Interview met Paul van der Werf

Jaargang 10 april 2012 Nummer 36 Informatica Natuurkunde Sterrenkunde Wiskunde, Universiteit Leiden, in samenwerking met studievereniging De Leidsche Flesch.

The dynamics of the global ocean circulation Duurzame ontwikkeling in Rwanda Ontwikkelingsactiviteit in een Software Ecosysteem Interview met Paul van der Werf

Redactioneel Bij het maken van de lay-out van deze Eureka! begon het net een beetje lekker weer te worden. Precies van dat weer dat iedereen naar buiten toe lokt, omdat het voor het eerst sinds maanden weer mogelijk is om de zon op je huid te voelen en iedereen wordt gelukkig van zon. Zo zat ook de Eureka!-redactie op een mooie zonnige dag in maart, slechts ruim een week voor het naar de drukker gaan van deze Eureka!, voor het eerst dit jaar buiten te vergaderen. Locatie van deze vergadering was uiteraard het grasveld voor het Oortgebouw. Nu is het grasveld voor het Oortgebouw een prachtige plek met konijntjes, picknicktafels en lunchende natuur- en sterrenkundigen. Er is eigenlijk maar een ding dat niet zo prettig is aan het grasveld voor het Oortgebouw en dat is het Oortgebouw. Dat staat namelijk aan de zuidkant van het grasveld en blokkeert daardoor al die heerlijke lentezonnestralen van de nog wat laagstaande zon. Allemaal? Nou nee, niet allemaal. Zelfs in deze vroege lentedagen wist de zon toch door te dringen tot het uiterste puntje van het grasveld en tot de paar tafeltjes die daar stonden. Helaas waren die natuurlijk al bezet en eindigde de Eureka!-redactie ergens in de schaduw, steelse blikken werpend op de gelukkigen in de zon. Dus toen er een voorkant gekozen moest worden, vond men eensgezind dat het een zonnige en lente-achtige voorkant moest worden. Wat een geluk dat we toevallig een artikel hadden over oceanografie! Want wat is er nou zonniger en lente-achtiger dan prachtig blauw water waarin de zon fonkelend weerkaatst? En wat is er nou heerlijker dan met een Eureka! met zo’n uitnodigende en lente-achtige voorkant lekker buiten op een bankje in de zon te gaan zitten en te lezen over stromingen in de oceaan? En er dan ook nog achter te komen dat je ook nog kan lezen over software-ecosystemen, het Manhattanproject en over ontwikkelingswerk in Rwanda? En dat je daarna nog steeds in de zon kan blijven zitten, omdat er ook nog een interview is, het korte nieuws en het Fleschblok met een verslag van de meerdaagse excursie naar Berlijn? En als je dat dan allemaal gelezen hebt en je wilt nog steeds graag blijven zitten op je bankje in de zon, dan kun je als laatste ook nog de puzzel maken. Veel lees- en lenteplezier! Anouk van de Stadt Hoofdredacteur Eureka!

2

Eureka! Universiteit Leiden

◀ Oceaan

Eureka!

Inhoud

Colofon

Eureka! jaargang 10, nummer 36, april 2012

The dynamics of the global ocean circulation

60N

Oplage

ongeveer 2500

latitude [degrees]

The ocean is not a stagnant body of30N water. Instead, it is constantly in motion, at speeds from a few centimeters per

Redactieadres

0

Eureka! Magazine Niels Bohrweg 2, 2333 CA Leiden [email protected] www.physics.leidenuniv.nl/eureka

second to two meter per second in the30S most vigorous currents

60S

7

90W

Rwanda: een klein ondernemend landje in het hart van Afrika

ï

45W

ï

0

ï

45E 90E longitude [degrees] ï

0

Rwanda heeft veel internationale aandacht gehad vanwege de genocide in 1994. Hoewel het nog steeds worstelt met de erfenis van deze genocide, ont-

135E

Redactie

180E

225E

Hoofdredactie: Anouk van de Stadt 40 60 80 Eindredactie: Anna Freudenreich en Casper Remeijer Rubrieksredactie: Hedwig Eerkens, Anna Freudenreich, Swier Heeres, Joram Keijser, Nienke van der Marel, Erik Massop, Pim Overgaauw, Casper Remeijer, Esther Schreuders, Chris Smiet, Anouk van de Stadt, Erik Visse, Falko de Wit

20

Aan Eureka! 36 werkten verder mee:

wikkelt Rwanda zich in snel tempo met een economische groei van gemiddeld 8% per jaar

10

Jacob Bakermans, Elise Denissen, Wendy van Donge, Slinger Jansen, Chris Lemmens, Nils Out, Johan de Ruiter, Erik van Sebille, Fred Smiet, Jeroen van Splunder, Frits-Marten Witpeerd, Paul van der Werf Drukker

Hoe stimuleer je ontwikkelingsactiviteit in een software ecosysteem?

Van Zessen Klaar, Leiden Opmaak en design

teambart

Coördinatoren van een software eco-

Eureka! is een uitgave van een samenwerkingsverband tussen de Faculteit Wiskunde en Natuurwetenschappen aan de Universiteit Leiden en studievereniging De Leidsche Flesch en wordt ieder kwartaal gratis verspreid onder studenten en wetenschappelijk personeel van de opleidingen Wiskunde, Informatica, Natuurkunde en Sterrenkunde aan de Universiteit Leiden.

systeem vragen zich dagelijks af hoe ze ontwikkelaars kunnen betrekken bij het verder ontwikkelen van een open source software product. Er is onderzocht welke gebeurtenissen invloed hebben op de activiteit rondom een software platform.

16 En verder... Kort kort kort .............................................................................................. 4 Interview met Paul van der Werf ................................................................ 13 Op de schouders van reuzen ....................................................................... 20 De Leidsche Flesch ...................................................................................... 23 Puzzel ........................................................................................................... 31

Adverteerders Sterrenkunde olympiade ............................................................................. 22 Quinity ....................................................................................................... 29 Towers Watson ............................................................................................ 30 TOPdesk ..................................................................................................... 32

De redactie behoudt zich het recht artikelen te wijzigen of niet te plaatsen. Anonieme artikelen worden in principe niet geplaatst.

Het is mogelijk voor scholen en scholieren een abonnement te nemen op Eureka!. Voor een bescheiden bijdrage wordt deze dan toegestuurd. Wilt u meer weten? Neem dan contact op met de redactie. Adverteren in de Eureka! is mogelijk door schriftelijk contact op te nemen met studievereniging De Leidsche Flesch, door te mailen naar [email protected]. Deadline Eureka! 37: 10 mei 2012

Eureka! en al haar inhoud © studievereniging De Leidsche Flesch. Alle rechten voorbehouden.

Eureka! Universiteit Leiden

3

Eureka! Kort kort kort

Trillende sterren

Rubik’s cube Na schaken en televisiequizzen (Jeopar-

Zoals aardkundigen onderzoek doen

dy!) moet de mens nu ook in het oplossen

naar aardbevingen, houden sommige

van de Rubik´s cube zijn meerdere erken-

sterrenkundigen zich bezig met sterbe-

nen in de computer. Pasgeleden lukte het

vingen. Onlangs promoveerde Maarten

een robot namelijk om dit spelletje sneller

van Hoven aan de Universiteit Leiden

op te lossen dan ooit door een mens werd

op trillende magnetars, neutronenster-

gedaan. Deze CubeStormer II, ontwik-

ren met een extreem magnetisch veld.

keld door David Gilday en Mike Dob-

Hij ontdekte dat het standaardmodel

son, wist de puzzel op te lossen in slechts

waar astronomen in dit veld mee wer-

5,352 seconden. Hiervoor wordt onder

Lego. Je kunt de Cubestormer aan het

ken, mogelijk niet klopt. Dit standaard-

meer gebruik gemaakt van een smart-

werk zien op YouTube.

model bestaat uit natuurkundige aan-

phone app. De hardware is gebouwd van

Bron: huffingtonpost.com

names omtrent de eigenschappen van een magnetar zoals massa, afmetingen en samenstelling. Helaas kunnen niet

Facebook

alle bevingen hiermee verklaard worden. Net als aardbevingen zijn er name-

Een bekend vermoeden uit de sociologie

scherping van de bekende bovengrens

lijk ook sterbevingen van verschillende

luidt dat twee willekeurige personen van

belemmeren. Ten eerste is het getal vier

snelheid. De relatief trage trillingen

waar ook ter wereld via een keten van

een gemiddelde, geen maximum. Bo-

(vanaf 20 per seconde) kunnen prima

maximaal zes tussenpersonen met elkaar

vendien vormen de Facebookgebruikers

gesimuleerd worden op basis van de

verbonden zijn. Dit idee van ‘six degrees

waarschijnlijk geen ‘randomised sam-

gebruikelijke

of separation’ was lang enkel getest

ple’: het zijn typisch mensen die juist al

klopt het model dus waarschijnlijk.

in relatief kleine ‘modelwerelden’. De

relatief veel mensen kennen in de echte

De snellere trillingen (tot 600 per se-

komst van het internet en in het bijzon-

wereld, en daarom Facebook gebruiken.

conde) zijn echter lastiger te verklaren

der sociale netwerksites als MySpace en

Ook heeft lang niet iedereen op aarde re-

met het rekenmodel. Hiervoor zijn ver-

Facebook maakt het mogelijk te kijken

gelmatig toegang tot internet en dus tot

schillende verklaringen mogelijk. Ten

naar grotere groepen personen. Onlangs

Facebook. Dit alles betekent niet dat het

eerste kan het rekenmodel gewoon nog

werd Facebook inderdaad onder de loep

onderzoek waardeloos is. Vanwege de

niet realistisch genoeg zijn. Meer inte-

genomen door het eigen Facebook Data

overeenkomsten met andere netwerken,

ressant zijn de opties dat de aannames

Team. De onderzoekers vonden dat twee

zoals het internet zelf, kan veel worden

uit het standaardmodel niet kloppen, of

gebruikers via gemiddeld vier vrienden

geleerd over meer dan de structuur van

dat de trillingen veroorzaakt worden

van vrienden met elkaar verbonden zijn.

Facebook zelf.

door eigenschappen van een magnetar

Duidelijk minder dan de zes uit het be-

Bron: de Volkskrant

die nog niet in het model zijn opgeno-

aannames.

Hiervoor

kende idee. Er zijn echter genoeg beper-

men. De berekeningen die Van Hoven

kingen aan dit onderzoek die een aan-

als promovendus gebruikte, bevatten complexe natuurkunde die nog buiten beschouwing werd gelaten in eerder onderzoek. Dit leidt tot een beter begrip van de trillende magnetars, een fascinerend en jong onderzoeksgebeid. Bron: science.leidenuniv.nl

4

Eureka! Universiteit Leiden

Eureka! Kort kort kort

Seriemoordenaars Onderzoekers hebben een wiskundig

Dit zenden van een enkel neuron leidt

patroon gevonden dat de moorden ge-

mogelijk tot het vuren van duizenden

pleegd door een seriemoordenaar zou

andere neuronen, wat weer aanleiding

kunnen voorspellen. Uit het analyseren

geeft tot het vuren van meer neuronen.

van data over een Russische seriemoor-

Dit veroorzaakt ‘golven’ van neuronen

denaar bleek dat de tijd die tussen twee

in de hersenen. Af en toe overschrijdt

moorden zit sterk lijkt op de zogenaam-

zo’n golf van neurale activiteit een be-

de Cantorfunctie, in de volksmond ook

paalde grenswaarde. De tijdsinterval-

wel de Devil’s Staircase genoemd. De

devilsstaircase

len tussen dergelijke overschrijdingen

grafiek van deze functie die continu,

lopende lengte. Dit weerspiegelt het feit

zouden voldoen aan het genoemde wis-

maar niet absoluut continu is, ziet er

dat een seriemoordenaar vaak enkele

kundige patroon. Dat is natuurlijk een

uit als een trap met treden van uiteen-

moorden kort achter elkaar pleegt, om

bijzonder interessante en nuttige con-

vervolgens voor langere tijd inactief te

statering. Aanmerkingen op het gedane

zijn. In de woorden van de onderzoe-

onderzoek liggen echter voor de hand.

kers: “De kans op een nieuwe moord is

Zo zouden ook mislukte moorden in de

significant hoger direct na een moord, en

dataset moeten worden opgenomen. Bo-

is significant lager als de vorige moord

vendien kan om praktische redenen die

een lange tijd geleden is.” Een mogelijke

het leven van een seriemoordenaar lastig

verklaring hiervoor is het idee dat de

maken niet worden verwacht dat hij pre-

behoefte om een moord te plegen bij se-

cies toeslaat op een moment van grote

riemoordenaars wordt gedreven door het

neurale activiteit.

afvuren van neuronen door de hersenen.

