jaarrekening 2012 geconsolideerd
In 2012 werden informatiedagen gehouden om medewerkers te motiveren zoveel mogelijk buiten de muren van SOWECO te werken. Als ondersteuning hierbij zijn films opgenomen waarin gedetacheerde medewerkers hun ervaring vertellen. Het project kreeg de naam
1
Inhoudsopgave Algemene informatie Vooraf Inleiding Missie en visie Kerncijfers Organisatiestructuur
Jaarstukken Verslag algemeen bestuur Verslag en pre-advies van de raad van commissarissen Verslag directie Hoofdlijnen Sociale doelstellingen Bedrijfsvoering Organisatieontwikkeling Resultaten Divisies Vooruitzichten Continuïteitsbeginsel
Jaarrekening Geconsolideerde balans Geconsolideerde winst- en verliesrekening Geconsolideerd kasstroomoverzicht
Overige gegevens Personele samenstelling Controleverklaring van de onafhankelijke accountant
2
Vooraf Het Sociaal Werkvoorzieningschap Centraal Overijssel (SOWECO), gevestigd te Almelo, is namens de gemeenten Almelo, Hellendoorn, Rijssen-Holten, Tubbergen, Twenterand en Wierden vanaf 1969 belast met de uitvoering van de Wsw. SOWECO is een openbaar lichaam, opgericht op basis van de Wet Gemeenschappelijke Regelingen (WGR). SOWECO bezit uit dien hoofde publiekrechtelijke rechtspersoonlijkheid en wordt in dit verslag ter onderscheiding, aangeduid als SOWECO GR. Per 1 januari 1998 is SOWECO NV opgericht en vanaf deze datum is de vennootschap operationeel als uitvoeringsorganisatie voor de Wsw. In opdracht van het openbaar lichaam SOWECO wordt vanaf die datum door SOWECO NV uitvoering aan de Wsw gegeven. Het wettelijk kader vormt de uitdaging voor zowel de opdrachtgever, het openbaar lichaam SOWECO, als voor de uitvoerder van de Wet sociale werkvoorziening (Wsw), SOWECO NV. SOWECO NV geeft hieraan vorm in een structuur waarin recht wordt gedaan aan de volwaardigheid van ieder individu. Ondernemerschap en een bedrijfsmatig klimaat gaan daarbij samen met maximale individuele ontwikkeling van de medewerkers en een zorgvuldig plaatsingsbeleid om hen een zo regulier mogelijke arbeidsplaats te bieden. Naar aanleiding van de wetswijziging per 1 januari 2008 is de koers die door de in de GR deelnemende gemeenten werd uitgezet, neergelegd in het kaderstellend Beleidsplan Wsw 2009-2012. Als uitvloeisel hiervan werden de nieuwe verhoudingen in de verantwoording- en bevoegdheidstructuur in 2010 geconcretiseerd door aanpassing van de Gemeenschappelijke Regeling SOWECO en van de statuten van SOWECO NV. De belangrijkste wijziging betrof het door de vennootschap verlaten van het vrijwillig structuurregiem. SOWECO is als geheel een fiscale eenheid ten aanzien van de BTW. Door de invoering van het BTW-compensatiefonds per 1 januari 2003 wordt ook voor diensten ten behoeve van de (aangesloten) gemeenten BTW in rekening gebracht. SOWECO NV en dochterondernemingen zijn vrijgesteld van vennootschapsbelasting.
Inleiding Dit verslag heeft betrekking op de geconsolideerde jaarrekening van het openbaar lichaam SOWECO inclusief haar enkelvoudige jaarrekening. De jaarrekeningen van dochteronderneming SOWECO NV zijn, geconsolideerd en enkelvoudig, als bijlage opgenomen. Naast de aanduiding SOWECO GR enerzijds, als zijnde het openbaar lichaam SOWECO, en SOWECO NV anderzijds, als haar dochteronderneming die de operationele uitvoering van de Wsw vanuit SOWECO GR gedelegeerd heeft gekregen, wordt in de tekst gesproken over SOWECO. Bij SOWECO (zonder toevoeging GR of NV) wordt bedoeld SOWECO als geheel (GR en NV met haar dochterondernemingen), als handelende entiteit/bedrijfsnaam, als werkgever van alle medewerkers en/of als merknaam. In 2012 is de focus gericht geweest op de strategische discussie omtrent de toekomst en de gewenste ontwikkelrichting van SOWECO. De noodzaak om te komen tot structurele maatregelen is alleen maar groter geworden door het voornemen van het kabinet Rutte 2 om de participatiewet vorm en inhoud te geven en de forse bezuinigingen die aangekondigd zijn. De contouren van de gedurende 2012 aangekondigde Participatiewet (2014) zijn eind december jl. naar de Tweede Kamer gestuurd. De bijstand, Wsw en een deel van de Wajong worden samengevoegd en onderdelen van het oude wetsvoorstel Wet Werken naar
SOWECO GR 2012 geconsolideerd
3
Vermogen (WWNV) zullen worden gebruikt. In de contouren wordt gesteld dat teveel mensen die kunnen werken nog een uitkering ontvangen, of in een beschutte werkomgeving werken, terwijl ze ook bij een reguliere werkgever aan de slag zouden kunnen. Gemeenten behouden nog steeds de ruimte om beschut werken te organiseren. De gemeenten Almelo, Tubbergen, Twenterand, Wierden, de Raad van Commissarissen en de directie werken momenteel aan de hand van een methodiek, waarbij de activiteiten worden onderverdeeld in drie pijlers, gezamenlijk aan een toekomstbestendige uitwerking. De uitwerking van de eerste pijler “beschut werken” (Cedris werkladder 20%-40% verdiencapaciteit) is in januari 2013 gepresenteerd. In het tweede gedeelte wordt de legacy (erfenis) geïnventariseerd en onderzocht en in het derde gedeelte worden de mogelijke additionele maatschappelijke activiteiten geïnventariseerd inclusief de effecten daarvan op de erfenis. Na de uitwerking van deze drie pijlers vindt besluitvorming plaats. De gemeenten Rijssen-Holten en Hellendoorn zijn voornemens uit te treden uit SOWECO GR. Daartoe vinden onderhandelingen plaats tussen de gemeenten. Over de operationele gevolgen voor de organisatie van SOWECO NV vindt overleg plaats tussen het Bestuur van SOWECO GR en de directie en commissarissen van SOWECO NV. Voor 2012 is het Sociaal Economisch Contract van 2011 verlengd. Uitgangspunten voor de bedrijfsvoering zijn: Geen nieuwe instroom van wsw geïndiceerden Het reduceren van de bestaande populatie Wsw-medewerkers door natuurlijk verloop Zoveel mogelijk naar buiten plaatsen van de aanwezige populatie naar een zo regulier mogelijke arbeidsplaats Vermindering van de kostprijs per AJ
SOWECO GR 2012 geconsolideerd
4
Missie en visie Missie SOWECO NV voert de Wet sociale werkvoorziening (Wsw) uit voor tot de doelgroep van deze wet behorende personen en verzorgt tevens (re-)integratietrajecten, al dan niet op projectmatige basis, voor overige personen met een afstand tot de reguliere arbeidsmarkt. In de praktijk krijgt een en ander zijn beslag door het aanbieden van ontwikkelings-, opleidingsen activeringstrajecten en door het matchen van vraag en aanbod voor de doelgroep op de regionale arbeidsmarkt. Hierdoor worden de toeleidingsmogelijkheden naar deze arbeidsmarkt vergroot. Centrale waarden bij alle ondernomen activiteiten zijn:
een gezonde spanning tussen sociale en economische doelstellingen vergroting van het verandervermogen van medewerkers, zowel persoonlijk als in het werk met stabiliteit als basis eigen verantwoordelijkheid van ieder individu op het eigen niveau tevreden klanten ondernemerschap
Visie SOWECO NV profileert zich als een bedrijf voor sociale werkgelegenheid en arbeids(re-) integratie. We zijn een mensontwikkelbedrijf voor zowel SW-medewerkers als voor andere kwetsbare groepen, die een afstand hebben tot de reguliere arbeidsmarkt. Richtinggevend voor de ontwikkeltrajecten van SW-medewerkers en andere groepen zijn de personele behoeften van de regionale arbeidsmarkt enerzijds en de ontwikkelpotenties van mensen anderzijds. De focus van alle activiteiten op het gebied van de mensontwikkeling ligt op het toerusten van de in de organisatie werkzame SW-medewerkers en overige personen met een afstand tot de arbeidsmarkt voor het verrichten van zinvol werk, zo mogelijk in het reguliere bedrijfsleven en zo nodig door middel van het voorzien in een aangepaste werkplek in een zo regulier mogelijke setting binnen het bedrijf. Leren werken, arbeidsactivering en arbeidsmarkttoeleiding zijn daarbij speerpunten van beleid. Er moet in de samenleving gezocht worden naar een nieuwe balans tussen overheid, bedrijfsleven en SOWECO, waarin en waardoor de kansen op de arbeidsmarkt voor mensen met een arbeidsbeperking worden vergroot. Het bedrijfsleven neemt in deze nieuwe balans meer verantwoordelijkheid in het kader van MVO (Maatschappelijk Verantwoord Ondernemen).
SOWECO GR 2012 geconsolideerd
5
Kerncijfers SOWECO
2012
2011
2010
Omzet (€ x 1000)
14.687
15.400
Brutomarge (NTW) (€ x 1000)
12.545
Operationeel resultaat (€ x 1000) (zie blz: 29) Subsidieresultaat (€ x 1000) (zie blz: 31)
Exploitatieresultaat (€ x 1000) (zie blz: 31)
2009
2008
2007
15.708
16.593 *) 18.660
23.287
13.238
13.781
14.648 *) 15.686
15.985
914
2.019
1.975
1.843
2.663
2.927
-843
-4.919
-2.577
-2.136
-2.206
-2.437
71
-2.900
-602
-293
457
490
14.010
15.521
16.831
16.265
17.395
19.097
1.362
1.477
1.547
1.575
1.398
1.487
355
1.810
842
1.742
2.056
2.484
0,10
0,09
0,25
0,29
0,30
0,25
1,18
0,86
1,29
1,04
0,99
1,19
0,5
-18,7
-3,6
-1,8
2,6
2,6
1614*
1681*
1723*
1749*
1786*
1.817*
1656*
1691*
1717*
1741*
1787*
1.817*
1.330
1.392
1.444
1.480
1.505
1.512
25.902
25.713
27.044
27.080
26.272
25.336
voor bijzonderde baten/lasten Balanstotaal (€ x 1000) Afschrijvingen (€ x 1000) Investeringen immat. en mat. vast actief (€ x 1000) Solvabiliteit (eigen vermogen/totaal vermogen) Liquiditeit (vlottende activa/vlottende passiva) Rentabiliteit (resultaat vóór buitengewone lasten/totaal vermogen) Realisatie AJ gemiddeld (SW-medewerkers) Taakstelling AJ gemiddeld (SW-medewerkers) Realisatie FTE gemiddeld (SW-medewerkers SOWECO) Ontvangen subsidie gemiddeld per AJ Bijdrage gemeenten expl. tekort gemiddeld per AJ
2.572
*) na aanpassing eliminatie personeelskosten niet SW en huuropbrengst / geen omzet De cijfers van 2008 van netto omzet en van bruto marge NTW zijn voor vergelijkingsdoeleinden aangepast. * incl. de Larcom-populatie en populatie van niet-deelnemende gemeenten De cijfers m.b.t. realisatie AJ gemiddeld en taakstelling gemiddeld vanaf 2007 zijn voor vergelijkingsdoeleinden aangepast aan de systematiek en opstelling vanaf 2008.
6
Organisatiestructuur per 31 december 2012 Twenterand
Almelo
Tubbergen
Wierden
Rijssen-Holten
Hellendoorn
SOWECO GR RVC SOWECO NV OR
Soflex BV Transfera BV
Shared Service Center
Divisie Diensten Detachering&Bemiddeling Leerwerkactiviteiten
Divisie Groen+
Groen / Projecten
Elektronica
Multipack
Met SOWECO GR wordt het samenwerkingsverband aangeduid van de gemeenten Almelo, Hellendoorn, Rijssen-Holten, Tubbergen, Twenterand en Wierden voor de uitvoering van de Wet sociale werkvoorziening (Wsw). Dit samenwerkingsverband is een publiekrechtelijke rechtspersoon ingevolge de Wet gemeenschappelijke regelingen (Wgr). SOWECO GR kent een Algemeen Bestuur, een Dagelijks Bestuur en een voorzitter van deze beide bestuurscolleges. Algemeen en Dagelijks Bestuur bestaan uit leden van de colleges van B&W van de in SOWECO GR deelnemende gemeenten. Ook de bestuursvoorzitter is afkomstig uit de gelederen van de colleges van B&W. De voorzitter vertegenwoordigt SOWECO GR in en buiten rechte. SOWECO GR is enig aandeelhouder van alle aandelen in de naamloze vennootschap SOWECO. SOWECO GR is eveneens de formeel-juridische werkgeefster van alle bij SOWECO NV werkzame werknemers met een Wsw-dienstbetrekking en van alle bij SOWECO NV werkzame ambtenaren. Beide groepen personeel zijn door hun werkgeefster (SOWECO GR) gedetacheerd bij de vennootschap. SOWECO NV kent een Raad van Commissarissen (RvC), die namens de aandeelhouder SOWECO GR toezicht houdt op het beleid van de directie van SOWECO NV en die de directie van de vennootschap van advies dient. SOWECO NV is enig aandeelhouder van alle aandelen in Soflex BV en in Transfera BV. Soflex BV is de personeels-BV van SOWECO NV, dat wil zeggen dat Soflex formeel-juridisch werkgeefster is van de bij SOWECO NV gedetacheerde werknemers, die niet de ambtelijke status hebben en die ook niet behoren tot de Wsw-populatie. Transfera BV is ooit opgericht als het re-integratie-bedrijf van SOWECO NV. Thans fungeert Transfera als werkgeefster van werknemers, die enige jaren geleden in dienstbetrekking zijn overgekomen van de in Almelo gevestigde welzijnsorganisatie Scoop. SOWECO NV kent een divisiestructuur, waarin bedrijven zijn ondergebracht. De divisie Diensten bestaat uit het bedrijf Detachering&Bemiddeling. De divisie Groen+ omvat de bedrijven Groen&Projecten, Elektronica en Multipack. De ondersteunende diensten zijn ondergebracht in een Shared Service Center (SSC). Het gaat daarbij om de afdelingen Infra & ICT, Finance&Control en P&O. Tenslotte kent SOWECO – uiteraard – een Ondernemingsraad. Deze fungeert als OR voor alle bij SOWECO werkzame personeelsleden en is dus actief voor zowel SOWECO GR en SOWECO NV als voor Soflex BV en Transfera BV. SOWECO GR 2012 geconsolideerd
7
Verslag Algemeen Bestuur SOWECO GR Het achter ons liggende jaar 2012 stond nadrukkelijk in het teken van zich snel opvolgende ontwikkelingen op het gebied van (voorgenomen) maatregelen voor de basis van de arbeidsmarkt. Het door het kabinet Rutte-Verhagen ingediende wetsvoorstel Wwnv (Wet werken naar vermogen), dat een samenvoeging beoogde van de Wet sociale werkvoorziening (Wsw), de Wet Werk en bijstand (Wwb), de Wet werk en arbeidsondersteuning jonggehandicapten (Wajong) en de Wet investeren in jongeren (Wij), werd na de val van het kabinet controversieel verklaard. Het nieuw aangetreden kabinet Rutte-Asscher besloot vervolgens de Participatiewet in te voeren. Deze wet is in grote lijnen op dezelfde uitgangspunten en principes gebaseerd als het controversieel verklaarde ontwerp voor de Wwnv. In de komende jaren zal er sprake zijn van een substantiële verlaging van de rijkssubsidie voor de uitvoering van de Wsw. Zoals reeds vermeld in het jaarverslag 2011 besloot het Algemeen Bestuur in december van dat jaar met ingang van 1 januari 2012 geen instroom in de SW meer te laten plaatsvinden. Eveneens besloot het Algemeen Bestuur het op uitplaatsing van SW-medewerkers naar werkplekken in het particuliere bedrijfsleven gerichte beleid te intensiveren en te streven naar een uitstroom van minimaal 10% per jaar. Mede als gevolg van het besluit de instroom bij SOWECO per 1 januari 2012 stop te zetten daalde het aantal SW-medewerkers (exclusief de zogeheten Larcom-populatie en exclusief het aantal begeleid werkenden uit de zittende populatie) van 1.576 personen aan het begin van het verslagjaar naar 1.497 per 31 december 2012, een teruggang derhalve met 82 personen (5,2%). Het aantal begeleid werkenden vanuit de zittende populatie bedroeg op 1 januari 2012 40 personen en op 31 december van het verslagjaar 38 personen. Het aantal op de officiële wachtlijst opgenomen, door het UWV tot de doelgroep van de Wsw gerekende kandidaten liep op van 394 per 1 januari 2012 naar 409 nominaal per ultimo van het jaar, een stijging van 15 personen. De in het kader van de beraadslagingen over de toekomstige rol en positie van SOWECO gehouden besprekingen, opgestelde businesscases en ingewonnen adviezen resulteerden in het voorjaar van 2012 in het besluit van de in SOWECO GR participerende gemeenten Rijssen-Holten en Hellendoorn om uit het samenwerkingsverband te treden met 1 januari 2014 als beoogde datum van uittreding. De overige deelnemende gemeenten (Almelo, Tubbergen, Twenterand en Wierden) besloten de samenwerking in het openbaar lichaam te continueren. Daarbij werd door de raden van deze gemeenten erop aangedrongen dat in overleg met het bestuur van de GR, de directie van SOWECO NV en de Raad van Commissarissen van de vennootschap, plannen worden ontwikkeld die een zo groot mogelijk perspectief kunnen bieden op een toekomstbestendige en financieel gezonde uitvoering. SOWECO zal steeds minder het karakter krijgen van een op productie gericht bedrijf. De organisatie krijgt daardoor een nieuwe opzet en structuur, waarbinnen sprake is van fundamenteel andere en nieuwe processen. Dit impliceert een reorganisatie en dus een veelvuldig overleg tussen directie en Ondernemingsraad enerzijds en tussen bestuur en vakorganisaties in de commissie voor Georganiseerd Overleg anderzijds Het stemt tot tevredenheid dat SOWECO door het tijdig nemen van verantwoorde maatregelen en door, waar dit (nog) mogelijk en verantwoord was, efficiënter en effectiever te werken, in het verslagjaar een resultaat heeft weten te realiseren, dat beter is dan begroot.
