drie-eenheid, die één God zijt, erbarm U onzer. Heilige Maagd Maria, bid voor ons. Maagd, Koningin en Beschermvrouwe, bid voor ons. Maagd, die wij kennen en beminnen door toedoen van Zacheüs, de tollenaar, Maagd, voor wie Zacheüs of Sint Amadour dit toevluchtsoord heeft gesticht, bid voor ons.

Reine du sanctuaire, que consacra Saint Martialet où il célébra ses saints mystères, Reine près de laquelle s’agenouilla Saint Louis vous demandant le bonheur de France, priez pour nous. Reine, à qui Roland consacra son épée, priez pour nous. Reine, dont la bannière gagna les batailles, priez pour nous. Reine, dont la main délivrait les captifs, priez pour nous. Notre Dame, dont le pélerinage est enrichi de faveurs spéciales. Notre Dame, que l’impiété et la haine ont voulu souvent détruire.

Koningin van het heiligdom, gewijd aan Sint Martialis en waar hij hoogmissen vierde, Koningin, voor wie de Heilige Lodewijk knielde toen hij U om voorspoed voor Frankrijk vroeg, bid voor ons. Koningin, aan wie Roland zijn zwaard wijdde, bid voor ons. Koningin, wier banier veldslagen won, bid voor ons. Koningin, wier hand gevangenen bevrijdde bid voor ons. Onze Lieve Vrouwe, die ons bijzondere gunsten schenkt op onze bedevaart. Onze Lieve Vrouwe, die dikwijls door goddeloosheid en haat werd bedreigd.

11

Notre Dame, que les peuples visitent comme autre fois, priez pour nous. Agneau de Dieu, qui effacez les péchés du monde, pardonnez-nous. Agneau de Dieu, qui effacez les péchés du monde, exaucez nous. Agneau de Dieu, qui effacez les péchés du monde, ayez pitié de nous. Notre Dame, priez pour nous. Afin que nous soyons dignes de Jésus-Christ.

Onze lieve Vrouwe, die zoals destijds door de volkeren wordt bezocht, bid voor ons. Lam Gods, dat wegneemt de zonden der wereld, vergeef ons. Lam Gods, dat wegneemt de zonden der wereld, verhoor ons. Lam Gods, dat wegneemt de zonden der wereld, erbarm U onzer. Onze Lieve Vrouwe, bid voor ons, opdat wij Jezus Christus waardig zijn.

Lassus (ca. 1530-1594): Hoogliedmotetten Quam pulchra es Quam pulchra es et quam decora, carissima, en in dliciis! Statura tua assimilata est palmae, et ubera tua botris. Dixi: ascendam in palmam, et aprehendam fructus eius; et erunt ubera tua sicut botri vinea, et odor oris tui sicut malorum. Guttur tuum sicut vinum optimum, dignum dilecto meo ad potandum, labiisque et dentibus illius ad ruminandum. (Hooglied 7:7-10)

Hoe mooi ben je mijn liefste, hoe bevallig bekoorlijk! Je gestalte is zo slank als een palm, je borsten zijn als druiventrossen. Ik dacht bij mijzelf: ik klim in palm en pluk de dadels; laat je borsten als de trossen van de wijnstok zijn, de reuk van je adem als de geur van kweeappels en je mond als zoete wijn. De wijn moet vloeien voor mijn lief, naar binnen druppelen tussen zijn lippen en tanden.

Surge amica mea Surge amica mea en veni. Iam hiems transiit, imber abiit et recessit, flores apparuerunt in terra nostra, tempus putationis advenit Surge propera amica mea, speciaosa mea et veni, columba mea in foraminibus petrae, in caverna maceriae. Ostende mihi faciem tuam, sonet vox tua in auribus meis. Vox enim tua dulcis et facies tua decora

Sta op, mijn vriendin, kom toch mijn mooiste reeds is de winter voorbij, de regen is weg en verdwenen, de bloemen zijn er weer in ons land. De tijd van het snoeien is aangebroken. Sta op mijn vriendin, kom toch mijn mooiste! Mijn duif, verscholen in de spleten van de rots, in de holten van de bergwand, laat mij je gezicht zien, laat mij je stem horen, want je stem is mooi, je gezicht lieftallig.

(Hooglied 2:11-14)

Orgelintermezzo:

Jehan Alain (1911-1940)

12

Deuxième Fantasie

Duruflé (1902-1986): delen uit Requiem Agnus Dei Agnus Dei, qui tollis peccata mundi, miserere nobis. Agnus Dei, qui tollis peccata mundi, miserere nobis. Agnus Dei, qui tollis peccata mundi, dona nobis requiem.

Lam Gods, dat wegneemt de zonden der wereld, ontferm U over ons. Lam Gods, dat wegneemt de zonden der wereld, ontferm U over ons. Lam Gods, dat wegneemt de zonden der wereld, Geef ons de eeuwige rust.

