KagiePrivacy_BinnenDef:KagieBinnen :36 Pagina 30. De doorzichtige mens

KagiePrivacy_BinnenDef:KagieBinnen 28-05-10 09:36 Pagina 30

De doorzichtige mens

De bezwaren die in  tegen de volkstelling werden ingebracht, doen nu tamelijk gedateerd aan. Wie ligt tegenwoordig nog wakker van een ponskaart waarin het geboortejaar van de hoofdbewoner en het type van diens wc-pot zijn gestanst? Maar draai het eens om. Laat een activist van weleer wakker worden in de samenleving van nu. Hij zou zich een ongeluk schrikken. Geen demonstratie was bij machte geweest om de privacy te redden. Ze (overheden in binnen- en buitenland, het grootkapitaal, de politie, het midden- en kleinbedrijf ) wisten ineens alles van je. Het viel burgers nauwelijks op dat geleidelijk steeds iets meer werd afgeknabbeld van de vanzelfsprekendheid waarmee hun privéleven tot dan toe werd gerespecteerd. Je hoeft de mens tegenwoordig maar tegen het licht te houden om te zien wie hij is. Voor het scannen van zijn gedachten komt iets meer kijken, maar dat is ongetwijfeld een kwestie van tijd. Neem Ben Vissebel, een doodgewone burger die het niet helpen kan dat hij even transparant is geworden als de jaarrekening van de financiële firma waar hij op de loonlijst staat. In het echt heet hij niet Ben Vissebel, maar ter bescherming van zijn privacy mag hij zich vandaag onder een deken verstoppen. Van uur tot uur wordt hij in de gaten gehouden. En het erge is: de arme man weet van de prins geen kwaad. . uur: Over B.D. Vissebel wordt de nodige onzin beweerd, maar vaststaat dat hij helemaal van deze tijd is. Zo bespaarde hij op de aanschaf van een wekker door zijn mobieltje zodanig te




programmeren dat vier bliepjes waarschuwen als het tijd is om uit de veren te komen. Handig, hoewel de telefoonmaatschappij van elk ingeschakeld gsm’etje kan lokaliseren waar dat zich bevindt. Nou én? Ben Vissebel uit Ilpendam (achtentwintig jaar, blond haar, blauwe ogen, ongehuwd, schoenmaat , burgerservicenummer , paspoort ) meent dat hij niks te verbergen heeft. . uur: De bus van lijn  tuft in precies zesentwintig minuten van de Dorpsstraat in Ilpendam naar het Centraal Station te Amsterdam. Dit belooft een bijzondere dag te worden voor Ben Vissebel. Vanavond heeft hij zijn eerste date met Wies Diemens, die via de site Adult Match op zijn pad kwam. Hoe zou ze eruitzien? Misschien wordt het wat tussen hem en haar, je weet maar nooit. Omdat parkeren in Amsterdam een vermogen kost, reist Ben Vissebel per openbaar vervoer naar zijn werk. Ooit zal hij kunnen zeggen dat hij van de generatie is die de strippenkaart nog heeft meegemaakt. Tegen die tijd zullen de protesten tegen de universele -chipkaart voor bus, metro, tram en trein ongetwijfeld zijn verstomd. Alles went, ook de gedachte dat de identiteit van de -chipkaarthouder en alle details over de afgelegde route te achterhalen zijn. De belofte van de openbaar vervoerders dat informatie over individueel gebruik van de -chip uitsluitend voor marketingdoeleinden zal worden gebruikt, garandeert niet dat de computer voor politie en andere opsporingsdiensten gesloten blijft. Sinds  januari  is immers de Wet Bevoegdheden vorderen gegevens van kracht, die bedrijven verplicht om alle gegevens over klanten af te staan die voor justitieel onderzoek van belang kunnen zijn. Britse passagiers reizen sinds  op een Oyster card, die is uitgerust met een chip die in toenemende mate fungeert als bron van inlichtingen bij politieonderzoek. Het Openbaar Ministerie in Rot-




