Koersen op karakter. Economische Visie Dronten 2015

Koersen op karakter Economische Visie Dronten 2015

Inhoud Voorwoord

5

1 Een economie met toekomstwaarde

7

2 Bereikbare banen voor inwoners

13

3 Kennis en kunde in Dronten

19

4 Ruimte voor ondernemerschap

23

5 Robuuste bedrijventerreinen

29

6 Gemeente ‘partner in business’

33

7 Geraadpleegde personen en literatuur

37

1.1 Dronten geeft ondernemerschap de ruimte 1.2 Profiel van de Dronter economie 1.3 Leven en werken horen bij elkaar 2.1 Groei in wonen, werken en pendelen 2.2 Banengroei is speerpunt 2.3 Keuzes 3.1 Iedereen is nodig 3.2 Investeren in 3xO 3.3 Keuzes

4.1 Naar een ‘entrepreneurial economy’ 4.2 Dronten: MKB-vriendelijke gemeente 4.3 Keuzes

5.1 Groeien doet een bedrijf op een bedrijventerrein 5.2 Meer mooie bedrijventerreinen 5.3 Keuzes 6.1 Bouwen aan een ondernemende cultuur 6.2 Relatiebeheer gaat voorop 6.3 Keuzes 7.1 Geraadpleegde personen 7.2 Geraadpleegde literatuur

Koersen op karakter – Economische Visie Dronten 2015

7 8 9

13 14 16

19 19 21

23 23 26 29 29 31

33 34 35 37 38

3

Voorwoord In 1962 arriveerden de eerste bewoners in Dronten. Samen met vele anderen hebben deze pioniers de polder in cultuur gebracht. Inmiddels bestaat de gemeente Dronten uit drie kernen en wonen er bijna 40.000 mensen, zijn er meer dan 3.000 bedrijven en hebben we 15.000 banen in de gemeente. Het is enorm wat er in vijftig jaar tot stand is gebracht. Vruchtbare bodem

Sinds 1962 is er dus veel veranderd in Dronten. Dat zal de komende tijd niet anders zijn: we blijven in Dronten ruimte geven aan nieuwe initiatieven, plannen, ideeën. Bij deze continue vernieuwing houden we twee zaken voor ogen: ons Dronter karakter (wie we zijn) en onze kracht (wat we hebben). Vanuit die basis willen we groeien en anderen interesseren voor Dronten. In deze economische visie staat één gedachte centraal: we koesteren het bestaande bedrijfsleven. Met deze visie willen we dan ook investeren in het gevoel dat het goed ondernemen is in Dronten. Daarmee ontstaat meteen de voedingsbodem voor nieuwe creativiteit bij burgers en bedrijven. We heten nieuwe ondernemers van harte welkom. Samen een visie ontwikkelen

De ontwikkelingen in Dronten gaan snel en vragen daarom telkens om een actueel kader. De vorige economische visie ‘Het werkt in Dronten’ dateert van 2003. Deze nieuwe economische visie geeft tot 2015 concrete handvatten voor de gemeente in het faciliteren van de Dronter economie. We zetten in dit stuk de koers uit. De economische visie is in samenspraak met ondernemers, maatschappelijke organisaties en overheden tot stand gekomen. Zonder hun bijdragen was deze visie niet ontstaan. We hebben onze kennis geput uit interviews, brainstormsessies, enquêtes en de wetenschappelijke know-how van Nicis Institute uit Den Haag. We zijn een ieder dank verschuldigd voor zijn of haar inbreng. Tegelijk hopen we dat deze samenwerking beklijft, want dat is nodig om resultaten te boeken.

J.Ph. Engelvaart, Wethouder Economische Zaken Februari 2010

4


5

1 Een economie met toekomstwaarde 1.1 Dronten geeft ondernemerschap de ruimte In deze economische visie staat het vestigingsklimaat voor ondernemers centraal. We doen voorstellen om het ondernemen in Dronten aantrekkelijk te maken en te houden. Dat doen we niet voor niets. Ondernemers hebben een belangrijke plaats in Dronten: ze zorgen voor banen, stageplaatsen, winkels, voorzieningen, sponsoring, innovatie en identiteit. Het doel van deze visie is daarom de voorwaarden te scheppen voor een concurrerend vestigingsklimaat, waarin ondernemerschap de ruimte krijgt. Horizon 2015

In de gemeente Dronten zijn we altijd bezig met vooruitzien. We hebben ambitie, zien kansen voor groei en we gaan daarin soms ongebaande wegen. Onze verwachtingen, wensen en doelen hebben we tot uitdrukking gebracht in de Toekomstvisie 2025 Dronten, ontdek die ruimte. Bij het schrijven van de visie op lokale economie was de Toekomstvisie een belangrijke inspiratiebron. We richten ons in deze economische visie op 2015. Daarmee ligt de horizon in dit dynamische speelveld niet al te ver weg. Dronter economie is geen eiland

Gezien de huidige economische situatie heeft het geen zin de blik verder dan 2015 te richten. De lokale economie is een open economie, we zijn afhankelijk van invloeden van buitenaf. Dit geldt niet alleen voor de nationale conjunctuur. Ook ontwikkelingen op mondiaal niveau, zoals klimaatverandering en energieschaarste, hebben gevolgen voor het lokale bedrijfsleven. De economische visie is dus zeker geen voorspelling van de toekomst tot 2015. Onze sturingsmogelijkheden zijn beperkt. Rol van betekenis

Met onze begrensde mogelijkheden is niet alles gezegd. We hebben de overtuiging dat we als lokale overheid een rol van betekenis spelen. In deze visie benoemen we onze bijdrage op het gebied van wonen, onderwijs, reïntegratie van niet-werkende werkzoekenden, bedrijventerreinen, bereikbaarheid, dienstverlening, planologie, innovatie en marketing. We hebben veel kansen om het verschil te maken tussen groei of krimp, samenhang of tegenwerking, dynamiek of stilstand.

6


7

1.2 Profiel van de Dronter economie In deze economische visie staat wat we beogen met de Dronter economie. Maar wat is onze uitgangspositie? We geven u een profielschets van de economie zoals die nu in Biddinghuizen, Dronten en Swifterbant te vinden is. Kleinschalig en divers

De economie in de gemeente Dronten is te typeren als een kleinschalige economie met een krachtig midden- en kleinbedrijf. Twee op de drie banen komt voor rekening van bedrijven met minder dan vijftig werknemers. Deze kleinschalige opzet geeft de economie een stevige basis. Veel bedrijven hebben een lokaal verzorgende functie. Andere bedrijven concurreren op bovenlokaal niveau en excelleren op het gebied van innovaties in de metaalsector, kruidenindustrie, dienstverlening of landbouw.

Verdeling werkgelegenheid naar bedrijfsgrootte

Verdeling werkgelegenheid naar bedrijfstak

Aandeel % in totaal aantal banen

0%

5%

10%

15%

20%

Aandeel % in totaal aantal banen 25%

30%

35%

40%

0%

5%

10%

15%

20%

25%

30%

35%

40%

Eenmansbedrijven

Bron: Provincie Flevoland

Landbouw en visserij


BedrijfsgrootTe

2 tot 10 banen Industrie en nutsbedrijven

10 tot 50 banen

50 tot 100 banen Bouw

gemeente Dronten 100 of meer banen

provincie Flevoland Handel en horeca

Onbekende omvang

Vervoer en communicatie

gemeente Dronten

De werkgelegenheid is evenwichtig verspreid over de verschillende sectoren. De agrarische sector springt er wel uit: deze sector heeft relatief een groot aandeel in de werkgelegenheid van Dronten. In de top tien van grootste bedrijven zijn vooral de sectoren zorg, onderwijs en recreatie en toerisme vertegenwoordigd. De agrarische hogeschool CAH Dronten, FlevOnice en Walibi World hebben een nationale uitstraling en zijn beeldbepalend voor de Dronter economie. Ruimte genoeg

De gemeente Dronten beslaat totaal 42.000 hectare. 33.500 hectare is landoppervlak. Daarvan wordt 75% gebruikt voor agrarische doeleinden. De werkfunctie is ruimtelijk gezien dus dominant in Dronten. Aan de oostkant van Dronten ontwikkelt zich langs de randmeren daarnaast een sterk recreatief-toeristisch cluster. De bedrijventerreinen nemen in het stedelijk gebied ook een prominente plaats in: totaal 300 hectare. Regionale economie

De economie van Dronten doet verder mee in de regionaal-economische ontwikkeling van Flevoland. De arbeidsmarkt is regionaal, de detailhandel heeft een regionale aantrekkingskracht en verbeteringen in de regionale infrastructuur hebben positieve consequenties voor Dronten. Zo verbindt de Hanzelijn Dronten op een nieuwe manier met economische centra als Amsterdam en Zwolle.

8

Bedrijfstak

provincie Flevoland

Beeldbepalend

Nederland Zakelijke dienstverlening

Overige dienstverlening

1.3 Leven en werken horen bij elkaar De economie is verbonden met vele onderdelen van de samenleving. Ondernemers bieden werk en inkomen. Winkeliers zorgen voor een compleet voorzieningenniveau. Met bedrijventerreinen, winkelcentra en akkers bepaalt de economie het aanzicht van de gemeente. Leven en werken staan dus niet los van elkaar, maar horen bij elkaar. Dat is de kerngedachte van deze economische visie. Op die manier willen we kleur geven aan ons doel om het vestigingsklimaat voor ondernemers te versterken. Economie met toekomstwaarde

In deze visie is de integrale aanpak essentieel: we kiezen voor het verbinden van thema’s als onderwijs, ecologie, werk, inkomen en ondernemerszin. De ontwikkeling van Dronten is een integrale opgave, waarbij we streven naar een goede samenhang tussen people, planet en profit. Concreet vraagt dit van bedrijven ook een bijdrage, op het gebied van werk, leefomgeving en kennis. Onze missie is een economie met toekomstwaarde: veerkrachtig, sociaal, duurzaam, kleinschalig en omgevingsbewust.