SOWECO GR 2012 geconsolideerd
8
Daarmee kon - in economisch onveranderd ongunstige omstandigheden - een behoorlijk en alleszins prijzenswaardig tegenwicht worden geboden aan de forse bezuinigingen van overheidswege en stijgende loon- en pensioenkosten volgens de toepasselijke CAO’s (CAOSW, CAR-UWO).
Namens het bestuur van het openbaar lichaam SOWECO
J.M.M. Kuik-Verweg Voorzitter
SOWECO GR 2012 geconsolideerd
9
Verslag en pre-advies van de Raad van Commissarissen van SOWECO NV Algemeen Terugkijkend op 2012 kan zonder overdrijving gesteld worden dat het een jaar was, waarin de (voorgenomen) beleidsmaatregelen met betrekking tot de basis van de arbeidsmarkt een nadrukkelijk stempel hebben gedrukt op de gang van zaken in de sector sociale werkvoorziening. Het betreft hier maatregelen van zowel de zijde van de nationale als de lokale overheid. Het in april 2012 demissionair geworden kabinet Rutte I beoogde te komen tot invoering van de Wet werken naar vermogen (Wwnv), welke wet na de val van het kabinet controversieel werd verklaard. Deze wet had ten doel te komen tot een samenvoeging van de Wet werk en bijstand (Wwb), de Wet sociale werkvoorziening (Wsw), de Wet investeren in jongeren (Wij) en delen van de Wet werk en arbeidsondersteuning jonggehandicapten (Wajong). In november trad het kabinet Rutte II aan, dat voornemens is een in grote lijnen met de Wwnv overeenkomende wet in te voeren, de Participatiewet. Vanwege door de ontwikkelingen op nationaal niveau vond in het verslagjaar op lokaal niveau frequent overleg plaats over de toekomstige rol en positie van SOWECO. Overleg, waaraan vanzelfsprekend ook intensief werd deelgenomen door de Raad van Commissarissen. Vooruitlopend op definitieve besluitvorming besloot het algemeen bestuur van SOWECO GR een instroomstop voor plaatsing van nieuwe Wsw-werknemers in te stellen met ingang van 1 januari 2012. Tot de door het bestuur gestelde kaders behoorde eveneens het maximaal bevorderen van de uitstroom van werknemers naar het reguliere bedrijfsleven in het kader van Begeleid Werken en detachering. De bestuurlijke discussie over de toekomstige uitvoering van de Wsw leidde uiteindelijk tot het voornemen van de gemeenten Rijssen-Holten en Hellendoorn om de uitvoering van deze wet lokaal ter hand te nemen en met ingang van 1 januari 2014 uit de Gemeenschappelijke Regeling te treden. De gemeenten Almelo, Tubbergen, Twenterand en Wierden besloten hun samenwerking in SOWECO GR voort te zetten. De focus ligt daarbij op het bieden van een beschutte werkplek aan hen, die vanwege hun geringe verdiencapaciteit daarop zijn aangewezen. Daarbij werd door de raden van deze gemeenten erop aangedrongen dat het algemeen bestuur van SOWECO GR, de directie en de Raad van Commissarissen van SOWECO NV plannen ontwikkelen met een perspectief op een toekomstbestendige en financieel gezonde uitvoering. Vervolgens werd in deze setting regelmatig overleg gevoerd. Tijdens een bestuurlijke conferentie is toen vastgesteld de kennis en ervaring binnen SOWECO maximaal te benutten, waarbij de vier gemeenten uitspraken niet voor SOWECO, maar met SOWECO plannen uit te werken. Dit is op deze wijze in een brief aan de vier gemeenteraden verwoord. Afgesproken is na te gaan op welke wijze de bij SOWECO aanwezige expertise en infrastructuur voor andere activiteiten dan alleen de uitvoering van beschut werk kunnen worden ingezet. Het onderzoek dat via een denkmethodiek verloopt (3 pijlers: beschut werk, erfenis en nieuw perspectief) is nog in volle gang en zal in de loop van 2013 tot definitieve besluitvorming leiden. Pas nadat alle drie pijlers zijn uitgewerkt zal gekomen worden tot besluitvorming. Financiën Tot haar genoegen constateert de Raad van Commissarissen dat SOWECO er ook in 2012 in geslaagd is alle werknemers te voorzien van een passende werkplek en van passende arbeid. Dit ondanks het ook in het verslagjaar voortduren van de economische crisis. Als gevolg van deze crisis stonden de prijzen evenwel sterk onder druk. SOWECO GR 2012 geconsolideerd
10
Dat het niettemin mogelijk is gebleken – ondanks de substantiële bezuinigingen in opdrachten van gemeenten en kortingen op de subsidie waarmee het bedrijf al meerdere jaren geconfronteerd wordt – een positief operationeel resultaat te behalen, verdient lof en waardering. Aan de basis van dit resultaat liggen vérgaande en verdergaande kostenbesparingen alsmede geslaagde maatregelen ter verliesbeperking door het genereren van vervangende werkzaamheden. SOWECO NV heeft dientengevolge, gedurende 2012, een positief operationeel resultaat gerealiseerd van € 914.000, hetgeen een lichte verbetering is ten opzichte van het begrote resultaat van € 898.000. Bij aanvang van het boekjaar was het reeds duidelijk dat er rekening diende te worden gehouden met een aanvullende lastenverzwaring ad € 420.000, als gevolg van CAO aanpassingen en verminderde huuropbrengsten. Deze tegenvaller is met name door een beter dan begrote omzet (€ 1.062.000) gecompenseerd. Daarnaast zijn er gedurende het jaar aanvullende lasten ontstaan o.a. in verband met de aangekondigde kanteling van de organisatie. Deze lasten zijn door restrictief financieel beleid en verdere aanscherping van efficiency grotendeels gecompenseerd. Dat het exploitatieresultaat voor het tweede opeenvolgende jaar sterk negatief is moet geheel op het conto worden geschreven van het sinds januari 2011 sterk verslechterde SW bijdrage van rijkswege, als gevolg van de per die datum doorgevoerde generieke korting van 5% en het achterwege blijven van compensatie voor de loon- en prijsontwikkeling volgens de CAO. Dit heeft geresulteerd in een subsidieresultaat van € 843.000 negatief. Enerzijds zijn de personeelskosten SW lager dan begroot; de hogere pensioengerelateerde CAO-lasten hebben in combinatie met een lagere formatie geleid tot een lastenvermindering van € 1.018.000. Anderzijds heeft de lagere formatie geleid tot € 962.000 lagere gemeentelijke bijdragen, waardoor per saldo het subsidieresultaat € 56.000 beter was dan begroot. Als gevolg van bovenstaande is het totale exploitatieresultaat 2012 van SOWECO NV € 71.000 beter dan vooraf begroot (na verrekening van de bij de begroting vastgestelde aanvullende bijdrage van gemeenten ad € 3.487.000). De in SOWECO GR deelnemende gemeenten hebben besloten het negatieve exploitatieresultaat 2012 voor hun rekening te nemen op basis van een extra ex ante bevoorschotting, naast de aan de taakstelling gekoppelde reguliere bevoorschotting. Door deze extra bevoorschotting in het exploitatietekort hoefde in 2012, anders dan in 2011 het geval was, geen beroep te worden gedaan op het eind 2011 nog aanwezige weerstandsvermogen van de vennootschap ter grootte van € 1.369.000. De Raad van Commissarissen heeft de jaarrekening goedgekeurd en adviseert het algemeen bestuur en de algemene vergadering van aandeelhouders haar conform vast te stellen . Werkwijze en werkzaamheden In het verslagjaar vonden 5 reguliere overlegvergaderingen van de Raad van Commissarissen plaats met de directie van SOWECO NV. In juli werd een algemene vergadering van aandeelhouders gehouden, in december gevolgd door een buitengewone AVA. De Raad van Commissarissen heeft haar goedkeuring verleend aan de jaarrekening 2011 en de begroting 2013, met dien verstande dat zij het strikt noodzakelijk achtte dat het Algemeen Bestuur van SOWECO GR een expliciete, aanvullende garantie zou afgeven met het oog op de verplichtingen van de vennootschap. Immers: doordat het exploitatietekort 2011 ten laste was gebracht van het eigen vermogen van de vennootschap en dit onder het afgesproken minimum was gekomen diende de continuïteit gewaarborgd te worden door een aanvullende garantieverklaring. Deze verklaring is afgegeven.
SOWECO GR 2012 geconsolideerd
11
Naast de hierboven genoemde formele bijeenkomsten vond er veelvuldig informeel overleg plaats tussen leden van de Raad van Commissarissen onderling, met de directie van SOWECO NV en met de bestuursvoorzitter van SOWECO GR. Voorafgaande aan de besluitvorming over SOWECO in de gemeenteraden in de eerste maanden van het jaar hebben leden van de Raad van Commissarissen aan de gemeenteraden uitleg gegeven over de kansen en risico’s, zoals deze verbonden zijn aan het scenario, waarbij alleen het beschut werken wordt uitgevoerd door SOWECO NV. Eveneens waren zij aanwezig bij de gemeenteraadsvergaderingen, waarin de besluitvorming over SOWECO plaatsvond. Met betrekking tot de voorgenomen uittreding van de gemeenten Rijssen-Holten en Hellendoorn heeft de Raad van Commissarissen nadrukkelijk de aandacht gevestigd op het belang van een goede onderlinge regeling van zaken op operationeel, strategisch en financieel terrein. Eveneens heeft de Raad van Commissarissen het belang benadrukt om de bij SOWECO in de loop van vele jaren opgebouwde expertise met betrekking tot het organiseren van werk voor mensen aan de basis van de arbeidsmarkt en de wijze, waarop zij het best kunnen worden aangestuurd en begeleid, niet verloren te laten gaan. Dit belang is nadrukkelijk aanwezig met het oog op de grote uitdagingen, zoals deze zich op zowel korte als wat langere termijn zullen presenteren, onder andere in de vorm van nieuwe weten regelgeving. In de besprekingen tussen de Raad van Commissarissen en de directie van SOWECO NV kwamen in het verslagjaar onder andere de volgende onderwerpen aan de orde: Bedrijfsplan 2012 Het commerciële proces en de commerciële slagkracht De ontwikkelingen bij de verzelfstandigde bedrijven De leegstand van gebouwen en de verhuur van het onroerend goed SOWECO als expertisecentrum in het kader van het maatschappelijk verantwoord ondernemen (MVO HR) op het gebied van inzet van mensen met afstand tot de arbeidsmarkt De rentabiliteit en effectiviteit van de werkzaamheden, met name in het perspectief van het verleggen van de focus van productie naar detachering Het collectief verzorgde personeelsvervoer De ontwikkeling in het ziekteverzuim en de maatregelen ter terugdringing van het ziekteverzuimpercentage De in- en uitstroom in de Wsw-populatie De Raad van Commissarissen kent een uit 2 personen bestaande auditcommissie, waarvan beide leden zijn benoemd door en uit de Raad van Commissarissen. Deze commissie kwam in het verslagjaar 2 keer bij elkaar. Aan de orde kwamen onder andere de interim controle, de jaarrekening en het jaarverslag 2011 en het risicomanagement. Eén van de leden van de Raad van Commissarissen (commissaris B.J. Kamp) is als portefeuillehouder voor personeelsaangelegenheden specifiek belast met het onderhouden van contact met de Ondernemingsraad c.q. de voorzitter van de OR. Regelmatig vond overleg plaats tussen de heer Kamp en de voorzitter van c.q. een delegatie uit de OR over allerhande actuele onderwerpen, zoals de voorgenomen uittreding uit de GR van de gemeenten Rijssen-Holten en Hellendoorn, de kanteling van de bedrijfsprocessen binnen de organisatie, de contacten van OR en Raad van Commissarissen met het bestuur van SOWECO GR en met de gemeenteraden, en de toekomstige rol en positie van SOWECO en het daarbij behorende nieuwe perspectief. Via de auditcommissie was de Raad van Commissarissen vertegenwoordigd en betrokken bij de aanstelling van een nieuwe concerncontroller (de heer A. Edelenbos) per 1 december 2012. SOWECO GR 2012 geconsolideerd
12
De Raad van Commissarissen accordeerde in haar op 27 maart 2012 gehouden vergadering een geactualiseerd Treasurystatuut en leidde dit met een positief advies ter formele vaststelling door naar het Algemeen Bestuur van SOWECO GR, dat het vernieuwde Statuut ongewijzigd vaststelde. In het geactualiseerde Statuut is afdoende geborgd dat maximale aandacht wordt geschonken aan zaken als rating en het 4-ogen-principe. Toekomst In het verslagjaar was er, zoals hierboven reeds gememoreerd, sprake van zeer vele en elkaar in een hoog tempo opvolgende ontwikkelingen. Dit alles leidde ertoe dat de Raad van Commissarissen naast de reguliere overleggen een aantal keren bijeen is gekomen en bovendien met meer verschillende actoren overleg heeft gevoerd. Dit gegeven zal ook in de nabije toekomst nadrukkelijk een rol spelen, in ieder geval tot er definitieve besluiten zullen zijn gevallen in zaken als de voorgenomen uittreding van twee in SOWECO GR deelnemende gemeenten en de toekomstige rol en positie van SOWECO NV. Bij dit alles speelt vanzelfsprekend ook het antwoord op de vraag hoe de nieuw in te voeren Participatiewet er inhoudelijk uit zal gaan zien een belangrijke rol. Het is en blijft van het grootste belang dat op afzienbare termijn duidelijkheid komt op de vele vragen, die op dit moment leven. Die duidelijkheid is van groot belang voor zowel het bedrijf en de bedrijfsvoering als ook voor allen, die bij SOWECO werkzaam zijn, ongeacht hun rechtspositie. De Raad van Commissarissen zal zich bij dit alles sterk blijven maken en inzetten in goed gefundeerde argumentatie en op basis van zorgvuldige en afgewogen besluitvorming op basis van transparante informatie. Het spreekt voor zich dat dit gepaard gaat met het betrachten van voldoende tempo in de processen, die tot definitieve besluitvorming zullen moeten leiden. Tenslotte Halverwege 2012 vond er een mutatie plaats in de samenstelling van de Raad van Commissarissen, door het vertrek van de heer J.C. van Ek. De heer Van Ek bekleedde de functie van voorzitter van de Raad van Commissarissen en trad af vanwege het feit dat hij na 3 termijnen van 4 jaar statutair aftredend en niet herbenoembaar was. Ook vanaf deze plaats willen wij de heer Van Ek oprecht dank zeggen voor de door hem in al die jaren geleverde deskundige inbreng en getoonde betrokkenheid bij het wel en wee van de vennootschap. Besloten werd vooralsnog niet over te gaan tot het opvullen van de door zijn vertrek in de Raad van Commissarissen opengevallen plaats. De heer Hazewinkel fungeert sinds het afscheid van de heer van Ek als waarnemend voorzitter van de Raad van Commissarissen. In samenhang daarmee treedt mevrouw J. Engels sindsdien op als waarnemend voorzitter van de auditcommissie. Tenslotte spreekt de raad haar grote waardering uit voor de ook in 2012 door directie, managementteam en alle medewerkers van SOWECO aan de dag gelegde inzet voor het bedrijf in bepaald niet altijd gemakkelijke omstandigheden, gekenmerkt door een onzeker perspectief met betrekking tot de toekomstige ontwikkelingen op het terrein van de sociale werkvoorziening en de arbeidsreïntegratie voor de basis van de arbeidsmarkt in het algemeen en voor SOWECO NV in het bijzonder.
