Jaarverslag 2015 www.hovoseniorenacademie.nl
1
Jaarverslag over 2015 Senioren Academie Groningen-Friesland-Drenthe Voorwoord Volgens de meest gangbare definitie is een ‘senior’ iemand van (bij benadering) vijftigplus. Naarmate de pensioengerechtigde leeftijd verder opschuift (van ongeveer 66 jaar nu tot 70 jaar in de niet al te verre toekomst) zal de beleving van het woord ‘senior’ ook wel veranderen, maar voorlopig ziet de Senioren-Academie de vijftig-plussers nog als haar logische doelgroep. De cursisten van HOVO zijn actieve burgers. Zij willen zich rekenschap geven van de laatste ontwikkelingen op wetenschappelijk terrein. Onze wereld zit steeds ingewikkelder in elkaar en in tal van sectoren van de maatschappij is op wetenschap gestoelde innovatie aan de orde van de dag. Dit wordt breed onderkend. Wijd verbreid is het gevoel van urgentie om ‘bij te blijven’ en daardoor te kunnen meedenken over de koers van de samenleving. De senioren die nog deelnemen aan het arbeidsproces krijgen soms van hun werkgevers instrumenten aangereikt om hun vak bij te houden. Maar HOVO biedt meer. Het kan zowel de nog-werkenden als de senioren die verkeren op de drempel van de pensionering of deze al zijn gepasseerd, met een breed onderwijsaanbod vaak verrassend goed op maat bedienen. Daarvan wordt dankbaar gebruikgemaakt. Het kan ook anders worden gezegd. De senioren van vandaag zijn wat het ‘bijblijven’ betreft door de bank genomen ambitieuzer dan de generaties die hen voorgingen. Daarin worden zij gestimuleerd door overheidsbeleid dat het belang van ‘healthy ageing’ benadrukt en allerlei stimulansen omvat om niet vroeger ‘oud te worden’ dan nodig. Een leven lang onderwijs volgen is daarin een belangrijk element. De populaire (maar helaas weer Engelse) kreet in dit verband is ‘Use it, or lose it’. Dit betekent vrij vertaald zoiets als: hersens moeten kraken, want anders worden ze lui. HOVO doet precies dat: de hersens van senioren laten kraken, om hun talenten niet verloren te laten gaan en hun denkkracht inzetbaar te laten blijven. Als HOVO-cursist blijft iemand op de hoogte (of wordt iemand op de hoogte gebracht) van de laatste stand van zaken op een zelfgekozen wetenschappelijke terrein. Zoveel zielen, zoveel sferen van belangstelling. Het brede aanbod van cursussen is een weerspiegeling van de brede interesse van de HOVO-cursisten in Drenthe, Friesland en Groningen. (Als deze volgorde van provincies u verrast: het is die van het alfabet.) In 2015 is de belangstelling voor thema’s (en ook voor de locaties waar cursussen worden aangeboden) onderhevig geweest aan de bekende fluctuaties, maar over de hele linie floreert het HOVO als nooit tevoren. De Senioren-Academie is een prachtig, onmisbaar en onvervangbaar instituut. Het zittende bestuur is dankbaar jegens degenen die dit onderwijs ooit in het leven hebben geroepen en het tot ontwikkeling brachten. Graag wil ik in dat verband nog een keer lof toezwaaien aan prof. Eric Bleumink, die het HOVO in het noorden vele jaren als bestuurder in zijn hart droeg en die in september j.l. aftrad als voorzitter van het bestuur. Dankbaarheid is er daarnaast jegens de cursisten die enthousiast participeerden, maar niet in de laatste plaats ook jegens degenen die de cursussen geven. Het is ons een lief ding waard het onderwijs niet slechts in naam ‘academisch’ te laten zijn. Vandaar dat genoeg betrokkenheid van de kant van docenten uit universiteit en hbo een absoluut vereiste is. Alleen als daaraan voldaan wordt, kan het gewenste niveau worden bereikt. Het HOVO is, zoals eerder betoogd, geen vrijetijdsbesteding, maar een serieuze aangelegenheid. Er worden dus eisen gesteld en er wordt inzet gevraagd van iedereen:
2
