Jaargang 1 Winter 2009 Tijdschrift van de Rotterdamse vrijescholen Rudolf Steiner College Rudolf Steiner School Rotterdam Vrije School Vredehof

Jaargang 1 • Winter 2009 Tijdschrift van de Rotterdamse vrijescholen Rudolf Steiner College • Rudolf Steiner School Rotterdam • Vrije School Vredehof

ng eco-friendly shoppi

van fairtrade cadeaus tot biologische specialiteiten

GIMSEL

SPIRIT

DE GROENE WEG

Hèt Groene Winkelhart VANBINNEN

OOST WEST CENTRUM

WERELDWINKEL

HIMALAYA

GENMAI

is vernieuwd! MARINIERSWEG 1-33, 3011 NB ROTTERDAM, 010-2331933

www.degroenepassage.nl

A PERFECT MATCH: CULTUURCLICK ALS UITGANGSPUNT BIJ EXECUTIVE SEARCH

PBW Consultancy | t 31(0)10 420 05 22 m 31 (0)6 144 06 155 e [email protected] i www.pbwconsultancy.com pbw_advertentie_maasNieuws.indd 2

12-11-2008 17:03:37

Voorwoord De talloze reacties op het eerste nummer van Vrij geestig waren over het algemeen zeer positief. Dat heeft de redactieleden verheugd. Het meest kritisch waren wij zelf. We namen ons werk nauwkeurig onder de loep; dit moest beter en dat moest anders. Hoe kan het beter, hoe kan het anders? Van meet af aan was duidelijk dat wij voor goud gaan. Dit Kerstnummer biedt ons een prima gelegenheid dat te laten zien. Met plezier, enthousiasme en creativiteit is hard aan dit nummer gewerkt. Het hoort wellicht bij het begin, dat de artikelen voornamelijk door de redactieleden worden geschreven. Het is echter de bedoeling dat Vrij geestig een platform wordt, waaraan iedereen die zich betrokken voelt bij de Rotterdamse vrijescholen een bijdrage kan leveren. Heb je een goed idee, een aardig artikel of mooie foto’s, schroom dan niet het ons te laten weten of ze in te sturen. Bovendien start het volgende nummer, dat in het voorjaar verschijnt, een brievenrubriek. Daarin kan worden gereageerd op artikelen en columns uit dit nummer. Wij zien jullie bijdragen en reacties met belangstelling tegemoet: vrij.geestig@ gmail.com Sint Maarten, Sint Nicolaas, Advent, Kerstmis. De jaarfeesten van de afgelopen maanden maken onmiskenbaar deel uit van onze school. In een lezing op Vrije School Vredehof noemde Jan Alfrink de jaarfeesten een van de belangrijkste pijlers onder het vrijeschoolonderwijs. Met het vieren van de jaarfeesten onderscheidt onze school zich van andere scholen. Zijn inspirerende lezing was overigens de eerste in een reeks over ambassadeurschap. Meer hierover (data, plaats en bedoeling) is te lezen in een artikel in dit nummer. Identiteit. Wie in de dagen na Sint Nicolaas door de stad gaat, ziet welke rol Kerstmis speelt in onze samenleving. Versierde ramen. Onze burgemeester die een kerstboom versiert. Kerstmis biedt blijkbaar een uitgelezen kans onze identiteit over het voetlicht te brengen. Welke motieven daaraan ook ten grondslag mogen liggen; het is op zijn minst frappant. De identiteit van onze school komt juist in de Kersttijd het meest uitgesproken aan het licht. Dit tweede nummer van Vrij geestig is daarvan het bewijs.

Inhoudsopgave Gedichten Scholen stellen zich voor Periode-onderwijs klas 2 en 12 Boekentips De passie van Rudolf van Lierop Ambassadeur worden van de vrijeschool Knutselpagina: Vervul je wens Uitspraken van leraren & kinderen Column van de bovenbouw Winterpagina: Mantel van kristallen Pabo Hogeschool Helicon Juniorredactieleden Column van Francis Teeuw Artikel: Verlangen om te delen Uit- & Thuistips Familie von Trapp Kerstverhaal van Godfried Bomans Stichting Ladder Speciale en bijzondere verhalen van oud-vrijeschoolleerlingen: Steven van Veen Dus jij bent er ook zo eentje! Recept Column van een ouder: Jan van Bergen en Henegouwen Over onze drukkerij Macula Prikbord

2 3 4 8 10 11 12 14 15 16 19 20 21 22 24 26 29 31 32

33 34 35 36 36

De redactie van Vrij geestig wenst u fijne Kerstdagen en een gelukkig Nieuwjaar.

Namens de redactie Jan van Bergen en Henegouwen

1

Redactie bestaat uit:

Kerst De Rotterdamse vrijescholen stellen zich voor

Cadeautjes, kerst, gezellig bij elkaar Het is tijd voor de winter want de herfst is weer klaar. Wanten, sjaals en mutsen aan dan kunnen we nu naar buiten gaan Sneeuwvlokken dwarrelen naar beneden dus je moet je wel warm aankleden Sarah van Schaik, klas 8a

Sneeuwvlokken overal Kleine sneeuwkristallen overal Een besneeuwde heuvel, lekker glijden Binnen een kerstboom Het is weer kerstmis Casper Spruit, klas 8a

De Winter De winter komt er weer aan Het is koud en toch moeten wij naar school gaan. Het is donker als je weg gaat En als je thuis komt van school is het licht ook al vergaan, je hebt er niks aan.

Twing, twong, sneeuw zal vallen En de kerstboom hangt vol met ballen Twinkel, twinkel, lichtjes schijnen Dat de vrede komt, is wat ze seinen Lieske Hoozemans, klas 8a

Rudolf Steinerschool Rotterdam www.rudolfsteinerschool.nl • Marga Baas ‘Worden wie je bent’ is het motto van onze scholen. Om te worden wie je bent, • Kittie Boone heb je veelzijdig onderwijs nodig. Ons lesprogramma is gebaseerd op het • Aase Henschien ([email protected]) gestructureerde twaalfjarige leerplan van de vrijeschool. Daaraan vooraf• Lin Klaassen gaand mogen onze kleuters spelen! Door het spel leren kinderen alles wat zij • Francis Teeuw in voorbereidende zin nodig hebben. Ons leerplan omvat veel kennisvakken, • Jan-Mark Wams – webmaster kunstzinnige en ambachtelijke vakken, waaraan uw kind zich vanaf klas ([email protected]) 1 (6 jaar) tot en met klas 12 (18 jaar) kan ontwikkelen. Op eigentijdse wijze werken wij vanuit de menskundige en pedagogische inzichten van Rudolf Vrijeschool Vredehof Steiner. We zien het leven als een ontwikkelingsweg. Op de vrijeschool leren www.vrijeschoolvredehof.nl kinderen voor het leven. • Jan van Bergen en Henegouwen • Amber de Grauw • Vera Berntsen – tekstredactie

Dan missen wij de zomer erg veel. Lekker genieten na school zonder ril.

Aan dit nummer hebben meegewerkt: • Paul Peeters Cover en illustraties • Lin Klaassen en Amber de Grauw

Met je goede vrienden van jongs af aan. Die voor altijd blijven bestaan. De vrienden die je kent heel je leven. Ook zij staan naast jou te beven.

Ontwerp • Studio Madelinde Hageman www.madelinde.net

Door de methode van de school blijf je niet stil staan. Je ontwikkeling blijft hier doorgaan. Af en toe moet je lijden, dat wel Met dat saaie kerstspel. Maar hier sla je je wel doorheen Met meer of met zijn twee. Thijs Bolle, klas 12h5a

Rudolf Steiner College Rotterdam www.rudolfsteinercollege.nl • Diana Rozendaal – hoofd- en beeldredactie ([email protected])

Achtergrondfoto’s • Lin Klaassen Druk • Drukkerij Macula B.V., Boskoop www.macula.nl Rudolf Steiner College Rotterdam – www.rudolfsteinercollege.nl Vrijeschool voor voortgezet onderwijs vwo, havo vmbo-tl in Kralingen-Crooswijk Vondelweg 87/89, 3031 PT, Rotterdam 010 – 413 41 58 dependance klas 11 en 12: IJsclubstraat 9, Rotterdam [email protected] directeur: Rudolf van Lierop Rudolf Steiner School Rotterdam – www.rudolfsteinerschool.nl Vrijeschool voor basisonderwijs in Prinsenland Michelangelostraat 375, 3009 AG, Rotterdam010 – 455 76 70 [email protected] directeur: Els Blacquière Vrije School Vredehof – www.vsvredehof.nl Vrijeschool voor basisonderwijs in Kralingen Vredehofweg 30, 3062 EP, Rotterdam 010 – 452 65 19 [email protected] directeur: Gert Hilbolling (a.i.)

Verschijning 4 keer per schooljaar Administratie [email protected] Advertenties • Kittie Boone mail: [email protected]

© 2009 Vrij Geestig Geen overname zonder voorafgaande schriftelijke toestemming

SCS-COC-00652-EH

2

3

Periode Rekenen klas 2

Door: Diana Rozendaal Met medewerking van: Gerda van den Enden Fotografie: Marie-Janne de Wit, klas 12 Werk: Judah en Indy, klas 2 Vrije School Vredehof

Rekenwerk in klas 2 • Hoofdrekenen tot honderd • De tafels • Cijferen • Schattend rekenen

Het leren van zulke vaardigheden behoort zeker tot het rekenonderwijs dat tegenwoordig nodig is. Het leidt tot een vorm van gecijferdheid, die verbonden is met het rekenen van alledag, ontdaan van geheimzinnigheid, maar niet van schoonheid of plezier. Er zijn legio voorbeelden van alledaagse rekensituaties. Het was al een aanwijzing van Steiner om het rekenen van jonge kinderen aan te laten sluiten bij het praktische leven. Bij dit alledaagse leven hoort dat rekenopgaven zich zelden mondeling of op schrift aandienen. Wanneer de kinderen bijvoorbeeld hoeveelheden tellen, worden door de kinderen, zoals knikkers of kwartjes in een spaarpot, doet zich het rekenprobleem concreet aan de kinderen voor. Tafels ervaren vanuit beweging De tafelproductrijen kunnen in de tweede klas in ruimtelijke vormen geoefend worden. In de eerste klas is daar al een voorzichtig begin mee gemaakt. De nieuwe vormen voegen aan het ritmische element een inzichtelijk en een concentratiemoment toe: weet wat je doen moet. Bijvoorbeeld bij de tafel van 5 ligt het voor de hand om uit te gaan van de vijfster (euritmie). Bij elke weg die de kinderen lopen, zeggen ze een product uit de tafel van 5.

Rekenonderwijs Het rekenonderwijs in de vrijescholen kan onderscheiden worden in verschillende leeftijdstrajecten. Aan de kleuters wordt het rekenen niet afzonderlijk onderwezen, maar blijft het verweven in adaptief onderwijs op handelingsniveau. Op deze manier wordt gewerkt aan voorwaarden voor doelgericht rekenen. Dit doelgericht rekenen begint in klas 1. In klas 1 en 2 krijgt het aanvankelijk rekenen zijn beslag en in klas 3 en 4 worden de basisvaardigheden verder uitgewerkt tot aan het begin van de breuken en het cijferen. Waarna in klas 5 en 6 rekenen wordt tot een vorm van wereldoriëntatie, waarbij kinderen leren hoe rekenen zijn plaats heeft in de cultuur, handel en techniek. Dit wordt voortgezet in de basisvorming, waarbij nu ook de echte wiskunde zijn plek krijgt. Daarnaast is er een lange leerlijn voor meetkunde, die start in het vrije spel bij de kleuters. Via het uit de vrije hand meetkundig tekenen, beginnend in klas 1, gaat het na klas 5 over in meetkundig construeren. Tenslotte wordt daar in de basisvorming het meetkundig redeneren aan toegevoegd. Uit: Theo Huizenga e.a: De bronnen van

Uit: Kees van Broekhuizen e.a: Rekenen in

het leren. Een visie op het onderwijs aan 6-12

beweging. Achtergronden, opbouw, bakens,

jarigen. Bond van Vrije Scholen, 2000.

doorkijkjes, voorbeelden en bronnen ter verrijking van het reken-/wiskunde-onderwijs op de vrijeschool. SLO/VPC, 1994.