De Raad van Commissarissen van SOWECO NV
H.J. Hazewinkel, waarnemend voorzitter Mevrouw J.G. Beukers-Maatje Mevrouw J. Engels B.J. Kamp SOWECO GR 2012 geconsolideerd
13
Verslag directie Hoofdlijnen Door het besluit van de rijksoverheid om de subsidie voor SW-geïndiceerden met ingang van 2011 generiek te korten, is de gehele SW branche sinds dat jaar onder zwaardere financiële druk komen te staan. SOWECO GR is hier geen uitzondering op. Begroting Ook in de begroting 2012 is uitgegaan van deze lagere subsidie. Omdat daarnaast per 1 januari 2012 een instroomstop is afgesproken, ontstond een begroot subsidieresultaat van -/- € 4.386.000. Ook het operationeel resultaat kwam ten opzichte van 2011 onder druk te staan door o.a. inkoopbezuinigingen door gemeenten (-/- € 700.000), afnemende opdrachten voor het Leerwerkbedrijf (-/- 637.000) en afnemende huuropbrengsten (-/- € 275.000). Er was op dat moment nog geen reëel beeld over de mate waarin de verschillende CAO’s (SW, ambtelijke en Soflex) zouden leiden tot aanpassing van de loonkosten. De loonkosten (per medewerker) zijn dientengevolge op het niveau van 2011 in de begroting meegenomen. Deze kennis heeft er voor aanvang van 2012 toe geleid dat, ter compensatie, voor € 1,3 mln aan bezuinigingen, ombuigingen en extra TW in de begroting 2012 zijn opgenomen. Tevens is een taakstelling van € 250.000 voor vervangende huuropbrengsten verwerkt. Dit leidde tot een begroot operationeel resultaat van € 898.000 en daarmee een geprognosticeerd exploitatieresultaat van -/- € 3.487.000. Omdat het weerstandsvermogen per 31-12-2011 niet voldoende was om dit verwachte tekort te dekken, hebben de gemeenten bij het vaststellen van de begroting 2012 besloten om het begrote verlies over 2012 ex ante te financieren. Resultaat verslagjaar Los van bovenstaande zijn gedurende het verslagjaar aanvullende tegenvallers ontstaan. 1. De mate waarin verhuur is gerealiseerd is, mede door de economische malaise, niet op begroot uitgekomen. Dit heeft geresulteerd in € 167.000 minder opbrengsten. 2. Tevens was er sprake van hogere loonkosten voor alle onderliggende CAO’s. De verhoging van de pensioenlasten ad € 308.000 voor SW medewerkers heeft weliswaar geleid tot een aanpassing van de subsidiebijdrage ad € 249.000 (€ 180 per AJ) door gemeenten, maar dit heeft niet kunnen voorkomen dat de loonkosten per saldo hoger zijn geworden. De loonkosten van de CAO voor SW medewerkers waren daarmee per saldo € 59.000 hoger en de loonkosten van de CAO voor ambtenaren en Soflex medewerkers € 194.000. In totaal vooraf een niet begrote extra lastendruk van € 420.000 op het exploitatieresultaat. In 2012 is een start gemaakt met het geven van vorm en inhoud aan een reorganisatie. In financiële zin is hierop geanticipeerd. Gedurende 2012 hebben een marktgerichte benadering en flexibiliteit van al onze medewerkers ertoe bijgedragen dat de extra lastendruk van € 420.000 meer dan gecompenseerd kon worden door extra opbrengsten, efficiency, kostenbeheersing en maatregelen in de personele sfeer. De TW is € 570.000 beter dan vooraf verwacht. Uiteindelijk is het operationele resultaat dan ook € 15.000 beter dan begroot. Doordat ook het subsidieresultaat € 56.000 meevalt, is het exploitatieresultaat € 71.000 beter dan begroot.
SOWECO GR 2012 geconsolideerd
14
Vergelijking operationeel resultaat en subsidieresultaat bedragen x € 1.000
2012
2011
914
2.019
Subsidieresultaat *
-843
-4.919
Exploitatieresultaat
71
-2.900
Operationeel resultaat
* De begrote gemeentelijke bijdragen in het tekort ad € 3.487 zijn hierop in mindering gebracht
Ombuigingen Alhoewel de taakstelling op gebied van huuropbrengsten niet geheel is gehaald, heeft SOWECO NV gedurende 2012 meer dan € 2,0 mln. aan bezuinigingen, ombuigingen en alternatieve opbrengsten gerealiseerd. Recapitulerend zijn de in de begroting opgenomen taakstelling ad € 1.300.000 en de taakstelling huuropbrengsten ad € 250.000, tezamen met een extra lastendruk van € 420.000, gedurende het verslagjaar geheel bewerkstelligd. Er is zelfs sprake van een resultaatverbetering van € 71.000 ten opzichte van de begroting.
Sociale doelstellingen Gedurende het gehele verslagjaar is voldoende werk gegenereerd om alle SW medewerkers van aangepast werk te voorzien. Dit is ontstaan in een economisch onzekerder klimaat, waardoor er meer marktbewerking nodig was om dit te kunnen realiseren. Als ook in ogenschouw wordt genomen dat de organisatie verder is gekrompen, mag dit tot tevredenheid stemmen. Waren, conform de afspraken in het Sociaal Economisch Contract 2011, alle medewerkers al geladderd, in 2012 zijn zij beoordeeld conform het in dit jaar geïntroduceerde Individuele Ontwikkelingsplan. Dit zal helpen in het adequaat (bij)sturen op individueel of groepsniveau. Hiermee wordt getracht een betere aansluiting te vinden met de arbeidsmarkt en kan zo regulier mogelijke plaatsing op de arbeidsmarkt beter worden gerealiseerd. Gezien de vraag naar een meer flexibel aanbod, is vorm en inhoud gegeven aan nieuwe detacherings- en uitleenconstructies. Dit vraagt meer van de begeleiding, het coachen en opleiden. Flexibiliteit in detacheringen vraagt om flexibele opvang. Naast SW medewerkers heeft SOWECO ook in het afgelopen jaar verschillende andere doelgroepen opgeleid en voorzien van een werkplek. We richten ons op arbeidsgerichte activiteiten.
Bedrijfsvoering Bezuinigingen en ombuigingen Gedurende het jaar zijn meer bezuinigingen en ombuigingen gerealiseerd dan begroot, waardoor het resultaat is verbeterd. Het aantal niet-SW medewerkers is in 2012 met gemiddeld 7,5 fte gereduceerd van 110,7 fte over 2011 naar 103,2 fte over 2012, waarbij de stand ultimo 2012 102.3 fte bedraagt. Van dit personeelsbestand wordt (ultimo 2012) ongeveer 12 fte doorbelast ten behoeve van het realiseren van aangegane opdrachten of uit te voeren werk.
SOWECO GR 2012 geconsolideerd
15
In 2013 zal door middel van een reeds in 2012 in gang gezette reorganisatie eveneens een teruggang, mede van niet-SW medewerkers, gerealiseerd worden van tussen de 20 en 30 fte. Daarmee nemen de kwetsbaarheid van het bedrijf en de risico’s wel toe. Vervanging kan moeilijker intern gerealiseerd worden en de noodzaak om externe inhuur te organiseren wordt groter. Doordat eveneens de werkdruk bij de bestaande medewerkers toeneemt, zal het management het proces van personeelsreductie niet-SW nauwlettend in de gaten houden en zo nodig bijsturen. Tot op heden zien we aan het resultaat en de verzuimcijfers dat SOWECO NV in staat is de omvorming goed te managen. In financiële zin is in 2012 geanticipeerd op deze reorganisatie.
Selectief in de uitvoering Bij het aangaan van activiteiten en werkzaamheden wordt meer dan ooit tevoren afgewogen in hoeverre zij een bijdrage leveren aan de doelstellingen van het bedrijf en het resultaat. Activiteiten die sociaal wenselijk, maar nevengeschikt zijn en geen bijdrage leveren aan het resultaat, worden afgestoten. Bij het aannemen van werk wordt nadrukkelijk dezelfde afwegingen gemaakt. Zo is o.a. het project Sprengen gestopt. Dit was een re-integratieproject bij het Springendal bij Vasse voor met name mensen met een psychische problematiek. Onvoldoende deelnemers en te hoge lasten hebben erin geresulteerd dat deze activiteit werd beëindigd.
Integrale uitvoering Activiteiten vinden veelal geïntegreerd in de diverse productieprocessen plaats. Het leerwerkbedrijf is in 2012 volledig geïntegreerd. Daarmee worden kosten bespaard. Bij de bedrijfsactiviteiten zijn mensen werkzaam uit verschillende doelgroepen. Het geïntegreerd werken heeft een financieel voordeel en zorgt ervoor dat medewerkers goed opgeleid kunnen worden vanuit een concrete werksituatie. Nadruk wordt gelegd op integrale verantwoordelijkheid bij leidinggevenden. Bedrijfsleiders zijn zo niet alleen verantwoordelijk voor de dagelijkse leiding, maar tevens voor een deel van de acquisitie en bijvoorbeeld de begeleiding van mensen in het kader van het leren werken.
Kanteling van de bedrijfsprocessen In 2012 was er nauwelijks instroom en de uitstroom van SW medewerkers was groter dan begroot. Een herbezinning heeft plaatsgevonden omtrent de bedrijfsvoering op korte termijn. Uitgaande van de doelstelling om zoveel mogelijk mensen zo regulier mogelijk te laten werken en de wens om meer kostenbesparingen en ombuigingen te realiseren, heeft het management ervoor gekozen om de bedrijfsprocessen zodanig te kantelen dat het mogelijk wordt de productiecapaciteit intern te verminderen en het de aantallen begeleid werkenden, detacheringen en uitleen te vergroten. Door een aantal functiespecialisaties te laten verdwijnen en de werkzaamheden te verdelen over andere functies, worden nieuwe bezuinigingen mogelijk. Deze kanteling van bedrijfsprocessen zorgt voor een reorganisatie. Het bedrijf wordt met deze kanteling meer een professionele dienstverlener. De productiecapaciteit wordt gebruikt als tijdelijke opvang voor mensen die nog niet gedetacheerd kunnen worden en om mogelijk leerwerktrajecten te kunnen aanbieden. In het kader van deze kanteling zijn in 2012 de voorbereidingen getroffen om te komen tot een nieuw organisatiemodel. Vanwege de personeelsreductie die uit deze nieuwe aanpak voorvloeit, zijn gesprekken gestart tussen het Bestuur en de bonden/OR om te komen tot een sociaal plan. De ervaringen op het gebied van de vernieuwde commerciële aanpak bij detacheringen, DNS (Detacheringen Nieuwe Stijl) worden hierin meegenomen. Voor het project DNS is Europese subsidie verkregen.
SOWECO GR 2012 geconsolideerd
16
Minder eigen productie, meer detacheringen In het afgelopen verslagjaar zijn productieactiviteiten naar buiten geplaatst. Het collectief vervoer wordt gedaan door een extern bedrijf waar medewerkers van SOWECO werken in een gedetacheerde vorm. Vanwege onvoldoende garanties om mogelijk terug te keren naar SOWECO is het bij detacheringen gebleven en is het geen Begeleid Werken geworden. Een belangrijk bedrijfsonderdeel op het gebied van assemblage is overgenomen door het bedrijf Ahead. Ook hier werkt een grote groep werknemers nu gedetacheerd vanuit SOWECO.
Nieuwe vormen van detacheringen Ervaringen zijn opgedaan om mensen die beschut geladderd zijn in een detacheringvorm extern te plaatsen. Bij 23 bedrijven worden groepsdetacheringen gerealiseerd en wordt gewerkt met uitleenconstructies. Hierbij gaat het om groepen van 2 tot 30 personen. De totale groep betreft ruim 105 personen en het betreft sterk wisselende werkzaamheden van verschillende duur.
Overig In het afgelopen jaar heeft SOWECO NV te maken gehad met meer faillissementen bij opdrachtgevers dan in 2011. Medewerkers die bij deze bedrijven waren gedetacheerd, zijn elders geplaatst en de financiële negatieve effecten zijn in het boekjaar 2011 verwerkt. Gedurende 2012 hebben, naast de dagelijkse operationele aansturing, de onderstaande punten nadrukkelijk aandacht gehad inzake de bedrijfsvoering van SOWECO: . Een aangepaste Werktijdenregeling, waarbij nieuwe afspraken zijn gemaakt over o.a. “tijd voor tijd” en waarbij de bedrijfstijden zijn aangepast. Aanpassen van het treasury statuut aan de huidige eisen ten behoeve van interne controledoeleinden en ter afdekking van de aansprakelijkheid van het Algemeen Bestuur. De aanpassing van het commerciële proces in verband met een veranderde markt: van een aanbodgerichte marktbenadering (push strategie) naar een vraaggestuurde marktbewerking (pull strategie), ter ondersteuning van de doelstelling om meer SW medewerkers te detacheren, genaamd Detacheren Nieuwe Stijl (DNS). Om de cultuuromslag ook bij medewerkers vorm en inhoud te geven, is in 2012 gestart met een campagne “Buitengewoon”. Het vinden van huurders voor (deel)locaties, die o.a. leeg staan als gevolg van het in het verleden saneren van kapitaalintensieve productie. Het in gebruik nemen van het beleidsinstrument “Individueel Ontwikkel Plan”, ten behoeve van de ontwikkeling van de individuele werknemer. Het in de markt zetten van het concept broodjesservice onder de naam “Broodjes&So” De overgang op een andere Arbo-dienstverlener en de wijziging van de deelnameregeling voor bedrijfsfitness. Het ontwikkelen van een weburenapplicatie, ten behoeve van het aanleveren aan en laten accorderen van werkuren door de klant. Een beter signaleringssysteem om psychische beperkingen en problematieken (eerder) te signaleren is in gebruik genomen. Het verzelfstandigd bedrijf Sowepro is per 1 mei 2012 overgenomen door een marktpartij waarmee nieuwe afspraken zijn gemaakt in het kader van de groepsdetacheringen.