Bron: dailymail.co.uk

Cantorfunction

Op naar de kwantumcomputer Delftse natuurkundigen hebben moge-

over. De softwarefabrikant steunde

teerd. Anders dan normaal kan deze

lijk het zogenaamde Majoranafermion

de voortzetting van Kouwenhovens

echter tegelijkertijd de waarde 1 en

gecreëerd. Hiermee lijkt de kwantum-

onderzoek met een miljoen dollar.

de waarde 0 hebben: het is een zoge-

computer een stap dichterbij gekomen.

Natuurkundefinancier FOM legde nog

naamde ‘quantum bit’ of qubit. Dit is

Lang werd gedacht dat dit elemen-

eens een miljoen op tafel en toen kon

het idee achter de kwantumcomputer.

taire deeltje gevonden kon worden

men aan de slag. Het resultaat mag er

Het probleem met qubits is tot nu toe

met behulp van deeltjesversnellers

zijn. Al in 1937 voorspelde de Italiaan-

echter geweest dat ze bijzonder insta-

zoals de LHC. De Delftenaren deden

se natuurkundige Etto Majorana het

biel waren: alleen al het bekijken van

hun ontdekking echter aan de uitein-

bestaan van het naar hem vernoemde

een qubit beïnvloedt zijn eigenschap-

den van microscopische draadjes op

deeltje. Majorana meende dat elektro-

pen. Bij de Majorana´s is dit niet het

een deels supergeleidende chip. Leo

nen niet alleen een positief geladen

geval. Daarmee lijkt de fundamentele

Kouwenhoven, het hoofd van het on-

antideeltje, maar nog een gerelateerd

bouwsteen van de kwantumcomputer

derzoeksteam, hield zich enkele jaren

deeltje moeten hebben. Dit nu ontdek-

gevonden. Het zal echter nog wel even

terug al bezig met deze nanodraadjes.

te deeltje komt voor in paren. Hierdoor

duren voordat deze daadwerkelijk ge-

Het onderzoek van toen leek afgeslo-

heeft een Majorana vanzelf een rich-

maakt kan worden.

ten, maar Microsoft dacht daar anders

ting, die als bit kan worden geïnterpre-

Bron: de Volkskrant

Eureka! Universiteit Leiden

5

Eureka! Kort kort kort

Hoe maak je een berg?

Neutrino's (Compatibiliteitsmodus) "Welkom bij de hulplijn 'Er is iets raars met mijn experiment', waar kan ik u mee helpen?" "Ja, dit is een beetje moeilijk om te zeggen, maar mijn apparaat vertelt me dat de speciale relativiteitstheorie niet klopt, misschien weet u wat ik nu moet." "Heeft u al gecontroleerd of de stekker er goed in zit?"

Zoals veel Nederlandse wielrenlief-

het bedrijfsleven aangedragen pro-

Goede kans dat er in tegenstelling tot

hebbers was sportjournalist Thijs Zon-

blemen. Dit jaar gebeurde dat in

eerdere berichten toch niets mis is met

neveld gefrustreerd over het gebrek

Eindhoven, en natuurlijk waren ook

Einsteins speciale relativiteitstheorie.

aan reliëf in ons landschap. Maar als

enkele Leidse wiskundigen van de

Het experiment dat in september van vo-

er geen bergen zijn, dan maken we die

partij. Zoals elk jaar leverde dat ook

rig jaar gepubliceerd werd dat aan leek

toch zelf? Dat is eenvoudiger gezegd

nu weer mooie dingen op. Die berg,

te tonen dat neutrino's sneller dan de

dan gedaan. Gelukkig is er de wis-

dat kan bijvoorbeeld best. Het gaat

lichtsnelheid tussen CERN en het Gran

kunde, zodat berekend kan worden of

alleen wel wat geld kosten. Maar dan

Sasso laboratorium (Italië) gereisd heb-

zoiets realistisch is. Dit was een van

heb je ook een berg van twee kilome-

ben blijkt tóch een fout te bevatten.

de vraagstukken tijdens de bijeen-

ter hoogte en een benodigd grondop-

Eigenlijk zijn er zelfs twee fouten ge-

komst Studiegroep Wiskunde met de

pervlak met een doorsnede van zo’n

vonden. Eén in de oscillator die gebruikt

Industrie (SWI). Dit is een jaarlijkse

14 kilometer.

werd bij het meten van de tijd en één in

evenement waarbij wiskundigen en

Bron: science.leidenuniv.nl

de aansluiting tussen de GPS-ontvanger

wiskundestudenten werken aan door

en een elektronische kaart in de meetcomputer. Het mysterie is overigens nog niet opgelost: de twee problemen hebben een tegengesteld effect op de meting,

Sporen van het Higgsdeeltje

6

dus misschien gingen de neutrino's toch sneller dan het licht. In mei volgen nieu-

Onderzoekers hebben mogelijk een

dere data van de LHC, de Europese

we resultaten, hopelijk deze keer zonder

spoor van het ‘goddelijke deeltje’, het

opvolger van de Tevatron. Het is dus

onzichtbare fout in de meting.

Higgsboson, gevonden in oude data

goed nieuws, maar algemeen wordt

Bron: BBC

van de Tevatron, de inmiddels stilge-

aangenomen dat de LHC tegen het

legde Amerikaanse deeltjesversneller.

eind van het jaar met duidelijkere re-

Hoewel niet statistisch significant, is

sultaten zal komen.

dit wel in overeenstemming met eer-

Bron: Nature

Eureka! Universiteit Leiden

Eureka!

The dynamics of the global ocean circulation Roughly 70% of the earth's surface is covered with ocean. That's a lot of water, and if you've ever been on a transcontinental flight and looked out of the window somewhere in the middle of the Atlantic Ocean, you might have appreciated its tranquility and calm, as if nothing seems to go on there. But you would have been wrong. The ocean is not a stagnant body of water. Instead, it is constantly in motion, at speeds from a few centimeters per second to two meter per second in the most vigorous currents.

BY erik van sebille

The ocean circulation is governed by the Navier-Stokes equations. This set of coupled partial differential equations cannot be solved analytically for non-trivial solutions, which is one of the reasons that physical oceanography is so fascinating. Physical oceanography is where climate meets fluid dynamics, where observations are extremely difficult to obtain, and where physicists can make a great contribution to the understanding of our planet.

The two modes of large-scale motion in the ocean Most of the motion in the ocean can either be classified as current or wave. And although the waves (including the tides) are what people are most familiar with, the currents are the most

The conveyor belt circulation. Red indicates warm surface current,

relevant to climate. Therefore, most physical oceanographers

blue cold deep current.

study currents and how water moves around on timescales of years to millennia.

vertical circulation without bothering too much about the detail

Historically, two types of currents have been distinguished,

of the horizontal circulation and vice versa.

based on their driving mechanism: the wind-driven horizontal

The wind-driven circulation is the best-understood of the two

circulation and the buoyancy-driven vertical circulation. Until

types of circulation, since sailors have charted maps of it for cen-

not so long ago, these two circulations were thought to be re-

turies. Water circulates in so-called gyres, circulation patterns

asonably well separatable, in the sense that one could study the

that span the entire width of the basin. Their latitudinal scale is Eureka! Universiteit Leiden

7

Eureka!

set by the bands of alternating easterly and westerly winds. This gyre circulation is very well understood from a geophysical fluid

60N

driven gyres was developed in the mid-twentieth century and can be considered one of the biggest triumphs of the field, most notably because it perfectly explains the existence of western boundary currents.

latitude [degrees]

dynamics perspective. The theoretical framework of the wind

30N

0

30S

60S

Western boundary currents are among the strongest ocean currents in the world (the Gulf Stream is one, and so are the Ku-

90W

ï

45W

ï

0

ï

45E 90E longitude [degrees] ï

0

135E

20

40

180E

60

225E

80

roshio and the Agulhas). They are always found on the western boundary of a wind-driven gyre. It will go too far here to com-

A snapshot of the ocean surface from satellite altimetry data. From such

pletely explain why they must exist in a wind-driven gyre, but

snapshots, it is evident that the ocean is filled with mesoscale eddies,

basically their existence is related to the conservation of poten-

cyclones and anticyclones of order 100 km. They are particularly well-

tial vorticity, the equivalent of angular momentum for a fluid.

developed southeast of Africa and to the east of Japan and the USA

The input of potential vorticity by the wind in the basin has to be dissipated somewhere in order to satisfy mass balance closure

Pacific and Indian Oceans and the fact that when water sinks in

in the basin, and this can (due to the rotation of the earth) only

the North Atlantic, it will be directly replaced by the underlying

be done in a strong boundary current on the western side of the

water. The water can just locally overturn within the water co-

basin.

lumn and does not need to flow southward to cross the Atlantic. On the other hand, there is strong evidence that an over-

The other type of circulation, the buoyancy-driven overturning circulation, is much less understood. Perhaps therefore, it is much more notorious. In the simplest, and most po-

'Most of the motion in the ocean can either be classified as current or wave'

turning circulation exists. Physical oceanographers go out to sea (one of the best perks of the job) to measure properties of the water all

pular, picture of the overtur-

around the world ocean. By

ning circulation, water around

linking temperature, salinity

Greenland loses buoyancy ("gets heavier") because it cools by

and oxygen at different places, a clear picture emerges of water

the strong cold winds overhead. Since the ocean should always

moving away from the North Atlantic and in the meantime slow-

be stably stratisfied (i.e. dense water should be below less dense

ly mixing in with the surrounding waters. Furthermore, there are

water), the very heavy cold water will sink. Once it reaches the

a number of rapid climate changes in the past (think hundreds of

2km level, the water slowly spreads south, and eventually exits

thousands of years ago) that can best be explained by a conveyor-

the Atlantic Ocean into the Indian and Pacific Oceans. In these

type circulation. The time scale of these events, around a thou-

oceans, the water mixes back up into the water column, until it

sand years, does not appear anywhere else in the climate system.

is near the surface again. Once at the surface, the water returns back to the North Atlantic, after which the loop is closed.

Thus, until very recently, many physical oceanographers found it very convenient to separate the ocean circulation into a horizon-

From this rather vague description of the buoyancy-driven cir-

tal wind-driven part and a vertical buoyancy-driven part. The

culation, which is popularly called the conveyor-belt circulation,

first of these was well understood and a celebration of geophysi-

it should be clear that this is not what physical oceanographers

cal fluid dynamics, while the second one was only understood in

truly think is happening. There are a number of major problems

vague terms, a little mysterious, but potentially crucial to rapid

with the conveyor concept as outlined above, including the un-

climate change.

known source of energy that magically drives the water up in the 8

Eureka! Universiteit Leiden

Eureka!

Eddies and the intertwinedness of the ocean circulation

These eddies are relatively small (order 100 km) vortices, some

However, there was one key aspect of the ocean that was not

More and more, physical oceanographers start to appreciate that

taken into account in these two types of circulation. In the origi-

these eddies are crucial in maintaining the large-scale circula-

nal description, both the horizontal and vertical circulation are

tion. Eddies mix water in and out of the wind-driven gyres, and

sluggish and rather steady in time. This idea of highly viscous

can induce vertical transports due to residual circulations. There

flow was corroborated by the earliest computer model outputs.

are ideas that the eddies change the time scales of the ocean cir-

Due to a lack of resources, models couldn't run on high enough

culation, although it is not known yet whether they extend or

resolution and so the velocity fields produced by these models

shorten it. And, perhaps most importantly, it has become clear

were rather smooth. But oceanographers that went to sea have

that eddies can be a considerable source of downward momen-

known for a long time that the ocean is sluggish nor steady in

tum transfer, thereby directly linking the circulation in the upper

time. Instead there is a lot of variability on the scales below 100

and lower ocean.

rotating cyclonically and others anti-cyclonically.

km. Unfortunately, observations were so sparse that it was not clear how widespread and persistent the variability was.