docent, cursist en organisatie. Gelukkig hebben we over deze serieuze inzet absoluut niet te klagen. En als de actieve docenten aan universiteit en hbo soms helaas geen tijd hebben, zijn er gelukkig de senioren-docenten (gepensioneerden) die graag voorzien in een soms dreigend tekort aan aanbieders van cursussen. De Senioren-Academie Sociëteit (SAS) die nu al een aantal jaren succesvol functioneert, bundelt de krachten van emeriti en gepensioneerden en draagt tal van ideeën aan waarvan het HOVO profiteert. Dit jaarverslag over 2015 zet alle feiten op een rij en vormt een bron van inspiratie om op de ingeslagen weg voort te gaan. Met een vaste koers, die niettemin wordt bijgestuurd als de omstandigheden daarom vragen. Moge de Senioren-Academie ook in de toekomst op ieders belangstelling en betrokkenheid kunnen blijven rekenen. Doeko Bosscher (voorzitter van het bestuur)
3
1. Toekomst HOVO In het afgelopen jaar is er veel aandacht geweest voor de toekomst van de Senioren Academie Groningen-Friesland-Drenthe. In maart 2015 werd aan alle cursisten het verzoek gestuurd een klantwens-enquête in te vullen. De aanleiding voor het juist nu uitschrijven van deze enquête was de ingrijpende bestuurlijke verandering door het aftreden van Eric Bleumink als voorzitter . Maar er was ook een aantal inhoudelijke redenen. De laatste gehouden enquête dateerde van 2002 en in de jaren daarna is er het nodige veranderd bij de Senioren Academie. De belangrijkste verandering is misschien wel geweest dat in 2011 HOVO Friesland is samengegaan met de Senioren Academie Groningen-Drenthe, vanaf dat moment Senioren Academie Groningen-Friesland-Drenthe. De in de laatste jaren gesignaleerde achterblijvende belangstelling onder cursisten in Friesland en Drenthe vormde, naast de meer algemene vragen, een van de kernpunten voor de enquête. De uitkomsten van de enquête bevestigen de indruk dat de doelgroep van de Senioren Academie, hoewel formeel gericht op mensen vanaf 50 jaar, op dit moment vooral bestaat uit 65-plussers. De grootste gemene deler is dat het onderwijs van de Senioren Academie vooral in het post-werkzame leven wordt bezocht. Een enkeling bezoekt de cursussen voor formele bijscholing op het eigen vakgebied, maar de meesten doen dit vooral uit overwegingen van persoonlijke aard, om kennis en inzicht te verwerven, om zichzelf te kunnen blijven ontwikkelen en de veranderingen in de maatschappij te blijven volgen. Dit is geheel in overeenstemming met het huidige Nederlandse overheidsbeleid dat grote waarde hecht aan ‘healthy ageing’ en de maatschappelijke betrokkenheid en verantwoordelijkheid van alle groepen in de maatschappij. Onderwijs speelt hierbij een belangrijke rol. Uit de enquête kwam in zijn algemeenheid een grote tevredenheid naar voren over het programma-aanbod van de Senioren Academie, dat goed is afgestemd op de doelgroep. De uitkomsten geven in dit opzicht geen aanleiding tot ingrijpende programmatische wijzigingen. Wel wordt duidelijk dat men meer dan voorheen de voorkeur geeft aan iets kortere cursussen. De enquête had, naast het algemene onderzoek naar de tevredenheid en wensen van onze cursisten, tot doel de belangstelling onder cursisten in Drenthe (Emmen/Hoogeveen) en Friesland te onderzoeken. De resultaten maken duidelijk dat belangstellenden over het algemeen bereid zijn vrij grote afstanden af te leggen. Vooral uit Drenthe - en niet alleen uit Noord Drenthe komen de cursisten naar de stad Groningen voor een cursus. De inhoud van de cursus is van veel doorslaggevender belang dan de locatie. Gezien de geringe belangstelling voor cursussen die in Emmen of Hoogeveen worden aangeboden, is daarmee de vraag naar het bestaansrecht van de cursuslocaties in Drenthe een vraag geworden die door het bestuur in de komende periode nader zal worden besproken. Op dit moment is besloten het cursusaanbod in Drenthe voorlopig te concentreren in Emmen. In Friesland is de voorkeur voor cursussen in de eigen regio veel sterker en is de bereidheid tot reizen minder groot. Mede gezien het feit dat de doelgroep (hoger opgeleide ouderen) in Friesland groter is dan in Drenthe, zal worden onderzocht hoe de bekendheid van de Senioren Academie
4
in Friesland kan worden vergroot en tegelijkertijd hoe het cursusaanbod in Friesland kan worden versterkt.