terdam vroeg bij het gemeentelijk vervoerbedrijf alle beschikbare informatie op over passagiers die op  mei  tussen tien uur ’s avonds en middernacht hadden gereisd via de metrostations Maashaven en Heemraadlaan. De kaartgegevens (inclusief foto’s) werden onder protest afgestaan. Na een slepende juridische procedure oordeelde de Hoge Raad in maart  dat de foto’s op -chipkaarten gevoelige persoonlijke informatie bevatten, bijvoorbeeld over ras. Het Openbaar Ministerie had die gegevens niet mogen opvragen zonder schriftelijke machtiging van de rechter-commissaris. . uur: Ben Vissebel kuiert over de Geldersekade, richting het rekencentrum aan de Kloveniersburgwal waar hij als kantoormannetje werkzaam is. Het nabijgelegen wallengebied wordt volgens een plattegrond op de website www.spotthecam.nl door een kleine driehonderd camera’s bewaakt. Dat de voorbijganger nergens in de stad intensiever wordt bespied dan hier, vloeit voort uit de concentratie van drugs, prostitutie en toerisme die deze zone tot een gevarendriehoek maakt. Van al die camera’s spieden er slechts eenendertig onder auspiciën van de gemeente Amsterdam. Het controleren van de monitoren waarop de onrechtmatige handelingen in beeld komen, is een taak voor de politie. . uur: Ben Vissebel stapt het rekencentrum binnen, begroet met opgestoken hand de receptioniste achter de balie en opent de glazen toegangsdeur door zijn elektronische personeelspas door de daartoe bestemde gleuf te schuiven. In dit identiteitsbewijs zit een chip met gedetailleerde informatie over de mens Ben Vissebel verstopt. Niet alleen geboortedatum, huisadres en functie, maar ook hoe laat (tot op de seconde nauwkeurig) hij het gebouw betreedt en wanneer hij naar huis gaat. Ook hoeveel koffie hij drinkt. Ben drinkt uit een automaat die uitsluitend koffie levert op vertoon van de personeelspas.




. uur: Ben Vissebel verstuurt een mailtje aan zeilgabber Rob, van wie hij uitsluitsel eist over het al dan niet doorgaan van hun bezoek aan de komende Sneekweek. Mag Ben zomaar een privémailtje in de baas z’n tijd tikken en versturen? Ja, dat mag, zij het met mate. De werkgever mag alleen in vanaf het werk verstuurde mailtjes snuffelen als sprake is van ‘bijzondere omstandigheden’, zoals bij het vermoeden van fraude. Voor het overige gelden voor e-mailverkeer de beperkingen die het briefgeheim oplegt. Niettemin blijkt uit onderzoek door -bedrijf Hitachi dat het Nederlandse bedrijfsleven het internet- en e-mailgedrag scherper in de gaten houdt dan elders in Europa gebruikelijk is. In ons land leest twee derde van de werkgevers (al dan niet heimelijk) mee over de schouders van het computerende personeel. Ter vergelijking: in Denemarken en Zweden gaat het om  procent, in Polen om  procent. Alleen in Spanje en Frankrijk,  en  procent, wantrouwen bazen het digitale gedrag meer dan in Nederland. . uur: Ben Vissebel offert zijn lunchpauze op aan een rondje funshoppen bij Albert Heijn. Hij prijst zich gelukkig met de Bonuskaart, die in het geval van een halfpondspak goudmerk een korting van maar liefst  procent op de aanschaf van een tweede pak koffie van hetzelfde merk garandeert. De bij de Bonuskaart geleverde privacy blijkt lastiger te garanderen. In de Ahold-computers te Zaandam bevinden zich de namen, adressen, telefoonnummers en geboortedata van miljoenen Bonuskaarthouders. Van elke klant staat geregistreerd welke producten die zoal aan de kassa heeft afgerekend. Die overzichten leveren een boel nuttige informatie op over bijvoorbeeld welstandsklasse (Euroshopper of voorkeur voor de duurdere merken), gezinssamenstelling (luiers!), dagindeling (tijdstip inkopen), sociaal leven (met zijn zwak voor de stoommaaltijd verraadt Ben Vissebel dat




