1
jaargang 34
nummer 3
december 2011
2
Ouverture
Beste Operavrienden, Tot onze spijt heeft onze pas benoemde hoofdredacteur ons alweer verlaten omdat zijn werk teveel van hem vergde. Gelukkig hebben we Ingrid Bosman bereid gevonden om het hoofdredacteurschap voorlopig op zich te nemen. Ook zij heeft drukke werkzaamheden, maar met haar hulp pro beren we u zo goed mogelijk te voorzien van informatie en achtergronden. Ingrid Bosman werkt als zelfstandig cultuurjournalist. Voor heen was zij verbonden aan De Twentsche Courant Tubantia, de laatste zeven jaar als kunstredacteur met als specialisatie podiumkunsten. Ze is tevens als zakelijk leider werkzaam bij de Kunstvereniging Diepenheim. Net als vroeger komt er weer een rubriek ‘Operanieuws’, nu verzorgd door Wim Stam uit Emmen. Wim is operakenner, voormalig bestuurslid van onze vereniging en destijds orga nisator van de jaarlijkse operareis. Verder kijkjes in de keuken van de Nationale Reisopera met een oproep aan onze lezers en een e-mail-interview met Rien Bekkers, de ontwerper van de kostuums voor La Traviata. Op 21 januari gaat deze opera in Enschede in pre mière. U treft La Traviata in dit nummer aan in proza, poëzie en beeld. In 2012 hopen we u – ijs en weder dienende – vier nummers van Opera Informa aan te bieden: in maart, juni, september en december. F.K.
Platée | Tweede bedrijf: Jupiter (links, Philippe Kahn) benadert Platée (Harry Nicoll) in de gedaante van een ezel.
3
Inhoud
Ouverture
2
Liefde en Dood Over Verdi’s La Traviata
4
La traviata cast en creative team
7
La dame aux camélias | Lidwiene Vermeij Opera: een verrijking voor het leven
8 10
Als een zangvogel in een kooi | Rien Bekkers
14
RAP in de problemen
18
Recensies Platée
22
A Meezing Messiah
24
Inleiders, podia & data La Traviata en Le nozze di Figaro
26
Operanieuws
27
Cursussen Muziektheater Amsterdam
28
Vriendenwinkel
33
Colofon
35
programmaboeken Nationale Reisopera Er bestaat de mogelijkheid de programmaboeken (inclusief Nederlandse vertaling van het libretto) van de Nationale Reisopera toegezonden te krijgen. Deze zijn pas na de première verkrijgbaar. Bel voor meer informatie de Nationale Reisopera, telefoon 053-4878500.
De Algemene Ledenvergadering zal in 2012 plaatsvinden op 31 maart in Enschede. Het ligt in de bedoeling om te beginnen om 13 uur. Het RAP zal dan iets voor ons organiseren, waarna om 14.30 de vergadering begint, die tot ongeveer 16 uur zal duren. Daarna is er gelegenheid voor een drankje en een hapje. Wijzigingen voorbehouden. Nadere berichten volgen.
4
Liefde en Dood Over Verdi’s La Traviata Benjamin Rous
‘Liefde en dood’: zo had Giuseppe Verdi de opera die uiteindelijk als La Traviata bekend is komen te staan, eigenlijk willen noemen. Simpel en krachtig, maar voor de Censuur, de officiële instantie die erop moest toezien dat het culturele leven aan morele, politieke en religieuze eisen voldeed, in de stad Venetië waar de opera in première ging, waarschijnlijk te direct. Of niet moraliserend genoeg: de cen trale figuur van de opera is immers een courtisane. La Traviata, de ‘gevallene’ of ‘verdoolde’, viel waarschijnlijk beter in de smaak bij de Censuur. De keuze voor een moreel omstreden personage als hoofdfiguur is dan ook opmerkelijk. De opera, gebaseerd op de roman en het toneelstuk La Dame aux camélias van Alexandre Dumas fils, voert niet de gebruikelijke hertogen, prinsessen en ander adellijk spul of mythische helden ten tonele. Het gaat hier om echte mensen, uit een vergelijkbaar sociaal milieu als de bezoekers van de opera, en bovendien spelend in het heden. Voor die tijd was dit ongekend, maar voor Verdi is het een min of meer logisch vervolg op Rigoletto, waarin hij een gebochelde als tragische held centraal had gesteld. De Censuur verbood een opvoering in een eigentijdse setting, ver plaatste de handeling naar het begin van de 18e eeuw en paste de als te schokkend ervaren tekst op veel punten aan. Pas dertig jaar na de première werd de opera opgevoerd zoals Verdi het voor ogen had gestaan. Het is tekenend voor de moeizame start van de opera. Verdi was allesbehalve tevreden over de zangers met wie hij voor de eerste opvoering van zijn nieuwe opera moest werken. Aan zijn goede vriend en enige leerling Emanuele Muzio schreef hij na de première in het San Benedetto theater (beter bekend onder de bijnaam ‘La Fenice’) in Venetië: ‘Beste Emanuele, gisteravond La Traviata, fiasco. Mijn schuld, of die van de zangers? De tijd zal het leren.’ We kunnen rustig vaststellen dat de tijd bijzonder gunstig heeft uitgepakt voor het werk: al snel vierde het werk triomfen en La Traviata werd een van de meest geliefde en meest opgevoerde opera’s ter wereld. Stersopranen staan in de rij om de rol van Violetta Valéry aan hun repertoire toe te voegen, en velen blijven de rol hun carrière
5
lang zingen. De status van La Traviata als een hoogtepunt in Verdi’s
Integendeel: dit soort passages wordt gebruikt om het reliëf met de
oeuvre is tegenwoordig onbetwist.
omringende scènes te verhogen, om een psychologisch en emotioneel contrast te scheppen. Zo wordt effectief onderscheid gemaakt tussen
Het dramatische genie van Verdi, dat ook, of misschien zelfs vooral
massaal en intiem, publiek en privé. Bovendien speelt hij handig met
La Traviata prachtig illustreert, wordt nog wel eens onderschat. Hij
contrasten in muzikale stijl en kleur waardoor ogenschijnlijk simpele
staat wat dat betreft altijd in de schaduw van Wagner, zijn tijdgenoot,
scènes toch een grote emotionele zeggingskracht kunnen krijgen.
die wordt gezien als de grote intellectueel, de hervormer, degene die het muziekdrama voorgoed heeft veranderd. Verdi is daarentegen de
Als je de ontwikkeling van de opera heel schematisch zou willen weer
wat platvloerse man van het theater, degene die het hart beroert, maar
geven, dan kun je zeggen dat Violetta in elke akte een nieuwe strijd
nauwelijks een beroep doet op het hoofd: de ‘makkelijke’ componist.
moet leveren. In de eerste akte is dat vooral een strijd tegen zichzelf.
Dat is niet helemaal terecht. Allereerst is Verdi’s muzikale inventiviteit
Zij is gewend aan haar luxe leventje als courtisane, een leven waarin
en veelzijdigheid verbluffend. La Traviata ging bijvoorbeeld nog
eigenlijk geen plaats is voor echte liefde. Waar de tekst nog zwijgt,
geen twee maanden na Il Trovatore in première, en het lijkt erop
wordt muzikaal al snel duidelijk dat zij voor de bijl zal gaan. Het
dat Verdi op een gegeven moment gelijktijdig aan beide opera’s
overbekende drinklied uit de eerste akte is een goed voorbeeld van
werkte. Waar Il Trovatore de opera is van de militante, viriele kracht,
ogenschijnlijke platheid waarin een diepere laag schuilt die niet op
van het grote gebaar met een flinke dosis testosteron, is La Traviata
het eerste gezicht duidelijk is. Alfredo en Violetta zingen beiden een
het toonbeeld van mondaine elegantie, van intiem en verinnerlijkt
couplet, gescheiden door een koorpassage. Die koorpassage staat in
drama. Dat hij in zo’n kort tijdsbestek zulke verschillende, en in
een andere toonsoort dan de twee coupletten, waardoor het gevoel van
zekere zin complementaire muziekdrama’s wist af te leveren is
verbintenis tussen de twee protagonisten al meteen wordt benadrukt:
bewonderenswaardig.
nog voordat zij het zelf goed en wel weten en toegeven, zijn zij muzi kaal al voor elkaar bestemd.
Maar ook inhoudelijk kun je Verdi niet zomaar afschrijven. Inderdaad is hij niet het soort componist dat het publiek lange, filosofische
De massaliteit en frivoliteit van het feestgedruis vormt hier ook een
verhandelingen voorschotelt over het zijn, over macht en liefde. Maar
mooi contrast met het duet dat volgt: oprecht, intiem en kleinschalig.
dat betekent niet dat hij geen fundamentele, morele kwesties aan
De gevoelens voor Alfredo die steeds sterker lijken te worden,
de kaak stelt, dat hij ons niets kan leren over de menselijke natuur.
probeert Violetta tijdens dit duet weg te drukken met koketterie:
Integendeel!
waar zijn zanglijn lyrisch en hartstochtelijk is, blijft haar muziek vooral (gemaakt) luchtig en terloops. Zij blijft voorlopig in haar rol als
In La Traviata weet Verdi keer op keer de situatie en de emoties
verleidelijke courtisane, maar de muzikale barstjes in haar pantser
van de hoofdfiguren briljant te vangen. Hij weet de muzikale
worden al hoorbaar als haar en zijn zanglijn samenvallen. Violetta’s
conventies van de Italiaanse opera te veranderen in betekenisvolle
innerlijke strijd wordt door Verdi prachtig verklankt in het slot van
en overtuigende bijdragen aan het centrale drama. Een duidelijk
de akte. In een langzame aria reflecteert zij op de (on)mogelijkheid
voorbeeld hiervan is het gebruik van het koor. Niet zelden hebben
van ware liefde voor iemand in haar positie. Is Alfredo nu werkelijk
koorpassages bij hem een zekere banaliteit, maar dat is niet te
diegene naar wie zij altijd heimelijk heeft verlangd? Daarna doet zij
herleiden tot het feit dat Verdi een ‘platte’ componist zou zijn.