9

Samenwerking

Een keuze voor samenhangend beleid, betekent ook een keuze voor samenwerking. Tijdens het opstellen van deze economische visie is doorlopend overleg gevoerd met maatschappelijke partners op het gebied van wonen, werken, leren en recreëren. Een integrale visie begint met het verbinden van mensen en organisaties, zowel lokaal als regionaal, binnen de economische sector en daarbuiten. De ontwikkeling van Dronten is een gedeelde verantwoordelijkheid. Van ons mag u verwachten dat we dit als regisseur bewaken. We sluiten deze visie daarom af met gezamenlijk commitment rond vijf kernthema’s. Iedereen draagt bij aan Dronten.

Ondernemen binnen de samenleving Samenleving De samenleving is de basis van de economie. Tegelijk levert de economie een bijdrage aan de samenleving. Er ontstaat een kringloop, waarbij de economie en lokale samenleving elkaar versterken.

Banen

Winkels

Dynamiek

Economie met toekomstwaarde

Bestaande bedrijven

Startende bedrijven

Bedrijven van elders

Concurrerend vestigingsklimaat

Wonen

Samenleving

10

Onderwijs

Ruimte

2 Bereikbare banen 2

voor inwoners 2.1 Groei in wonen, werken en pendelen

Dronten heeft het vermogen te groeien. Dit in tegenstelling tot andere gemeenten, waar sprake is van krimp. De komende dertig jaar treedt in delen van Nederland een grote bevolkingskrimp op. In 25% van de gemeenten daalt het aantal inwoners tot 2040 met meer dan 2,5%. Dit blijkt uit de Regionale bevolkingsprognose 2009-2040 van het Planbureau voor de Leefomgeving (PBL) en het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS). Volgens deze prognose groeit Dronten tot 49.999 inwoners in 2040. Groeien in bevolking en banen

We zetten in op groei om de kernen leefbaar en aantrekkelijk te houden. Groei van het aantal inwoners is nodig voor het draagvlak van detailhandel, sport en onderwijs. In de Woonvisie staan de ingrediënten voor een groei naar 46.000 inwoners in 2020. Het sleutelwoord is kwaliteit. Kwaliteit in voorzieningen, leefmilieu, infrastructuur, onderwijs, landschap en stedenbouw. Ook werkgelegenheid is een belangrijke ‘attractiefactor’. Bevolkingsgroei gaat wat ons betreft niet zonder banengroei. Meer verzorgende dienstverlening

Er is een wisselwerking tussen wonen en werken. Banen trekken (nieuwe) inwoners aan. Werk is echter ook een gevolg van wonen. Uit onderzoek van het PBL blijkt dat een groei van het aantal inwoners tot meer banen in de verzorgende dienstverlening leidt. Er ontstaan meer banen bij overheid, scholen en detailhandel. Dit geldt niet voor alle sectoren. Bevolkingsgroei levert niet automatisch banengroei op bij de industrie, distributie en zakelijke dienstverlening. Dit zijn geen ‘bevolkingsvolgende’ sectoren. Arbeidsmarkt is regionaal

Voor inwoners en vestigers hoeven banen niet per se in de gemeente zelf aanwezig te zijn. Nederlanders zijn het laatste decennium steeds meer gaan pendelen tussen huis en werk. Deze pendel heeft meerdere oorzaken. Zo wisselen werknemers vaker van baan en blijft de woonplaats constant. Het aantal tweeverdieners stijgt. Vaak werken partners in verschillende gemeenten. De flexibilisering van de arbeidsmarkt en toenemende arbeidsparticipatie maken pendel tot een nationaal verschijnsel.

12


13

Groei door bestaande bedrijven

Bestaande inwoners en ondernemers vormen het fundament van de Dronter groei. Het aantrekken van nieuwvestigers heeft per saldo geen effect als andere inwoners en ondernemers de gemeente verlaten. Het komt er dus op aan gevestigde bedrijven blijvend te binden aan Dronten. Dat is de eerste reden om het bestaande bedrijfsleven te koesteren: we willen het banenverlies door vertrek van bedrijven terugdringen. De tweede reden om de focus te leggen bij het bestaande bedrijfsleven is dat veruit de meeste nieuwe banen voor rekening van gevestigde ondernemers komen. Groei vindt plaats van binnenuit. En de derde reden heeft te maken met wervingskracht: we zien de bestaande ondernemers als de beste ambassadeurs voor het aantrekken van nieuwe bedrijven die elders zijn gevestigd. Door het bestaande bedrijfsleven te koesteren, nemen de kansen om succesvol bedrijven te werven voor Dronten toe.

Ontwikkeling werkgelegenheid in Dronten

Uitgaande pendel van inwoners van Dronten

aantal banen (full- en parttime) 1989-2009 1989 1990

1991

1992 1993

1994

1995 1996

1997

1998 1999

2000

2001 2002 2003

2004

2005

2006 2007

2008 2009

16000


Landbouw en visserij


14000

Industrie en nutsbedrijven

12000 Bouwnijverheid

10000 8000

Handel en horeca

6000

Vervoer en communicatie

4000 Overige zakelijke diensten

2000

Onderwijs

0

Gezondheidszorg Overige diensten

1

2.2 Banengroei is speerpunt De werkgelegenheid is in de laatste decennia aanmerkelijk toegenomen in Dronten. In 2009 zijn er 15.000 banen geteld. De groei in werkgelegenheid is hard nodig om te voorzien in banen voor de groeiende beroepsbevolking. Steeds meer mensen willen betaald werk verrichten. De verhouding tussen de beroepsbevolking en het aantal fulltime banen drukken we uit in de werkgelegenheidsgraad. Deze graad is relatief laag in Dronten. We zijn dus geen echte werkgemeente. Dat is niet erg, zolang de groei van bevolking en banen in balans zijn. We streven naar evenwichtige groei.

7

2 5

3

Totale banendynamiek in Dronten

6

aantal banen (full- en parttime) 2001-2008 0

1000

2000

3000

4000

5000

6000

7000

8000

9000

10000

4

Oprichting en opheffing


Vestiging en vertrek

groei verlies saldo

Bestaand bedrijfsleven

14

1. Lelystad

absoluut: 2.650

aandeel: 25%

groei: +18%

Dronten

2. almere

absoluut: 1.000

andeel: 9%

groei: +14%

Ambulant – absoluut: 800 – aandeel 8% – groei: +14%

3. groot-amsterdam

absoluut: 700

aandeel: 6%

groei: +27%

Elders – absoluut: 1.500 – aandeel: 14% – groei: +30%

4. Utrecht

absoluut: 600

aandeel: 5%

groei: -6%

5. zeewolde

absoluut: 500

aandeel: 5%

groei: +67%

6. veluwe

absoluut: 1.900

aandeel: 18%

groei: +66%

7. noord-overijssel

absoluut: 1.100

aandeel: 10%

groei: -33%


15

Groei door nieuwe bedrijven

De grootste dynamiek zien we binnen bestaande bedrijven. Maar ook startende bedrijven dragen relatief fors bij aan de groei van werkgelegenheid in Dronten, meer dan bedrijven die verplaatsen of verhuizen naar Dronten. Vooral in de sectoren dienstverlening en handel is sprake van groei door starters. Als ‘bevolkingsvolgende’ sectoren zien we hier goede kansen voor verdere banengroei. Nieuwe, startende bedrijven in zakelijke en persoonlijke dienstverlening geven we daarom prioriteit. Woonwerkbalans

50% van de banen in Dronten wordt ingenomen door mensen die buiten Dronten wonen. 60% van de Dronter beroepsbevolking werkt buiten Dronten. We hebben dus te maken met een grote uitwisseling van arbeidskrachten op regionaal niveau. Deze woonwerkbalans is niet te sturen. Zeker niet nu de bereikbaarheid de komende tijd verder verbetert door de Hanzelijn en N23. De Dronter economie is van betekenis voor de regio en de regionale economie is van betekenis voor Dronten. Deze verwevenheid willen we verder versterken. Voor sommige inwoners van de gemeente is pendelen geen vanzelfsprekendheid. De uitgaande pendelstroom bestaat vooral uit mannen (66%) van 35 jaar of ouder (70%) met een middelbaar of hoger opleidingsniveau (85%). We concluderen dat banen in de regio voor vrouwen, jongeren en laagopgeleiden minder bereikbaar zijn. Dit vraagt om beschikbaarheid van banen in Dronten in sectoren als zorg, handel en industrie.