And thus, the most contemporary view of the world ocean circulation is one of an inherently chaotic soup of eddies, where some circulation patterns emerge only in the time-mean. The NavierStokes equations, the century-old foundation of our field, have to be re-interpreted to include the effects of eddies and timevarying behaviour on the time-mean circulation. Every time we go to sea or increase the resolution of our models, we observe new phenomena. The ocean is a wonderful place to be, and a beautiful subject to study.

Erik van Sebille A map of the mean surface currents. These are averaged as they vary from season to season and year to year.

And then, around 1992, the American and European space agencies started launching a series of altimeter satellites. These satellites use laser to measure sea surface height to an accuracy of a few centimeters. Sea surface height is tightly linked to circulation, because pressure is higher under areas where the sea surface is more elevated. This is exactly similar to what happens in the atmosphere, where high and low pressure areas control how air

Erik van Sebille is a physical oceanographer at the Climate Change Research Centre in Sydney, Australia. After graduating with a Masters degree in Physics from Utrecht University, he continued at that same university for a PhD on the mass transport from the Indian to the Atlantic Ocean. He received his PhD in 2009 and went to the University of Miami to study the circulation in the Atlantic Ocean and the associated time scales. Now he primarily works on the Southern Ocean. See www.erik.vansebille.com for more information.

blows from one location to the other. Therefore, measuring sea surface height will directly yield an estimate of water movement in the ocean. When the first altimetry satellite results came in, the ocean circulation was not like expected. Yes, there were western boundary currents, and some hints of a gyre circulation. But most dominantly, the ocean was literary filled with eddies. Eureka! Universiteit Leiden

9

Eureka!

Rwanda: een klein ondernemend landje in het hart van Afrika

Een paar maanden geleden was Rwanda te zien op de Nederlandse TV, in “3 op Reis”. Een prachtige documentaire die te vinden is op “Uitzending gemist” en die de bijnaam ‘Land van de duizend heuvels’ bevestigt. Daarin komen ook de beroemde gorilla’s voor, die je als toerist kunt bezoeken in het wild. Het land heeft veel internationale aandacht gehad vanwege de genocide in 1994, waarbij 800.000 mensen werden vermoord. Hoewel Rwanda nog steeds worstelt met de erfenis van deze genocide, ontwikkelt het zich in snel tempo met een economische groei van gemiddeld 8% per jaar.

DOOR Fred Smiet

 veel heuvels met terrassen en kleine lapjes

Met 406 mensen per vierkante kilometer is Rwanda is het dicht-

Private sector ontwikkeling en ondernemingsklimaat

bevolkste land van Afrika met bijna 11 miljoen inwoners op een

De Nederlandse ontwikkelingshulp draagt bij aan versterking

grondgebied ter grootte van België. De bevolking groeit ook nog

van de private sector, waarbij het accent ligt op economische

eens snel en landbouwgrond wordt daardoor steeds schaarser.

ontwikkeling als basis voor economische groei. Hogere land-

Van de Rwandese bevolking woont 85% op het platteland, waar

bouwproductiviteit is nodig om al die monden te voeden en

de armoede groot is. Het gemiddelde jaarlijkse inkomen is $ 600,

Nederland kan hierbij een rol spelen. We zijn een klein, dicht-

ongeveer gelijk aan een maand studiefinanciering in Nederland.

bevolkt land, maar wel de tweede exporteur van landbouwproducten ter wereld. Onze private sector produceert op zo’n effi-

Tegenwoordig kent Rwanda stabiliteit en hoort het tot de vei-

ciënte manier, dat we aan onze landbouw kunnen verdienen via

ligste landen van Afrika. De corruptie behoort tot de laagste

export. Van deze kennis moeten we ook de Rwandese bevolking

van het hele continent en het ondernemingsklimaat is de afgelo-

laten profiteren.

pen jaren sterk verbeterd. In 2020 wil het land niet meer tot de groep armste landen horen. Rwanda kan op korte termijn nog

Nederland steunt de aanleg van infrastructuur voor energie, we-

niet buiten ontwikkelingshulp, maar het land wil graag dat de

gen en waterbeheer, wat ook weer bijdraagt aan een goed on-

hulp gebruikt wordt om de afhankelijkheid te verminderen. En

dernemingsklimaat. Zonder energie en water kan voedsel niet

Nederland doet dat dan ook.

worden verbouwd en zonder wegen kan voedsel niet naar de steden worden gebracht. Zo is er de afgelopen jaren meer dan 400

Rwanda is partnerland waarmee Nederland een langdurige re-

kilometer wegen aangelegd, 425 hectare moeras ontgonnen, 240

latie heeft op het terrein van ontwikkelingssamenwerking. In

hectare landbouwgrond geterrasseerd en er zijn bijna 20 miljoen

2011 wordt ongeveer 40 miljoen euro uitgegeven aan projecten

bomen geplant om erosie te voorkomen en duurzaam brandhout

in Rwanda en de regio.

te leveren. Dit alles gebeurt op een arbeidsintensieve manier, wat betekent dat soms honderden mensen betrokken zijn bij de aanleg van een weggetje (zie foto).

10

Eureka! Universiteit Leiden

Eureka!

 zo wordt een weg aangelegd

kleine waterkrachtcentrale in aanbouw 

Electriciteit wordt geproduceerd met waterkracht, maar ook uit het methaangas dat in grote hoeveelheden voorkomt op de bodem van Lake Kivu, op de grens van Rwanda en Congo. Dat is een unieke vorm van electriciteitsopwekking die elders in de

een mobieltje) en voor het opzetten van kleine bedrijfjes zoals

wereld nauwelijks voorkomt. Als het methaan niet wordt ge-

garages en naaiateliers. Economische ontwikkeling wordt enorm

bruikt, borrelt het naar boven en draagt het in de atmosfeer bij

gestimuleerd als je elektriciteit hebt.

aan klimaatopwarming. Methaan is immers een veel krachtiger broeikasgas dan CO2.

Waterkracht en zonne-energie Nieuwe aansluitingen leiden tot een grotere vraag naar elektri-

Capaciteitsopbouw

citeit. De energieprijzen in Rwanda behoren tot de hoogste ter

Rwanda heeft gebrek aan vakmensen, wat de ontwikkeling van

wereld omdat brandstof over grote afstand moet worden aange-

de private sector en het hele land remt. Nederland ondersteunt

voerd. Ook dat is aan het veranderen en Rwanda ontwikkelt met

vakopleidingen, omdat het Rwandese bedrijfsleven schreeuwt

steun van Nederland kleine en middelgrote waterkrachtcentra-

om goed opgeleide mensen. Zo worden bedrijfjes en banen ge-

les, die schone en goedkope elektriciteit produceren. De opwek-

creëerd. Er is een goede universiteit in Rwanda waar 10.000

kingscapaciteit in Rwanda is sinds 2008 weliswaar verdubbeld,

studenten in allerlei richtingen worden opgeleid; bijvoorbeeld

maar is nog steeds niet veel meer dan wat een middelgrote stad

natuurkunde, waarvoor een samenwerking bestaat met het En-

in Nederland verbruikt.

gelse Institute of Physics en de Nature Publishing Group. Het onderwijs in de bètavakken is meestal niet van hoge kwaliteit

Waar het elektriciteitsnet nog niet bestaat, maken mensen en

en veel Rwandezen doen deze opleidingen in het buitenland: in

bedrijven steeds meer gebruik van zonne-energie, dat in het tro-

Nederland zijn het er ongeveer 100.

pische Rwanda volop beschikbaar is. Grote en kleine zonnepanelen worden gebruikt door instellingen en huishoudens. Kleine

Hernieuwbare Energie

leeslampen met een zonnepaneeltje en een zuinig LED lampje

Het elektriciteitsnet wordt uitgebreid zodat meer mensen elektri-

zorgen er ‘s avonds voor verlichting. Met zo’n paneeltje kun je

citeit kunnen krijgen. In 2008 was slechts 6% van de bevolking

ook je mobieltje opladen en ‘s avonds kunnen kinderen toch hun

aangesloten op het elektriciteitsnet. Nu is het 8% en in 2012 zal

huiswerk maken.

het 10% zijn. Iedere maand komen er 3500 nieuwe aansluitingen bij voor huishoudens, zodat maandelijks 20.000 mensen, veelal

Brandhout en houtskool

in landelijke gebieden, voor het eerst toegang krijgen tot elektri-

Ongeveer 90% van de Rwandezen kookt op hout. In afgelegen

citeit. In totaal zorgt de Nederlandse bijdrage er voor dat 30.000

gebieden kunnen de armen vaak niet anders, bij gebrek aan een

aansluitingen kunnen worden gerealiseerd. Als mensen electri-

alternatief, maar ook bemiddelde Rwandezen gebruiken nog

citeit hebben, gebruiken ze die voor verlichting, voor radio en

vaak houtskool om te koken: het eten wordt er lekkerder van,

TV, voor het opladen van mobiele telefoons (bijna iedereen heeft

vindt men. In het verleden leidde dit gebruik tot grootschalige Eureka! Universiteit Leiden

11

Eureka!

 deze installatie zuivert methaangas en maakt er electriciteit van

 bomen zijn aangeplant voor brandhout

ontbossing, wat tot milieuproblemen leidde op de steile hellingen. Ontbossing is nu een stuk minder doordat op grote schaal

Er gebeurt al veel, maar op energiegebied valt nog veel

snel groeiende boomsoorten worden aangeplant, die op duurza-

te pionieren in Rwanda, bijvoorbeeld op de volgende

me wijze brandhout en houtskool produceren. Nederland steunt

terreinen:

dit beleid door 16.000 ha te beplanten op steile hellingen en met de introductie van efficiëntere methoden om houtskool te maken. Tenslotte draagt Nederland bij aan de verspreiding van efficiënte

• opwekking van elektriciteit: zonne-energie, waterkracht, geothermische energie, methaangas

houtovens, die veel minder hout nodig hebben om een maaltijd te

• energie uit biomassa, afval, vuilnisbelten

bereiden dan de gangbare, traditionele houtvuren.

• biogasinstallaties • exploratie: olie en methaangas, geothermische energie

Regionale samenwerking

• distributie: uitbreiding van het landelijke elektrici-

Rwanda grenst aan Congo, waar het nog steeds rommelt. Het

teitsnet, uitrusting voor substations en aansluitingen,

gebrek aan stabiliteit en de aanwezigheid van rebellengroepen

pijplijnen, regulering

in Oost-Congo bedreigen de ontwikkeling van niet alleen Con-

• efficiëntieverbetering: terugdringen van systeem-

go, maar ook van Rwanda en Burundi. Door inspanningen van

verliezen, introductie van LED's en spaarlampen

de internationale gemeenschap en de landen zelf verbetert de veiligheidssituatie geleidelijk. Regionale, grensoverschrijdende ontwikkelingsprojecten dragen bij aan stabiliteit in de regio en zijn complementair aan andere (militaire en diplomatieke) programma’s die stabiliteit in de regio bevorderen. Een groeiende rurale economie kan aan meer jongemannen werk bieden, zodat die zich niet bij rebellen aansluiten. Om een inkomen te vergaren voor hun bruidsschat of gezin hebben ze nu vaak geen andere keus dan in de illegale mijnbouw te gaan of zich te laten ronselen voor rebellenlegers. Ook vluchtelingen en gedemobiliseerde soldaten uit het regeringsleger zijn naarstig op zoek naar werk. In 2010 is acht miljoen euro besteed aan landbouwintensivering, hernieuwbare energie, beheer van de grensoverschrijdende natuurparken, waar de berggorilla’s wonen. Deze programma’s dragen bij aan economische ontwikkeling en werkgelegenheid in de regio, en daarmee ook aan stabiliteit.