deze gedachten af als dwaasheid, en volgt een sneller deel vol vocaal
6
vuurwerk. Hier hoor je duidelijk dat Verdi dramatisch gebruik maakt
aria voor de bariton is bewust geschreven in een wat ouderwetse aan
van deze opeenvolging van langzaam en snel, die al decennialang
doende muzikale taal, die je eerder in opera’s van twintig jaar voor
ingebakken zat in de conventies van de Italiaanse opera en door
La Traviata zou verwachten. Het effect hiervan is dubbel: voor de
het publiek vanzelfsprekend werd gevonden. Het is vocaal vertoon,
karakters in het verhaal heeft het gebruik van deze stijl het effect van
maar in de context van de opera is het veel meer dan dat: met de vele
het ophalen van troostende jeugdherinneringen, zoals je door liedjes
loopjes, versieringen en hoge noten, de verlokkingen van een leven
uit je jeugd de sfeer en gevoelens van die tijd kan oproepen. Voor de
van vrijheid en plezier bezingend, probeert Violetta vooral zichzelf te
toeschouwer heeft het echter nog een heel ander effect: de wat starre,
overtuigen, haar innerlijke twijfel op een bijna hysterische manier te
strofische opbouw van de aria verwijst direct naar de achterhaalde,
overstemmen. De overwinning op haar gevoel is, zo voelt het publiek
burgerlijke benepenheid van Giorgio Germont. Het is iemand die,
al haarfijn aan door de bijna wanhopige vorm van de muziek, maar
getuige de muziek die hij zingt, letterlijk niet met zijn tijd mee kan of
tijdelijk.
wil gaan. Ook het snelle vervolg van de aria van vader Germont, dat in voorstellingen vaak gecoupeerd wordt, toont ons vooral een man die
Net als in de eerste akte komt Violetta’s ziekte in de tweede akte
gevangen zit in patronen.
nauwelijks expliciet aan bod. De strijd die zij hier moet leveren is niet tegen de tuberculose, maar tegen de burgerlijke moraal, die
In de tweede scène van de tweede akte confronteert Alfredo zijn
verpersoonlijkt wordt door de vader van haar geliefde Alfredo. Na
voormalige geliefde op een feest gegeven door Violetta’s collega-
een periode van idyllisch liefdesgeluk is dit de grote dramatische
courtisane, Flora. De onbekommerde joligheid van deze feestscène
kentering. Het grote duet tussen Violetta en Giorgio Germont, dat
contrasteert sterk met de emoties die onderhuids kolken. Verdi bouwt
het dramatische hart van de opera vormt, is een mini-drama op
de spanning meesterlijk op tot het moment dat Alfredo Violetta
zich. Violetta wordt geconfronteerd met een heel scala van emoties:
‘betaalt’ voor haar bewezen diensten en het geld dat hij net met kaar
ontsteltenis, wanhoop, verdriet, begrip en berusting wisselen elkaar
ten heeft gewonnen in haar gezicht smijt. Doordat deze krenking
in korte tijd af, maar alle slaan zij stuk op de onverzettelijkheid van
als een ironische lofzang wordt opgebouwd wint het aan bijtende
Alfredo’s vader. Zijn sympathie groeit, zoveel is wel duidelijk. Ook zijn
kracht. De schok en afkeuring, uitgedrukt door het koor, prachtig
zanglijnen worden in de loop van het duet vloeiender, verrast als hij
met de lange, lyrische vocale lijn van Violetta zelf, die het ensemble
is door de nobele inborst van Violetta. Gevoed door zijn vooroordelen
domineert. Door de massaliteit van het koor is de mogelijkheid tot
had hij een heel ander iemand verwacht aan te treffen. Maar zijn zorg
uitdrukking van gevoelens door de massa beperkt, en biedt het zo
om de gevolgen van zijn zoons verhouding voor de rest van de familie
een prachtig tegenwicht aan Violetta’s gevoelens van onzekerheid,
blijkt groter dan zijn sympathie. Hoewel Violetta Alfredo’s vader
schuld en uiteindelijk vooral liefde. Zij kent de achtergrond van haar
herhaaldelijk wijst op het feit dat ze niet lang meer te leven heeft, lijkt
‘verraad’, de menigte reageert alleen op wat zij net hebben gezien.
hij dit af te doen als overdrijving, om de omvang van het offer dat zij
De complexe natuur van de situatie en van de mens Violetta komt op
brengt te onderstrepen.
deze manier nog beter tot uitdrukking.
En dat offer brengt ze uiteindelijk: Violetta breekt met Alfredo. Hij
In de derde akte is Violetta verlaten en gebroken. De muziek, met
zoekt troost bij zijn vader, die hem probeert te overtuigen dat de
name in de ijle strijkers, geeft haar situatie haarfijn weer: een letterlijk
geborgenheid van familie zijn verdriet kan doen vergeten. De grote
uitgedunde orkestrale klank. Pas in deze akte staat de fysieke strijd
7
tegen haar ziekte centraal. De bedrukte, sombere sfeer, soms met
goed moest kunnen zingen stond voor hem niet eens op de eerste
muziek die verwijst naar belangrijke momenten in de eerdere aktes,
plaats. In een briefwisseling met de uitgever Ricordi heeft Verdi het
uitmondend in Violetta’s ontroerende afscheid van het verleden en
over een zangeres voor de rol van Desdemona in zijn opera Otello.
haar dromen, wordt eventjes bruusk onderbroken door het koor dat
Hij schrijft dat men haar geschiktheid niet kan bepalen op basis van
buiten op straat carnaval viert. Weer wordt het koor door Verdi briljant
haar optreden in La Traviata, aangezien ‘zelfs een middelmatige
ingezet. Niet alleen wordt hiermee de eenzaamheid en de uitzicht
zangeres kwaliteiten kan hebben om die opera te doen slagen en
loosheid van Violetta’s situatie benadrukt, door de viering van het
toch verschrikkelijk kan zijn in alle andere opera’s’. Iedereen die La
leven en het nu, ook doorbreekt het de terneergeslagen toon en geeft
Traviata kent zal begrijpen wat Verdi hier bedoelt. Het belangrijkste
het de opmaat voor het weerzien met Alfredo, dat heel even de hoop
vereiste is dat de zangeres in de titelrol geloofwaardig moet zijn; trots
op een gelukkige toekomst doet herleven.
maar breekbaar, ontroerend maar niet pathetisch. Daarin kan iemand met een perfecte techniek schromelijk tekort schieten, terwijl een
Maar ook dit is van korte duur; hoe kan het ook anders in een tra
meer feilbare stem zich rechtstreeks in het hart van het publiek kan
gische opera. Violetta voorvoelt haar lot, en maant anderen na haar
zingen.
dood hun leven voort te zetten. Verdi houdt de muziek hier ingetogen en concerteert zich op de dramatische impact van de vocale lijn. Zelfs
In de goede handen is La Traviata een hartverscheurend verhaal over
de onwrikbare Giorgio Germont, die ook aan het ziekbed van Violetta
hartstocht, vooroordelen, zelfopoffering en gemiste kansen, over
is verschenen, toont nu voor het eerst werkelijk emotie en berouw.
liefde en dood. De grote kracht van de opera is dat dit verhaal eigenlijk
Het had allemaal zo anders, zoveel mooier, kunnen zijn… Terwijl het
nooit gaat vervelen. Iemand die de opera voor het eerst hoort, zal
muzikale motief klinkt dat de liefde tussen haar en Alfredo verklankt,
worden meegesleept door het drama en de prachtige muziek, de
lijkt zij haar krachten te hervinden. Deze schijnopleving, niet gezon
meer ervaren luisteraar zal steeds nieuwe, subtiele muzikale en
gen maar gedeclameerd, is de laatste dramatische meesterzet van
dramatische vondsten kunnen ontdekken die het werk verdiepen en
Verdi. Ook al weet je dat het niet goed af kán lopen, trap je er elke
verrijken. Een onsterfelijk meesterwerk.
keer weer in: is dit dan toch het begin van het herstel? Maar dan volgt onvermijdelijk de emotionele mokerslag: ook deze derde strijd verliest Violetta. Na gezwicht te zijn voor haar gevoel, na te hebben gebogen voor de kortzichtige moraal, is het nu haar ziekte die de onfortuinlijke heldin de das omdoet. Het is duidelijk hoeveel druk er op de zangeres van de titelrol ligt: zij is bijna continu op het toneel en is het kloppende dramatische hart van de opera. Natuurlijk zijn de rollen van Alfredo en Giorgio Germont, Violetta’s geliefde en zijn vader, niet verwaarloosbaar. Maar het is Violetta die het publiek moet kunnen beroeren. Verdi hamerde erop dat om de titelrol te zingen, de zangeres jong moest zijn, een sierlijk figuur moest hebben en met passie moest zingen. Dat ze heel
8
La dame aux camélias La Traviata Lidwiene Vermeij
Zij neemt hem mee in haar droom. In haar nachtpaars gewaad. Verdwijnpunt achter gedachten waar leven verandert in een boek vol geheimen. Hij kan geen weerstand bieden aan de list van het verlangen. Aan zijn hunkering ruw als boomschors. Aan haar bloem oneindig teer. Sterrendans, verrukking. Wervelend komen harmonieën bij elkaar. Polka, galop en walsmelodie op de hartslag van het heelal. Slachtoffers van het noodlot. Afscheid raakt aan uitersten. Een lied van dubbele roes en liefde. In koortsdromen brandt het vuur voor de nieuwe dag geboren wordt. De pijn scherpt zijn messen. Tegenlicht maakt contouren zwart, streelt als trage aarde na het onweer. Glijdt langs het uur dat wit afsteekt bij de dood.