2.3 Keuzes In het licht van voorgaande ontwikkelingen en ambities maken we een aantal keuzes. 1. Werkgelegenheid als centrale ambitie

a. Het doel van deze visie is de randvoorwaarden te scheppen voor een concurrerend vestigingsklimaat. Als drijvende kracht achter deze doelstelling ligt onze ambitie om bereikbare banen voor onze inwoners te realiseren. b. De groei van werkgelegenheid moet gelijke tred houden met de groei van de beroepsbevolking. We streven naar een werkgelegenheidsgraad van 70%. De graad is nu 63%. c. Werkgelegenheid is onze voornaamste economische indicator. Dat betekent dat we veel minder belang hechten aan het maximaliseren van gronduitgifte op bedrijventerreinen. Dit gebruiken we niet langer als economische indicator. 2. Vestigingsklimaat moet bestaande bedrijven binden en nieuwe bedrijven boeien

a. Met werkgelegenheid als hoogste doel, zetten we in op een vestigingsklimaat waarin bestaande bedrijven uitstekend gedijen en nieuwe bedrijven de kans krijgen om een levensvatbare onderneming te starten. b. In het bijzonder hebben we aandacht voor bedrijven in de dienstverlenende sfeer. Dit sluit aan op de ‘bevolkingsvolgende’ bedrijvigheid en de behoefte aan banen voor doelgroepen die minder in staat zijn te pendelen. 3. Pendel is een feit

a. Het bereik van de Dronter economie gaat veel verder dan de gemeentegrenzen. We kiezen voor een lokale economie die in samenhang staat met de economieën van andere gemeenten. In regionaal perspectief is pendel geen issue. b. Dronten staat in verbinding met krachtige regio’s als de Noordvleugel, Veluwe en Zwolle. In die regionale economie heeft Dronten eigen kenmerken en kwaliteiten. Zeker met de Hanzelijn en N23 denken we een stevige bijdrage te kunnen leveren aan de regionaaleconomische ontwikkeling. We richten ons specifiek op de regio langs de Hanzelijn (Kampen, Lelystad en Zwolle) en de Noordwest-Veluwe.

16

3 Kennis en kunde 2

in Dronten 3.1 Iedereen is nodig

Met een groeiende, jonge beroepsbevolking heeft Dronten een sterke troef in handen. We denken dat een groot aanbod van gekwalificeerd personeel meer en meer een vestigingsfactor voor bedrijven is. Tot 2040 daalt de beroepsbevolking landelijk met maar liefst een miljoen mensen. De Commissie Arbeidsparticipatie (Commissie Bakker) heeft in 2008 daarom de noodklok geluid: de vraag naar arbeid overtreft het aanbod. Alleen een economie met een inzetbare beroepsbevolking heeft toekomst. Iedereen is nodig. Volgens de Commissie krijgen we de komende tijd te maken met meer werk en minder mensen. Naast kwantiteit gaat het om kwaliteit. Er wordt meer gevraagd van mensen en aanpassingsvermogen wordt steeds belangrijker. Zijn mensen in staat het werk te doen? De Commissie signaleert op dat vlak problemen: een op de acht jongeren verlaat de opleiding zonder startkwalificatie. Kern van het probleem is dat het (beroeps) onderwijs niet goed aansluit op de arbeidsmarkt. Dronten heeft een goede startpositie: we investeren in een attractief woonklimaat, de beroepsbevolking en arbeidsparticipatie nemen toe en de werkloosheid ligt op een laag niveau. De lage werkgelegenheidsgraad van Dronten biedt een kans: 18.000 inwoners willen twaalf uur of meer per week werken, 11.500 fulltime banen zijn er in Dronten beschikbaar. Dit overschot biedt concurrentiekracht, zolang de inhoudelijke kwaliteit ook op niveau is. De Commissie Bakker stelt Dronten voor een uitdaging.

3.2 Investeren in 3xO Werk gaat boven inkomen. Dit is de grondgedachte van het sociaal-economische beleid van de overheid. Dat is niet voor niets: werk en sociale participatie dragen bij aan het welzijn van mensen. Het legt de basis voor zelfredzaamheid en eigenwaarde. Daar komt bij dat werkloosheid en sociale inactiviteit het individuele niveau overstijgt: in sommige groepen en wijken wordt het overgedragen van de ene generatie op de andere. Alle reden dus om de inzetbaarheid van onze inwoners prioriteit te geven. Werkloosheid

In 2009 was het aandeel niet-werkende werkzoekenden van de beroepsbevolking in Dronten 5%, tegenover 7% in Flevoland en 6% in Nederland. Ten opzichte van het provinciale en nationale niveau is de werkloosheid onder de jeugd en laagopgeleiden in Dronten relatief laag. Het aandeel langdurig werklozen en werkloze personen van 45 jaar en ouder is echter hoger. Dit zien we ook terug in de samenstelling van de bijstandsklanten: 33% is jonger dan 40 jaar, de overige 67% is ouder dan 40 jaar.

18


19

Daarnaast is de gemeente samen met UWV Werkbedrijf verantwoordelijk voor de reïntegratie van werkzoekenden. In het bijzonder hebben we een verantwoordelijkheid in het kader van de Wet investeren in jongeren (WIJ). Werkloze jongeren die zich melden krijgen een leer-werkaanbod. Door middel van een participatiebudget kopen we gericht onderwijs in voor jongeren en andere volwassenen. Voor een duurzame arbeidsparticipatie moet de scholing aansluiten op de vraag van ondernemers.

Een leven lang leren

De helft van de mensen die in Dronten een uitkering volgens de Wet werk en bijstand (WWB) ontvangen, is aangewezen op zorg of onbetaald vrijwilligerswerk. Vooral personen ouder dan 40 jaar hebben geen reëel perspectief op betaald werk. Dit is een belangrijk signaal: Dronten loopt het risico dat vooral oudere mensen werkloos raken en in een langdurige uitkeringssituatie terecht komen. Mede in het licht van het verleggen van de pensioengerechtigde leeftijd naar 67 jaar, zien we de urgentie om te investeren in de ‘employability’ van oudere werknemers.

Ondernemers

De beste proeftijd is een stage. Dat geldt voor de student, maar zeker ook voor de ondernemer. Juist het kleinschalige bedrijfsleven in Dronten hecht daarom belang aan de inzet van stagiaires. Voor kleine ondernemers zijn de risico’s groot als werknemers toch niet blijken te functioneren. Het kan een belemmering zijn om werknemers aan te nemen. Een stage is daarom wederzijds heel nuttig. Van ondernemers verwachten we dan ook dat ze ruimte bieden aan stageplaatsen en leer-werkplekken. Ondernemers investeren graag in human capital. Dit sluit naadloos aan op goed werkgeverschap. De beroepsbevolking blijft alleen concurrerend als ondernemers ook bijdragen aan de kennis en kunde van hun personeel. Bij goed werkgeverschap hoort ook dat de ondernemer die een voortijdige schoolverlater van school haalt, deze jongere werkendeweg in de gelegenheid stelt alsnog de startkwalificatie te halen.

Opleidingsniveau beroepsbevolking in Dronten Aandeel % 0%

10%

20%

30%

40%

50%

60%

Lager onderwijs


2000 Middelbaar onderwijs

Hoger onderwijs

Geen werk zonder onderwijs

Er is nog een les te trekken uit het WWB-bestand: 60% van de uitkeringsgerechtigden heeft een laag of elementair onderwijsniveau. Dit werkt negatief door in de kansen op de arbeidsmarkt. Mensen met een middelbaar of hoger opleidingsniveau hebben veel vaker de kans op directe bemiddeling naar betaald werk. Behalve dat taalachterstand en sociaalmedische problematiek een rol spelen, is het belang van scholing evident. Werk gaat dus boven inkomen, maar ook geldt: geen werk zonder onderwijs. Onderwijsniveau

Werken aan de inzetbaarheid en het aanpassingsvermogen van de beroepsbevolking begint bij het onderwijs. Belangrijk criterium is dat alle jongeren een startkwalificatie hebben. Jongeren die meteen na het behalen van hun VMBO-diploma gaan werken, zijn voortijdig schoolverlater en hebben geen startkwalificatie (HAVO, VWO en MBO-2-niveau en hoger). Onze ambitie is dat elke jongere een startkwalificatie heeft. Het is in dat verband hoopgevend dat het onderwijsniveau van de beroepsbevolking zich ten opzichte van 2000 positief heeft ontwikkeld. Het aandeel lager opgeleiden in Dronten is gedaald van 33% naar 20%. Het aandeel middelbaar opgeleiden nam toe.

2007

Onderwijs

Dronten had in 2007 de meeste HBO-studenten van Flevoland. De CAH Dronten is volgens Elsevier de beste agrarische hogeschool in Nederland. Naast deze HBO-instelling, hebben AOC Groenhorstcollege en ROC Flevoland een vestiging in Dronten. Binnen de onderwijsinstellingen is veel aandacht voor doorlopende leerlijnen van VMBO naar MBO, van MBO naar HBO. Deze doorlopende leerlijnen verdienen onveranderd onze aandacht, omdat het een beproefd instrument is om uitval van leerlingen te voorkomen. Voor een goede aansluiting tussen onderwijs en arbeidsmarkt is een vraaggerichte houding van het (beroeps)onderwijs nodig. Dit kan door met bedrijven afspraken te maken over de studierichting en -inhoud, instructeurs vanuit het bedrijfsleven aan te stellen en leerervaringen in de werkomgeving (in-service, BBL) aan te bieden. De relatie met het beroepenveld is essentieel voor het onderwijs. Een aandachtspunt is wel dat het onderwijs niet alleen op basis van de lokale vraag een opleiding kan aan bieden. De benodigde massa moet op regionaal niveau verkregen worden.

3.3 Keuzes In het licht van bovenstaande ontwikkelingen en ambities maken we een aantal keuzes. 1. Op peil houden van kwantiteit van beroepsbevolking

a. Inzetten op een attractief woonmilieu met een goed voorzieningenniveau. b. Jongeren binden aan Dronten door lokaal de randvoorwaarden te scheppen voor een goede aansluiting van onderwijs en arbeidsmarkt (opleidingen, doorlopende leerlijnen en stageplaatsen).