4

5

Periode Projectieve Meetkunde klas 12

Interview: Duncan Onstwedder en Thijs Bolle, klas 12 Beeld: Duncan Onstwedder, klas 12 Rudolf Steiner College

Een bekende periode voor leerlingen die de 11e klas hebben gedaan of erin zitten. Wiskundegenie of leek, het gaat er om dat je ervoor open staat. Om wat meer over de projectieve meetkunde te weten te komen, ga ik naar meneer Peeters (wiskundeleraar), die er ook les in geeft. Voor de vragen over leerfases ben ik bij meneer van Lierop (schoolleider) welkom. Deze mannen konden gelukkig antwoord geven mijn vragen, die ik had, en zelfs nog wat meer dan nodig. Er zijn overigens op dit moment maar twee wiskundeleraren op het Rotterdamse Rudolf Steiner College die zich met deze nieuwe vorm van meetkunde bezighouden. Wat zegt de schoolwebsite over deze periode meetkunde? Met deze meetkunde komt de vlakke en ruimtemeetkunde uit de 8e, 9e en 10e klas in breder perspectief te staan. De geschiedenis van de meetkunde wordt besproken, evenals uitgangspunten en axiomatiek. De benadering is puur meetkundig en kwalitatief. Belangrijk zijn transformaties van vormen met behoud van de essentie. Projectieve meetkunde biedt een perspectief in het ruimtelijke tot het begrip oneindigheid toe. Het oneindige wordt bijna grijpbaar. Laten we beginnen met de eerste vraag: Wat is projectieve meetkunde voor de kijkers thuis? Peeters: ‘Het is een redelijk nieuwe meetkunde in vergelijking met de euclidische (standaard meetkunde) en is pas in het begin van de negentiende

6­

eeuw afgerond. Het begon met de vraag naar het oneindige, waar het eindige ophield. We zien dat de rails van een trein een snijpunt hebben bij de horizon, maar in feite lopen de rails evenwijdig aan elkaar rustig door. Het is eigenlijk begonnen met de schilderkunst in de vijftiende eeuw toen het perspectief is ontstaan.’ Wat vinden leerlingen over het algemeen van deze periode? ‘Kijk, vroeger waren de drie leerstromen gemengd, nu is dat gescheiden. De ideeën die een leerling kan opdoen zijn heel persoonlijk, je moet ervoor open staan en de vaste vertrouwde wiskunde even loslaten. Er zijn steeds weer vernieuwende vragen vanuit de leerlingen, die onze huidige kennis aanvullen. Soms zit een leerling erg in de knoop met deze meetkunde (wat logisch is) maar kan vervolgens een eurekamoment krijgen en het alsnog heel erg interessant vinden.’ Ik vind het redelijk uniek dat wij als (bijna) enige school deze vorm van meetkunde krijgen, hoe kijkt u daar tegenaan en waarom zit het in het periodepakket? ‘Van Lierop: ja, wij zijn daarin redelijk uniek (big smile). De wiskunde van deze tijd is erg examengericht en je leert eigenlijk wat je moet weten voor je diploma. Daarom vinden wij het belangrijk om door middel van deze meetkunde het wiskunde begrip uit te breiden. De vrijeschool geeft dus ook aandacht aan deze meetkunde. Elk

leerjaar heeft een periode meetkunde, deze opbouw sluit af in de 11e klas met een periode projectieve meetkunde. Steiner probeerde met de Projectieve Meetkunde het oneindige te pakken te krijgen en het dan ook vast te houden en te begrijpen.’

Inleiding uit het periodeschrift van een elfdeklasser De klassieke Euclidische meetkunde is gebaseerd op een ruimtebeschouwing waarin de oneindigheid als begrip geen betekenis heeft. De ruimte wordt beleefd en beschouwd vanuit het gevulde centrum en niet vanuit de omhullende periferie (buitenkant). De

Vindt u dat deze periode in de juiste leeftijdsfase wordt gegeven? Peeters: ‘Belangrijk voor de leerling is het bewust worden van je eigen mening. Je hebt een nieuwe manier van kijken nodig om de kennis van een driehoek te vergroten. Want de definitie van een driehoek is… dat hij 3 hoeken heeft. Maar met oneindige snijpunten kun je (letterlijk) alle kanten op in het oneindige.’ Van Lierop voegt toe: ‘Ja, de opbouw van de verschillende periodes over de leerjaren hebben met je eigen ‘ik’ te maken. Een lagere klasser is waarschijnlijk nog niet klaar om het oneindige te verkennen en houdt zich dus bezig met eindige meetkunde en vaste kernpunten. Een elfdeklasser daarentegen, staat meer in de wereld en is in staat om zijn eigen wereldvisie los te laten, dan pas kan de ruimte tussen de wereld en het oneindige ontdekt worden.’

Euclidische meetkunde houdt zich bezig met de wetmatigheden van begrensde figuren. De projectieve meetkunde onderscheidt zich van de Euclidische meetkunde doordat het oneindige als hanteerbaar begrip in de beschouwing betrokken wordt. Breekijzer in deze doorbraak is het beroemde Parallellenpostulaat van Euclides geweest; dat stelt dat twee evenwijdige lijnen, hoe ver ook verlengd, elkaar niet snijden.

Winterstilte Tot in de 18e eeuw hebben wiskundigen getracht dit postulaat te bewijzen, om het als bewezen stelling in het wiskundig bouwwerk te kunnen opnemen. Tegenwoordig aanvaardt men het als een feit, dat deze stelling in het stelsel van Euclides niet bewijsbaar is en dus wel als postulaat moet gelden. Vanaf dat moment was de weg vrij

De grond is wit, de nevel wit, De wolken, waar nog sneeuw in zit, Zijn wit, dat zacht vergrijzelt. Het fijngetakt geboomte zit Met witten rijp beijzeld. De boom houdt zich behoedzaam stil,

om naast de Euclidische meetkunde andere meetkundige stelsels te ontwerpen, waarbij het Parallellenpostulaat door een postulaat wordt vervangen.

Dat niet het minste takgetril 't Kristallen kunstwerk breke, De klank zelfs van mijn schreden wil Zich in de sneeuw versteken. De grond is wit, de nevel wit, Wat zwijgend toverland is dit? Wat hemel loop ik onder? Ik vouw de handen en aanbid Dit grootsche, stille wonder. Jacqueline E. van der Waals 1868-1922

7

Boekentips In het vorige nummer van ’Vrij geestig’ werd aandacht besteed aan de periode wereldliteratuur in de twaalfde klas. Het antwoord op de vraag wat (wereld)literatuur is, laten we aan de leerlingen over. Om enig idee te krijgen waar zij zich mee bezig hebben gehouden een aantal klassiekers op een rijtje in willekeurige volgorde. Inleven door inlezen. Door: Jan van Bergen en Henegouwen Vrijeschool Vredehof

is en wordt hij door zijn (pleeg)vader verhuurd aan de rondreizende artiest Vitalis. Na de dood van deze goede oude man staat Rémi plotsklaps ‘alleen op de wereld’. Na vele omzwervingen en netelige situaties vindt de jongen uiteindelijk zijn echte familie.

De kleine prins

door Antoine de Saint-Exupêry In dit moderne sprookje vertelt de schrijver en vliegenier over zijn ontmoeting met de kleine prins. Wijs en relativerend zijn de mooie verhalen, die de prins vertelt over de planeet waar hij woont en de andere planeten die hij bezoekt. Heel subtiel door Astrid Lindgren worden, vooral wat betreft Kruimel Leeuwenhart (ikfiguur) ontwaakt na zijn dood volwassenen, onder andere gezagsverhoudingen, in het paradijs Nangijala, menselijke relaties en waar zijn grote broer solidariteit, kameraadschap Jonathan op hem wacht. en eenzaamheid, in een Ze zijn dolgelukkig samen, maar als blijkt dat Nangijala wat lakonieke stijl aan de kaak gesteld, versterkt bedreigd wordt door de door ‘naïeve’ illustraties tiran Tengil, gaan de broers van de schrijver zelf. Dit in de gevaarlijke strijd met 1943 geschreven klassieke hem aan om hun paradijs te redden. De lezer zit dicht werkje is vanwege de hoge op de huid van Kruimel, die opvattingen van menselijke zich ontwikkelt van bang, waarden ook voor deze onzeker jongetje tot dappere tijd nog steeds van belang. verlosser. Voor de jonge lezer Vanwege het heimwee van is dit een avonturenverhaal, de auteur naar de kindertijd met name door de lichte, zal dit boekje volwassenen toegankelijke toon. De zware aanspreken, evenals thematiek zorgt voor een kinderen die oog hebben voor diepere laag die het boek ook symbolische waarden in het geschikt maakt voor oudere verhaal. (voor)lezers.

De gebroeders Leeuwenhart

Alleen op de wereld door Hector Malot Op achtjarige leeftijd ontdekt Rémi (de ik-figuur) dat moeder Barberin niet zijn biologische moeder

8

Alle verhalen van Kikker en Pad

door Arnold Lobel De twintig verhalen zijn verdeeld in vier hoofdstukken, die alle betrekking hebben op een seizoen. De avonturen van Kikker en Pad worden op een leuke, humoristische en soms ontroerende manier verteld. Ze zijn gedrukt in een grote letter, korte zinnen en zonder moeilijke woorden, waardoor ze plezierig te lezen en voor te lezen zijn. Het boek bevat vele illustraties. Voor kinderen vanaf vier jaar een aanrader,, waarbij ook de voorlezende volwassene zal genieten van de fijngevoelige humor.

Kuifje in Tibet

door Herge Uit 1960 daterend twintigste avontuur van Kuifje, waarin verslag gedaan wordt van een edelmoedige reddingsexpeditie van Kuifjes vriend Tchang in Tibet. Een tamelijk serieuze en soms wat sentimentele episode, die sporen verraadt van een gedegen documentatie.

De brief voor de koning

door Tonke Dragt Tot ridder geslagen worden is een grote eer, maar Tiuri bewijst een ridder te zijn ook zonder ridderslag: bij een verzoek om hulp neemt hij een moeilijke opdracht aan en volbrengt die na een gevaarlijke tocht. Dit ridderepos met motieven uit

de Keltische en Germaanse sagenwereld gaat niet slechts over helden en schurken, maar ook over mensen met goede en kwade kanten. De beeldende stijl en de zwartwittekeningen van de schrijfster maken er een boeiend geheel van. Een klassiek jeugdboek.

De geheime tuin

door Frances Hodgson Burnett Het klassieke verhaal (1911) over Mary, die na de dood van haar ouders van India naar Engeland verhuist om bij haar oom te gaan wonen, heeft nog niets in kracht afgenomen. Mary is een onuitstaanbaar en vervelend meisje en haar neefje, dat totdat Mary hem ontdekte altijd in zijn kamer verbleef omdat hij ziekelijk was, is al net zo vervelend en onuitstaanbaar als zij. Zij sluiten vriendschap met een jongen die bijna een is met de natuur en brengen de tuin, die tien jaar afgesloten was, weer tot leven. Van vervelende ziekelijke kinderen veranderen Mary en haar neefje in gezonde en vrolijke kinderen en de eens zo verwaarloosde tuin komt gelijk met hen weer tot leven.

Alice in Wonderland

door Lewis Carroll Alice is een eigenwijs meisje dat in allerlei avonturen belandt. Als ze koekjes eet groeit ze of wordt juist heel klein. Ze ontmoet diverse vreemde wezens, zoals de Maartse Haas, de Hoedenmaker en de grijnzende kat. Ook krijgt ze te maken met de boosaardige koningin.

Eerste liefde Natuurlijke verwantschap

gestuurd. Omdat het toch bijna kerstvakantie is, door I.S. Turgenev besluit hij een paar dagen Beroemd verhaal van alleen in New York door deze Russische schrijver te brengen. Holden is vol (1818-1883). Wladimir, een kritiek op de schijnwereld jongen van zestien, brengt door J.W. von Goethe van de volwassenen, maar de zomer met zijn ouders De roman gaat over het tegelijkertijd doet hij door op het platteland. Hij huwelijk van een rijke, een vergeefse poging die wordt door een jonge vrouw, losbandige baron, Eduard volwassenen te imiteren. ‘s Zinaïda, geïntroduceerd geheten, en zijn vrouw Nachts bezoekt hij stiekem in het kringetje van haar Charlotte. Deze twee mensen, zijn ouderlijk huis om met aanbidders. Ze speelt al in het bezit van volwassen zijn zusje te praten, de enige spelletjes met hen, letterlijk kinderen, groeien langzaam van wie hij echt zegt te en figuurlijk. Als de vrouw uit elkaar; de oude (echt) houden. Hij stort geestelijk na enige tijd zelf verliefd verbintenis wordt ontbonden helemaal in, komt in een wordt, is de jongen natuurlijk ten gunste van een nieuwe, tehuis terecht en vertelt na jaloers, zonder te weten sterkere aantrekkingskracht zijn herstel over die twee op wie. Na een tijdje komt (in de chemie: dramatische dagen in New Wladimir tot de schokkende Wahlverwandtschaften). York. De titel is een regel uit ontdekking dat zijn vader de Noch de natuur, noch de een gedicht die door Holden minnaar is. Desondanks blijft moraal laten met zich verkeerd wordt begrepen. Hij hij zijn vader vereren. Deze spotten en in het door wil kinderen tegenhouden verwerkelijkt, zonder aan hartstochten opgezweepte die in een afgrond dreigen de spelletjes mee te doen, leven ontstaat een te vallen, maar beseft uiteindelijk de droom van conflictsituatie, die net als uiteindelijk dat hij ernaar zijn zoon: een relatie met bij ‘Die Leiden des jungen verlangt zelf gered te worden. Zinaïda. Werther’ tragisch eindigt. Het verhaal wordt verteld door Holden zelf, en zijn tegelijk stoere en kwetsbare toon zal ook hedendaagse zestienjarigen aanspreken.