12

Eureka! Universiteit Leiden

Fred Smiet Fred Smiet is in dienst van het Ministerie van Buitenlandse Zaken en werkt nu sinds 2009 in Kigali, de hoofdstad van Rwanda. Fred heeft milieubiologie gestudeerd in Leiden, is afgestudeerd in 1977 en is sindsdien werkzaam in Ontwikkelingssamenwerking, steeds in andere landen. Als bioloog adviseert hij over duurzame economische ontwikkeling, die in ontwikkelingslanden gebaseerd is op natuurlijke hulpbronnen. Zijn motto daarbij is: duurzame economie = ecologie.

Eureka!

Interview Paul van der Werf

DOOR Esther Schreuders en Anna Freudenreich

Dit interview is ter ere van uw benoeming als opleidingsdirecteur, gefeliciteerd daarvoor. We vroegen ons af: wat houdt die taak eigenlijk in?

Verder krijg je er een flinke dosis natuur- en wiskunde bij. Dat

Ik ben verantwoordelijk voor het curriculum en natuurlijk ook

voorlichting.

moet allemaal gecoördineerd worden met de opleidingen wis- en natuurkunde. Dan komen daar ook nog dingen bij als werving en

voor kwaliteitszorg. Dat betekent dat colleges goed gegeven worden en dat dit gebeurt op een manier waar de studenten gelukkig mee zijn.

Voor de doelstelling van de opleiding, zijn daar nog vernieuwingen voor gepland? Ik heb wel een doel. Zoals jullie weten wordt er elk jaar de natio-

Wij willen dat studenten aan het eind van hun opleiding weten

nale studentenenquete gehouden. Daar komen we helaas niet altijd

wat we vinden dat ze moeten weten, maar ook dat ze op de ar-

goed uit. Erachter komen hoe we het beter kunnen doen, vind ik

beidsmarkt terecht kunnen. Het aantal banen in de sterrenkunde

een heel belangrijk doel. De sterrenwacht doet het namelijk heel

is beperkt, dus het moet een allround opleiding zijn. Het moet

goed als onderzoeksinstituut. We staan internationaal in de top

daarentegen ook een specifieke opleiding zijn, want je moet als

vijf. Dan moet je gewoon zorgen dat je onderwijs ook landelijk

sterrenkundige ook veel weten.

goed scoort.

Eureka! Universiteit Leiden

13

Eureka!

Sterrenkunde heeft ook een wat romantisch imago. Heeft u een idee hoe we beter aan scholieren kunnen communiceren dat het ook wel harde Bèta is?

de studenten veeleisender zijn geworden. Tien jaar geleden waren

Het moet echt gecommuniceerd worden naar alle middelbare

leges. Studenten vragen daar ook om en je merkt dat dit docenten

scholen dat sterrenkunde een even zware en exacte studie is als

ook weer stimuleert, omdat ze voelen dat studenten de diepte in

natuurkunde. Veel mensen denken namelijk: “Natuurkunde vind

willen.

colleges nog een beetje praatcolleges. Nu werkt men veel meer met problemen oplossen, hetzij als huiswerk, hetzij in werkcol-

ik leuk, maar ik heb geen zin in al die formules, dus laat ik sterachter als ze hier zitten, maar dan is het dus te laat.

Kunt u misschien wat concrete plannen noemen voor veranderingen in de bacheloropleiding of de masteropleiding?

Wat we als pilot hebben gedaan, is dat we alle mensen die zich in-

Om met de master te beginnen: we gaan de hoeveelheid werkcol-

schrijven voor het eerste jaar oproepen voor een gesprek. Dat doen

leges uitbreiden. Ik vind dat eigenlijk ieder zespuntscollege van

we al in mei of juni om te ontdekken of ze wel de juiste verwach-

een werkcollege voorzien moet zijn. Verder denk ik dat we met

tingen van de studie hebben. Ik denk dat het wel iets scherper kan.

een buddysysteem gaan werken voor de docenten. Iedere docent

renkunde gaan doen.” Dat is dus helemaal fout. Ze komen er snel

Mensen waarvan je twijfelt of

krijgt een andere docent toe-

ze wel de goede studie kiezen,

gewezen die een paar keer

moet je duidelijk maken dat ze op dat moment al een plan B moeten hebben. Daardoor kunnen ze misschien al in de eerste maand switchen als ze doorkrijgen dat het de verkeerde keuze

'Ik vind dat eigenlijk ieder zespuntscollege van een werkcollege voorzien moet zijn.'

mand die tijd heeft om op de didactische kanten te letten, ziet weer heel andere dingen dan de studenten. We hebben een paar jaar geleden al een proef daarmee gedaan,

was. Dat is eigenlijk ook te laat, maar het is beter dan na een jaar.

naar zijn colleges gaat. Ie-

maar dat is om de een of andere reden geen vast onderdeel geworden.

Ik heb gehoord dat in Delft alle docenten een lerarenopleiding krijgen. Wordt dat in Leiden ook toegepast?

Ik denk dat het ook nuttig zou zijn om de masterstudenten op een

Wij hebben de zogenaamde BKO, de Basiskwalificatie Onderwijs.

met dingen als: cv schrijven, het voorbereiden van een sollicita-

Iedere docent moet zijn BKO hebben gehaald. Dat geldt voor de

tiebrief, enz. Het is niet direct sterrenkundig, maar er blijkt wel

mensen die nieuw aangesteld worden. Het is gebaseerd op de col-

behoefte aan te zijn.

gegeven moment te coachen over wat te doen na je masterdiploma,

leges die je geeft en de feedback die je krijgt van de studenten. Een commissie kijkt daarnaar en als er aanleiding voor is, laten

Zijn er voor de bachelor nog concrete plannen?

ze je bijvoorbeeld verplicht een cursus volgen. Dan word je nog

Ik heb daar nog niet heel duidelijke concrete plannen voor. Ik wil

een keer beoordeeld. Als je bevorderd wil worden, bijvoorbeeld

wel het curriculum gaan bekijken. Wat ik bijvoorbeeld onder de

van UD naar UHD, dan moet je de BKO hebben. Dus de enige

loep wil nemen is het programmeren. Je krijgt in het eerste jaar

waarvoor dit niet geldt, is de hoogleraar die hier al een tijd zit. Het

een college programmeren. Dat is c++. Dat vindt iedereen ook

is op dit moment volgens mij zo dat 90 procent van de docenten op

heel nuttig, maar vervolgens doe je daar heel weinig mee. Daarna

de faculteit een BKO heeft.

wordt je geconfronteerd met IDL. Je krijgt een stukje bij Sterrenkundig Practicum 1 en een beetje bij SP2 en dan komt er nog een

Over dat onderwijs, vindt u dat zelf leuk om te geven en heeft u daar nog tijd voor?

keer een cursus. De stafleden zijn er zelf ook niet tevreden over.

Ik vind het essentieel om wel onderwijs te geven. Je moet zor-

te weinig weten van programmeren. Blijkbaar gaat daar iets mis.

gen dat je contact hebt met het echte werk en dat vind ik leuk om te doen. Ik loop al een aantal jaar mee en wat ik merk is dat 14

Eureka! Universiteit Leiden

Daar hoor ik van dat mensen die aan hun onderzoek beginnen

Eureka!

Ik zit eraan te denken om het IDL verhaal te vervangen door bijvoorbeeld python. Het is veel gestructureerder, gratis en het is wat

Wordt het dan ook afgeraden een dubbelstudie te doen? Heeft dat gevolgen?

andere docenten ook graag willen. Ik ben nog niet zover (in okto-

Een dubbele propedeuse doe je heel makkelijk, maar een dubbele

ber 2011, red.). We moeten alle voors en tegens afwegen.

bachelor is wel iets anders. Ik denk dat het alleen voorbehouden

Ik denk dat we de studenten ook iets meer bij sterrenkunde moe-

moet zijn aan mensen die makkelijk door de studie heen lopen en

ten betrekken in het eerste jaar. Er komt een college planeten in

dan zou ik het aan dat soort mensen zeker aanmoedigen. Anders

het eerste jaar. Dat betekent dat er ook iets anders af moet, maar

gaan we het ontmoedigen of misschien verbieden.

dat is al geregeld met natuurkunde. Ik denk dat we ook het college inl. astrophysica, waarbij je een overzicht krijgt van alles wat er nog gebeuren gaat, beter kunnen geven. Ik zit er aan te denken om het te splitsen en het door een aantal topdocenten te laten geven. Daardoor worden de studenten er vanaf het begin meer bij betrokken.

In principe zou een student kunnen besluiten het belangrijk te vinden een dubbele studie te doen, ookal kost dat vijf of zes jaar. Ik vind zelf ook dat je iemand die echt graag zes jaar wil studeren en veel meer wil doen dan in het programma staat, en er het geld

Zijn er ook plannen voor dubbelstudenten, bijvoorbeeld wat betreft het bacheloronderzoek?

voor over heeft, niet tegen kunt houden. Ik sta daar ook sympatiek

Het punt is dat het altijd een probleem is om een goed bacheloron-

recteur moet ik dan toch knorrige geluiden laten horen.

tegenover, maar wij krijgen dat op ons brood, dus als opleidingsdi-

derzoek te vinden voor de dubbelstudenten. Het is moeilijker om Ik denk dat we er ook naar toe moeten gaan om voor de dubbel-

Wat voor onderzoek doet u en is dat te combineren met uw nieuwe functie?

studenten waarvoor het niet lukt, het te splitsen in twee kleinere

Het onderzoek dat ik doe heeft te maken met starburst stelsels,

bacheloronderzoeken. Ik denk dat dit uiteindelijk onvermijdelijk

dus stelsels die om een of andere reden plotseling, in een soort

zal zijn. Dat moeten we met de opleidingsdirecteuren van natuur-

uitbarsting, heel veel sterren vormen. Daarvoor gebruik ik op het

kunde en wiskunde bespreken.

moment de Herschel satelliet. Dat is een eenmalige kans, want dat

zo’n onderzoek te definiëren, dus het aantal plaatsen is kleiner.

ding doet het nog een jaar en dan is de helium op. Ik heb gehoord dat er een rendementsverhoging plaats zou moeten vinden. Bent u daar ook in geïnteresseerd?

Ook is er ALMA, de nieuwe millimeter interferometer in Chili.

Ja, niet alleen omdat wij dat graag willen maar vooral omdat de

werk. Dat klinkt als iets heel goeds, maar het betekent ook dat je

staatssecretaris dat graag wil en het ons dus gewoon oplegt. Het

veel e-mails krijgt en al die contacten moet onderhouden. Ik heb

rendement waar we naar streven is dat van degenen die zich in-

het wel merkbaar een stuk drukker gekregen. Ik moet veel meer

schrijven voor het tweede jaar BSc, 90 procent in 4 jaar de BSc

selecteren, dus ik ga bepaalde dingen ook wel afstoten. Dingen

gehaald moet hebben. Daar zitten wij lang niet aan. Het gaat wel

als Herschel en ALMA blijf ik wel doen. Dat vind ik gewoon veel

de goede kant op. Een aantal jaar geleden was het vervelend in

te leuk.

Dat is nogal een hot topic en ik heb een groot internationaal net-

verband met je studiefinanciering wanneer je er langer over deed, maar verder was er geen beletsel. Nu is het zo dat het heel pijnlijk

Dit moet niet klinken alsof ik OD niet leuk vind. Ik heb me hier-

wordt vanwege de langstudeerdersboete.

voor beschikbaar gesteld omdat ik onderwijs belangrijk vind en ik wil er graag tijd aan besteden om te zorgen dat het goed draait

De uitloop zit op verschillende plekken. Die zit bijvoorbeeld bij de

hier. Ik denk dat ik daar goede ideeën voor heb. Anderen mogen

onderzoeken. Ik denk dat we dat weer iets strakker moeten regule-

later zeggen of dat inderdaad zo was.

ren. De uitloop zit ook in het 2 jaar als de studenten net hun BSA e

hebben en denken: “Ok, nu gaan we achterover leunen.” Dat is niet omdat ze lui zijn, maar omdat plotseling de druk van het BSA eraf is. Ik denk dat we daar ook iets aan moeten doen, bijvoorbeeld door ook een drempel in te voeren in het tweede jaar.

Eureka! Universiteit Leiden

15

Eureka!