9
La Traviata cast en creative team Muzikale leiding
Robbert van Steijn
Regie
Monique Wagemakers
Decor
John Otto
Kostuums
Rien Bekkers
Licht
Reinier Tweebeeke
Koor van de Nationale Reisopera Noord Nederlands Orkest Violetta Valéry
Petya Ivanova
Flora Bervoix
Karin Strobos
Annina
Carol Rowlands
Alfredo Germont
Peter Auty
Giorgio Germont
Roland Wood
Gastone, Viconte de Letorières Ashley Catling Barone Douphol
Peter Bording
Marchese d’Obigny
Kris Belligh
Dottore Grenvil
Grzegorz Stachowiak
10
Opera: een verrijking voor het leven Fenny Koffijberg
Education permanente is het sleutelwoord voor de afdeling Educatie Leerlingen uit het vmbo spelen met aanwijzingen van Jan de Boer.
van de Nationale Reisopera. Mensen van 8 tot 88 jaar enthousiast maken voor opera, een kunstvorm die wellicht niet voor iedereen een open boek is, dat is het credo van Ben Coelman, manager Bureaudramaturgie en Educatie. Velen van u kennen hem van zijn informatieve inleidingen. Zijn enthousiasme is dan duidelijk voelbaar voor zijn publiek. Hij merkt dat ook als hij een groep 14- tot 16-jarigen voor zich heeft: ‘Ze komen binnen met een houding van “opera, dat zijn dikke gillende vrouwen”, maar gaandeweg raken ze geïntrigeerd en gaan erover nadenken: “Waarom is die man daar zo enthousiast over?” En als ik dan na afloop twee meisjes van 16 tegen elkaar hoor zeggen: “Het was best wel leuk”, dan ben ik zeer tevreden. Het belangrijkste van educatie is niet het zieltjes winnen voor de opera, maar mensen iets meegeven dat hun leven verrijkt, ook al gaan ze daarna nooit meer naar het theater. Jongens van 16 zijn geïnteresseerd in voetbal en meisjes versieren en ik ga er niet van uit, dat ze nu ineens een opera gaan bezoeken. Maar toch: er blijft iets hangen van deze kennismaking. Het laat ze zien hoe rijk het leven kan zijn. Alles wat ze nu leren komt later misschien in een of andere vorm terug. En dat geldt ook voor de doorsnee bezoeker, die een à twee keer per jaar naar een opera gaat’. Zelf houdt Ben Coelman van allerlei soorten muziek, van klassiek tot pop en jazz. ‘Aan elke vorm van muziek kleven sociale aspecten en juist dat sociale kader is het interessantst. Ik ben niet zozeer geïnteresseerd in de muzikale analyse, maar meer in muziek in de breedste zin van het woord: de invloed die muziek heeft op het sociale leven van mensen vroeger en nu. Opera in de achttiende eeuw had een andere functie dan die in de negentiende eeuw of die van nu. Opera is nu een marginale kunstvorm, maar in vroegere eeuwen was opera net zo goed elitair. Jan met de Pet kon er niet naar toe’.
Johannes Passion | foto: Hermann & Clärchen Baus
11
Afdeling educatie van de Reisopera
Scholen De afdeling Educatie heeft veel contact met scholen, niet alleen in Overijssel, maar ook bijvoorbeeld in Nijmegen, Arnhem, Barneveld, Alphen en Den Haag. Het hele land kan gebruik maken van de mogelijkheden, die de Reisopera biedt. ‘Er is nauwelijks een intensievere vorm van theater te bedenken dan opera: zang, dans, spel, kostuums, schmink en decors, alles in één kunstvorm. Voor kinderen kan opera een ideale kennismaking met theater zijn’. Het begint bij het primair onderwijs: de basisschool. Jan de Boer (72) van de afdeling Educatie heeft al 40 jaar ervaring met het werken met jonge kinderen, Hij is nu gepensioneerd, maar als free lancer bij de afdeling betrokken. Ben Coelman: ‘Hij voelt feilloos aan waarmee hij de aandacht van jonge kinderen kan vasthouden. Kinderen van een jaar of acht hebben een klein referentiekader, dus wat ze doen is spelen, zingen, dansen, dingen zelf maken en doen: kostuums, kapen grimewerk, het licht. Voor de groepen 4,5,6 en 7 zijn we vorig jaar begonnen met een Kleine Ring, gebaseerd op Wagners Der Ring des Nibelungen. “De Roof van het Rijngoud” en “Het Magische Zwaard” zijn voltooid, een mini-opera, waarin 60 kinderen zingen, dansen en spelen. Er wordt gespeeld in een belicht decor, met schmink en in speciaal ontworpen kostuums. Ouders, docenten en andere belangstellenden konden in het afgelopen jaar van deze twee, 10 minuten durende, voorstellingen genieten, het komende jaar komt er nog een vervolg’.
Kinderen van groep 6 aan het werk in de mini-opera ‘De Roof van het Rijngoud’ (Foto’s: Bastiaan van Musscher)
12 Ben Coelman (1963) studeerde middeleeuwse geschiedenis in Nijmegen en daarbij kunstgeschiedenis en muziekwetenschappen. Als kopstudies in Wageningen communicatiewetenschappen, marketing en PR. In 1997 werd hij aangetrokken als hoofd van de afdeling Publiciteit van de NRO. Er was toen geen echte educatieve afdeling meer en na een jaar of drie heeft hij die samen met Jan de Boer opnieuw opgezet.
Secundair onderwijs
van twee van die jongens of ze het kostuum mochten lenen voor hun
‘Leerlingen van PrO- en VMBO-onderwijs zijn meestal heel handig.
presentatie. Dat zijn mooie momenten voor ons.
Zo hebben we een tijdje geleden met het Praktijkonderwijs (PrO)
Alle vormen van het voortgezet onderwijs kunnen desgewenst
theatrale objecten gemaakt: maskers, maquettes, theaterjuwelen,
repetities bijwonen. In overleg met docenten zijn er meer mogelijk
kostuums of figurines. Er waren zelfs een paar jongens, die van
heden, bijvoorbeeld het bezoek aan een reguliere voorstelling of
kippengaas een bijna levensgroot paard hadden gemaakt. Die ob
een première, theoretische- of spellessen of excursies in het NRO-
jecten zijn tentoongesteld in de foyer van het theater bij de pre
gebouw, eventueel met een korte mime-voorstelling, waar leerlingen
mière van Don Pasquale. De leerlingen waren apetrots, dat ze dit
aan deel kunnen nemen.
aan hun ouders konden laten zien. Dat er bij opera zoveel kracht,
Jonge mensen zelf dingen laten doen, zelf laten ervaren, dat is het
ambachtelijkheid en handvaardigheid komt kijken is ook voor veel
doel van educatie.’
VMBO-leerlingen een eye-opener. Voor hen worden bij excursies in het NRO-gebouw dan ook vaak interactieve elementen toegevoegd. Voor HAVO en VWO leerlingen, die kunstzinnige vorming in hun pakket hebben, gaat het vooral om kennisoverdracht en het laten zien hoe rijk opera kan zijn. We kiezen dan vaak de sociaal-maatschappelijke insteek, bijvoorbeeld seksualiteit of sociale strijd. Dat spreekt leerlingen aan: ze vinden alles interessant waar hun moeders of grootmoeders niet mee bezig zijn . Eigentijdse opera is dan ook heel aantrekkelijk voor scholieren.
Jan de Boer in actie tijdens een excursie voor scholieren uit het voortgezet
“Moderne muziek is van ons”, dat voelen ze aan Ze zijn ook geïnter
onderwijs
esseerd in grote menselijke drama’s: thema’s uit de Griekse treur spelen, heftige emoties, de innerlijke strijd van de mens. Als je ze daarmee weet te pakken is de barrière weg. De cultuurprofielscholen besteden meer aandacht aan theater en opera is de meest diverse kunstvorm. Met deze scholen kunnen we bijzondere projecten doen van langere adem. Zo hebben leerlingen van theaterklassen uit Enschede en Almelo in het decor van “La Voix Humaine”, met behulp van technici van de Reisopera zelfgemaakte monologen uitgevoerd. Twaalf meisjes van het Erasmus uit Almelo belden zo op het toneel om beurten met hun mobieltje een zekere Klaas in zelfbedachte monologen, waarin duidelijk werd dat deze Klaas voor elk van de afgewezen meisjes wat anders betekende. Een ander voorbeeld: in de voorbereiding op de Johannes Passion hebben jongens en meisjes in een kostuum uit Bachs tijd een menuet gedanst in het Rijksmuseum. Later kregen we het verzoek
13
Kinderen van groep 6 aan het werk in de mini-opera ‘De Roof van het Rijngoud’ (Foto’s: Bastiaan van Musscher)
Volwassenen
Toekomst
Achter een muziektheatervoorstelling gaat een hele wereld schuil
Veel projecten van scholen worden gesubsidieerd en er komen steeds
en voor veel jonge mensen maar ook voor volwassenen is dat een
meer aanvragen. De afdeling Educatie is flink uitgebouwd en het zou
onbekende wereld. Ook voor hen zijn er veel educatieve activiteiten
bijzonder jammer zijn als educatie geen speerpunt voor de Reisopera
mogelijk bij de Reisopera.
meer zou kunnen zijn.
In de eerste plaats de inleidingen bij de opera’s, verzorgd door in
Maar hoe de toekomst eruit gaat zien? Ben Coelman weet het niet.
leiders, die in het hele land worden geregeld door de Reisopera.
‘Voor iedereen in dit gebouw is het afwachten geblazen’.
Daarnaast geeft Ben Coelman in het gebouw van de opera elk na jaar een operacursus, een adembenemende ervaring, zo kan uw redactrice uit eigen ervaring melden. Zo erudiet, meeslepend, geestig en onderhoudend kan een cursus dus ook zijn. In vijf bijeenkomsten van ruim twee uur gaat Ben Coelman in op de belangrijkste episoden uit de operageschiedenis en de typische stijlkenmerken van die periode. Hij vergelijkt de sociaalmaatschappelijke en politieke realiteit in Duitsland, Italië en Frankrijk in vroeger eeuwen en plaatst daarbij de opera in een breder kader. Op aanvraag geeft hij ook lezingen: informatieve avonden over een specifieke opera of een periode uit de operageschiedenis voorzien
Ben Coelman leidt een groep scholieren rond achter de schermen van het
van videobeelden en geluidsfragmenten.
Wilminktheater voorafgaande aan een repetitie van Hôtel de Pékin.
Jan de Boer en Ben Coelman verzorgen de rondleidingen bij de Reisopera voor groepen van 10 tot 25 personen. Die onbekende wereld van de opera komt zo een beetje dichterbij. Men ziet dan hoe een voorstelling tot ontwikkeling komt van concept tot eindproductie. De rondleiding omvat een bezoek aan de tentoonstellingsruimte, de decor- en kostuumateliers, de repetitielokalen, het kap- en grimeatelier en de rekwisietenwerkplaats. Zo’n rondleiding duurt ongeveer twee uur. Er zijn per jaar zo’n 40 excursies.