Madame Bovary

door Gustav Flaubert De roman over de vrouw van een goedaardige plattelandsdokter die door haar romantische fantasieën en haar schrale leven tot uitspattingen en tot zelfmoord wordt gedreven is een klassiek werk uit het 19e-eeuwse realisme. Flaubert levert ingehouden, venijnige kritiek op clichés uit de romantiek en de oppervlakkige beleving van weelde, en op de scheiding tussen het dagelijks bestaan en een verondersteld verheven, gelukzalig universum. Deze kritiek is nog steeds actueel en de ironie van Flaubert blijft effectief, ook daar waar het optimistische vooruitgangsgeloof van de Verlichting het doelwit is.

De blikken trommel

door Günter Grass Klassiek meesterwerk waarmee Nobelprijswinnaar Grass in 1959 doorbrak. Hoofdpersoon is de trommelende dwerg Oskar Matzerath, die vanuit zijn kikkerperspectief als buitenstaander het leven in het Derde Rijk en de eerste jaren na de oorlog in de Bondsrepubliek observeert en van commentaar voorziet. Ondanks het barokke taalgebruik een van de meest gelezen naoorlogse Duitse romans.

De vanger in het koren door J.D. Salinger De klassiek geworden roman over Holden Caulfield, een zestienjarige jongen die van school wordt

Een kamer met uitzicht

door E.M. Foster Aan het begin van de 20e eeuw brengt de jonge en beschermd opgevoede Lucy Honeychurch met haar oudere en saaie nicht Charlotte een vakantie door in Florence. Daar ontmoeten ze de vrijdenker Mr. Emerson en zijn zoon George. Lucy wordt daardoor geconfronteerd met opvattingen en ideeën die haar tot dan onbekend waren. Terug in Engeland krijgt ze het moeilijk als ze zich realiseert dat ze van George is gaan houden. E.M. Forster (1879-1970) is een belangrijke Engelse schrijver. Dit is niet zijn beste, maar wel zijn meest lichtvoetige

en leesbare roman. Hij geeft een raak beeld van het Edwardiaanse Engeland, waarin conventies en manieren belangrijker waren dan oprechtheid en echte emoties.

De ontdekking van de hemel

door Harry Mulisch Deze turfdikke Mulisch doet vooral denken aan de intellectuele feuilletons van Thomas Mann (‘De toverberg’, ‘Doctor Faustus’): uiterst leesbaar en hoogst interessant tegelijk. Het is onder veel meer de artistieke verbeelding van het thema dat in ‘De compositie van de wereld’ al studieus werd benaderd: de paradox als het laatste woord in zaken van hoofd en hart. Dat thema is ingenieus doorgecomponeerd in de levensgeschiedenissen van twee vrienden (waarvoor de schaker Donner en Mulisch zelf duidelijk model stonden) en de manipulaties van die levens door enkele engelen. Deze engelen zijn ontsteld door de technische almacht van de mens in leven (genetica) en dood (Auschwitz) en willen het verbond tussen God en mens ongedaan maken. De 65 hoofdstukken zijn gesteld in opvallend soepel en verzorgd Nederlands en geven een spectaculair panorama van de preoccupaties en stilistische vaardigheden van deze duivelskunstenaar.

9

De passie van Rudolf van Lierop: Vrijeschoolonderwijs

Ambassadeur van de vrijeschool worden met Jan Alfrink

leeftijd: 61 jaar, vader van Emiel 34 jaar, Michelle (31 jaar) en Boudewijn (29 jaar) beroep: Schoolleider/ directeur Rudolf Steiner College Rotterdam, Sinds 19 jaar verbonden aan de school. Kunt u een paar woorden noemen die u typeren? Ik ben een zonnig en optimistisch mens. Nu ik over de grens van zestig levensjaren ben gegaan, komt natuurlijk de leeftijd van mijn pensionering dichterbij. De komende vier jaren zal ik meer gaan nadenken over de vraag hoe mijn opvolging geregeld gaat worden. Maar ook: ‘Wat ga ik zelf hierna doen?’ Mijn intentie is om die vier jaren vol te maken, waarbij ik ervan uitga dat ik de opening van een nieuw schoolgebouw meemaak.

Waar denkt u aan bij het woord passie? Bij passie denk ik aan datgene waar ik helemaal warm voor loop.

Wat is uw passie? Mijn passie is het vrijeschoolonderwijs. Ik ben zo eigenwijs om te zeggen dat het vrijeschool -onderwijs echt het beste onderwijs is. De gedachten en uitgangspunten van Rudolf Steiner zijn in deze tijd misschien wel actueler dan ooit. In ons onderwijs staan we niet alleen stil bij het aanleren van vaardigheden en kennis, maar proberen we met jonge mensen te ontdekken wat hun talenten zijn. We bieden brede ontwikkelingsmogelijkheden, zodat leerlingen uiteindelijk vrije mensen worden, die geëngageerd in het leven durven staan. In de huidige maatschappij en wereldbeschouwing voert de materialistische en wetenschappelijke benadering de boventoon. Wat niet gemeten of getoetst kan worden, telt niet mee. Ik denk dat je tekortschiet in je

10 — mijn passie

benadering als je alleen maar bezig bent met prestaties. Je laat dan eigenlijk het meest wezenlijke aspect liggen; het leven zelf! Daarnaast ervaar ik persoonlijk dat we daarbij geholpen worden vanuit de geestelijke wereld. We hoeven niet alles alleen te doen, we vinden engelen of geestelijke wezens op onze weg, die zich met ons verbinden, kracht geven en de weg wijzen. Dat maakt dit onderwijs ook bijzonder, de vrijeschoolbeweging wereldwijd helpt ons te putten uit die rijke geestelijke wereld.

Waar komt die passie vandaan? Wonend in Zutphen, gingen mijn kinderen bijna als vanzelfsprekend naar de vrijeschool. Als ouders raakten wij meer en meer betrokken bij dit onderwijs en maakten we niet alleen kennis met de antroposofie maar werd het een ervaring van binnenuit. Op een gegeven moment belandden we in Gouda. De oudste twee kinderen maakten de bovenbouw in Den Haag af en de jongste koos voor Rotterdam. Ik werkte in die tijd bij een financieel- en- organisatieadviesbureau voor het kleinbedrijf, toen mijn vrouw mij wees op een vacature voor een docent economie aan het Rudolf Steiner College. Dat is nu 19 jaar geleden. Ik liet de advertentie liggen en dacht: ‘Als dit mijn baan is, zal dat ook zo lopen.’ Na de sluitingsdatum reageerde ik en de vacature was nog niet vervuld. Binnen twee dagen was het rond en begon ik op mijn huidige werkplek, waar ik mijn passie voor het vrijeschoolonderwijs handen en voeten kon geven. Na een jaar werd ik gevraagd

me meer met financiën bezig te houden en weer een jaar later ook met personeelszaken. Zo kwam ik in de schoolleiding terecht. De schoolleiding bestaat nu overigens naast de schoolleider/ directeur uit Caroline Berkhout voor de personele zaken en Peter Scholtes voor de bedrijfsvoering.

Herkent u die passie bij anderen? O ja, zeker, bij het college, maar ook bij de mensen die het onderwijs ondersteunen. Het is een hechte, betrokken groep mensen. Ik ervaar het vaak als we op dondermiddag aan het begin van de pedagogische vergadering in een kring bij elkaar staan en een spreuk opzeggen. Je ervaart dan vaak die bedding van gemeenschapszin van waaruit de individuele leerkrachten hun kracht kunnen putten om hun werk te doen. Ook voor leerlingen willen we die bedding zijn. Je moet daar wel aan blijven werken, het is er niet vanzelfsprekend. Je moet soms bewust die geestelijke ruimte ook opzoeken en ervaren.

Heeft u een levensmotto dat te maken heeft met uw passie? Op vanaf mijn elfde jaar kwam ik een zin tegen in een avonturenboek van mijn grote broer: ‘Problemen zijn waandenkbeelden, die men zelf creëert door verkeerd te denken’. Die zin heeft mij nooit meer losgelaten en ik ken inderdaad weinig problemen die niet oplosbaar zijn. Dat geeft veel ruimte voor mijn passie! Door: Marga Baas Rudolf Steinerschool

29 oktober hield Jan Alfrink op de Vrije school Vredehof in Rotterdam een lezing, die moet aanzetten tot ambassadeurschap van het vrijeschoolonderwijs. Door: Daphne Rijnders Vrijeschool Vredehof

Ongeveer 30 (groot)ouders, leerkrachten en toekomstige ouders vulden om 20.00 uur de euritmiezaal aan de Vredehofweg om ambassadeur te worden van het vrijeschoolonderwijs. Jan Alfrink sprak allereerst over zijn eigen ervaring met zijn ouders, waarna hij overging tot de antroposofie. De stemming was gezet, want aan het gelach werd duidelijk dat de anekdotes zeer herkenbaar waren. Daarna nam Jan twee specifieke vrijeschoolonderwerpen onder de loep: de jaarfeesten en de lesstof als ontwikkelstof. Deze werden uitgediept, zodat wij de betekenis voor onze kinderen konden herkennen en uiteindelijk navertellen. Na de pauze hebben we onder meer gediscussieerd over talrijke onderwerpen die te maken hebben met het vrijeschoolonderwijs. Het was te snel 22.00 uur, want een aantal vragen bleef liggen. Bijvoorbeeld hoe het vrijeschoolonderwijs aankijkt tegen de CITO-toets aan? Jan Alfrink pakt dit onderwerp (en nog meer….) graag een volgende avond op, wanneer hij weer spreekt bij één van de scholen van de Stichting Vrije Scholen Regio Rotterdam. Nieuwsgierig geworden of wil je graag (nog) een keer een lezing bijwonen? Er is al een avond gepland op 30 maart 2010 in Krimpen aan de IJssel. Via het adres: vrijeschoolambassadeur@hotmail. com kunnen geïnterresseerden zich alvast aanmelden. Deze uitnodiging is bedoeld voor een breed publiek van (groot)ouders, leerkrachten en belangstellenden van de vier vrijescholen van de Stichting Vrije Scholen Regio Rotterdam.

Jan Alfrink om het ambassadeurschap vorm te geven. Daphne Rijnders licht het ontstaan toe. ‘Tijdens de vergadering van de gemeenschappelijke medezeggenschapsraad spraken we over het beeld van de vrijeschool, zoals dat in de media wordt neergezet. De aanleiding was een negatief artikel over het onderwijs in het NRC. Onze ervaring was dat onze directe omgeving na het verschijnen van zo’n artikel onmiddellijk vragen gaat stellen over de vrijeschool. Want jij ben immers zo’n ouder die zijn kinderen naar zo’n school stuurt. En voor je het weet schiet je in de verdediging. Terwijl je dat niet wilt, want je bent tevreden over de keuze voor de school. En zo is het idee geboren dat wij graag over het vrijeschoolonderwijs willen vertellen zonder de verdediging in te gaan. Dat resulteerde in de ambassadeursavonden.

Want jij ben immers zo’n ouder die zijn kinderen naar zo’n school stuurt. En voor je het weet, schiet je in de verdediging. Het doel van de avond is dat we voldoende woorden krijgen om op onze eigen wijze, krachtig, te zeggen wat de waarden van het vrijeschoolonderwijs zijn. En op die momenten, tijdens een verjaardag, bij de vereniging, op familiefeestjes, dat we over deze waarden vertellen zijn we allemaal ambassadeur van de vrijeschool.’

Hoe is dit initiatief ontstaan? Het idee voor het organiseren van de avonden om ambassadeur te worden van het vrijeschoolonderwijs onstond tijdens een vergadering van de gemeenschappelijke medezeggenschapsraad (GMR). Daarop namen Martin Troost (ouder Vrije school Hoeksche Waard), Ronald Hordijk (ouder Vrije school Krimpen a/d IJssel) en Daphne Rijnders (ouder Vrije school Vredehof ) contact op met

11

column van de bovenbouw

Uitspraken van bovenbouwleraren De leerlingen hebben het niet altijd gemakkelijk. Leraren doen namelijk wel eens aparte uitspraken. Meneer Uludag (wiskunde), toen een leerling naar zijn voornaam vroeg: ‘Meneer, hoe heet u eigenlijk met uw voornaam?’ Hij antwoordde: ‘Meneer’ en liep glimlachend weg. Mevrouw Rozendaal (Nederlands): ‘Als ik hier ben, dan weet je dat ik daar zit.’ (over haar lokaal in de IJsclubstraat).