SOWECO GR 2012 geconsolideerd
17
Het verzelfstandigd bedrijf Sowecare heeft in het verslagjaar haar lening aan SOWECO NV volledig afgelost. Het verzelfstandigd bedrijf Bultink is failliet gegaan. De mensen zijn elders gedetacheerd. Het pand is verkocht. Per saldo heeft SOWECO NV hierbij geen verlies geleden.
Verbanden SOWECO onderhoudt verschillende contacten met ondernemersverenigingen en is lid van VNO/NCW.
Organisatieontwikkeling Strategische noties en verwachtingen In 2012 stond de strategiediscussie omtrent de toekomst van het bedrijf nog steeds centraal. Bestuur van SOWECO GR, Raad van Commissarissen en Directie van SOWECO NV hebben besloten ten behoefte van verdere gedachtevorming een methodiek uit te werken, gebaseerd op drie opeenvolgende stappen. In eerste instantie wordt een theoretische financiële uitwerking uitgewerkt op basis van “beschut werken” (Cedris werkladder 20%-40% verdiencapaciteit). De uitkomsten hiervan zijn in januari 2013 gepresenteerd. Het uitwerken van de volgende theoretische stappen “erfenis” en “nieuw perspectief” zullen aansluitend volgen. De uitgangspunten hiervoor worden momenteel op ambtelijk niveau uitgewerkt. De aanstaande uittreding van de gemeenten Rijssen-Holten en Hellendoorn, de mogelijke impact van het methodiek en de uitwerking van de aangekondigde Participatiewet geven veel onduidelijkheden voor directie en medewerkers. Een en ander zal, op welke wijze dan ook, leiden tot financiële consequenties voor SOWECO. Dit hangt echter grotendeels af van de voortvarendheid van de landelijke politiek en overheid enerzijds en de plaatselijke anderzijds. Naast de reguliere overleggen zijn met de strategiecommissie van de Ondernemingsraad iedere twee weken gesprekken gevoerd. Enerzijds om zoveel mogelijk de belangen van de medewerkers mee te kunnen laten wegen bij de strategische discussie en de dynamiek in het bedrijf, anderzijds vindt door deze besprekingen informatieoverdracht plaats.
Participatiewet en PSO SOWECO NV is gedurende 2012 PSO gecertificeerd (Prestatieladder Socialer Ondernemen). Hiermee is een verbetering georganiseerd in de kennisinfrastructuur om bedrijven nog meer te ondersteunen op het gebied met name HR gerelateerde vraagstukken, om de arbeidsparticipatie van mensen met een kwetsbare arbeidsmarktpositie te kunnen bevorderen. De PSO is, ook in samenwerking met SOWECO NV, ontwikkeld door TNO in samenwerking met SIRN en meet de sociale prestaties van bedrijven en organisaties meet en maakt deze zichtbaar. Zowel het plaatsen van mensen met een kwetsbare arbeidsmarktpositie als het inkopen of uitbesteden bij andere sociale bedrijven is onderdeel van de PSO. De invoering van de participatiewet, met daarbij een quotumregeling voor bedrijven met meer dan 25 werknemers, waarbij 5% van het personeel moet bestaan uit medewerkers met een arbeidshandicap, zal de vraag naar expertise voor praktische toepassingen, voor het invlechten van medewerkers met een zekere afstand tot de arbeidsmarkt, vergroten. Tevens is de verwachting dat gemeenten breed de PSO zullen omarmen. SOWECO GR 2012 geconsolideerd
18
Met de kennisorganisatie die SOWECO NV is, kan dit een economisch vliegwiel zijn ter dekking van oplopende toekomstige tekorten in SOWECO GR als gevolg van het verder korten op SW subsidies.
Investeringen in mensen en middelen De investeringen in middelen zijn in 2012, ten opzichte van vorige jaren, laag. Was er in 2011 nog sprake van substantiële verbouwingen in de hoofdvestiging in Almelo (€ 1.340.000), in 2012 is slechts sprake van kleinere vervangings- en rationaliseringsinvesteringen. De investeringen in ICT bedragen ongeveer € 68.000. Dit zijn hoofdzakelijk vervangingsinvesteringen voor wat betreft hardware en rationaliseringinvesteringen met betrekking tot softwareapplicaties. In 2012 is voor ongeveer € 98.000 geïnvesteerd in vervoermiddelen. Evenals in voorgaande jaren werden selectief bedrijfsauto’s waarvan het leasecontract afloopt, vervangen door koop. Voor wat betreft de investeringen in “gebouwen en meubilair” zijn de vervanging van C.V. ketels en aanpassing van de brandmeldinstallatie de grootste posten. De totale investeringen op deze deelrubriek bedragen ongeveer € 97.000. Als laatste is er sprake van de gebruikelijke vervanging van “machines en materieel”. Het investeringsniveau bedraagt hier ongeveer € 92.000. Vanwege de veranderde bedrijfsstrategie en het daarmee gepaard gaande afstoten van de productieactiviteiten is de laatste jaren de investeringsbehoefte in productiemiddelen stabiel lager. De investeringen waren als volgt verdeeld over de bedrijfsonderdelen:
Investeringen bedragen x € 1.000
2012
2011
2
4
SSC*
70
1.572
Divisie diensten
11
69
Divisie Groen+
272
165
Totaal investeringsnvio * 2011 incl. verbouwing
355
1.810
Concern
1.340
Investeringen in mensen Ondanks dat budgetten onder druk staan, blijft het belangrijk om aandacht te houden voor de ontwikkeling van medewerkers. Het vereist veel creativiteit en scherpzinnigheid om met minder geld de behoefte aan scholing en training zo efficiënt en effectief mogelijk te organiseren en uit te voeren, zonder dat voorbij wordt gegaan aan de vooraf gestelde leerdoelen. In 2012 is veel aandacht uitgegaan naar scholing en training voor leidinggevenden in samenhang met nieuw beleid. Daarnaast is de focus gebleven op het versterken van vakkennis en vak - en gedragsvaardigheden en daarmee het vergroten van kansen voor medewerkers en cliënten op een plaats in de reguliere arbeidsmarkt.
SOWECO GR 2012 geconsolideerd
19
Een van de beleidsonderdelen waaraan in 2012 een interne training was gekoppeld, was het nieuwe systeem van beoordelen van het functioneren van medewerkers met een nieuw Individueel OntwikkelingsPlan (IOP). Dit systeem beoogt nog duidelijker de competenties van medewerkers in beeld te brengen en deze te vertalen in het IOP. Daarnaast zijn leidinggevenden met hulp van twee studenten van Saxion getraind in het werken met begeleidingskaarten in het kader van herkennen van en omgaan met psychische handicaps. In samenwerking met Tactus Training&Advies hebben leidinggevenden en staf een training gevolgd op het gebied van verslaving en werk. De cursus Financieel Beheer, die door 13 uitvoerders/afdelingschefs is gevolgd, heeft enkele belangrijke verbeterpunten opgeleverd. 17 medewerkers en cliënten met een grotere afstand tot de arbeidsmarkt hebben in 2012 een belangrijke stap voorwaarts kunnen zetten door het behalen van een diploma Arbeidsmarktgekwalificeerd Assistent (AKA). 13 deelnemers zijn in 2012 het tweede leerjaar ingegaan. Daarnaast zijn 37 kandidaten gestart met de AKA-opleiding. Deze opleiding wordt als maatwerktraject uitgevoerd in samenwerking met ROC van Twente. Naast gangbare vakopleidingen, cursussen en trainingen op het gebied van groen, veiligheid, ICT, techniek, vervoer, zorg en welzijn, horeca en taal en rekenen, in samenwerking met onderwijsinstellingen, is bij SOWECO NV een begin gemaakt met Elearning. Na de eerdere kennismakingen met de training Veilig Werken met Handige Herman van Citaverde/SBCM, een kennismaking die in 2013 wordt voortgezet, is het brede pakket Oefenen.nl gepresenteerd en een pilot voorbereid. Opleiding en training heeft binnen SOWECO NV een breed werkterrein, waarbij ook wordt ingespeeld op de veranderende wereld en nieuwe uitdagingen voor mensen met een arbeidsbeperking. Het project medewerker fastservice is daar een voorbeeld van. Ruim 750 deelnemers hebben een vorm van opleiding of training gevolgd. Het betreft 23 verschillende opleidingen. 25 deelnemers waren personen extern en geen SOWECO medewerker. Deze opleidingen zijn in samenwerking met diverse opleidingsorganisaties uitgevoerd. De cijfers van 2012 voor opleiding en training. In totaal zijn in 2012 in het jaarplan Opleidingen SOWECO NV 337 opleidingsactiviteiten geregistreerd voor individuele of groepen medewerkers.
Opleidingskosten bedragen x € 1 Exploitatieresultaat
2012
2011
89.323
158.059
Op basis van de Wet Vermindering Afdracht Onderwijs stond daar een vermindering afdracht loonbelasting tegenover van € 81.300. Daarnaast zijn inkomsten gegenereerd door het uitvoeren van werkzaamheden voor derden voor een totaal van € 12.886. Het resultaat houdt in dat de activiteiten voor opleiding en training in 2012 budgetneutraal konden worden uitgevoerd.
SOWECO GR 2012 geconsolideerd
20
Resultaten Bij SOWECO staat de sociale doelstelling voorop, waarbij een verbinding wordt gezocht en gelegd met de voor realisatie van deze doelstelling onontbeerlijke bedrijfseconomische uitgangspunten en randvoorwaarden. Zo hoort het ook te zijn bij een bedrijf als het onze, dat zich profileert als dé organisatie voor sociale werkgelegenheid en arbeidsintegratie in de regio dat een beroep doet op financiering door de overheid: een goed sociaal beleid, ondersteund door een zo gezond en verantwoord mogelijke financiële positie, gegeven de sterk onder druk staande financiële omstandigheden en kaders.
Sociale resultaten Met betrekking tot een in sociaal opzicht correcte en juiste uitvoering van de Wsw is het van grote importantie bij voortduring oog te hebben voor en aandacht te schenken aan de in dit verband relevante kritische succesfactoren. Deze zijn:
realisatie van de opgedragen taakstelling een zorgvuldig en effectief beheer van de wachtlijst een zorgvuldig plaatsingsbeleid het bevorderen van de ontwikkeling van de werknemers naar een zo hoog mogelijke trede op de werkladder en dus naar een zo regulier mogelijke werksituatie
In het verslagjaar is SOWECO er steeds in geslaagd voldoende werk te genereren om alle medewerkers te voorzien van zinvolle activiteiten. Iets dat door hen (en niet alleen door hen) als zeer waardevol wordt ervaren. In algemene zin blijft onveranderd de focus gericht op de bevordering van het welzijn van al onze medewerkers. Zowel intern als voor in het kader van detachering of externe uitleen uitgeplaatste medewerkers gaat de aandacht uit naar het vinden van een goede werkplek, waar zij (en bij uitplaatsing: ook hun werkgever) tevreden over zijn. Een en ander is uiteraard in gelijke mate toepasselijk op al diegenen, die in het kader van re-integratie, leren werken of arbeidsactivering deelnemen aan door SOWECO aangeboden en verzorgde (ontwikkel)trajecten.
SOWECO GR 2012 geconsolideerd
21
Mate van realisatie taakstelling
20 12 Re al isa t ie
20 12 Ta ak st el lin g
20 11 Re al isa t ie
Ta ak st el lin g
20 11
Taakstelling Wsw vs realisatie, in AJ's
Begeleid werken Almelo Eigen beheer
1800
Begeleid werken Soweco
1700
1600
1500
1400
Begeleid werken Larcom
1300
1200
1100
Niet deelnemende gemeenten Larcom
1000
900
800
Deelnemende gemeenten Larcom
700
600
500
Niet deelnemende gemeenten Soweco
400
300
200
100
Deelnemende gemeenten Soweco
0
De totale door de rijksoverheid in 2012 aan de in SOWECO GR deelnemende gemeenten (Almelo, Hellendoorn, Rijssen-Holten, Tubbergen, Twenterand en Wierden) opgedragen te realiseren taakstelling bedroeg afgerond 1656 arbeidsjaren. Van deze taakstelling zijn in totaal 1.614 arbeidsjaren gerealiseerd. Er is dus sprake van een totale onderrealisatie van 42,4 arbeidsjaren. Specificatie van de realisatie in AJ geeft, op basis van gemiddelden over 2012, het volgende beeld: dienstbetrekkingen bij SOWECO GR idem Larcom-populatie begeleid werken vanuit SOWECO NV begeleid werken Larcom-populatie begeleid werken eigen beheer gemeente dienstbetrekkingen bij andere SW-bedrijven
1.346,86 156,32 36,02 2,20 43,45 29,02
De onderrealisatie is het rechtstreekse gevolg van het in december 2011 door het bestuur van SOWECO GR genomen besluit per 1 januari 2012 over te gaan tot een instroomstop van nieuwe SW-medewerkers.
SOWECO GR 2012 geconsolideerd
22
Zorgvuldig plaatsingsbeleid Op basis van de daaromtrent in het Sociaal Economisch Contract gemaakte afspraken bepaalt elke in SOWECO GR deelnemende gemeente de door SOWECO NV jaarlijks voor haar te realiseren taakstelling in arbeidsjaren. De vennootschap ontvangt schriftelijk opdracht van de betreffende gemeente tot plaatsing van de met naam genoemde personen, met vermelding van het aantal uren per week, waarvoor een arbeidsovereenkomst moet worden afgesloten. Het gaat hierbij om het aanbieden van een dienstbetrekking aan kandidaten, voor wie de gemeente in ieder geval op afzienbare termijn geen mogelijkheid ziet hen in aanmerking te brengen voor externe plaatsing in de vorm van begeleid werken of detachering, zodat instroom op een beschutte werkplek resteert. Voor urenuitbreiding van lopende plaatsingen is vooraf schriftelijke toestemming nodig van de betreffende gemeente van inwoning van de SW-geïndiceerde. Tot zover het algemene beleid met betrekking tot (voorgenomen) plaatsingen van SW-geïndiceerde kandidaten vanaf de wachtlijst. In het verslagjaar is geen sprake geweest van dergelijke plaatsingen als gevolg van het door het Algemeen Bestuur in december 2011 genomen besluit om met ingang van 1 januari 2012 geen nieuwe instroom meer te laten plaatsvinden.
