tal ben-shahar
kies het leven dat je wilt
101 manieren om mindful je eigen weg naar geluk te vinden
Kies het leven dat je wilt Tal Ben-Shahar is auteur en spreker. Zijn klassen over ‘Positieve psychologie’ en ‘De psychologie van leiderschap’ worden geteld onder de cursussen die op Harvard het grootste aantal deelnemers trokken – ongeveer 1.400 per semester, oewel 20 procent van de studentenpopulatie van Harvard. Hij is de auteur van Happier: Learn the Secrets to Daily Joy and Lasting Fulfillment, en adviseert en spreekt over de gehele wereld over geluk, zelfachting, veerkracht, doelen stellen, mindfulness en leiderschap. Hij hee een PhD in organisatiekunde en een BA in filosofie en psychologie van Harvard.
Kies het leven dat je wilt 101 manieren om mindful je eigen weg naar geluk te vinden
tal ben-shahar
scriptum psychologie
Oorspronkelijke titel Choose the Life You Want: 101 Ways to Create Your Own Road to Happiness Copyright © 2012 Tal Ben-Shahar Copyright Nederlandse vertaling © 2014 Scriptum, Schiedam Vertaling Waterlanders Niets van deze uitgave mag worden verveelvoudigd in enige vorm of op enige wijze zonder schriftelijke toestemming met uitzondering van korte citaten als onderdeel van kritieken en boekbesprekingen. isbn 978 90 5594 906 9 | nur 770 Psychologie Algemeen www.scriptum.nl
Inhoudsopgave Inleiding 9 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20
Kies ervoor te kiezen Schenk aandacht aan het wonder Zet een stap terug Denk en handel doelbewust Straal zelfvertrouwen en zelfrespect uit Maak een verschil Doe het gewoon! Vergeef Ervaar je werk als een roeping Trek je lessen uit tegenspoed Waardeer en leer van mensen om je heen Uit jezelf en onthul Zoek de win-winsituatie Geniet van het leven Behandel je lichaam met respect Creëer je eigen geluk Herinner jezelf aan je echte zelf Loof en prijs Wees een rasoptimist Luister met empathie en een open geest
5
20 24 27 30 33 36 38 40 42 45 48 51 53 56 58 61 64 67 69 72
21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37 38 39 40 41 42 43 44 45 46 47 48 49
Investeer in ervaringen Sta open voor suggesties Zeg alleen ja wanneer je visie ermee gediend is Accepteer de realiteit en handel ernaar Breng humor en luchtigheid Richt je op wat echt belangrijk is Concentreer je en denk na Ga verder Wees hoopvol en optimistisch Laat anderen zich goed voelen Focus op sterke punten en vermogen Laat los Focus op het proces Zie tegenspoed als tijdelijk Beweeg Zet je geest en hart open om te leren Maak verbinding met je normen en waarden Kies bewust Glimlach Zie het glas als half vol Wees in het hier en nu Grijp het moment Doe wat je wilt doen Leer van fouten Help en lever een bijdrage Haal diep en langzaam adem Respecteer je naasten Bewaar je onaankelijkheid Volg je passie
6
75 77 79 81 83 86 89 91 93 96 98 101 103 105 107 110 112 115 117 120 123 126 129 132 134 136 139 142 145
50 51 52 53 54 55 56 57 58 59 60 61 62 63 64 65 66 67 68 69 70 71 72 73 74 75 76 77 78
Waardeer het goede Omhels de stilte Wees trouw aan jezelf Zie de ander staan Onderken wanneer goed genoeg voldoende is Sta je emotie bewust toe Ervaar opwinding Sla de storm gade Behandel jezelf met vriendelijkheid en mildheid Laad je op ink global, act local Breng positieve energie waar je maar gaat Druk je uit Creëer je toekomst Wees open en oprecht Onthaast Neem risico’s Word degene die je worden wilt Leg je erop toe hindernissen te overwinnen Zing, dans, luister Zie een probleem als een uitdaging Wees een waardige tegenstander Wees bang en ga toch door Wees aardig Wees speels en licht Neem de grotere context in beschouwing Schrijf je eigen reis Richt je op het positieve Leid met daden