Hoe Stimuleer je Ontwikkelactiviteit in een Software Ecosysteem? Een analyse van gebeurtenissen en het gedrag van Debian ontwikkelaars Coördinatoren van een software ecosysteem vragen zich dagelijks af hoe ze ontwikkelaars kunnen betrekken bij het verder ontwikkelen van een open source software product of platform. Zij hebben daartoe verschillende gereedschappen: het organiseren van congressen, het bevriezen of uitgeven van nieuwe versies van het product, het reorganiseren van de organisatie of de broncode, etc. Het is echter niet duidelijk wat voor invloed deze gebeurtenissen hebben op de ontwikkelactiviteit binnen een platform. Aan de Universiteit Utrecht hebben we onderzocht welke gebeurtenissen invloed hebben gehad op de activiteit rondom een software platform (Debian OS). Met behulp van Pearsons correlatiecoëfficiënten hebben we onderzocht of gebeurtenissen in het software ecosysteem invloed hebben op de activiteit binnen een ecosysteem, gemeten in commits, ofwel de bijdragen van ontwikkelaars. De gebeurtenissen die de meeste invloed blijken te hebben zijn congressen, nieuwe of bevroren versies, incidenten, afhankelijkheidsproblemen, en de introductie van diensten voor ontwikkelaars. DOOR Slinger Jansen

Introductie Een software ecosysteem is een set van organisaties die functio-

tories (bewaarplaatsen), waar alle broncode wordt opgeslagen,

neert als eenheid en interageert met een gedeelde markt voor

inclusief de ontstaansgeschiedenis van deze code. Verder is ook

software producten en diensten, samen met de relaties tussen

na te gaan welke veranderingen in de broncode zijn aangedragen

de organisaties [1]. Een specifieke categorie van een ecosysteem

door specifieke ontwikkelaars. Deze sets van broncodewijzigin-

is een decentraal ecosysteem, waarbij de activiteit binnen het

gen worden commits genoemd. Voor dit onderzoek hebben we

ecosysteem zich niet focust op één organisatie, zoals bijvoor-

een aantal concepten gedefinieerd, zie hiervoor het kader.

beeld in het Microsoft ecosysteem, maar waarbij de activiteit is verdeeld over vele verschillende participanten die elk evenveel

Om de activiteit in het Debian ecosysteem te meten hebben we

verantwoordelijkheid op zich kunnen nemen. Een voorbeeld van

de complete Debian repository gedownload. Deze repository

een dergelijk ecosysteem is het Debian ecosysteem. Debian is

bevat de historie van het Debian ecosysteem vanaf 2000, in de

een besturingssysteem dat is gebaseerd op Linux en wordt ont-

vorm van ongeveer één miljoen commits. Tot aan 2009 groeide

wikkeld onder de GNU open source licentie. Dat betekent onder

het ecosysteem gestaag. Sinds 2009 is een duidelijk neergaande

andere dat alle software rondom het Debian ecosysteem onder

trend te observeren in de activiteit in het ecosysteem van Debi-

dezelfde voorwaarden dient te worden ontwikkeld. Het Debian

an. Om deze trendbewegingen te elimineren hebben we gekeken

ecosysteem, dat is ontstaan in 1993, bestond in mei 2011 uit 1643

naar korte termijn wijzigingen. Specifieker hebben we verschil-

ontwikkelaars, die gezamenlijk ongeveer 29,000 modules op ba-

lende periodes voor de gebeurtenissen in de ecosystemen geno-

sis van het besturingssysteem hebben voortgebracht.

men, zijnde vier, drie, twee, en één we(e)k(en) voor en na een gebeurtenis. Er zijn in totaal 117 gebeurtenissen geïdentificeerd

Onderzoeksaanpak Een voordeel van een decentraal software ecosysteem is dat de broncode meestal vrij te downloaden is uit zogeheten reposi-

16

Eureka! Universiteit Leiden

in deze periode.

Eureka!

Definities: • Activiteit – Activiteit binnen het Debian ecosysteem meten we op basis van het aantal broncode wijzigingen dat wordt gemaakt door de verschillende ontwikkelaars en op basis van het aantal actieve ontwikkelaars van week tot week. • Gebeurtenis – We hebben geprobeerd elke gebeurtenis die vaker terugkeert in de levenscyclus van Debian te identificeren en analyseren. Dergelijke gebeurtenissen worden in het algemeen aangekondigd op de internationale Debian mailinglijst. De volgende (potentieel invloedrijke) gebeurtenissen zijn geïden-

• End of support – Als een Debian release verouderd is, wordt de ondersteuning voor de release beëindigd. • De jaarlijkse Southern California Linux Expo – Deze tentoonstelling brengt de verschillende participanten in het Linux ecosysteem, waar Debian ontwikkelaars ook toe behoren, jaarlijks bij elkaar. • Prijzen – Debian heeft meerdere prijzen gekregen van magazines en websites en op congressen. • General Resolutions (GRs) – Deze GRs zijn belangrijke

tificeerd:

wijzigingen in de Debian organisatie, zoals het veranderen

• Stabiele release – Als er naar een stabiele release wordt toe-

van leider, de introductie van nieuwe ontwikkelregels en an-

gewerkt kan dat ontwikkelaars stimuleren om meer commits

dere wijzigingen die democratisch worden bepaald binnen

te doen aangezien een nieuwe release betekent dat de soft-

het ecosysteem.

ware die door hun is ontwikkeld, dan ook echt in het veld gebruikt gaat worden. • Bevroren release – Als een release bevroren wordt mogen er

• Major bugs – Major bugs worden aangekondigd op de mailinglijst en moeten zo snel mogelijk gefixt worden door de community.

geen nieuwe modules toegevoegd worden aan de release, zo-

• Afhankelijkheidsproblemen – Een van de gebeurtenissen

dat ontwikkelaars zich kunnen focussen op bestaande func-

die zeer grote invloed heeft op het aantal commits is als een

tionaliteit.

wijziging wordt gemaakt in een belangrijke module, waar-

• Verandering van leiderschap – Binnen de Debian organisatie wordt regelmatig nieuw leiderschap gekozen.

van andere modules afhankelijk zijn. Dit heeft tot resultaat dat de afhankelijke modules ook gewijzigd dienen te worden.

• Incidenten – In de geschiedenis van Debian zijn incidenten

• Introductie van ontwikkelaarsdiensten – welke het ont-

voorgevallen die potentieel veel invloed hadden op de activi-

wikkelen makkelijker maken. Dit zijn diensten zoals een

teit. Een voorbeeld van een incident is de Debian server die

centrale documentatieserver of een service waarmee ont-

in 2002 verbrandde bij de brand aan de Universiteit Twente.

wikkelaars op de hoogte worden gesteld van nieuwe modu-

• Debian congres - Jaarlijks wordt het Debian congres georganiseerd.

les. • Community spin-off – Het komt voor dat een deel van de

• CeBIT congres - Jaarlijks wordt de CeBIT georganiseerd,

community een idee ontwikkelt dat vervolgens leidt tot een

één van de belangrijkste internationale hardware en software

grote wijziging in de code. Dit werkt samenwerking, en naar

congressen. Debian ontwikkelaars organiseren er regelmatig

verwachting activiteit, in de hand.

bijeenkomsten. • Debian Day – De Debian dag wordt ook jaarlijks georganiseerd en heeft een soortgelijke doelstelling als het Debian congres.

Lees verder

Eureka! Universiteit Leiden

17

Eureka!

Correlatietabel

Rood: Gemiddeld aantal commits per ontwikkelaar Blauw: Aantal actieve ontwikkelaars Donkerrood of -blauw: Correlaties met een positieve of negatieve relatie

Resultaten In de correlatietabel zijn de gemeten invloeden terug te vinden

• Twee weken voor Debian Day is er een afname in activiteit te

van de gebeurtenissen in de periode van vier, drie, twee, en één

zien. Twee weken na Debian Day is ook een sterke afname in

we(e)k(en) voorafgaand aan en na de gebeurtenis.

activiteit te zien. Daarna neemt de activiteit geleidelijk weer toe, met als hoogtepunt de vierde week na het congres.

Voor wat betreft de activiteit binnen het ecosysteem kunnen we het volgende concluderen:

ging (maar na de aankondiging ervan) is er een toename in ac-

• De gebeurtenissen Annual Southern California Linux Expo,

tiviteit. Twee weken erna is er wederom een toename, terwijl

prijzen, verandering van leiderschap, community spin-off, Debian congres, en end-of-support lijken geen invloed te hebben op de activiteit van de ontwikkelaars. • Twee en drie weken voor de CeBIT en 4 weken na het begin van de CeBIT is een toename in ontwikkelactiviteit waar te nemen. 18

• Eén week voor de introductie van een afhankelijkheidswijzi-

Eureka! Universiteit Leiden

in de derde week een afname plaats vindt. • Twee en drie weken vóór een GR is er meer activiteit dan ten tijde van de GR. Hier zou kunnen gelden dat de activiteit de aanleiding is voor de GR. • Drie weken na een incident is er een toename in activiteit waar te nemen.

Eureka!

• Twee weken voor major bugs is er een toename in activiteit.

het Ruby ecosysteem [3], het brede Linux ecosysteem, en het

Dit is logisch, aangezien de meeste ontwikkelaars dan naar

Eclipse ecosysteem. Ook willen we gaan kijken naar gesloten

een deadline toe werken en regelmatig grote nieuwe functio-

ecosystemen, zoals bijvoorbeeld het gaming ecosysteem (welke

naliteiten toevoegen.

games maken gebruik van gemeenschappelijke componenten en

• Drie tot vier weken voordat een release wordt bevroren is er

zogeheten engines) en het Microsoft ecosysteem (waartoe ma-

minder ontwikkelactiviteit dan in de week van het bevriezen.

ken partners van Microsoft de keuze om partner te worden bin-

• Twee weken na een stabiele release is er een kleine toename in

nen het ecosysteem?) Tot slot willen we een schaalbare model-

ontwikkelactiviteit.

leeroplossing maken voor ecosystemen.

• De introductie van een dienst voor ontwikkelaars wordt drie en één weken ervoor voorafgegaan door een afname in activi-

Dit artikel is gebasseerd op het werk in de uitgave van de arti-

teit. Hetzelfde geldt voor één en drie weken erna. Dit verband

kelen behorend bij de Management of Emergent Digital Ecosy-

is moeilijk te verklaren. Een probleem is dat er slechts twee

stems Conference van 2011. Zie voor meer details [2].

gebeurtenissen zijn geweest. Het is interessant te noemen dat nieuwe ontwikkelaars dienen

Referenties

te worden toegelaten door de ontwikkelaars binnen het ecosy-

[1] Jansen, S., Brinkkemper, S., Finkelstein, A. (2009). A Sense of

steem. Hierdoor kan het soms maanden duren voordat een ont-

Community: A Research Agenda for Software Ecosystems. 31st

wikkelaar wordt toegelaten. Het is dan ook nauwelijks gelukt om

International Conference on Software Engineering, New and

een relatie te vinden tussen het aantal actieve ontwikkelaars en

Emerging Research Track

een gebeurtenis.

[2] Eric Ververs, Rick van Bommel and Slinger Jansen. Gebeurteniss on developer participation in the Debian software ecosy-

Conclusies

stem. In the Proceedings of the Conference on Management of

Het succes van een decentraal software ecosysteem is sterk af-

Emergent Digital Ecosystems (MEDES 2011)

hankelijk van de bijdragen van een groep toegewijde ontwikkelaars die regelmatig bijdragen leveren [4]. Bij dit onderzoek wilden we bepalen of bepaalde gebeurtenissen een positieve of negatieve invloed hebben op de activiteit in een ecosysteem. We

[3] Kabbedijk, J., Jansen, S. Steering Insight: An exploration of the Ruby Software Ecosystem, proceedings of the Second International Conference on Software Business. 2011 [4] Goeminne, M., Mens, T.: A framework for Analysing and Vi-

hebben hiervoor 117 gebeurtenissen en één miljoen commits in

sualising Open Source Software Ecosystems. In: Proceedings

het Debian ecosysteem van 2000 tot 2011 bestudeerd. In 10,82%

of the Joint ERCIM Workshop on Software Evolution (EVOL),

van de meetpunten was er een geringe, normale, of sterke relatie.