Vliertje ziet in juffies tuin een hortensia en zegt: Die attentia die ga ik later niet kopen hoor, hij is in de winter maar saai. Ik wil een rose of blauwe en geen attentia met niet kleurige bloemen.

Mikai is te druk aan het spelen met een vriendje, waarop ik ineens zeg: ‘Tjongejonge zeg, wat zijn jullie een stelletje druktemakers, doe eens even rustig’. Mikai zet daarop zijn handen in zijn zij en en zegt ineens heel boos: ‘Wat zeg jij nou tegen ons? Stelletje? Zo,dat ga ik tegen mijn papa zeggen hoor!’ Het was vrij koud buiten en moeder en dochter waren aan het fietsen. Door de kou kreeg dochter tranen in haar ogen. Verontwaardigd reageerde ze met: ‘Mam ik heb ergens zeer, maar ik weet nog niet waar.’ Kind: ‘Juf, mijn handen zijn zo koud!’ Juf: ‘Dan doe je ze even in je jaszak, lekker warm.’ Kind: ‘Nee, dat kan niet want daar zitten mijn handschoenen al in.’

Begon ik jaren geleden met columnachtige bijdragen, gaandeweg werden het artikelen. De kracht van een column ligt in het kort en bondig actuele zaken aan de orde stellen. In een artikel kun je spelend met taal en inhoud mijmeren over een thema en dat van verschillende kanten belichten, diepgang proberen te bereiken. De Seizoener maakte plaats voor Vrij geestig en daarmee kreeg ik de vraag om voortaan een maximum van 300 woorden aan te houden. Oeps, een forse beknotting van mijn vrijgeestige schrijverschap. Moet ik net als leerlingen bij hun eindexamen gaan tellen of het aantal woorden het voorgeschreven maximum niet overschrijdt? Als ik eenmaal de geest krijg, is het moeilijk om me te beperken. Ik ben iemand die soms veel woorden nodig heeft, mijn schrijverschap kent zo zijn beperkingen. Anderzijds ook een uitdaging: welke woorden doen er echt toe, wat wil ik eigenlijk zeggen, schrijf ik voor de lezer of om mezelf genoegdoening te schenken? Beleef ik het als een inperking of juist als een mogelijkheid om in dat kader maximaal te presteren? Kan ik mijn vrijheid behouden om te zeggen wat ik zeggen wil? Met soortgelijke vragen zijn vrijescholen bezig als het over het kader van de overheid gaat. Het is voor mij nog steeds wennen: vrijescholen in plaats van Vrije School. Vrij (van overheidsbemoeienis) was het al niet meer en dat lijkt zo ook in de naam te worden uitgedrukt. We maken deel uit van de Vrije School Zuid-Holland maar we zijn een vrijeschool. Als soort zijn we blijkbaar gebonden. Nog vrij onbekend, want mijn spellingscontroleur geeft een foutmelding en stelt rijschool voor. Maar we worden blijkbaar (h)erkend als soort. En hoewel we meer reguliere trekjes krijgen is het aan ons om onze eigenheid vorm te geven. Dat roept bij mij de vraag op hoe u als lezer die eigenheid ervaart. Wat is voor jullie het wezenlijke van de vrijeschool? Waarvoor zouden we de barricaden op moeten als ons dat ontnomen wordt? Tip voor de redactie: een rubriek voor ingezonden reacties. Of vanwege de ruimte: de meest bijzondere reactie van het seizoen.

Paul Peeters Rudolf Steiner College

14

15

Beeld: Gido Cuppens, klas 12

Quinten (7 jaar) had zijn schoentje in de open haard gezet en tijdens het zingen gaf ik hem voor de zoveelste keer zijn bekertje water en zei ‘nu opdrinken’! De volgende ochtend bleek tot ons beider schrik, dat er geen cadeautje in zijn schoen zat! En... zijn bekertje water stond nog vol naast zijn schoen in de openhaard. Quinten keek een bedenkelijk en zei toen; ‘Oh, ik snap het al, ik had mijn water toch maar beter wel op kunnen drinken!’ De volgende dag mocht hij het weer proberen en zat dit keer met een volle literfles water, uit volle borst sinterklaasliedjes te zingen. In zijn schoen zat een verlanglijstje met de volgende tekst: ‘Lieve sinteklaas, ik vint u hil lief en wil graag een wie vor mijnzelf en een hitento des, ook voor mijnzelf. groeten Quinten’.

Vrije School of anders vrijeschool?

Wat he

b je no

dig

zout keuken ezout grof ze las groot g otjes lazen p el g e n o sch theelep ater warm w ten etiket pen en p je de

waaro n sultate groeire houdt bij

papier

ater. t met warm w lf e h e d t to s pgelost is. gla r totdat het o Vul het grote o o d t u zo l e p eele l bij. pneemt. Roer er een th uwe theelepe n zout meer o ie e n e g n r e e te r a e w e t w e Doe er dan oor totdat h tum en zolang mee d t e n r ie h tje op met da t a ke a ti e in e Je g kl n n plak er ee k de andere glazen potje e Je kunt nu oo . n n e e zo e in d r in ve o k dag op an ater r. Noteer elke p de vensterb e o g t Giet het zoutw n e la h t ts e Z ie t. g b o ebruikt he aan, liefst n welk zout je g t een week st e h t a La . n e ss zoutsoort oplo . at er gebeurd w a m e  tussen je sch en te zien zijn ill ch rs ve r e f of kleur. o onderzoeken rbeeld in vorm te o vo m ij o b k , u n le e k rt o o dan niet tso Het is o mdat de zon chillende zou o rs t, a ve a e g  d r n e g va a n it, waar je r tr de kristalle verwarming u jd in de winte e ri d st n d e ve o w b e e d t kj a een warm ple Het kan zijn d . Probeer dan is g e o n e g warm t staat. iet op de toch Gewoon experiment n iets gebeurt. r e t a rd o vo et een tijdje bloeit. soms duurt h : p o l e sn lles groeit en a te e t o h n e jk ki Geef nie elke dag even an een klont neerzetten en daar groeit d , n e g n a h r te de spijker wa ig dat je aan r in het zoute d o ke n ij je sp d n a e ra e d k op de rt Je kunt oo heb je een ko Dit takje leg je ter. r . o e o kj rv ta ie n H e . e n n a kristallen a ak je vast aa nu in het wa ijker bungelt dere kant ma n sp a t e e D m t. je p d o o a kn t dra Een lazen pot. He ot niet raken. p e d rand van je g n va m e g de bod De spijker ma tkristal wordt prachtige zou boren. na een tijd ge ijk ook zelf kun je natuurl jd ti n e ss tu e ven kun je In d pen en hierbo ip kn n lle ta is ook kr akkelijk je ze zien hoe gem nen. zelf kunt teke

kozijnen serres dakkapellen badkamers

Pabo Hogeschool Helicon, méér dan gewoon een pabo

tafels wandmeubels kasten keukens

We werken veel met natuurlijke materialen, massieve houtsoorten en bamboe

www.timmerbedrijf.org 06-50 230 931 [email protected]

Toen ik als stagiair voor een klas met jonge kinderen stond en vroeg wat ze later wilden worden, hoorde ik naast piloot, brandweer en pappa, heel vaak juf of meester. De kinderen zijn kennelijk geïnspireerd geraakt door mijn verschijning voor de klas.

teameffectiviteit in organisaties www.fluxior.com Marijn Weemering FLU003_105x74,25.indd 1

25-11-2009 16:42:28

Beleef Rotterdam met je privé gids NIEUW OP DE EUROMAST: DE DISCOVERY TOUR

COMBINATIEPRIJS VOLWASSENEN ¤ 9,95 KINDEREN ¤ 8,95 De Discovery Tour is een multimedia tour voorzien van (historische) audio- en videofragmenten over Rotterdam. Op een leuke en informele manier geeft de multimedia tour je niet alleen heel veel informatie, maar beleef je Rotterdam alsof je een privé gids hebt! De tour nog leuker maken? Koop dan de 360 graden Panoramakaart. Alleen al voor de prachtige foto met alle highlights van Rotterdam de moeite waard.

Prijzen: Combinatie entree Euromast, Discovery Tour en Panoramakaart volwassenen € 9,95, kinderen € 8,95 Geldig in de maanden juni, juli en augustus.

Los: entree volwassenen € 8,70, kinderen € 5,60 Los: Panoramakaart € 1,50 Los: Discovery Tour volwassenen € 4,00, kinderen € 3,00

EUROMAST HORECA B.V. - PARKHAVEN 20 - 3016 GM ROTTERDAM - 010 436 48 11 - WWW.EUROMAST.NL

Jaarlijks schrijven studenten zich in op een Pabo, met het doel om uiteindelijk voor de klas te gaan staan. Toch stoppen vier van de tien studenten al na het eerste jaar. Waarom? Misschien omdat het romantische beeld van de juf of de meester niet altijd overeenkomt met de werkelijkheid. De realiteit is dat je als leraar voor een klas komt te staan met dertig kinderen die allemaal hun eigen wensen, dromen en willetjes hebben. En vaak zal hun wil niet overeen komen met jouw wil. Maar is dat niet juist prachtig? In een klas kan een toekomstig bakker, dokter of architect zitten, en hopelijk ook een aantal juffies en meesters. Elk kind heeft zijn eigen mogelijkheden en kansen, dat is wat het onderwijs juist zo beweeglijk maakt. Al deze verschillende kinderen hebben hun eigen benadering nodig en daarin is het vrijeschoolonderwijs uniek. Een leraar op de vrijeschool moet meer kunnen dan het geven van onderwijs aan de hand van een leerplan. De leraar moet zelf het onderwijs kunnen ontwerpen, waarbij aan de ene kant het leerplan en aan de andere kant de waargenomen leervragen en de benadering van de verschillende kinderen verwerkt worden. Het kunstzinnige element speelt hierin een essentiële rol.

een film voor zich ziet. Je leert hoe je prachtige bordtekeningen moet maken en hoe je op de befaamde lerarenmanier moet schrijven. Je leert hoe je een canon moet inzetten, de maat moet slaan en hoe je je eigen stem kunt beheersen. En dan komt er een tijd dat dit allemaal in praktijk gebracht mag worden: de stages. Door de jaren heen merk je dat je steeds een stapje verder komt.

Ik beleef een klas kinderen als een spiegel, als je ervoor staat word je je ongelooflijk bewust van jezelf.

Ik beleef een klas kinderen als een spiegel, als je ervoor staat word je je ongelooflijk bewust van jezelf. Wat doe ik met mijn handen? Waarom zeg ik steeds ‘zeg maar’? Het is echter heel erg leuk om te merken dat de kinderen jouw zelfverzekerdheid ook spiegelen. En die zelfverzekerdheid krijg je door simpelweg te oefenen. Door elke keer weer je grens te verleggen en nieuwe uitdagingen aan te gaan. Opeens zie je dan, dat wat je in het eerste jaar van de opleiding onmogelijk leek, wel lukt. Waar je eerst vijf minuten, naar je schoenen starend, een verhaal hebt verteld, verzorg je nu hele lesdagen. Je ziet de kinderen met Je rol als juf of meester wordt anders, zelfvertrouwen een staartdeling doen, als je ieder kind zijn eigen onderwijs een moeilijk driestemmig lied zingen wilt bieden. Dan merk je dat een kind of alle provincies van Nederland meer is dan rekenen, taal of topografie. opnoemen met hoofdsteden. Dat is Een kind heeft ook fantasie, een zin een geluksmoment. Dan wordt voor om te bewegen en de mogelijkheid om mij het romantische beeld van De Juf prachtige kunstwerken te maken. Dit realiteit. is minstens zo belangrijk als het leren waar d of t geschreven moet worden. Door: Wieke van de Hoek derdejaars student Hogeschool Helicon Op de pabo van Hogeschool Helicon zijn wij dagelijks bezig om onderwijs te creëren waarin het gehele kind wordt aangesproken. Om dit kinderen aan te bieden moeten wij als toekomstige leraren natuurlijk al deze verschillende gebieden eerst zelf goed beheersen. Wij moeten kunnen zingen, tekenen, rekenen, schilderen en verhalen vertellen. Je wordt een soort kunstzinnig manusje-van-alles. Je leert een verhaal zo beeldend te vertellen, dat het kind het verhaal als

19

column van de kleuterklas

Nieuwe juniorredactieleden Wat is het toch leuk als je ook de jongere kinderen van onze scholen kunt inspireren om redactielid te worden van Vrij geestig. Dat maakt ons schooltijdschrift toch nog meer ‘van iedereen voor iedereen’. Twee vijfdeklassers uit de klas van ‘juffie’ Janet. Als één van de grootste enthousiastelingen binnen de vrijeschool die ik ken, en ook zeker hierbuiten (wie kent haar niet?) heeft zij ons hier maar mooi aan geholpen. Dank je! Ik stel ze graag aan jullie voor:

Het Belasting-Douane museum Een verslag van Roman Schuring

Ik had me er al lang op verheugd, maar woensdag 18 november 2009 was het zover: we gingen naar het Belasting-Douane museum. Toen ik op school aankwam gingen we direct door naar de metro. Van Prinselaan naar Dijkzicht was de route. Na de rit en een paar minuten lopen, vonden we het museum. Toen we binnen waren, stonden een gids en twee mensen van de douane ons op te wachten. Op het moment dat we allemaal binnen waren en de gids zich had voorgesteld, verdeelde de juf onze groep in tweeën. De ene helft ging het museum in om te speuren en de andere helft ging een filmpje bekijken.