hij single is), alcoholgebruik (een krat per week, dat valt op) en gezondheidstoestand (elk buisje aspirine staat op de bon). Het aanvraagformulier voor een Bonuskaart garandeerde sinds  in de beruchte kleine lettertjes: ‘ zal uw persoons-, spaaren boodschappengegevens strikt vertrouwelijk behandelen en uitsluitend gebruiken om u de voordelen te bieden die aan de  Bonuskaart verbonden zijn.’ Het loze karakter van die belofte bleek toen in  tijdens een rechtszaak over uitkeringsfraude ineens een Bonuskaart opdook: de officier van justitie beschikte over een uitdraai van alle aankopen die de verdachte het afgelopen halfjaar bij de supermarkt had afgerekend, en dat was voor méér geld dan een eenvoudige bijstandstrekker in de knip heeft. Soms rechtvaardigen omstandigheden schending van de ‘strikte vertrouwelijkheid’ die werd beloofd. De Bonuskaart maakt identificatie van verkeersslachtoffers mogelijk. Toen een afperser zijn dreigement om Mona-toetjes te vergiftigen uitvoerde, kon de politie dankzij de gegevens van de Bonuskaart de klanten opsporen die bij een benedenmoerdijks -filiaal zo’n dodelijk kuipje hadden gekocht. Discussiëren over privacy in relatie tot de Bonuskaart werd betrekkelijk zinloos sinds opsporingsdiensten per  januari  met een beroep op de Wet Bevoegdheden vorderen gegevens gerechtigd zijn om bedrijven te pressen álle informatie vrij te geven die nodig is voor onderzoek. . uur: Ben Vissebel schaft zich als hartstochtelijk lezer een romannetje aan bij een van de tweeënveertig filialen van de Boekhandels Groep Nederland. Wat hij niet weet, is dat achter in het boek bij wijze van proef een piepkleine chip zit verstopt die volgens de techniek van radio frequency identification () radiogolven uitzendt. Handig, want deze chip maakt het mogelijk om het boek te midden van de  aanwezige titels




onmiddellijk op te sporen. Bovendien houdt de manager aldus zicht op wanneer en waar de voorraad moet worden aangevuld. In  werden in de wereld  miljoen -chips op allerlei producten aangebracht. Hoewel directeur Jan Vink van de Boekhandels Groep Nederland verzekert dat bij afrekening van het boek de minichip onklaar wordt gemaakt, ageren vooral in de Verenigde Staten en Duitsland kritische consumenten omdat de vinding het bespioneren van klanten in principe mogelijk maakt. Ga maar na welke ongekende perspectieven zich hier bijvoorbeeld op het gebied van marketing aandienen. Soms is de chip niet groter dan een zandkorrel die onzichtbaar in elk product kan worden verstopt. Door het koppelen van creditkaartgegevens aan het unieke nummer van de -chip zou de fabrikant van scheermesjes adres, leeftijd, scheerpatroon, welstandsklasse, alles over een klant te weten kunnen komen, inclusief hoe lang die met zo’n mesje doet. ‘Maar dat is theorie!’ roept boekhandelaar Vink uit. ‘We hebben nog geen actiegroepen op de stoep gezien om te protesteren tegen het feit dat we bij wijze van proef met de -techniek experimenteren.’ . uur: Ben Vissebel toetst zijn pincode in en trekt twee briefjes van vijftig euro uit de flappentap. Heerlijk dat dit nog mogelijk is. Contant geld is op zijn retour. Over een paar jaar betaalt iedereen met z’n bankpasje of via een digitale overschrijving. Er zijn nú al supermarkten die overvallers te slim af zijn door geen bankbiljetten en munten meer te accepteren. Als er een einde aan contant geld komt, betekent dit dat het bankwezen nóg dieper in de portemonnee van de burger kan gluren. Tot twee cijfers achter de komma zal elke transactie te traceren zijn, inclusief de namen van gever en ontvanger, tijdstip, locatie en aard van de uitgave.




. uur: Ben Vissebel leeft zich met rode konen uit op cijfers en komma’s. Heerlijk, zo ziet de baas van het rekencentrum het graag. En Ben telefoneert met klanten en relaties. Omdat hij geacht wordt om op elke vraag het antwoord te weten, surft hij met de bravoure van een sportman over het internet. Nee, Ben ligt allerminst wakker van het idee dat weldra vrijwel al deze handelingen achteraf te reconstrueren zullen zijn. Volgens het door het Europarlement geaccordeerde wetsvoorstel Bewaarplicht Verkeersgegevens zullen met het oog op het bestrijden van het internationale terrorisme details over het communicatieve verkeer (telefoon, fax, internet) van élke Europeaan langdurig worden bewaard. De termijn verschilt per land. Nederland gaat uit van een wettelijke bewaarplicht van twaalf maanden voor alle gegevens over het bellen en zes maanden voor die over het gebruik van e-mail en internet. Van elk gesprek dat met het mobieltje wordt gevoerd, registreert de computer de locatie, de datum en het tijdstip. . uur: Omdat hij last heeft van vastzittende hoest, knijpt Ben Vissebel er even tussenuit om bij de apotheek een doosje paracetamol te kopen. Eerst is een ouder echtpaar aan de beurt. Meneer wil ‘iets tegen de jeuk’. De apothekersassistente vraagt of hij nog andere medicijnen gebruikt. ‘Jawel,’ zegt de man, ‘voor m’n hart en voor m’n suiker. Ik ben suikerpatiënt.’ Ben Vissebel hoort het belangstellend aan. Dit lijkt hem een typisch geval van alledaagse schending van privacy. Er zit geen boze opzet achter, maar het hóórt niet, een klant in het bijzijn van anderen laten opsommen welke medicijnen worden gebruikt. . uur: Onbekommerd tikt Ben Vissebel zich de vingers blauw op het toetsenbord van de zaak. Gelukkig heeft hij geen tijd om internet te bezoeken. De computer slaat immers nauwgezet op welke sites zijn gefrequenteerd. Bij een bezoek aan een