New York, USA, (2010)

In de meeste gevallen betreft het een kleine toename of afname in activiteit. De grootste invloeden blijken congressen (CeBIT, Debian Day), nieuwe of bevroren releases, incidenten, afhankelijkheidsproblemen en de introductie van nieuwe diensten voor ontwikkelaars. De coördinatoren in het Debian ecosysteem kunnen deze kennis gebruiken om de activiteit rondom het platform te vergroten. Daarnaast kunnen de bevindingen uit dit onderzoek worden gebruikt als een werktuig in de coördinatie en orkestratie van een ecosysteem. In de toekomst willen we de methode verder aanpassen om willekeurige ontwikkelingen in activiteit te detecteren, om op die

Slinger Jansen Slinger Jansen is een assistent professor bij the Department of Information and Computer Science aan de universiteit van Utrecht. Zijn onderzoek focust op software ecosystemen en product management, met een sterke ondernemings inslag. Jansen behaalde zijn PhD in de informatica aan de universiteit van Utrecht.

manier bijvoorbeeld ook seizoensinvloeden en dergelijke te bepalen. Ook willen we in de toekomst soortgelijk onderzoek gaan doen naar andere open source ecosystemen, zoals bijvoorbeeld Eureka! Universiteit Leiden

19

Eureka!

Patent aanvraag voor kettingreacties door Leo Szilard

Leo Szilard naar de VS

Aanval op Pearl Harbor en oorlogsverklaring VS

Begin bouw eerste kernreactor door Enrico Fermi

GESCHIEDENIS

1934

1938

1941

1942

Op de schouders van reuzen The Manhattan Project

Een aantal jaren voor de ontdekking van kernsplijting had een Hongaarse natuurkundige een vooruitzicht gehad. Leo Szilard had bedacht dat er een kettingreactie zou kunnen ontstaan als een element één neutron opneemt en na interactie twee neutronen uitzendt. In 1934 vroeg hij in Groot-Brittannië een patent aan voor de kettingreactie zonder dat er een bewijs voor bestond in theorie noch praktijk. Leo Szilard had ook al ingezien dat een kettingreactie gebruikt kon worden voor een weerzinwekkende bom. Door Frits Marten Witpeerd

In 1938 was Szilard naar de Verenigde Sta-

punt zal de reactor steeds meer splijtingen

met de atoombom. Het departement had

ten overgestoken en in 1939 had hij samen

veroorzaken en daarmee veel energie vrij-

origineel zetel in Manhattan, New York.

met zijn oude vriend Albert Einstein een

maken. De cadmiumstaven kunnen in de

Later verspreidde verschillende onderde-

brief geschreven aan president Franklin D.

reactor worden geduwd en vangen neutro-

len zich over het land, maar bleef het ge-

Roosevelt (FDR) om te waarschuwen voor

nen weg waardoor ze geen splijtingen tot

heel zijn naam behouden: The Manhattan

de atoombom. Twee jaar later zou FDR de

gevolg kunnen hebben. Door het verschui-

Project. Het hoofdkwartier voor fundamen-

eerste zesduizend dollar toezeggen aan

ven van de staven kan de reactor dus rond

teel en theoretisch onderzoek was gevestigd

onderzoek naar kettingreacties. Dit geld

het kritieke punt worden gebalanceerd.

in Los Alamos, New Mexico. Dit onder-

kwam terecht bij de onderzoeksgroep

Op de ochtend van 2 december 1942 was

zoekscentrum werd geleid door Robert J.

van de natuurkundige alleskunner Enrico

het eindelijk zover. De constructie van

Oppenheimer uit New York.

Fermi. Op 16 november 1942 begon Fermi

de reactor was afgerond. Halverwege de

met het bouwen van een kernreactor in een

ochtend vroeg Fermi zijn assistenten om

Er waren twee splijtbare stoffen (i.e.

sporthal van de Universiteit van Chicago.

de cadmiumstaven stukje bij beetje uit de

`brandstof') voor de bom: uranium-235 en

De bolvormige, zes meter hoge reactor

reactor te trekken. Om zeven voor vier 's

plutonium. De verschillende splijtstoffen

werd opgebouwd uit elementen uranium

middags was de reactor het kritieke punt

gebruikten ook verschillende ontstekings-

en gecontroleerd door cadmiumstaven.

voorbij en was de eerste kettingreactie ge-

mechanismen, deze werden ontwikkeld in

Voor ieder van de drie neutronen die vrij-

controleerd door mensen een feit.

Los Alamos. In een monster van splijtbare stof kunnen neutronen, die ontstaan na

komen bij de splijting van uranium-235

20

geldt dat het of: geen splijting veroorzaakt

The Manhattan Project

splijting, andere splijtingen veroorzaken

doordat het bijvoorbeeld de reactor verlaat

Op 7 december 1941 kwamen 2403 Ame-

wat tot een kettingreactie leidt. Maar ze

zonder te zijn ingevangen door uranium;

rikanen om het leven na de aanval van Ja-

kunnen ook het monster verlaten en geen

wel wordt ingevangen en een splijting van

pan op Pearl Harbor. De volgende ochtend

splijting veroorzaken. De massa die nodig

de uraniumkern veroorzaakt. Wanneer

verklaarden de VS oorlog aan niet alleen

is om tot een kettingreactie te komen is de

het gemiddelde aantal neutronen dat wel

Japan, maar ook aan Italië en Duitsland.

kritieke massa. Voor de uraniumbom werd

splijting veroorzaakt groter is dan het ge-

Militaire productie werd opgeschroefd en

een schietmechanisme gebruikt waarbij

middelde aantal dat geen splijting veroor-

ook de ontwikkeling van de atoombom

een uraniumkogel in een stuk uranium ge-

zaakt, vindt er een kettingreactie plaats.

kreeg meer prioriteit. Er werd een speciaal

schoten werd om samen de kritieke massa

Wanneer de aantallen gelijk zijn spreekt

departement opgericht onder het Ministe-

te vormen en tot ontploffing te komen. Het

men van het kritieke punt. Na het kritieke

rie van Oorlog dat zich bezig zou houden

implosiemechanisme voor de plutonium-

Eureka! Universiteit Leiden

Voltooiing kernreactor

Test schietmechanismen eerste atoombommen

Overlijden Franklin D. Roosevelt, aanval op Hiroshima en Nagasaki met atoombommen en capitulatie Japan.

1942

1944

1945 Oppenheimer gaf Truman op 11 mei 1945 namens The Target Committee een lijst met mogelijke doelen voor de bommen: Kyoto, Hiroshima, Yokohama, en Kokura. Leo Szilard probeerde via een petitie het gebruik van de bom af te wen-

Leo Szilard

den, maar op 6 augustus 1945 gaf Truman

  Enrico Fermi

opdracht om de atoombom te gebruiken tegen Japan. Om kwart over acht 's ochtends, lokale tijd, kwam 60 kilogram uranium tot ont-

J. Robert Oppenheimer

 

 

Explosie

ploffing boven Hiroshima. De explosie was gelijk aan die van 13 kiloton TNT. Twee dagen later kwam het bevel om Kokura te bombarderen met een plutoni  

umbom. Omdat het zicht boven Kokura slecht was werd uitgeweken naar Na-

bom werkte met in bolvorm geplaatste

problemen op en er werd besloten om de

explosieven om een plutonium kern. Wan-

plutoniumbom te toetsen door hem daad-

gasaki. Twee minuten na elf in de ochtend

neer de bom werd ingeschakeld drukte de

werkelijk tot ontploffing te brengen. Deze

bracht het implosiemechanisme daar 6,4

schokgolf van de explosieven de plutoni-

test werd door Oppenheimer gedoopt tot

kilogram plutonium van Fat Man tot ont-

umbol tot een hogere dichtheid waardoor

'The Trinity Test', naar een gedicht van

ploffing. Op 15 augustus proclameerde

de kritieke massa gevormd werd en de im-

John Donne. Trinity zou plaatshebben in

keizer Hirohito de overgave van Japan

mense hoeveelheid energie vrijkwam.

de Jornada del Muerto woestijn op 16 juli

over de nationale radio - de destructieve

Door het verschil in mechanismen hadden

1945. Tot vlak voor de ontsteking gaven

werking van kernfysica had 130 duizend

de bommen een ongelijke vormgeving: de

proeven aan dat de plutoniumkern zou

Japanners het leven ontnomen.

uraniumbom klein en slank en de plutoni-

wegschieten zonder ooit tot ontploffing

umbom groot en bol. De luchtmacht van de

te komen. Maar om 05:29:45 uur in de

Conclusie

VS, die aan het oefenen was met dummy's,

ochtend vuurden alle 32 ontstekingen in

Hoewel de decennia voor de oorlog ook

gebruikte de codenamen `Tall Man' en `Fat

de bolvormig opgestelde explosieven si-

van cruciaal belang waren, was er zonder

Man' voor de bommen.

multaan en kwam de eerste atoombom tot

The Manhattan Project nooit een atoom-

ontploffing. De kracht was equivalent aan

bom gekomen. In zijn hoogtijdagen leef-

de ontploffing van 18,6 kiloton TNT.

den op het kamp van Los Alamos meer

Trinity

dan 10 duizend mensen. Deze vorm van

Aan het einde van 1944 werd het schietmechanisme getest. Het experiment liet

Japan

wetenschap bedrijven, met samenwerking

een uraniumkogel vallen door een buis,

Toen de atoombommen klaar waren had

en grootschaligheid als kernbegrippen,

die voor een gedeelte was omgeven met

Duitsland zich al onvoorwaardelijk over-

was nog niet eerder vertoond. Maar na de

een uraniumcilinder. Wanneer de kogel de

gegeven, maar duurde de oorlog met Ja-

oorlog werd het meer regel dan uitzonde-

cilinder passeerde zouden zij samen voor

pan nog voort. President Roosevelt was op

ring: Big Science was geboren. The Man-

korte tijd een kritische massa vormen en

12 april 1945 overleden en zijn vice-pre-

hattan Project heeft een directe impact

kon met Geigerneutronentellers de activi-

sident Harry Truman had zijn post over-

gehad met de atoombommen en op de

teit van de kettingreactie gemeten worden.

genomen. In Los Alamos was een comité

lange termijn de wijze van natuurweten-

Na berekeningen met deze gegevens kon

opgericht, voorgezeten door Oppenhei-

schappelijkonderzoek blijvend veranderd.

worden bevestigd dat het mechanisme voor

mer, om de nieuwe president te adviseren

de uraniumbom zou werken.

over het gebruik van de atoombom: `The

Het implosiemechanisme leverde meer

Target Committee'. Eureka! Universiteit Leiden

21

Gefascineerd door de sterren? Niet bang voor een uitdaging? En zit je in de bovenbouw van het VWO? Doe dan mee!

NEDERLANDSE STERRENKUNDE O LY M P I A D E

Win een waarneemreis naar La Palma! En: een AstroMaster 70 EQ telescoop voor de beste school

Kijk op www.sterrenkundeolympiade.nl Voorrondes online 1 maart t/m 1 mei, Finale 5-7 juni in Leiden

22

Eureka! Universiteit Leiden

Credits: ESO/S. Guisard (www.eso.org/~sguisard)

(advertentie)

DE LEIDSCHE FLESCH

Voorwoord

verschillende opdrachten. Één van de eerste opdrachten

Lieve lezer,

was om iets over de intercom van de trein te zeggen. Enkele pogingen werden ondernomen en na korte tijd lukte het

Op donderdag 26 januari was het eindelijk zover: 47 Fles-

eindelijk! Na een korte aankondiging over het volgende sta-

schers stonden in de relatieve warmte van Nederland te

tion zagen we één van de vrouwelijke deelnemers met een

wachten op perron 4B om in de trein naar Schiphol te stap-

rood hoofd door de trein lopen, de opdracht was een succes.

pen. De commissie, het bestuur en gelukkig ook de deelnemers (waaronder iemand die dezelfde dag nog was overge-

Tijdens onze eerste overstap, in Hannover, was goed te

haald om mee te gaan) waren er helemaal klaar voor. Het

voelen dat we niet meer in het ‘warme’ Nederland waren.

was tijd om richting Berlijn te vertrekken. Reisdictaten en

Hier vroor het al enkele graden Celsius, terwijl het kwik in

sjaals, speciaal voor Berlijn, werden uitgedeeld en de sfeer

Nederland nog positief stond. In Hannover merkten we ver-

zat er al goed in. Op Schiphol moesten we nog een korte

der dat niet alleen de NS wel eens problemen heeft, maar

tijd wachten op de volgende trein en werden de laatste stuk-

de Duitse spoorwegen ook, onze volgende trein had 50 mi-

jes belangrijke informatie gedeeld met de deelnemers.

nuten vertraging. Gelukkig stond er een andere trein klaar, die ons via een omweg en een tweede korte overstap een

Een aantal koplampen doemden plots op uit de duistere

uur vertraagd in Berlijn zou brengen.

tunnel voor het perron. In de trein die vervolgens ver-

Eindelijk waren we in Berlijn. Het was ijskoud en iedereen

scheen zouden wij de komende 5 á 6 uur doorbrengen. Op

was moe, maar we hadden er zin in! Vrijdagmorgen zou-

naar het, volgens het weerbericht, erg koude Berlijn. Ieder-

den de eerste lezingen al beginnen. Benieuwd naar hoe de

een zocht een plekje in de trein en voordat we het wisten

rest van het weekend was? Lees dan snel de rest van dit

vertrokken we.