3xO: overheid, ondernemers en onderwijs

We streven naar een beroepsbevolking met toekomst. Een toekomst waarin bedrijven kunnen voorzien in hun personeelsbehoefte en waarin inwoners van Dronten in hun levensonderhoud kunnen voorzien door betaald werk te verrichten. Deze toekomst komt dichterbij als we nu kiezen voor samenwerking tussen overheid, ondernemers en onderwijs. Volgens ons zijn de volgende thema’s essentieel in de samenwerking.

2. Investeren in kwaliteit van beroepsbevolking

a. Inzetbaarheid van oudere werknemer met volwasseneneducatie versterken. b. Bevorderen dat jongeren een startkwalificatie hebben. c. Vraaggerichte inkoop van onderwijs vanuit participatiebudget. d. Doorlopende leerlijnen zodat de uitval uit het (beroeps)onderwijs afneemt. e. Goed werkgeverschap van ondernemers (stageplaatsen, leer-werkplaatsen).

Overheid

Het is een kwestie van kwantiteit en kwaliteit. We investeren daarom in een attractief woonklimaat, zodat de beroepsbevolking groeit. Het is van belang jongeren te binden aan Dronten. Daarnaast moet de beroepsbevolking gekwalificeerd zijn, zodat er een match is tussen vraag en aanbod. We geven prioriteit aan de startkwalificatie voor jongeren en de ‘employability’ van ouderen. Dit is goed voor het vestigingsklimaat.

20

3. Samenwerking 3xO intensiveren

a. Convenant beroepsonderwijs in Dronten actualiseren en verbreden met de Aeres Groep en Ondernemersvereniging De Driehoek. Bij het uitwerken van specifieke speerpunten andere strategische partners, zoals UWV Werkbedrijf, betrekken. b. Uitwisselen van vraag en aanbod in lokaal VOMBO-verband en regionaal Provinciaal Platform Arbeidsmarkt Flevoland (PPA). c. Extra ambtelijke inzet op aansluiting onderwijs-arbeidsmarkt.


21

4 Ruimte voor 2

ondernemerschap 4.1 Naar een ‘entrepreneurial economy’ Ondernemerschap wordt steeds belangrijker. Nederland kent in totaal circa 1 miljoen zelfstandige ondernemers. 70% van de zelfstandige ondernemers is éénpitter. MKB Nederland verwacht dat het aantal zelfstandigen zonder personeel (zzp-ers) in de komende jaren zal verdubbelen. Daarmee ontwikkelt de nationale economie zich tot een ‘entrepreneurial economy’, waarin flexibiliteit, diversiteit en creativiteit de hoofdrol spelen. Ondernemerschap vraagt om ruimte om te ontwikkelen, te experimenteren en te vernieuwen. Het ontstaan van de ‘entrepreneurial economy’ sluit aan op maatschappelijke trends als individualisering en flexibilisering. Steeds meer mensen willen zelf de inhoud van hun werk bepalen, hun vakmanschap tot uiting brengen en hun werktijden afstemmen op zaken als zorg en scholing. Daarnaast neemt het aandeel van de dienstverlenende sectoren in de economie toe. Zakelijke dienstverlening en handel groeien snel en de behoefte aan recreatie en leisure neemt toe. Kleinschalig ondernemerschap past bij de verdienstelijking van de economie. Door de groei van ‘schone en stille’ bedrijven zien we zien ook een toenemende vraag naar het combineren van wonen en werken. De wijkeconomie is misschien niet zo zichtbaar, maar wel van betekenis geworden. Deze ontwikkelingen vragen om een inbedding in de Dronter economie. Dronten is al vertrouwd met kleinschalige bedrijvigheid, dienstverlenende bedrijfstakken, leisure en toerisme en veel banen in de wijken. De bodem voor een ‘entrepreneurial economy’ is gelegd. Deze gunstige startpositie wordt de komende tijd versterkt met de aanleg van de Hanzelijn, N23 en de ontwikkeling van Lelystad Airport tot business airport. Wat gaan we doen om de kansen voor meer ondernemerschap in Dronten te verzilveren?

4.2 Dronten: MKB-vriendelijke gemeente Dronten wil een ruimtebiedende gemeenschap zijn. Dit staat in de Toekomstvisie 2025 Dronten, ontdek die ruimte. De Toekomstvisie verbindt het bieden van ruimte aan zeven perspectieven. Drie daarvan hebben met ondernemerschap te maken: a. Dronten: kenniscentrum voor de agro-sector; b. Dronten: uitvalsbasis voor kleinschalige en grootschalige recreatie en toerisme; c. Dronten: de plaats voor innovatieve combinaties van wonen en werken. Deze perspectieven kleuren onze ambitie om ruimte te geven aan ondernemerschap. Met de nadruk op kennis, dienstverlening en nieuwe vormen van wonen en werken, sluit de Toekomstvisie perfect aan op de thematiek van de ‘entrepreneurial economy’. We denken dat deze kansen passen bij het karakter van Dronten als MKB-gemeente. Bestaand en nieuw ondernemerschap willen we daarom maximaal faciliteren met als ultiem doel gerekend te worden tot de MKB-vriendelijkste gemeenten van Nederland. 22


23

zal de kantoorfunctie in belang toenemen. Dronten is geen kantorenstad en zal dat ook niet worden. Uit onderzoek van NVM Bedrijfsonroerend Goed (2007) blijkt echter wel dat de markt van kleinschalige kantoorpanden in Nederland een vergeten segment is. De kleinere kantoorgebruiker zoekt een pand met identiteit en uitstraling en een goede bereikbaarheid. We denken dat Dronten op dit punt veel kan bieden. De ontwikkeling van kantoorvilla’s past daarin. Dit concept willen we vaker toepassen.

Nieuwe ondernemers

In de gemeente Dronten starten jaarlijks veel mensen een onderneming. Startende bedrijven dragen bij aan de werkgelegenheid voor ondernemers en werknemers. De arbeidsmarkt in Dronten is dan ook gebaat bij een goede omgeving voor starters. Relatief veel vrouwen, allochtonen en ouderen beginnen een eigen onderneming. Een ontwikkeling naar meer zzp-ers in Dronten dringt de uitgaande pendel terug, beperkt de relatief hoge werkloosheid onder ouderen en stimuleert de arbeidsmarktparticipatie van vrouwen en allochtonen. Aangezien vier op de tien zzp-ers hoog is opgeleid sluit het zzpschap ook aan op het onderwijsniveau van de Dronter beroepsbevolking.

Versterken wat al sterk is

De diverse opbouw van de economie in Dronten is een krachtige uitgangspositie. De economie is door de veelzijdige en kleinschalige samenstelling minder kwetsbaar en sterker verbonden met de lokale samenleving. Binnen dit veerkrachtige profiel wil Dronten zich ontwikkelen tot een moderne MKB-gemeente. Ons doel is te versterken wat al sterk is. Het bestaande ondernemerschap verdient dan ook onze steun. In Dronten is er altijd ruimte voor het verwezenlijken van nieuwe ideeën, concepten en plannen van bestaande ondernemers. Eens ondernemer, altijd ondernemer.

Veel nieuwe ondernemers zijn actief in (zakelijke) dienstverlening. Daarvan begint 90% aan huis. Twee op de drie ondernemers werkt na vijf jaar nog steeds aan huis. Het stimuleren van zelfstandig ondernemerschap gaat dus samen met het faciliteren van de wijkeconomie. Zzp-ers combineren wonen en werken, zodat ze gemakkelijk kunnen switchen tussen werken privé-taken. Planologisch is er in Dronten veel mogelijk voor werken aan huis. Ook fysiek geven de ruim opgezette wijken en kavels ruimschoots de gelegenheid voor economische activiteiten. In de kern Dronten ligt er bovendien glasvezel van deur tot deur. We blijven hechten aan het grote belang van een aantrekkelijk vestigingsklimaat voor ondernemers in nieuwe en bestaande wijken.

Drie sectoren zijn in onze beleving voor de MKB-gemeente Dronten beeldbepalend: de landbouw, detailhandel en recreatie en toerisme. Met het oog op het adagium ‘versterken wat al sterk is’ lichten we deze sectoren er specifiek uit. Landbouw

Aantal startende ondernemingen in Dronten AanTAL STARTERS 0

50

100

150

200

2001 2002


2003 2004

250

Dronten heeft een koppositie op het gebied van de landbouw. De agrarische sector is vanouds een belangrijke economische drager in Dronten. Dat is niet vreemd, omdat de productievoorwaarden in dit gebied optimaal zijn. Ieder agrarisch productiebedrijf profiteert van de vruchtbare bodem, ruime verkaveling en goede waterhuishouding. We zijn trots op het vakmanschap, de techniek en innovativiteit in deze sector. Door de dynamiek in de landbouw is telkens behoefte aan ruimte voor ondernemerschap. Ondernemers wisselen van bedrijfstype, intensiveren de bedrijfsvoering, starten met nevenactiviteiten of creëren schaalvergroting. Bij al deze veranderingen, die vaak een internationale achtergrond hebben, streven wij naar een levensvatbare landbouw.

2005 2006 2007 2008 2009

Innovatie

Al in 1934 verbond de beroemde econoom Joseph Schumpeter ondernemerschap (‘entrepreneurship’) rechtstreeks met innovatie. Ruimte voor ondernemerschap gaat direct samen met ruimte voor innovatie. Volgens Schumpeter herkent men de echte ondernemer aan het maken van nieuwe combinaties van bestaande producten of processen. Innovatie kan ook een volledige vernieuwing zijn. Door nieuwe markten aan te boren, diensten te introduceren of productiemethoden op te zetten, zijn ook bedrijven in Dronten actief op het vlak van innovatie. De prestigieuze Flevopenning Innovatieve onderneming ging in 2008 naar Solcon Internetdiensten uit Dronten.