7
147 150 153 156 159 162 165 168 170 172 175 177 180 182 184 186 189 191 194 196 199 202 204 206 209 212 215 217 220
79 80 81 82 83 84 85 86 87 88 89 90 91 92 93 94 95 96 97 98 99 100 101
Zoek gekend te worden Vind iets nieuws in het bekende Ervaar oprecht positivisme Werk naar je dromen toe Haal het beste uit jezelf Zie de kiem van grootsheid in iedereen Leef integer Wees bescheiden Vereenvoudig je leven Behandel je vergissingen als waardevolle feedback Focus op de buitenwereld Waardeer je familie en vrienden Leid een spiritueel bestaan Leid! Speel op de bal Wees een actief handelend persoon Verander je perspectief Focus op succes Geef jezelf toestemming om menselijk te zijn Wees vrijgevig Oefen in geduld Zie het bijzondere in het gewone Neem je dromen serieus Noten 281
l
8
222 225 227 230 232 234 237 240 242 245 247 249 251 254 257 260 263 266 268 271 273 275 277
Inleiding Iemands filosofie komt niet het beste tot uitdrukking in woorden, maar in de keuzen die hij maakt. Op de lange duur vormen we onze levens en vormen we onszelf. Het proces stopt nooit, totdat we doodgaan. En, de keuzen die we maken zijn uiteindelijk onze eigen verantwoordelijkheid. — Eleanor Roosevelt
l meer dan een decennium schrijf ik en geef ik lezingen over positieve psychologie, en draag kennis van de ‘wetenschap van geluk’ over aan studenten, risicogroepen, managers en ambtenaren. Sinds ik mijn schreden op dit pad zette, was het doel van mijn werk een vertaalslag te maken van het serieuze onderzoek van de sociale wetenschappen naar toegankelijke en opvolgbare ideeen die personen, organisaties en gemeenschappen kunnen helpen opbloeien. Mijn vroegste interesse in de positieve psychologie sproot voort uit mijn eigen wens een gelukkiger, bevredigender leven te leiden. Een bepalend onderdeel van welzijn is voor mij altijd het bereiken van een redelijke werk-levenbalans geweest en met de jaren had ik manieren ontdekt om deze balans min of meer te bereiken. Toen sloeg de financiële crisis toe. Banken lieten het afweten, eens bloeiende bedrijven overleefden ternauwernood, subsidies voor projecten droogden op, en mensen
A
9
verloren hun huis en middelen van bestaan. Zelfs onder degenen die fortuinlijk genoeg waren geen zware klap te hebben gekregen, waren er veel die hun vertrouwen verloren. De wereld leek lang zo stabiel en veilig niet meer. Mijn cliënten hadden meer dan ooit behoee aan dat wat positieve psychologie zou kunnen bieden: hulp bij het ontwikkelen van veerkracht, bij het vasthouden van de motivatie die mensen en organisaties kan helpen moeilijke tijden door te komen, en bij het waar mogelijk aan het licht brengen van verborgen kansen. Ik kwam tot de ontdekking dat ik geen nee kon zeggen tegen cliënten die in de problemen zaten, en de balans tussen mijn persoonlijke en professionele leven die ik tot op dat ogenblik had weten te handhaven, ging verloren. Ik deed advieswerk bij een hightech-onderneming in Parijs, leidde een workshop aan dokters in Hongkong, gaf lezingen op een hogeschool in New York en nam in Tel Aviv deel aan een brainstormsessie over de veranderende marktomstandigheden – kortom, ik