Zorgvuldig en effectief beheer van de wachtlijsten Op grond van de relevante wettelijke bepalingen komen voor de plaatsing op de officiële gemeentelijke wachtlijst slechts die personen in aanmerking, die ingezetene zijn van de betreffende gemeente, die in het bezit zijn van een geldige, door het UWV afgegeven indicatiebeschikking in het kader van de Wsw. Zij dienen voorts te voldoen aan het zogeheten beschikbaarheidscriterium. Periodiek wordt getoetst of de op de gemeentelijke wachtlijst geplaatste kandidaten (nog steeds) voldoen aan het criterium van directie beschikbaarheid voor plaatsing. SOWECO NV is op basis van een daartoe afgesloten opdrachtgever/opdrachtnemerovereenkomst verantwoordelijk voor een zorgvuldig en effectief beheer van de wachtlijsten van de in SOWECO GR participerende gemeenten. Aan het begin van het verslagjaar omvatten de officiële wachtlijsten van de zes in SOWECO GR deelnemende gemeenten in totaal 394 kandidaten. Per ultimo verslagjaar was dit saldo gestegen naar 409. In totaal stroomden op basis van door het UWV afgegeven indicatiestellingen 72 nieuw tot de doelgroep van de Wsw gerekende personen in. Daarbij ging het om 41 matig gehandicapte kandidaten en 31 personen, die als ernstig gehandicapt werden geclassificeerd. Daarnaast waren er 35 mutaties op basis van de continue beweging tussen wachtlijst en dienstbetrekking/begeleid werken. Specificatie instroom wachtlijsten 2012 Toegelaten door indicatiecommissie UWV Instroom vanuit ander werkvoorzieningschap/gemeente Retour wachtlijst op eigen verzoek Retour wachtlijst na dienstverband Retour wachtlijst na BW - eigen beheer Almelo Totaal
SOWECO GR 2012 geconsolideerd
72 6 12 4 13 107
23
Gedurende het verslagjaar vond in 92 gevallen afvoering plaats van de officiële wachtlijst. Uitsplitsing naar de reden van verwijdering geeft het volgende beeld te zien: Specificatie uitstroom wachtlijsten 2012 Eigen verzoek Redenen van medische aard Niet meewerken aan wachtlijstonderzoek Na herindicatie niet langer behorend tot doelgroep Niet beschikbaar voor plaatsing Bereiken AOW-gerechtigde leeftijd Overlijden Intrekking indicatie Vervallen indicatie Verlopen indicatie Verhuizing Overdracht naar andere gemeente Plaatsing in BW - eigen beheer Rijssen-Holten Plaatsing in BW - eigen beheer Almelo Totaal
27 14 4 1 2 1 2 1 4 1 2 4 4 25 92
Begeleid werken en detacheringen Evenals dit in voorgaande jaren het geval was had ook in het verslagjaar de als gevolg van de economische crisis ronduit ongunstige situatie op de arbeidsmarkt grote invloed op de mogelijkheden tot uitplaatsing van Wsw-medewerkers naar het reguliere bedrijfsleven. Het aantal personen met een arbeidsovereenkomst in het kader van begeleid werken bedroeg (exclusief Larcom) aan het begin van het verslagjaar 40 (uitgedrukt in arbeidsjaren: 37,4). Per 31 december 2012 waren er 38 personen (35,2 arbeidsjaren) werkzaam als begeleid werkende. In het kader van het begeleid werken zijn SW-geïndiceerde werknemers in dienst van een particuliere werkgever, die de loonbetaling verzorgt conform de aldaar geldende CAO. Voor het loongedeelte dat uitgaat boven de vastgestelde verdiencapaciteit (loonwaarde) van de werknemer ontvangt de werkgever een loonkostensubsidie. Het totale aantal extern gedetacheerde werknemers bedroeg per ultimo 2012 403 ( In arbeidsjaren: 368,2). Daarvan waren er 235 werkzaam in groepsdetachering (219,3 arbeidsjaren) en 168 in individuele detachering (148,9 arbeidsjaren). Aan het begin van het verslagjaar bedroegen deze aantallen respectievelijk 422 (389,4 arbeidsjaren), onderverdeeld in 254 personen (240,3 arbeidsjaren) in groepsdetachering) en 168 personen (vertegenwoordigend 149 arbeidsjaren) in individuele detachering. De genoemde aantallen zijn de per saldo resultaten van een grote hoeveelheid aan mutaties van nieuw gerealiseerde en om uiteenlopende redenen beëindigde plaatsingen.
SOWECO GR 2012 geconsolideerd
24
Bovenstaande kan vervat worden in onderstaand overzicht NB: de hiervoor vermelde standen in arbeidsjaren primo 2012 kunnen afwijken van de standen ultimo 2011 in onderstaand overzicht als gevolg van herindicatie (wijziging van handicapcategorie).
Overzicht SW-medewerkers in perspectief 2012
Nominaal ultimo verslagjaar Laddering naar werksoort
2011
Nom.
Fte
AJ
Nom.
Fte
AJ
38
36,4
35,2
40
36,3
37,4
Individuele detachering
168
145,0
148,9
168
146,1
153,6
Groepsdetachering
235
212,0
219,3
254
232,2
243,3
Beschutte werkplek
1.056
910,5
951,0
1.114
Totalen
1.497 1.303,9 1.354,4
Begeleid werken
958,6 1.023,4
1.576 1.373,2 1.457,8
(excl. werknemers uit niet deelnemende gemeenten & populatie Larcom)
Het verloop in aantallen binnen SOWECO werkzame SW-medewerkers wordt in onderstaande overzicht nominaal weergeven.
Overzicht SW-medewerkers naar feitelijke werkplek Nominaal ultimo verslagjaar
2012
2011
2010
2009
2008
Nom.
Nom.
Nom.
Nom.
Nom.
38
40
40
41
49
Individuele detachering
168
168
191
189
173
Groepsdetachering
235
254
209
226
265
Beschutte werkplek
1056
1114
1219
1189
1228
Totalen
1497
1576
1659
1645
1715
Laddering naar werksoort Begeleid werken
(excl. werknemers uit niet deelnemende gemeenten & populatie Larcom)
Certificeringen Vanwege risicobeheersing en het streven om continu te verbeteren maakt SOWECO NV gebruik van een aantal gecertificeerde systemen om de bedrijfsprocessen te optimaliseren en de risico’s te beperken. Op het gebied van veiligheid zijn we concernbreed OSHAS 18001: 2007 gecertificeerd, terwijl daarnaast de groenbedrijven VCA** gecertificeerd zijn. Dit houdt in dat we aangeven dat we werken in vastgestelde processen waarbij veiligheid maximaal geborgd is. Hierop worden we periodiek geauditeerd door de certificerende instantie, Dekra. Belangrijker nog is het feit dat de bedrijfscultuur de laatste jaren sterk verbeterd is ten aanzien van veiligheid in de meest brede zin van het woord, waarbij het adagium “we werken veilig of we werken niet” steeds leidend is.
SOWECO GR 2012 geconsolideerd
25
Waar het de productieactiviteiten betreft, zijn we breed ISO 9001 gecertificeerd, waarmee we naast de eenduidigheid in deze processen ook de drive tot continu verbeteren hebben geborgd. Daar bovenop zijn de groenbedrijven Groenkeur gecertificeerd, waarmee we onze opdrachtgevers verzekeren dat we in de productieprocessen maximaal presteren op het gebied van kwaliteit, veiligheid en milieu.
Projecten Zoals reeds vermeld in het vorige jaarverslag heeft SOWECO NV met de gemeente Almelo afspraken gemaakt over het verzorgen van trajecten arbeidsactivering voor een groep van circa 500 personen met een grote afstand tot de arbeidsmarkt. Voor de instroom geldt een blanco acceptatie. Dit houdt in dat geen selectie plaatsvindt op basis van de mate van afstand tot de reguliere arbeidsmarkt van de kandidaten. De loonwaarde kan dus uiterst gering zijn. Met minimale kosten zijn in dit kader veel verschillende projecten geïnitieerd. Daarbij zijn in woonwijken en buurthuizen, in individuele bedrijven en in instellingen en overige organisaties werkplekken georganiseerd en ingericht voor grote aantallen trajectdeelnemers. Hun kansen op de arbeidsmarkt worden door deelname aan de verschillende activiteiten vergroot en niet zelden zien we dat deelnemers, via het verrichten van vrijwilligerswerk, uiteindelijk doorstromen naar vormen van betaalde arbeid. Het project Arbeidsactivering voldoet daarmee aan de verwachtingen en er zijn, ook vanuit maatschappelijk oogpunt, aanzienlijke resultaten behaald. Enige cijfers van dit project:
ruim 40% van de groep van 500 AA-ers had in meer of mindere mate een taalproblematiek aantal beschikbare werkplekken: 264 (meerdere plekken per adres/deeltijd) per 31 december 2012 zijn 263 deelnemers uit traject om uiteenlopende redenen (baan gevonden, zorg, ziekte) 45% van de deelnemers werkt inmiddels tussen 16 en 36 uur per week, doet werkervaring op en maakt zich maatschappelijk nuttig 15 deelnemers hebben een betaalde baan en ontvangen geen uitkering meer 14 deelnemers hebben gedurende 2 jaar een taaltraining gevolgd 19 deelnemers hebben een motivatie/Skills-training gevolgd Per 31 december 2012 zijn nog 191 deelnemers in traject
Helaas viel er, als gevolg van sterk verminderde re-integratiebudgetten, bij alle aanmeldende instanties niet aan te ontkomen de activiteiten van het in 2008 gestarte project Sprengen te beëindigen. In de jaren, waarin dit project, dat dagbesteding bood aan personen met psychische problemen of beperkingen, in bedrijf was, zijn er goede en aansprekende resultaten behaald. Maar waar het niet langer mogelijk bleek de activiteiten op een ook financieel verantwoorde wijze te continueren, moet op een bepaald moment besloten worden er een punt achter te zetten; hoe zwaar zo’n beslissing op zichzelf ook is.
Ziekteverzuim Vanaf 1 februari 2012 wordt de Arbo-dienstverlening voor de medewerkers van SOWECO verzorgd door de BC group. Met de wisseling van Arbo-dienstverlener werd een andere werkwijze geïntroduceerd rondom ziekteverzuimbegeleiding, door in de eerste fase van ziekte, naast de bedrijfsarts, ook andere professionals direct in te zetten, zoals de fysiotherapeut en psychosociaal therapeut. Met name de inzet van de psychosociaal therapeut zorgt voor meer maatwerk. Deze aanpak sluit naadloos aan bij de ontwikkelingen binnen de Wsw doelgroep, waar in toenemende mate medewerkers zich ziekmelden vanwege psychische- en spanningsklachten.
SOWECO GR 2012 geconsolideerd
26
Alle leidinggevenden hebben in 2012 deelgenomen aan workshops, met als onderwerp een effectievere ziekteverzuimbegeleiding, georganiseerd door de Verzuimunit van SOWECO NV, in samenwerking met de BC Group. In deze workshops is nadrukkelijk de nieuwe werkwijze belicht. Tevens zijn de mogelijkheden voor de leidinggevenden aangegeven om het ziekteverzuim, via een gerichte begeleiding en inzet van de professionals van de BC Group, positief te beïnvloeden. Het ziekteverzuim daalde in de maanden juli en augustus van 2012 naar respectievelijk 11,6% en 10,6%; percentages die de afgelopen 10 jaar niet meer werden behaald. Deze daling werd helaas geneutraliseerd door een sterke stijging van het ziekteverzuim in de maanden september en oktober, mede veroorzaakt door de interne onrust en onzekerheid vanwege de organisatieontwikkelingen. Hierdoor is er over het gehele jaar 2012 slechts een minimale daling van het ziekteverzuim gerealiseerd. Het ziekteverzuimpercentage ligt, na een extreme daling vorig jaar, rond het landelijk gemiddelde. SOWECO Ziekteverzuim WSW 21,00% 20,00% 19,00% 18,00% 17,00%
2009
16,00%
2010 2011
15,00%
2012 14,00% 13,00% 12,00% 11,00% 10,00% jan
feb
mrt
apr
mei
jun
jul
aug
sep
okt
nov
dec
Maatschappelijke betrokkenheid en verantwoordelijkheid SOWECO NV is zich bewust van de verantwoordelijkheden, zoals deze voortvloeien uit haar maatschappelijke rol en positie. De organisatie houdt in haar beleid dan ook nadrukkelijk rekening met deze verantwoordelijkheden. Zo wordt op ruime schaal medewerking verleend aan initiatieven en activiteiten van organisaties, die zich bezighouden met het bevorderen van participatie van en voor personen, die daarbij in enige vorm of mate ondersteuning nodig hebben. Dit alles onder het motto dat de core business van het bedrijf zich niet dient te beperken tot de organisatie zelf, maar dat de intern aanwezige kennis van zaken en expertise ook ten goede mag en moet komen aan externe organisaties. SOWECO NV participeert in het bestuur van de stichting De Slinger. Deze stichting stelt zich ten doel om partijen te verbinden, die – ieder op hun eigen manier – een bijdrage leveren aan het bevorderen en uitbreiden van het maatschappelijk betrokken ondernemen. In het verslagjaar werd ondersteuning geboden aan de activiteiten van de stichting De Klup Twente, die activiteiten organiseert voor mensen met een beperking. SOWECO NV heeft in 2012 stichting De Klup financieel ondersteund door het doneren van de opbrengst van de maandelijkse loterij onder het personeel aan de stichting. Stichting De Klup is door SOWECO NV ook in 2013 aangewezen als begunstigde van de loterijopbrengst. SOWECO GR 2012 geconsolideerd
27
Maatschappelijk betrokken ondernemen SOWECO NV is een organisatie, die het maatschappelijk betrokken ondernemen zeer hoog in het vaandel heeft staan. We bieden op diverse gebieden arbeids- en stageplekken voor personen, die vanwege hun grote afstand tot de reguliere arbeidsmarkt aangewezen zijn op aanpassingen en intensieve begeleiding in een werksituatie. Een voorbeeld daarvan is het actief houden en ontwikkelen van Wajongers die net van school komen en op zoek zijn naar werk. Op basis van genoemde uitgangspositie is SOWECO NV er veel aan gelegen zoveel mogelijk bedrijven enthousiast te maken voor maatschappelijk betrokken ondernemen. Het functioneren van bedrijven en instellingen wordt steeds meer getoetst aan de mate, waarin het maatschappelijk betrokken ondernemen bij bedrijven en instellingen geconcretiseerd wordt. De nieuwe Participatiewet legt vanaf 1 januari 2015 een quotum op aan bedrijven met 25 of meer werknemers, dat aangeeft dat 5% van hun personeelsbestand moet bestaan uit mensen met een arbeidshandicap. Indien zij daar niet aan voldoen volgt een boete. In 2012 heeft SOWECO NV, samen met andere reguliere en SW bedrijven, bijgedragen aan de ontwikkeling van de Prestatieladder Sociaal Ondernemen (PSO). Deze methodiek is op initiatief en onder aansturing van TNO en Stichting in Return Nederland ontwikkeld. De PSO is een meetinstrument dat meet hoeveel een bedrijf bijdraagt aan de werkgelegenheid voor mensen met een kwetsbare arbeidsmarktpositie. Het doel van de ontwikkelpartners is om via toepassing van de PSO meer mensen duurzaam aan het werk te krijgen. De PSO is ingericht als een prestatieladder met vier niveaus: aspirant status en trede 1,2 en 3. Bedrijven met een PSO erkenning dragen meer dan gemiddeld bij aan de werkgelegenheid van kwetsbare groepen. Zij doen dat bovendien kwalitatief op een goede manier, dat wil zeggen met voldoende aandacht voor begeleiding, ontwikkeling en acceptatie in het bedrijf van de doelgroep met een afstand tot de arbeidsmarkt. Een belangrijke taak van SOWECO NV zal in de komende periode, ook in het licht van de nieuwe Participatiewet, zijn, om bedrijven te ondersteunen bij het inzetten van deze doelgroep. Taaksplitsing en jobcarving zijn bij dit alles wezenlijk belangrijke instrumenten voor het tot stand brengen van succesvolle matches van de doelgroep in het bedrijfsleven.