We zetten in op drie sporen: profileren, diversificeren en specialiseren. a. Profileren: het landelijk gebied vormt samen met de kennisontwikkeling op de Drieslag en aan de Wisentweg in Dronten één campus. Dronten zien we als het centrum van de moderne landbouwsystemen. Hier zijn de kansen voor kwaliteit, schaalgrootte en kennisdeling. De CAH heeft een belangrijke voorlichtende rol. b. Diversificeren: de agrariër heeft drie rollen: producent, landschapsbeheerder en energieleverancier. Deze diversiteit willen we accentueren, in het bijzonder ten aanzien van de opwekking van duurzame energie en het sluiten van kringlopen. We willen bijdragen aan de maatschappelijke acceptatie van de landbouw. c. Specialiseren: de claim op de ruimte in het buitengebied neemt toe. Niet alleen door ontwikkelingen op toeristisch-recreatief vlak, maar ook door functiewijziging van erven (wonen, verwerkende industrie). Het honoreren van deze claim heeft gevolgen voor de productieruimte van de agrarische sector en infrastructuur die daaraan ten dienste staat. Afgezien van de Oostkant van Dronten, heeft de agrarische productieruimte prioriteit. Dat is het specialisme van het buitengebied. Detailhandel

Innovatie is niet voorbehouden aan grote bedrijven met speciale ontwikkelafdelingen. Ook kleinere ondernemingen innoveren. Meestal gaat het in deze ondernemingen om vernieuwing van producten en diensten, minder om procesmatige innovaties. Door de bedrijfsomvang kunnen MKB-bedrijven snel en flexibel op nieuwe omstandigheden inspelen. Als MKB-vriendelijke gemeente faciliteren we bedrijven in het benutten van ontluikende innovatie-kansen. Kleinere bedrijven beschikken niet over de strategische en financiële schaalvoordelen van grote bedrijven. MKB-bedrijven zijn daarom gebaat bij participatie in netwerken, het delen van kennis en het verkrijgen van financiering. We willen in het bijzonder ruimte bieden aan innovaties op het gebied van groene energie. Met de start van het lectoraat ‘Duurzame energie en groene grondstoffen’ biedt hogeschool CAH Dronten een stevige kennisimpuls. Het is essentieel deze lokale kennis in te zetten bij de ontwikkeling van een economie met toekomstwaarde. Kleinschalige kantoren

We zien in Dronten de trend naar meer dienstverlenende bedrijfstakken. Het aantal banen in de zakelijke dienstverlening neemt toe. We denken dat de Hanzelijn, N23 en Lelystad Airport in de toekomst van grote betekenis zijn voor het personenvervoer. In Dronten 24

In de afgelopen jaren is er in de detailhandel in de drie kernen fors geïnvesteerd. De winkelcentra hebben een impuls gekregen op het gebied van aantrekkingskracht en aanbod. Met deze investeringen is geanticipeerd op de groei van Dronten. In deze visie en de Woonvisie zetten we onveranderd in op een versterking van het draagvlak van de detailhandel. Met initiatieven als Suydersee Academy dragen winkeliers bij aan de aansluiting van onderwijs en arbeidsmarkt en het binden van de bevolking. De detailhandelsstructuur in Dronten is gebaat bij een eerlijk speelveld en clustering van winkelbedrijven. Dit betekent dat we ondernemerschap in detailhandel buiten (wijk) winkelcentra afremmen, om zo de levensvatbaarheid van de detailhandel in de centra niet in gevaar te brengen. De consequentie van dit beleid is dat we sommige grootschalige detailhandelsbedrijven met regionale aantrekkingskracht geen ruimte bieden. We laten de ontwikkeling en ontplooiing van de (wijk)winkelcentra prevaleren. Ter bevordering van een aantrekkelijke stationsomgeving, achten we de ontwikkeling van kleinschalige detailhandelsactiviteiten bij het nieuwe NS-station goed mogelijk.


25

Recreatie en toerisme

De vrijetijdssector heeft een prominente plaats in de economie van Dronten. In het stedelijk gebied, Ketelhaven en langs de randmeren zijn veel toeristisch-recreatieve bedrijven. In de Strategische Visie Oostkant Dronten (2009) staat dat de zone langs de randmeren, de Oostkant, in de komende twintig jaar stevig gaat bijdragen aan de werkgelegenheid in Dronten (500 tot 750 fulltime banen). De samenstelling van het cluster aan de Oostkant is divers. Er zijn veel kleinschalige bedrijven op het gebied van verblijfsrecreatie (campings, recreatieparken en jachthavens) actief. Enkele grote bedrijven als Walibi World en Dorhout Mees voorzien in de vraag naar dagrecreatie. Ons beleid is er op gericht de toeristisch-recreatieve ontwikkeling te versterken. Het toerisme is van groot belang voor de werkgelegenheid en het imago van Dronten. We hebben de overtuiging dat de toeristische sector sterker wordt door samen te werken. De ondernemers die gevestigd zijn langs de randmeren hebben zich verenigd in Flevoboulevard. In 2009 heeft deze vereniging de eerste Flevius Award gewonnen. Wij zien deze prijs als de erkenning voor het feit dat door samenhangende activiteiten en evenementen de individuele prestaties van ondernemers verbeterd worden.

4.3 Keuzes Gelet op bovenstaande ontwikkelingen en ambities maken we de volgende keuzes.

3. Versterken van sterke sectoren

Landbouw a. Dronten profileren als het centrum voor moderne landbouwsystemen en kennis- en onderwijsontwikkeling op de Drieslag en aan de Wisentweg stimuleren. b. In het bestemmingsplan Buitengebied meer ruimte geven aan nevenactiviteiten en intensieve veehouderij (tot 7.000 m²) en agrarische erven (maximaal 2,5 hectare). c. Voor zover mogelijk in provinciaal beleid, planologisch ruimte bieden aan nieuwe vormen van energie-opwekking en groepsaccommodaties. d. Functiewijziging van erven naar wonen, recreatie, zorg, et cetera alleen toestaan als dit de agrarische activiteiten en infrastructuur niet hindert of schade toebrengt. e. De verwerkende industrie moet in aanmerkelijke zin grondgebonden zijn, anders is verplaatsing naar een bedrijventerrein noodzakelijk. f. Instellen van een adviescommissie met LTO Noord en Ondernemersvereniging De Driehoek voor de vestiging van niet-grondgebonden industriële functies. Detailhandel en recreatie en toerisme g. Beleid voor grootschalige en perifere detailhandelsvestigingen handhaven en Brancheadviescommissie (BAC) in stand houden. h. Regulier overleg met winkeliersverenigingen en de toeristisch-recreatieve ondernemers, waaronder Flevoboulevard en Recron, continueren. i. Ruimte bieden voor Bed & Breakfast binnen de bebouwde kom. j. Marktonderzoek uitvoeren naar de behoefte aan een hotelaccommodatie.

1. Dronten gaat voor MKB-vriendelijkste gemeente

a. Inzetten op hoge notering in verkiezing van MKB Nederland voor MKB-vriendelijkste gemeente van Flevoland in 2012 en van Nederland in 2014. b. Focus op verdere ontwikkeling en uitbreiding van MKB, in het bijzonder in de sectoren zakelijke dienstverlening, zorg en handel. c. Actief bijdragen aan de Kennisinvesteringsagenda Flevoland en deelnemen aan de provinciale Regiegroep Accelereren door Innovatie (RAdI). d. De toepassing van hernieuwbare energiebronnen stimuleren en het benutten van subsidies zoals de Technologische- en Milieu-Innovatie regeling (TMI) stimuleren. e. Ontwikkeling van kleinschalige kantoren in unieke omgeving mogelijk maken. 2. Startende ondernemingen stimuleren

a. Startende bedrijven faciliteren door subsidiëren van starterstraject en starterspas van Kamer van Koophandel en profileren van Zelfstandigenloket Flevoland. b. Faciliteren van ondernemerschap in de wijk is uitgangspunt bij het ontwikkelen en herstructureren van woonwijken en het vormgeven van planologisch beleid. c. Vooral zelfstandig ondernemerschap in de sectoren bouw, consumenten- en zakelijke dienstverlening en zorg in de wijk stimuleren (geen detailhandel). d. Met Kamer van Koophandel en Oost Flevoland Woondiensten behoefte aan faciliteiten in de wijk (parkeren, vergaderlocaties, ontmoeting) inventariseren. e. Aanleg van glasvezel in de woonwijken van Biddinghuizen en Swifterbant en het buitengebied stimuleren en faciliteren.