verscheen overal en nergens waar ik dacht dat positieve psychologie bepaalde effecten van de crisis kon helpen verzachten. Zelfs als ik thuis was, had ik geregeld telefonische vergaderingen met mensen uit verschillende tijdzones en in het holst van de nacht. Na een jaar min of meer non-stop gewerkt te hebben, was ik afgemat en opgebrand. Ik besee op een avond hoe uitgeput ik was, toen ik een intensieve driedaagse workshop aan het voorbereiden was; een workshop waarvan ik wist dat het mijn cliënten veel moeite zou kosten om de delicate balans tussen realisme en optimisme te ontdekken, tussen het accepteren van een pijnlijk heden en het zich voorstellen van een betere toekomst. Normaal heb ik er zin in om een nieuwe uitdaging op te pakken, maar deze keer keek ik er
10
helemaal niet naar uit. Ik kon me niet indenken hoe ik de volgende dagen zou overleven. Ik probeerde mezelf op te peppen. Maar dit keer lukte het niet, en ook de andere methoden en technieken die mij in het verleden hadden geholpen werkten niet. Ik had geen energie en geen motivatie. Als ik het programma door wilde laten gaan, leek de enige optie dat ik me simpelweg zou dwingen er doorheen te komen. Ik had het eerder gedaan en ik kon het opnieuw doen. Ik moest wel. Ik had geen keuze. Met deze niet opwekkende gedachte ging ik nog beroerder naar bed. Niet alleen was ik ongelukkig over wat de komende dagen zouden brengen, maar ik was teleurgesteld over mijn eigen mislukking om een meer bezielde oplossing voor het probleem te verzinnen. Ik had het probleem niet opgelost, maar ik had mezelf erbij neergelegd ermee te leven. Maar toen, juist op het moment dat ik naar dromenland vertrok, dacht ik: Nee, het is niet waar dat ik me door de komende paar dagen op mijn kop moet laten zitten. Ik heb een keuze! Op dat ogenblik besee ik dat het grotendeels van mijzelf afhing hoe ik me de komende drie dagen zou voelen. Ik kon het pad kiezen van de workshop simpelweg uitzingen of ik kon een ander pad bewandelen – een pad waarop ik energie zou krijgen van enthousiaste deelnemers, van bezig zijn met materiaal waarin ik vurig geloof, en van een nieuwe verbintenis aangaan met mijn persoonlijke missie om de wereld door educatie leeaarder te maken. Ik hoefde niet lang na te denken over de keuze tussen het pad met misère en het pad met vurige maatschappelijke betrokkenheid. Zodra ik mijn keuze had gemaakt, veranderde ik mijn focus. En door het veranderen van mijn focus, veranderde ik mijn gevoe-
11
lens. Een paar minuten eerder had ik me verstrikt gevoeld, maar nu was ik eigenlijk uitgelaten over de komende paar dagen. Ik was ontvlamd en gaf een van de vurigste prestaties van mijn leven. Zodra ik besee wat mijn opties waren, nam ik mijn beslissing in een fractie van een seconde. Maar om bij het punt te geraken waarop ik besee dat ik keuzemogelijkheden had, was beduidend moeilijker. Met andere woorden, de keuze werd mogelijk gemaakt – en bleek voor de hand te liggen – slechts nadat het onder mijn aandacht kwam dat ik een keuze had. We zijn gewend te denken dat beslissingen nemen lastig is. Maar het is vaak het moeilijkste je te realiseren dat er een beslissing moet worden genomen, dat we een keuze hebben. Op ieder moment van ons leven hebben we in feite een keuze. Misschien zou dit besef niet als zo’n verrassing hebben moeten komen. Per slot van rekening laat psychologieonderzoek zien dat ongeveer veertig