14
Als een zangvogel in een kooi Kostuumontwerper Rien Bekkers hoopt dat het zwart in La Traviata nog steeds werkt
U verblijft op dit moment in Indonesië, op Bali, vandaar dat we dit interview op deze wijze doen. Mogen we vragen wat u daar brengt? Sinds vier jaar verblijven mijn partner en ik enkele maanden per jaar in Indonesië, om de grauwe wintermaanden te ontvluchten. Bali is een inspirerend eiland met een rijke cultuur. Ik ben een actief mens en geniet van de creatieve mogelijkheden die dit eiland biedt. Er zijn hier veel werkplaatsen waar ik als ontwerper gebruik van kan maken. Het is een ontdekkingstocht. Hier ben ik bezig met het ontwikkelen van allerlei uiteenlopende projecten: een beeldengroep voor een museum, een installatie voor een ander museum, objecten voor galeries. En ik heb hier een tentoonstelling ontwikkeld van op Shakespeare-karakters gebaseerde miniatuur- kostuums, die te zien is geweest in Seoul, Zuid Korea. Volgend jaar in Moskou. Frankfurt en Den Bosch volgen in 2013 en 2014. Vanuit Bali is het gemakkelijk Azië te verkennen. De Indonesische Archipel, maar ook China, Thailand, Myanmar. Het is enorm inspirerend en verrijkend. De kunstacademie in Yogjakarta en in Singapore, musea, operahuizen in China, de danscultuur hier op Bali en Java, het hindoeïsme, boeddhisme, de islam, de ontmoetingen met de mensen: het zijn allemaal inspiratiebronnen. Daarnaast begeleid ik jonge ontwerpers hier, ze willen graag kennismaken met een andere zienswijze dan hun traditionele opvattingen. En recent heb ik een collega kostuum-ontwerpster hier op Bali wegwijs gemaakt in het produceren van kostuums voor een productie in Nederland. Het geeft allemaal erg veel voldoening.
U reageerde verrast toen ik u benaderde omdat de Reisopera La Traviata deze winter herneemt. Wist u dat niet? De Nationale Reisopera noch de regisseur heeft mij daarover geïnformeerd, in eerste instantie.
15
Rien Bekkers ontwierp de kostuums voor La Traviata. Een vraaggesprek per email.
Ingrid Bosman
Bent u ook blíj verrast?
is gelegd voor mijn carrière. Daarna volgden prachtig vormgegeven producties als Het Huis van Labdakus en de Vorstenlikker, en King
La Traviata is een succesvolle productie van De Nationale Reisopera
Lear met Johnny Kraaijkamp. Een geweldige tijd.
die een groot publiek aanspreekt dus het verbaast mij niet dat er een reprise komt. We hebben er met z’n allen hard aan gewerkt om er
Daarna ben ik als freelancer begonnen, met vallen en opstaan.
ook een prachtige productie van te maken en dat is mijns inziens ook
Mijn doorbraak was de Hamlet bij het Publiekstheater in de regie
gelukt.
van Gerardjan Rijnders. Een regisseur die gebruikt maakt van je kwaliteiten als ontwerper, die uitdaagt met weinig woorden, waardoor je je eigen grenzen gaat verleggen. Ik kreeg de kans om
Uw geschiedenis met de Reisopera gaat al terug tot 1994. Wat is dat
grootse kostuums te maken en hij en zijn acteurs gingen ermee
precies, tussen u en het gezelschap?
werken. Producties als Andromache, Klaagliederen, het zouden allemaal operaproducties geweest kunnen zijn. Dus de stap naar
Mijn eerste opera in Enschede was Orpheus in de onderwereld in de
opera was eigenlijk heel vanzelfsprekend.
regie van Leonard Frank. Daarna met Hans Croiset, Peter te Nuyl en Gerardjan Rijnders en Monique Wagemakers. Met deze laatste heb ik verscheidene producties gedaan bij de Reisopera. Het gezelschap
Kunt u uitleggen hoe u destijds te werk bent gegaan bij het ontwerpen voor
vraagt een regisseur, de regisseur vraagt de ontwerper.
La Traviata? Welke rol speelt in zo’n proces bijvoorbeeld de regisseur?
Ik heb mij van het begin af aan thuis gevoeld bij de medewerkers op de ateliers en er werd kwalitatief hoogstaand werk afgeleverd.
Zoals bij elke productie zet de regisseur haar of zijn concept op
Mijn respect voor de mensen die daar werken is groot en als
papier en dit wordt met de ontwerpers besproken. De regisseur geeft
veeleisend ontwerper let ik op ieder detail. De optelsom van de
de richting aan. Er worden ideeën gelanceerd en voorstellen gedaan.
details maken het totaal, wat betreft ontwerp, materiaalkeuze en
Van het een komt het ander. Je groeit erin. Een van de eerste dingen
uitvoering. Dat is daar, zeker in de beginjaren, altijd gelukt.
die ik heb geleerd in de samenwerking met decorontwerper Jean Marie Fievez was: ‘Theater maak je niet alléén, theater maak je met z’n allen.’ En zo is het ook. Het is een wisselwerking, tussen regie,
U heeft voor veel andere disciplines in de podiumkunst ontworpen, maar
dramaturgie, decor, kostuum en licht, de disciplines die tezamen het
we mogen opera wel een van uw grote liefdes noemen. Hoe is dat gegroeid?
artistiek team vormen. Als kostuumontwerper maak ik veel gebruik van beeldmateriaal, het
Ik heb het voorrecht gehad vanaf het begin van mijn carrière aan
portret van Koningin Sophie van Franz Xavier Winterhalter was mijn
groots opgezette producties mee te mogen werken.
inspiratiebron voor de kostuums van La Traviata.
Het Liefdesconcilie, geregisseerd door Franz Marijnen bij de toenmalige Toneelraad Rotterdam was mijn eerste productie als assistent van de Oostenrijkse ontwerpster Dagmar Schauberger. In een ingenieus decor van Jean Marie Fievez, met groteske kostuums. Een geweldige ervaring met een artistiek team, waarmee de basis
16
U wilt uw kostuums laten aansluiten bij de thematiek van een uitvoering
de NRO momenteel zit, daarbij een rol speelt. Ze heeft de directie
en ze moeten de acteurs/zangers een meerwaarde geven. Hoe zien we dat
gemeld niet te weten hoe ingewikkeld het is met de kostuums, omdat
in La Traviata?
er immers een nieuwe Violetta en Flora op het podium staan.
We hebben bewust gekozen voor een zwarte aangeklede wereld
Maar goed, het wordt uit de kast halen en opfrissen. Ik betreur dat,
in de ‘stadse’ scènes. Voor de scène op het land is de kleur van
omdat de verfijning dan verloren gaat en de betrokkenheid met mijn
het ochtendgloren gebruikt, een mistige grijsblauwe kleur. Met
werk groot is.
de toevoeging van het goud bij het decadente feest van Flora. De sterfscène van Violetta, in haar crinoline, als een zangvogel in een kooitje. Zwart was en is al geruime tijd een modekleur. Zwart dragen
Denkt u dat u nog helemaal tevreden bent wanneer u in de zaal zit?
is: ergens bij willen horen, of juist er niet bij willen horen, maar ook de kleur van rouw en La Traviata is een treurig verhaal.
Ik hoop het van harte, zoals gezegd, de optelsom van de details
Ik werk graag vanuit de historie en de Biedermeier-periode, met
maken het totaal. Kostuums hebben vaak veel te lijden en worden
zijn uitgesproken silhouetten, lange smalle mannenfiguren en grote
intensief gebruikt. Snelle verkledingen, smalle doorgangen, trappen
crinolines (soort hoepelrokken, red.)voor de dames, vond ik een
op en af, transpiratie, inpakken, uitpakken, opslaan. Er is dus ook
uitdaging. De kostuums zijn prachtig gemaakt en zowel solisten als
veel onderhoud aan deze kostuums. Ik zal zeker een voorstelling
koor voelen zich er mooi in. Het is mijn bijdrage aan deze productie
gaan zien.
dat de kostuums het verhaal ondersteunen. Net zoals het decor en
Ik heb gewerkt aan het neerzetten van heldere stijlvolle silhouetten,
het licht dat doen.
zowel in de kostuums als in de vorm van de pruiken. Het zijn geen kopiëen van Biedermeier kostuums, geworden, mede door het weglaten van overbodige versierselen en het werken in één kleur
Bent u nu zelf ook nog betrokken bij deze herneming, of worden in Enschede alleen de kostuums uit de kast gehaald en waar nodig opgefrist? Ik heb contact gezocht met zowel directie als regisseur. Ik heb ze gemeld wat de staat van de kostuums was bij de laatste herneming, twee jaar geleden. De directie liet weten erg in beslag te worden genomen door de reorganisatie van de NRO en het opstellen van een beleidsplan over 2013-2016. Mijn fysieke aanwezigheid werd niet noodzakelijk geacht omdat het nieuwe hoofd van het kostuumatelier meent dat de kostuums in goede staat zijn. De regisseur heeft mij laten weten dat ieder operahuis zijn eigen afweging maakt of ze een ontwerper voor een herneming terugvragen of niet. Ze meent dat het zware financiële weer waarin
zwart.
17
foto’s van www.rienbekkers.nl
Wanneer u uw eerste ontwerpen voor opera vergelijkt met de meest recente,
auteursrecht berust bij mij.
wat ziet u dan?
Als een voorstelling is uitgespeeld verdwijnen de kostuums meestal in de opslag. Ze worden gebruikt als repetitiekostuums of voor
Meer zelfvertrouwen. En het nog sterker doorvoeren van het weg
andere voorstellingen of ze worden verkocht, vanwege ruimtegebrek,
laten, en iets toevoegen waar het essentiëel is.
zonder toestemming van de ontwerper. Daar wordt vaak zeer onzorg vuldig mee omgegaan, helaas. Natuurlijk, je kunt niet alles bewaren maar communicatie met de ontwerper hierover zou op prijs gesteld
Is het een kwestie van smaak of karakter dat u de overdaad altijd probeert
worden.
te mijden?