26


27

5 Robuuste 2

bedrijventerreinen 5.1 Groeien doet een bedrijf op een bedrijventerrein Bedrijventerreinen hebben een onmisbare plek in de lokale economie. Economisch beleid dat gericht is op groei van werkgelegenheid en ondernemerschap kan niet zonder bedrijventerreinen. Ondernemingen op bedrijventerreinen groeien sneller dan bedrijven die niet op een bedrijventerrein zijn gevestigd. Ook is een bedrijventerrein voor veel ondernemers een logische vervolgstap na het starten van een onderneming aan huis. Een economie met toekomstwaarde is pas compleet met bedrijventerreinen. Bedrijventerreinen bieden groeiruimte

Bedrijventerreinen zijn geen broedplaats van starters. Dit blijkt uit onderzoek van het Planbureau voor de Leefomgeving (PBL). Het zijn bestaande, ‘volwassen’ bedrijven die zich vestigen op bedrijventerreinen. Vaak is sprake van verplaatsing, soms blijft de moederlocatie in tact en breidt het bedrijf uit met een nieuwe vestiging. Een groot deel van de werkgelegenheid (73%) op bedrijventerreinen is afkomstig van bedrijven uit de eigen gemeente. Bedrijventerreinen stellen bestaande bedrijven in staat te groeien. Bedrijventerreinen zijn nuttig, maar lelijk?

Ondanks de economische motorfunctie van bedrijventerreinen, waarderen burgers bedrijventerreinen steeds minder. Het PBL stelt dat het aandeel van kleinschalige en dienstverlenende sectoren op bedrijventerreinen toeneemt. De hinder door geluid of stank neemt daarmee af. Toch geeft het ruimtebeslag van bedrijventerreinen en de ‘verrommeling’ die op sommige terreinen zichtbaar is, aanleiding voor een kritische blik. Weegt de economische functie van bedrijventerreinen op tegen de inbreuk op het landschap? Hoe staat het met de ruimtelijke kwaliteit? Actuele vragen, ook in Dronten.

5.2 Meer mooie bedrijventerreinen In Dronten zijn 600 bedrijven op bedrijventerreinen gevestigd. De bedrijventerreinen herbergen 40% van het aantal fulltime arbeidsplaatsen in de gemeente. We hebben de ambitie om deze banen te behouden voor Dronten. De bedrijfsomgeving moet voor ondernemers dan wel aantrekkelijk blijven en ook ruimte geven aan vernieuwing en uitbreiding. Een stevige bedrijventerreinenstrategie is volgens ons complementair aan onze doelen op het gebied van bestaande bedrijven, nieuwe ondernemers en de verdienstelijking van de economie. Wij gaan voor meer mooie bedrijventerreinen. Mooi Nederland

Het Rijk heeft in 2009, samen met provincies en gemeenten, invulling gegeven aan het begrip Mooi Nederland. Op grond van deze agenda wil het Rijk betere ruimtelijke kwaliteit, verrommeling tegengaan en zuinig en slim omgaan met de ruimte.

28


29

Bedrijventerreinen zijn een belangrijk aspect van Mooi Nederland. In het kort wil het Rijk, samen met de decentrale overheden, zorgen voor een realistischer planning van nieuwe bedrijventerreinen, het gebruik van bestaande bedrijventerreinen stimuleren en de herstructurering daarvan versnellen, en de kwaliteit van zowel nieuwe als bestaande bedrijventerreinen verbeteren. De afspraken hierover zijn op 27 november 2009 in het Convenant bedrijventerreinen 2010-2020 tussen het Rijk, provincies en gemeenten vastgelegd. Wij willen handelen in de geest van dit convenant. De ondertekening van het Convenant bedrijventerreinen biedt subsidiekansen. Voor de herstructurering van bedrijventerreinen is aan de Provincie Flevoland € 4 miljoen beschikbaar gesteld door het Rijk. Daarnaast heeft het Rijk een subsidieregeling in het kader van Mooi Nederland geïntroduceerd. In 2010 is € 6,5 miljoen beschikbaar voor inspirerende en vernieuwende projecten die bijdragen aan een Mooi Nederland. Ook binnen het Europees Fonds voor Regionale Ontwikkeling (EFRO) zijn er opties voor subsidiëring. In de Provincie Flevoland hebben we een partner om de subsidiekansen verder te verkennen en zo mogelijk te benutten. Mooie bedrijventerreinen

In de afgelopen jaren zijn in de drie kernen Biddinghuizen, Dronten en Swifterbant van de gemeente bedrijventerreinen van gemengde aard tot ontwikkeling gebracht. Veel bedrijven hebben een vestigingslocatie gevonden die bij hun bedrijfsactiviteiten past. De strategische ligging van de bedrijventerreinen heeft daar fors aan bijgedragen. In Biddinghuizen vinden bedrijven van de Veluwe nieuwe ruimte om te groeien. De kern Dronten is het economische centrum van de gemeente. Swifterbant ligt vlakbij de A6 en heeft een goede aansluiting op de corridor Amsterdam-Heerenveen. We willen de ligging van de bedrijventerreinen uitnutten, onder meer door de aanleg van de N23. Behalve de strategische ligging, zijn er meer aspecten die wij verbinden aan mooie bedrijventerreinen. De volgende aspecten zijn voor ons leidend in de ontwikkeling van nieuwe terreinen en het borgen van het vestigingsklimaat op bestaande terreinen: a. Ruimte: kavels en (planologische) kaders maken uitbreiding en groei mogelijk; b. Bereikbaar: de terreinen zijn ingebed in een toegesneden infrastructuur; c. Toekomstvast: energie en telecommunicatie via de nieuwste technologie; d. Arbeidsintensief: elk terrein draagt substantieel bij aan de werkgelegenheid; e. Schoon, heel en veilig: het is prettig ondernemen en verblijven op de terreinen.

Iedere kern heeft een eigen economische potentie. Onze uitbreidingsplannen zijn om die reden niet alleen gericht op het economische centrum, de kern Dronten. Onze ervaring is dat bedrijven gericht kiezen voor een bepaalde kern. Met het oog op de aanleg van de N23 zetten we met het nieuwe bedrijventerrein Poort van Dronten een kansrijke ontwikkeling in gang. Het profiel van dit terrein is hoogwaardig, industrieel en duurzaam. Vanwege de functiescheiding tussen wonen en werken biedt Poort van Dronten bij uitstek de gelegenheid voor het vestigen van industrie en logistiek. Verder wordt met Oldebroekerweg 2e fase het bestaande terrein in Biddinghuizen uitgebreid.

5.3 Keuzes Gezien voorgaande analyse en ambities, kiezen we voor de volgende prioriteiten. 1. Nieuwe bedrijventerreinen in ontwikkeling nemen

a. In 2010 nemen we de eerste fase van Poort van Dronten (30 hectare van totaal 108 hectare) in ontwikkeling. b. De ontwikkeling van Oldebroekerweg 2e fase in Biddinghuizen (15 hectare bruto) door projectontwikkelaar Roelofs & Haase gaan we optimaal faciliteren. c. Geen ruimtelijke reserveringen voor nieuwe, grootschalige bedrijventerreinen. Bedrijventerreinontwikkeling nabij de A6 of Lelystad Airport is niet opportuun. d. De N23 en een adequate oeververbinding bij Roggebot hebben prioriteit. 2. Vraaggericht herstructureren van bedrijventerreinen

a. In overleg met Ondernemersvereniging De Driehoek gaan we de behoefte aan lichte of zware herstructurering (face-lift, revitalisering, herprofilering) van bestaande bedrijventerreinen verkennen. b. Subsidiebronnen, zoals Innovatieregeling Mooi Nederland, Europees Fonds voor Regionale Ontwikkeling (EFRO) binnen het Operationeel Programma West, willen we optimaal benutten. c. Er moet draagvlak zijn voor herstructurering en niet ten koste gaan van de gevestigde ondernemers. Ook een ‘rommelige’ zone kan voor ondernemers geschikt zijn. d. Een revitalisering of herstructurering moet bijdragen aan de economische vitaliteit van Dronten (‘versterken wat al sterk is’) en de werkgelegenheidsdoelstelling. 3. Beheer en gebruik van bedrijventerreinen verbeteren

Het kan mooier op bestaande bedrijventerreinen

Tijdens de totstandkoming van deze visie is door ondernemers aangegeven dat de herstructurering van bedrijventerreinen prioriteit heeft. Dit signaal nemen we serieus. In algemene zin hebben we de indruk dat bedrijven goed uit de voeten kunnen op de bestaande terreinen. De economische functie van de meeste bedrijventerreinen lijkt niet verouderd te zijn. Het probleem ligt meer in de kwaliteit en representativiteit van de bedrijventerreinen en het inefficiënte grondgebruik. Dat willen we oplossen. De bestaande terreinen zijn van verschillende datum en kwaliteit. Sommige oudere bedrijventerreinen kampen met een rommelige uitstraling, andere nieuwe terreinen met leegstand. Op terreinen als Spelwijk, Houtwijk en Pioniersweg is een beweging gaande die leidt tot marginalisering van de bedrijvigheid: distributie en productie wordt vervangen door reparatie, opslag, (auto)handel en leegstand. Deze marginalisering leidt tot een afname van de investeringsbereidheid bij goedwillende ondernemers, verpaupering van het openbaar gebied en achteruitgang in leefbaarheid en veiligheid. Samen met ondernemers willen we deze ontwikkeling keren.

a. Gronduitgifte aan bedrijven moet een aanmerkelijke bijdrage leveren aan de lokale economie, in de zin van werkgelegenheid of andere aspecten, zoals duurzaamheid, ruimtelijke kwaliteit, innovatie of netwerkkwaliteit (toeleveringsbedrijf van gevestigde bedrijven). b. Om leegstand tegen te gaan, gaan we pas over tot de uitgifte van bedrijfsgrond aan projectontwikkelaars of beleggers, als aangetoond is dat 30% van de te realiseren eenheden of bedrijfsunits is verhuurd dan wel verkocht. c. Op Poort van Dronten is deelname aan parkmanagement verplicht. Verder onderzoeken we de mogelijkheid van een gevel-tot-gevel groenstructuur. d. In overleg met de ondernemersvereniging kiezen we één bedrijventerrein uit als pilot voor een Bedrijven Investeringszone (BI-zone). Verder versterken we de cohesie op bedrijventerreinen met bijeenkomsten (‘Buren ontmoeten buren’). Het draagvlak voor de introductie van het Keurmerk Veilig Ondernemen gaan we daarbij onderzoeken. e. In overleg met marktpartijen stimuleren we de aanleg van glasvezel op de bedrijventerreinen in Biddinghuizen en Swifterbant. f. Streven naar segmentering op bedrijventerreinen op basis van energiegebruik.