procent van ons geluk bepaald wordt door de keuzen die we maken – wat we kiezen te doen en hoe we kiezen te denken hee rechtstreeks effect op hoe we ons voelen. Als ik bijvoorbeeld wordt gepasseerd voor een promotie op mijn werk of wanneer een nieuw project mislukt, kan ik beslissen om deze ervaring te behandelen als een zware klap die ik nooit te boven kom of als een waarschuwingsteken, een mogelijkheid om te leren en te groeien. Als ik ervoor kies het alleen als iets negatiefs te zien, voel ik me slecht over mijzelf en pessimistisch over mijn toekomst. Maar als ik ervoor kies het te zien als een waarschuwing, kan ik lessen uit deze tegenslag gaan trekken en mijn vooruitzichten voor de toekomst verbeteren. Beseffen dat ik een keuze heb, verbetert niet alleen de waarschijnlijkheid van toekomstig
12
succes, maar doet me ook beter voelen op dit moment in het heden. In zijn bekende gedicht e Road Not Taken beschrij Robert Frost hoe hij voor een T-splitsing staat. Gedwongen om te kiezen tussen twee verschillende wegen, besluit Frost, zoals bekend, het nog niet platgetreden pad te betreden – een keuze die, op de lange duur, ‘het verschil’ in zijn leven uitmaakte. Het drama van Frosts persoonlijke dilemma – de moeilijkheid te beslissen welk pad te nemen, wetende dat het effect van deze keuze tot ver in de toekomst zou reiken – zal elke lezer herkennen. We hebben het allemaal meegemaakt: moeten besluiten of je je vastlegt in een bijzondere relatie, welk hoofdvak je kiest op de universiteit, of je een baan accepteert in een andere stad, enzovoorts. Op deze moeilijke momenten doen we ons best om de juiste beslissing te nemen en niet verlamd te raken door ons besef van het belang van de juiste keuze, wetend dat niet-kiezen een keuze met verreikende consequenties op zichzelf is. Maar de drama’s van ‘levensgrote beslissingen’ (die per definitie zo goed als sporadisch voorkomen) moeten niet verbergen dat we in het leven om de haverklap voor keuzen staan. Ieder moment van ons wakkere bestaan staan we tegenover keuzen waarvan het cumulatieve effect op ons net zo groot, zo niet groter, is als het effect van die grote beslissingen. Ik kan kiezen of ik rechtop of voorovergebogen zit; of ik een vriendelijk woord tegen mijn partner zeg of haar een vuile blik toewerp; of ik mijn gezondheid, mijn vriend en mijn lunch waardeer of dat ik dat allemaal voor vanzelfsprekend aanneem. Ik kan ervoor kiezen te kiezen of me niet bewust te zijn van de keuzen die er zijn om gemaakt te worden. Stuk voor stuk kunnen deze keuzen niet belangrijk lijken, maar het zijn
13
de stenen die samen de weg vormen die we voor onszelf aanleggen. Bovendien kunnen keuzen een momentum creëren voor het op gang brengen van een kettingreactie – een reeks gebeurtenissen of gevoelens – waarvan het effect veel groter is dan wat je kunt voorzien op het moment dat de keuze wordt gemaakt. Als ik me bijvoorbeeld ’s morgens mistroostig en lusteloos voel, kan ik besluiten om mijn stemming te verbeteren door een paar keer diep adem te halen, te glimlachen of speelsheid te introduceren bij wat ik aan het doen ben. Elk van deze keuzen kan een positieve kettingreactie op gang brengen en me in een vrolijke bui brengen die de hele dag voortduurt en de aanzet gee tot andere positieve ervaringen op het werk en thuis. Op een vergelijkbare manier kan besluiten een poging te doen om echt te luisteren naar wat iemand te zeggen hee, als we eerst zijn gaan zitten om samen te eten, de kwaliteit van de hele conversatie en zelfs de hele relatie positief beïnvloeden. Omdat we niet zien dat we voor een T-splitsing staan, dat deze keuzen bestaan, zijn we vaak niet in staat om er gebruik van te maken. Henry Ford merkte ooit eens op: ‘Of je nu denkt dat je het kunt of dat je het niet kunt – je hebt altijd gelijk.’ Hetzelfde is van toepassing op keuzen: of je nu denkt dat je een keuze hebt of dat je geen keuze hebt – je hebt altijd gelijk. Met andere woorden, het feit dat je denkt geen keuze te hebben maakt dat je geen keuze hebt. De avond voor mijn lezing, toen ik me uitgeput en niet geïnspireerd voelde, zag ik slechts één manier om de volgende paar dagen door te komen. Mijn beperkte perspectief op dat moment beperkte mijn opties. Als je je niet bewust bent van de keuzen die we elk moment maken, geef je de controle prijs over je vermogen je leven te verbete-
14
ren. Wij nemen bijvoorbeeld voor vanzelfsprekend aan dat onze gevoelens zijn zoals ze zijn en niet veranderd kunnen worden; we reageren automatisch op iemands gedrag zonder alternatieve mogelijkheden in overweging te nemen; we staan iedere keer opnieuw tegenover dezelfde situatie en reageren steeds weer op dezelfde manier – alsof er geen andere weg bestaat. We nemen aan dat onze gedachten en daden en gevoelens onvermijdelijk zijn, dat we geen keuze hebben, terwijl wij die in feite wél hebben. In e Way of the Peaceful Warrior vertelt Dan Millman een verhaal dat hij van zijn mentor hoorde: Toen de bel voor de lunchpauze klonk, verzamelden alle arbeiders zich om gezamenlijk te eten. En elke dag opende Sam zijn lunchtrommel en begon met klagen. ‘Verdomme!’, zou-ie uitroepen. ‘Alweer boterhammen met pindakaas en jam. Ik haat pindakaas en jam!’ Hij jammerde elke dag over zijn pindakaasen-jam-boterhammen totdat een van de jongens van de werkploeg uiteindelijk zei: ‘Lieve hemel, Sam, als je pindakaas en jam zo vies vindt, waarom vertel je moeder de vrouw dan niet om iets anders klaar te maken?’ ‘Hoe bedoel je, moeder de vrouw?’, antwoordde Sam. ‘Ik ben niet getrouwd. Ik smeer mijn eigen boterhammen.’ Zonder zelfs op te merken dat we dat doen, maken zovelen van ons boterhammen met beleg dat we niet lekker vinden. Het leven legt ons de grondstoffen voor – externe omstandigheden die soms buiten onze macht liggen, zoals onze fysieke kenmerken, het gezin waarin we worden geboren, de schommelingen van de wereldmarkten of keuzen die andere mensen maken en waarover we geen
15
zeggenschap hebben. En toch, zelfs met al deze beperkingen en restricties, is de selectie van grondstoffen en de manier waarop we ze gebruiken grotendeels aan onszelf. Ieder van ons kan ongeacht de omstandigheden een bewuste poging doen om de mogelijkheden om ons heen en in onszelf te zoeken. En als we verder kijken dan onze gebruikelijke manier om naar de dingen te kijken, worden we vaak verrast door de vele heerlijke ingrediënten waaruit we kunnen kiezen om onze boterham mee te beleggen. Onze vrijheid om te kiezen tussen zowel de grondstoffen als tussen de verschillende mogelijke antwoorden op elke gegeven situatie maken ons de coproducent van onze werkelijkheid. Welk soort werkelijkheid wil je voor jezelf scheppen? De boterhammen die je eet zijn hoofdzakelijk door jou zelf klaargemaakt. Je hebt meer keuzen dan je denkt. Het is aan jou om te kiezen.