Fleschblok!

De tijd vloog voorbij, iedereen zat lekker te praten, te lezen of spelletjes te spelen. Traditiegetrouw was er, zoals het

Pim Overgaauw

hoort op een reis van De Leidsche Flesch, een reisdollar.

h.t. Praeses

Een korte uitleg voor de leek: de reisdollar is een fysieke

De Leidsche Flesch

dollar (in dit geval een Canadese) die te verdienen is met

Eureka! Universiteit Leiden

23

DE LEIDSCHE FLESCH

Het hele weekend

volgens werden we opgedeeld in groepen van tien om een pub crawl te beginnen. Het was veel te gezellig in de pubs

Donderdag, kwart voor 4. Iedereen staat te trappelen om

dus bleven we vaak hangen en hebben we uiteindelijk maar

op de trein te stappen. Na een hoop gesjouw met koffers,

drie kroegen gezien. De Duitse studenten die we in de eer-

tassen, knuffels en voedsel, zitten we dan eindelijk. Het is

ste kroeg ( “the Labowski”) tegenkwamen, zijn vervolgens

nu echt zover, we gaan naar Berlijn. De groep was verdeeld

met ons mee van kroeg naar kroeg gegaan. Om 3 uur lagen

over twee coupés dus genoeg redenen om lekker heen en

we weer netjes in bed om de volgende ochtend weer vroeg

weer te blijven lopen. Ook het verhaal van de reisdollar was

op te kunnen staan.

begonnen. Er zijn boodschappen over de intercom gesproken, Duitse dames met hoedjes gefotografeerd en studenten in een wc-hokje geduwd om deze te bemachtigen. Na een

Zaterdag 28 januari

vermoeiende reis waren we op het Hauptbahnhof. En groot dat het was! Na een stukje met de metro (vijftig kaartjes uit

Het was een koude nacht, maar niets wat een warme douch

een automaat trekken die ze per vijf geeft) kwamen we aan

niet goed maakt. Vandaag stond Potsdam op de agenda.

op Bahnhof Zoo, vlakbij ons hostel. Nog even een biertje

Daar hebben we twee lezingen, één over zwarte gaten en

voor het slapen gaan en snel naar bed, want er stond ons

één over sterrenstelsels, en een rondleiding op een astro-

een hoop te wachten.

nomieterrein gehad. Daarna kregen we een tour over het Einstein science park. Einstein heeft er nooit les gegeven,

Vrijdagochtend. Na vroeg gewekt te worden door de com-

maar de beroemde einsteintoren staat er wel. Vervolgens

missie was het tijd om op te staan, te ontbijten (wat goed

begon het onwijs hard te sneeuwen, wat een prachtig plaat-

geregeld was, afgezien van de smerigste koffie ooit) en

je op leverde. In de namiddag maakten we namelijk onder

nog slaapdronken de metro in te stappen. De Humboldt

begeleiding van een lief oud mannetje een wandeling in

universiteit van Berlijn stond op het programma. Natuur-/

het donker door Potsdam. Het is net een levend Charles

sterrenkunde en wiskunde/informatica werden van elkaar

Dickens boek. Iedereen kon na deze wandeling op eigen

gescheiden. De natuur- en sterrenkundelezing vertelde wat

gelegenheid eten en de avond besteden naar eigen inzage.

over de geschiedenis van de universiteitscampus en over de snaartheorie. Na deze lezing konden we wat te eten halen bij de Oase en ons opdelen in vier groepen om van vier Duitse

Zondag 29 januari

studenten een rondleiding te krijgen over de campus. Op

24

deze campus stonden allerlei rare elektronische “padden-

Zondag startte de ochtend met een rondleiding door het

stoelen”. Deze produceerden vliegtuiggeluiden, aangezien

technische museum van Berlijn. Hier zagen we de oudste

de campus op een voormalig vliegveld stond. Ook stonden

computer, een hoop fietsen, schepen, treinen, vliegtuigen

er enkele windtunnels, een mysterieus eivormig gebouw

en bijna alles wat je maar kan bedenken. Elk apparaat is

en een gebouw dat de prijs voor de mooiste architectuur

in een staat waarin het nog steeds gebruikt zou kunnen

had ontvangen. Vervolgens kregen de wiskundigen een le-

worden. Na de hele ochtend in het museum onze ogen te

zing die ging over de kans dat een bepaald fenotype uit zou

hebben uitgekeken, was er de vrije middag. Ieder mocht

sterven. Het blijkt dat we straks allemaal met bruine ogen

deze tijd besteden zoals hij of zij wou. Met een groep zijn

rondlopen. Erg interessant dus! Het laatste college van die

we Berlijn wezen verkennen. Alles is gezien: Checkpoint

dag ging over H264, parallel comprimeren. Het was goed

Charlie, dat in onze ogen een beetje tegen viel, de Reich-

te volgen en zo bleek ik toch nog wat aan het programeer-

stag, Potsdamer Platz met het Brandenburger Tor en Darth

vak te hebben. Voordat het avondprogramma begon, aten

vader (wat hij daar deed weten we nog steeds niet ) en het

we eerst “de lekkerste schnitzel ooit” onder een brug. Ver-

Holocaust monument en het onderliggende museum. Een

Eureka! Universiteit Leiden

DE LEIDSCHE FLESCH

flinke wandeling, want alles in Berlijn ligt ver bijelkaar

eigenaar wisselende reisdollar – 25 Canadese dollarcent –

vandaan. s’ Avonds was het slotdiner, met keuze uit drie

was al gelijk duidelijk dat ondanks de interessante lezingen

menu’s, in de ’Dicke Wirtin’. Hier hebben we prachtige

die op het programma stonden, vooral de gezelligheid in-

speeches gehad van de preases van de MEC en de preases

druk zou gaan maken. Misschien lag dat ook aan het feit dat

van het bestuur. s’ Avonds waren er een hoop mensen nog

ik sommige (delen van) lezingen met mijn ogen dicht heb

even mee een borrel drinken in de Irish pub om de hoek.

gevolgd. De kroegentocht was zo’n hoogtepunt. We hebben met de groep heel wat keren de Warschauer Strasse op en neer afgelopen voordat we eenmaal zaten, maar toen zaten

Maandag 30 januari

we ook goed en konden de eerste Duitse biertjes worden getapt. Een volgend hoogtepunt was de volgende avond,

s’ Morgens vroeg moesten we opstaan om de koffers in te

toen we belandden in Q-dorf, en waar we tussen de “Rare

pakken en in de bagageruimte neer te zetten. Die dag stond

jongens, die Berlijners”-momentjes (eetwedstrijd naakt-

de laatste lezing op het programma in het Max Planck

slakken en dergelijke) door lekker gefeest hebben. Vooruit

instituut. Hier werkt een Nederlandse dame dus de rond-

dan, een minpuntje: we hebben geen ijsbeer gezien. Dat

leiding en de lezing waren grotendeels in het Nederlands.

had overigens wel gekund met die Arctische temperaturen.

Haar vakgebied was een combinatie van scheikunde en

Wat ten slotte indruk op me heeft gemaakt was de com-

natuurkunde. Na deze lezing was het tijd om naar huis te

missie en het bestuur. Geen metro gemist en ruim onder de

gaan. Dat veel mensen sliepen op de terugreis toonde aan

10% geoorloofd deelnemerverlies gebleven – maar dat is

dat het een superreis was!

natuurlijk ook te danken aan onze goede buddychecks. In voor een grapje, lekker een biertje meedrinkend, maar ver-

Wendy van Donge - tweedejaars

antwoordelijkheid nemend als dat nodig was. Meefeestend tot diep in de nacht maar als eerste op om ervoor te zorgen dat het programma weer stipt kon worden afgewerkt. En

Mijn indrukken van MEC Berlijn

natuurlijk de Irish-dancing-skills. Respect! Jacob Bakermans - eerstejaars

Zaterdag 28 januari Rondleiding Telegrafenberg Na een flink stuk bergopwaarts te hebben gelopen kwamen we aan bij het “Wissenschaftspark Albert Einstein” op de Telegrafenberg. Daar werden we verwelkomd door een leuk oud mannetje die er een groot deel van z'n leven had gewerkt en daarom af en toe rondleidingen gaf als hij daar Nu ik erover nadenk heb ik eigenlijk geen idee waar MEC

zin in had. Bij een van de eerste vertelsessies vertelde hij

voor staat. Meerdaagse Eerstejaars exCursie? Meerdaagse

dat alle gebouwen op het wetenschapspark op de monu-

Excursie Commissie? Maximaal Eén Celcius? Nee, waar-

mentenlijst stonden. Één van de redenen hiervoor is dat een

schijnlijk is het meer iets in de richting van Met Elkaar

aantal gebouwen zijn ontworpen door de Duitse architect

Chillen. Dat was in elk geval mijn grootste indruk van de

Stieler in de zogenaamde Schinkelschoolstijl. Die stijl was

MEC 2012 naar Berlijn. Na de heenreis met de snel van

erg kenmerkend voor de regio, maar in Berlijn zijn alle

Eureka! Universiteit Leiden

25

DE LEIDSCHE FLESCH

gebouwen in deze stijl verloren gegaan bij bombardementen in WOII. Hierna liepen we naar een mooie witte toren: de Einsteintoren. We kregen uitleg over de werking van de toren bij een maquette in een glazen kast. Één kant van de maquette was open gelaten, zodat goed tezien was hoe het zonlicht met spiegels naar een spectrum in de kelder van de toren werd geleid. Als eerste zonnetoren in Europa werd de Einsteintoren in 1924 gebouwd en de metingen ervan moesten bewijs vormen voor de relativiteitstheorie van Einstein. De telescoop wordt niet meer voor serieuze metingen gebruikt, maar alleen voor observatie. Het was ondertussen gaan sneeuwen en op dat mooie moment hebben we een groepsfoto aan de voet van de toren gemaakt. We eindigden

brengt. Het maken van een plaatje van een oppervlakte van

de rondleiding bij een refractor, waar de aanwezige ster-

10 bij 10 nanometer kost zo’n twintig minuten.

renkundigen moeite moesten doen om niet hun mond open te laten hangen. Het was in beheer van een stichting die in

De microscoop wordt eerst met mechanische pompen in

1999 is opgericht samen met een rijke vrouw en was weer

hoge mate vacuüm gezogen. Vervolgens worden de gas-

volledig gerestaureerd na bombardementen in diezelfde

deeltjes die zich nog in het apparaat bevinden geïoniseerd

WOII. Onze gids liet nog een aantal dingen bewegen en

en door een magnetische kracht naar een elektromagneet

toen was het tijd om de inmiddels besneeuwde berg weer

aan de zijkant van het materiaal getrokken. Het behouden

af te lopen.

van het vacuüm met pompen is niet mogelijk omdat deze pompen te veel trillingen veroorzaken. De naald van de