Voorjaarslezing 2015 door Matthijs Deen, in de Grote Kerk in Leeuwarden
2. Het onderwijs Bij het onderwijs van de Senioren Academie waren in 2015 in totaal ruim 70 docenten en sprekers betrokken. Een deel van deze docenten is werkzaam in het hoger onderwijs (hogeschool en universiteit terwijl ook oud-docenten van vooral de universiteit cursussen aanbieden. Het onderwijsprogramma van de Senioren Academie bestond ook in 2015 uit drie cursusprogramma’s. (Najaar, Winter/Voorjaar en voorjaar/zomer). Het totaal aantal inschrijvingen voor de cursussen was iets groter dan in 2014. Twee cursussen in 2015 kwamen voort uit discussiegroepen van emeriti, verenigd in de SAF, de Senioren Academie Faculteit. (zie ook hieronder onder ‘Senioren Academie Sociëteit’) In totaal werden er 126 cursussen van verschillende lengte (4 tot 10 colleges) aangeboden waarvan er 116 doorgang hebben gevonden. Aantal inschrijvingen 2015 periode cursus Lezing Winter 1202 356
totaal 1585
Totaal 2014 1611
Zomer
749
749
671
Najaar
1742
1942
1797
4276
4079
Totaal
3693
--182
5
Naast de cursussen werden vijf lezingen geprogrammeerd. Het winterseizoen 2015 werd gemarkeerd door de Jan Snijderslezing (prof. dr. Piet de Rooy, ‘De politieke mores van een “stipje op de wereldkaart”) en de twee voorjaarslezingen in Friesland (Friesland en de eilanden, door Mathijs Deen) en Drenthe (Van Giffen en de Drentse hunnebedden door prof. dr. Daan Raemaekers) In Friesland en Drenthe was de belangstelling voor de voorjaarslezingen duidelijk groter, bijna een verdubbeling van het voorgaande jaar. Een mogelijke verklaring hiervoor biedt het feit dat er is gekozen voor meer ‘regionale’ onderwerpen in Friesland en Drenthe. De Snijderslezing in Groningen trok minder belangstellenden. De ‘openingslezing’ ter gelegenheid van het starten van het nieuwe studiejaar in september is dit jaar alleen in Groningen gegeven. De openingslezing werd gecombineerd met het afscheid van voorzitter Bleumink en had op zijn verzoek het thema ‘Duurzaamheid’ tot onderwerp. De lezing werd gehouden door prof. dr. Louise Vet onder de titel ‘Duurzaamheid in de 21ste eeuw’. Mede door de keuze alleen in Groningen een openingslezing te houden is het aantal inschrijvingen voor de lezingen dit jaar lager dan in 2014. Voor het komende najaar plannen we weer een openingslezing op alle locaties, dus ook in Friesland en Drenthe. In oktober vond in samenwerking met de Stichting Oude Groninger Kerken de jaarlijkse Nederlandse Cultuurlezing plaats.