Fleur van der Tholen

Roman Schuring uit klas 5 van de Rudolf Steinerschool. Zij gaan stukjes voor ons schrijven die betrekking hebben op hun eigen klas, de lesstof en de verzetjes, maar hopelijk ook over andere leuke weetjes en gebeurtenissen rondom de Rudolf Steinerschool. Heel fijn. Hier zijn dan hun eerste echte juniorredactiestukjes.

Het filmpje ging over een man en een vrouw die samen op vakantie gingen. Toen ze terug wilden, werden ze aangehouden bij de douane van het vliegveld, omdat ze allemaal slangenleer en een slagtand van een olifant en veel meer van zulke spullen mee hadden. En dat mag niet. Op het moment dat het filmpje was afgelopen, wisselden we van groep, nu gingen wij speuren. We maakten een paar groepjes van twee en elk groepje kreeg een lijstje met vragen. We kwamen langs een piano waar drugs in gezeten had en een boek waarin een pistool zat. Toen we alle vragen gemaakt hadden en iedereen weer bij elkaar was, gingen we terug naar school. HET WAS SUPER!!

Door: Aase Henschien Rudolf Steinerschool Rotterdam Achtergrond foto: Diana Rozendaal

De theeperiode in de vijfde klas Een verslag van Fleur van der Tholen Een paar weken geleden hebben we in de klas de Theeperiode gehad. De periode werd gegeven door een stagiaire: meester Daan. Dit hebben we allemaal geleerd. Thee komt oorspronkelijk uit China. In de landen zoals Japan, Indonesië, ZuidAfrika, Kenia, Malawi en China wordt

20

het geplukt. Dan gaan de geplukte blaadjes naar de fabriek waar het echt thee wordt. Vervolgens gaat de thee met de boot of met het vliegtuig naar landen in Europa, zoals Nederland. Daar word het door de theeproevers geselecteerd en verpakt. En zo komt de thee na zeven weken in ons kopje. Tijdens de periode hebben we toneelstukjes opgevoerd, een theeproeverij gehouden, heel veel thee gedronken en nog veel meer. Het was een leuke, leerzame periode!

De theeperiode Bij de theeperiode leer je over thee, zoals hoe het wordt vervoerd, vroeger was dat met een theeklipper. We moesten ook een tekening maken over: verflensen, rollen, fermenteren, sorteren en het drogen.

Sprakeloos Een vijfjarige kleuter had tijdens het buitenspelen een lelijk woord gezegd tegen een andere kleuter. Deze kwam dat hoogst verontwaardigd melden bij mij. De boosdoener verschanste zich achter de struiken. Nu was het niet de eerste keer dat het gebeurde, dus ik moest er iets mee. Wat? Geen idee! Bij kleuters probeer je immers niet teveel ‘via het hoofd’ te doen. Samen liepen we naar een rustig plekje, zonder iets te zeggen. Ik ging op het bankje zitten. Hij ging naast mij zitten. Ik was nog druk in mijn hoofd bezig.... We keken naar de spelende kinderen. Hij wachtte, ik ook. Hij zuchtte. ‘Eigenlijk wil ik graag weten of jij ook heel mooie woorden kent …. Je mag even daar op het kleine bankje bij de struiken gaan zitten en als je er drie weet… mag je die in mijn oor komen fluisteren ‘. Schuldbewust liep hij onwillig naar het bankje. Het duurde geruime tijd. Hij leek maar wat voor zich uit te staren. Opeens sprong hij van het bankje en kwam naar mij toe. Eerst een diepe zucht… ‘Ik hoop maar dat het goed is..:

We kregen ook een repetitie, nadat we het al een tijdje hadden behandeld. In de theeperiode gingen we ook thee drinken en ruiken. Nadat we dat hadden gedaan, hingen we een slinger in de klas van alle theezakjes die we hadden geroken en geproefd. In ons schrift moesten we ook een eigen winkel en er een eigen naam ervoor verzinnen. Dat hebben we allemaal gedaan in ons aardrijkskundeschrift.

Koningszoon, maneschijn, sterrenlicht! ’ Hij lachte blij toen hij mijn gezicht zag, ik was even sprakeloos. ‘Mag ik nu weer gaan spelen?’ ik knikte en terwijl hij wegholde riep hij nog even ‘Ik zal het niet meer doen! ’

Gimiliano, klas 5

Zonder woorden. Tweede klas, heemkunde, in het voorjaar. Ik had bedacht dat de kinderen zelf een verhaaltje mochten schrijven over ‘Wat het sneeuwklokje vertelt…’ De kinderen waren wel gewend om op zo’n manier mee te denken, hun fantasie te gebruiken. Twee aan twee mochten ze even naar buiten gaan, naar het eerste sneeuwklokje in het tuintje naast ons lokaal. Zonder te praten…. Daar neerknielen en ‘luisteren’. Dan weer terug naar de klas en zonder erover te praten het verhaaltje gaan schrijven. Dat liep gesmeerd. Het was leuk/spannend. Er was echter net een nieuwe jongen in de klas. Hij kwam van een ‘gewone’ school. Toen hij weer binnenkwam zei hij meteen ‘Hij zegt niets! Meteen stond L. op, ‘Ik ga wel even mee juffie. Hij denkt dat hij zo moet luisteren ( handen achter zijn oren ) maar hij moet zo luisteren (handen op zijn hart ).

Francis Teeuw Rudolf Steiner School Rotterdam Foto: hetwinterkoninkje.nl

21

Verlangen om te delen Interview met verhalenvertelster Mary Sue Siegel Zondagmiddag een uur of drie. Gauw grijp ik mijn jas en spring op mijn fiets voor het laatste stukje van het verhalen-festival in Galerie Kralingen. Niets is zo fijn als naar verhalen luisteren op een regenachtige zondagmiddag. En als ik dan ook nog de mogelijkheid heb om vragen te stellen aan een geweldige verhalenvertelster, zoals Mary Sue Siegel, dan wil ik dat graag met jullie delen. Geniet van haar verhaal en haar verlangen om te delen. Door: Amber de Grauw Vrijeschool Vredehof

22

Waar komt jouw passie voor verhalen vandaan? De liefde voor verhalen kreeg ik al toen ik heel jong was. Mijn grootvader ‘grand pa’ Joe kon prachtig vertellen. Hij reed altijd in een cadillac. Af en toe reden mijn broers, mijn zussen en ik met hem mee naar Georgia. Daar reden we dan zo’n vijf dagen over. De radio ging nooit aan, mijn grootvader Joe vertelde ons verhalen, de hele weg lang. Eigenlijk begon het al toen ik een jaar of vier was dat ik wilde optreden. Ik weet nog goed, dat ik kaartjes maakte die ik dan verkocht voor één cent. Ik trok een hele mooie jurk van mijn moeder aan, ontving mijn publiek in onze garage, klom op mijn podium en hief mijn armen op theatrale wijze omhoog. En toen… niets! Het ging niet. Maar wel weet ik nog precies hoe het voelde, en wat ik voelde. Het verlangen om te delen. Oh ja, ik was dol op verhalen. Mijn moeder heeft mij ooit eens verteld dat ik ineens als een soort commando kon zeggen: ‘read the book’, zo graag wilde ik verhalen horen.

Je komt uit Amerika. Vertel eens hoe je in Nederland terecht bent gekomen. Eigenlijk was ik op weg naar New York om daar een groot en beroemd actrice te worden. Terwijl de plannen vorm begonnen te krijgen, kreeg ik een voor mij belangrijke droom… ‘Ga niet naar New York! Ga naar Europa!’ en dat heb ik gedaan. Op een groot schip, net zoals mijn voorouders uit Europa naar Amerika kwamen. Zo maakte ik op de ‘Queen Elizabeth 2’ de reis weer terug. Ik kwam in 1975 als jonge vrouw aan in Frankrijk. Van daaruit ben ik door Europa gaan reizen, en door de liefde ben ik uiteindelijk in Nederland gebleven. Waren het de grote oversteek en het reizen die je passie voor verhalen weer aanwakkerden? Oh nee, ik was daar toen helemaal niet mee bezig. Ik had het veel te druk met sociologie. Dat was wat mij boeide en waar mijn interesse lag. De verhalen kwamen zo’n 15 jaar geleden weer in mijn leven. Een dierbare vriendin vertelde mij

dat in het bibliotheek-theater de verhalenverteller Paul Middelijn een workshop gaf. Zij vond dat ik erheen moest gaan, omdat zij er van overtuigd was dat ik geweldig zou kunnen vertellen. Ik stond niet meteen te springen, ik vond ook dat ik daar met mijn 45 jaar eigenlijk niet meer aan moest beginnen. Mijn vriendin vond dat niet mijn vriendin heeft mij er letterlijk voor de deur afgezet. Ze had gelijk en daar ben ik haar eeuwig dankbaar voor. Je vertelt helende verhalen... Ik ontdekte dat verhalen soms een diepe plek kunnen raken. Soms herkennen mensen een verhaal alsof het speciaal voor hun wordt verteld. Maar ook in mijn eigen leven gebeurden dingen, waardoor ik mijn verhalen op ging schrijven. Ik voelde dat het op mij een helend effect had, omdat ik er troost en vrede in kon vinden. Dat gaf mij een heel fijn gevoel. Hoe weet je nu precies wat iemand nodig heeft. Soms gebeurt het gewoon. Chemie is niet iets wat je kunt forceren, het is er gewoon. Met

helende verhalen weet ik eigenlijk nooit van tevoren welke ik zal vertellen. Ik herinner mij een keer dat ik ineens het verhaal over de dood van mijn moeder vertelde, het was precies de goede plek en het juiste moment om het zwaarste verhaal van mijn leven te vertellen. En als het verhaal dan z’on diepe plek raakt, dan gebeurt er iets! Graag vertel ik ook verhalen over sterke vrouwen. Soms verander ik de stoere held uit een verhaal dan gewoon in een vrouw. Ik kon er als kind zo’n last van hebben dat de koninginnen en prinsessen niet sterk genoeg waren en steeds gered moesten worden hebben. Ik denk ook dat het belangrijk is om bij jonge vrouwen hun kracht wakker te schudden. Net als het voor jonge mannen belangrijk is dat hun zachte kant ook bestaansrecht heeft en dat ze niet voortdurend iedereen hoeven te redden! Is er een verhaal dat je het liefst vertelt? Minstens vier. Een tijdje terug vroeg ik mijzelf dat ook af: ‘wat is mijn

favoriete verhaal?’. Even dacht ik ‘The blue moment’. En toen gebeurde het: letterlijk begonnen de verhalen zich in mijn hoofd te verdedigen. ‘The blue moment’? En ik dan ‘The Eagle’, ik was je eerste verhaal. En ik, ‘The naked truth’, ben zo belangrijk! Eigenlijk zijn mijn verhalen net als dierbare kinderen en kan ik niet zeggen dat ik van één meer hou dan van de ander. Je kunt ze simpelweg niet met elkaar vergelijken. Wel kan ik je vertellen hoe graag ik ze vertel, en hoe ik er mensen mee hoop te inspireren, te verrijken en wakker te schudden. En dat ik wil doen tot ik heel, heel oud ben. Ben je benieuwd geworden naar Mary’s verhaal? Je kunt het nu ook gaan bekijken In de centrale bibliotheek. Op de eersteverdieping liggen de foto van ‘Grandpa’ Joe en haar verhaal in een grote glazen vitrine. Ook kun je haar site bezoeken: www.stories-thatheal.com, maar ga vooral ook naar haar verhalen luisteren. Onder andere bij de verhalenfontein in Galerie Kralingen. www. verhalenfontein.com.