Toen de artistieke leiding van Toneelgroep Amsterdam overging van Gerardjan Rijnders naar Ivo van Hove heb ik gevraagd de
Smaak kun je aanleren, karakter kun je vormen en beide hebben
door mij ontworpen kostuums in eigen beheer te mogen bewaren.
daartoe bijgedragen.
Daar hadden ze begrip voor. Die hebben zo’n zeven jaar bij mij op zolder gehangen totdat het Rijksmuseum Twenthe in Enschede met het idee kwam een tentoonstelling te maken. Gelukkig is er
Op welke manier is zo’n verblijf op Bali van invloed op uw werk?
een aantal zakelijk leiders en hoofden van kostuumateliers geweest dat wél zorgvuldig heeft gehandeld. Zo zijn er met steun van
De eenvoud, de ingetogenheid, het kleurgebruik. Het is een lust
diverse gezelschappen, na de succesvolle tentoonstelling in het
voor het oog. Het geduld dat mensen hebben. Tijd bestaat er niet.
Rijksmuseum Twenthe, veel van door mij ontworpen kostuums
In Indonesië leer je geduld te hebben. Wat vandaag niet kan, doe je
opgenomen in de collectie van het Theater Instituut Nederland, ook
morgen. In eerste instantie word je er onrustig van maar nu, na vier
van de NRO. Het is een tijdsbeeld dat zo bewaard blijft. Dat is mooi.
jaar, begint het door te dringen. Je kunt hier eindeloos aan een idee werken. Het vakmanschap van de ambachtslieden is enorm groot en de nieuwsgierigheid van iemand als ik voor vernieuwing en andere
Wat zijn uw plannen?
wegen boeit hen enorm. Dat is voor iemand die van perfectie houdt erg prettig.
Doorgaan, ideeën ontwikkelen en realiseren, op een breed gebied. Ik geef les op de theaterschool Maastricht in het vak kostuum ontwerpen. Ik zie het als een taak kennis over te dragen, mensen te
U heeft nog vrij recent een groot aantal kostuums geschonken aan het Theater Instituut Nederland. Was dat moeilijk? Niet ik maar de gezelschappen hebben dat gedaan. De kostuums die ik ontwerp zijn niet mijn eigendom, een gezel schap huurt mij in en ik ontwerp voor het gezelschap, bepaal de materialen en begeleid het uitvoeringsproces. Het gezelschap betaalt mij een honorarium, en zij betalen de materialen en de ateliers. Het
stimuleren, ook op Bali. Dat geeft een enorme voldoening.
18
Rap in de problemen
Fenny Koffijberg
Het Resident Artists Programme (RAP) van de Nationale Reisopera
RED het RAP Als er niet genoeg subsidie binnenkomt, moet het RAP misschien verdwijnen.
wordt bedreigd in zijn voortbestaan. Als er in deze barre tijden geen hulp van buitenaf komt dan is het in 2013 gedaan met dit voor Nederland unieke project. Om alvast een begin aan die hulp te maken vindt u hiernaast een oproep aan onze leden. De Nationale Reisopera heeft in 2005 het RAP ontwikkeld om jong talent een kans te bieden zich binnen het professionele
Dat laten we als leden van onze Vereniging toch niet
operagezelschap te bekwamen in het vak. Ervaringstrajecten zijn er
gebeuren?
niet alleen voor zangers, maar ook voor dirigenten, regisseurs, decoren kostuumontwerpers, musici, repetitoren en theatertechnici. RAP
Hans Middelhuis zegt: ‘alle beetjes helpen’.
ontwikkelt kleinschalige, toegankelijke operaproducties.
Het bestuur heeft besloten een beroep op u te doen.
Ontwikkeling
Onze penningmeester, Henk Hoving, heeft het rekening
Aan de wieg van RAP stond Jean Copland, zangeres, maar later
nummer opengesteld waarop u een bijdrage kunt leveren
o.a. ook koormanager en directeur van het Deutekom Concours.
om te zorgen dat dit programma kan blijven bestaan.
Met haar oog voor jong talent en haar netwerk begon zij op kleine
Mocht dit alles niet voldoende zijn en wordt RAP onverhoopt
schaal met het Resident Artists Programme omdat ze vond dat
opgeheven, dan zal uw bijdrage worden overgedragen
talent een kans moest krijgen ervaring op te doen. De directie
aan de Reisopera.
van de Nationale Reisopera onderkende het belang van een goede programmaontwikkeling. Hans Middelhuis, vanaf 1984 repetitor bij Opera Forum, later de Nationale Reisopera, werd gevraagd Jean te ondersteunen. Toen Jean Copland met vervroegd pensioen ging werd Hans Middelhuis coördinator. Hans Middelhuis is trots op de ontwikkeling van het programma: ‘De afgelopen zes jaar heeft RAP een enorme groei doorgemaakt.
Stort uw bijdrage
Ik ben verheugd over deze kwaliteitsimpuls. We hebben een groot
onder vermelding van RAP
aantal talenten ontdekt en begeleid en zeer succesvolle opvoeringen
op nr 445141387
gepresenteerd. Twee producties die er voor mij uitsprongen waren Offenbachs Robinson Crusoe en The Lighthouse van Peter Maxwell Davies. De eerste werd in 2009 enorm enthousiast ontvangen tijdens
Anbi-verklaring aanwezig
het Oerol Festival op Terschelling en met de tweede kwamen we tot een opzienbarend kwaliteitsniveau: The Lighthouse kon tijdens de 13e editie van het Grachtenfestival op grote belangstelling rekenen’.
19
Candide
Deelnemers
RAP wil volop kans bieden aan Nederlands talent. Daarnaast
Hans vertelt: ‘Op onze website staat een aanmeldingsformulier. We
opereren we ook bewust internationaal. We hebben contacten met
houden twee keer per jaar audities. “Jong” talent is relatief: voor
opleidingsinstituten, conservatoria en impresariaten in al onze
zangers geldt gemiddeld een leeftijd tot 32 jaar, maar iemand die zijn
omringende landen. Dat heeft geresulteerd in grote belangstelling
of haar zangstudie later begon en bijzonder getalenteerd blijkt, kan
vanuit de Europese landen. Zelfs vanuit andere continenten komen
als uitzondering worden toegelaten. Ook voor de overige disciplines
aanmeldingen binnen. Zo hadden we deelnemers uit Amerika,
geldt dat een leeftijdsgrens niet bepalend hoeft te zijn, alhoewel
Australië en Azië. Ons netwerk breidt zich steeds meer uit’.
we het jonge, jeugdige elan wel graag gewaarborgd willen hebben. Sommigen studeren nog, anderen zijn afgestudeerd of staan al op een podium. Voor ons is van belang dat iemand past binnen het profiel van het programma. We willen graag dat deelname bijdraagt aan de carrièreontwikkeling, dat er toekomstperspectief is en dat het een zinvolle investering in de toekomst is. Dat zijn belangrijke criteria . We krijgen natuurlijk veel aanvragen van zangers, maar ook van andere disciplines en met theatermakers vanuit diverse opleidingsachtergronden, is de belangstelling groot. We zoeken naar een balans bij het samenstellen van de artistieke teams, en streven naar een totaalpakket van elementen die we nodig achten om een productie te maken. We zoeken zelf het ensemble bij elkaar. De meesten melden zich aan, maar we benaderen zelf ook soms mensen: een meersporenbeleid. Dat kan variëren per productie: afhankelijk van artistieke en financiële mogelijkheden. Jonge mensen worden er, in financiële zin, niet rijk van. We vergoeden reis- en verblijfskosten en daarnaast krijgen de deelnemers een klein, kostendekkend honorarium. Geld kan en mag voor deelnemers niet de doelstelling en drijfveer zijn. Wij verwachten dat onze Resident Artists het ervaren en beleven als toekomstinvestering en daar de zin van inzien. Ze kunnen hier ‘hun rugzak’ vullen met kennis, ervaring en netwerkopbouw. RAP biedt deelnemers de kans tot profilering. Zowel binnen het operagezelschap als daarbuiten. Vermelding op hun CV is van positieve invloed.
20
Op Oerol
Ongewisse toekomst Hans Middelhuis heeft geen idee hoe de toekomst van RAP er uit ziet. ‘De onzekerheid rondom ons gezelschap is groot. Dat bepaalt mede het toekomstperspectief voor het programma. We zijn er de afgelopen jaren in geslaagd een groot aantal sponsoren en fondsen aan het RAP te binden. Instellingen die onze betrokkenheid bij en inzet voor het jonge talent waardeerden. Zo werden we o.a. ondersteund door VandenEnde Foundation, Het Kersjes Fonds, KF Heinfonds, SNS Reaalfonds, BNG, Norma Fonds, VSB, van Bijleveltstichting en de gemeente Enschede. Ook de Vereniging Vrienden gaf dit jaar € 5.000,-. De criteria bij de subsidiegevers veranderen echter, de crisis slaat toe en je merkt dat alles moeizamer gaat. Op het programma staan dit seizoen nog de opera’s “Il Segreto di Susanna” en “Le Nozze di Figaro”, Laatstgenoemde productie zal worden ontwikkeld met medewerking van Opera Studio Nederland. Première is op 13 april in Enschede (Theater Concordia), daarna is de voorstelling te zien in Amsterdam. We kunnen nauwelijks iets vastleggen, plannen is onmogelijk. Dat maakt het ook zo frustrerend. Je wilt door met het ingezette traject, kansen grijpen, nieuwe ideeën en initiatieven ontwikkelen. Eerst moet er echter duidelijkheid komen met betrekking tot de toekomst van de Reisopera. Ondanks alle onzekerheid ben ik trots op wat we tot nu toe met RAP hebben bereikt: een groot veld van jong internationaal talent heeft zich aangesloten en we hebben prachtige en vooral zeer gevarieerde, korte operaproducties uitgebracht. Dat dit proces zich binnen een bestaand operagezelschap heeft kunnen ontwikkelen is een uniek gegeven in ons land! Het zou een groot gemis zijn als alles wat we de afgelopen jaren hebben opgebouwd weer verloren zou gaan. Niet alleen voor die vele talenten, maar ook voor de Reisopera. Naar mijn menig speelt RAP voor de profilering van het gezelschap een uiterst belangrijke rol.’