WAT DIT BOEK IS EN WAT DIT BOEK NIET IS De aha-erlebnis die ik de vooravond van de workshop had, deed me beseffen dat ik een actievere rol zou kunnen spelen in het creeren van het soort leven dat ik voor mezelf wilde. Ik opende een kansrijke wereld door een doelbewuste poging te wagen om mogelijkheden aan het licht te brengen die ik voorheen over het hoofd had gezien. Deze kleine perspectiefverandering had een grote invloed op mijn leven. Dat is waarom ik besloot om dit boek te schrijven. Het boek omvat drie soorten keuzen: in de eerste plaats de keuzen die we op ieder moment hebben, zoals of we glimlachen of diep ademhalen; in de tweede plaats de keuzen die we hebben na een bepaalde gebeurtenis, zoals de manier waarop we reageren op mis-
16
lukking en of we ervoor kiezen een collega te complimenteren met een goed uitgevoerde klus; in de derde plaats keuzen die in verband staan met levensgrote beslissingen, zoals het carrièrepad waarvoor we kiezen en of we ervoor kiezen anderen te helpen en een bijdrage te leveren. Het boek focust voornamelijk op de eerste twee soorten keuzen, hoewel er een paar van de derde categorie doorheen zijn gestrooid. Dit is geen boek over het nemen van ethische beslissingen of een boek dat je instrumenten verscha voor het nemen van lastige besluiten. De meeste keuzen in dit boek – net zoals de meeste keuzen die we in het leven tegenkomen – zijn keuzen die ik zou willen beschrijven als ‘retorisch’; met andere woorden, keuzen waarbij het heel duidelijk en voor de hand liggend is welk pad het beste is om in te slaan. Meestal weten we wat goed is en wat niet, of het nu gaat om de manier waarop we zitten of lopen, de manier waarop we reageren op mislukking of succes, de manier waarop we contact hebben met ons kind of onze partner. En toch brengen we datgene waarvan we weten dat het goed voor ons is vaak niet in de praktijk. Socrates’ bewering ‘Het goede weten, is het goede doen’ is jammer genoeg niet waar. Dit boek gaat niet over besluitvorming in de betekenis van weten wat goed is, maar in de betekenis van doen wat goed is. Om dit resultaat te bereiken heb ik twee doelstellingen: in de eerste plaats om je te helpen meer aandacht te hebben voor de bestaande keuzen die van minuut tot minuut en van dag tot dag in je leven voorkomen; om te kiezen te doen wat juist is moet je je bewust zijn dat er een keuze dient te worden gemaakt. In de tweede plaats om je aan te moedigen op de best mogelijke manier te handelen in het licht van de aan jou voorliggende keuzen; om het goede te
17
ervaren als je het goede weet. Het boek is gestructureerd aan de hand van een reeks keuzen, de meeste retorisch. Na elke keuze volgt een citaat, een korte uitleg van de keuze en een verhaal dat de keuze illustreert. De verhalen bevatten persoonlijke anekdotes, hypothetische situaties, beschrijvingen van psychologische experimenten, verslagen van historische personages en ervaringen van geromantiseerde figuren uit de film of literatuur. Het doel van het verhaal is om de ideeën tot leven te brengen, ze meer toegankelijk te maken en ze met elkaar in verband te brengen. Ik laat het aan jou over om conclusies te trekken uit de afzonderlijke voorbeelden en ze op andere situaties in je eigen leven toe te passen. Als het verhaal bijvoorbeeld betrekking hee op het werk, kun je bijvoorbeeld overwegen hoe die bepaalde keuze relevant is voor jouw thuissituatie; als het voorbeeld de relatie met je partner beschrij, kun je denken over eenzelfde situatie met betrekking tot je baas of kind. Je kunt dit boek op dezelfde manier lezen als elk ander boek. Of je kunt het beschouwen als een werkboek en alles tussen een dag tot een maand wijden aan het reflecteren over en het handelen