23

Uit- & Thuistips Het meisje met de zwavelstokjes (6+) Xynix Opera De Doelen, 19 december 2009 t/m 2 januari 2010 - Diverse aanvangstijden

Marjolein Bastin – Dicht bij de natuur Noordbrabants museum 's-Hertogenbosch, 19 september 2009 t/m 28 februari 2010 Het is een zonnige septembermorgen. Op het spiegelende oppervlak van de vijver liggen de goudgele bladeren van een waterlelie. Plotseling een blauwe flits: een ijsvogel! Bastin is verrukt door dit beeld en maakt er thuis snel een tekening van. Dit moeten de mensen zien! Het Noordbrabants museum heeft een primeur. In een grote tentoonstelling worden voor het eerst de originele aquarellen van Marjolein Bastin getoond.

Schoonheid van de natuur Marjolein Bastin wordt haar hele leven al gegrepen door de schoonheid van de natuur. En al bijna net zo lang weet ze deze schoonheid te vangen in kleurrijke aquarellen. Composities van bloemen, planten en kleine dieren: vogels, vlinders en insecten, samengebracht in een sfeer van intimiteit. Haar geheim? Diepgaande kennis van de natuur gecombineerd met grote passie en vakmanschap.

Ontroering ‘Liefde is een belangrijke drijfveer om te tekenen. Liefde voor de wereld waarin ik mag zijn, voor de schoonheid van de natuur. Ik ben de doorgever.’ Marjolein Bastin wil de schoonheid van de natuur dichtbij de mensen brengen in de hoop dat die hen ontroert. En dat gebeurt. Van Amerika tot en met Japan zijn de mensen dol op haar tekeningen. De originele aquarellen zijn echter zelden te zien die heeft de kunstenares nooit willen verkopen.

Vera de Muis Speciaal voor kinderen is er een zaal ingericht over Vera de Muis, een populaire creatie van Marjolein Bastin. Er staan kasten vol verzamelingen van Vera en er hangen meer dan 30 originele Vera de Muis-tekeningen. Genoeg inspiratie om zelf te gaan tekenen.

Het meisje met de zwavelstokjes is een van de beroemdste sprookjes van Hans Christian Andersen. Terwijl iedereen binnen lekker warm van zijn kerstmaaltijd zit te genieten, moet een klein meisje van haar stiefvader op straat lucifers verkopen. Dan ontmoet ze de vriendelijke Sneeuwman. Naar het beroemde verhaal van Hans Christian Andersen.

The Art of Fashion Installing Allusions Museum Boijmans van Beuningen 19 september 2009 t/m 10 januari 2010 Museum Boijmans Van Beuningen , verkent dit najaar de grenzen van de mode. Hedendaagse mode-ontwerpers werken steeds vaker met installaties, performances en sculpturale ontwerpen en beïnvloeden op hun beurt de kunstwereld. The Art of Fashion brengt het spanningsveld tussen mode en kunst voor het eerst in beeld. In de kerstvakantie kun je elke doordeweekse dag een rondleiding volgen met het hele gezin over de tentoonstelling The Art of Fashion. De rondleidingen worden gegeven op: 22, 23, 24, 29, 30 en 31 december. Deelname is gratis, reserveren is niet mogelijk. U kunt op de dag van de rondleiding een plaatsbewijs ophalen bij de informatiebalie. Vol is vol.

Thuistips Monique Besten

Rudolf Steiner College

Amber en ik waren op een koude dag heerlijk aan het googelen en kwamen toen een website tegen waar iemand prachtige kunst maakt met kauwgom, memoblaadjes en dan nog maar niks verklappen over haar fotografie.

Zie ook: www.rudolfsteinercollege.nl - Woensdag 6 januari 7.45 uur Offerhandeling - 8/9/10 januari Eindpresentaties klas 12v6 - 15/16/17 januari Eindpresentaties klas 12h5a Ook nieuwsgierig naar deze - 22/23/24 januari kauwgomwereld? Kijk dan op: Eindpresentaties klas 12h5b moniqueintussenland.blogspot.com of - Zaterdag 30 januari 10.00 - 15.00 uur op haar website: www.moniquebesten. Open Dag nl/home.html - Woensdag 17 februari 7.45 uur Offerhandeling - Dinsdag 2 maart Kooruitvoering

Grote Lemniscaat Opruimingsmarkt Uitgeverij Lemniscaat houdt samen met de Rotterdamse Boekverkopers voor de 11e keer een opruimingsmarkt van lichtbeschadigde boeken. Een ideale manier om voordelig mooie boeken voor uw kinderen aan te schaffen. Wat: Lichtbeschadigde boeken vanaf € 2,50 Waar: Hal van de Centrale Bibliotheek, Hoogstraat 110 in Rotterdam Wanneer: zaterdag 6 februari 2010 vanaf 10.00 uur

- Zaterdag 27 maart 2010 te Rotterdam Hens Initiatieven presenteert Fris, helder, bruikbaar en inspirerend: Studiedag Kind & ik en de morele ontwikkeling. Voor ouders, leerkrachten, hulpverleners en allen die betrokken zijn bij de opvoeding van het kind van 0-18 jaar. Met medewerking van o.a. Christie AmonsLievegoed, Jeanne Meijs, Marcel de Leuw, Anneke Maissan, Tonnie Brounts en vele anderen. Zet het in de agenda want het wordt weer een bijzondere dag! Voor meer info: www.hensinitiatieven.nl

Rudolf Steiner School Rotterdam - Zaterdag 9 januari Driekoningenspel - Zaterdag 6 februari 9.30 - 10.30 uur Open Dag

Vrije School Vredehof - Zaterdag 6 februari 10.00 - 12.00 uur Open Dag

24

25

Salszburger Kammerchor von Trapp

Familie von Trapp gaf concert op de Haagse Vrije school! Een warme kerstvertelling Samenstelling: Jan van Bergen en Henegouwen Vrije School Vredehof

Dit artikel is gebaseerd op de volgende artikelen:

De kersttijd is een tijd vol tradities. Het Kerstspel en The Sound of Music zijn daarin terugkerende vaste waarden. Ik ben fan vanaf het moment dat ik de film als tienjarige jongen voor de eerste maal zag. Het was in de grote zaal van Kunstmin in Dordrecht. De enorme zaal vol barokke tierelantijntjes droeg onmiskenbaar bij aan de sfeer. Dichterbij Salzburg kon je in Nederland onmogelijk komen. In de pauze kreeg ik een flesje limonade in de foyer, die verdacht veel leek op de theekoepel die ik net daarvoor in de film had gezien.

- Salszburger Kammerchor von Trapp, schrijver onbekend, Vrije Opvoedkunst, 6e jaargang, januari 1938. - Bankiers van het verzet, interview met Ernestine Ingen Housz-Menten door Renske Heddema, De Volkskrant, 29 november 1997. - Zingende familie Von Trapp dook onder in Nederland, ANP-bericht, De Volkskrant 12 maart 2007 - Von Trapps zongen in Den Haag musical Sound of Music, door Henk van Gelder, NRC Handelsblad, 5 september 2008

26

Vorig jaar september schreef Henk van Gelder een artikel in NRC Handelsblad over de tournee die de familie von Trapp in 1937 maakte. In het jaar voorafgaande aan hun vlucht voor de nazi’s uit Oostenrijk traden zij op in verschillende Europese steden, waaronder Den Haag. Van Gelder begint zijn stuk als volgt: ‘Maria von Trapp en haar zeven

zingende stiefkinderen bleven maar even. Slechts één uitvoering van het Salzburger Kammerchor Trapp, riep de advertentie. Het concert vond op woensdag 15 december 1937 plaats in concertzaal Diligentia in Den Haag. En het was een groot succes. Al wat we horen, is eerlijk, eenvoudig, onopgesmukt en waar’, schreef de muziekcriticus van het Haagse dagblad Het Vaderland. ‘Verder is de Trapp-familie, die model stond voor de musical The Sound of Music, nooit in Nederland geweest’. In zijn stuk maakt Van Gelder geen melding van het optreden dat de familie von Trapp gaf voor de leerlingen van de Haagse vrijeschool, waarschijnlijk op de ochtend voorafgaande aan het concert in Diligentia. In een oud nummer van Vrije Opvoedkunst uit januari 1938 vond ik dit verslag van een onbekende auteur. Het stukje is zo mooi dat ik het letterlijk – woord voor woord en in oude spelling – overneem.

Door vriendelijke bemiddeling had de Vrije School het voorrecht dat dit koor voor haar optrad. Het koor bestaat uit Frau von Trapp, haar vier dochters en twee zoons, en wordt gedirigeerd door Dr. Wassner. Het werd een avond van blij genot, van een heel zuiver en muzikaal beleven, waarvoor de aanwezigen met een hartelijk applaus dankten, – een dank, die ook door bouquetjes anjers in de Oostenrijksche kleuren, rood en wit, tot uiting werd gebracht. Na afloop van het concert was er nog een gezellig samenzijn in de leeraarskamer, en daar ontstond het vriendelijke voorstel om nog eens een keer voor de Vrije Scholieren te zingen. Woensdagmorgen vond dit plaats. Vol bewondering werd gekeken naar de alleraardigste nationale dracht, – muisstil werd het in de zaal toen het dirigeerstokje geheven werd, en weldra de eerste toonen weerklonken van het Kerstlied: ‘Es ist ein Reis entsprungen’. Ook werden enkele nummers blokfluit ten gehoore gebracht, – de lagere klassen, die deze kunst beoefenen, luisterden gespannen, en keken vol ontzag naar de groote bas-blokfluit. Na een humoristisch liedje kwam een kleine Vrije Scholier naar voren en bood een fraaie ruiker rose anjers aan Frau von Trapp aan. Mr. Menten, die het concert met enkele woorden geopend had, dankte het koor nu hartelijk en wees hen erop dat zij voor een gehoor van concurrenten in de zang- en fluitkunst gemusiceerd hadden! De Vrije Scholieren wilden nu graag hun dank toonen voor het genotene en weldra schalde het lied uit driehonderd enthousiaste kelen: ‘Wij strijden, wij strijden tegen de draak...’ Nu applaudiseerde men vanaf het podium, – en hiermede was toen het concert afgeloopen. De belangstelling der leerlingen richtte zich nu op het vertrek der gasten. Toen de auto’s wegreden werden ze nogmaals hartelijk toegejuicht door vele scholieren, die allen met verlangen uitzien naar de terugkeer van het koor in het voorjaar, en een stille hoop koesteren, dat wij ze dan nogmaals in de school zullen mogen hooren. ‘Dan zingen we ze drie liederen toe, juf!’ Wij twijfelen er nu niet aan of ook de familie von Trapp zal zich op dit weerzien verheugen!

De genoemde Mr. Menten is Emile Menten – geen familie van de ‘foute’ Pieter Menten –. De Mentens woonden op het buiten Haege Weyde in Warmond en stonden ook wel bekend als de bankiers van het verzet. Het waren vermogende antroposofen, bevriend met het koninklijk huis en grondleggers van de eerste vrijeschool in Den Haag. Emile Menten werd in de oorlog door de nazi’s opgepakt en zat anderhalf jaar vast; zijn vrouw Ernestine runde het gezin van vijf kinderen, een vrij schooltje aan huis (de school in Den Haag was door de Duitsers gesloten) en een huishouding vol onderduikers. Onder hen Bernard Lievegoed en Cornelis Jakob van der Klaauw, de grootvader van Toos van der Klaauw die nu lerares wiskunde is op het Rudolf Steiner College. Emile en Ernestine Menten hadden de familie von Trapp leren kennen tijdens de Salzburger Festspiele, waar de Europese happy few van die dagen elkaar trof. In De Volkskrant van 29 november 1997 wordt dochter Ernestine Ingen Housz-Menten (dan 70 jaar) door Renske Heddema geïnterviewd. Zij vertelt ondermeer over haar jeugd in Warmond en over de familie von Trapp. Na de Anschluss in 1938 zagen de Von Trapps zich genoodzaakt te vluchten. Vader Emile Menten, die samen met Prinses Juliana in het Crisiscomité zat, liet de familie von Trapp overkomen naar Nederland. ‘Dat van die vlucht over de bergen, de slotscène van de film, dat ging een beetje anders, maar ze ontkwamen in ieder geval.’ De

familie werd ondergebracht in het vakantiehuisje van de Mentens in Loenen op de Veluwe. Erestine Ingen Housz-Menten laat me (Renske Heddema) foto’s zien van meisjes in dirndls en jongens in lederhosen, die door een Hollands coulisselandschap stappen. ‘Ze zongen in hotels op de Veluwe en voor de vrijeschool’.

met name de adventstijd, het was echt zoals in de film: ze zongen in klederdracht en deden spelletjes in de kring. Dat maakte op mij en mijn zusjes een ongelooflijke indruk, vooral de jongens von Trapp. Ik

was elf en dodelijk verliefd op de tweede zoon. We zongen volksliedjes, kerstliedjes in alle talen, de kaarsjes brandden, het was een glorie als ze er waren.’ De Von Trapps gingen later naar Amerika, waar ze overigens niet zomaar werden toegelaten. De familie werd teruggestuurd naar Ellis Island, het beruchte voorportaal van de Nieuwe Wereld, waar menig immigrant zijn hoop zag vervliegen, het Vrijheidsbeeld in zicht. Opnieuw werden de Von Trapps opgevangen in Warmond. Een tweede oversteek was succesvoller. Na dit interview doken de Von Trapps op 12 maart 2007 nogmaals op in de kolommen van De Volkskrant. In een ANP-bericht onder de titel: ‘Zingende familie von Trapp dook

onder in Nederland’. Schrijfster Miep Smitsloo had bij het onderzoek voor haar boek Het Tolhuysch ontdekt dat de Von Trapps na hun vlucht uit Oostenrijk op het tegenovergelegen buiten Haege Weyde onderdak hadden gevonden bij de familie Menten. Nieuws dat gek genoeg tien jaar eerder al in die krant had gestaan. En dat NRC-journalist Henk van Gelder kennelijk De Volkskrant niet leest, dat kun je hem niet kwalijk nemen.