website kunnen zich bovendien heimelijk cookies in het digitale geheugen nestelen die de afzender exact vertellen wanneer en hoe vaak de identificeerbare gebruiker inlogt. Maar bij cookies kan de consument net als bij ongevraagd drukwerk nog aangeven geen prijs te stellen op de ontvangst. Venijniger zijn de zogeheten webbugs die bij Yahoo web beacons heten: transparante plaatjes van één pixel, oftewel internetparasieten die zich in het binnenwerk van de computer vastvreten en in het geniep verklappen welke sites worden bezocht. Daar valt niks tegen te beginnen. . uur: Oei, vriend Jaap twittert dat hij bij het knippen van de heg zojuist zijn pink lelijk bezeerde. Persoonlijk is Ben Vissebel er niet happig op om gebeurtenissen en diepe gedachten via de compacte microblogsite Twitter met anderen te delen. Je weet nooit wie behalve de geregistreerde followers nog meer meelezen. Alle tweets (twitter-berichten) belanden ook op internet, al is niet iedere gebruiker zich daar direct van bewust. Het -Kamerlid Arend Jan Boekestijn schrok van de felle reacties die hij oogstte toen hij, nadat zijn schatting van het aantal slachtoffers tijdens de Culturele Revolutie in China door een lezer was bijgesteld, onbekommerd terugtwitterde: ‘Ja, ik zie weleens een spleetoog over het hoofd, het zijn er zoveel.’ Via hetzelfde medium bood de volksvertegenwoordiger even later excuses aan. Hij schreef dat het niet zijn bedoeling was geweest om een bevolkingsgroep te beledigen. In het voorjaar van  had Twitter wereldwijd meer dan  miljoen geregistreerde gebruikers. . uur: De werkdag zit erop voor Ben Vissebel. Schuin tegenover het Centraal Station wacht hij op bus , die hem naar Ilpendam zal brengen. En vlúg graag, want Ben hunkert naar zijn dinertje à deux met Wies Diemens, de onbekende die hij




graag wil leren kennen. Hij klapt zijn multifunctionele mobieltje open om haar te bellen over hoe en wat. Natuurlijk beschikt Ben over zo’n draadloos gadget, hij is tenslotte burger van een land dat meer mobiele telefoons dan inwoners telt. Daar zijn opsporingsdiensten trouwens blij mee: zolang de apparaatjes aanstaan, zijn de eigenaars op basis van een driepuntsmeting te lokaliseren, ongeacht waar ze zich bevinden. In de grote stad is de plaats van het mobieltje tot op driehonderd meter nauwkeurig te bepalen. Op het platteland is de cirkel rond het uitgezonden signaal groter omdat daar minder zendmasten staan. . uur: Ben Vissebel hobbelt mee in de Arriva-bus die hem naar Ilpendam zal brengen. De enigszins verbeten trek rond zijn mond komt doordat Wies niet opnam en hij noodgedwongen haar voicemail moest inspreken. Even overweegt Vissebel om met zijn mobieltje een foto te maken van de avondspits, maar hij doet het niet. Naar verwachting zal het mms’en – het per mobieltje versturen van een bericht met beeld en geluid – de komende tijd een enorme vlucht nemen. Burgers kunnen de politie helpen bij het opsporingswerk door een digitaal ooggetuigenverslag te leveren, maar andere toepassingen zijn ook mogelijk, zoals een verliefd stel uit Amsterdam aan den lijve ondervond. De spontane hartstocht liep dermate hoog op dat toen de lichamen zich in een hartstochtelijke verstrengeling bevonden, vergeten werd even de gordijnen van de benedenwoning te sluiten. Verbaasde voorbijgangers legden het tafereel met een mobieltje vast. De compromitterende beelden belandden op internet. . uur: Zul je altijd zien: net als Ben Vissebel onder de douche staat, gaat de telefoon. Wies! Alles is in orde, ze zullen elkaar straks om halfacht treffen in restaurant Le Petit Latin in Landsmeer. Het gros van de telefoontjes heeft zo’n kort en za-