naar elk van de besproken keuzen. Het is misschien behulpzaam als je de keuze waarop je je focust opschrij en ergens zichtbaar neerzet zodat je eraan herinnerd wordt – op je koelkast of bureau, in je zak, of op je mobieltje of computer als een screensaver. Een geheugensteuntje dat ik zelf erg handig vond en me hielp om een keuze in te prenten en er een tweede natuur van te maken, was het voor een week of een maand dragen van een eenvoudig koordje als polsbandje (psycholoog William James beweert dat het 21 dagen kost om een nieuwe gewoonte aan te leren). Momenteel draag ik een polsbandje om me eraan te herinneren humor en
18
luchtigheid in situaties te brengen; daarvoor, tijdens een stressvolle periode in mijn leven, droeg ik een polsbandje om me eraan te herinneren meer geduld met mijn kinderen te hebben. Probeer als je door dit boek gaat verschillende keuzen uit. Als een bepaalde keuze je na enige afweging of uittesten niet aanstaat, ga dan naar de volgende keuze, of herhaal een keuze die je al hebt behandeld. Keer op een later moment terug naar de overgeslagen keuze om te zien of er toch iets voor te zeggen valt. Misschien wil je een aantal keuzen uit het boek selecteren om te bespreken in je leesclub of met je gezin en vrienden. Op het werk kunnen betekenisvolle discussies zowel bijdragen aan de samenhang en effectiviteit van een team als een tegengif bieden voor het starre denken dat innovatie zo vaak verstikt. Het delen van persoonlijke verhalen over de keuzen die ons leven hebben gevormd, kan een buitengewoon krachtige ervaring zijn die tot actie aanzet. Sommige keuzen die ik in dit boek voorstel zijn ontleend aan mijn eigen ervaring en die van vrienden en cliënten; andere zijn gebaseerd op het werk van psychologen, filosofen en leiders uit het zakenleven en het onderwijsveld. Waar dat relevant is, gee een eindnoot je de bron waar de ideeën vandaan komen of waarin de ideeën verder worden uitgewerkt. Je zult enige overlap vinden tussen de keuzen in dit boek. Dit is om twee redenen mijn bewuste keuze. In de eerste plaats omdat een uitdaging vanuit verschillende standpunten bekijken ons helpt om los te komen van onze gewoonten en deze te veranderen; en in de tweede plaats omdat herhaling cruciaal is als we zeker willen zijn dat de door ons gemaakte veranderingen daadwerkelijk beklijven. Bedankt dat je ervoor koos dit boek te lezen.
19
1 LEEF GEWOON JE LEVEN — of —
Kies ervoor te kiezen Het recht om je eigen pad te kiezen is een heilig voorrecht. Gebruik het. Sta stil bij de mogelijkheden. — Oprah Winfrey
ogal wat gesprekken over omgaan met de stress van het moderne leven worden afgerond met het advies dat we allemaal moeten stoppen met ons zorgen maken en ons hard inspannen, dat we moeten meebuigen met het riet en ‘gewoon ons leven moeten leven’. Soms is dit een goede raad, omdat veel dingen buiten onze macht liggen en onze zorgen er over niets uitmaakt. Wij kunnen vaak zo gefocust op de toekomst zijn dat we alles wat er te genieten valt in het hier en nu overslaan. Maar deze raadgeving hee een ernstige schaduwzijde: ‘Leef gewoon je leven’ kan ertoe leiden dat we ons heiligste voorrecht de rug toekeren, namelijk ons talent om ons eigen pad te bewandelen. Onder het mom ons te verlossen van stress en strijd kan ‘leef gewoon je leven’ het gevaarlijke effect hebben dat we niet uit ons leven halen wat erin zit. Wanneer het bevel om gewoon ons leven te leven een vergunning wordt om niet te kiezen, worden we uiteindelijk voortgetrokken door de keuzen van anderen, gedragen we ons simpelweg zoals we ons altijd in het verleden hebben gedragen, passief reagerend
N
20