De cultuurlezing 2015, door Ileen Montijn, ging over ‘Adel in woelige tijden’.
Overige onderwijsactiviteiten Het bijzondere project ‘De proefjesmeesters!’ heeft tot doel basisschoolleerlingen enthousiast te maken voor de bètavakken. Dit project ging in 2008 van start met een subsidie van de Stichting Sluyterman van Loo. Cursisten van de Senioren Academie die in dit project participeren hebben lessen met proefjes ontwikkeld voor de groepen 7 en 8. Zij voeren die ook uit op verschillende scholen in de regio. Voor dit project is een vervolgsubsidie toegekend door de Stichting Sluyterman van Loo. De activiteiten van de projectgroep waren in 2015 duidelijk afgenomen in vergelijking tot eerdere jaren. Op in totaal vijf basisscholen in Friesland, Drenthe en Groningen werden een of meerdere lessen verzorgd.
6
Programmaraad De Programmaraad bestaat uit vertegenwoordigers van de verschillende faculteiten van de Rijksuniversiteit Groningen en vertegenwoordigers van de Stenden hogeschool (Leeuwarden en Emmen) en de Hanzehogeschool (Groningen) De programmaraad heeft een essentiële adviesrol bij het beoordelen van de kwaliteit van het onderwijs van de Senioren Academie. Daarnaast geeft de Programmaraad advies, functioneert zij als ‘denktank’ voor de onderwijsprogrammering en zijn de individuele leden contactpersoon binnen de faculteiten en hogescholen. Buiten de vaste bijeenkomsten werd in de loop van het jaar met enige regelmaat een beroep gedaan op individuele leden van de Programmaraad voor advies. De Programmaraad is in 2015 twee maal bijeengekomen.
-
Programmaraad per 31 december 2015 Prof.dr. Peter Barthel (faculteit Wis- en Natuurwetenschappen, Kapteyn instituutRUG), voorzitter Prof.dr. Mineke Bosch (faculteit Letteren-RUG) Dr. Alex Riemersma (Stenden Hogeschool) Prof.dr. Harry van der Wiel (faculteit Medische Wetenschappen-RUG, Wenckebach instituut) Prof. dr. Feikje Vellinga (faculteit rechtsgeleerdheid-RUG) Prof. dr. Detlev Pätzold (faculteit Wijsbegeerte-RUG; per 1/1/2016 opgevolgd door prof. dr. Jeanne Peijnenburg, eveneens faculteit Wijsbegeerte-RUG) Dhr. Roel Westerhof (Cursisten en docenten Senioren Academie) Prof. dr. Yme Kuiper (faculteit Godsdienstwetenschap-RUG) Prof. dr. Douwe Draaisma (faculteit Gedrag- en maatschappijwetenschappenRUG) Dr. E. Bisschop Boele (Hanzehogeschool)
Senioren Academie Sociëteit In de Senioren Academie Sociëteit (SAS) komt een groot aantal emeritus-hoogleraren maandelijks bijeen. Vanuit dit kader worden jaarlijks onder de benaming Senioren Academie Faculteit (SAF) verschillende discussiegroepen/studiekringen gevormd, waarin bepaalde onderwerpen in studie worden genomen.
Discussie bij de SAS
7
In de meeste gevallen ontwikkelen de leden van de discussiegroepen gezamenlijk een cursus die bij de Senioren Academie wordt aangeboden. De activiteiten van de Senioren Academie Sociëteit worden door de Senioren Academie financieel en organisatorisch ondersteund. 3. Bestuur Het jaar 2015 heeft voor de Senioren Academie een flink aantal veranderingen op bestuurlijk gebied gebracht. In september 2015 nam prof. dr. Eric Bleumink afscheid als voorzitter van de Senioren Academie Groningen-Friesland-Drenthe. Eric Bleumink werd in het jaar 2000 voorzitter van wat toen nog de ‘Bestuurscommissie van de Senioren Academie-HOVO’ heette. Hij heeft de Senioren Academie in de afgelopen 15 jaar door vele veranderingen geleid. Het afscheid van Bleumink werd op zijn verzoek gecombineerd met de openingslezing van het studiejaar 2015/2016. Professor Bleumink is opgevolgd door prof. dr. D.F.J. (Doeko) Bosscher.