Financiële resultaten Operationeel resultaat SOWECO GR heeft in 2012 een exploitatieresultaat behaald van € 71.000 positief, hetgeen € 71.000 beter is dan begroot. Dit is opgebouwd uit een negatief subsidieresultaat van € 843.000 (na aftrek van de begrote bijdrage in het tekort 2012 ad € 3.487.000) en een positief operationeel resultaat van € 914.000. Hierbij zijn operationele lastenverzwaringen ten opzichte van de begroting gecompenseerd door hogere opbrengsten, waardoor het resultaat positief is. Het operationeel resultaat komt op hoofdlijnen als volgt tot stand. De omzet en Toegevoegde Waarde zijn weliswaar lager dan in 2011, maar beide beter dan begroot. De Omzet is met € 14.687.000 uiteindelijk € 1.062.000 hoger dan begroot, hetgeen als volgt kan worden verklaard: 1. Extra opdrachten payroll en zomeroffensief bij Leerwerkbedrijf ad € 291.000 2. Detachering & Bemiddeling € 41.000 hoger 3. Bedrijven Groen (1 en 2) € 648.000 hoger 4. Enkele kleinere omzetstijgingen bij diverse branches voor in totaal € 82.000.
SOWECO GR 2012 geconsolideerd
28
Alhoewel het niet direct uit de cijfers blijkt, is er prijsdruk op zowel de divisie “Groen+” als de divisie “Diensten”. Aanleidingen hiertoe zijn de lastenverzwaringen van gemeenten en de economische malaise in brede zin. Dit uit zich ondermeer in versoberde bestekken vanuit gemeenten voor wat betreft de groenvoorziening. Daarnaast kan de inflatoire prijscompensatie niet altijd worden verdisconteerd in verkoopprijzen.Met betrekking tot detachering drukt een volatielere arbeidsmarkt op de (arbeids)duur van detacheringen en het prijsniveau bij nieuwe contracten. Dit kan vooralsnog door actievere marktbewerking en effectiever relatiebeheer enerzijds en door het inzetten van de kennisorganisatie, die SOWECO NV is, anderzijds worden gecompenseerd. De operationele bedrijfslasten (exclusief personeelskosten SW) laten twee verschillende beelden zien. De personeelsgerelateerde kosten (Ambtelijke en Soflex) zijn met € 6.679.000 € 322.000 lager dan in 2011. Door CAO verhogingen (€ 194.000 meerkosten) is er toch een negatieve afwijking van € 115.000 ontstaan ten opzichte van de begroting 2012. De overige bedrijfskosten ad € 3.869.000 zijn zowel hoger dan in 2011 (€ 119.000) als hoger dan begroot (€ 204.000). Dit ontstaat hoofdzakelijk door incidentele voorzieningen en lasten ingevolge de aangekondigde kanteling van de organisatie. De bijdragen vanuit de gemeenten (rijkssubsidie en ex-Larcom) zijn ten opzichte van de begroting met € 962.000 gedaald naar € 41.634.000. De direct daaraan gerelateerde personeelskosten SW dalen met € 1.018.00 t.o.v. 2011 naar € 45.964.000. Samen met de begrote bijdrage in het tekort 2012 ad € 3.487.000 leidt dit tot een negatief subsidieresultaat van € 843.000, hetgeen € 56.000 beter is dan begroot. Dit is een gecombineerd effect van een lagere formatie en hogere personeelskosten SW als gevolg van de gestegen pensioenpremie SW. De SW populatie is over 2012 gemiddeld 45 fte ofwel 50AJ lager dan begroot. Ten opzichte van 2011 is dit 73 fte en 72 AJ lager. De hogere personeelskosten SW van € 308.000 als gevolg van verhoging van de pensioenpremie worden grotendeels gedekt door een verhoging van de subsidie per AJ ad € 180 AJ (totaal € 249.000). Per saldo leidt dit tot een extra last van € 59.000.
Ontwikkeling netto-omzet, personeelskosten niet SW en overige bedrijfskosten (2011 versus 2012) 18.000 16.000 14.000 12.000 10.000
2011 2012
8.000 6.000 4.000 2.000 Netto-omzet
SOWECO GR 2012 geconsolideerd
Personeelskosten niet SW
Overige bedrijfskosten
29
Subsidieresultaat Het subsidieresultaat is, na aftrek van de begrote aanvullende gemeentelijke bijdrage ad € 3.487.000 in het tekort 2012, € 843.000 negatief en is daarmee € 56.000 positiever dan begroot. Hier liggen twee elementen aan ten grondslag: - De personeelslasten zijn als gevolg van de stijging van de pensioenpremie SW met € 308.000 gestegen - Door de instroomstop per 1 januari 2012 is de gemiddelde SW formatie in 2012 45 fte (50 AJ) lager dan begroot, hoofdzakelijk door natuurlijk verloop, met een positief financieel effect van € 1.326.000. Per saldo geeft dit € 1.018.000 lagere personeelskosten SW Op de subsidiebijdrage van gemeenten is van invloed: - De pensioengerelateerde hogere personeelslasten ad € 308.000 die voor zijn voor € 249.000 (€ 180 per AJ per jaar) zijn gecompenseerd in de bijstelling van het subsidiebedrag. - De daling van de SW populatie die tot een lagere bijdrage voor gemeenten van € 1.231.000 leidt. Per saldo is de subsidiebijdrage van gemeenten met € 962.000 afgenomen, omdat ook in de bijdrage voor ex-Larcommers een klein voordeel (ad € 20.000) is ontstaan.
Subsidieresultaat 2012 bedragen x € 1.000
Begroot
Realisatie
Verschil
Personeelskosten S.W.
46.982
45.964
1.018
Gemeentelijke subsidie SW
41.659
40.677
-982
3.487
3.487
0
937
957
20
-899
-843
56
Bijdrage Gemeenten expl. tekort Bijdragen ex Larcommers Subsidieresultaat
Exploitatieresultaat Als het exploitatieresultaat wordt bezien als een resultante van operationeel resultaat en subsidieresultaat, geeft dat, op basis van bovenstaande analyse, het volgende beeld:
Vergelijking operationeel resultaat en subsidieresultaat bedragen x € 1.000
2012
2011
914
2.019
Subsidieresultaat *
-843
-4.919
Exploitatieresultaat
71
-2.900
Operationeel resultaat
* In het subsidieresultaat 2012 is de ex ante financiering van het begrote verlies ad € 3.487.000 meegenomen. In het subsidieresultaat is ook rekening gehouden met de bijdragen van Twenterand en Hellendoorn voor het negatieve resultaat van de Larcom-populatie.
SOWECO GR 2012 geconsolideerd
30
Resultatenrekening De gecomprimeerde, geconsolideerde resultatenrekening ziet er als volgt uit:
Gecomprimeerde, geconsolideerde resultatenrekening bedragen x € 1.000
2012
2011
Omzet **
14.687
15.400
Bijdrage overheden *
45.132
43.266
Opbrengsten
59.819
58.666
Saldo lasten **
59.484
61.341
Bedrijfsresultaat
335
-2.675
Financieringslasten
264
225
71
-2.900
0
0
71
-2.900
Resultaat uit normale bedrijfsvoering Bijzondere baten/lasten Resultaat
* In de bijdrage van de overheden is in 2012 het ex ante gefinancierde begrote verlies van € 3.487.000 opgenomen. De initiële bijdrage op basis van rijkssubsidies (inclusief ex-Larcommers) bedraagt € 41.645.000 en is daarmee met € 1.621.000 gedaald ten opzichte van 2011 ** De omzet is met € 713.000 gedaald ten opzichte van 2011. Daarentegen zijn de lasten met € 1.857.000 gedaald. De lasten zijn incl. de directe kosten tbv de omzet en onder aftrek van de overige bedrijfsopbrengsten.
Ontwikkeling operationeel, subsidie en exploitatieresultaat (2011 versus 2012) 3.000 2.000 1.000 1.000-
2011 2012
2.0003.0004.0005.0006.000Operationeel resultaat
SOWECO GR 2012 geconsolideerd
Subsidieresultaat
Exploitatieresultaat
31
Ontwikkeling Operationeel, subsidie- en exploitatierersultaat 2003 - 2012 4.000 3.000 2.000 1.000 x € 1.000
0 2003 -1.000
Operationeel resultaat 2004
2005
2006
2007
2008
2009
2010
2011
Subsidieresultaat
2012
Exploitatieresultaat
-2.000 -3.000 -4.000 -5.000 -6.000
Balans De gecomprimeerde, geconsolideerde balans ziet er als volgt uit:
Gecomprimeerde, geconsolideerde balans bedragen x € 1.000
2012
2011
Vaste activa
8.770
10.721
Vlottende activa
5.240
4.800
14.010
15.521
1.434
1.369
532
0
Langlopende schulden
7.598
8.597
Kortlopende schulden
4.446
5.555
14.010
15.521
Totaal activa Groepsvermogen Voorzieningen
Totaal Passiva
De rentabiliteit van het totale vermogen (RTV) bedraagt 0,5%. De solvabiliteitsratio steeg van 0,09 naar 0,10, door toevoeging van het positieve resultaat 2012 aan het groepsvermogen en verlaging van het balanstotaal. De liquiditeitsratio verbeterende van 0,86 naar 1,18. Het balanstotaal is gedurende 2012 verder teruggelopen. Bedroeg deze ultimo 2011 nog € 15.521.000, eind 2012 is dit € 14.010.000, hetgeen een daling van 9,7% betekend. De afname van de vaste activa is het verschil tussen de boekwaarden per beide ultimo, veroorzaakt door het saldo van investeringen (± € 0.3 mln.) en desinvesteringen (± € 0,4 mln.) en reguliere afschrijvingen (€ 1,4 mln.) van de materiële vaste activa en waardevermindering vaste activa (ruim € 0,1 mln.). Bij de financiële vast activa (leningen u/g) wordt de daling van ruim € 0,3 mln veroorzaakt door aflossingen enerzijds en de verwerking van de in 2011 voorziene afwaarderingen anderzijds.
SOWECO GR 2012 geconsolideerd
32
Over de vlottende activa kan worden gemeld, dat liquide middelen met ± € 1 mln. toenamen en vorderingen met ± € 0,5 mln afnamen, voornamelijk door een ± € 0,3 mln. lager debiteurensaldo (na voorzieningen). De langlopende schulden nemen met ± € 1 mln. af door reguliere aflossingen. Er zijn in 2012 geen nieuwe leningen opgenomen. De kortlopende schulden nemen met € 1,1 mln. af o.a. door lagere vooruit gefactureerde bedragen ± € 0,4 mln. en lagere overige kortlopende schulden ± € 0,4 mln.
Eigen vermogen Het besluit omtrent het weerstandsvermogen dat in 2003 door het Algemeen Bestuur is genomen, leidt ertoe dat tussen de afgesproken boven- en ondergrens, het exploitatieresultaat ten gunste of ten laste van de Algemene Reserve wordt gebracht. Doordat in 2011 het negatieve resultaat nog met het Eigen vermogen was verrekend bedroeg het vermogen primo 2012 € 1.369.000. Door het positieve exploitatieresultaat van € 71.000 en een onttrekking aan de bestemmingsreserve van € 6.000 is het vermogen licht gestegen naar € 1.434.000 De omvang van het Eigen Vermogen is daarmee nog steeds beneden de afgesproken ondergrens voor het weerstandsvermogen van 8% van het begrotingstotaal (ultimo 2012: 8 % van € 58,8 mln. = € 4,7 mln.). De Raad van Commissarissen heeft onder voorwaarden van een aanvullende garantstelling van gemeenten ingestemd met dit vermogensniveau. Het Eigen Vermogen van SOWECO GR is niet meer toereikend voor de dekking van de niet uit de balans blijkende verplichtingen per 31 december 2012 ad € 4,0 mln. Dit bedrag bestaat o.a. uit:de verplichtingen jegens het personeel op: - vakantie- en verlof ad circa € 1,9 mln. - opgebouwd vakantiegeld ad circa € 1,7 mln. - uitkeringen in verband met jubilea ten bedrage van afgerond € 0,4 mln. De door de Raad van Commissarissen gestelde voorwaarden hebben betrekking op de financiering van de verplichtingen, zoals opgenomen in de jaarrekening 2012 en van het geraamde tekort voor het jaar 2013 ten gevolge van verdere bezuinigingen op de rijkssubsidie resp. te treffen herstructureringsmaatregelen.
Financiële instrumenten Algemeen De onderneming maakt in de normale bedrijfsuitoefening geen gebruik van uiteenlopende financiële instrumenten die de onderneming blootstellen aan markt- en/of kredietrisico’s. De onderneming handelt niet in deze financiële derivaten en heeft procedures en gedragslijnen om de omvang van het kredietrisico bij elke tegenpartij of markt te beperken. Bij het niet nakomen door een tegenpartij van aan de onderneming verschuldigde betalingen blijven eventuele daaruit voortvloeiende verliezen beperkt tot de marktwaarde van de desbetreffende instrumenten.
SOWECO GR 2012 geconsolideerd
33
Kredietrisico De vorderingen uit hoofde van handelsdebiteuren zijn verspreid over een divers aantal opdrachtgevers. Het concentratierisico is daarmee beperkt. Voor de kredietrisico’s inzake de vorderingen op deelnemingen en de overige vorderingen wordt verwezen naar de Financiële vaste activa en de Vorderingen.
Renterisico Het renterisico is beperkt tot eventuele veranderingen in de marktwaarde van opgenomen en uitgegeven leningen. Bij deze leningen is sprake van een vast rentepercentage over de gehele looptijd. De leningen worden aangehouden tot het einde van de looptijd. De onderneming heeft derhalve als beleid om geen afgeleide financiële instrumenten te gebruiken om (tussentijdse) rentefluctuaties te beheersen.
Divisies van SOWECO NV Omzet per divisie bedragen x € 1.000
2012
2011
2010
Diensten
4.624
5.150
6.304
10.063
10.250
9.401
0
0
3
14.687
15.400
15.708
Groen+ SSC Totale omzet
Divisie Diensten De divisie Diensten bestaat in 2012 uit twee bedrijfsonderdelen, te weten het onderdeel waar de leerwerkactiviteiten worden gecoördineerd en het bedrijf Detachering&Bemiddeling. De divisie heeft gemiddeld 423 (SW) fte’s in dienst. Vertaald naar medewerkers is dit een aantal van 479 medewerkers met een SW dienstverband. Zoals ook het jaar daarvoor aangekondigd, waren in 2012 minder middelen van gemeenten en UWV beschikbaar om mensen met een afstand tot de arbeidsmarkt te ontwikkelen, te trainen en te begeleiden met als doel een passende werkplek in het bedrijfsleven te verkrijgen voor deze doelgroep. Bij het bedrijf Detachering&Bemiddeling was grote dynamiek. Veel medewerkers kwamen terug van zowel individuele- als groepsdetacheringen vanwege economische redenen. Onze inspanningen zijn erop gericht om deze teruggekomen medewerkers te herplaatsen op voor hen passende werkplekken.