21
Candide
Rap-producties tot nu toe
Volgende Rap-productie
2005: The Rake’s Progress
Le nozze di Figaro
Pelléas et Mélisande
2006:
The Turn of the Screw
2007:
Les Contes d’Hoffmann
Die Entführung aus dem Serail
2008:
Zauber ohne Flöte
La Traviata
2009:
Candide Robinson Crusoe
The Bear
2010:
La Cenerentola
The Lighthouse
2011:
La Bohème
Il segreto di Susanna
Enschede | Theater Concordia | vrijdag 13 april 2012 | 20.30 uur
22
Recensies Platée
In de laatste twee maanden van het jaar 2011 bracht de Nationale Eerste bedrijf | Platée in haar woning
Reisopera, in samenwerking met Onafhankelijk Toneel/Opera O.T. en Combattimento Consort Amsterdam onder leiding van Jan Willem de Vriend, het ballet-bouffon Platée in twaalf verschillende Nederlandse theaters. Recensenten van deze succesvolle herneming uit 2002 lijken zich vooral te hebben gericht op de thematiek van de opera en op de regie van Gerrit Timmers en Mirjam Koen. Karel Masselink (TCTubantia) is van mening dat de Disney-achtige omgeving, compleet met sprookjeskasteel, dierenfiguren en westernelementen, bedoeld is om de tegenstellingen en parodieën in het verhaal extra te benadrukken. Hij stelt dat ‘functionele beeldprojecties en filmopnames [plaatsvinden] tussen zeer vernuftig geconstrueerde decorstukken’. Frederike Berntsen (Trouw) ziet in de enscenering een pretpark, met als grootste attractie tenor Harry Nicoll in de travestierol van Platée. Ze schrijft: ‘niet alleen als geweldig zanger steelt Nicoll de show, maar ook als topacteur: bevend mondje, draaiende ogen, kont naar achteren. Hilarisch!’. Ze beschrijft met enthousiasme verschillende elementen uit de regie, maar stelt uiteindelijk ook: ‘Voor het overige meligheid troef in de enscenering van deze tragikomedie, ondanks gave vondsten als ter plekke gefilmd beeldmateriaal’. Ook Guido van Oorschot (De Volkskrant) vindt dat er genoeg te lachen valt bij de Reisopera, maar hij vervolgt: ‘bij de zoveelste linedance op een barokke rigeaudon slaat de verzadiging toe. Het is een eeuwig dilemma: waar laat je Rameau’s balletten? Schrappen helpt, maar heeft als nadeel dat er geniale muziek verdwijnt’.
23
Over de rolbezetting zijn de recensenten lovend, zij het kort van stof. Tenor Harry Nicoll zet Platée ‘werkelijk schitterend neer’ (Masselink). Claron Mc Fadden steelt, lenig van lijf en stem, op hartverwarmende wijze de show als La Folie (Berntsen en Masselink). Philippe Kahn is overtuigend als Jupiter (Masselink). Het enige tegengeluid op het muzikale vlak wordt geplaatst door van Oorschot, die de voorstelling in Groningen heeft bijgewoond. Hij schrijft: ‘De Groningse Stadsschouwburg beschikt over een akoestiek van schuurpapier. Harry Nicoll’s wapperstem kon daar slechter mee overweg dan de evenwichtiger kelen van Philippe Kahn (Jupiter), Vincent Lesage (Mercure) en Machteld Baumans (Junon). Komisch kwakend moerasgeluid was in veilige handen bij dirigent Jan Willem de Vriend en het Combattimento Consort Amsterdam’. H.W.
Eerste bedrijf Platée (Harry Nicoll) in gesprek met bergkoning Cithéron (Frans Fiselier)
Derde bedrijf | Platée (Harry Nicoll) en Mercure (Vincent Lesage)
24
‘A Meezing Messiah’
Iedereen kan meedoen! ‘Als je met elkaar iets bijzonders doet, is het de kunst juist die bijzonderheid vast te houden’ Voor de laatste keer initieert de Nationale Reisopera het meezing event ‘A Meezing Messiah’. Onder leiding van dirigent Nicolas Mansfield daagt de Nationale Reisopera alle zangliefhebbers uit om in het gelegenheidskoor aan de slag te gaan met Händels beroemde oratorium. Liefhebbers die liever niet zelf zingen, kunnen ook als luisteraar genieten van deze bijzondere samenzang. Iedereen kan meedoen! Jong en oud, mensen met concertervaring en zonder, mensen die kunnen zingen en denken te kunnen zingen. De Nationale Reisopera nodigt iedereen uit om deel uit te maken van dit unieke event! A Meezing Messiah live vanuit uw eigen woonkamer Speciaal voor mensen die het meezing event graag willen mee maken, maar niet in de gelegenheid zijn om naar één van de drie concerten te komen, organiseert de Nationale Reisopera, met medewerking van de Provincie Overijssel een livestreamverbinding. Iedereen kan vanuit de eigen woonkamer de A Meezing Messiah van vrijdag 16 december in de Jacobuskerk Enschede live volgen. De A Meezing Messiah wordt in ieder geval gestreamd op www.jijenoverijssel.nl en www.reisopera.nl A Meezing Messiah concert data Enschede | Vrijdag 16 december | 20:00 uur | Jacobuskerk Enschede (bijna uitverkocht) Enschede | Zondag 18 december | 15:00 uur | Grote Kerk Enschede Zwolle | Woensdag 21 december | 20:00 uur | Grote kerk Zwolle Kosten meezingen € 16.- | Kosten luisteren € 16.-
25
Kaartje kopen of aanmelden als meezinger Kaartjes voor vrijdag 16 december en woensdag 21 december zijn via de webshop van de Nationale Reisopera te verkrijgen. www.reisopera.nl Kaartjes voor zondag 18 december kunt u bestellen bij de kassa van het Wilminktheater Enschede. www.wilminktheater.nl Meezingen met het lezerskoor van De Twentsche Courant Tubantia is wegens grote belangstelling helaas niet meer mogelijk.
Kijk op www.wagnergenootschap.nl of bel 075 6157793 voor een gratis informatiepakket
26
Inleidingen
La Traviata
Podia & data La Traviata Le Nozze di Figaro VAN La Traviata CONCEPT NAAR REGIE Door: Marcel Sijm
Enschede | 21 januari | Ben Coelman | 19.00 uur
Operaregisseur Enschede | Stadsschouwburg Marcel Sijm zal |aan zaterdag de hand21van januari drie producties | 20 uur
Den Haag | 24 januari | Erik Jan Bakker | 19.00 uur
inzicht Den Haag geven | Lucent in het artistieke Danstheater proces | dinsdag dat aan24 eenjanuari voorstelling | 20 uur
Deventer | 26 januari | Huub van ’t Hek | 19.00 uur
voorafgaat.|Waarom Deventer Deventer maakt Schouwburg een regisseur | donderdag bepaalde26 keuzes? januari Wat | 20 is uur
Arnhem | 28 januari | Rudolf Nammensma | 19.15 uur
het achterliggende Arnhem | Schouwburg concept? Arnhem Wat heeft | zaterdag deze opera 28 januari met ons | 20.15 te maken? uur
Maastricht | 31 januari | Len van Schaik | 19.00 uur
De regisseur, Maastricht | Theater het artistieke aan het team Vrijthof en de directie | dinsdag van31 een januari operahuis | 20.15 uur
Utrecht | 4 februari | Machteld van Bronkhorst | 19.00 uur
werken –| vaak Utrecht Stadsschouwburg jarenlang – intensief | zaterdag samen 4 februari aan het ontwikkelen | 20 uur van
Eindhoven | 7 februari | Erik Jan Bakker | 19.15 uur
een ‘concept’ voor een opera. Aan de hand van filmfragmenten Eindhoven | Parktheater Eindhoven | dinsdag 7 februari | 20[van uur
Heerlen | 9 februari | Len van Schaik | 19.00 uur Drachten | 11 februari | Geen Inleiding Rotterdam | 15 februari | Machteld van Bronkhorst | 19.30 uur Zwolle | 18 februari | Inge Griffioen | 19.15 uur
uitvoeringen Heerlen | Theater van andere Heerlen operahuizen] | donderdag worden 9 februari de keuzes | 20 van uur het DNO-regieteam in een breder perspectief geplaatst. Drachten | Schouwburg De Lawei | zaterdag 11 februari | 20 uur Tijden cursusavonden: Rotterdam | Rotterdamse 19.30Schouwburg tot 21.30 uur| wo 15 februari | 20.15 uur Zwolle | Theater De Spiegel | zaterdag 18 februari | 20.15 uur
Groningen | 21 februari | Rudolf Nammensma | 19.15 uur
1. Groningen | Stadsschouwburg | dinsdag 21 februari | 20.15 uur
Apeldoorn | 24 februari | Machteld van Bronkhorst | 19.15 uur
Il Turco in Italia | Rossini Orpheus | vrijdag 24 februari | 20 uur Apeldoorn | Schouwburg donderdag 5 april 2012 2.