kelijk karakter. Het aftappen van die gesprekken ten behoeve van, zoals de wetgever het zo mooi omschrijft, ‘voorkoming, opsporing en vervolging van strafbare feiten’, is ongetwijfeld spannender dan dat het lijkt. In  werden   telefoonnummers door justitie afgeluisterd. Als de cijfers kloppen, staat Nederland boven aan de lijst van landen waar de telefoon het vaakst wordt afgetapt. Ter vergelijking: in  kwam de teller in de Verenigde Staten op , in het Verenigd Koninkrijk op , in België op  en in Frankrijk op  duizend. Alleen in Duitsland wordt vaker afgetapt –  duizend keer in  – maar dat land heeft dan ook vijf maal zoveel inwoners als Nederland. . uur: Ben Vissebel stuurt zijn rode Ford Focus richting Jaagweg. Binnen een kwartier kan hij in Landsmeer zijn, zeker nu hij per satelliet naar de plaats van bestemming wordt geloodst. De metalen stem van de tomtom en de rode pijl over een digitale plattegrond geven exact de route aan die hij moet volgen: ‘Op de  Kanaaldijk na  meter rechts aanhouden op  Slochterweg…’ Ben moet elke keer weer glimlachen om de precisie waarmee de weg naar de plaats van bestemming voor hem wordt uitgestippeld. Het global positioning system (gps) behoort wat hem betreft tot het leukste speelgoed dat de volwassen mens er in de afgelopen tien jaar bij kreeg. Wat niet elke gps-gebruiker zich realiseert, is dat de apparatuur niet alleen signalen uit de lucht plukt, maar tegelijkertijd ook als zender kan fungeren. Er is apparatuur op de markt waarmee de gpsontvanger wordt uitgebreid met een simpel zendmechanisme. . uur: Hoeveel camera’s en flitspalen zou de Ford van Ben Vissebel op de dertien kilometer openbare weg tussen Ilpendam en Landsmeer zijn tegengekomen? Dat hij niets te verbergen heeft, maakt hem niet immuun voor het alziende glazen oog dat over gezag en orde waakt. Zo worden alle kentekens van auto’s




die rijden op de ring om Amsterdam geregistreerd en gecontroleerd. Dit is mogelijk dankzij CatchKen, een mobiel systeem dat vanuit een politiebusje langs de snelweg razendsnel kentekens leest en koppelt aan computerbestanden. Voortvluchtige terroristen, maar ook belastingontduikers, wanbetalers of zwartwerkers kunnen op die manier worden gesnapt. Tegenover de bedenkingen die hoeders van de privacy tegen CatchKen inbrengen, stelde de Amsterdamse korpschef Bernard Welten in  in een notitie: ‘Wanneer de vrijheid van burgers nu wordt vergeleken met die van vijftig jaar geleden, is er sprake van een enorme toename. Betoogd kan worden dat de controlemogelijkheden van de overheid hier geen gelijke tred mee hebben gehouden. Uitbreiding of aanpassing van bevoegdheden is vanuit dat perspectief eerder een inhaalslag dan een aantasting van de overheidsvrije sfeer.’ . uur: Wies Diemens praat heel bescheiden over haar ‘leidinggevende functie in de schoonmaakbranche’. Als rayonmanager houdt ze contact met alle lagen in de samenleving. Grappig, de manier waarop ze een dobbelsteentje heilbot aan haar vork prikt. En ze luistert goed. Als Ben Vissebel vertelt dat hij drie jaar geleden als econoom afstudeerde aan de Erasmus Universiteit, verbetert ze hem: ‘Nee Ben, dat was geen drie maar vier jaar geleden. Ben je trouwens nog steeds lid van die hockeyclub?’ ‘Hoe weet je dat?’ ‘Google, Ben. Ooit van Google gehoord?’



KagiePrivacy_BinnenDef:KagieBinnen :36 Pagina 30. De doorzichtige mens

Recommend Documents