Scheidend voorzitter prof. Eric Bleumink krijgt de Muleriuspenning aangeboden door de rector van de Universiteit.
Ook twee andere bestuursleden namen in het afgelopen jaar afscheid. Drs. J. van der Vinne nam in juni afscheid. Jaap van der Vinne had als vertegenwoordiger van de Hanzehogeschool zitting gehad in het bestuur en was al vanaf de oprichting van de Stichting lid geweest van het bestuur en was zelfs al daarvoor bij het werk van HOVO betrokken. Namens de Hanzehogeschool heeft als zijn opvolger de hr. C.W.A. (Chris) Fictoor zitting genomen in het bestuur. Tenslotte werd aan het eind van het jaar afscheid genomen door de heer Wil ter Laak,
8
adviserend lid namens de Vrienden. Hij is met ingang van december 2015 opgevolgd door mw. E.T.M. (Emmy) Okkerse.
Het bestuur is statutair belast met de leiding van de stichting. Zo worden door het bestuur de begroting, de jaarrekening en het jaarverslag vastgesteld. Het bestuur benoemt ook de personeelsleden en stelt de arbeidsvoorwaarden vast. De samenstelling van het bestuur is per 31 december 2015 als volgt: - Prof. dr. D.F.J. Bosscher, voorzitter, benoemd door de RUG Mw H. Hijmans, secretaris en vice-voorzitter, benoemd door de RUG - Dhr. T. Jensma, penningmeester, benoemd door de RUG, - Mw. mr. A. van Weelden, lid, benoemd door de Stenden hogeschool, - Dhr. C.W.A. Fictoor, lid, benoemd door de Hanzehogeschool Groningen - Mw. E. Okkerse, adviserend lid, vertegenwoordiger Stichting Vrienden van de Senioren Academie
4. Organisatie overig Moederorganisaties De Senioren Academie Groningen en Drenthe is gelieerd aan de Rijksuniversiteit Groningen, de Hanzehogeschool Groningen en de Stenden hogeschool. De leden van het bestuur worden benoemd door de Colleges van Bestuur van de moederorganisaties. Het bureau van de Senioren Academie vindt onderdak bij de Rijksuniversiteit. Personeel Voor de programmering van het onderwijs en de administratieve organisatie heeft de Senioren Academie een kleine vaste personeelsbezetting van vier personen. In de personele samenstelling hebben geen wijzigingen plaatsgevonden. Medewerkers per 31 december 2015: Drs. Jacqueline Kampman, coördinator Mw. Inge Vonhof, secretariaat Mw. Karin Kist, roostering en PR Mw. Janita van Dijk, boekhouding HOVO-Nederland HOVO-Nederland vormt de koepelorganisatie voor de verschillende HOVO-instellingen in Nederland. HOVO-Nederland richt zich met name op de kwaliteitsbewaking en de bescherming van de voor HOVO specifieke vorm van onderwijs. Het lidmaatschap van HOVO Nederland is voorwaarde om de naam HOVO te mogen voeren. Bestuursleden van HOVO-Nederland waren op 31 december 2015 Dhr. Piet. van der Veen, voorzitter (onafhankelijk voorzitter, lid van de Vrienden Rotterdam) Mw. drs. L.C.M. Smit, secretaris (HOVO Leiden) Mw. drs. J.G. Kampman, penningmeester (Senioren Academie HOVO GroningenFriesland-Drenthe) Mw. drs. M. Koolen, lid (HOVO Nijmegen)
9