Le nozze di Figaro
Don Le nozze Carlo | di Verdi Figaro donderdag 26 april 2012
Enschede | 24 maart | Ben Coelman | 18.30 uur
3. Enschede | Wilminktheater | zaterdag 24 maart | 19.30 uur
Zwolle | 27 maart | Inge Griffioen | 18.45 uur
Parsifal || Wagner Zwolle Theater De Spiegel | dinsdag 27 maart | 19.30 uur
Doetinchem | 29 maart | Inleiding Bastiaan Cats | 18.30 uur Arnhem | 31 maart | Inge Griffioen | 18.30 uur Rotterdam | 3 april | Erik Jan Bakker | 18.45 uur Utrecht | 10 april | Machteld van Bronkhorst | 18.30 uur Eindhoven | 12 april | Erik Jan Bakker | 18.45 uur Apeldoorn | 14 april | Inge Griffioen | 18.45 uur Amsterdam | 17 april | Machteld van Bronkhorst | 18.45 uur
donderdag 7 juni 2012 Doetinchem | Schouwburg Amphion | do 29 maart | 19.30 uur Arnhem | Schouwburg Arnhem | zaterdag 31 maart | 19.30 uur Alleen cursus Rotterdam | Rotterdamse Schouwburg | dinsdag 3 april | 19.30 uur EUR 103,Utrecht | Stadsschouwburg Utrecht | dinsdag 10 april | 19.30 uur Cursus met |rang 1 Eindhoven Parktheater Eindhoven | donderdag 12 april | 19.30 uur EUR 463,- | Schouwburg Orpheus | zaterdag 14 april | 19.30 uur Apeldoorn Cursus met rang 2 Amsterdam | Stadsschouwburg | dinsdag 17 april | 19.30 uur
Den Haag | 19 april | Erik Jan Bakker | 18.30 uur
EUR Haag 433,- | Lucent Danstheater | donderdag 19 april | 19.30 uur Den
Den Haag | 21 april | Erik Jan Bakker | 18.30 uur
Cursus met| rang 3 Danstheater | zaterdag 21 april | 19.30 uur Den Haag Lucent EUR 403,-
053-4878500 |
[email protected] | www.reisopera.nl
Bestellen Lucia di Lammermoor | Donizetti Meld u t/m aan via het Kassa-bespreekbureau van 12 mei 15 juni Het Muziektheater Amsterdam, T 020 6 255 455
27
Operanieuws
Wim Stam
Kelly God
Cristina Deutekom | 80
De in 1975 geboren Nederlandse sopraan Kelly God vertolkte bij de
Onze Nederlandse diva Cristina Deutekom kreeg woensdag 26
Nationale Reisopera in 2010 een schitterende Amelia in Verdi’s ‘Un
oktober in Theater Carré een warm onthaal. Ter gelegenheid van
Ballo in Maschera’ en een ontroerende Sieglinde in ‘Die Walküre’
haar 80ste verjaardag, die ze in augustus vierde, werd haar een
van Wagner.
groots Operagala aangeboden.
Na haar studie aan het conservatorium van Maastricht, waar ze
Het programma van aria’s en koren werd gepresenteerd door Ernst
studeerde bij Mya Besselink, kreeg ze een engagement aan het
Daniël Smid en op radio 4 uitgezonden.
theater in Erfurt.
Naast de koren van De Nederlandse Opera en Operettevereniging
Sinds het seizoen 2006-2007 is ze geëngageerd bij de Staatsopera
Thalia – waar Cristina Deutekom ooit begon – werkten mee de
van Hannover. Daar zong ze de afgelopen tijd rollen als Liu
sopranen Sylvia Lee, Charlotte Margiono en Eva Maria Westbroek,
in ‘Turandot’ , Marschallin in ‘Der Rosenkavalier’ en eveneens
de tenor Harrie van der Plas en de drie baritons Ernst Daniël Smid,
Sieglinde. In de komende maanden is ze in Hannover te zien als
Marco Bakker en Henk Poort.
Butterfly en de moeder in ‘Hänsel und Gretel’. In de maanden
Hoogtepunt van de avond was het optreden van Eva Maria
januari, februari en maart 2012 zingt ze Agathe in ‘Der Freischütz’
Westbroek met de aria: ‘Sola, perduta, abbandonata’ uit Manon
van Von Weber in Erfurt , een rol die haar op het lijf geschreven
Lescaut van Giacomo Puccini.
lijkt. Na deze reeks voorstellingen van ‘Der Freischütz’ keert
Dit Galaconcert wordt op 25 december door Omroep Max op TV
Kelly God terug naar Hannover om in mei weer te schitteren als
uitgezonden. Kijken dus!
Sieglinde. Ook zingt ze dan in ‘Götterdämmerung’ de rol van Gutrune. Aan het einde van dit seizoen treedt ze nog op als
Annemarie Kremer | Salome
Giorgietta in Puccini’s ‘Il Tabarro’. Naast haar optredens in de opera
De Nederlandse sopraan Annemarie Kremer maakte in oktober
werkt Kelly God regelmatig mee aan concerten, zoals afgelopen
haar debuut in Wenen. In de Volksoper debuteerde zij in de rol van
september in een aantal uitvoeringen van Beethovens ‘Missa
‘Salome’ in de gelijknamige opera van Richard Strauss.
Solemnis’ bij het Limburgs Symfonieorkest en van de ‘Vier letzte
Annemarie, die opmerkelijk genoeg diverse operastijlen beheerst
Lieder’ van Richard Strauss met Holland Symfonia. Daar Kelly God
behaalde een eclatant succes en werd aan het slot maar liefst tien
voorlopig in ons land niet te zien zal zijn in een operarol, lijkt het
keer teruggeroepen. Zij zong Donizetti (‘La fille du Régiment) en
de moeite waard om voor haar eens naar Hannover te reizen.
Bellini (‘Norma’) in ons land. Puccini (‘Tosca’ en ‘Butterfly’) en Verdi
Kelly God heeft een mooie website: www.kellygod.com
(‘Luisa Miller’) in Duitsland en nu dus ‘Salome’ in Wenen.
28
Ontwikkeling van de stem
Van lyriek naar dramatiek
Cursusdata | dinsdag 10 april, dinsdag 8 mei, dinsdag 5 juni 2012 Tijden cursusavonden: 19.30 tot 21.30 uur
Introductiecursus
Voorstellingsdata
Door: Willem Bruls
DNO – Il Turco in Italia | di 25 januari 2012 – 20.00 uur DNO - Don Carlo | di 15 februari 2012 – 20.00 uur
Wie een aria van Rossini vergelijkt met een passage uit een laat
DNO - Parsifal | wo 22 juni 2012- 20.00 uur*
werk van Wagner moet concluderen dat de kunst van het zingen in
de negentiende eeuw een enorme verandering heeft doorgemaakt.
Alleen cursus € 103,-
Het belcanto, de kunst van het mooie zingen, kwam steeds meer
Cursus met rang 1 € 493,-
onder druk te staan. Voor Bellini en Donizetti ging dramatische
Cursus met rang 2 € 463,-
uitdrukkingskracht al een concurrentiestrijd aan met zuivere lyriek
Cursus met rang 3 € 433,-
en coloraturen, zodanig zelfs dat Rossini volledig afhaakte en stopte met het componeren van opera’s. Verdi voerde in Italië een eenzame strijd om orkestrale en vocale expressie in evenwicht te brengen met de schoonheid van het zingen. Zijn Don Carlo vormt daarin het ultieme hoogtepunt. Maar het Duitse streven naar dramatische uitdrukkingskracht, gepersonifieerd in de figuur van Wagner, trok de uiterste consequentie en legde de nadruk volledig op tekstuele inhoud en verstaanbaarheid. De technieken die Wagner daarvoor bedacht zijn in de opera na hem nog allemaal terug te vinden. Dramaturg en auteur Willem Bruls schreef diverse boeken over theater en muziek, zoals Godenschemering (1999) en Ontvoering, verleiding en bevrijding (2004). In 2009 verschenen zijn verzamelde essays onder de titel Mijn opera. Als dramaturg werkte en werkt hij samen met regisseurs en choreografen als Ramsey Nasr, Pierre Audi, Krzysztof Pastor en Ivo van Hove. Bruls gaf workshops over muziektheater en librettoschrijven in binnen- en buitenland. Ook is hij als dramaturg betrokken bij het Kameroperahuis en de Operadagen Rotterdam.
Cursussen Muziek
29
Een kijkje achter de schermen
Ter kennismaking met opera zijn er twee cursussen Kijkje achter de
Kijkje achter de schermen I
schermen. Deelnemers die voor het eerst naar de opera gaan krijgen ter
cursusavonden | donderdag 15 en 22 december 2011
kennismaking met het theater en de kunstvorm een inleiding. Aan
Voorstelling
de productie verbonden medewerkers vertellen over hun vak en
De nachtegaal en andere fabels - Igor Stravinsky
hun specifieke bijdrage aan de voorstelling die de deelnemers gaan
donderdag 12 januari 2011
bezoeken. In ‘Kijkje achter de schermen I’ zal de eerste avond productie en
Alleen cursus € 63,-
theatertechniek belicht worden door Dein Schmidt (Hoofd Productie-
Cursus met rang 1 € 163,-
en voorstellingsleiding) en Fred Hendriks (Adjunct-hoofd Toneel- en
Cursus met rang 2 € 153,-
belichtingsdienst). De tweede avond zal de regie van Robert Lepage
Cursus met rang 3 € 143,-
toegelicht worden door collega-regisseur Floris Visser en kunt u
tijdens een meet & greet vragen stellen aan dirigente Xian Zhang. De sprekers tijdens ‘Kijkje achter de schermen II’ worden later bekendgemaakt.
Kijkje achter de schermen II Cursusavonden | dinsdag 8 en 15 mei 2012 Tijden cursusavonden: 19.30 tot 21.30 uur Voorstelling | Don Carlo - Giuseppe Verdi | dinsdag 22 mei 2012 Alleen cursus € 63,Cursus met rang 1 € 183,Cursus met rang 2 € 173,Cursus met rang 3 € 163, Bestellen Meld u aan via het Kassa-bespreekbureau van Het Muziektheater Amsterdam, T 020 6 255 455
theater Amsterdam
of download het bestelformulier. www.het-muziektheater.nl/ontdek/operacursussen/
30
INTERNATIONAAL VOCALISTEN CONCOURS ’S-HERTOGENBOSCH
Laureatenconcerten
49ste Internationaal Vocalisten Concours
22 december 2011 20.15 uur • Theater Markant Uden 23 december 2011 20.15 uur • Het Concertgebouw Amsterdam Estefanía Perdomo, sopraan • Rosanne van Sandwijk, mezzosopraan Seil Kim, tenor • Sinfonia Rotterdam o.l.v. Conrad van Alphen Een gouden kerst met muziek van Händel, Haydn, Mozart en Schubert € 27,50 • € 22,50 • www.sinfoniarotterdam.nl
21 t/m 30 september 2012 • Theater aan de Parade ’s-Hertogenbosch
Nieuwjaarsconcert 8 januari 2012 14.30 uur • Muziekcentrum De Toonzaal 's-Hertogenbosch Aylin Sezer, sopraan • Oleksandr Pushniak, bariton • Hans Eijsackers, piano Liederen, opera-aria's en duetten € 19,50 • www.detoonzaal.nl
Opera Lied & Oratorium Jury: Nelly Miricioiu (sopraan), Peter Schreier (tenor / dirigent) Sergej Leiferkus (bariton), Arnold Alons (casting Toulouse / Chili) Peter de Caluwe (intendant De Munt Brussel) Sabine Hödl-Weinberger (casting Weense Staatsopera) Hein Mulders (hoofd artistieke zaken De Nederlandse Opera) Voorzitter: Ioan Holender (voormalig intendant Weense Staatsopera)
Speciaal voor de Vrienden van de Nationale Reisopera:
Passe-partout € 50,Kwartfinales, halve finales en pianofinale IVC 2012 Reserveer nu:
[email protected] Zolang de voorraad strekt
www.internationalvocalcompetition.com Hoofdsponsor
31
Word ook Vriend van de Nationale Reisopera
Vrienden lidmaatschap | Vriendenpas
Lid worden kan eenvoudig door onderstaand formulier in te vullen en op te sturen naar:
• U krijgt vier maal per jaar ons magazine Opera Informa
Ledenadministratie Vrienden Nationale reisopera
toegezonden.