‘Er werden tourneetjes georganiseerd, ze moesten er tenslotte van leven.’ Mevrouw Housz-Menten vertelt verder: ‘In de winter zaten ze bij ons thuis in Warmond. Ik herinner me

27

Een witte witte Kerst Kerst Een Een kerstverhaal van Godfried Bomans vanaf 8 jaar Er was eens een man die het kerstfeest grondig wilde vieren. Hij haalde een laddertje uit de schuur en spande langs het plafond de rode, papieren slingers die daarvoor garant zijn. Aan de lamp hing hij een van die rode bellen, die opgevouwen weinig lijken, maar naderhand nog aardig meevallen. Toen dekte hij de tafel. Hij had hiervoor urenlang over drie winkels verdeeld in de rij gestaan, maar het zag er dan ook goed uit. Naast elk bord stak hij tenslotte een kaarsje aan, waarvan je er tien in een doos koopt, en klapte in zijn handen. Dit was het teken om binnen te komen. Zijn vrouw en kinderen, die al die tijd in de keuken elkaar met een verlegen glimlach hadden aangekeken, kwamen bedremmeld binnen.

Maria nam in korter stond Haar lief kind op hare schoot. Zij legde het aan haar borstkens rond, Die zij het minnelijk bood. Zij kuste hem aan zijn mondeken rood En zeide: ‘Wellekom, wellekom, zone mijn!’ Des zingen wij nu, klein ende groot: ‘Gebenedijd moeten zij beide zijn’. Schrijver onbekend, Uit: Nederlands Volkslied

Wiegeliedje Slaap maar, slaap maar, slaap, Zag je ’t witte schaap Niet van uit de hemelweiden Door het venster binnenglijden? Kijk, je kleine bedje is vol Zachte, witte hemelwol. Droom maar, droom maar, droom, Dat je aan hemels zoom Zelf als schaapje danste en speelde Met den herder, die je streelde. ‘k Zie ’t en zeg, deemoedig trotsch: Agnus Dei, klein lam Gods. Willem van Mérode Uit: Verzamelde gedichten, Baarn, 1987

‘Nee maar,’ zeiden ze, ‘dat had je niet moeten doen.’ Maar omdat hij het toch gedaan had, gingen ze blij zitten en keken elkaar warm aan. ‘En nu gaan we niet alleen smullen,’ zei de man, ‘we moeten ook beseffen wat er nu eigenlijk gebeurd is.’ En hij las voor hoe Maria en Jozef alle herbergen afliepen, maar nergens was er plaats. Maar het kind werd tenslotte toch geboren, zij het in een stal. En toen begonnen ze te eten, want nu mocht het, al was er dan veel ellende in de wereld. ‘Kijk,’ zei de man ‘dat is nu Kerst vieren en zo hoort het eigenlijk.’ En daarin had hij gelijk. En zij verwonderden zich over de hardvochtigheid van al die herbergiers, maar het was ook tweeduizend jaar geleden moet je denken, zo iets kwam nu niet meer voor. En op dat ogenblik werd er gebeld. De man legde de banketstaaf die hij juist aan de mond bracht, verstoord weer op zijn bord. ‘Dat is nu vervelend,’ zei hij, ‘er is ook altijd wat.’ Hij knoopte zijn servet los, sloeg de kruimels van zijn knie en slofte naar de voordeur. Er stond een man op de stoep met een baard en heldere, lichte ogen. Hij vroeg of hij hier ook schuilen mocht, want het sneeuwde zo. Het was namelijk een witte Kerst, dat heb ik nog vergeten te zeggen, hoe kan ik zo dom zijn. De beide mannen keken elkaar een ogenblik zwijgend aan en toen werd de een door een grote drift bevangen. ‘Uitgerekend op Kerstmis,’ zei hij, ‘zijn er geen andere avonden.’ En hij sloeg de deur hard achter zich dicht. Maar terug in de kamer kwam er een vreemd gevoel over hem en de tulband smaakte hem niet. ‘Ik ga nog eens even kijken,’ zei hij, ‘er is iets gebeurd, maar ik weet niet wat.’ Hij liep terug naar de stoep en keek in de warrelende sneeuw. Daar zag hij de man nog juist om de hoek verdwijnen, met een jonge vrouw naast zich, die zwanger was. Hij holde naar de hoek en tuurde de straat af, maar er was niemand meer te zien. Die twee leken wel in de sneeuw te zijn opgelost. Want het was, zoals gezegd, een witte Kerst. Toen hij weer in de kamer kwam zag hij bleek en er stonden tranen in zijn ogen. ‘Zeg maar even niets,’ zei hij, ‘die wind is wat schraal, het gaat wel weer over.’ En dat was ook zo, men moet zich over die dingen kunnen heen zetten. Het werd nog een heel prettig Kerstfeest, het was in jaren niet zo echt geweest. Het bleef sneeuwen, de hele nacht door en zelfs het kind werd opnieuw in een schuur geboren. * * * EINDE * * *

28

29

   

  

    • •



•

    

    

   o          

o o •

 

       

   

 

  Bij ons kunt U terecht voor:



Biologische groenten, pasta’s, olijfolie etc.,




De Rit conserven, Het blauwe huis kruiden Terschellingse cranberry producten etc. Op www.odin.nl kunt U online uw boodschappen bestellen, via inlog-code 8290, en bij ons ophalen. Tevens zijn wij afhaalpunt voor de groente en fruit Abonnementen van Odin. Adres: Lusthofstraat 62, 3061 WG, Rotterdam/Kralingen Tel.: 010-4122588

Vegetarisch eethuis en Sociëteit Het Lachende Varken is gevestigd in Kralingen, Vlinderstraat 3. De keuken is geopend op donderdag, vrijdag en zaterdag van 18.00 tot 21.00 uur. Onze kok stelt elke week een menu samen, waarin telkens een ander land of regio centraal staat. Er wordt zoveel mogelijk gekookt met biologische seizoensproducten en er is een ruime keuze aan biologische frisdranken, bier en wijn. Een menu kost € 12,50. Reserveren is altijd aanbevolen op 010-4116148. Het Lachende Varken is alleen toegankelijk voor leden, maar iedereen kan lid worden.

Parzival Instituut

Jaarcursus 2009-2010: Antroposofie en zelfscholing - al voor het 10de jaar In 3 trimesters van elk 8 vrijdagen, 10-15 uur; Mecklenburglaan 34, Rotterdam. Start: vrijdag 2 oktober. Open dag: vrijdag 25 september, 11-13 uur. Inlichtingen en folder: Jan Zee en Joke Verbrugh, tel. 010-462 39 75 en 010-452 13 04, of [email protected]

Stichting Ladder Stichting Ladder is twee en een half jaar geleden opgericht. Het bestuur bestaat uit vijf enthousiaste Rotterdammers, die ieder op hun eigen manier een bijdrage leveren. De stichting is ontstaan, doordat Peter O’Neill, de vader van de voorzitter Eileen O’Neill, jarenlang als Brits militair in India gelegerd was. Hij heeft zich het lot van de kansarme Indiërs aangetrokken en heeft vaak letterlijk zijn laatste dubbeltje gestuurd richting India. Door zijn positivisme en betrokkenheid had hij door de jaren heen een zeer betrouwbare netwerk opgebouwd. Om al zijn energie en financiële steun niet verloren te laten gaan, heeft zijn dochter een stichting opgericht om het initiatief naar een hoger plan trekken en een breder draagvlak te organiseren voor de armoede in Zuid-India. Er is in India zelfs een zusterstichting opgericht om alle activiteiten en inspanning van onze kant beter te laten verlopen. Stichting Ladder is dus een betrokken stichting, een stichting met een hart. Een hart dat klopt voor de kansarme medemensen in India. Wij zijn actief bezig met het realiseren van onderwijskansen voor de allerarmste kinderen uit de laagste kaste. In ZuidIndia, waar ons projectgebied is, is nog heel veel armoede. Dit in tegenstelling tot andere, vaak noordelijker gelegen steden en gebieden in India, waar de vooruitgang door ontwikkelingswerk al voorzichtig zichtbaar wordt. Ons projectgebied ligt in het zuidelijkste gedeelte van de deelstaat Tamil Nadu. Het district heet Kanyakumari en grenst in het westen aan Kerala. Het grootste gedeelte van de bevolking leeft hier onder de armoedegrens. Industrieel gezien is er weinig ontwikkeling. Men leeft hier van de landbouw, die erg afhankelijk is van de moesson. En van de visserij, die afhankelijk is van het seizoen. Het inkomen van de man is niet afdoende. De vrouw heeft weinig mogelijkheden tot het binnenbrengen van salaris,

door gebrek aan ontwikkeling en ontplooing. Tevens wordt er weinig of niet geïnvesteerd om hier verandering in te brengen. Zij werkt voornamelijk binnenshuis. De enige mogelijkheid om een paar rupee bij te verdienen is het werken in de cashewnootfabrieken. In de relatief korte tijd dat wij bestaan, zijn al veel projecten gerealiseerd. Zo hebben wij in 2007/2008 een bestaande school, die op instorten stond, vernieuwd met vijf klaslokalen, schoonwatervoorziening en bijbehorende toiletten. Tevens hebben we op dit terrein een nieuw kleuterschooltje gebouwd voor 50 kinderen. Niet te vergeten is het nieuwe keukentje. Van hieruit krijgen de kinderen (ongeveer 650 leerlingen) elke dag een voedzame maaltijd aangeboden. De Indiase overheid financiert dit nutricious meal program. In 2009 hebben wij met hulp van ondermeer een subsidie van het NCDO, een instantie die geld krijgt van het Ministerie van Ontwikkelingssamenwerking en het draagvlak voor ontwikkelingssamenwerking probeert te vergroten in Nederland, nog vijf lokalen bovenop de al eerder gebouwde lokalen gebouwd. Op dit moment worden er twee educatieve centra gebouwd in de omringende dorpen. Deze educatieve centra dienen als aanvulling op de mogelijkheden van de school. Hier zullen ondermeer extra lessen Engels en womenempowermentcursussen gegeven worden. Samen met stichting Biblionef is er ook een bibliotheek gebouwd dit jaar. Deze bevindt zich naast de school, maar is in principe toegankelijk voor iedereen. De bibliotheek wordt begin januari geopend door drie van onze bestuursleden, naar India afreizen om alle gebouwen te inspecteren en te vergaderen over de lopende zaken en het toekomstig plan. Verder loopt er binnen onze stichting een huizenproject, waar men door een bedrag van € 700 te schenken, een arm gezin (vaak weduwen met kinderen) een nieuw huis kan bieden. Ondertussen zijn er al zeven huizen gerealiseerd. Ook financieren wij jaarlijks het schoolgeld voor 50 kinderen en 25 studenten, die dit

extreme (financiële) omstandigheden niet zelf kunnen betalen. Al deze projecten worden betaald door stichting Ladder en gedeeltelijk door werving onder de lokale bevolking. Dit kan zijn door arbeidsuren, schoolgeld of giften van welgestelde Indiërs. Het geld halen wij op verschillende wijze binnen. We organiseren jaarlijks een aantal activiteiten. Zo is er elk jaar een Ladderloop (rondje Kralingse plas) en een Ladderparty (een gezellig dansfeest voor dertig plus). Verder komt er natuurlijk geld binnen van vaste donateurs en eenmalige schenkingen. Tevens zijn er scholen en Rotaryclubs die ons een enkele jaren als goed doel hebben verkozen en op deze wijze veel geld voor ons hebben binnengebracht. We staan natuurlijk altijd open voor leuke spontane acties! Toekomstige projecten staan alweer klaa. De komende jaren willen we meer investeren in de invulling en ontplooiing van onze gerealiseerde projecten en bijdragen aan het verbeteren van de bekwaamheid van de lokale arbeiders door een beroepsopleiding. Zo zijn er al vergevorderde plannen voor een skillvaardigheidscentrum, waar bijvoorbeeld timmerlieden, loodgieters, schoonheidsspecialistes opgeleid kunnen worden. Verder zijn er plannen om een geheel nieuwe school neer te zetten. Een Ladderschool. Een school waarin wij vanaf het begin mee kunnen ontwikkelen en denken. Doordat we hierin meer zeggenschap kunnen hebben zullen we ‘nog meer betrokken’ kunnen raken en zullen we in de toekomst uitwisselingen en stageplaatsten kunnen realiseren vanuit Nederland. Binnenkort reizen Eileen O’Neill (voorzitter), Esther Boers (secretaris), en Karina de Paepe (penningmeester) naar India om de projecten weer met eigen ogen te bekijken en te controleren. Dit uiteraard op eigen kosten! Genoeg om enthousiast over te blijven. Wij gaan er volgend jaar weer tegenaan. Hopelijk doet u mee.