Er is behoefte aan meer mooie bedrijventerreinen

Om te voorzien in de vestigings- en/of uitbreidingsbehoefte van bedrijven binnen en buiten Dronten geven we ook nieuwe bedrijventerreinen uit. We zien de ontwikkeling van nieuwe terreinen in samenhang met het areaal aan bestaande terreinen. Dit betekent dat we bedrijven met uitbreidingsplannen in de eerste plaats faciliteren op hun huidige locatie in Dronten. Gezien de hoge relocatiekosten is dit in het belang van bedrijven zelf. Als intensivering van het ruimtegebruik op de bestaande locatie niet mogelijk blijkt, komt uitgifte van nieuwe bedrijfsgrond in zicht. Verder draagt de transformatie van verouderde bedrijventerreinen (Hanzekwartier en Havenweg) bij aan de vraag naar nieuwe terreinen. Op die manier voorkomen we overschotsituaties.

30


31

6 Gemeente 2

‘partner in business’ 6.1 Bouwen aan een ondernemende cultuur Om te behoren tot de MKB-vriendelijkste gemeenten van Nederland is het niet voldoende om bedrijventerreinen beschikbaar te hebben, ruimte te geven aan werken in de wijk, de beroepsbevolking te laten groeien en te scholen, de bereikbaarheid te verbeteren en krachtige sectoren verder te versterken. Dit zijn essentiële aspecten van het productiemilieu. Naast ‘hardware’, gaat het echter om ‘software’. Thema’s als cultuur, vertrouwen en de verbondenheid van netwerken rekenen we tot de ‘software’. De ‘software’ moet op orde zijn en een ondernemend karakter hebben. De samenleving centraal

Bij welke sociale ordening gedijt de economie het beste? De beantwoording van deze vraag geeft veel stof tot nadenken. Sommigen menen dat de vrije markteconomie (het Angelsaksische model) de beste garantie is voor een ondernemende cultuur. Anderen geven de voorkeur aan een sociale markteconomie (ook wel het Rijnlandse model genoemd). Dit laatste model lijkt aan populariteit te winnen. In dit model gaat het om een brede afweging van belangen. Zo gaat het bij beslissingen in een bedrijf niet alleen om de belangen van aandeelhouders, maar weegt men ook die van klanten, werknemers en leveranciers mee. Het model heeft ook maatschappelijke implicaties. In het Rijnlandse model staan de verantwoordelijke burger en zijn verbanden centraal. De overheid staat ten dienste van de samenleving. Een positief beeld van Dronten

Behalve ‘hardware’ en ‘software’, onderscheiden marketeers ook de ‘mindware’. Het gaat dan om de reputatie van een gemeente. Bewoners, bedrijven, bezoekers en studenten zijn van harte welkom in Dronten. De woonwijken, bedrijventerreinen, recreatiemogelijkheden en onderwijsinstellingen geven daar ook alle aanleiding toe. Het imago van Dronten speelt echter een grote rol in de keuze van belangstellenden of men daadwerkelijk naar Dronten komt. Uit onderzoek blijkt dat mensen weinig associatie hebben met Dronten, behalve dat het een poldergemeente is. Bij een MKB-vriendelijke gemeente hoort nog een associatie, namelijk dat het er goed ondernemen is. En bestaande ondernemers zijn als cultuurdragers de beste ambassadeurs.

32


33

6.2 Relatiebeheer gaat voorop

6.3 Keuzes

In de Toekomstvisie 2025 Dronten, ontdek die ruimte staat dat het gemeentebestuur stimulerend en faciliterend is voor bedrijven en instellingen met concrete initiatieven. Het gemeentebestuur stelt zich volgens de Toekomstvisie op als partner en voert waar nodig regie om plannen verwezenlijkt te krijgen. Deze houding als ‘partner in business’ heeft consequenties voor de manier waarop de gemeente omgaat met ondernemers, inwoners, maatschappelijke organisaties en kennisinstellingen. We streven naar een ondernemende cultuur waarin initiatieven uit de samenleving tot bloei kunnen komen die bijdragen aan een economie met toekomstwaarde.

Gezien onze ambities, maken we de volgende keuzes. Deze keuzes zijn aanvullend op eerdere keuzes in deze visie die gaan over samenwerking en relatiebeheer.

Een interne en externe blik

We beschikken over instrumenten om bij te dragen aan een ondernemende cultuur in Dronten. Het instrumentarium heeft een interne en externe component. In de eerste plaats ontstaat een ondernemende cultuur alleen als we aanspreekbaar zijn en ons direct met ondernemers in contact stellen over hun ideeën, plannen en initiatieven. Onze organisatie moet klantgericht zijn en georiënteerd zijn op ondernemerschap. We hebben de taak kansrijke initiatieven verder te brengen en zo mogelijk te verbinden met andere ontwikkelingen en partners. In de tweede plaats vertelt de gemeente met citymarketing een verhaal: Dronten geeft je de ruimte. Deze externe blik wordt steeds belangrijker en moet aansluiten bij de ervaringen van insiders: bestaande bedrijven en bewoners ervaren deze ruimte en dragen dat ook, samen met ons, uit. Relatiebeheer

De eerste focus ligt bij de interne organisatie. Elk bedrijf heeft te maken met de gemeente. De dienstverlening moet daarom op een ondernemend peil liggen. We zetten in op betere digitale dienstverlening, integrale vergunningverlening en eenvoudige loonkostensubsidies. Onder meer door wetgeving worden we gestimuleerd om de administratieve lasten en regeldruk voor ondernemers te beperken. Met deze interne innovaties mogen ondernemers rekenen op antwoord van de overheid. Met het stroomlijnen van processen zijn we er echter nog niet. We zetten daarom relatiebeheer centraal. Dit betekent dat we investeren in het onderhouden en stroomlijnen van contacten met bestaande en nieuwe ondernemers, vertegenwoordigende organisaties en verenigingen en kennisinstellingen. Het relatiebeheer raakt ondernemers in alle sectoren. De relatiebeheerders hebben in de interne organisatie de taak om het antwoord van de overheid af te stemmen en te ijken aan de centrale doelstelling: draagt dit besluit of deze handeling bij aan de ruimte voor ondernemerschap? Meer dan voorheen richten we ons op de individuele ondernemer en denken we graag mee over zijn of haar toekomstperspectief.

1. Focus op relatiebeheer met individuele ondernemer

a. Introduceren van intensief relatiebeheer met bestaande en nieuwe ondernemers. Dit relatiebeheer inzetten vanuit Economie, Sociale Zaken en Onderwijs. b. Tijdige implementatie van casemanagement in het kader van Wet algemene bepalingen omgevingsrecht (één vergunningverlener voor ruimtelijke vergunningen per klant), EGEM-I en Dienstenrichtlijn. c. Voortzetten van acties gericht op deregulering. 2. Versterkte inzet op wervingskracht

a. De afstemming tussen relatiebeheer en citymarketing stroomlijnen, zodat de vruchten van marketing (interesseren van bedrijven) door de relatiebeheerders kunnen worden verzilverd. b. Jaarlijks uitbrengen van brochure Dronten Horizon. c. Gezamenlijke marketingactiviteiten ondernemen in de regio rondom de Hanzelijn. 3. Instellen van vijf kerngroepen

Om de uitwerking van relevante thema’s uit deze economische visie te borgen en om initiatieven uit de samenleving de ruimte te geven, stellen we vijf kerngroepen in die aan strategische onderwerpen nader vorm en inhoud gaan geven. De gemeente heeft de rol van een actieve partner c.q. regisseur. De thema’s en kerngroepen zijn: 1. Aansluiting onderwijs-arbeidsmarkt (zie keuzes in hoofdstuk 3 in deze visie): ROC Flevoland en Ondernemersvereniging De Driehoek. 2. Startende ondernemers (hoofdstuk 4): Oost Flevoland Woondiensten en Kamer van Koophandel. 3. Dynamiek in de landbouw (hoofdstukken 3 en 4): CAH Dronten en LTO Noord. 4. Bedrijventerreinen (hoofdstuk 5): Provincie en Ondernemersvereniging De Driehoek. 5. Wervingskracht (hoofdstukken 1, 4 en 6): Recron, VSO Makelaars en Winkeliersvereniging Suydersee.

Bij de totstandkoming van deze visie is de basis gelegd voor een verdergaande samenwerking met strategische partners op het gebied van ruimtelijke ontwikkeling, onderwijs en ondernemerschap. We willen de ontstane relaties verdiepen en versterken. Er zijn vijf kerngroepen geformeerd die zich verbonden weten met een specifiek thema. De vijf geselecteerde thema’s hebben een belangrijke plaats in deze economische visie. Deze thema’s vragen om nadere uitwerking op weg naar 2015. De betrokken partners hebben zich bereid verklaard om samen met de gemeente te werken aan een zichtbare uitwerking van de economische visie. Marketing

Verder zetten we in op méér relaties. De afgelopen tijd hebben we met citymarketing geïnvesteerd in een wervend profiel van de gemeente Dronten. Bestaande bedrijven hebben baat bij marketing, omdat dit leidt tot afzetmarkt en regionaal klantpotentieel. De wervingskracht van Dronten ten aanzien van de verschillende doelgroepen willen we versterken. Met marketing pogen we de associaties en beelden ten aanzien van Dronten aan te scherpen en aantrekkelijk te maken.