Lux aeterna Lux æterna luceat eis, Domine, cum sanctis tuis in æternum, quia pius es. Requiem æternam dona eis, Domine; et lux perpetua luceat eis.

Laat het eeuwig licht op hen schijnen, O Heer voor eeuwig bij uw heiligen, omdat Gij liefdevol zijt. Schenk hun eeuwige rust, O Heer; en laat het eeuwig licht op hen schijnen.

Libera me Libera me, Domine, de morte aeterna in die illa tremenda quando coeli movendi sunt et terra, dum veneris judicare saeculum per ignem. Tremens factus sum ego et timeo, dum discussio venerit atque venture ira: quando coeli movendi sunt et terra.

Heer, bevrijd mij van de eeuwige dood op die verschrikkelijke dag, wanneer hemel en aarde geschokt zullen worden, wanneer Gij met vuur de wereld komt oordelen. Ik beef, en ik ben bang, voor het oordeel dat zal komen, en voor de naderende toorn, wanneer hemel en aarde geschokt zullen worden.

In Paradisum In paradisum deducant te angeli; in tuo adventu suscipiant te martyres et perducant te in civitatem sanctam Jerusalem. Chorus angelorum te suscipiat et cum Lazaro, quondam paupere, aeternam habeas requiem.

Mogen de engelen u geleiden naar het paradijs; dat de martelaren bij uw komst u zullen ontvangen en u binnenleiden in de heilige stad Jeruzalem. Moge het koor van de engelen u ontvangen en moge u met Lazarus, eens een arme, de eeuwige rust ontvangen.

Lassus (ca. 1530-1594): vervolg Hoogliedmotetten - chansons Osculetur me osculo Osculetur me osculo oris sui: quia meliora sunt ubera tua vino, fragrantia unguentis optimis, oleum effusum nomen tuum, ideo adulescentulae dilexerunt te. Trahe me post te, curremus in odorem

Overstelp mij met kussen van je mond, want je liefkozingen zijn zoeter dan wijn. Je zalven zijn heerlijk om te ruiken en de klank van je naam is als een rijk parfum; daarom hebben de meisjes je lief. Trek mij mee laten we 13

unguentorum tuorum. Introduxit me Rex in cellaria sua: exultabimus et laetabimur in te memores uberum tuorum super vinum: Recti diligunt te.

vluchten, neem mij mee, koning, in je vertrekken! Wij willen juichen, ons over jullie verblijden, wij willen zingen over jullie liefde, zoeter dan wijn: iedereen moet wel van jullie houden!

(Hooglied 1:1-3)

O Doux parler O doux plarler, dont l’apast doucereux Nourrit encore la faim de ma mémoire O front, d’amour le trofée et la gloire O doux souris, O baisers savoureux!

Oh zoete woorden, waarvan de aangename smaak immers nog de honger van mijn herinnering voedt, Oh voorhoofd, stralenkrans en trofee van de liefde Oh zoete glimlach, zalige kussen!

O cheveuwx d’or, O costault plantureux De liz, d’oeillets, de porphyre en d’ivoire! O feux jumeaux dont le ciel me fit boire A si long traits le venin amoureux!

Oh gouden haarlokken, oh boezems bedekt met Lelies, met anjelieren van porfier en ivoor! Oh vlammend paar ogen waarvan de lucht met flinke teugen het vergif van de liefde laat drinken!

O vermeillons! O perlettes encloses! O diamants! O liz porprées de roses! O chant qui peux les Scythes émouvoir

Oh romein rode lippen, oh verborgen parels Oh diamanten, lelies purper als rozen! Oh gezang dat zelfs de Scythen ontroert!

Et dont l’accent dans les âmes deure. Et dea! Beautéz, reviendra jamais l’heure Qu’entre mes bras je vous puisse ravoir?

En waarvan de klank in de ziel overleeft, En ach, schoonheden, komt ooit het uur weder dat ik je weer in mijn armen mag sluiten?

14

Geachte muziekliefhebber, Arte Vocale is al 13 jaar een gewaardeerd ensemble in Hengelo. Om aantrekkelijke en kwalitatief goede concerten te kunnen geven maakt Arte Vocale hoge kosten. Denkt u daarbij aan de kosten van kerkhuur, solisten en partituren. De opbrengst van de entreekaartjes zijn hierbij vaak niet voldoende om deze kosten te dekken. Voor grotere projecten is het koor dan ook afhankelijk van subsidies en donateurs. De komende jaren staan er diverse bijzondere projecten op ons verlanglijstje. Om deze ambitieuze projecten te kunnen uitvoeren is uw steun is van harte welkom. Wilt u Kamerkoor Arte Vocale financieel ondersteunen, maakt u dan een bedrag van Euro 25,- of meer over op: Rekening 59.05.83.859 t.n.v. Kamerkoor Arte Vocale te Hengelo, onder vermelding van ‘Donateurbijdrage’. Uiteraard staat hier ook iets tegenover! Als donateur van ‘Arte Vocale’ informeren wij u tijdig over komende uitvoeringen. Doneert u meer dan 50 euro, dan ontvangt u ook nog 2 vrijkaartjes per jaar. Bent u geïnteresseerd in een donateurschap en wilt u meer weten, stuur dan een berichtje naar [email protected]. Wij nemen dan contact met u op. Zie voor nader informatie ook onze website: www.kamerkoorartevocale.nl Wij zien uw positieve reactie met belangstelling tegemoet!