31

Steiner Celeb! Filemon Wesselink En hier hebben wij er nog zo eentje die het de vrijeschool als basis, ver wist te schoppen in Neder ‘media’ land. Op 24 maart 1979 wordt Filemon geboren, als oudste in een gezin van zeven kinderen. Hij groeit op in Zutphen. Filemon volgt daar de vrijeschool en haalt zijn Havo-diploma. School is leuk, maar Filemon is vooral bezig met andere dingen, zoals filmpjes en toneelstukken maken. gebouwd heb hierop gericht. De ski’s zijn breder en langer dan normale ski’s, en ze hebben een bijzondere voorspanningscurve.

De alles-is-zelf-te-maken-houding resulteerde in 2007 in mijn eerste zelfgemaakte ski Speciale en bijzondere verhalen van oud-vrijeschoolleerlingen Steven van veen VWO op avondschool, daarna TU Delft Werktuigbouw en Industrieel ontwerpen, vervolgens in een timmerbedrijf gerold. Door: Aase Henschien Foto: Lin Klaassen Rudolf Steiner School Rotterdam

32

Het meeste werk bestond uit dakkapellen en verbouwingen, maar ook het maken en plaatsen van keukens en kasten. Door mijn technische achtergrond, verkregen aan de TU Delft, heb ik een houding ontwikkeld dat je ‘alles wat te koop is ook zélf kunt maken’. Niet met het idee dat het per-se beter moet zijn, of goedkoper, maar gewoon omdat het kan. Iets wat je zelf maakt heeft meer waarde, elke keer dat je het gebruikt ervaar je dat. Niet iedereen kan alles zelf maken, maar ik merk dat mensen ervaren dat bijvoorbeeld een kast die met bewustzijn is gemaakt een waardevoller stuk is dan een massaproduct. Een massaproduct is vervangbaar. Het werken met natuurlijke materialen is een logische keuze. Ik heb veel gewerkt met kersen-, essen-, esdoorn- en beukenhout.

De alles-is-zelf-te-maken-houding resulteerde in 2007 in mijn eerste zelfgemaakte ski. Deze deed het zó goed dat ik sindsdien eigenlijk nooit meer op fabriekski’s heb gestaan. Daarna gingen de ontwikkelingen heel snel. Bij het maken van keukens kwam ik op het idee gebruik te maken van bamboe voor de deurtjes. Dit vond ik zo’n mooi materiaal dat ik daar ook een ski van wilde maken. De flexibiliteit van bamboe is nog groter dan van essen (waar ik mijn eerste ski van maakte) en het materiaal is heel homogeen. Perfect voor een ski. Het pakte erg goed uit: de ski werd getest door externe experts en zeer goed bevonden. Mijn passie ligt voornamelijk bij het zogenaamde freeriden (het in de backcountry skien, buiten de skigebieden, in zo diep mogelijke poedersneeuw). Daarom de ski’s die ik daarna >>>

Dus jij bent er ook zo eentje!

Het bouwproces is niet ingewikkeld, maar luistert wel heel nauw. De vorm van de ski maak ik met een computergestuurde freesmachine. De ski wordt uiteindelijk acht uur geperst in een pers die een kracht vergelijkbaar met veertig ton geeft, bij een temperatuur van vijftig graden.De pers en de cnc-frees zijn (uiteraard) zelf gebouwd...

Oud-vrijeschool leerling STEVEN VAN VEEN De vrijeschool doorlopen en toen...?

Ik vind het bijna mijn plicht om de ‘stoke’ van het rijden op zelfgemaakt materiaal over te brengen. Er wordt hard gewerkt aan het aanbieden van clinics waarbij je je eigen ski kunt fabriceren. Het gevoel dat je krijgt bij het skiën op een lat die je helemaal zelf gebouwd hebt, brengt het skiën naar een nieuw niveau. Het voegt echt een nieuwe dimensie toe. Voor meer informatie: www.BMB-ski.nl

Regulier, ik heb alleen vijf jaar op de bovenbouw vrijeschool gezeten.

Wat is jouw relatie tot de vrijeschool? Ik zat op de Rotterdamse bovenbouw.

Hoe was jouw loopbaan, denk aan peuters, kleuters.

Hoe heb jij deze schooljaren ervaren? Heel positief!

Hoe zit het met je eigen kinderen of als je die niet hebt zou je ze dan ook naar dit soort onderwijs doen? We hebben twee kinderen van vier en acht jaar. Ze zitten beiden op Prinsenland. Wat ons betreft gaan ze ook naar de bovenbouw.

Wat heb jij als positief ervaren of juist niet?

Na de Havo ging Wesselink naar de Academie voor Kunst en Industrie (AKI) in Enschede, afdeling mediakunst. Het studentenhuis in Enschede waarin hij woonde, werd verwoest tijdens de vuurwerkramp. Later belandde hij bij de interne radioopleiding van BNN, waar hij werd opgeleid tot verslaggever. Op 6 mei 2002 was Wesselink de laatste persoon die een (radio)interview met politicus Pim Fortuyn had. Enkele minuten later werd de politicus vermoord en stond hij erbij toen Volkert van der G. werd opgepakt. Filemon speelde voor het programma ‘Try Before You Die’ in een pornofilm en is presentator van ‘Spuiten en Slikken’. En toch zijn schoonmoeders gek op hem. Filemon snapt er zelf ook niets van. Nou, wij ’vrijescholers’ wel hoor! Vanaf oktober 2009 is Wesselink de presentator van het BNN-programma ‘Nu we er toch zijn’, hij is daarmee de opvolger van Eddy Zoëy.

Heel positief, vooral het brede aanbod van vakken en de verbanden ertussen.

Wat zijn zoal jouw eigen speciale herinneringen aan je schooltijd? Ik ben elke dag met plezier naar school gegaan. Ik heb er een heerlijke tijd gehad

33

column van een ouder

Merry X-Mas en een Happy New Year Op deze bijna laatste pagina van dit kerstnummer wil ik op de valreep een lans breken voor de kerst-cd van Het Kruidvat. Sinds vorig jaar in mijn bezit, nadat ik jaren achtereen achter het net had gevist. ‘Nee, meneer het spijt me, al weken uitverkocht’, was steeds het antwoord van winkelpersoneel. Vorig jaar was mijn behoefte kennelijk zo groot, dat ik al eind november een filiaal van de drogisterijketen binnenstapte. En met succes. Het is een prachtige verzameling. Drie cd’s en alle grote Kersthits staan er op. Ik noem er een paar: ‘Last Christmas’ van Wham, ‘Mary’s Boy Child’ van Boney M en ‘Silent Night’ door onze eigen Lee Towers. Dat liedje van Boney M had ik overigens al in huis. Ik draaide het traditioneel ieder jaar na thuiskomst van de opvoering van het kerstspel op school. Even omschakelen. Ik genoot en moest telkens weer glimlachen bij de zin: Mary’s Boy Child Jesus Christ was born on Christmas Day. Dat was goed gemikt. Het deed me denken aan een van mijn zoontjes die ooit dankbaar had verzucht: ‘Ik ben zo blij dat ik precies op mijn verjaardag ben geboren’. Of was de tekst toch het werk van een ingewijde, die het mysterie van Kerstmis kende als zijn broekzak? Wie zal het zeggen, het kon zomaar. Bleef mijn behoefte aan de andere kant van Kerstmis aanvankelijk beperkt tot dit bescheiden ritueel na afloop van het kerstspel; nu met de cd van Het Kruidvat in handen heb ik alle schroom laten varen. De aantrekkingskracht van de marshmallowworld is onweerstaanbaar. Ik pink een traantje weg wanneer er via een televisiereclame een colonne vrachtwagens van Coca-Cola mijn huiskamer binnenrijdt. De naam Rudolf associeer ik niet langer in eerste instantie met de grote onderwijsvernieuwer, maar met een rendier, maretak niet langer met een geneesmiddel, maar met een kussende Kerstman. Zijn schalksheid spreekt mij nu al meer aan dan de prudentie van Sint Nicolaas. Als eerste in mijn straat heb ik mijn ramen versierd. Dit jaar vier ik geen Kerstmis, maar X-mas en iedereen mag het weten. Geen Wiener Sängerknaben of Rotterdams jongenskoor, mijn schip is geladen met Wham, Mariah Carey, Fay Lovsky, Jona Lewie, The Ronettes, Darlene Love en Bing Crosby. De kalkoen met het gewicht van een zuigeling is al besteld. Let it snow, let it snow, let it snow.

Jan van Bergen en Henegouwen Vrije School Vredehof

35

Over onze Drukkerij Macula Op een plek waar je het niet direct zou verwachten, midden tussen de Boskoopse kwekerijen, bevindt zich Drukkerij Macula. Vanaf haar oprichting in 1981 heeft Drukkerij Macula veel oog gehad voor het milieu. Met name wat betreft het gebruik van milieuvriendelijke papier en inkt hebben wij veel expertise in huis. In het begin van de jaren tachtig kon er alleen gebruik gemaakt worden van het grijze kringlooppapier. Inmiddels zijn de technieken van recycling enorm verbeterd. In het voorjaar van 2009 introduceerde een Franse papierfabrikant, na een testperiode in onze drukkerij, het unieke papier waar Vrij geestig op wordt gedrukt. Door lokaal ingezameld gebruikt papier met een geheel nieuw procédé te ontdoen van inkt wordt een prachtig product gemaakt. Dit procedé bespaart vervoerskosten, energie en water. We kunnen dan ook stellen dat het een ecologische keuze is. Om de waarde hiervan te onderschrijven is het door de internationaal werkende FSC organisatie bekroond met het ‘FSC-recycled’ label. Uiteraard is Drukkerij Macula zelf ook FSC-gecertificeerd. Dit betekent dat de complete productieketen door Drukkerij Macula gegarandeerd kan worden. De inkten die Drukkerij Macula gebruikt hebben een plantaardige olie als basis. De drukplaten worden in een chemievrije CTPsysteem gemaakt. Drukkerij Macula maakt mooi drukwerk, waarbij de vraag van de klant altijd centraal staat en het milieu ontzien wordt.

36

PRIKBORD Huis te huur in Frankrijk in departement de Lot Het huis (onderdeel van een boerderij, maar met veel privacy) staat bovenop een berg en heeft een magnifiek uitzicht. Voor meer informatie, bel Kittie Boone: 06 81531320

De Noest nieuwe seizoenstafel Altaartje blank, ongelakt L 48cm x B 26cm x H 30cm € 32,00 normaal € 38,50 [email protected] of Lin: 06 14194588

De redactie van Vrij geestig wenst u een goede kersttijd en een inspirerend nieuwjaar!

employment lawyers

arbeidsrecht advocaten

SørensenWeijers&Ko

the opposite of a correct statement is a false statement the opposite of a profound truth may well be another profound truth

t f e

+31 10 249 24 44 +31 10 249 24 40 [email protected] Lichtenauerlaan 138 3062 me Rotterdam

www.swnk.nl SW 067 adv A5 ligg 091001.indd 1

01-10-09 11:25

www.assem.nl

Schilderen

Onderzoeken

Dans

Sportdagen

Proeven doen

Schoolfeesten

Muziek

Toneel

Keuzeprojecten

Multimedia

Stages

Presenteren

vwo havo vmbo-tl Vrijeschool voor voortgezet onderwijs

Open Dag 2010 za. 30 januari

10.00 15.00 uur

www.rudolfsteinercollege.nl Vondelweg 87-89 - 3031 PT Rotterdam