SOWECO GR 2012 geconsolideerd
34
Leerwerkactiviteiten Binnen alle afdelingen van SOWECO NV worden medewerkers en passanten vanuit diverse regelingen (Wajong, WWB, Wij, etc.) gemotiveerd en opgeleid in het verwerven van werknemersvaardigheden om meer kans op de reguliere arbeidsmarkt te maken. In 2012 zijn meerdere opdrachten van de gemeente Almelo verkregen ten aanzien van het re-integreren van mensen vanuit de Wet werk en bijstand. Wij hebben ca. 150 deelnemers begeleid en ontwikkeld op zowel interne- als externe werkplekken. Daarnaast hebben, onder leiding van professionele skillstrainers van SOWEO NV, 50 personen in groepen van 10 een skillstraining van 6 weken gevolgd. Skills is een krachtige methodiek om mensen te activeren passend werk of een passende opleiding te vinden. Met deze training kregen de deelnemers meer vertrouwen in hun eigen competenties als werkzoekende en als werknemer. De trainingen zijn gericht op het versterken van effectief gedrag en het wegnemen van obstakels. Het draagt in essentie bij aan een omslag in denken en doen van mensen met een grote afstand tot de arbeidsmarkt. Daar waar de kosten van begeleiding, training en coaching van externe groepen, waaronder Wajongeren, niet gedekt kunnen worden uit externe financiering en individuele verdiencapaciteit (detacheringsfee) wordt het traject beëindigd. Groot risico in dit geheel is dat deze mensen niet meer actief kunnen zijn op de arbeidsmarkt. Detachering&Bemiddeling Detachering, jobcoaching en bemiddeling zijn de kernactiviteiten van dit bedrijf. De consulenten en jobcoaches ontwikkelen en bemiddelen medewerkers naar een duurzame werkplek bij reguliere werkgevers op detacheringbasis of door middel van een begeleid werken constructie. Bij deze laatste krijgt de werkgever op basis van een loonwaardemeting een loonkostensuppletie. Per ultimo 2012 zijn gemiddeld 168 individuele detacheringen, 235 groepsdetacheringen en 40 begeleid werken plekken gerealiseerd. Het was een zeer dynamisch jaar voor het bedrijf. Bij de groepsdetacheringen, maar ook vanuit individuele detacheringen, kwamen veel medewerkers terug vanwege het wegvallen van opdrachten bij de inlenende werkgevers. Vanaf maart is een extra commerciële inzet gepleegd om meer bedrijven te enthousiasmeren in duurzaam ondernemen en met onze mensen aan de slag te gaan. Ruim 400 bedrijven zijn bezocht om door middel van een scan van het bedrijf te bekijken of er mogelijkheden waren om werkzaamheden voor onze mensen te vinden. Hierbij is het uitgangspunt altijd dat het een win-win situatie moet zijn. Het bedrijf kan meer kosteneffectief en op een maatschappelijk verantwoorde wijze werken en onze medewerkers krijgen een kans om in het reguliere bedrijfsleven te laten zien dat zij over veel competenties beschikken. Dit leidde tot ca. 175 nieuwe en geschikte detacheringplekken voor onze doelgroep en 30% meer nieuwe klanten. Echter, het plaatsen van medewerkers ging gepaard met veel tijd en inspanningen ten aanzien van de juiste match en intensieve begeleiding op de werkvloer bij de klant. In 2013 zal deze commerciële wijze van opereren verder worden voortgezet om nieuwe klanten te werven voor detacheringen. De focus zal hierbij komen te liggen op licht productiewerk, zorg, detailhandel en facilitaire diensten.
SOWECO GR 2012 geconsolideerd
35
Divisie Groen+ De gevolgen van de aanhoudende economische recessie werden ook in 2012 nadrukkelijk gevoeld in de divisie Groen+. Met bovengemiddelde inspanningen zijn we er toch in geslaagd de om de orderportefeuilles gedurende het jaar gevuld te houden. Wel stond het prijsniveau onder druk in alle werksoorten binnen de bedrijven van de divisie Groen+. De divisie Groen+ heeft haar belangrijkste doelen in 2012 ruimschoots gehaald. We presteerden boven begroot zowel in omzet als in resultaat. Het ziekteverzuim stabiliseerde echter ongeveer op het niveau van 2011 en kwam daarmee licht hoger uit dan we ons tot doel gesteld hadden. Multipack Zoals gezegd stonden in 2012 de prijzen onder druk. Zeker omdat we het principe hanteren dat de afdelingen altijd over voldoende werk moeten beschikken, ook al betekent dit dat we soms slecht renderende opdrachten moeten accepteren. De opbrengsten uit productiewerkzaamheden bleven in 2012 dan ook licht achter bij begroot. De uitvoering van leerwerktrajecten zorgde voor aanvullende omzet binnen dit bedrijf, zodat de begrote omzet gerealiseerd is. Anders dan wellicht gedacht, kende het bedrijf Multipack een grote dynamiek op personeelsgebied omdat het bedrijf ook fungeert als terugvallocatie voor medewerkers uit detacheringen. Met andere woorden, ondanks dat getalsmatig de gemiddelde formatie slechts licht afnam, vonden gedurende het jaar constant wisselingen in het personeelsbestand plaats. Er stroomden 75 medewerkers in terwijl eenzelfde aantal uitstroomde naar andere werkplekken. Daarnaast zijn gedurende het jaar zo’n 100 mensen uit het personeelsbestand van Multipack voor kortere periodes uitgeleend geweest aan externe bedrijven. Techniek Ook de afdelingen van Elektronica hadden moeite om voldoende werk uit de markt te halen. Uitzondering daarop was de afdeling Kabelbundeling (BuCa), waar het aanbod goed was en de prijzen op niveau bleven. Een faillissement van één van de grotere klanten had een negatief effect op de exploitatie van elektronica-afdelingen Voorbereiding en Printassemblage. De voormalige leerwerkafdelingen Atelier en Montage presteerden matig, echter ook hier werd enigszins compensatie geboden door leerwerkactiviteiten. Inmiddels zijn we druk bezig het toekomstperspectief van deze afdelingen vast te stellen, waarbij nadrukkelijk naar wegen wordt gezocht om middels omvormingen en detachering ook voor deze afdelingen de resultaten naar de toekomst te verbeteren. Groen De groenbedrijven presteerden boven begroting. Omzet uit specifieke (deels niet “groen”) projecten waren hierbij van wezenlijk belang. Ook het feit dat we bij een aantal opdrachtgevers nog meerjarige contracten hebben, zorgde voor een redelijk stabiel presteren. Dit neemt niet weg dat gemeentelijke bezuinigingen op groenonderhoud en met name de omvorming van het gemeentelijk groen naar extensiever beheer, een negatieve invloed heeft op de exploitatie. In de komende jaren verwachten we hier vergaande bezuinigingen. De samenwerking met marktpartijen in het groenonderhoud heeft een gunstig effect op de exploitatie gehad en zal de komende jaren verder zijn beslag krijgen. Het betreft hier veelal de uitleen van mensen voor handwerk en de uitbesteding van hoogwaardiger, vaak machinaal werk. In 2012 hadden we wederom grote moeite met het binnenhalen van voldoende werk voor het winterseizoen. Dit hebben we deels op kunnen lossen door werk buiten de regio en buiten het vakgebied aan te nemen. De krimpende formatie in combinatie met een groeizame
SOWECO GR 2012 geconsolideerd
36
zomer hebben ertoe geleid dat we in het groenonderhoud, meer dan ooit, gebruik hebben gemaakt van externe seizoenskrachten tijdens piekmomenten. Hierdoor hebben we in 2012 opdrachtgevers naar tevredenheid kunnen bedienen. Al met al kijken we terug op een hectisch maar financieel tevredenstellend jaar. Omzetrealisatie en kostenbeheersing zorgden voor de realisatie van de gestelde doelen.
Vooruitzichten Externe ontwikkelingen De financiële en economische crisis heeft ook invloed voor 2013. De prijzen staan onder druk; betalingsachterstanden van opdrachtgevers vragen veel aandacht; de dynamiek bij detacheringen neemt verder toe. We zien echter kansen om met nieuwe bedrijven samenwerkingsverbanden aan te gaan en daar samen vorm en inhoud aan te geven. Daarmee zal de ontwikkeling waarbij meer mensen extern bij bedrijven aan het werk zijn versterkt worden. Bezuinigingen vanuit gemeenten op met name groenonderhoud en re-integratie zullen erin resulteren dat vervangende TWmoet worden gezocht. In combinatie met het feit dat geen nieuwe instroom in de SW plaatsvindt, ligt een ambitieuze begroting 2013 op tafel. Er zullen strategische afwegingen gemaakt worden. Het is de vraag in hoeverre SOWECO in staat zal zijn om uitvoerende productieactiviteiten, met name in het groen, te continueren. Voorbereidingen worden getroffen om de uittreding van twee gemeenten (Rijssen/Holten en Hellendoorn) uit de Gemeenschappelijke Regeling SOWECO vanaf 1 januari 2014 mogelijk te maken. Met de vier overige gemeenten (Almelo, Twenterand, Wierden en Tubbergen) zal de uitkomst van de strategische verkenningen moeten resulteren in een nieuw perspectief voor SOWECO, in welke vorm dan ook.
Interne ontwikkelingen Eind 2012 is door het Bestuur van SOWECO GR besloten dat Begeleid Werken vanaf 1 januari 2013 door gemeenten uitgevoerd wordt. De bestaande groep SW medewerkers is per 1 januari 2013 aan gemeenten overgedragen. In het kader van het principe “mens volgt werk” zal een medewerker van SOWECO NV, die de begeleiding en het coachen zal verzorgen, eveneens overgaan naar de gemeenten. In eerste instantie via een detacheringconstructie. Financieel is in de begroting 2013 verwerkt dat het netto resultaat van € 310.000 bij gemeenten komt te liggen en dat het verlies van SOWECO GR toeneemt met hetzelfde bedrag. De gemeente Almelo heeft besloten om per 1 april 2013 de beheerders van de wijkcentra over te laten gaan naar een andere commerciële partij. SOWECO NV zorgde naast het verlonen ook voor de begeleiding en het coachen. Een versmalling van de werkzaamheden en daardoor mindere dekking voor de overheadkosten is hiermee een feit. In 2013 zal de gedurende 2012 in gang gezette reorganisatie definitief doorgevoerd worden, waarbij sprake is van een kanteling van bedrijfsprocessen. Naast een meer eenduidige focus op het naar buiten plaatsen van SW medewerkers naar het bedrijfsleven, zullen hiermee tevens bezuinigingen en ombuigingen gerealiseerd worden. Van een aantal medewerkers zal helaas gedwongen afscheid genomen moeten worden. In 2012 is geanticipeerd op deze ontwikkeling. SOWECO GR 2012 geconsolideerd
37
Ten aanzien van Soflex-medewerkers zal SOWECO NV zelf de personeelsreductie realiseren. Op het moment dat helder is wat de (financiële) consequenties zijn voor de personeelsreductie bij medewerkers met een ambtelijke status, zal formele besluitvorming plaatsvinden in het Bestuur en de aandeelhoudersvergadering omtrent de additionele financiële consequenties voor gemeenten en de effecten op de begroting. In de begroting voor 2013 is rekening gehouden met een mogelijke bezuiniging van € 620.000, hetgeen structureel ruim € 900.000 op jaarbasis zal zijn. Deze kan alleen gerealiseerd worden als er een additionele financiële bijdrage vanuit gemeenten komt voor de met deze bezuinigingen gepaard gaande reorganisatiekosten. In het komend jaar zal blijvende aandacht zijn voor het gezondheidsmanagement en het reduceren van het ziekteverzuim. Het expertisecentrum MVO krijgt, in samenwerking met TNO en het bedrijfsleven, in 2013 vorm. Operationeel zijn een aantal werkgroepen samengesteld, bestaande uit ambtenaren vanuit de twee uittredende gemeenten en SOWECO medewerkers. Zij zullen voorstellen formuleren op welke wijze operationeel gekomen kan worden tot ontvlechting. Om uitwerking van businesscases en strategische besluitvorming voor te bereiden met de vier blijvende gemeenten zal een beroep op het management en medewerkers van SOWECO onverminderd groot, maar noodzakelijk, zijn. De vele ontwikkelingen zullen een spanningsveld opleveren bij het managen van de processen. Er zal sprake zijn van minder personeel, een grote werkdruk en een hoge ambitie. Dit vraagt niet alleen een grote inzet, maar ook deskundig en zorgvuldig managen. Vanuit dit perspectief gezien is het des temeer noodzakelijk dat op korte termijn een structureel perspectief ontstaat.
Politieke context Eind 2012 zijn door de Staatssecretaris de contouren van de Participatiewet geschetst. In de komende tijd zal nieuwe wetgeving voorbereid worden. De WWB, de WAJONG en de WSW zullen samengevoegd worden in één regeling. Daarnaast zal sprake zijn van beschutte werkplekken voor nieuwe geïndiceerden. Vanaf 2014 zal sprake zijn van bezuinigingen op het budget WSW en het re-integratiebudget dat vanuit het Rijk naar gemeenten gaat. In 2013 zal tevens wetgeving voorbereid worden betreffende een quotumregeling voor het bedrijfsleven, waarbij gestimuleerd wordt om mensen met een achterstand op de reguliere arbeidsmarkt in dienst te nemen.
Financieel Voor 2013 wordt een exploitatieverlies voorzien als gevolg van bestaande afspraken over verdergaande bezuinigingen op de rijkssubsidie naar gemeenten toe. Het eigen vermogen van SOWECO GR per 31-12-2012 is ontoereikend om de geraamde verliezen te kunnen opvangen. De Raad van Commissarissen heeft voorwaarden gesteld die betrekking hebben op de financiering van de verplichtingen, zoals opgenomen in de jaarrekening 2012 en van het geraamde tekort voor het jaar 2013 ten gevolge van verdere bezuinigingen op de rijkssubsidie resp. te treffen reorganisatiemaatregelen. Aanvullend is overeengekomen dat het geraamde tekort in de begroting van 2013 door de gemeenten ex ante gefinancierd wordt door middel van additionele bijdragen. Bovendien conform de vastgestelde begroting, en voor zover van toepassing, een ex post afrekening voor caoloonontwikkelingen. Daarmee is de continuïteit van de onderneming voor het komende boekjaar gewaarborgd. SOWECO GR 2012 geconsolideerd
38
De door de Raad van Commissarissen gestelde voorwaarden hebben betrekking op door gemeenten te verstrekken garanties voor bankfinanciering en aanvullende kapitaalstortingen ter dekking van de exploitatie van SOWECO NV. Ook in de komende periode zal blijvende aandacht op het gebied van kostenreductie van belang zijn. Dit kan alleen door een reorganisatie gerealiseerd worden. Met grote terughoudendheid zal met investeringen worden omgesprongen. In 2013 zal van nieuwe instroom van SW-medewerkers geen sprake zijn en krijgt het bedrijf voor het zoveelste jaar te maken met een verlaging in de taakstelling en een verminderde groep SW personeel .