Breemarsweg 479
• Jaarlijks gratis de seizoensbrochure van de Nationale Reisopera..
7555 KA Hengelo
• De mogelijkheid om jaarlijks deel te nemen aan de operareis naar het nabije buitenland (veelal Duitsland). • Een (voucher voor een) programmaboek als welkomstgeschenk.
n Vriendenpas | € 20,- per jaar n Vrienden plus pas | € 30,- per jaar n Jongerenpas | € 10,- per jaar
Vrienden Plus lidmaatschap | Vrienden plus pas dhr. | mevr.
Naast de voordelen van de VriendenPas ontvangt u een gratis programmaboek bij elke door u bezochte uitvoering van de
straat | nr.
Nationale Reisopera. postcode | plaats
Jonger dan 19 jaar | Jongerenpas telefoon e-mail banknummer
n Ik geef de Vrienden van de Reisopera toestemming tot een jaarlijkse automatische incasso.
U kunt dit formulier ook invullen op www.vriendenreisopera.nl
32
Op het gezelligste plein van Nederland, de Oude Markt in E nschede, vind je Sam Sam Café met Eetgelegenheid. Lekker wegkruipen aan de leestafel met een grote kop c appuccino en muffins uit onze eigen bakkerij met keuze uit d iverse magazines en dag bladen. ’s Avonds genieten van een (vegetarische) dagschotel of heerlijk à la carte dineren. De lunchkaart biedt een keur aan creatieve broodjes en originele gerechten. TIP voor na een concert of voorstelling: tot middernacht serveren we onze ‘Night Bite’: sweet, fresh, special of traditional...geniet van deze parade van lekkernijen en sensatie van smaak! In de zomer is het ruime terras een echte hotspot. Aan de gezellige buitenbar kun je vast een drankje drinken terwijl je een keuze maakt uit de g evarieerde kaart... Het hechte team straalt enthousiasme en toewijding uit... Van harte welkom bij Sam Sam!
Sam Sam Café met Eetgelegenheid Oude Markt 15-17 7511 GA Enschede 053-4303929 www.samsam-enschede.nl
33
Vriendenwinkel
BON Handel Arias uit: Clori, Theodora, Ottone, Arianna, Susanna, Messias, Radamisto, Agrippina Philharmonia Baroque Orchestra o.l.v. Nicholas McGegan Lorraine Hunt € 8.99* Souvenirs | Limited Edition + DVD Arien & Lieder van Kalman, Heuberger, Lehar, Charpentier, Offenbach, Strauss, Grieg, Messager, Dvorak, RimskyKorssakoff, Lloyd Webber, Hahn,
Koornmarkt 24
Wemenstraat 45
Marktstraat 12
Guastavino, Gimenez, Arditi,
7607 HZ Almelo
7551 EW Hengelo
7511 GD Enschede
incl. “Meine Lippen, sie küssen so heiß” Philharmonic Choir, Prague PO, o.l.v. Emmanuel Villaume + DVD met Musik-Clips
dhr. | mevr. straat | nr.
Netrebko, Garanca, Beczala € 9.99* Giacomo Puccini La Bohème (Complete) London Philharmonic Orchestra o.l.v. Georg Solti Caballe, Domingo, Milnes, Blegen, Sardinero, Raimondi € 12.99* Jean Philippe Rameau Platée (Complete) *) Bij afhalen in
Les Musiciens du Louvre
één van de filialen,
o.l.v. Marc Minkowski
anders g 1,95
Ragon, Smith, Mey, Texier, Laurens, Gens
verzendkosten.
€ 9.95*
postcode | plaats telefoon e-mail
Bon in voldoende gefrankeerde enveloppe zenden naar: Boekhandel Broekhuis bv Marktstraat 12 7511 GD Enschede www.boekhandelbroekhuis.nl Bij uw bestelling ontvangt u een acceptgiro. Deze aanbieding is alleen voor leden van de Vereniging Vrienden Nationale Reisopera en is geldig zolang de voorraad strekt.
34
Advertentietarieven
Voor drie achtereenvolgende uitgaven Platée | Derde bedrijf | La Folie (Claron McFadden, l) en Clarine (Eugénie Warnier, r) prepareren de pijlen van Amor en schieten ze naar het hart van
Hele pagina binnenwerk | breedte x hoogte 194 x 236 mm
€ 365,-
Halve pagina, liggend of staand | 94 x 236 / 194 x 118 mm
€ 205,-
Kwart pagina, liggend of staand | 89 x 118 / 194 x 64 mm
€ 112,50
Jupiter.
Voor één uitgave Hele pagina binnenwerk | 194 x 236 mm
€ 150,-
Halve pagina, liggend of staand | 104 x 236 / 194 x 118 mm
€ 90,-
Kwart pagina, liggend of staand | 89 x 118 / 194 x 64 mm
€ 45,-
Uitvoering: zwart-wit, aangeleverd op origineel opmaakmodel, digitaal of als pdf bestand. Afwijkende formaten zijn binnen de paginagrootte mogelijk.
Tarieven voor inserts Briefkaart en A5 formaat € A4, gevouwen € A4, ongevouwen € Brochures prijs afhankelijk van gewicht
15,- per 100 inserts 16,- per 100 inserts 20,- per 100 inserts
Inserts niet voor bezoekers schouwburgen en relaties/medewerkers Nationale Reisopera.
Oplage 1.000 exemplaren (voor inserts 800 exemplaren)
Verspreidingsgebied Nederland (leden Vereniging Vrienden Nationale Reisopera, medewerkers en relaties Nationale Reisopera, via schouwburgen aan bezoekers voor stellingen Nationale Reisopera) Prijzen zijn inclusief 19% BTW.
Voor meer informatie Vereniging Vrienden Nationale Reisopera Parijsstraat 75 | 7559 KP Hengelo
[email protected]
35
Colofon
Vereniging Vrienden Nationale Reisopera
Opera Informa
Bestuur Dennis Bouwman | Voorzitter Henk Hoving | Penningmeester Maria Kranendonk | Secretariaat /Ledenadministratie Nel van Duuren | Operareizen/Contactpersonen Fenny Koffijberg
Uitgever | Vereniging Vrienden Nationale Reisopera Hoofdredactie | Ingrid Bosman Redactie | Hinke Wissink, Fenny Koffijberg Vaste medewerkers | Wim Stam, Puck Kooij
Lidmaatschap VriendenPas | g 20,– VriendenPlusPas | g 30,– Jongerenpas | g 10,(VriendenPlusPas inclusief programmaboeken) Te voldoen aan het begin van het verenigingsjaar dat loopt van 1 januari t/m 31 december. Het lidmaatschap wordt automatisch verlengd, tenzij uiterlijk vier weken voor het verstrijken van het verenigingsjaar schrif telijk is opgezegd bij het secretariaat. Bankrekening 44 51 41 387 t.n.v. Vrienden Nationale Reisopera | Enschede Ereleden | Piet Goedemoed, Louwrens Langevoort, Ans Wijtmans, Tony de Haan Secretariaat en Ledenadministratie Breemarsweg 479 | 7555 KA Hengelo 074 29 14 099
[email protected] [email protected] Het bestuur verzoekt leden die een nieuw of ander emailadres hebben gekregen, dit door te geven aan ons secretariaat:
[email protected]. Foto’s Platée | Hermann & Clärchen Baus Foto’s educatie | Bastiaan van Musscher Foto’s La Traviata | Hermann en Clärchen Baus Foto’s RAP op Oerol zijn van ‘Tims Imaging’ Entfuhrung is van Jurjen Stekelenburg Hoffmann en La Traviata zijn van Mark Morris. Candide | Bastiaan van Musscher
Opmaak | Gerrit Ebbink bNO Webmaster | Wij maken Het, Eefde Druk | SWB Grafisch Bedrijf, Hengelo Basisvormgeving | AKI, Enschede Aan dit nummer werkten verder mee Lidwiene Vermeij, Benjamin Rous Redactieadres Redactie Opera Informa
[email protected] www.vriendenreisopera.nl Omslag voor | PLatée | Derde bedrijf Platée (Harry Nicoll, middenvoor) wordt bespot door Cithéron (Frans Fiselier, l) La Folie (Claron McFadden, m) en Momus (Ashley Catling, r). Foto | Hermann & Clärchen Baus achter | Kinderen van groep 6 aan het werk in de mini-opera ‘De Roof van het Rijngoud’ Foto | Bastiaan van Musscher De standpunten in de artikelen zijn niet altijd die van redactie en/of bestuur. De verantwoordelijkheid ligt bij de auteur. De redactie behoudt zich het recht toegezonden artikelen in te korten of niet te plaatsen. Overname van (gedeelten van) artikelen is alleen toegestaan na schriftelijke toestemming van de uitgever. Opera Informa verschijnt volgend jaar vier keer. ©2011 Vereniging Vrienden Nationale Reisopera Nationale Reisopera Postbus 1321 | 7500 BH Enschede | 053 4878500
[email protected] | www.reisopera.nl
36