15

Arte Vocale in project Arte Vocale werkt op projectbasis en staat per project open voor deelname van nieuwe zangers en zangeressen. Het volgende project, dat start in januari 2014, is getiteld ‘Uit de bibliotheek van Brahms’. Johannes Brahms bezat een uitgebreide bibliotheek met werken van componisten zoals onder meer Heinrich Isaac en Bach. Dit programma is samengesteld uit werken die hij daadwerkelijk in zijn bezit heeft gehad, aangevuld met composities van eigen hand en tijdgenoot Joseph Reinberger. Belangstellende zangers kunnen zich hiervoor aanmelden. U kunt dit doen bij: Adi Hogeboom (voorzitter), 053-4312516 of [email protected].

Aan dit concert werken mee: Sopranen Hilde Feil

Susan Klein

Margret Meen

Anita van der Molen

Carla Nieuwenhuis

Karin Pranger

Mieke ten Thije

Ineke van der Werf

Viola Zwart

Marjanka Groen

Adi Hogeboom

Hilly Harder

Hetty Jonker

Gerdien Lievers

Riemke Oude Alink

Hylke Banning

Gé Kooijman

Tonny Lievers

Henk Stoeten

Hans Versteeg

Alten

Alie Smelt Tenoren

Bassen Vincent Bijvanck

Kees Benink

Paul Bonenkamp

Peter van den Heuvel

Jos Remkes

Jaap Vonk

16

17

18

Boergondisch.nl Vleesveeboerderij Erve Elferman

Erve Elferman is een vleesveeboerderij gelegen in het dal van de Dinkel, een van de laatste natuurlijke kronkelende riviertjes in Nederland. Het bedrijf van Harrie en Suze Boomkamp heeft zich gespecialiseerd in hoogwaardig rundvlees. In de lommerrijke weiden rondom het eeuwenoude bedrijf grazen daarom de tarwekleurige Limousins. Dit bijzondere vleesras is oorspronkelijk afkomstig uit het departement Haute Vienne in de omgeving van de stad Limoges. In het prachtige landschap groeien de kalveren acht maanden op aan de zijde van hun moeder. De moedermelk met de grassen en vele kruiden zijn er in overvloed aanwezig. Erve Elferman staat te boek als een van de oudste boerderijen van Twente. Het erf werd al genoemd in 1473. Het huidige bedrijfspand staat op de monumentenlijst. De boerderij beschikt over een ambachtelijke slagerij en een keuken waar diverse vleesgerechten worden bereid en verpakt. Het Dinkeldalvlees van Erve Elferman is van onbetwiste topkwaliteit. Precies zoals rundvlees moet zijn eerlijk en gezond. Als u thuis het vlees op de juiste wijze bereidt, wordt eten weer genieten.

Mogen wij u uitnodigen om eens met Limousin kennis te maken?

19

’

20

21

Sinds 1939 Kwaliteit, veiligheid & milieu Referenties Contact

Schildersbedrijf Scholten-Franke B.V. Nieuwstraat 81 7572 BZ Oldenzaal T 0541 515362 M 06 10885775 (John Franke)

Ervaren vakmensen met een passie voor het schildersvak. Of het nu om een nieuwbouw of klassieke woning of bedrijfspand gaat, door onze ruime ervaring kunnen wij voor elk project een mooi stuk schilderwerk verrichten.

Een van onze werkzaamheden is het repareren, vervangen en plaatsen van glas in de ruimste zin van het woord. Hierbij geldt ook weer; voornamelijk particulier werk, hoewel wij regelmatig voor grotere opdrachtgevers werken.

Heeft uw pand een reinigingsbeurt nodig door middel van hogedruk? Of op zoek naar een betonbehandeling? Neem gerust contact met ons op.

22

Of het nu gaat om uw woonkamer, slaapkamer, zolder, hal, trapopgang, wij zorgen voor een "perfecte" wandafwerking. U kunt bij ons terecht voor diverse soorten wandafwerking.

23

Deze concerten zijn mede mogelijk gemaakt door:

- Boergondisch.nl Vleesveeboerderij Erve Elferman

Boergondisch.nl - Elferink Bouwgroep

- Teakhouse Kötter werelds wonen

- Ster Kozijn

- Scholten-Franke B.V.

- Kip Installatiebedrijf B.V.

- Gemeente Hengelo

24