Continuïteitsbeginsel Ter waarborging van de continuïteit van SOWECO NV verbindt het openbaar lichaam SOWECO zich, door het accorderen van de jaarrekening 2012, aan SOWECO NV de financiële middelen te verschaffen, die nodig zijn voor de ongestoorde bedrijfsvoering van de vennootschap in het jaar en voor de betaling van opeisbare verplichtingen van de vennootschap, zoals beoogd in artikel 4a van het aanwijzingsbesluit d.d. 30 juni 2010. Voorts verbindt het openbaar lichaam SOWECO zich, ter continuering van de financiële bijdragen, die zij uit hoofde van bankfaciliteiten kan verkrijgen, deze ter beschikking te stellen aan en ter beschikking te houden van SOWECO NV, opdat de vennootschap daarover duurzaam kan beschikken. Het openbaar lichaam SOWECO verbindt zich jegens SOWECO NV, als zelfstandige verplichting, de verplichtingen na te komen, die rusten op SOWECO NV en/of de daarmee verbonden partijen jegens: - crediteuren, zoals opgenomen in de jaarrekening 2012 van SOWECO NV, zoals deze verplichtingen voortvloeien uit de normale bedrijfsactiviteiten en bedrijfsvoering van de vennootschap in het jaar 2013; - personen uit hoofde van geldende aanspraken, waarvan melding is gemaakt in de jaarrekening 2012, doch waarvoor in de balans geen voorziening is opgenomen, welke verplichtingen worden aangeduid als niet uit de balans blijkende verplichtingen. Daarnaast zal het openbaar lichaam SOWECO, voor het geval SOWECO NV schriftelijk een daartoe strekkend verzoek aan haar richt, aan schuldeisers van de vennootschap een garantie verschaffen voor de nakoming van de jegens hen op de vennootschap rustende verplichtingen, op de wijze die met het oog daarop gebruikelijk is. Indien en voor zover het openbaar lichaam SOWECO geldmiddelen aan SOWECO NV ter beschikking stelt in het kader van deze continuïteitsparagraaf zullen deze betalingen gelden als informele kapitaalstorting. Dit alles met inachtneming van het feit dat: - in artikel 19 van de Gemeenschappelijke regeling SOWECO, laatstelijk vastgesteld in juli 2010, is bepaald dat de voorzitter van het bestuur van het openbaar lichaam SOWECO het openbaar lichaam in en buiten rechte vertegenwoordigt; - het openbaar lichaam SOWECO enig aandeelhouder is van SOWECO NV; - uit de statuten van SOWECO NV, laatstelijk vastgesteld op 20 juli 2010, de doelstellingen van SOWECO NV volgen, zoals deze zijn opgenomen in de onderdelen a, b en c van artikel 2;
SOWECO GR 2012 geconsolideerd
39
-
-
tussen het openbaar lichaam SOWECO en SOWECO NV thans het sociaal economisch contract geldt, zoals dat voor het kalenderjaar 2011 tussen partijen is afgesloten, met betrekking tot welk contract ondertekenende partijen hebben besloten de geldigheidsduur na afloop van dat jaar tot nader order te verlengen; partijen het bovenstaande in soortgelijke bewoordingen en met gelijke intentie ook met betrekking tot de vaststelling van de jaarrekening 2011 zijn overeengekomen.
Almelo, 4 april 2013 R.J.M. van Broekhoven Algemeen directeur
SOWECO GR 2012 geconsolideerd
40
C. Jaarverslag Ondernemingsraad 2012
2012 was een jaar dat vooral werd gekenmerkt door besluitvorming van de gemeenten met betrekking tot de uitvoering van de Wsw, de daarop volgende acties door de OR en nieuwe gesprekken tussen de gemeenten en SOWECO. Het was tevens het jaar van een gevallen kabinet, nieuwe verkiezingen met weer nieuwe wetgeving rondom de SW en andere doelgroepen met een afstand tot de arbeidsmarkt. 2012 was daarmee een bijzonder jaar voor de Ondernemingsraad. Eind 2011 en begin 2012 waren er volop gesprekken tussen de aandeelhouders en SOWECO om in te kunnen spelen op de toekomstige ontwikkelingen en bezuinigingen. In februari had het Dagelijks Bestuur van SOWECO een voorlopig besluit genomen over de toekomst van ons bedrijf. De gemeenten Rijssen-Holten en Hellendoorn gaven aan uit te willen treden en de overige vier gemeenten gaven aan dat SOWECO zich moest omvormen tot een beschut werken bedrijf. Dit voorlopige besluit was volgens de OR niet in het belang van de medewerkers en de continuïteit van ons bedrijf. Reden voor de OR om door verschillende acties haar standpunt duidelijk te maken. Uiteraard gebeurde er meer in 2012. De OR stemde (in het kader van bezuinigen en terugdringen verlofstuwmeren) in met een nieuwe werktijdenregeling. Tevens heeft de OR ingestemd met het nieuwe Individueel Ontwikkelingsplan en werden collectieve dagen voor 2013 vastgesteld. Een positief advies is gegeven over nieuwe criteria voor deelname aan het personeelvervoer. De adviesaanvraag over de nieuwe organisatiestructuur, eind vorig jaar, heeft veel tijd en aandacht gevraagd van de OR. Hier is ook positief op geadviseerd. De OR heeft regelmatig bij elkaar gezeten om de verschillende ontwikkelingen met elkaar te bespreken. Terwijl de commissie Strategie en Beleid zich als vanouds heeft gericht op de hoofdlijnen en de toekomst, heeft de Uitvoeringscommissie zich gericht op de praktische gang van zaken. De OR is vorig jaar regelmatig op achterbanbezoek geweest, spontaan of door aanwezig te zijn bij afdelingsoverleggen. Het contact tussen de directie en de OR verliep ook in 2012 goed. Kritisch en scherp daar waar nodig, maar op een open en eerlijke wijze. De OR wordt op een goede wijze betrokken bij de verschillende processen en de besluitvorming rondom de toekomst van SOWECO. De heer Kamp was ook in 2012 namens de RvC het aanspreekpunt voor de OR. Met de heer Kamp hebben regelmatig gesprekken plaatsgevonden over de interne ontwikkelingen en de toekomst van de SW-sector. Tijdens de eerste overlegvergadering in 2012 is de heer Kamp ook aanwezig geweest.
SOWECO GR 2012 geconsolideerd
41
2013 zal wederom een spannend jaar worden dat bol staat van ontwikkelingen en besluiten, zowel landelijk, regionaal, als binnen SOWECO zelf. Vanuit de OR handelen we altijd als een orgaan vanuit de organisatie, dat staat voor de belangen van al het personeel (ongeacht de rechtspositie) en de continuïteit van de organisatie. In 2013 zal voor de OR, naast de normale taken, vooral de focus liggen op de veranderende organisatiestructuur, de bezuinigingen, de reorganisatie en besluitvorming rondom de toekomst van ons bedrijf. De hieruit voortvloeiende advies- en/of instemmingaanvragen zullen daar waar nodig worden besproken met onze externe adviseur. Namens de Ondernemingsraad, Anneke Scheurink Voorzitter Ondernemingsraad
SOWECO GR 2012 geconsolideerd
42
Geconsolideerde balans per 31 december 2012 SOWECO GR (vòòr resultaatbestemming) 2011
2012 x € 1.000 Vaste activa Materiële vaste activa Financiële vaste activa
1 2
x € 1.000
10.721
8.770
3 4 5
Som der vlottende activa
x € 1.000
10.258 463
8.673 97
Som der vaste activa Vlottende activa Voorraden Vorderingen en overlopende activa Liquide middelen
x € 1.000
451 3.390 959
383 2.896 1.961 5.240
4.800
14.010
15.521
1.369
Groepsvermogen
6
1.434
Voorzieningen
7
532
Langlopende schulden
8
7.598
8.597
Kortlopende schulden
9
4.446
5.555
14.010
15.521
-
SOWECO GR 2012 geconsolideerd 43
Geconsolideerde winst- en verliesrekening over 2012 SOWECO GR
2012 x € 1.000
2011 x € 1.000
Brutobedrijfsresultaat
10
12.545
13.238
Overige bedrijfsopbrengsten
11
684
1.234
13.229
14.472
45.964 6.679 11 1.362 141 3.869
48.174 7.001 11 1.477 3.750
58.026
60.413
Som der bedrijfsopbrengsten
Personeelskosten SW Personeelskosten niet SW Reorganisatiekosten Afschrijving op materiële vaste activa Waardevermindering vaste activa Overige bedrijfskosten
12 12 13 14 15
Som der bedrijfslasten
264-
225-
45.061-
46.166-
40.677 11 3.487 957
42.221 11 1.034
Bijdragen
45.132
43.266
Resultaat
71
Saldo rentebaten en -lasten
16
Resultaat voor bijdragen
Ontvangen subsidie gemeenten Gemeentelijke bijdragen Bijdrage Gemeenten expl. tekort Bijdrage Gemeenten/Larcom
SOWECO GR 2012 geconsolideerd
17 18 19 20
2.900-
44
Geconsolideerd kasstroomoverzicht over 2012 x € 1.000,- SOWECO GR 2011
2012
Resultaat Aanpassingen voor: Afschrijving op materiële vaste activa Waardevermindering vaste activa Afboeking financiële vaste activa Resultaat desinvesteringen
2.900-
71 1.477 -
1.362 141 300 97-
1.477
1.706 Veranderingen in werkkapitaal, bestemmingsreserves en voorzieningen: Vorderingen Voorraden Kortlopende schulden Voorzieningen Bestemmingsreserves
228 10521 97-
494 68 1.110532 7-
723
23Kasstroom uit operationele activiteiten
Investeringen in: Immateriële vaste activa Materiële vaste activa Financiële vaste activa
700-
1.754
1.810112-
355110-
1.922-
464Desinvesteringen in: Immateriële vaste activa Materiële vaste activa Financiële vaste activa
-
535 176
25 214 239
711 Kasstroom uit investeringsactiviteiten
Opgenomen langlopende leningen Aflossingen langlopende leningen
2.000 915-
999-
Kasstroom uit financieringsactiviteiten
1.085
999-
Mutatie geldmiddelen en kortlopend bankkrediet
Overzicht van het standenverloop: Stand per 1-1-2012 Stand per 31-12-2012
1.683-
247
1.298-
1.002
liq. Middelen 959 1.961 1.002-
bankkrediet -
totaal 959 1.961 1.002-
SOWECO GR 2012 geconsolideerd 45
Personele samenstelling per 31 december 2012 Algemeen en Dagelijks bestuur Het algemeen/dagelijks bestuur van SOWECO GR is als volgt samengesteld: Mw. J.M.M. Kuik-Verweg – Gemeente Almelo (voorzitter) Drs. G.J. Binnenmars – Gemeente Twenterand J.J.A. ter Keurst – Gemeente Rijssen-Holten Mw. R. Bakhuis-Horstink – Gemeente Hellendoorn J.E.F. Harmelink – Gemeente Tubbergen T.P. de Putter – Gemeente Wierden
Raad van Commissarissen De Raad van Commissarissen van SOWECO NV is als volgt samengesteld: H.J. Hazewinkel RA (1949) – waarnemend voorzitter functies: Voorzitter Raad van Commissarissen TKH Group NV, en Reggefiber BV, lid Raad van Commissarissen Schiphol Group NV, Kon. Boskalis Westminster NV en Heisterkamp Beheer BV, lid Raad van Toezicht Nederlands Symfonie Orkest, lid bestuur Stichting ING Aandelen, non executive partner Base Strategy & Finance BV jaar benoeming: 2010 jaar aftreden (herbenoeming): 2014 Mw. J.G. Beukers-Maatje MGM (1955) beroep/hoofdfunctie: directeur Anneke Beukers Advies organisatieadviseur sinds maart 2011 Statenlid Overijssel overige functies: lid Raad van Toezicht Hogeschool Stenden, a.i. voorzitter roeivereniging Salland in Gramsbergen jaar benoeming: 2010 jaar afreden (herbenoeming): 2014 Mw. dr. J. Engels (1965) beroep/hoofdfunctie: Lector Arbeid en Gezondheid Hogeschool van Arnhem en Nijmegen overige functies: Gastdocent bij opleiding voor bedrijfsartsen (SGBO), UMC St Radboud Nijmegen, referent voor diverse tijdschriften w.o. TSG, Disability and Rehabilitation en Applied Ergonomics, voorzitter medezeggenschapsraad (MR) basisschool Kadoes, referent voor ZonMW jaar benoeming: 2010 jaar aftreden (herbenoeming): 2013 B.J. Kamp (1950) beroep/hoofdfunctie: directeur Gibani Beheer B.V. commissaris SCIO B.V. jaar benoeming: 2005 jaar aftreden (herbenoeming): 2013
46
Directie Drs. R.J.M. van Broekhoven
Management team Het management team van SOWECO NV is als volgt samengesteld: Drs. R.J.M. van Broekhoven H.J.G.M. Abels Mw. drs. M. van Geel Mr. S. Veenstra J.A. Edelenbos
Algemeen directeur, voorzitter Manager Groenbedrijven, Multipack, Elektronica, Projecten Manager Leerwerkbedrijf, Detachering&Bemiddeling Bestuurlijk adviseur Concern controller
Ondernemingsraad De Ondernemingsraad is als volgt samengesteld: Anneke Scheurink, voorzitter, Diensten/Concern Eric Kuipers, 2e voorzitter, Groen+ Jan Bakker, Groen+ Klaas Brinkman, Groen+ Willem Hartman, Groen+ Willem Hofman, Groen+ Mark Lozeman, Diensten/Concern Peter Remeysen, Diensten/Concern Herman Roord, Diensten/Concern Frank ter Hedde, Diensten/Concern Peter Vos, Groen+ Marian Fietje, toegevoegd ambtelijk secretaris
47
B. Personele samenstelling per 31 december 2012 Algemeen en Dagelijks bestuur Het algemeen/dagelijks bestuur van SOWECO GR is als volgt samengesteld: Mw. J.M.M. Kuik-Verweg – Gemeente Almelo (voorzitter) Drs. G.J. Binnenmars – Gemeente Twenterand J.J.A. ter Keurst – Gemeente Rijssen-Holten Mw. R. Bakhuis-Horstink – Gemeente Hellendoorn J.E.F. Harmelink – Gemeente Tubbergen T.P. de Putter – Gemeente Wierden
Raad van Commissarissen De Raad van Commissarissen van SOWECO NV is als volgt samengesteld: H.J. Hazewinkel RA (1949) – waarnemend voorzitter functies: Voorzitter Raad van Commissarissen TKH Group NV, en Reggefiber BV, lid Raad van Commissarissen Schiphol Group NV, Kon. Boskalis Westminster NV en Heisterkamp Beheer BV, lid Raad van Toezicht Nederlands Symfonie Orkest, lid bestuur Stichting ING Aandelen, non executive partner Base Strategy & Finance BV jaar benoeming: 2010 jaar aftreden (herbenoeming): 2014 Mw. J.G. Beukers-Maatje MGM (1955) beroep/hoofdfunctie: directeur Anneke Beukers Advies organisatieadviseur sinds maart 2011 Statenlid Overijssel overige functies: lid Raad van Toezicht Hogeschool Stenden, a.i. voorzitter roeivereniging Salland in Gramsbergen jaar benoeming: 2010 jaar afreden (herbenoeming): 2014 Mw. dr. J. Engels (1965) beroep/hoofdfunctie: Lector Arbeid en Gezondheid Hogeschool van Arnhem en Nijmegen overige functies: Gastdocent bij opleiding voor bedrijfsartsen (SGBO), UMC St Radboud Nijmegen, referent voor diverse tijdschriften w.o. TSG, Disability and Rehabilitation en Applied Ergonomics, voorzitter medezeggenschapsraad (MR) basisschool Kadoes, referent voor ZonMW jaar benoeming: 2010 jaar aftreden (herbenoeming): 2013 B.J. Kamp (1950) beroep/hoofdfunctie: directeur Gibani Beheer B.V. commissaris SCIO B.V. jaar benoeming: 2005 jaar aftreden (herbenoeming): 2013
SOWECO GR 2012 geconsolideerd
48
Directie Drs. R.J.M. van Broekhoven
Management team Het management team van SOWECO NV is als volgt samengesteld: Drs. R.J.M. van Broekhoven H.J.G.M. Abels Mw. drs. M. van Geel Mr. S. Veenstra J.A. Edelenbos
Algemeen directeur, voorzitter Manager Groenbedrijven, Multipack, Elektronica, Projecten Manager Leerwerkbedrijf, Detachering&Bemiddeling Bestuurlijk adviseur Concern controller
Ondernemingsraad De Ondernemingsraad is als volgt samengesteld: Anneke Scheurink, voorzitter, Diensten/Concern Eric Kuipers, 2e voorzitter, Groen+ Jan Bakker, Groen+ Klaas Brinkman, Groen+ Willem Hartman, Groen+ Willem Hofman, Groen+ Mark Lozeman, Diensten/Concern Peter Remeysen, Diensten/Concern Herman Roord, Diensten/Concern Frank ter Hedde, Diensten/Concern Peter Vos, Groen+ Marian Fietje, toegevoegd ambtelijk secretaris
49