Nils Out - eerstejaars

microscoop maakt geen direct contact met het oppervlak, maar de naald wordt in trilling gebracht m.b.v. een stemvork. Door de (magnetische) afstoting tussen het preparaat

Rondleiding door Christin Büchner

en de naald verandert de frequentie, die m.b.v. een laser

van de Atomic Force Microscopy-groep, departement chemical physics, van het Fritz Haber-instituut van de Max Planck-Gesellschaft

uitgelezen wordt met een computer. Omdat de naald niet

Christin heeft scheikunde gestudeerd in Berlijn en doet

Om het vacuüm in de microscoop goed te behouden wordt

onderzoek naar katalysatie met een zgn. “atomic force

deze afgesloten met platen koper die ingeklemd worden

microscope”. In het laboratorium waar ze ons rondleidde,

door twee metalen platen die in het koper gedrukt wor-

worden modelkatalysatoren gebouwd die onder ideale om-

den. Trillingen zijn funest voor de metingen, daarom staat

standigheden werken, d.w.z. bij lage temperaturen en lage

de microscoop in een afgesloten hok. Dat het apparaat vrij

druk. Door te kijken hoe de structuur van deze preparaten

groot is komt omdat er naast de microscoop zelf nog een

verandert tijdens de katalyse probeert men een beter begrip

zwik aan andere apparatuur ingebouwd zit, zoals een ver-

van de werking van katalysatoren te krijgen. Het bekijken

hittingselement en een apparaat om elektrondiffractie te

van het materiaal wordt met een scanning tunneling mi-

meten.

in direct contact komt met het materiaal gaat deze minder snel stuk. Dat is prettig omdat het vacuüm opgeheven moet worden om de naald te vervangen.

croscope gedaan, die over het oppervlak van het preparaat wandelt en zo het oppervlak op atomaire schaal in kaart

26

Eureka! Universiteit Leiden

Jeroen van Splunder – vierdejaars

DE LEIDSCHE FLESCH

Vrijdag 27 januari

Zaterdag 28 januari

Wiskunde Lezing – “Random walks and financial mathematics” door Hilmar Mai

Twee ervaringen liepen als een rode draad door de zaterdag heen: sterrenkunde en kou. Na de kroegentocht van vrijdag

Dit was de eerste lezing van de MEC. Hilmar Mai is een

waren er genoeg brakke hoofden aan de ontbijttafel te spot-

jonge enthousiaste docent en begint zijn verhaal dan ook

ten, maar toch zaten we weer op tijd in de S-Bahn om naar

met een kort intro over wie hij is en wat hij deed en doet

Potsdam te gaan. Daar volgden we sterrenkundige lezingen

op de Humboldt Universiteit. Hierna vertelt hij kort iets

aan het Astro-institut Potsdam. Beide onderzoekers wisten

over de richtingen waarin ze lesgeven op de universiteit:

hun verhaal enthousiast te brengen en het was best indruk-

pure versus toegepaste wiskunde. Hilmer zelf houdt zich

wekkend dat ook de Hubbletelescoop een rol had gespeeld

bezig met wiskundige statistiek. Hij zal daarom hierover

in het onderzoek: tijd om ermee te fotograferen is voor

iets vertellen, waarbij hij rekening zal houden met het feit

weinig wetenschappers weggelegd. Na de lunch volgde een

dat er voornamelijk eerstejaars in de zaal zitten.

rondleiding over de Telegrafenberg van Potsdam, een astronomisch observatorium vernoemd naar Einstein. Onze gids (hoewel: “I am not your tour guide, I was an astronomist here”) was een energieke oude man die een hoop wist te vertellen over onderzoek dat hier was uitgevoerd en de architectuur van de gebouwen. Zijn inwendige ther-

Uitleg van Random walks: ‘Denk aan een dronken man die over straat loopt. Hij weet niet wat hij echt doet. Hij loopt bijvoorbeeld eerst vooruit, dan achteruit of opzij.’ Definitie Random walks: Dit is een proces (X n)nЄN met X n = S1+S2+…+Sn. Hierna wordt verteld hoe hiermee gewerkt moet worden en wordt het toegepast vanuit banken. De lezing was erg interessant, maar misschien niet altijd te volgen voor elke eerstejaars. Hilmar sprak duidelijk, maar schreef onduidelijk. Dit maakte hij weer goed door af en toe een leuk opmerking te maken: (Hilmar legt iets uit over een functie) “Why do we take e to the power ‘blablabla’?” Elise Denissen – derdejaars, bestuurslid

Eureka! Universiteit Leiden

27

DE LEIDSCHE FLESCH

mostaat moet het al lang geleden begeven hebben, want hij

die vlak bij het hostel lag, is de grootste discotheek van

leek totaal geen last te hebben van het feit dat Koning Win-

Berlijn, met zeven verschillende dansvloeren met verschil-

ter opeens alle registers opentrok: de temperatuur daalde

lende muziekstijlen, van schlager tot hiphop tot dance. Het

tot ruim onder het vriespunt en harde wind en de eerste

publiek had zo gecast kunnen worden voor de Duitse Oh

Berlijnse sneeuw lieten ons klappertanden. Dat maakte de

Oh Cherso en het feest werd tussendoor onderbroken voor

enorme telescoop met koepel er niet minder indrukwek-

een eetwedstrijd hondenvoer (met penssmaak), rupsen en

kend op. Ongelooflijk dat die al zo lang geleden gebouwd

naaktslakken. Dansende apen, stormtroopers en Darth Va-

is en zoveel bombardementen heeft overleefd. Het avond-

der maakten weer veel goed en voor mij was de avond in

programma bestond uit een rondleiding door Potsdam en

zijn geheel een van de hoogtepunten van de reis.

voor een kleine groep een bezoek aan Q-dorf. Deze club, Jacob Bakermans – eerstejaars

Zondag 29 januari Zondagmiddag was de middag dat mensen vrij Berlijn konden verkennen/onveilig konden maken. Ons groepje bezocht naast een Starbucks, het Brandenburger Tor en het herdenkingsmonument voor de joden. De stilte en de somberheid die heerste als je door het jodenherdenkmonument liep, waren erg indrukwekkend. Ook werd het bijzonder modern gebouwde Hauptbahnhof bezocht. Wat ik persoonlijk heel erg mooi vond waren de futuristische liften met de verdiepingen die leken te zweven aan deze structuur. Na wat eigenlijk een vrij rustige middag was, ging ons groepje chillen in het hostel, waarna het slotdiner begon. Chris Lemmens – vierdejaars

28

Eureka! Universiteit Leiden

DE LEIDSCHE FLESCH

Wil jij je stem laten horen? Wil je echt verschil maken? Het bestuur van de faculteit bestaat uit de decaan (portefeuillehouder onderzoek), de vice-decaan (portefeuillehouder onderwijs), de directeur bedrijfsvoering en de assessor (student-lid). In het bestuur speel je als assessor een belangrijke rol in het behartigen van de belangen van de studenten in de besluitvorming. Daarbij onderhoud je contact met studenten uit de hele faculteit, zoals studieverenigingen, opleidingscommissies en de studentgeleding van de faculteitsraad. Daarnaast neem je plaats in verschillende commissies binnen de faculteit, op universitair en landelijk niveau. Solliciteer dan nu naar de functie van assessor

Ben jij geïnteresseerd in onderwijs- en studentenzaken en

(student-lid van het faculteitsbestuur). Dé kans om

bestuurlijke processen? En beschik je daarnaast over goede

het studentenbelang binnen de faculteit te laten gelden!

communicatieve vaardigheden? Stuur dan jouw sollicitatie (cv + motivatiebrief) voor 25 mei naar Dwayne van der Klugt ([email protected]). Hier kun je ook terecht voor meer informatie.

(advertentie)

Eureka! Universiteit Leiden

QUIN_Werving_Ad_A5_LIGGEND_v1.indd 2

29

15-11-11 12:41

(advertentie)

Een geboren consultant? Towers Watson is een interessante en uitdagende organisatie om je carrière te beginnen. ’s Werelds grootste multinationals kijken onze high potentials aan om belangrijke business issues voor hen te tackelen.

smar t phone

Scan deze

QR code met je

Benefits | Risk and Financial Services | Talent and Rewards werkenbijtowerswatson.nl

P

P

Eureka!

Puzzel Mosaic

Draw triangles in some of the cells (each triangle splits a cell

Mosaic

Opgeloste puzzels kunnen worden ingeleverd op de

diagonally in two), suchtriangles that the remaining forms Draw in space some ofa set the

Flesschekamer, Snellius kamersplits 301, of inahet postvakje cells (each triangle cell of rectangles. diagonally Numbers indicate how many rectangles be thevan de Eureka!, in de hal van het Huygensgebouw. in two), suchcan that remaining space forms a set of rectangles. Numbers indicate how many rectangles can be reached from it. reached from it. Veel succes!

Johan

Winnaars puzzel Eureka!

De winnaar van de puzzel van nummer 35 is:24, Ellen Schlebusch. De prijs PuzzlePicnic.com - Feb 2012 12:56:48 AMkan opgehaald worden op de Flesschekamer, Snellius kamer 301, waar het bestuur van De Leidsche Flesch elke dag aanwezig is.

#3322

Eureka! Universiteit Leiden

31

(advertentie)

Je kunt je werk zo uitdagend maken als je zelf wilt

Frank

Frank Ypma, TN’er, werkt bij TOPdesk op de afdeling Maatwerk. “Ik ben in 2003 begonnen aan de studie Technische Natuurkunde en in mijn bestuursjaar ben ik langs geweest bij TOPdesk. Een oud-lid van de studentenvereniging die bij TOPdesk werkte had monitors voor ons geregeld. Toen we die gingen ophalen dacht ik meteen ‘hier ga ik volgend jaar solliciteren voor een bijbaan’. De sfeer was zo los en open dat het direct klikte.” En hoe ervaar je die sfeer nu? “Het is een erg gezellige club, en je werkt met een diverse groep mensen aan hetzelfde product dat je ook nog eens zelf gebruikt. Er is wel een hiërarchie, maar dan zonder drempels: je zit allemaal in dezelfde ruimte, dus ook met je teamleider, en je gaat informeel met elkaar om. Verder is het een erg flexibele baan, ik werkte ongeveer 2 dagen in de week, maar als ik meer wilde werken kon dat ook. Nu ik net ben afgestudeerd kon ik fulltime gaan werken om wat geld te sparen.” Van bijbaan naar fulltimer, blijft het werk wel leuk? “Als je fulltime werkt bij TOPdesk kun je zelf meer inhoud aan jouw functie geven. Bij TOPdesk is namelijk veel ruimte voor initiatief. Als ik iets opmerk dat verbeterd kan worden, dan mag ik daar gewoon mijn project van maken. Zo leer je snel en kun je je werk zo uitdagend maken als je maar wilt.” Programmeren, uitdagend? “Ja, het klinkt zo suf: ‘Ik programmeer’, maar ik heb het erg naar mijn zin. En ook als je niet zo van programmeren houdt is er bij TOPdesk nog genoeg te doen! Ik kon al een beetje programmeren en ik ben daarom bij de afdeling Maatwerk aan de slag gegaan. Daar werk je aan afwisselende projecten voor klanten. Het is erg leuk om een tooltje dat jij maakt in de software terug te zien, dat stukje TOPdesk is dan echt van jou.” Is TOPdesk dé plek voor studenten Technische Natuurkunde? “TOPdesk is zelfs gestart door een TN’er en het heeft veel te bieden: flexibele bijbanen en startersfuncties waar je snel kunt groeien. Een baan bij TOPdesk en mijn studie vullen elkaar perfect aan. Aan de ene kant heb ik het analytische van de studie goed kunnen gebruiken bij het oplossen van problemen van klanten. Tegelijkertijd heeft de ervaring, zowel in het bedrijfsleven als met programmeren, me enorm geholpen bij m’n Masteronderzoek.” Zoek jij een leuke bijbaan of een uitdagende startersfunctie? Kom gerust op de koffie, want wij zijn altijd op zoek naar nieuwe collega’s!

Martinus Nijhofflaan 2, 2624 ES Delft t +31 (0)15 - 270 09 00 e [email protected]