34


35

7 Geraadpleegde 2

personen en literatuur 7.1 Geraadpleegde personen Het proces om te komen tot een economische visie is minstens zo belangrijk als de visie zelf. Dit is ons opnieuw duidelijk geworden in de afgelopen tijd. Een visie moet draagvlak hebben en gevoed en gedeeld worden door partners. De economische visie is dan ook het resultaat van een interactief proces, waarin stakeholders als bestuurders, werkgevers, adviseurs en ondernemers hun inbreng hebben geleverd. Brainstormsessies

De kiem van deze visie ligt in een bijeenkomst op 4 oktober 2007 in Dorhout Mees in Biddinghuizen. Samen met vijftien ondernemers hebben we nagedacht over de aantrekkingskracht en de vestigingsmogelijkheden voor bedrijven in Dronten, onder het motto ‘Bouwen aan Dronten’. Het doel was speerpunten te noemen voor het acquisitieplan van de gemeente. De behoefte aan een nieuwe economische visie is in dit overleg door meerdere ondernemers uitgesproken. Op 10 januari 2008 is in De Rede van Dronten opnieuw met ondernemers gebrainstormd. Tijdens het visieproces hebben we op 8 oktober 2009 met een dwarsdoorsnede van het lokale bedrijfsleven in Shortgolf Swifterbant vergaderd. Naast een discussieronde, hebben de aanwezigen een enquête ingevuld. Nicis Institute heeft deze bijeenkomst inhoudelijk begeleid. Door vertegenwoordigers van de Kamer van Koophandel van Gooi-, Eem- en Flevoland, LTO Noord, Ondernemersvereniging De Driehoek en de Winkeliersvereniging Suydersee is gereageerd op de Koersnotitie Ambitie en Focus van de Economische Visie Dronten 2015 van het college van Dronten. Interviews

Om inzicht te krijgen in de hoofdthema’s van de visie zijn voorafgaand aan het opstellen van de Koersnotitie vertegenwoordigers van de Kamer van Koophandel Gooi-, Eem- en Flevoland, Ondernemersvereniging De Driehoek, Provincie Flevoland en VNO-NCW/MKB Flevoland geïnterviewd. Na het ondernemersoverleg op 8 oktober 2009 is opnieuw met sleutelpersonen gesproken van deels andere organisaties. Hieronder staat een overzicht van de geraadpleegde personen.

36


37

Geraadpleegde personen

Geraadpleegde literatuur

Mariëlle Baars-Wielandt Kamer van Koophandel Gooi-, Eem- en Flevoland Meine Breemhaar VNO-NCW/MKB Flevoland Cees de Bruin VSO Makelaars Guus van Dalen Provincie Flevoland Alex van Doorn Oost Flevoland Woondiensten Bert van de Geijn UWV Werkbedrijf Veronica van der Goot Kamer van Koophandel Gooi-, Eem- en Flevoland Arthur Helling Recron Peter Jellema VNO-NCW/MKB Flevoland Arnold Michielsen LTO Noord Trudy Stoker Ondernemersvereniging De Driehoek Otto Telkamp Provincie Flevoland Bert Trompetter Winkeliersvereniging Suydersee Harm van Veldhuizen Kamer van Koophandel Gooi-, Eem- en Flevoland Robert Verbruggen ROC Flevoland Herman Vermeer Ondernemersvereniging De Driehoek Wim van de Weg CAH Dronten Foeke Wijnia ROC Flevoland Erna Zekveld Ondernemersvereniging De Driehoek

- Kantorenvisie Dronten. Naar een gedifferentieerd aanbod, 2004. - Actualisatie detailhandelsbeleid, 2006. - Gemeentelijke visie op het vestigingsbeleid Dronten, 2006. - Toekomstvisie 2025 Dronten, ontdek die ruimte, 2007. - Kadernota Breedband Gemeente Dronten, 2007. - Beleidsnota Toerisme en recreatie, 2008. - Strategische Visie Oostkant Dronten, 2009. - Koers en Keuzes. Kadernotitie Hanzekwartier, 2009. - Woonvisie gemeente Dronten 2009-2020. Ruimte voor wonen, 2009.

Onderzoek

Bij het ontwikkelen van deze economische visie is veel onderzoek gedaan. De heren drs. Koos van Dijken, dr. Ruud Dorenbos en dr. Cees-Jan Pen van Nicis Institute hebben op verschillende momenten onafhankelijk en gedegen bijgedragen aan de inhoudelijke basis van deze visie. In een trend- en benchmarkrapport is de bondige weergave van hun bijdrage te vinden. Verder heeft onderzoeker Joshua de Haseth van de provincie Flevoland veel inzicht verschaft in de economie van Dronten. Hij was telkens bereid statistische gegevens te verstrekken en toe te lichten. Ook hebben we geput uit de werkloosheidsanalyse van Bert van de Geijn van UWV Werkbedrijf.

7.2 Geraadpleegde literatuur Naast deze economische visie, heeft de gemeente Dronten economisch (gerelateerd) beleid in andere actuele beleidsnota’s vervat. Hieronder staat een overzicht van relevante nota’s die betrokken zijn bij het schrijven van deze economische visie.

38

Een overzicht van de geraadpleegde literatuur: - Balkenende, J.P. (19 mei 2009). Sterker uit de crisis met Rijndeltamodel. NRC, 7. - Bestuurlijke Werkgroep Uitvoeringsstrategie (her)ontwikkeling bedrijventerreinen (2009). Regionale kansen voor kwaliteit. Handreiking voor uitvoeringsstrategieën in provinciaal en (inter)gemeentelijk bedrijventerreinenbeleid. - CBRE (2008). Analyse van de kantoren- en bedrijfsruimtenmarkt in Flevoland. - Commissie Arbeidsparticipatie (2008). Naar een toekomst die werkt. - ECORYS (2008). Hanzelijn: kansen en effecten voor de regio. - EIM (2007). Van onbemind tot onmisbaar. De economische betekenis van ZZP’ers nu en in de toekomst. - Hospers, G.J., Boekema, F.W.M. & Lombarts, A. (2008). Citymarketing. De stad in de schijnwerpers. Lelystad: IVIO-Uitgeverij. - Jong, de J.P.J., Bodewes, W.E.J. & Braaksma R.M. (2009). De Innovatieve Ondernemer. Zoetermeer: EIM. - LTO Noord (2009). Landbouwactieplan. Oostelijk Flevoland 2009-2019. - Matchcare (2008). Bestandsanalyse Gemeente Dronten. - Meijer, W. (2009). Economisch offensief Almere. - Nicis Institute (2010). Trend- en benchmarkrapport Dronten. - NVM (2007). Nationaal kantorenmarktonderzoek over kleinschalig kantoorgebruik. - PBL (2008). Woon-werkdynamiek in Nederlandse gemeenten. - PBL (2008). Werkgelegenheidsgroei op bedrijventerreinen. - PBL (2009). Menging van wonen en werken. - PBL (2009). De toekomst van bedrijventerreinen: van uitbreiding naar herstructurering. - PBL & CBS (2009). Regionale bevolkings- en huishoudensprognose 2009-2040. - Provincie Flevoland (2008). Factsheet Beroepsbevolking en Pendel 2007. - Provincie Flevoland (2009). Uitvoeringsprogramma Economie 2008-2012. - Provincie Flevoland (2009). Economie en Arbeidsmarkt Flevoland 2008-2009. - Provincie Flevoland (2009). Ruimtelijk-economische visie Oostelijk en Zuidelijk Flevoland. - Royal Haskoning (2008). De Hanzelijn: van ‘missing link’ naar verbonden regio! - RPB (2007). Ruimtelijk-economisch beleid in de kenniseconomie. - SenterNovem (2005). Samenhangend bedrijventerreinenbeleid. - Taskforce (her)ontwikkeling bedrijventerreinen (2008). Kansen voor kwaliteit. Een ontwikkelingsstrategie voor bedrijventerreinen. - Winkeliersvereniging Suydersee (2009). Binden en Boeien. Beleidsplan 2009-2012.


39

De Kolk

Swifterbant

A6

Ketelhaven

Tarpan Poort van Dronten Spelwijk

N23

Business Zone Delta

Hanzelijn

Dronten

Winkelcentrum SuyderSee

Lelystad

Kampen

N307

Dronten Noord

Hanzelijn

Zwolle

N 309

Noorderbaan

Biddinghuizen

A6

Oldebroekerweg

Lelystad Airport

D R

Walibi World

A V

Lowlands

E

E W

L U

U

L

O B O

E

Dorhout Mees

V -

V D

E L

R

F

O O N

40

41

Colofon Uitgave Gemeente Dronten, afdeling Ruimtelijke en Economische Ontwikkeling De visie is door de gemeenteraad op 18 februari 2010 vastgesteld Vormgeving Total Identity, Amsterdam Fotografie Jurjen Drenth Drukwerk Drukkerij van der Wekken, Dronten

6

Gemeente Dronten De Rede 1 8251 ER Dronten Telefoon (0321) 388 911 [email protected] www.dronten.nl

Dronten geeft je de ruimte

Koersen op karakter. Economische Visie Dronten 2015

Recommend Documents