op het leven in plaats van actief het leven te creëren dat we willen leven. Om het meeste uit ons leven te halen, moeten we ten eerste kiezen te kiezen – dit is de fundamentele keuze die ten grondslag ligt aan alle andere keuzen. Wij moeten onszelf committeren aan het idee dat er veel meer mogelijkheden zijn dan we gewoonlijk zien en ons dan wijden aan de taak om deze mogelijkheden te onderzoeken en diegene te kiezen die het beste voor ons is.1 l IEDEREEN HEEFT OOIT weleens het gevoel klem te zitten. We kunnen het werk voor een onuitstaanbare baas die ons niet respecteert haten, maar omdat we het salaris nodig hebben – en het momenteel een rottijd is om een andere baan te zoeken –, beseffen we dat we geen andere keuze hebben dan aan te blijven. We kunnen een relatie hebben met een partner van wie we ons al langer vervreemd voelen, of waarvoor we geen liefde meer voelen, of die ons slecht behandelt – maar we blijven omdat we doods benauwd zijn alleen achter te blijven. Er zijn andere manieren waarop we ons klem kunnen voelen zitten. We kunnen denken dat dingen eigenlijk heel aardig in ons leven verlopen – zowel persoonlijk als beroepsmatig – en toch het gevoel hebben dat er iets belangrijks ontbreekt. We kunnen ons realiseren dat, objectief gezien, er een hoop is om dankbaar voor te zijn en toch voelen dat dit besef niet genoeg is, omdat niets ons meer schijnt te boeien of te inspireren. Of het nu onze negatieve omstandigheden of juist onze voorspoed is, we voelen ons klem zitten en zien geen uitweg.
21
Het is op die momenten – wanneer wij ons klem voelen zitten – dat we moeten kiezen te kiezen, dat we ons moeten inzetten om nieuwe wegen te vinden om ons leven te veranderen – om in onszelf de sleutels te vinden die de deuren van de gevangenis waarin we zitten te openen. Dit is de tijd om toe te geven dat, ook al wordt ons leven in ieder geval gedeeltelijk gevormd door objectieve beperkingen, onze gevangenis ook iets te maken heeft met ons eigen denkraam: er staan vrijwel altijd wegen voor ons open, kleine of grote veranderingen die we kunnen door voeren om onze situatie te verbeteren. Ervoor kiezen te kiezen be -tekent het zoeken naar wegen die leiden naar verandering. Erken de kracht van kiezen te kiezen. Ga er eens voor zitten om te reflecteren, te analyseren, na te denken over de mogelijkheden die voor je liggen. Stel jezelf enkele lastige vragen: Wat moet ik doen om het leven te leiden dat ik wil? Waar wil ik naartoe? Hoe kom ik daar? Schrijf je opties op, bespreek je situatie met degenen die je vertrouwt. Weiger ‘Ik heb geen alternatief’ als antwoord te aanvaarden. Ervoor kiezen te kiezen is niet gemakkelijk. Het vereist niet alleen inspanning, maar ook moed. Het gaat erom doelbewust en strategisch bezig te zijn, in plaats van je met de stroom te laten meevoeren; het gaat erom onbekende wegen in kaart te brengen in plaats van te berusten op de reeds ingeslagen weg. Het gaat over de bereidheid om te worstelen en te falen, liever dan te zwichten voor het gemak van het veilige en het bekende. Ervoor kiezen te kiezen garandeert geen oplossing voor het gevoel klem te zitten of enig ander probleem waarmee je wordt geconfron-
22
teerd, maar het is het denkraam dat de waarschijnlijkheid een oplossing te vinden groter maakt, het denkraam dat van je wordt verlangd als je meer van je vermogen tot succes en geluk wilt waarmaken. Dus wat wordt het? Leef je gewoon je leven en geef je jezelf passief over aan je omstandigheden of kies je ervoor te kiezen en actief het soort leven te creëren dat je voor jezelf wilt? Dat is de keuze die je op ieder moment kunt maken, een keuze die een noodzakelijke voorwaarde is om profijt te trekken van de keuzen die dit boek je voorlegt en de vele andere keuzen die je kunnen helpen om het leven dat je wilt leiden vorm te geven.
23
